Makeover Hortusvijver (Mathilde Simons

Hortusvijver krijgt makeover

De Hortusvijver is in de jaren dertig van de vorige eeuw aangelegd en is niet weg te denken uit het landschap van de Hortus – natuurlijk om zijn idyllische aanblik, maar ook als huisvesting voor waterplanten en vissen. De koikarpers die in de vijver zwemmen zijn publiekslievelingen: vooral kinderen kijken graag aandachtig naar de grote vissen, die zich meestal log, maar op onverwachte momenten ook verrassend energiek door het water bewegen.

[tekst] Mathilde Simons [foto’s] Adri Mulder, Jan Meijvogel, Mathilde Simons [afbeelding] Deutschlands Flora in Abbildungen

ZZo lek als een mandje In de 21ste eeuw begon de vijver ouderdomsverschijnselen te vertonen: door de trillingen van het verkeer op de Witte Singel, die parallel loopt aan de

Hortus, kwamen er in de loop van de tijd scheuren in het materiaal van de vijverconstructie. Hierdoor was de vijver zo lek als een mandje geworden.

Daarnaast vormden de geliefde karpers een deel van het probleem. Hun uitwerpselen vervuilden het water waardoor er maar weinig kon groeien – wat toch wist te ontkiemen ontkwam niet aan de hongerige karpers.

Hierdoor was het praktisch onmogelijk om botanisch interessante soorten in de vijver te kweken.

Om deze redenen en omdat de vijver zo’n grote rol speelt bij het bezoek van velen, was het voor de Hortus belangrijk om de vijver een makeover te geven om zo de bezoekers de schoonheid van het water- en plantenleven nog beter te laten zien.

Creatieve oplossing

Reden genoeg dus om in 2021 van start te gaan met de plannen voor een renovatie van de vijver en het omliggende gebied. Mede dankzij de steun onder andere van de Vrienden van de Leidse Hortus worden de plannen deze winterperiode uitgevoerd. Het nieuwe ontwerp voor de vijver is gemaakt door Marc van der Zwet van de firma Copijn, de landschapsarchitect die ook de Chinese Kruidentuin en de Sterrewachttuin ontwierp. Een belangrijke kwestie was de huisvesting van de karpers: die mochten als geliefde Hortusbewoners absoluut niet ontbreken in het nieuwe ontwerp, maar moesten gecombineerd worden met de mogelijkheid om interessante waterplanten tentoon te stellen. Copijn had een creatieve oplossing: twee aparte vijvers die met een vlonderpad aan elkaar verbonden worden. Hierdoor oogt de vijver als één geheel, en kunnen de vissen én de planten toch blijven.

Niet alleen de constructie van de vijver wordt vernieuwd, ook het omliggende gebied wordt onder handen genomen. De paden rondom de vijver worden rolstoeltoegankelijk gemaakt en in plaats van een trap komt er een hellingbaan in de richting van de Chinese Kruidentuin. Hierdoor kan iedereen, goed ter been of niet, veilig van het ene naar het andere tuindeel gaan.

‘Twee aparte vijvers die met een vlonderpad aan elkaar verbonden worden.’

Veenbloembies Scheuchzeria palustris, Jacob Sturm

Inheemse beplanting

Best een ingrijpende verandering dus, maar de gerenoveerde vijver biedt veel mogelijkheden om een nieuw soort planten aan de Hortuscollectie toe te voegen. De Hortus heeft de handen ineengeslagen met FLORON, een organisatie die onderzoek naar de verspreiding van wilde en inheemse planten coördineert. Inheemse planten zijn planten die van nature in Nederland voorkomen. Samen met FLORON is de Hortus op zoek gegaan naar de interessantste inheemse waterplanten om die tentoon te stellen in en bij de nieuwe vijver. Daardoor kan de Hortus niet alleen een goed gebalanceerd ecosysteem creëren, maar ook laten zien hoe mooi en waardevol inheemse planten zijn. De planten worden op een verantwoorde manier uit het wild verzameld. Een kleine greep uit de beplantingslijst: • Waterdrieblad (Menyanthes trifoliata): een opvallende verschijning met prachtige witte bloemetjes. Komt van nature voor in de oeverzones van veenplassen in Zuid-Holland, maar wordt steeds

zeldzamer door ontginningen en ontwateringen. • Heemst (Althaea officinalis): een vrij zeldzame moerasplant uit de kaasjeskruidfamilie met bleekroze bloemen. Van het zetmeel in de wortel werden vroeger marshmallows, spekjes en ander snoepgoed gemaakt. • Groot blaasjeskruid (Utricularia vulgaris): een vleesetende waterplant, die met de blaasjes aan het eind van zijn blad kleine kreeftjes en andere waterdiertjes kan vangen. De plant zweeft in het water, en zij bloeit met sierlijke, gele bloemen.

Naast de meer voorkomende soorten wil de Hortus ook graag zeldzamere waterplanten verzamelen om bij te dragen aan het behoud van de soort. Door in het wild bedreigde planten te verzamelen en te kweken kan de Hortus het uitsterven van deze planten voorkomen en onderzoek naar het behoud van de planten faciliteren. Het ambitieuze plan is dan ook om veenbloembies (Scheuchzeria palustris) uit het wild te verzamelen, een bijna uitgestorven

‘Jong en oud kan via een interactief educatiebankje meer leren over de functies van waterplanten en ander waterleven.’

Groot blaasjeskruid Utricularia vulgaris [foto] Adri Mulder Koikarpers [foto] Mathilde Simons botanische eenling.Het is de enige soort in het geslacht Scheuchzeria en zelfs de enige soort in de hele Scheuchzeriafamilie. Hij wordt hier en daar waargenomen in Gelderland, Overijssel en Noord- Brabant.

Toekomstplannen

De verwachting is dat de vernieuwde vijver, inclusief waterbassins, techniek, vlonderpad en nieuwe paden, in het voorjaar van 2022 wordt opgeleverd. Daarna worden de nieuwe waterplanten verzameld en opgekweekt. Met de voltooiing van dit nieuwe tuindeel in de zomer van 2022 krijgt de Hortus er allerlei nieuwe educatiemogelijkheden bij: jong en oud kan via een interactief educatiebankje meer leren over de functies van waterplanten en ander waterleven. De nieuwe vijver geeft bezoekers de mogelijkheid om planten te ontdekken die al eeuwenlang in de Nederlandse moerassen groeien. Bovenal mogen de karpers rustig zwemmen in hun verbeterde verblijf, terwijl de bezoekers ze aandachtig bestuderen.

Het project wordt gerealiseerd door hoveniersbedrijf M. van de Spek en HB Watertechnologie.

Met dank aan: Stichting Vrienden van de Leidse Hortus, Van der Mandele Stichting, Fonds1818, Stichting Zabawas, Stichting dr. Hendrik Muller’s Vaderlandsch Fonds, J.E. Jurriaanse Stichting, Prins Bernhard Cultuurfonds en Dr. C.J. Vaillantfonds.