Voorwoord (John van Ruiten en Peter Inklaar

Voorwoord

Positieve publiciteit en overweldigende belangstelling van bezoekers en media. Wat bijzondere planten wel niet te weeg kunnen brengen hebben we in oktober 2021 gezien toen de zeer zeldzame penisplant (Amorphophallus decus-silvae) voor het eerst in 24 jaar in onze Hortus in bloei stond. Ook wanneer andere bijzondere planten in bloei staan en daar mooie verhalen over het gewas, de voortplanting en het gebied van herkomst verteld worden, is die extra belangstelling heel goed merkbaar. Denk maar aan de bloei van de reuzenwaterlelie en de jadeplant.

En gelukkig horen we van veel bezoekers dat zij ook erg genieten van al het moois dat je altijd in de Hortus kunt vinden, ook als er even geen heel bijzondere bezoektrekkers zijn. De Hortus is en blijft gewoon een attractie op zichzelf!

In het tweede coronajaar op een rij lukte het gelukkig weer meer activiteiten voor het publiek te organiseren en daarmee ook meer bezoekers naar de Hortus trekken. Maar we zijn nog niet terug op het niveau van 2019 en dat is toch wel onze ambitie. Het hele Hortus-team van professionals tot vrijwilligers heeft zich in deze moeilijke tijden enorm ingezet om de planten goed te verzorgen en het contact met de bezoekers te behouden. Daar zijn we trots op. Laten we hopen dat 2022 minder beperkingen zal kennen. Toch kunnen we vaststellen dat we door de bijzondere omstandigheden ook weer vernieuwing hebben weten te realiseren. Denk bijvoorbeeld aan de prachtige Hortus filmpjes die heel regelmatig via YouTube te zien zijn, waarin meestal enkele gewassen en hun bijzondere karakter centraal staan. Het livestreamen van bijeenkomsten, zoals de Clusiuslezing en de Winterlezing, maakte de deelname van een groter publiek mogelijk. De hybride bijeenkomsten, waarbij een deel van het gezelschap fysiek en een deel online deelneemt, houden we er ongetwijfeld de komende jaren wel in.

Het Stoepplantjesproject is het afgelopen jaar heel goed op stoom gekomen. Er is veel aandacht voor het herkennen van biodiversiteit in de leefomgeving, nieuwe exotische soorten in de stad en voor een ander beheer van ‘groen in de stad’. De Vrienden leveren hier een belangrijke bijdrage aan, onder meer door de promovendus die eraan werkt mede te financieren.

In de afgelopen maanden is de (lekkende) vijverpartij helemaal op de schop gegaan en opnieuw uitgegraven, gefundeerd en weer opgebouwd. Als onderdeel van dit project is de beregeningsmogelijkheid in de hele Hortus verbeterd. En binnenkort zal ook verlichting in de tuin worden aangelegd, waardoor avondbezoeken nog sfeervoller zullen gaan verlopen. Wij gaan er van uit dat in 2022 wij allen als bezoekers van die verbeteringen kunnen genieten.

Na het succesvolle themajaar Groen vakmanschap in 2021 staat in 2022 het ‘Jaar van de Wetenschap’ in het kader van Leiden European City of Science in de spotlights. De Hortus besteedt zeer uitgebreid aan dat thema. Maandelijks is er speciale aandacht voor de vakgebieden die het enorme belang van planten laten zien, zoals voor de ontwikkeling van medicijnen, voedsel, het klimaat, psyche, en de ethiek. Houd die programmering in de gaten!

Maar ook na het Jaar van de Wetenschap blijven we in de Hortus veel aandacht aan wetenschappelijk onderzoek en onderwijs besteden. Eind vorig jaar is de nieuwe collectiebeheerder, Roderick Bouman, aangetreden. Samen met Prefect Paul Keßler gaat hij een eigen onderzoeksprogramma ontwikkelen. Het idee is de ontwikkeling van de Hortuscollectie erop te richten onderzoek te kunnen doen naar de betekenis van planten bij de aanpak van actuele maatschappelijke vraagstukken zoals biodiversiteit, duurzaamheid en bedreigde soorten.

In dit magazine komt een veelheid aan interessante onderwerpen langs, voorzien van prachtige foto’s. Wij hopen dat het u inspireert en aanspoort om snel een bezoek te brengen aan onze geliefde tuin en het Hortus Grand Café. Wij wensen u veel leesplezier.

John van Ruiten, voorzitter stichting Vrienden van de Leidse Hortus Peter Inklaar, zakelijk directeur Hortus botanicus Leiden

Peter Inklaar en John van Ruiten [foto] Felix Huiskens

Planten onder de Loep

Leiden is dit jaar de ‘European City of Science’. De Hortus botanicus doet hier graag in mee en daarom is het jaarthema ‘Planten onder de Loep’. Als onderdeel van de Leidse universiteit is het heel belangrijk dat er in de Hortus, naast de publieksfunctie, zoveel mogelijk aandacht is voor wetenschap. Zeker ook omdat onderzoek aan planten in toenemende mate van belang is voor zaken als biodiversiteit, medicinale toepassingen en aanpassingen aan het veranderende klimaat. Onder leiding van Livia Pietrow hebben Honours-studenten dit jaarthema voorbereid. In dit magazine geven diverse auteurs inzicht in wat er aan onderzoek in de Hortus is gedaan en gedaan wordt. Hoofd Kassen Rogier van Vugt en prefect Paul Keßler geven een algemeen overzicht. Ook kunt u een interview lezen dat Rogier had met Barbara Gravendeel, werkzaam onder meer bij Naturalis, die samen met haar studenten en promovendi veel onderzoek heeft gedaan in de Hortus. ‘Hortus Leiden’ gaat met z’n tijd mee. U treft korte omschrijvingen aan van het onderzoek - voorzien van een QR-code en link - dat diverse wetenschappers in de Hortus hebben gedaan of nog doen. In deze rij mag natuurlijk Roderick Bouman niet ontbreken. Hij is sinds november vorig jaar de nieuwe collectiebeheerder bij de Hortus. Via die QR-code of link kunt u filmpjes met deze onderzoekers bekijken, waarin ze nader ingaan op hun onderzoek. Deze filmpjes worden in de loop van dit jaar gemaakt. Ook burgerwetenschap komt aan bod: doe mee aan het Stoepplantjesonderzoek van Nienke Beets! Dit jaar wordt in Almere Floriade Expo 2022 gehouden, de wereldtuinbouwtentoonstelling, met als thema ‘Growing Green Cities’. Een onderwerp dat zeer in de belangstelling staat. Mia Hopperus Buma interviewde Xander de Bruine, projectmanager van het Floriade Kennisprogramma. Hij is er trots op dat Floriade 2022 middels diverse programma’s echt impact heeft om strategisch de stad te verduurzamen.

Dat er in de Hortus aan tropische orchideeën veel onderzoek kan worden gedaan, is voor een belangrijk deel te danken aan Ed de Vogel. Hij heeft tijdens zijn veldwerk in de oerwouden van Zuidoost-Azië, vooral in Papoea-Nieuw-Guinea, talloze orchideeën verzameld. Vorig jaar is Ed overleden. Eline Hoogendijk, die veel met hem heeft samengewerkt, herdenkt hem.

Het jaarthema van de Verenging van Botanische Tuinen in Nederland, waartoe ook de Hortus behoort, is ‘Planten op Reis’. Norbert Peeters belicht de omzwervingen van David Douglas, naamgever van de Douglasspar, die tegenwoordig over de hele wereld is verspreid. Onze ‘gast’ dit jaar is Japanmuseum het Sieboldhuis. Directeur Kris Schiermeijer vertelt onder meer hoeveel planten uit Japan Von Siebold naar Nederland heeft gebracht. Een sprekend voorbeeld van planten op reis. De wiedploeg, vrijwilligers die helpen met het netjes houden van de Hortus, bestaat dit jaar 25 jaar. Een mooie aanleiding voor Jack Sluijs om onze wiedploeg in het zonnetje te zetten. Vorig jaar is de Stichting Vrienden van de Leidse Hortus een samenwerkingsverband aangegaan met de Clusiusstichting. Samen organiseren wij een aantal lezingen. In 2021 waren dat er twee, het streven is drie per jaar. Maak nader kennis met de Clusiusstichting via het artikel van Pieter Baas, Martine Mondt-Schouten en Gerda van Uffelen.

Het zal regelmatige bezoekers van de Hortus niet zijn ontgaan, er is de afgelopen tijd hard gewerkt aan het vernieuwen van de vijver. Dat was nodig omdat de vijver lek was. Men heeft de gelegenheid aangegrepen om de vijver aantrekkelijker te maken voor het publiek. Dit kostbare project is mede mogelijk gemaakt door de Vrienden van de Leidse Hortus. Mathilde Simons doet verslag. We kijken kort terug op de bijzondere happening in de Hortus rond de zogenoemde ‘penisplant’, de zeldzame Amorphophallus decus-silvae, die mede door de goede zorgen van vrijwilliger Rudmer Postma voor het eerst in 24 jaar bloeide.

Janneke Brinkman is landelijk bekend als botanisch tekenares. Ze woont in Leiden en doet veel inspiratie op in de Hortus. De kunst komt in dit nummer aan bod in het interview dat Annemarie Broersma met haar had in Janneke’s gezellige atelier. Kunst ziet u ook achter in het magazine: olieverfschilderijen van stoepplantjes van de hand van Rafael Martig.

Graag maak ik van dit podium gebruik om Kees Langeveld hartelijk te bedanken voor zijn grote inzet als lid van de redactie van eerst het ‘Vriendennieuws’ en daarna ‘Hortus Leiden’. Door zijn drukke werkzaamheden kan Kees niet meer voldoende tijd vrijmaken voor het redactiewerk. Er zijn in de loop der jaren veel mooie artikelen van zijn hand verschenen.

Met zoveel enthousiaste medewerkers en prachtig beeldmateriaal was het voor de redactie weer een genoegen de editie van 2022 samen te stellen. We hopen dat we u als lezer in onze geestdrift mee kunnen nemen.

Hoofdredacteur Adri Mulder

38 42

Janneke Brinkman: ‘Hortus inspireert’ Japanmuseum Sieboldhuis Collectie Erfgoed Leiden e.o. Makeover Hortusvijver

THEMA Planten onder de Loep

Themajaar ‘Planten onder de Loep’ (Adri Mulder) 08 Wetenschap in de Hortus (Rogier van Vugt en Paul Keßler) 10 Spin in het web (Adri Mulder) 14

Wetenschappers in de Hortus 15

Burgerwetenschap (Robbert Folmer) 22 Evolutie van planten onderzocht (Rogier van Vugt) 34 Kennis en innovatie op Floriade 2022 (Mia Hopperus Buma) 54

THEMA Planten op reis

Douglas’ groene erfenis (Norbert Peeters) Japanmuseum Sieboldhuis (Kris Schiermeijer)

En verder:

Voorwoord (John van Ruiten en Peter Inklaar) Kids in de Hortus (Margot Lodewijk) Clusiusstichting (Pieter Baas, Martine Mondt-Schouten en Gerda van Uffelen) Adopties en legaten (Jack Sluijs en Adri Mulder)

Steun de Hortus

Happening in de Hortus (Adri Mulder) Wetenschap en kunst verenigd (Annemarie Broersma) In memoriam Ed de Vogel (Eline Hoogendijk) Makeover Hortusvijver (Mathilde Simons) 25 jaar Wiedploeg (Jack Sluijs)

Agenda 2022 16 42

04 24

26 30 32 33 38 46 48 52 58

48

Kikkertje in de kas Epipedobates tricolor [foto] Jan Meijvogel