Dewan budhal faqeer

‫ُ‬ ‫ديوان ٻڍل فقير‬ ‫سوانح ُعمري ۽ ڪالم‬ ‫حضرت شهنشاهه ُٻڍل فقير ُ‬ ‫صوفي القادري‬

‫سهيڙيندڙ ‪ :‬فقير طارق حيات الشاري‬

‫بسم اهلل الرحمن الرحيم‬ ‫ديباچو‬ ‫َ ْ َ َ َ َ ْ ُ ْ أَ‬ ‫ال ْف َ‬ ‫الک (قرآن پاڪ)‬ ‫لوالک لما خلقت‬ ‫أ َّ​َ ُ َ َ َ َ ُ ُ‬ ‫هللا ُن ِري (حديث شريف)‬ ‫أول ما خلق‬ ‫مصطفي‬ ‫خاص تعريف آهي‪ ،‬واسطي خالق الخلق‪ ،‬۽ مالڪ الملڪ جي جو جڳائي ثناِء حضرت محمد‬ ‫ٰ‬ ‫مجتبي ﷺ جن جي طفيلي هي جهان دنيا جو بلڪ ساري ڪائنات پيدا ٿي‪ .‬جنهن جو ثبوت‬ ‫احمد‬ ‫ٰ‬ ‫مٿين آيت شريف ۽ حديث پاڪ مان ملي ٿو‪ .‬پوِء ڇو نه اسان پنهنجي پياري نبي ﷺ جي تعريف‬ ‫ڪريون‪ .‬۽ سندن نقش قدم تي هلڻ جي ڪوشش ڪريون‪ .‬اما بعد‬ ‫هي ڪتاب " دري ناياب " جي نالي سان هادي شهنشاه سائين ٻڍل فقير صوفي القادري جن جي‬ ‫منجهس سوانح عمري ۽ سندن معجزنما گفتارن جي قلم بند ڪري ڇپائڻ الِء حضرت سجاده نشين‬ ‫اڪمل اهل اهلل هادي حضرت فقير عبدالڪريم صوفي القادري جن پنهنجي فرزند ارجمند حضرت‬ ‫فقير مست محمد مقيم صوفي القادري جن کي حڪم فرمايو‪ .‬جو صاحبزاده صاحب جن درج ڪري‬ ‫ڇپرايو‪.‬‬ ‫َّ​َ َ ُ ُ َ َ َ ً َ َ ُ َ ُ ُ َ​َ‬ ‫اَِنا امره اِذا اراد شيئا ان يقول له کن فيکون‬ ‫نور محمد ﷺجن ۾‬ ‫هن آيت جي لکڻ جو صرف اهو مقصد آهي ته جڏهن رب جي ذات پنهنجي حسن ِ‬ ‫ڏٺو تڏهن امر ڪيائين پنهنجي ارادي کي ته ٿي پئه‪ .‬پوِء ٿي پيو‪ .‬ڇا ٿيو جو ساري ڪائنات جڙي ۽ روح‬ ‫ڪٿان؟ سندس نور مان جدا جدا جزا ٿيا‪.‬‬ ‫پيدا ٿي پيا‪ِ .‬‬ ‫بلي پوِء محبوب پاڪ جن جي پيشوائي الِء زمين‬ ‫فرمايائون الست بربکم؟ ارواحن عرض ڪيو قالو ٰ‬ ‫کي سينگارڻ واسطي آدم عليه السالم جي بوتي تيار ڪرڻ الِء مالئڪن کي حڪم فرمايو ته آدم جو‬ ‫بوتو پاڻي ۽ مٽي مان تيار ڪيو‪ .‬پوِء مالئڪن بوتو ٺاهيو مگر جيئن رب پاڪ جي ذات کي بڻائڻو‬ ‫علي صورته " ‪ ،‬جڏهن آدم عليه‬ ‫هيو ان موجب مالئڪن کي ٺاهڻ نه آيو‪ .‬پاڻ فرمايا‪.‬ئين " خلق هللا آدم‬ ‫ٰ‬ ‫َ ْ ُ ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ ُ َآ َ َ َ َ َ ُ َّ​َ‬ ‫السالم ۾ روح آيو‪ .‬تڏهن ذات حق جي مالئڪن کي حڪم ڪيو " و ِاذ قلنا لِلمالئِك ِة اْسدوا ِلدم فسجدوا ِاال‬ ‫ِم ْال َ​َك ِفر َ‬ ‫يس أأَ َ​َب َو ْاس َت ْك َ َ‬ ‫ا ْب ِل َ‬ ‫َب َو َ​َك َن ِ َ‬ ‫ي "‪ .‬جنهن ڪري ابليس کي آسمانن تان تڙايو ويو ۽ بيزاري جو توڪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫سندس گردن تي آيو‪ .‬۽ آدم عليه السالم کي بهشت ۾ رهايو ويو‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫أ‬ ‫أ‬ ‫معني‬ ‫ذات حق ڪالم پاڪ ۾ فرمايو آهي " وفﻲ أنﻔسـکم أف ـال ﺘﺒﺼــرون " جن کي انهيَء آيت شريف جي‬ ‫ٰ‬ ‫جي خبر پيئي انهن ڏسڻ جي ڪوشش ڪئي‪ .‬۽ کيس ڳولهي لهڻ الِء هن آيت تي هليا‪ " .‬وبتغو اليهم‬ ‫الوسيلت " ۽ رهبر ڪامل (مرشد) جي دست بيعت ٿي سندس امر موجب هلندي جيڪي به مرشد هنن‬ ‫کي سبق ڏنو‪ .‬ان موجب ڳولهي پاڻ وٽ ان کي موجود ڪيائون‪ .‬۽ انهيَء مالڪ پاڻ ان جسم مان‬ ‫اناالحق جا نعرا عالم آشڪار ڪيا‪ .‬تنهن ڪري رهبر ڪامل مرشد جو دست بيعت ٿيڻ الِء خود ذات حق‬ ‫جو فرمان آهي‪.‬‬ ‫انهيَء ڪتاب اهلل کي سچي ڪرڻ شروع ۾ آيت شريف آهي‪َ " .‬ذل َِك ْالك َِﺘ ُ‬ ‫اب ال َر ْي َ‬ ‫ب ِفي ِه " جنهن جي ڪري‬ ‫حق جي ڳوال وارا طالب قرآن پاڪ کي سچو ۽ صحيح سمجهي ۽ ذات حق کي ڳولهي لهن ٿا‪ .‬۽ طالب‬ ‫حق وارن جي پرورش ان رب پاڪ جي ئي ذمي آهي‪.‬‬ ‫اهڙيَء طرح ڏٺو ويو آهي ته جيئن جهان ۾ ڪيتريون ئي پيرن‪ ،‬فقيرن ۽ بزرگن جون درگاهون ۽‬ ‫گاديون آهن ته انهن کي وڏيون وڏيون ملڪيتون آهن ۽ وڏين ملڪيتن ۽ هستين وارا طالب آهن‪ .‬مگر‬ ‫شهنشاه سائين ٻڍل فقير صوفي القادري جن جي گاديَء کي ڪابه ظاهري ملڪيت ڪانهي ۽ نه وري‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ َ َّ​َ ْ َ َ‬ ‫لَع َّ​َهللاِ ف ُه َو َح ْس ُب ُه "‬ ‫ڪي وڏين ملڪيتن وارا ماڻهو مريد اٿس‪ .‬کين اهلل پاڪ تي توڪل آهي‪ِ " .‬م يﺘوَك‬ ‫انهيَء تي توڪل اٿن‪ .‬۽ نه وري ٻين پيرن ۽ بزرگن جيان مريدن جي در تي ڏن الِء نه ويندا آهن‪.‬‬ ‫جيڪڏهن ڪو طالب مريد دعوت جو اهتمام ڪندو آهي‪ .‬۽ اسم اهلل جو وجهندو آهي ته پوِء ان جي‬ ‫دعوت کائڻ ويندا آهن‪ .‬۽ ان کان ڪجهه نه گهرندا نه آهن‪ .‬پر جيڪڏهن ڪو طالب مريد راهه اهلل ڪجهه‬ ‫ڏيندو آهي ته اهو وٺندا آهن‪ .‬وتن ڪوبه سوالي اسم اهلل جو جهڙي به ڪم الِء کڻي ايندو آهي‪ .‬ان جو‬ ‫َ َ ُ َ َ ُ َ‬ ‫ﺘاج اِل هللا " ‪ .‬باقي ٻارهن مهيني هڪ دفعه درگاه جا طالب‬ ‫پورو ڪري کيس راضي ڪندا آهن‪ " .‬الﻔقري ال َي‬ ‫رلهين جو سير عام ڳوٺن ۽ شهرن مان ڪندا آهن‪ .‬جو اهي رلهيون درگاهه تي سوالين‪ ،‬بيمارن ۽‬ ‫مسافرن جي اوڍڻ الِء ڪم اينديون آهن‪.‬‬ ‫اليحتاج انهانون هوندا فڪر جنهانون سارا هو‪،‬‬ ‫دوست جنهادي دل تي وسندا دشمن لهي نه وارا هو‪،‬‬ ‫نظر جنهان دي ڪيميا هوندي سي ڪيئن مارن پارا هو‪،‬‬ ‫باهو عاشق اٿاهين رهندي جتي رهندا نبي سونهارا هو‪.‬‬ ‫(حضرت فقير سلطان باهو )‬ ‫الراقم‪ -:‬حضرت فقير مست محمد مقيم صوفي القادري‬ ‫از درگاهه شريف (ٻڍل فقير )‬

‫‪3‬‬

‫حضرت شهنشاهه ٻڍل فقير صوفي القادري پنهنجي فرزند فقير مست‬ ‫محمد مقيم سان گڏ نڪتل هڪ ناياب تصوير‬

‫‪4‬‬

‫شجرو‬ ‫حضرت ٻڍل فقير‬ ‫صوفي القادري‬

‫فقير عبدالحڪيم‬ ‫(ننگر ڌڻي)‬ ‫پهريون گادي نشين‬

‫بهرل فقير‬ ‫(شاعر)‬

‫فقير مست محمد‬ ‫مقيم‬ ‫(شاعر)‬

‫گهرل فقير‬ ‫(شاعر)‬

‫فقير عبدالڪريم‬ ‫(ٻيون گادي نشين)‬

‫فقير امام الدين‬ ‫(شاعر)‬

‫فقير شمس الدين‬ ‫“شمن“ ‪( ،‬شاعر)‬ ‫ٽيون گادي نشين‬

‫فقير مست محمد‬ ‫مقيم‬ ‫چوٿون گادي نشين‬

‫فقير ثنااهلل مست‬

‫فقير عبدالغفار عرف‬ ‫بابو سائين‬ ‫پنجون گادي نشين‬

‫فقير عبداهلل‬

‫نوٽ‪ :‬هن درگاهه شريف جا پنج گادي نشين ۽ ڇهه شاعر ٿي گذريا آهن‪.‬‬ ‫‪5‬‬

‫فقير اسد اهلل‬

‫فهرست‬

‫سوانح عمري هادي سائين ٻڍل فقير صوفي القادري‬ ‫هادي سائين جن جي تعليم حاصل ڪرائڻ الِء والدين جون ڪوششون‬ ‫عشق وحدت جي اظهاري‬ ‫هادي سائين جن جو دست بيعت ٿيڻ‬ ‫هادي ٻڍل سائين جن جي سخا ۽ تارڪي‬ ‫ٻڍل سائين جن جي شادي خانه آبادي جو سلسلو‬ ‫ٻڍل سائين جن جو اوالد‬ ‫ٻڍل سائين جن جي صورت ۽ سيرت‬ ‫ٻڍل سائين جن جو مذهب ۽ طريقو‬ ‫شهنشاه ٻڍل سائين جن جو دنيا مان برقعو مٽائڻ‬ ‫ٻڍل سائين جن جون ڪجهه ڪرامتون‬ ‫پهرين روايت‬ ‫ٻين روايت‬ ‫ٽين روايت‬ ‫چوٿين روايت‬ ‫پنجين روايت‬ ‫ڇهين روايت‬ ‫ستين روايت‬ ‫اٺين روايت‬ ‫نائين روايت‬ ‫ڏهين روايت‬

‫‪6‬‬

‫ٻڍل فقير (ڪريم بخش خالد)‬ ‫سنڌ جو تصوف ۽ ٻڍل فقير ( پير علي محمد راشدي)‬ ‫ٻڍل فقير (غالم محمد ايل بدوي)‬ ‫حمد‬ ‫سنڌي بيت‬ ‫عشق تي چيل بيت‬ ‫سر سسئي جا بيت‬ ‫ستن ڏينهن جو بيان‬ ‫سسئي جا ٽيهه ڏينهن‬ ‫سرتين جي سمجهاڻي‬ ‫سسئي جو جواب‬ ‫سر سورٺ جا بيت‬ ‫سر سارنگ جا بيت‬ ‫سر رامڪلي جا بيت‬ ‫سنڌي ڪافيون‬ ‫سرائيڪي ڪافيون‬

‫‪7‬‬

‫بسم اهلل الرحمن الرحيم‬ ‫سوانح عمري هادي سائين ٻڍل فقير صوفي القادري‬ ‫ضلع شڪارپور ۾ ٿي‪ .‬اهو ڳوٺ هِن وقت‬ ‫سندن عالم ارواح کان عالم ناسوت ۾ آمد ڳوٺ بخشو انڙ ِ‬ ‫ڳوٺ ٻڍل فقير جي نالي سان مشهور آهي‪ .‬انهيَء ڳوٺ ۾ نالي ”حضرت واسح فقير“ رهندو هو‪ .‬پاڻ‬ ‫ظاهري طرح سان ذات جا انڙ هئا‪ .‬پاڻ درويش صورت ۽ سيرت جا صاحب هيا‪ .‬رات ڏينهن پنهنجي‬ ‫مالڪ جي يادگيري ۽ گذرسفر الِء ظاهري ڪرت کيتي ڪندا هئا‪ .‬نه ڪنهن کان گهرندا هيا نه ڪنهن‬ ‫کي ايذائيندا هيا‪.‬‬ ‫قدرت جو اهڙو رنگ جو ”حضرت واسح فقير“ کي پٽ جي اوالد ڪونه هئي‪ .‬جنهن ڪري هو شب روز‬ ‫بارگاه ايزديَء ۾ اوالد جا سائل هوندا هيا‪.‬‬ ‫هڪ ڏهاڙي خالق اڪبر جي مهربانيَء سان هڪ مست درويش انهيَء ڳوٺ ۾ آيو‪”.‬حضرت واسح‬ ‫فقير“ مست فقير کي عرض ڪيو ته مونکي نرينو اوالد ڪونه آهي‪ ،‬جنهن الِء ڏاڍو منتظر آهيان‪ .‬اوهان‬ ‫اهلل جي نالي انهيَء مالڪ جي درگاه مان هڪ صالح نيڪ پٽ وٺي ڏيو‪.‬‬ ‫جنهن تي انهيَء مست بارگاه االهيَء ۾ مناجات ڪري حضرت واسح فقير کي فرمايو ته ”ادا تو کي‬ ‫انشااهلل هڪ فرزند ڄمندو‪ .‬جنهن جو اسم مبارڪ "ٻڍل" رکندا“‪ .‬انهن لفظن چوڻ بعد اهو نانگو مست‬ ‫فقير جيڏانهن جو هيو تيڏانهن هليو ويو‪.‬‬ ‫ڪجهه وقت گذرڻ بعد مست فقير جي قول موجب حضرت واسح فقير کي فرزند ارجمند تولد ٿيو‪.‬‬ ‫ليڪن ٻار جي ناڙي وڍڻ الِء اهڙو ڪوبه اوزار ڪونه ٿي لڌو‪ .‬ٻار جي وارثن گهڻي ڪوشش ڪئي پر‬ ‫اهو نه لڀيو‪ .‬انهيَء پريشاني جي عالم ۾ پاڻ ‪،‬جو اڃا دنيا ۾ مس ظهور فرمايو هيو ‪،‬فرمائڻ لڳا ”ڪاتي‬ ‫جاري ۾ رکي اٿو“‪ .‬ڄاول ٻار جا اهي لفظ ٻڌي حاضر مجلس وارا حيران ٿي ويا‪.‬‬ ‫مست فقير جي فرمان موجب فقير صاحب جن جو نالو "ٻڍل فقير" رکيو ويو‪ .‬کين اڄ تائين انهيَء‬ ‫پاڪ اسم سان طالب ۽ نياز مند ياد ڪندا آهن‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫هادي سائين جن جي تعليم حاصل ڪرائڻ الِء والدين جون ڪوششون‬ ‫جنهن وقت ٻڍل سائين جن ننڍڙا هيا سندن والدين ناز ۽ نعمت سان کين نپايو‪ .‬جڏهن ستن اٺن ورهين‬ ‫جا ٿيا ان وقت فقير صاحب جي عزيزن ظاهري علم جي تعليم الِء پسگردائي جي مدرسن ۾ کين‬ ‫استاد جي حوالي ڪرڻ جون ڪوششون ورتائون‪.‬‬ ‫مگر فقير سائين َء کي صبح جو گهر کان پڙهڻ الِء موڪليندا هيا ته پاڻ مدرسي کان نٽائي جهنگ ۾‬ ‫گوشه نشين ٿي باطن جي رازن سان مشغول رهندا هيا‪.‬‬ ‫ڏينهن گذرڻ بعد جڏهن سندن والد کي خبر پئي ته فقير ظاهري علم جي اوڏو نه آهي‪ .‬تڏهن علم پرائڻ‬ ‫الِء ڪنهن دوري مسافري تي ڇڏڻ جو خيال ڪري مدرسه امروٽ شريف ۾ کين ڇڏي آيا ۽ مدرسي جي‬ ‫اسادن کي تاڪيد ڪيائون ته ”فقير صاحب کي ظاهري علم جي چڱي طرح ڪوشش ڪريو‪“.‬‬ ‫ِجن کي لڳي لنوء يار جي وسري وين ڪم ڪار ٻي‬ ‫طلب هين سردار ڪي سي عام ۾ هت نه اڙيا‬ ‫(حضرت ٻڍل فقير )‬ ‫پوِء جڏهن مدرسي جي استادن ڏٺو ته فقير صاحب ظاهري اکرن جي واه ئي نه آهي تڏهن هنن جي دل ۾‬ ‫اهو خيال پيو ته جيڪر فقير اسان وٽان پنهنجي گهر وڃي ته چڱو آهي‪ .‬پوِء هادي سائين جن به استادن‬ ‫کان رخصت گهري ته هينئر پنهنجي ڳوٺ ويندا سون‪ .‬جنهن تي مدرسي جي معلمن ۽ مولوين به‬ ‫خوشيَء سان کين موڪل ڏني‪ .‬پوِء فقير سائين جن پنهنجي ڳوٺ اچي پهتا‪ .‬جڏهن سندن والدين هادي‬ ‫سائين جن جا الٽا خيال ڏٺا تڏهن مجبور ٿي کين مال چارڻ جو ڪم رکيو‪ .‬پاڻ به راضي ٿي صبح جو‬ ‫مال ڇوڙي جهنگ ڏانهن ويندا هئا ۽ شام جو مال کي چاري واپس ايندا هئا ۽ پاڻ اڪيالئي ۾ ويهي‬ ‫يار سان روح رهاڻيون ڪندا هئا‪.‬‬ ‫هڪ ڏينهن ڍويرن جا ڦر اچي مائرن سان مليا ۽ کير سمورو ڌائي ويا‪ .‬شام جو جڏهن ڳئون گهر آيون‬ ‫۽ ڍورن سان ڦر گڏيل هئا ۽ ڳئون ڌاتالن هيون‪ .‬تڏهن سندن والدين فرمايو ته ”بابا ڍورن جي به حفاظت‬ ‫نٿا ڪريو جو ساڻن ڦر گڏجي ڌائي ويا آهن“‪ .‬پاڻ هادي سائين جن ڳئن کي فرمايو ته ”مائي‪ ،‬اوهان ٻچن‬ ‫کي ڀلي کير پياريو مگر خدمت وران جو به خيال ڪريو‪ “.‬انهيَء ڏينهن کان پوِء ڦر پنهنجي مائرن سان‬ ‫ساڻ هوندا هئا ۽ ڳئون به هميشه جيترو کير ڏينديون هيون‪.‬‬ ‫‪9‬‬

‫جيئن ته فقير سائين پاڻ مال چاريندا هئا سو هڪ ڏهاڙي صبع جو مال کي جهنگ ۾ ڇڏي پاڻ هڪ‬ ‫وڻ هيٺان دم اسم جي ڌيان جو ڪري آرامي ٿي پيا ۽ ڍور ڪيڏانهن جو ڪيڏانهن هليا ويا‪ .‬فقير‬ ‫سائين جن ڍورن ڏي ظاهرت ۾ ڪو به خيال نه ڪيو‪.‬‬ ‫عاشق ويا اوڏنهين جاتي ِرڍ نه ڪا ڳئون‬ ‫نه ڪا ٻيڪ ٻڪر جي نه ڪا ِچڙن جي چئون پئون‬ ‫نه ڪو سونچو سانڀر جو نه ڪا ڍورن ڍئون‬ ‫غالم حيدر غيب ۾ ٿيا گاروڙي گئون‬ ‫چتن کي چئون پئون موڳن کي هِن مال جي‬ ‫(حضرت صوفي فقير غالم حيدر گودڙيو)‬ ‫شام جو ڍور وڃي هڪڙي هاري جي پوک ۾ پيا‪ .‬جڏهن هن هاري کي خبر پئي ته آالئي ڪنهن جا ڍور‬ ‫پوک ڀيلن ٿا سو اتان پوڱ مان ڍور ڪڍي اڳ ۾ ڪيائون‪ .‬ڍورن اهو رستو ورتو جتي هادي سائين‬ ‫جن وڻ جي ڇانو ۾ آرامي هئا‪ .‬شام جو اهو دستور آهي ته هر هڪ جسم جو پاڇو اوڀر طرف هوندو‬ ‫آهي‪ .‬مگر ان وڻ جو پاڇو صبح جي وقت وانگر اولهه طرف بيٺل آهي جنهن وڻ جي ڇانو ۾ هادي‬ ‫سائين جن آرامي هيا‪ .‬اهڙو عجيب قدرت جو رنگ ڏسي هارين پاڻ ۾ ڳالهايو ته ”هي عجيب رنگ‬ ‫آهي ج و صبح جو به اولهه طرف کان ۽ وڻ جو به پاڇو به اولهه طرف کان آهي‪ “.‬اڃان ويجهو آيا ته هڪ‬ ‫مولي جو رنگ آهي‪ .‬منجهس‬ ‫نينگر انهيَء وڻ جي ڇانو ۾ آرامي آهن ۽ چوڻ لڳا ته ” واهه جو هي مرد‬ ‫ٰ‬ ‫اهڙي ڪا مڻيان آهي جو وڻ به هن جي امر ۾ خدمتگار آهن‪ “.‬ايتري ۾ پاڻ سائين جن اٿي پيا ۽ هارين‬ ‫اچي قدم بوسي ڪري دعا خير طلبي واپس وريا ۽ پاڻ هادي سائين جن ڍور ڪاهي اچي جاِء تي پهتا‪.‬‬ ‫جاڳڻ آهي جنجال ننڊ ته ناز پرين جو‬ ‫سهي ڪر سچل چوي هاديَء سندو خيال‬ ‫جي خاصو رکين خيال ته سمهڻ مان سڌ پوي‬ ‫(سچل سرمست)‬

‫عشق وحدت جي اظهاري‬

‫‪10‬‬

‫ڏينهن گذرڻ بعد هادي سائين جن پنهنجي دِل جي ِوندر الِء هڪ يڪتارو پاڻ ٺاهيو ۽ جهنگ ۾ وڃي‬ ‫ڍور ڇڏي پاڻ ويهي عِشق جون مِٺيون ٻوليون ٻوليندا هئا‪ِ .‬جئن پاڻ پنهنجي ڪالم ۾ فرمايو اٿن‪.‬‬ ‫ِسگهو موٽج يار تو کي ويٺا ساريون‪.‬‬ ‫”ٻڍل سائين“‬ ‫يڪتاري تي راڳ ڳائيندي وجد ۾ اچي ويندا هئا‪ .‬ڌرتيَء کان شهباز وانگر پرواز ڪري مٿي ويندا هئا‬ ‫۽ پري وڃي لهندا هئا‪ .‬هڪ دفعي جي ڳالهه آهي ته سندن ڳوٺ ٻه شخص پهلوان هئا جن اها ڳالهه ٻڌي‬ ‫ته ٻڍل سائين جن راڳ ڳائيندي زمين کان مٿي پرواز ڪري ويندا آهن‪ .‬هنن پاڻ ۾ صالح ڪئي ته” آڄ‬ ‫فقير وٽ هلون کانئن راڳ ڳارايون پوِء جنهن وقت هو پرواز ڪري ان وقت کيس بند ڪري جهليندا‬ ‫سون“‪ .‬القصه هادي سائين وٽ آيا ۽ ڪالمن چوڻ الِء عرض ڪيائون‪ .‬ٻڍل سائين سندن عرض قبول‬ ‫ڪري پاڻ ٻه ٻول چيائون ته سندن ِپنيون مبارڪ ڏڪڻ لڳيون‪ .‬انهن تي پهلوانن کي فرمايو ته” ڪا به‬ ‫گستاخي نه ڪجو ورنه توهان الِء چڱو نه ٿيندو“‪ .‬جڏهن عشق جي شهباز پرواز ڪرڻ جي ڪوشش‬ ‫ڪئي ته انهي ٻنهي پهلوانن هادي سائين جن جي قدمن ۾ ڀاڪر وجهي جهلڻ جي ڪوشش ڪئي‬ ‫ليڪن ٻڍل سائين انهن ٻنهي ڄڻن کي اڏاري وڻن کان مٿي کڻي ويا‪ .‬ساري شهر جا ماڻهو مڙي آيا ۽‬ ‫ٻڍل سائين کي اهلل جا اسم ِوڌائون‪ .‬جنهن تي پاڻ هيٺ زمين تي لهي آيا ۽ انهي ٻنهي کي بازن ۾‬ ‫زارن کان بعد‬ ‫هٿ وجهي فرمايائون ته ”ڪيڏانهن اڇاليانوء“‪ .‬انهن تي وارث قسم وجهڻ لڳا ۽ گهڻن ِ‬ ‫کين معافي ِڏنائون‪ .‬هي آهي حضرت عشق جي طاقت‪ .‬جڏهن ماڻهو هادي سائين جن جو اهو رنگ ڏٺو‬ ‫ته سڀئي ماڻهو چوڻ لڳا ته فقير سائين جن کي غيبات يا ِجنن جو اثر آهي ۽ سندن والدين کي به انهيَء‬ ‫ڳالهه تي بيهاريائون ته ڪو عامل گهرائجي‪ .‬جنهن تي هو ڀوپا گهرائي طرحين طرحين جا عذاب ڏيڻ‬ ‫لڳا‪ .‬پر عشق وارن کي ڀوپا ۽ جاڳر ڇا ڪرن‪ .‬ايترن عذابن ڏيڻ مان وريو ته ڪجهه به نه‪ .‬هادي سائين‬ ‫جن تي ڪافي عرصو اها حالت طاري رکيائون‪.‬‬

‫هادي سائين جن جو دست بيعت ٿيڻ‬ ‫ٻڍل سائين جن جي ڳوٺ ۾ چند ماڻهو پير سائين پاڳاري جن جا مريد هئا‪ .‬جن مان فريد فقير مڱڻهار‬ ‫خاص مريد هو‪ .‬ان وقت پير سائين جن جي گاديَء تي سجاده نشين پير حزب اهلل شاه صاحب جن هئا‪.‬‬ ‫پير سائين جن جي عزيز پير علي سرور شاه جن کي فريد فقير دعوت ڪري وٺي آيو‪ .‬پير سائين جن‬ ‫فريد فقير کي چيو ته” اوهان جي ڳوٺ ۾ ڪو راڳ چوندو آهي؟ ته انهيَء کي وٺي اچ ته دل کي‬ ‫وندرايون“‪ .‬جنهن تي فريد فقير عرض گذاريو ته ”سائين هت واسع فقير جو نينگر نالي ٻڍل فقير‬

‫‪11‬‬

‫يڪتاري تي ڪالم چوندو آهي‪ .‬پر جڏهن هو ٻه ڪالم پورا ڪري ٽيون ڪالم چوندو آهي‪ .‬ته هن تي‬ ‫اهڙو حال پوندو آهي جو هو بيخود ٿي زمين کان مٿي اڏامندو آهي‪ .‬جنهن ڪري واسع فقير عام‬ ‫ماڻهن کي چوندو آهي ته نينگر کان ڪالم نه چوائيندا ڪريو‪ .‬جو هو بي اختيار اڏامي وڃي کڏن ۽‬ ‫کوٻن ۾ ڪرندو آهي ۽ کين تڪليف ايندي آهي‪ “.‬پير صاحب جن کي هي عجيب قسم جي ڳالهه ٻڌي‬ ‫ٻڍل سائين جن سان ملڻ ۽ ڏسڻ جو ڏاڍو شوق ٿيو‪ .‬جنهن تي واسع فقير کي گهرائي ٻڍل سائين جن‬ ‫جي ڪالم ٻڌڻ جي فرمائش ڪيائون‪ .‬واسع فقير عرض ڪيو ته ”سائين‪ ،‬هو فقير پنهنجي خيال وارو‬ ‫آهي‪ .‬ڪنهن وقت چوڻ موجب هلندو آهي ۽ ڪڏهن ڪنهن جي ٻڌندو ئي ڪونهي‪ .‬جيڪڏهن اوهان‬ ‫پنهنجو ماڻهو موڪلي کين گهرائي کين پاڻ فرمائيندوء ته هو اوهان جو امر مڃندو ليڪن کيس ٻن‬ ‫ڪالمن کان وڌيڪ نه چوائيندا جو هن کي تڪليف اچي ويندي آهي‪“.‬‬ ‫پير صاحب جن فريد فقير کي حڪم فرمايو ته ”توهين نينگر کي وٺي اچو‪ “.‬فريد فقير جي چوڻ تي‬ ‫پاڻ ٻڍل سائين آيا ۽ پير سائين سان ملڻ بعد پير صاحب جن جو امر نور بر چشم ڪري يڪتارو کڻي‬ ‫ڪالم چوڻ شروع ڪيا‪ .‬جڏهن ٻيو ڪالم پورو ڪيائون ته ٻڍل سائين جن جون ِپنيون ڏڪڻ لڳيون‪.‬‬ ‫پير صاحب جن به ڏٺو ته حضرت عِشق جو شهباز پرواز جي تيارين ۾ آهي‪ .‬وڌيڪ ڪالم چوڻ کان‬ ‫منع ڪيائون‪ .‬ان کان بعد پير سائين جن ٻڍل سائين کي تحفه طور هڪ پوشاڪ عِنايت ڪيائون ۽‬ ‫ساڻن مخفي طرح ويهي ڪجهه وقت روح ِرهاڻيون ڪري کين اجازت ڏنائون‪ .‬ويندي مهل سندن والد‬ ‫کي فرمايائون ته ”ٻڍل سائين کي اسان جي درگاه تي دست بيعت ٿيڻ الِء موڪليو‪“.‬‬ ‫ڏينهن گذرڻ بعد فريد فقير ٻڍل سائين جن کي ساڻ ڪري پير سائين جن جي درگاه شريف ڏانهن پيادل‬ ‫رستي وٺي هليا‪ .‬۽ درياه تان ٻيڙيَء رستي پار ٽپڻ جو ارادو ڪري ٻيڙيَء تي چڙهيا‪ .‬جڏهن ٻيڙي ِسير‬ ‫۾ پهتي ته ٻڏڻ لڳي‪ .‬جنهن ڪري سڀئي ماڻهو ٻيڙيَء تي ويٺل حيران ۽ پريشان ٿيڻ لڳا‪ .‬فريد فقير‬ ‫سڀني ماڻهن کي چيو ته ”ٻيڙيَء جي بچاَء الِء ٻڍل سائين کي سڀئي عرض ڪيو ته خير سالمتيَء سان‬ ‫پار پهچئ پئون‪ “.‬پوِء سمورا ماڻهو ٻڍل سائين کي عرض ڪرڻ لڳا ته ”فقير سائين ٻيڙيَء الِء رب‬ ‫پاڪ جي درگاه ۾ دعا گهرو ته خير سان هلي پار پهچئون‪“.‬‬ ‫پوِء ٻڍل سائين جن هڪ شعر جي نموني اٺاويهن مصرعن سان لولي چئي ۽ ٻيڙي رب جي ٻاجهه سان‬ ‫پار پهتي‪ .‬پوِء ٻڍل سائين جن فريد فقير سان گڏجي پير سائين جن جي درگاه شريف تي پهتا‪.‬‬ ‫جنهن وقت فقير ٻڍل سائين جن ۽ فريد فقير پير صاحب حزب اهلل شاه سائين جن جي حضور پهتا ته‬ ‫پير سائين بادشاه فرمايو ته” فريد فقير ! هي روهڙيَء وارو بيدل فقير ته نه آندو اٿي“‪ .‬فريد فقير عرض‬ ‫ڪيو ته ” قبال‪ ،‬هيُء اسان جي ڳوٺ ۾ واسع فقير جو نينگر آهي‪ .‬اوهان جي حضور ۾ دست بيعت ٿيڻ‬ ‫آيو آهي‪ .‬پير سائين بادشاه جن فرمائڻ لڳا ته ” کير جو مٽ ته ڀريل آهي پر سانڀاڻ جي دير اٿس“‪ .‬پوِء‬

‫‪12‬‬

‫ٻڍل سائين ڏي مخاطب ٿي فرمائڻ لڳا ته” فقير منهنجو هي ڪلهو ته ڏس‪ .‬هي زخمي ٿي پيو آهي‪.‬‬ ‫تنهنجي جي سڏڻ تي اچي ٻيڙيَء کي ٻڏڻ کان بچائڻ الِء ڏنو اٿم“‪.‬‬ ‫فقير ٻڍل سائين جن عرض ڪيو ته ” قبال! مان به وري اوهان جي اوالد ۽ پيڙهيَء الِء ڏينهن قيامت‬ ‫تائين لولي چئي اٿم“‪.‬‬ ‫دست بيعت ٿيڻ بعد پير سائين بادشاه هادي سائين جن کي فرمايو ته” اوهان آئينده الِء هيڏانهن اچڻ ۽‬ ‫پنڌ جي تڪليف نه ڪندا ڪريو‪ .‬جو اسان اوهان سان قيامت تائين ساڻ آهيون‪ .‬اوهان ڪو به خيال نه‬ ‫ڪندا“‪ .‬ان بعد ٻڍل سائين جن پير سائين جن کان موڪالئي سندن حڪم موجب پنهنجي ڳوٺ آيا ۽‬ ‫ذات حق جي يادگيريَء ۾ رهيا‪.‬‬

‫هادي ٻڍل سائين جن جي سخا ۽ تارڪي‬ ‫ٻڍل سائين جن جي دل ۾ هر وقت اهو خيال رهندو هو ته ”جيڪو به مال اسباب آهي‪ .‬سو رب جي راهه‬ ‫۾ خيرات ڪري مسڪينن کي کارائي ڇڏجي“‪.‬‬ ‫هڪ دفعي سندن والدين ٻئي ڳوٺ ڏانهن ويا ۽ هادي سائين کي چيائون ته ” اسان ڳوٺ کان ٻاهر ٿا‬ ‫وڃئون پٺيان گهر ۽ مال جي حفاظت ڪندا“‪ .‬جڏهن هو روانا ٿي ويا ته ٻڍل سائين جن ڇا ڪيو جو‬ ‫ڳوٺ جي ماڻهن کي سڏائي ڏاند ۽ ٻيو جيڪو به مال ڍور ڍڳا هين انهن کي تڪبير ڏيارائون ۽ گاڏي‬ ‫ڪال وڍائي ديڳين جي باه ۾ ساڙايائون ۽ گهر ۾ جيڪو به اناج هيو سو به‬ ‫‪،‬پاڃاري‪ ،‬هر ۽ ٻيا ڪاٺ ِ‬ ‫رنڌرائي پسگردائي وارا ‪،‬مسڪين ۽ همسايه گهرائي ۽ واٽهڙو سڏائي انهن کي کارائي ڇڏيائون‪.‬‬ ‫سسئيَء جي بيتن ۾ ٻڍل سائين جن فرمايو آهي ته؛‬ ‫ڏهين ڏينهن ڏکن جا ورق کلي پيس واهه‪،‬‬ ‫سا پڙهي پروڙي پاڻ ۾ اندر منجهه اداهه‪،‬‬ ‫رمندي وڃي روح مان ڪري ڪستئون ڪاهه‪،‬‬ ‫گهوريان گهر پنهل تان هي مڏيون مال متاع‪،‬‬ ‫حاضر حضرت شاه هِن تي ڪر ڪا ٻاجهه ٻڍل چوي‪.‬‬ ‫سندن والد صاحب جن جڏهن سفر تان موٽي آيا ته اهو حال ڏسي هو به فقير جي رضا تي راضي رهيا‪.‬‬ ‫ان بعد آهستي آهستي عشق وحدت جي اظهاري ٿيندي وئي‪ .‬پاڻ ڪالم ۾ فرمايو اٿن ته؛‬

‫‪13‬‬

‫نينهن ٻڍل نروار ڪيو هاڻي ڪاڏي لڪان؟‬ ‫”ٻڍل سائين“‬ ‫مثال آهي ته عشق ۽ مشڪ لڪي نه سگهندو آهي‪ .‬خود ذات حق کي به عشق ئي ظاهر ڪيو‪ .‬پوِء ڪٿي‬ ‫ٿو لڪي‪ .‬هڪ دفعي جي ڳالهه آهي ته هڪ فقير درگاه تي ٻڍل سائين جن جي تي آيو هادي شهنشاه جن‬ ‫جي فرزند سائين ” فقير عبدالحڪيم “ جن کان پڇا ڪيائون ته ”ٻڍل سائين ڪٿي آهي‪ “.‬پر ان ڏينهن‬ ‫ٻڍل سائين جن ڊکڻ ڳوٺ دعوت کائڻ ويا هئا‪ .‬پڇا ڪندڙ کي ٻڍل سائين جي فرزند فقير عبدالحڪيم‬ ‫اوڏاهن ڏس ڏنو‪ .‬ان بعد هو به اوڏاهن روانو ٿي ويو‪ .‬هوڏانهن هادي سائين جن دعوت کائي پنهنجي‬ ‫فقير امير بخش ۽ ٻين طالبن سان درگاه ڏانهن ٿي آيا‪ .‬ته رستي ۾ اهو فقير ٻڍل سائين جن سان وڃي‬ ‫مليو‪ .‬کائنس پڇا ڪيائون ته ” ڪير آهين؟“ جنهن تي سائل عرض ڪيو ته ” منهنجو نالو علي شير‬ ‫آهي‪ .‬ذات جو جويو آهيان‪ .‬طالب سائين رکيل شاه جو آهيان‪ .‬ويٺل ڳوٺ جتوئي لڳ ڳڙهي ياسين‪.‬‬ ‫مونکي ڪا ضرورت آهي‪ .‬خدا واسطي هڪ سوء روپيه ڏيو‪ “.‬جنهن تي ٻڍل سائين جن فرمايو ته ” فقير‬ ‫مون وٽ سوء رپيه ته ڪو نه آهن‪ .‬جيڪو اهلل جي نالي تي دعوت مان مليو آهي سو وٺ“‪ .‬سائل عرض‬ ‫ڪيو ته” مونکي سوء رپين کان گھٽ نه کپي جو ضرورت پوري نه ٿيندي“‪ .‬پوِء هادي سائين جن‬ ‫فرمايو ته” مونکي وٺي هلي ڪٿي وڪڻي سوء رپيه هٿ ڪريو“‪ .‬پوِء سائل ائين به ڪيو جو فقير ٻڍل‬ ‫سائين جن گاڏي هالئيندڙ کي چيو ته” ڏاند گاڏي موٽائي ڳوٺ وڃ“‪ .‬۽ فقير امير بخش کي فرمايائون‬ ‫ته” اوهان درگاه تي وڃو‪ .‬منهنجو سر خدا واسطي قبول پيو آهي جو مان هن سائل فقير جي پٺيان‬ ‫وڃان ٿو پوِء جاڏي به ڪري‪“.‬‬ ‫اچن ٿا پير اڳ پايون ڏاڍي ڪنهن ڪست مان ڪاهيون‪،‬‬ ‫ڪوپا ڏين ڪنڌ ڪپايون‪ ،‬اهي گڏ يار سان هوندا‪.‬‬ ‫”ٻڍل سائين“‬ ‫پوِء سائل فقير ٻڍل سائين جن کي ساڻ ڪري شڪارپور ڏانهن روانو ٿيو‪ .‬چيائين ته ” اوهان کي سوء‬ ‫روپيه تي هلي ڪٿي وڪڻان ٿو“‪ .‬اها خبر جڏهن دعوت ڪندڙ سومرن فقيرن کي وڃي پهتي ته اهي‬ ‫هڪدم وٺي ڊوڙيا ۽ ٻڍل سائين جن کي رئيس واه تي شڪارپور جي ٻاهران اچي پهتا‪ .‬۽ سائل کي‬ ‫آزي نيزاريَء سان چيائون ته” اسين تو کي سوء روپيه ڏيون ٿا‪ .‬ٻڍل سائين جن جي پچر ڇڏيو“‪.‬‬ ‫جنهن تي سائل سوء روپيه وٺي ٻڍل سائين جن کي ڇڏيو جو ڊکڻ فقير ٻڍل سائين جن کي وٺي‬ ‫پنهنجي ڳوٺ آيا‪ .‬هوڏانهن اها حقيقت جڏهن امير فقير درگاه تي ٻڌائي ته فقير ٻڍل سائين جن جو‬ ‫فرزند فقير عبدالحڪيم جن پنهنجي فقراه سميت ڊکڻن جي ڳوٺ اچي پهتا‪ .‬سموري حقيقت معلوم‬

‫‪14‬‬

‫ٿيڻ بعد سندن فرزند فقير عبدالحڪيم ٻڍل سائين جن کي درگاه تي هلڻ الِء عرض ڪيو‪ .‬مگر هادي‬ ‫سائين جن فرمايو ته ” اسين هنن سومرن وٽ وڪاڻل آهيون‪ .‬اوهان درگاه شريف تي واپس وڃو‪ .‬هاڻي‬ ‫منهنجو اوهان سان ۽ درگاه سان ڪو به واسطو نه آهي“‪ .‬جڏهن سومرن هادي سائين جن کان هي الفاظ‬ ‫ٻڌا تڏهن انهن مڙني عرض ڪيو ته” سائين اسان اوهان کي اهي سوء روپيه راه اهلل بخشياسون‪ .‬اوهان‬ ‫ڀلي درگاه شريف تي پنهنجي اهل اطفال ۽ فقراه سان وڃي خوش خورم رهو“ ‪ .‬اهي الفاظ ٽي دفعا‬ ‫عرض ڪيائون‪ .‬پوِء پاڻ سائين جن راضي ٿي اتان موڪالئي درگاه شريف تي آيا‪ .‬هي هئي سندن سر‬ ‫جي سخا‪.‬‬

‫ٻڍل سائين جن جي شادي خانه آبادي جو سلسلو‬

‫جنهن وقت هادي سائين جن جي راز االهيَء جي ملڪ ۾ مشهوري ٿي‪ .‬ان بعد سندن والدين کين شادي‬ ‫ڪرڻ الِء چيو‪ .‬پر پاڻ سائين جن قبول نه پيا ڪن‪ .‬نيٺ سائين پير علي سرور شاه جن کان چوايائون‪.‬‬ ‫جن جي حڪم موجب پاڻ ٻڍل سائين شادي ڪرڻ تي راضي ٿيا‪ .‬کين ڳوٺ مان ئي شادي ڪرايائون‪.‬‬ ‫مگر هادي سائين پنهنجي اهلبيت جي ويجهو ئي نه ويا‪ .‬نيٺ مجبور ٿي سندن والد ٻيهر سائين پير‬ ‫علي سرور شاه جن کي وٺي آيا‪ .‬جنهن ٻڍل سائين جن کي گهريلو زندگي صحي گذارڻ الِء زور وڌو‪.‬‬ ‫جنهن تي ٻڍل سائين جن فرمايو ته ” جيڏانهن تيڏانهن هڪ ئي نور ٿو نظر اچي پوِء گستاخي ڪيئن‬ ‫ڪريان؟“‬ ‫آخر ڪار پير سائين جي چوڻ تي ٻڍل سائين پنهنجي اهلبيت جي ويجهو ويا‪ .‬پوِء سائين جن جي اوالد‬ ‫جو سلسلو شروع ٿيو‪.‬‬

‫ٻڍل سائين جن جو اوالد‬ ‫ٻڍل سائين جن کي ٽي فرزند ۽ ٻه نياڻيون پيدا ٿيا‪ .‬سندن وڏو فرزند فقير عبدالحڪيم ”ننگر ڌڻي‬ ‫بادشاه“ هڪ وڏي حال خيال وارا اهل واليت صوفي درويش هئا‪ .‬پاڻ ٻڍل سائين جن جي برقع مٽائڻ‬ ‫کان پوِء سجاده نشين ٿيا‪ .‬ٻڍل سائين جن جو ٻيو فرزند فقير مست محمد مقيم جيڪي پاڻ هڪ قادر‬ ‫الڪالم صوفي شاعر ۽ فنافي اهلل مرد ڪامل هئا‪ .‬پاڻ ٻڍل سائين جن جا وڌ ۾ وڌ منظور نظر هئا‪.‬‬ ‫پاڻ اٽڪل چاليهن ورهين جي عمر ۾ پنهنجي والد ماجد ٻڍل سائين جن جي حياتيَء ۾ دنيا کان دل‬ ‫کڻي عقبى ڏانهن روانا ٿيا‪ .‬ٻڍل سائين مٿس پنهنجي حياتي ۾ روزو ٺهرايو جو هن وقت موجود آهي‪.‬‬ ‫ٽيون فرزند سائين فقير عبدالڪريم جن سائين فقير عبدالحڪيم جن جي برقع مٽائڻ کان پوِء سجاده‬ ‫نشين ٿيا‪ .‬پاڻ هميشه پنهنجي مستي حال خيال ۾ گذاريندا هئا‪.‬‬

‫‪15‬‬

‫ٻڍل سائين جن جي صورت ۽ سيرت‬ ‫هادي سائين جن جو جنهن هڪ دفعو ديدار ڪيو هوندو‪ .‬سو ئي بخوبي سندن صورت ۽ سيرت جو‬ ‫اندازو لڳائي سگهندو‪ .‬سندن شڪل شبيهه ۾ چقمق جي ڪشش رکيل هئي ۽ پيشاني تي نوراني نور‬ ‫پيو بڪندو هو‪ .‬سر مبارڪ جا وار هلڪا هين‪ .‬سندن ڏاڙهي مبارڪ مٺ جيتري ۽ شهپرن کي سنت‬ ‫جي مطابق اختيار ڪيل هين ۽ منهن مبارڪ جو خط اصل نه وٺندا هئا‪ .‬قدم‬ ‫نبي ڪريمﷺ‬ ‫مبارڪ ڪجهه وريل هوندا هين‪ .‬جنهن ڪري خاص قسم جو بوٽ ٺهرايو ويندو هو‪ .‬سندن پوشاڪ به‬ ‫نهايت سادي هوندي هئي‪ .‬سر تي تاج مبارڪ‪ ،‬جسم تي ڊگھو چولو يا وقتي صوفين واري ڊگھي‬ ‫الفي‪ ،‬سٿڻ تمام هلڪي پائيندا هئا‪ .‬اڪثر ڪري ڪپڙن کي ٻٻر جي کلن جو رنگ ڏياريندا هئا‪ .‬سندن‬ ‫کاڌو سادو هوندو هين‪ .‬جوئر جي ماني‪ ،‬سائي پالڪ ‪،‬سرهن جو ساڳ ۽ لسي ڀت کي وڌيڪ پسند ڪندا‬ ‫هئا‪ .‬کائڻ الِء ٿانوء ٺڪر يا ڪاٺ جا هوندا هين‪ .‬عام طرح دعوت ڪندڙن کي پنهنجو اهو کاڌو قبول‬ ‫ڪرائي پوِء ويندا هئا‪ .‬سمهڻ الِء سادي رلهي ۽ رهڻ الِء ڪکائين جهوپڙي وڌيڪ وڻندي هين‪ .‬بستري‬ ‫تي تڏو وڇائي پوِء ويهندا يا سمهندا هئا‪ .‬سارو ڏينهن ڪچهري کليل هوندي هين‪ .‬جيڪڏهن ڪو به‬ ‫سوالي ايندو هين ته ان جو سوال پورو ڪندا هئا‪ .‬فقراه سان وحدتون ڪندي ڏينهن بسر ڪندا هئا‪ .‬۽‬ ‫شام جو فقراه جي چونڪي ٻڌندا هئا‪ .‬آواز ڪالم جي ٻڌڻ جو ڏاڍو شونق هوندو هين‪.‬‬ ‫شام جي ننگر هلڻ تائين آواز ڪالم ٻڌي پوِء جاِء تي ويندا هئا‪ .‬خاص گوشائتي جاِء مقرر ٿيل هين‬ ‫جتي ڪو به نه ويهندو هو‪ .‬خدمتگار فقير دروازي کان ٻاهر ويٺا هوندا هئا‪ .‬پاڻ سادگي جي جنسي‬ ‫مورت هئا‪ .‬نڪا شيخي نه ڪا پيري نه وري بزرگي هين‪ .‬هميشه محبت جي مخموري ۾ پنهنجي‬ ‫هردلعزيز اوالد سان گڏ گذاريندا هئا‪.‬‬ ‫ننگر جو عام هوڪو ڏياري مسافرن کي کارائيندا هئا‪ .‬جڏهن سڀ مسافر ‪ ،‬فقراه ۽ سوالي کائي ويندا‬ ‫هئا ته پوِء پاڻ کائيندا هئا‪ .‬ڏيندا يا وٺندا به صرف خدا جي نالي هئا‪ .‬اهو سلسلو اڄ تائين درگاه تي‬ ‫جاري آهي‪ .‬سندن معتقد مسلمان توڙي هندو آهن‪ .‬سندن ڪالم ۾ چيل آهي ته؛‬ ‫هندو مومن هيڪڙو ناهي ويري نه ڪو وير‪.‬‬ ‫”ٻڍل سائين“‬ ‫ٻڍل سائين جن جي گفتار ۾ خاص قسم جو ميٺاج هوندو هو۽ طبيعت ۾ پاڻ صلح پسند هئا‪ .‬درويشي‬ ‫يا فقرائي ڪالم ٻڌڻ سان گھڻي دل هوندي هين‪ .‬رات جو پوئين پهر ۾ راڳ ويراڳ ٻڌي ڪري گھر‬ ‫ويندا هئا‪ .‬ڪالڪن جا ڪالڪ دلي ۽ يڪتاري تي دردي آالپون ٻڌندا هئا‪ .‬سندن فقيرن جو ٽولو رندي‬ ‫ڪالمن ۾ دردي آواز کان اڄ تائين مشهور آهي‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫ٻڍل سائين جن جو مذهب ۽ طريقو‬ ‫ٻڍل سائين جن جو مذهب اسالم طريقو صوفي القادري آهي‪ .‬پنهنجي دل جو مذهب هن طرح بيان‬ ‫ڪيو اٿئون‪.‬‬ ‫عشق وارن جا پنڌ پراهون اوري دين ايمان ميان‪،‬‬ ‫نه مئن شيعا نه مئن سني نه مئن مسلمان ميان‪،‬‬ ‫عشق ڪري آيو جنگي جلوو‪ ،‬هوش عقل حيران ميان‪.‬‬ ‫”ٻڍل سائين“‬ ‫مطلب ته درويش جي دل ۾ هڪ اکر الف جو سمايل هو ۽ سندس ساري باطني هستي نوراني نور سان‬ ‫ڀرپور آهي‪ .‬انهيَء هوندي به عام کي هدايت حق پرستي يعني شريعت محمدي ۽ مذهب جي پابندي الِء‬ ‫سخت تاڪيد فرمائيندا هئا‪ .‬ڇوته فقير سالڪ جو ڪم آهي شريعت جي پابندي‪ .‬ورنه هو راهه سلوڪ‬ ‫تان ٿڙي وڃي ٿو‪ .‬ٻڍل سائين جن جي زندگي سالڪي ۽ مستيَء جي حيرت انگيز مالوٽ هئي‪.‬‬ ‫سندن هيڪڙائي جو زنده مثال هي آهي جو سڄي دفتر ديوان ۾ ڪنهن مذهب ‪ ،‬ملن ‪ ،‬شيعن يا سنين‬ ‫تي ڪنهن به قسم جو حملو ٿيل نه آهي‪ .‬نه وري اهل بيت اطهر جو نالو ڪنهن به شعر ۾ ڪو بي‬ ‫ادبيَء سان نالو نه آندو اٿن جئين اڄ ڪلهه جا شاعر چون ٿا‪.‬‬ ‫اهو خاص سندن ظاهري ثبوت آهي ته شرع محمدي موجب ڪنهن به مذهب يا ڌرم تي حملو ڪرڻ‬ ‫جائز نه آهي‪.‬‬ ‫هر صورت دي ِوچ يار آيا‪ ،‬واه دلبر ڪر سينگار آيا‪.‬‬ ‫” ٻڍل سائين“‬

‫شهنشاه ٻڍل سائين جن جو دنيا مان برقعو مٽائڻ‬ ‫ٻڍل سائين جن ساري حياتيَء ۾ اهڙي ڪا به وڏي بيماري ڪانه ٿي‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫هڪ ڏينهن هادي سائين جن هڪ مٽ پاڻيَء جو ان کي مٺو ڪرايائون ۽ فرمايائون ته ” هي پاڻي فقراه‬ ‫۾ ورهايو‪ .‬پر اهو ورهائي جيڪو هن جاِء تي ويهندو“‪ .‬پوِء پنهنجي وڏي فرزند فقير عبدالحڪيم کي‬ ‫گھرائي اتي ويهاري پاڻ دعا گھريائون ته” منهنجا مالڪ پاڪ منهنجي اوالد کي ايترو ميٺاج ۽ نينهن‬ ‫جو نشو ڏي جهڙو هن مٽ ۾ آهي‪ .‬۽ پاڻ فرمايائون ته ” سڄي فقراه کي هڪ هڪ پيالو پياريندو وڃ‪.‬‬ ‫جيئن هن پاڻي ۾ ميٺاج آهي تيئن منهنجي فقراه جي پاڻ ۾ ميٺاج ۽ محبت قيامت تائين قائم رهي“‪.‬‬ ‫جنهن تي سائين فقير عبدالحڪيم عرض ڪيو ته” سائين ڪيترا طالب هن وقت موجود نه آهن“‪ .‬پاڻ‬ ‫فرمايائون ته ” انهن کي مان باطن ۾ محبت جو پيالو پياريو اٿم“‪ .‬پوِء اهو مٺو پاڻي فقراه ۾ ورهايو‬ ‫ويو‪ .‬فقراه کان اها ثابتي ملي ته انهيَء ٽائيم تي جو فقراه جتي به هيو ته باطن ۾ مٺو پيالو پياريو‬ ‫ويو‪.‬‬ ‫وصال وقت پنهنجي پٽن ۽ اوالد کي وصيعت فرمايائون ته” ننگر قائم رکجو‪ ،‬دئي ۽ اللچ کان پري‬ ‫ڀڄجو‪ .‬هڪ ئي نظر سان مخلوق کي ڏسجو‪ .‬مسڪينن ۽ محتاجن جي سار سنڀار لهجو‪ .‬ته اهلل سائين‬ ‫۽ حضور پاڪﷺ جن جي ٽولي ۾ اوهان سرخرو رهندوء‪.‬‬ ‫ٻڍل سائين جن ڳالهائيندي سڄي فقراه کان موڪالئي هن فاني دنيا مان سال ‪ 21‬اڪٽوبر ‪ 2191‬ع‬ ‫بمطابق ‪2931‬هجري مهيني شعبان جي ‪ 12‬تاريخ خميس ڏينهن جمع رات برقعو مٽائي دارالبقا طرف‬ ‫روانا ٿي ويا‪.‬‬

‫ٻڍل سائين جن جون ڪجهه ڪرامتون‬ ‫هڪ ڏيهاڙي سائين فقير عبدالحڪيم جن ڳالهه ڪئي ته ”رات جو پنهنجي بستري تي سمهل هوس ته‬ ‫اوچتو منهنجيون اکيون کليون‪ .‬ڇا ڏسان ته ساري جاِء روشن آهي ۽ هو هو جو آواز پيو اچي‪ .‬بستري‬ ‫کان اٿي ڏٺم ته ٻڍل سائين جن جنهن جاِء ۾ رهندا هئا اتان نور جي روشني وانگر هڪ ٻئي پٺيان‬ ‫روشنيَء جا اوال نظر آيا‪ .‬جڏهن ان ڪوٺيَء جي ڀرسان پهتس ته بادشاه ٻڍل سائين بستري تي آرامي‬ ‫آهن‪ .‬دم جي کڻڻ سان هر هڪ دم جي پٺيان نوراني روشني جا اوال جاري آهن‪ “.‬هي هو سندن آرام‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫پهرين روايت‬ ‫نصير فقير ڳالهه ڪئي ته مان سائين جن کي عرض ڪيو ته ”هي جو هزارين خلق اوهان جي ديدار الِء‬ ‫منتظر آهي‪ .‬ان ۾ ڪهڙو راز آهي‪ .‬اسان ته آڄ ڏينهن تائين ڪجهه به نه ڏٺو آهي‪ “.‬سائين ٻڍل جن‬ ‫فرمايو ته ” ادا‪ ،‬ڪڏهن نه ڪڏهن ڏسندين‪ “.‬ڪجهه ڏينهن گذرڻ بعد اسر جي وقت ٻڍل سائين جن نصير‬ ‫فقير کي حڪم ڪيائون ته ” ادا‪ ،‬ڪونئرو ڀري اچ‪ “.‬جڏهن نصير فقير ڪونئرو ڀري واپس موٽيو ته‬ ‫هادي سائين جن ظاهري صورت بدالئي اصلي صورت ۾ ٿي ويٺا‪ .‬ٻڍل سائين مان نڪرندڙ روشنيَء‬ ‫سان ساري جاِء ڀرپور روشن ٿي پئي‪ .‬جڏهن نصير فقير جي نظر انهيَء نور تي پهتي تڏهن هو بيهوش‬ ‫ٿي ڪري پيو‪.‬‬ ‫تجلي ويکهه ڪي موسى رهيا مدهوش مستي سي‪،‬‬ ‫شعاع شمع ڪي اوپر پلٽ پروان آيا هي‪،‬‬ ‫”سچل سائين“‬ ‫جڏهن انهيَء نوراني پرتو جو تاب حضرت موسى عليه السالم جهڙي مرد کي بيهوش ڪري ڇڏيو ته‬ ‫نصير فقير ويچاري کي ڪهڙي طاقت آهي جو هوش ۾ رهندو‪ .‬صبع جو نصير فقير جڏهن هوش آيو‬ ‫ته ٻڍل سائين ان فقير کي چيو ته ” اسان وٽ اهائي ملڪيت آهي‪ .‬جنهن الِء ماڻهو حيران آهن‪ “.‬پاڻ‬ ‫سائين جن هڪ شعر ۾ فرمايو اٿن ته‪.‬‬ ‫دلبر ساڏي ديري آيا عشق ڪيا آواز اتي‪،‬‬ ‫نوري نين حضوري چايس رمزن اليا راز اتي‪،‬‬ ‫جن مالئڪ حوران پريون ماڻهو ٿيا مشتاق اتي‪،‬‬ ‫شمس قمر تاري ڪتيان ٻهون ڇپاون تاب اتي‪،‬‬ ‫مور مرنگهه ٻيا سهسين پکي نوڙي ڪن پيا ناز اتي‪،‬‬ ‫رمز لڳي دل راضي پازي تاڙيون کليا طاق اتي‪،‬‬ ‫صحيح ٻڍل پڙهه ياد هميشه ڪلمه محمد پاڪ اتي‪،‬‬ ‫” ٻڍل سائين“‬

‫‪19‬‬

‫ٻين روايت‬ ‫مولوي گل محمد بروهي ويٺل ناڙي بلوچستان ڳالهه ڪيائين ته هڪ دفعي سائين جن جي حضور ۾‬ ‫ڪالم پئي چيائون ته…‬ ‫الف اندر ۾ ڪيو اجارو اڀريو سج حقيقت وارو‪،‬‬ ‫ٿيا نسورو نور‪ ،‬عاشق محبت ۾ مخمور‬ ‫” ٻڍل سائين“‬ ‫جڏهن اهوڪالم ٻڌو ته ٻڍل سائين جن کي عرض ته ” قبال! اهو حقيقت جو سج ڪهڙو آهي‪ .‬پاڻ‬ ‫فرمايائون ته” مولوي صاحب ڪڏهن نه ڪڏهن ڏسندين‪“.‬‬ ‫هڪ رات ڇا ڏسان ته سج اڀريو بيٺو آهي سارو ملڪ روشن ڏسڻ ۾ پئي آيو‪ .‬پر اندر جاين ۾ به‬ ‫اهڙي روشني آهي‪ .‬وڻن ۽ جاين جو پاڇو به ڪو نه هجي‪ .‬سوجهرو ئي سوجهروهو‪ .‬مان سمجهيم ته سج‬ ‫اڀريو آهي ۽ رات گذري وئي آهي‪ .‬وضو ڪري قرآن پاڪ جي تالوت ڪرڻ ويٺس‪ .‬تالوت پوري ڪري‬ ‫اٿيس‪ .‬ان کان پوِء ماڪو فقير ٻڍل سائين جن جي مال جي رکوالي ڪندو هو ‪.‬ان کي وڃي اٿاريم ته ”‬ ‫سج اڀري ويو آهي‪ .‬کير ڏهي دروازي تي پهچاِء‪ “.‬اهڙي طرح درگاه تي رهندڙ ٻين فقيرن کي به اٿاريم‬ ‫ته ” ڇا ٿيو آهي‪ .‬اٿو جو اڃان ننڊ پيا آهيو‪ .‬سج اڀري ويو آهي‪ .‬گهڻي گوڙ ۽ شور ڪرڻ کان بعد ڏسان‬ ‫ته سج ته آهي ئي ڪو نه‪ .‬رات آهي آسمان ۾ تارا بيٺا آهن‪ .‬اهو ڏسي ڏاڍو حيران ٿيس‪ .‬صبع جو جڏهن‬ ‫هادي سائين جن اچي تخت تي ويٺا ۽ پاڻ فرمايائون ته رات جيڪوڪجهه ڏٺئه اهو اٿي حقيقت وارو‬ ‫سج‪ .‬جيڪو تو ڏٺو‪ “.‬مون عرض ڪيو ته ” برابر قبال ڏٺم‪“.‬‬ ‫پاڻ وڌيڪ فرمايائون ته ” مولوي صاحب جيڪڏهن اهو راز فاش نه ڪريو ها ته اها روشني قيامت تائين‬ ‫ڏسندو رهين ها‪.‬‬

‫ٽين روايت‬ ‫بچل فقير جيڪو پاڻ درگاه جي فقيرن مان هو‪ .‬هڪ دفعي چيو ته ”هڪ مائي سوال کڻي آئي‪ .‬جنهن‬ ‫اچي هادي سائين جن جي حضور ۾ عرض ڪيو ته” سائين مان رڪن جي ڀر ۾ ويٺل آهيان‪ .‬منهنجو‬ ‫ڏهن ٻارهن ورهين جو پٽ گم ٿي ويو آهي‪ .‬جنهن کي ٻارهن مهينا ٿيندا‪ .‬اهلل جي نالي تي مونکي‬

‫‪20‬‬

‫پنهنجو پٽ لهي ڏي‪ .‬جيسين نه لهي ڏيندوء تيسين نه ويندس‪ “.‬ڪيترن ڏينهن کان مائي سوال ڪندي‬ ‫رهي‪.‬‬ ‫هڪ ڏينهن هادي سائين تڙ ڪرڻ الِء ميٽ جسم مبارڪ کي اليون ويٺا هئا ته مائيَء اچي کين ڏاڍو‬ ‫ستايو‪ .‬جنهن تي ٻڍل سائين مائي کي فرمايو ته” درگاه کان ٻاهران جهنگل ۾ ڏس‪ .‬متان ڪاٿهين‬ ‫تنهنجو پٽ لڀي وڃي‪ “.‬سندن فرمان موجب مائي ٻاهر نڪري جهنگ جي طرف کان ڏسي ته سندس پٽ‬ ‫وائڙن وانگر هيڏي هوڏي بيٺو نهاري‪ .‬پنهنجي ماُء کي ڏسي ساڻس اچي مليو‪ .‬ماُء پڇيس ته ” ڪاٿي‬ ‫هئين‪ “.‬سندس پٽ چيو ته ” مان رلندو پنندو وڃي الهور ۾ پهتس اتي اوچتو هڪڙو فقير جنهنجي‬ ‫جسم تي ميٽ ٿڦيل هو تنهن منهنجي ٻانهن ۾ هٿ وجهي هت اچي ڇڏيو آهي‪ .‬هي سندس ميٽ واري‬ ‫هٿ لڳڻ جو ڏوري تي نشان اٿم‪ “.‬مائي چيس ته ” اهو فقير سڃاڻيدين؟“ ڇوڪري وراڻيو ته ” هائو‬ ‫سڃاڻندس‪“.‬‬ ‫ڇوڪري کي وٺي هاديَء سائين جن جي حضور آندائين‪ .‬پري کان ڏسي ڇوڪري چيو ته ” هي اهو فقير‬ ‫آهي جنهن مونکي هت آندو آهي‪“.‬‬

‫چوٿين روايت‬ ‫بچل فقير ڳالهه ڪئي ته هڪڙي رات درگاه واري بنگلي ۾ هادي سائين جن سان ڪوٺيَء ۾ ويٺا‬ ‫هئاسون ته اوچتو ٻڍل سائين جن کٽ تان اٿي دروازه جي چائٺ تي پير رکي‪ ،‬هٿ جو اشارو ڪري ۽‬ ‫وري اچي کٽ تي ويٺا‪ .‬ٿوري دير بعد وري به ساڳيَء طرح ڪيائون‪ .‬جنهن تي بچل فقير عرض ڪيو‬ ‫ته ” سائين هي ڪهڙو راز آهي؟“‬ ‫ٻڍل سائين جن فرمايو ته” هن وقت ڪوئٽه ۾ زلزلو ٿي رهيو آهي‪ .‬منهنجو طالب يعقوب فقير بروهي‬ ‫مچ جو ويٺل هن وقت ڪوئٽه ۾ ترسيل هو‪ .‬ان کي شهر کان ٻاهر ڪڍي زلزلي کان بچايم‪ “.‬ڪجهه‬ ‫ڏينهن گذرڻ بعد يعقوب فقير درگاه تي آيو‪ .‬کانئس پڇا ڪئي ويئي‪ .‬جنهن حقيقت ٻڌائي ته ”ڪوئٽه ۾‬ ‫ننڊ پيو هوس ته ڪنهن شخص اتان کڻي شهر کان ٻاهر جبل تي پهچايو‪ .‬مان اتان اٿي وري شهر ڏانهن‬ ‫هلڻ جي ڪوشش ڪيم‪ .‬وري هٿ وجهي مونکي فرمايائون ته مان تنهنجو مرشد آهيان ان الِء تو کي‬ ‫بچايان ٿو‪“.‬‬

‫‪21‬‬

‫پنجين روايت‬ ‫بچل فقير ڳالهه ڪئي ته هڪ فقير ذات جو بڪيجه لڳ ڪوٽ سلطان جي ويٺل سائين جن جو مريد‬ ‫هو اهو حج مبارڪ تي ويو هو‪ .‬حج تان موٽي اچڻ بعد درگاهه تي گهمڻ آيو ۽ اچي حضور جن جي‬ ‫قدم بوسي ڪئي‪ .‬۽ سائين جن کي عرض ڪيائين ته قبله رهبر سائين! اوهان گهڻا حج ڪيا آهن‪.‬‬ ‫انهئ تي پاڻ فرمايائون ته مان اتي ويٺو آهيان ۽ ڪڏهن به حج تي ڪونه ويو آهيان‪ .‬جنهن تي ان‬ ‫شخص عرض ڪيو ته سائين حج ڪرڻ وقت ڪعبه کي طواف ڪندي مون اوهان کي روبرو ڏٺو ته‬ ‫اوهان به حاجين سان گڏ طواف پئي ڪيو‪.‬‬

‫ڇهين روايت‬ ‫هڪ مائي نالي جيئندي ذات ڀٽا ويٺل شڪارپور جي فقير سائين جن جي واقف ۽ درگاهه تي ايندڙ‬ ‫هئي‪ .‬اها مائي حج تي وئي ۽ ست سال اتي رهي پئي‪ .‬ست سالن کان بعد هوَء وطن واپس آئي‪ .‬۽ هادي‬ ‫سائين جن وٽ ملڻ الِء آئي‪ .‬قدم بوسي بعد هن عرض ڪيو ته سائين مون هر هڪ حج تي ڪعبته اهلل‬ ‫۾ هميشه اوهان کي پئي ڏٺو ۽ روضه پاڪ ۾ هر جمع تي اوهان جو ديدار ٿيندو هيو‪ .‬جنهن تي تي‬ ‫رهبر سائين جن فرمايو مان ته حج تي ڪونه ويو آهيان‪ .‬جنهن تي مائي حاجياڻي کي جوش آيو‪ .‬۽ چوڻ‬ ‫لڳي ته مان ست ورهه اوهان کي بيت اهلل ۾ هر جمع تي روضي اطهر ۾ ڏسندي هيس‪...‬ڇا مان ڪوڙ‬ ‫ٿي هڻان؟ جنهن تي پاڻ فرمايائون ته مائي اهو راز فاش نه ڪر‪ .‬انهن ڳالهه کي پاڻ وٽ رک‪ .‬اهڙيون‬ ‫ڪيتريون حج تي ويندڙن حاجين ثابتيون ڏنيون‪.‬‬

‫ستين روايت‬ ‫يعقوب فقير ڳالهه ڪئي ته جنهن وقت ٻڍل سائين جن جي ڪرامات جي دنيا جي جهان جو ظهور ٿيو‪.‬‬ ‫عام طرح ماڻهن اوهان ڏي وجوع ڪرڻ شروع ڪيو‪ .‬ان وقت ڪن ماڻهن کي تعصب ٿيو ته انهيَء‬ ‫فقير کي هلي قتل ڪري اچئون‪ .‬انهيَء ارادي سان هڪڙي ڏينهن ٻه ماڻهو هادي سائين جن جي‬ ‫ڪچهريَء ۾ آيا‪ .‬فقير سائين جن انهن ماڻهن جو آدر ڀاُء ڪيو‪ .‬۽ يعقوب فقير کي چيائون ته ڪونئرو‬ ‫کڻ ته ٻاهر هلئون‪ .‬۽ انهيَء ٻنهن ماڻهن کي به چيائون ته ته هلو ته ٻاهر چڪر هڻي اچئون‪ .‬پوِء جهنگ‬ ‫ڏانهن روانا ٿيا‪ .‬جڏهن جهنگ ۾ پهتا ته يعقوب فقير کان ڪونئرو وٺي پاڻ انهن کان جدا ٿي ڪنهن‬ ‫وڻ جي اوٽ اولي ۾ وڃي ويٺا‪ .‬انهن ماڻهن ڏٺو ته هينئر فقير کي قتل ڪرڻ جو نادر موقعو آهي‪ .‬سو‬ ‫پاسو وٺي ان جاِء ڏانهن روانا ٿيا‪ .‬اڃا اچي ڏسن ته فقير صاحب جن جو جسم مبارڪ ست ٽڪر ٿيو‬ ‫پيو آهي‪ .‬اهو حال ڏسي عبرت ۾ پئجي پوئتي موٽي اچي يعقوب فقير سان بيٺا‪.‬‬ ‫‪22‬‬

‫پوِء گهڻي دير بعد پاڻ واپس آيا‪ .‬انهن ماڻهن کي پاڻ فرمايائون ته اوهان جنهن مقصد الِء هتي آيا آهيو‬ ‫اهو پورو ڪيو‪ .‬جنهن تي انهن ورندي ڏني ته اسان کي خدا واسطي معافي ڏيو‪.‬‬ ‫جنهن تي فقير صاحب جن فرمايو آهي؛‬ ‫رڳ رڳ اندر ڏي ريال لڳڙا بره سا ميال‬ ‫آيا دم دم ڪسڻ دا ويال وڃي گهور ساڻ گهايو‬ ‫”ٻڍل سائين“‬

‫اٺين روايت‬ ‫فقير صاحب جن سئو ورهيه جي اندر ٻاهر جا هيا‪ .‬پيرسن جي ضعيفي جي ڪري تڪليف اچڻ کان‬ ‫فقراه پيار وچان هادي سائين جن کي درگاه کان حويلي جي دروازي تي ۽ حويليَء جي دروازي کان‬ ‫درگاه تائين کٽ تي آڻيندا ۽ پهچائيندا هئا‪.‬‬ ‫هڪ ڏينهن دستور موجب جيئن جو چار فقير کٽ کي کڻڻ لڳا تي کٽ کڻي نه سگهيا‪ .‬ان بعد ٻين‬ ‫فقيرن کي سڏيندا ويا ته جيئن هو کٽ کڻڻ ۾ مدد ڪري سگهن‪ .‬تان جو آهستي آهستي جيڪو به‬ ‫فقراه چاليهه پنجاهه ڄڻا هيا‪ .‬سي به کٽ کڻي نه سگهيا‪ .‬تنهن تي فقير صاحب جن کلي فرمايو ته ” ابا‬ ‫نٿا کڻي سگهو ڇا؟ چڱو ڀال هاڻي کڻو‪ “.‬پوِء دستور موجب چار ڄڻا کٽ کڻي حويلي جي دروازي تي‬ ‫پهچائي آيا‪ .‬جنهن تي فقير صاحب جن پاڻ هڪ ڪالم ۾ فرمايو اٿن ته؛‬ ‫باري بار بره جو آيو بسم اهلل ڪري سر تي چاتم‬ ‫آيا نينهن نواب‪.....‬‬ ‫”ٻڍل سائين“‬

‫‪23‬‬

‫نائين روايت‬ ‫ميان داد فقير ڳالهه ڪئي ته رهبر سائين جن پنهنجي زبان مبارڪ سان فرمايو ته ”ميان داد‪ ،‬اسان‬ ‫ڪنهن طالب کي گهر ڪريون ته هزار ڪوهن جي فاصلي تان باطني راز سان گهرائي عشق وحدت جي‬ ‫عنايت ڪري سگهون ٿا‪ .‬جنهن کي نه گهرئون ته درگاهه شريف تي آيل ماڻهوَء کي به اهڙا وسوسا دل‬ ‫۾ وجهي عشق وحدت جي راز کان محروم ڪري سگهون ٿا‪“.‬‬ ‫َمنْ يَ ْه ِد ه‬ ‫ض هل لَهُ ‪َ ،‬و َمنْ يُ ْ‬ ‫ي لَهُ‬ ‫ضلِ ْل فَال هَا ِد َ‬ ‫َّللاُ فَال ُم ِ‬

‫جنهن کي اسين گهريو آهي ۽ گهرندا سون اهو هن محبت جي ميدان ۾ اچي عشق االهيَء جو طالب‬ ‫ٿيندو ۽ عشق االهيَء جو ونڊ وٺندو‪.‬‬ ‫عشق اول درد دل معشوق پيدا مي شود‬ ‫گرنه سوزد شمع تا پروان شيدا کئي شود‬ ‫”شيخ سعدي“‬ ‫اهڙي طرح اڄ تائين ڏٺو ويو آهي من ۾ طلب رکي ڪيترا ماڻهو پري اوري کان اچن ٿا ته ڪن سان‬ ‫عشق وحدت جي ڀالئي ٿيندي رهي ٿي ۽ ڪي جهڙا اچن ٿا تهڙا واپس وڃن ٿا‪.‬‬ ‫جنهن مان ثابت ٿئي ٿو ته سواِء گهر جي عشق وحدت جي ڀالئي ۽ عنايت ٿي نٿي سگهي بيشڪ ڪي‬ ‫ڪامل قلندرن ۽ قطبن جي اهي ڪم آهن ٻيو ائين نه ٿو ڪري ‪ .‬باقي عاشقن جو درجو انهن سڀني‬ ‫اعلي آهي ڇو ته جن پنهنجو سر سڃاتو اهي سڀ ڪجهه ڪري سگهن ٿا‪ .‬جنهن تي هادي‬ ‫کان اڳاهون ۽‬ ‫ٰ‬ ‫سائين عنايت ڪري اهي هي روحاني منزل ماڻيندا آهن‪.‬‬ ‫جي سڃاڻين پاڻ کي ساڳي آهين سلطان تون‬ ‫عبد جو اولو ڪري آئين ٿي انسان تون‬ ‫”ٻڍل سائين“‬

‫حديث؛ من عرف نفسه فقد عرف ربه‬

‫حديث؛ من لهل موال فل هل ڪل‬

‫‪24‬‬

‫ڏهين روايت‬ ‫هڪ دفعي جي ڳالهه آهي ته ميان داد فقير حضور اقدس ۾ عرض ڪيو ته ”مالڪ سائين‪ ،‬طالبن تي‬ ‫عشق وحدت جي عنايت ڪريو‪ “.‬پاڻ فرمايائون ته ” عشق وحدت جي ڀالئي سڀ ڪنهن طالب سان نه‬ ‫ٿيندي آهي‪ .‬جيستائين طالب ۾ عادتون ۽ دلي گهر پيدا نه ٿيندي‪ .‬پر جي ڀالئي ڪريان ته ساري جهان‬ ‫سان ڀالئي ڪري سگهان ٿو‪ .‬جنهن وقت اها جزبات پيدا ٿيندي آهي ته هڪدم ڀالئي ڪندو آهيان‪ .‬۽‬ ‫جي ڀالئي ڪندو آهيان ته ان جي عيب ثواب ڏانهن به نه ڏسندو آهيان‪ .‬راضي به خسيس نقطي تي‬ ‫ٿيندو آهي ۽ ناراض به معمولي ڳالهه تي ٿيندو آهيان‪ .‬ڪنهن جي سفارش کي نه ڏسندو آهيان‪ .‬پر جنهن‬ ‫سان ٻاجهه ڪيان ته پنهنجي وس ۾ آهي‪“.‬‬

‫‪25‬‬

‫ٻڍل فقير‬

‫(ڪريم بخش خالد)‬

‫و ِريو امت جو وارو‪ ،‬آيو نبي سونهارو‪،‬‬ ‫سونهن سوڀارو‪.‬‬ ‫_ در در خوشيون‪ ،‬خير جو ٿيڙا‪،‬‬ ‫گهٽيَء گهٽيَء گلزارو‪.‬‬ ‫_ ملڪ ساري ۾ ٿيو مشهوري‪،‬‬ ‫نور جنهين جي جو نعرو‪.‬‬ ‫_ صدقي صدقي ساهه سڄڻ تؤن‪،‬‬ ‫سر گهوري نِيندس سارو‪.‬‬ ‫_ روح ’ٻڍل‘ جي کي ٿي روشنائي‪،‬‬ ‫ويو اندر جو ته انڌارو‪.‬‬ ‫هيُء روح ريجهائيندڙ ڪالم‪ ،‬جنهن ۾ سرور عالم‪ ،‬نبي آخر زمان رسول رحمت ﷺ جي آمد جو‬ ‫ذڪر آهي ۽ ان جي نتيجي طور‪ ،‬در در خوشيون ۽ خير‪ ،‬نور جا نرمل نظارا ۽ نينهن جا نعرا ڏسڻ‬ ‫پسڻ ۾ آيا‪ ،‬ٻڍل فقير جو آهي‪ ،‬جنهن کي عام طور ”ٻڍڙو فقير“ چوندا آهن‪ .‬جن ماڻهن کيس‬ ‫زندگيَء ۾ ڏٺو‪ ،‬تن ڀلي ڀت ڄاتو ته هو ويراڳ ۽ تانگهه جي تپش ۾ پڪل‪ ،‬سگهو ۽ سونهارو‬ ‫درويش هو‪ ،‬جنهن ازلي آالپن جي ذريعي انسانن کي الست جو وساريل ورق ياد ٿي ڏياريو‪.‬‬ ‫شڪارپور ۽ سلطان ڪوٽ جي شاهاڻين شهرن جي وچ تي‪ ،‬چوئي شاخ جي ساڄي ڪپ سان آباد‬ ‫بخشي انڙ جي ڳوٺ ۾‪ ،‬سال ‪2183‬ع ۾ فقير عبدالواسع جي گهر‪ ،‬هڪ نينگر ڄايو‪ .‬سالن کان اوالد‬ ‫جي اوساٽ ته ختم ٿيس‪ ،‬پر عبدالواسع کي اها ڄاڻ نه هئي ته سندس نينگر سڄي ڄمار عشق‬ ‫االهيَء جا جام پيئڻ جي باوجود‪ ،‬اڃيو ۽ اوساٽيل ئي رهندو‪ .‬خود کان بي خبر‪ ،‬مستانن جيان واٽن‬ ‫تي رهندڙ‪ ،‬جهنگ جاليندڙ‪ ،‬رنگ ڍنگ ۾ نرالو‪ ،‬ڳالهه ٻولهه ۾ بانولو‪ ،‬ٻڍل پنهنجي اباڻي ڪرت ۾‬ ‫لڳي ويو‪ .‬ڍورن جو ڌنار‪ ،‬ڪلهي تي يڪتارو رکي‪ ،‬ياد ڪرڻ لڳو پنهنجو يار‪ -‬چيائين‪:‬‬ ‫ِسگهڙو موٽج يار‪ ،‬توکي ويٺا ساريون‪.‬‬ ‫”فذڪروني اذڪر ڪم“ جو عملي تفسير ترت سامهون آيو بندو گهري ۽ بنده نواز نه ڏي‪ -‬اِهواهلل‬ ‫جي سنت کان گه ڻو بعيد آهي‪ ،‬وهمن وسوسن ۾ ڦاٿل مائٽن ڪنهن آسيب جو واسو سمجهي‪،‬‬ ‫ستين ڦڪين‪ ،‬جهاڙن ۽ تعويذن سان‪ ،‬سندس تن جي تات ۽ من جي الت کي ماٺو ڪرڻ چاهيو؛ پر‬

‫‪26‬‬

‫اها درد جي دونهين‪ ،‬چت جي چڻنگ‪ ،‬عشق جي الن ۾ تبديل ٿيندي رهي‪ -‬سندس شروعاتي زندگي‬ ‫مجذوبيَء ۾ مستيَء جي حالت ۾ گذري‪ ،‬ڪنهن مڻيا واري مرد جي ضرورت هئي جيڪو قلب جي‬ ‫آتس عشق سان‬ ‫قوت کي محبت جي ماهيي سان اڪسير بڻائي؛ دکي دلين جي درمان دور ڪري ۽ ِ‬ ‫ڪدورت ۽ نفرت کي ساڙي‪ِ ،‬سيتل سڪ سان سڀني کي سيراب ڪري‪ .‬اهو مڻيادار مرد‪ ،‬پير سائين‬ ‫حزب اهلل شاهه راشدي پير پاڳارو هو‪ .‬سندس خاندان مان ميان علي سرور شاهه‪ ،‬هڪ لڱا ٻڍڙي‬ ‫فقير جي ڳوٺ آيو‪ .‬سندس دردي آالپ ٻڌي‪ ،‬پنهنجي هڪ مريد‪ ،‬فقير فريد کي حڪم ڏنائين ته‬ ‫درگاهه تي وٺي اچوس‪ .‬حضرت پير پاڳاري ٻڍڙي سائين کي ڏسي‪ ،‬پريان ئي هڪل ڪئي ته اِهو‬ ‫روهڙي وارو ’بيدل‘ فقير ته ناهي؟ بهرحال ويجهي اچڻ سان‪ ،‬ٻڍل رنڱجي ويو‪ .‬پير پاڳاري ميان‬ ‫حزب اهلل شاهه فرمايو ته ”ٿانو سٺو آهي‪ ،‬صرف سنباڻ جي دير اٿس‪“.‬‬ ‫وجود جي ورق ڌوئڻ يعني نفس جي تزڪيه الِء‪ ،‬ذڪر االهيَء جي ضرورت آهي‪ .‬دل هڪ ظرف آهي‪،‬‬ ‫جنهن جي مير ۽ ڪٽ جي ڪس کي صاف ڪرڻ الزمي آهي‪ ،‬انهيَءڪري صوفياڻيَء شاعريَء ۾‬ ‫دل يعني قلب جو بيان گهڻو اچي ٿو‪ .‬دل کي ٿانو سان تشبيهه‪ ،‬بيدل فقير به ڏني آهي‪ .‬هڪ طالب‬ ‫وٽس گهڻو وقت رهيو‪ ،‬پر کيس پلئه ڪجهه نه پيو‪ ،‬سو بيدل سائين کان چٺي وٺي‪ ،‬مخدوم محمد‬ ‫اسماعيلؒ پريالوِء وٽ ويو‪ .‬فقير لکيو هو ته سالڪ وٽ ڪو ٿانو ئي ڪونهي‪ ،‬جنهن ۾ ڪجهه اوتي‪.‬‬ ‫مخدوم صاحب چٺي پڙهي‪ ،‬طالب تي نظر ڪئي‪ ،‬کيس ٻڌايو ته جيڪي ڪجهه سندس قسمت ۾‬ ‫هو‪ ،‬سو کيس ملي چڪو آهي‪ .‬ٻه لفظ بيدل سائين الِء به لکي ڏنائينس‪ .‬چي‪ :‬جنهن کي ڪجهه ڏبو‬ ‫آهي‪ ،‬ان الِء ٿانو جو بندوبست به ڪبو آهي‪.‬‬ ‫سائين حزب اهلل شاهه به ٻڍڙي کي ٻلواڻ بنائي ڇڏيو‪ .‬هڪ ئي نظر ۾ نينهن جو نظارو ٿي ويو‪.‬‬ ‫سندس هنيون حڪمت ۽ معرفت جو ماڻ بڻجي پيو ۽ دل دوئيَء جي دلدل کان وانجهي ٿي ويئي‪.‬‬ ‫ڪسبي علم جي ضرورت نه رهي ۽ عشق جا آالپ‪ ،‬جاالري جر جيان جاري ٿي ويا‪.‬‬ ‫ٻڍڙو فقير بنيادي طور ڪافيَء جو شاعر آهي‪ .‬هن سنڌي اساسي شاعريَء جي روايت کي بحال‬ ‫ڪيو ۽ نيم ڪالسيڪي داستانن جهڙوڪ سسئي‪ ،‬مارئي ۽ سورٺ ۽ پنجابي قصي هير رانجهي‬ ‫کي ڳايو‪ .‬عارفانه موضوعن تي‪ ،‬سندس بيت ۽ ڏوهيڙا‪ ،‬شاهه ڀٽائي ۽ سچل سائين جي رنگ ۾‬ ‫رنگيل آهن‪.‬‬ ‫سچل سائين جو هڪ مشهور ڪالم آهي‪:‬‬ ‫ڇوڙ گمان گدائي دا‪ ،‬شمال چا ٻڌ شاهي دا‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫ٻڍڙي فقير به انهيَء زمين ۾ ڪافي چئي آهي‪.‬‬ ‫دنيا ڇوڙ ته دلبر ويکين‪ ،‬آهين نور االهي دا‬ ‫تو ۾ آهي ذات ظهورو‪ ،‬شمال چا ٻڌ شاهي دا‬ ‫_وحدت دي وچ گم ٿيُء ’غازي‘ مکڙا ويکين ماهيي دا‬ ‫_هِت هت عاشقن موجان ماڻين‪ ،‬پي پياال بقائي دا‬ ‫_عشق ’ٻڍل‘ اوکي باري‪ ،‬سودا ڪري صفائي دا‬ ‫اهڙي طرح سندس ٻين همعصرن جهڙوڪ مولوي عبدالغفور ’مفتون‘‪ ،‬همايوني ۽ فقير رکيل شاهه‬ ‫جي ڪالمن جون ڪڙيون ٻڍي فقير جي رسالي ۾ سندس پنهنجي رٿا ۽ ليِء سان روشن اچن ٿيون‪-‬‬ ‫ا‬ ‫مثال‬ ‫جن انسان ملڪ حوران ديو پريون‬ ‫تجلي تاب تنهنجي چوري ڪيون سي چريون‬ ‫ڪٺيون قرب تنهنجي‪ ،‬ڪيون ذوق ذريون‬ ‫موهي ملڪ سارو‪ ،‬تو مستان ڪيو‪...‬‬ ‫‪ ...‬تنهنجي حسن سڄڻ حيران ڪيو‪.‬‬ ‫جوڳي جي تمثيل سان‪ ،‬هن ’حقيقت محمدي‘ جو اظهار ڪندي چيو آهي‪:‬‬ ‫جوڳي آدم ڪنون اڳي جو هيڙا‬ ‫سج چنڊا تارا پوِء پيدا ٿيڙا‬ ‫آدم پوِء بنايا ڙي‪-‬‬ ‫هِت مسافر آيا ڙي!‬ ‫معراج جي واقعي کي جانب جو جمال ۽ رب جو راز چيو اٿس‪:‬‬ ‫سيد تي راز ٿيو رب جو‪ ،‬ويو معراج تي جاني‪،‬‬ ‫نڪو ِسج هو‪ ،‬نڪو چنڊ هو‪ ،‬نڪي ڪتيون نڪي تارا‪،‬‬ ‫هيو آدم کون به اڳهين‪ ،‬نبيَء جو نور نوراني‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫فقير صاحب جو رسالو ٻه دفعا ڇپيو آهي‪ .‬ان ۾ ڏوهيڙا‪ ،‬بيت‪ ،‬سسئي جي ڏاکڙي جا ٽيهه ڏينهن ۽‬ ‫‪ 221‬ڪافيون آهن‪ ،‬جيڪي سادي سلوڻي زبان ۽ ليِء جي ڪري‪ ،‬گهڻي تاثر ۽ درد وارو صوفياڻو‬ ‫ڪالم آهي‪ .‬مختصر ٻول‪ ،‬پنهنجي سادگيَء سببان‪ ،‬فقير صاحب جي خلوص‪ ،‬محبت ۽ ڀالئيَء جي‬ ‫ڀنڊار جي گواهي ڏين ٿا‪ 21 .‬ڪافين ۾ نبي سڳوري جي نعت آيل آهي‪ ،‬جيتوڻيڪ سندس سمورو‬ ‫ڪالم گهڻو ڪري‪ ،‬آنحضرت ﷺ جن جي محبت سان ڀريل آهي ۽ هنڌين ماڳين رسول ڪريم‬ ‫ﷺ جي ذات اقدس ڏانهن قربائتا ۽ سڪ ڀريا اشارا ٿيل آهن‪ .‬غزل ۽ ڪافي جي گهاڙيٽي ۾ نعت‬ ‫چوڻ ڪا اعتراض جوڳي ڳالهه ناهي‪ ،‬البت بعض اوقات نعت جو تقدس مجروح ٿئي ٿو‪ ،‬ڇو ته نعت‬ ‫اعلي ۽ ارفع آهي‪ ،‬غزل ۽ ڪافي جي محبت جي ڀيٽ‬ ‫جو ’محبوب‘ پنهنجي شان ۽ صفتن ۾ گهڻو‬ ‫ٰ‬ ‫۾‪ ،‬۽ ٻڍڙي فقير جو ڪالم انهيَء عيب کان آجو ناهي‪ .‬بهرحال‪ ،‬ٻڍل فقير جي رسالي ۾‪ ،‬نبي‬ ‫اڪرم ﷺ جي آمد سببان بي پايان خوشي ۽ اٿاهه آس جو اظهار ملي ٿو ۽ وڇوڙي ۽ فرقت سببان‬ ‫فراق جا عاشقي آالپ‪ ،‬پاڻ ڪريم ﷺ جن کي ’ڪارڻي‘ بدران ’ضامن‘ چئي‪ ،‬ٻڍل فقير پنهنجي دل‬ ‫اطمينان ۽ موچاري آخرت جي يقين جو هن طرح بيان ڪيو آهي‪:‬‬ ‫سيد آڻي پار پهچايو‬ ‫جيڏيون جانب ڀلي ڪري آيو‪.‬‬ ‫آهي اسان نون خوف نه ڪوئي‬ ‫پڙهيو ڪلمو‪ ،‬ويو ڪفر سڀوئي‬ ‫محمد ﷺ ضامن آهي سيد سوئي‬ ‫سرتاج ٿي سمايو‪ -‬سيد آڻي پار پهچايو‪.‬‬ ‫رڳان ’ٻڍل‘ جون تن جون تاران‬ ‫الف ميم پڙهن اختياران‬ ‫وچ سيني دي‪ ،‬ٿيا باغ بهاران‬ ‫گلن جوڙ بنايو‪ -‬جيڏون جانب ڀلي ڪري آيو‪.‬‬ ‫ٻڍل فقير ‪ 18‬سالن جي عمر ۾ شادي ڪئي‪ .‬ٽي پٽ ۽ ٻه نياڻيون ٿيس‪ .‬آخري عمر ۾ سچي سالڪ‬ ‫جيان گوشه نشيني ۾ وقت گذاريائين‪ .‬جيئن عمر وڌيس‪ ،‬تيئن قادر ڏانهن وڌيڪ لڙيو‪ ،‬سرير ڍلو‬ ‫ٿيندو ويس ۽ اکين جي ظاهري روشني به موڪالئي ويس‪ -‬وچون پٽ مست مقيم‪ ،‬جيڪو سندس‬ ‫راز محرم دوست به هو‪ ،‬تنهن جي ناگهاني وفات‪ ،‬ويتر جند جهوري وڌس‪ .‬سانت ۽ سڪون‪ ،‬تنهائي‬ ‫۽ ذڪر االهي جي عالم ۾‪ 12 ،‬شعبان ‪2931‬هه مطابق ‪ 21‬آڪٽوبر ‪2191‬ع ۾ خميس جي ڏينهن وفات‬ ‫المولي فقير صاحب تارڪ الدنيا‘ مان اهائي تاريخ نڪري ٿي‪.‬‬ ‫ڪيائين‪’ .‬طالب‬ ‫ٰ‬

‫‪29‬‬

‫سنڌ جو تصوف ۽ ٻڍل فقير‬

‫(پير علي محمد راشدي)‬

‫سنڌ جي حق ۾ تصوف يا صوفي سلسلو باعث رحمت هو يا باعث زحمت‪ ،‬ان جو فيصلو هن وقت‬ ‫ڪرڻ مشڪل آهي‪ .‬ڪن جو خيال آهي ته تصوف جي سيالب ۾ وهي وڃڻ سبب‪ ،‬سنڌين کي‬ ‫پنهنجي ديس جي سياسي آزادي ۽ اقتصادي ترقيَء جو ڪو اونو ڪونه رهيو‪ .‬جنهن ۾ رهزن سنڌ‬ ‫تي ڪاهيو‪ ،‬ڪامياب ٿيو‪ .‬درگاهون ۽ آستانا آباد‪ ،‬مگر سنڌ باقي هر معاملي ۾ بربادي ٿيندي ويئي‪.‬‬ ‫ان ۾ ڪو شڪ ڪونه آهي ته تصوف جو ڪيف انسان کي دنيا کان ڇني هڪ اهڙي رستي تي‬ ‫وجهي ٿو‪ ،‬جنهن جي انتها وڃيو عالم باال ۾ ٿئي‪ .‬ان کانسواِء‪ ،‬ان جي وسيلي انفراديت کي تقويت‬ ‫پهچي ٿي ۽ اجتماعي زندگيَء ۾ ڪمزوري واقع ٿئي ٿي‪ .‬هر شخص پيو پنهنجي آخرت ۽ اڳئين‬ ‫جهان کي موچاري بڻائڻ جي ڪوشش ڪندو‪ .‬روحاني ِپڪ جو پيالو وڌيڪ پي ويٺو‪ ،‬ته مورڳو‬ ‫تارڪ الدنيا ٿي وڃي جهنگ وسائيندو‪.‬‬ ‫ڪلهين ڦاٽو ڪنجرو‪ ،‬۽ پيرن اگهاڙو‬ ‫منهنجو ڪڄاڙو‪ ،‬ڀينر هن ڀنڀور ۾؟‬ ‫جنهن ”ڀنڀور“ جا بهترين ماڻهو دنيا کان تارڪ ٿي ويندا‪ ،‬ان ڀنڀور جو دنيوي ڪاروبار ڪير‬ ‫هالئيندو ۽ اهو خود ڪنهن جي حوالي ٿيندو؟ تصوف جي راهه تي قدم رکڻ کان پوِء دنيا ۽ آخرت‬ ‫جي معاملن ۾ پورو تناسب قائم رکيو اچڻ‪ ،‬هر ڪنهن ماڻهوَء جو ڪم نه آهي‪ .‬اهو تناسب ۽ توازن‬ ‫فقط اهي چند بزرگ رکي سگهن ٿا‪ ،‬جن جو مقام عام سطح کان باال آهي ۽ اهڙا گهڻا ماڻهو هر‬ ‫سمي ۾ پيدا ٿين ٿا؟‬ ‫تنهنڪري‪ ،‬گهڻن مفڪرن جو اهو خيال آهي ته سنڌ جي اجتماعي ۽ خاص طرح سان سياسي‬ ‫زندگيَء کي غير متوازن ۽ عوامي قسم جي تصوف وگهي گهڻو نقصان پئي پهتو آهي‪.‬‬ ‫ا‬ ‫مثال تصوف جي‬ ‫معني نه آهي ته اهو نقصان فائدي کان قطعاا خالي پئي رهيو آهي‪.‬‬ ‫پر ان جي اها‬ ‫ٰ‬ ‫طفيل‪ ،‬سنڌ اندر‪ ،‬اوائلي زماني ۾‪ ،‬هندن ۽ مسلمانن جي زندگي ۾ ڪنهن حد تائين يڪرنگي پيدا‬ ‫ٿي وئي هئي‪ .‬مسلمان بزرگن جا هندو مريد ٿيا‪ ،‬۽ ڪيترن هندو سنتن جا معتقد مسلمان هوندا هئا‪.‬‬ ‫ان سلسلي اهڙي حد تائين ترقي ڪئي جو بيشمار هندو گهرن ۾ قرآن پاڪ جي تالوت ٿيندي رهي‬

‫‪30‬‬

‫۽ ڪيترن مسلمانن شوق سان گيتا جو اڀياس ڪيو‪ .‬پوئين زماني ۾‪ ،‬جيڪڏهن سياسي حالتون‬ ‫غلط پلٽو نه کائين ها‪ ،‬۽ هندن ۾ ملڪ گيريَء جي هوس پيدا نه ٿئي ها‪ ،‬ته شايد صوفي بزرگن جي‬ ‫ان پوکيل ٻج مان سنڌي قوميت جو ڪو شاندار وڻ نمودار ٿئي ها‪ .‬اهو ته مون پاڻ به ڏٺو ته‬ ‫راڄوڻي فيصلن ۾ هندو قرآن مجيد جي قسم کڻڻ کان پوِء هرگز ڪوڙ نه ڳالهائيندا هئا ۽ نه وري‬ ‫مسلمان ئي ڪوڙ تي ”گيتا“ کي مٿي ڏيڻ الِء تيار ٿيندا هئا‪.‬‬ ‫ان طرح جي خيال مان ٻيو اهو فائدو حاصل ٿيو ته‪ ،‬سنڌ جي لٽريچر کي گهڻي هٿي ملي ويئي‪.‬‬ ‫جنهن به بزرگ تي اها روحاني ڪيفيت طاري ٿي‪ ،‬سندس دماغ ۽ زبان هڪدم کلي پيا‪ .‬درد ڀريا‬ ‫ڏوهيڙا چوندو‪ ،‬سوز ڀريل ڪافيون ٺاهيندو‪ ،‬۽ جيڪڏهن اظهار جي انهن طريقن مان به تسڪين‬ ‫حاصل نه ٿيس ته يڪتارو هٿ ۾ کڻي ميدان ۾ نڪري پوندو‪ -‬پاڻ به بيتاب رهندو‪ ،‬دنيا کي به‬ ‫بيتاب ڪندو ويندو‪ .‬گهڻن درويشن ته اڪتفا فقط ان يڪتاري تي به نه ڪئي‪ ،‬پيرن ۾ ڇيريون ۽‬ ‫هٿن ۾ گهنگهرو ٻڌائون‪ -‬جنهن محفل ۾ داخل ٿيا‪ ،‬محشر مچائي ڇڏيائون!‬ ‫سچل سرمست‪ ،‬مصري شاهه‪ ،‬خير محمد فقير هيسباڻي ۽ ٻيا بزرگ اسان جي سانڀر کان اڳ ٿي‬ ‫گذري هئا‪ .‬منهنجي ڏينهن ۾ اڃا ٻه درويش زندهه ۽ خاص طرح مشهور هوندا هئا‪ :‬محمد فقير‬ ‫کٽياڻ حيدرآباد پاسي‪ ،‬۽ ٻڍڙو فقير شڪارپور طرف‪.‬‬ ‫ٻڍڙو فقير‪ ،‬جنهن کي ”ٻڍل سائين“ به چوندا هئا‪ ،‬شڪارپور کان پنجن ميلن جي فاصلي تي‪ ،‬بخشي‬ ‫انڙ جي ڳوٺ ۾ رهندو هو‪ .‬وڏي عمر کي رسي‪ 21 ،‬آڪٽوبر‪2191 ،‬ع ۾ وفات ڪيائين‪ .‬سندس والد‬ ‫جو نالو ميان عبدالواسع صاحب هو‪.‬‬ ‫ٻڍڙي فقير کي ننڍڙي کان ئي ”لنو“ ۾ ڪا ”لغار“ لڳل هئي‪ .‬ڍورن چاريندي‪ ،‬پسڻ ٿي ويو هوس‪.‬‬ ‫هڪ ڏينهن‪ ،‬ذوق جي انتهائي غلبي ۾‪ ،‬سندس واتان هيَء ڪافي نڪتي (جا سندس پهرين ڪافي‬ ‫چوڻ ۾ اچي ٿي)‪:‬‬ ‫سگهو موٽج يار‪ ،‬توکي ويٺا ساريون!‬ ‫پويون بند هوس‪:‬‬ ‫عشق ”ٻڍل“ کي هو ٻنڌڻن الڪون‪،‬‬ ‫منهڙو ڍڪين ٿو ڇو محب اسان کؤن‪،‬‬ ‫روح رتو آ تن هي توهان کؤن‪،‬‬ ‫دم نه ٿجانِء تون ڌار‪ ،‬توڏي ٿا نهاريون!‬

‫‪31‬‬

‫ڪري پيو‪ .‬گهر‪ -‬ڀاتين سمجهيو ته ڪنهن جن ڀوت جو پاڇو‬ ‫چون ٿا ته ڪافي چوندي‪ ،‬غش کائي ِ‬ ‫معلي تي پهچي چڪو‬ ‫پيو اٿس‪ .‬دعائون ۽ ساٺ سوڻ شروع ڪيائون‪ ،‬پر بزرگ اڳ ۾ ئي ان مقام‬ ‫ٰ‬ ‫هو‪ ،‬جت انهن شين جو ڪو چارو ڪونه ٿي چليو‪ .‬پاڻ نتيجو هيُء نڪتو جو رهيل کهيل حجاب جو‬ ‫پردو ڦاڙي‪ ،‬پيرن ۾ ڇيريون ٻڌي‪ ،‬هٿ ۾ يڪتارو کڻي‪ ،‬نچڻ ۽ڳائڻ نڪري پيو‪ .‬خويشن عزيزن‬ ‫سمجهيو ته ”ڪل ٿڙي ويئي اٿس“ ۽ چريو ٿي پيو آهي‪ .‬تنهنڪري ٻين عالجن سان گڏ‪ ،‬جسم تي‬ ‫ڏنڀ به ڏياريائونس‪ .‬مگر فرق ڪو ڪونه پيو‪ .‬پڇاڙيَء تائين پنهنجي حال ۽ درويشي خيال تي قائم‬ ‫۽ مستحڪم رهيو‪.‬‬ ‫منهنجيَء سانڀر ۾‪ ،‬سندس ڪالم ننڍي وڏي جي وات تي هوندو هو‪ .‬ڪوبه ڳائيندڙ اهڙو ڪونه‬ ‫هوندو‪ ،‬جو شروعات ٻڍڙي فقير جي ڪالم سان نه ڪندو‪ .‬ڪالم جي نموني طور‪ ،‬ٽي ڪافيون‬ ‫ڏجن ٿيون‪.‬‬

‫ڪافي ‪2‬‬

‫(طرز بيدل‪ :‬سک رمز وجود وڃاوڻ دي‪ ،‬ناهي حاجت پڙهڻ پڙهاوڻ دي‪).‬‬ ‫سک رمز جيتي مرجاوڻ دي‪،‬‬ ‫ناهي حاجت هنر هالوڻ دي‪.‬‬ ‫شاهه منصور سر سولي ٻولي‪ ،‬رمز انهيَء سان اها ڳالهه چولي‪،‬‬ ‫لنو لنو دي وچ ڏتڙي لولي‪ ،‬اناالحق آالوڻ دي‪.‬‬ ‫علم عقل نون عشق نه مندا‪ ،‬جان جان هستي حال نه ڀندا‪،‬‬ ‫ڇوڙ تڪيا اِنهيَء خاڪي تن دا‪ ،‬نيت نه رک ول آوڻ دي‪.‬‬ ‫ڇوڙ دعوا هڪ درد ڪون گهن تون‪ ،‬بد هوائي دا بوتا ڀن تون‪،‬‬ ‫مرشد واري مام چا گهن تون‪ ،‬ڪر نه ڪسب ڪماوڻ دي‪.‬‬ ‫پڙهه پڙهه علم ڪيا فاضل هووين‪ ،‬مرڻ ڪنول اڳي مول نه مووين‪،‬‬ ‫جهڙا هووين تهڙا هووين‪ ،‬پڙهه آيت آپ وڃاوڻ دي‪.‬‬

‫‪32‬‬

‫”ٻڍل“ نفي اثبات ڪر ڄاڻين‪ ،‬وچ اپڻا دي آپ نه آڻين‪،‬‬ ‫ساري ذات صفات سڃاڻين‪ ،‬احدؤن عبد ڇپاوڻ دي‪.‬‬

‫ڪافي ‪1‬‬

‫(طرز فريد‪ :‬بن دلبر شڪل جهان آيا‪).‬‬ ‫وه دلبر ڪر سينگار آيا‪ ،‬هر صورت دي وچ يار آيا!‬ ‫ڪاٿي ميخاني تي مخمور ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي شريعت ذوق ظهور ڏٺم‪.‬‬ ‫ڪاٿي سوري تي منصور ڏٺم‪ ،‬چئي اناالحق اظهار آيا‪.‬‬ ‫ڪاٿي تخت مٿي تيار ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي ِچٽو چوڪيدار ڏٺم‪،‬‬ ‫ڪاٿي ڪارائو تي ڪمدار ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي ناچو ٿي نروار آيا‪.‬‬ ‫عيسي روح اهلل ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي ابراهيم خليل اهلل ڏٺم‪،‬‬ ‫ڪاٿي‬ ‫ٰ‬ ‫موسي ڪليم اهلل ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي احد‪ ،‬علي اظهار آيا‪.‬‬ ‫ڪاٿي‬ ‫ٰ‬ ‫ڪاٿي صحيح ” ٻڍل “ سلطان ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي پڙهندا ياد قرآن ڏٺم‪،‬‬ ‫ڪاٿي ڳل جڻيا صنعان ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي يوسف مصر بازار آيا‪.‬‬ ‫(‪)9‬‬ ‫تن مارن جا‪ ،‬ميان عمر‪ ،‬سور وڃن ٿا ساڙيون‪،‬‬ ‫پسان پيڪن جون پٽ تي‪ ،‬ويڙهيچن جون واڙيون‪.‬‬ ‫آُء ڪانگا ڪا تن جي‪ ،‬لنؤ هاڻي الت وري‬ ‫سانگيئڙن جي سڪ ۾‪ ،‬رئندي ڳچ پيا ڳري‬ ‫دم دم ڪريان ٿي دانهون‪ ،‬ڳوڙها ڳلن تي ڳاڙيون‪.‬‬ ‫رنجايل جي روح ۾‪ ،‬پلپل پور پون‬ ‫سانگيئڙن کي ساريو‪ ،‬نت نت نيڻ وهن‬ ‫بيوس ٿي هان بند ۾‪ ،‬روز ڪريان ٿي راڙيون‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫تن مارن سان عمر‪ ،‬منهنجا نيڻ لڳا‬ ‫ساهه سيبائي ڪينڪي‪ ،‬تنهنجا ويس وڳا‬ ‫الکيڻي اٿم لوئي‪ ،‬پٽ ڦِٽي ڪريان ڦاڙيون‪.‬‬ ‫”ٻڍڙو“ آکي‪ ،‬ٻن پيا‪ ،‬تن ريَء گهر گهٽيون‬ ‫جهانگيئڙن سان جهنگ ۾‪ ،‬وڃي پيان خوب کٽيون‬ ‫ڏوٿيئڙن جي ڏک ۾‪ ،‬مور وڻن نه ماڙيون‪.‬‬

‫ٻڍل فقير‬

‫(غالم احمد ايل – بدوي)‬

‫شڪارپور کان اٽڪل پنجن ميلن جي مفاصلي تي‪ ،‬چوئي شاخ جي ساڄي ڪپ تي‪ ،‬هڪ ننڍڙي‬ ‫بستي آهي‪ ،‬جنهن جو اصل نالو ته ”بخشيو انڙ“ هو‪ ،‬پر هن وقت ”ٻڍڙي فقير جي ڳوٺ“ جي نانَء‬ ‫مشهور آهي‪ .‬شڪارپور جي چوڌاري گهڻائي ننڍڙا ڳوٺڙا آهن‪ ،‬پر هن ڳوٺ کي مکيه اهميت آهي‪،‬‬ ‫ڇاڪاڻ ته هيُء ڳوٺ ڳچ سال اڳ هڪ درويش جي رهڻ جو مقام هو‪ ،‬جنهن پنهنجي نغمه سرائيَء‬ ‫سان سنڌي ادب ۾ وڏو مقام حاصل ڪيو‪ .‬هن درويش جو اسم گرامي ٻڍل فقير هو ۽ عوام ۾‬ ‫”ٻڍڙي فقير“ جي نالي سان اڄ به مشهور آهي‪.‬‬ ‫اڄ کان اٽڪل هڪ صدي اڳ ”بخشي انڙ“ جي ڳوٺ ۾ هڪ شخص ٿي رهيو‪ ،‬جنهن جو نالو‬ ‫”عبدالواسع “هو‪ ،‬جنهن کي عام ماڻهو وسيو سڏيندا هئا‪ .‬هو نهٺو ۽ نماڻي طبيعت جو مالڪ هو‪.‬‬ ‫انگريزن جي حڪومت جو اوائلي دور هو‪ .‬هر طرف سڪر ۽ سڻائي هئي‪ .‬سادگي راحت سمجهي‬ ‫ويندي هئي‪ ،‬ڪوڙ ۽ فريب ايڏو عام نه هو‪ .‬وسيو فقير ٻه‪-‬ٽي ايڪڙ زمين جا آباد ڪري‪ ،‬سکيو‬ ‫ستابو گذاريندو هو‪ ،‬پر هڪ غم کيس مايوس ڪندو رهندو هو؛ اهو هو ته کيس ڪابه نرينو اوالد‬ ‫ڪانه هئي‪ ،‬جنهن ڪري هو سدائين پيرن فقيرن ڏي پيو پنڌ ڪندو هو‪ .‬روايت آهي ته هڪ ڀيري‬ ‫هڪ مجذوب فقير اچي سندس ڳوٺ کان النگهائو ٿيو‪ ،‬ان جي نالي جي خبر پئجي نه سگهي‪ ،‬پر‬ ‫فقير کيس ”نانگو مست الستي“ جي لقب سان سڏيندا آهن‪ .‬فقير وسيي ان مجذوب جي پٺ ورتي؛‬ ‫جنهن سندس عاجزيَء کي ڏسي دعا ڪئي‪ .‬ٿوري وقت کانپوِء کيس نينگر پيدا ٿيو‪ ،‬جنهن تي ”ٻڍل“‬ ‫نالو رکيو ويو‪ .‬سندس والدت جو صحيح سال معلوم ٿي نه سگهيو آهي؛ پر فقيرن کان معلوم ٿيو‬

‫‪34‬‬

‫آهي ته فقير صاحب پاڻ فرمائيندو هو ته جڏهن آخري ليٽ اچي بس ٿي ۽ ريل جي بند ٻڌڻ الِء‬ ‫انگريز آفيسر زرخيل جي سڙڪ جي اوڀر کان تنبو هڻي اچي ويٺا‪ ،‬تڏهن منهنجي عمر اٽڪل ‪21‬‬ ‫سال هئي‪ .‬شڪارپور ۾ ريل جو بند سنه ‪2119‬ع ڌاري ٺهڻ شروع ٿيو هو‪ .‬جيڪڏهن فقير صاحب‬ ‫جي زباني روايت کي ڏسجي ٿو‪ ،‬ته سندس والدت جو اٽڪل روِء ‪2113‬ع ٿئي ٿو‪.‬‬ ‫زباني روايتن مان جيئن معلوم ٿئي ٿو‪ ،‬فقير صاحب پنهنجي والدين جي هنج ۾ الڏ ۽ ڪوڏ سان‬ ‫پليو‪ ،‬پر جيئن هو وڏو ٿيندو ويو‪ ،‬تيئن ماڻهن کان دور دور رهڻ لڳو‪ ،‬اٺن ورهين جو ننڍڙو ٻار‪،‬‬ ‫جهنگن ۾ جاليندو ۽ واٽن تي ويهندو ٿي رهيو‪ .‬سندس والد کيس ڳوٺ جي مڪتب ۾ پڙهڻ الِء‬ ‫ويهاريو‪ ،‬مگر مڪتب جي فضا کيس راس نه آئي‪ .‬هو مڪتب کان نڪري جهنگ ۾ ٻٻر جي هيٺان‬ ‫يا لئيَء جي پاڇي ۾ ليٽي پوندو هو‪ .‬سندس والد کيس ڳولهي گهر وٺي ايندو هو‪ .‬سندس رنگ‬ ‫ڍنگ نرالو ٿيندو ويو‪ .‬هو ٻار جي هِن عجيب دنيائي ڪناره ڪشيَء کان نا اميد ٿي پيو ۽ کيس‬ ‫بيحد افسوس ٿيڻ لڳو‪ .‬ڳوٺ جا ماڻهو چميگويون ڪري چوڻ لڳا‪ ،‬ته ”ويچاري وسيع فقير جي‬ ‫قسمت چڱي نه آهي‪ِ ،‬سڪي ِسڪي پٽ ته ڄايس‪ ،‬پر هٿان مصيبت بڻجي پيو اٿس‪ ،‬اهڙي پٽ کان ته‬ ‫بس ڀلي‪ “.‬سندس والد مجبور ٿي‪ ،‬ڳوٺ جي ٻين ٻارن وانگر کيس ڍور چارڻ الِء ڏنا‪ .‬جهنگ ۾‬ ‫ڍورن پنهنجي واٽ ورتي‪ ،‬۽ ٻڍل پنهنجي واٽ‪ .‬روايت آهي ته هڪ ڏينهن جيئن فقير صاحب جهنگ‬ ‫۾ ڍورن کي آهرائڻ ويو‪ ،‬تئين مٿس اهڙو حال طاري ٿي ويو‪ ،‬جو هو غش کائي ڪري پيو‪.‬‬ ‫بيهوشيَء جي حالت ۾ کيس گهر آندائون‪ .‬سندس والدين ۽ اوڙي پاڙي وارن ائين سمجهيو ته مٿس‬ ‫ڪو جن جو اثر ٿيو آهي‪ .‬ڀوپا گهرايا ويا‪ ،‬جهاڙون جهوپون ٿيڻ لڳيون‪ ،‬پر هنن ڀوپن کي ڪهڙي‬ ‫خبر‪ ،‬ته االهي محبت جو رنگ ڪهڙيَء ريت چڙهي ٿو! هو االهي رڱ ۾ رڱجي‪ ،‬مست گذارڻ لڳو‬ ‫۽ ان وقت سندس شاعريَء جي ابتدا ٿي‪ .‬جيتوڻيڪ سر سنگيت کان واقف نه هو‪ ،‬پر يڪتارو کڻي‬ ‫ڳائڻ شروع ڪيائين؛ يڪتاري تي هن جو پهريون ڪالم چيو‪ ،‬سو هو‪:‬‬ ‫سگهڙو موٽج يار‪ ،‬توکي ويٺا ساريون‪،‬‬ ‫سچ جي سرڪ‪ ،‬وئين ڪا پياريون‪.‬‬

‫تنهنجي سورن جي ڪهڙي ڳالهه ڪريان‪ ،‬پائي پاند ڳچيَء پر جي پيش پوان‪،‬‬ ‫ابرو عاشقن تي ڪن ٿا ڪاهه سنوان‪ ،‬ڏاڍيون ڇوهه ڇڏي وڙهن ويڇاريون‪.‬‬ ‫تنهنجي سڪ ۾ يار سدا هيَء ٿي سڪي‪ ،‬پروانا پر ڏي رويون روز لکي‪،‬‬ ‫من ڪي محب اچن ويٺي راهه تڪي‪ ،‬منهنجي ڦٽن جو تو ڳٽ دوست دارون‪.‬‬ ‫عشق هو ’ٻڍل‘ کي ٻنڌڻن الڪون‪ ،‬ڇو محب ڍڪن منهن عجيب اسان کون‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫روحڙو آهه رتو‪ ،‬تن هيُء توهان کون‪ ،‬دم نه ٿجان ڌار‪ ،‬توڏي ٿا نهاريون‪.‬‬

‫هن ڪالم جي چوڻ کان پوِء‪ ،‬سندس قلب کلي پيو‪ ،‬پر سندس والدين وڌيڪ هراسجي ويا‪ .‬هاڻي‬ ‫هيَء حالت اچي بڻي‪ ،‬جو پيرن ۾ گهنگهرو ۽ ڇيرون وجهي نچندو ۽ ڳائيندو ٿي رهيو‪ .‬ڪڏهن ته‬ ‫ڳائيندي ڳائيندي بيهوش ٿي ويندو هو‪ .‬وقت گذرندو رهيو‪ ،‬فقير صاحب پنهنجي خيالن ۾ گم‬ ‫گذارندو ٿي رهيو‪ .‬هڪ ڀيري اتفاق سان پير جي ڳوٺ جي نامياري راشدي خاندان جو هڪ فرد‪،‬‬ ‫سيد علي سرور شاهه پنهنجي هڪ مريد وٽ‪ ،‬جنهن جو نالو فريد هو‪ ،‬فقير صاحب جي ڳوٺ ۾ اچي‬ ‫منزل انداز ٿيو‪ .‬ٻڍل فقير جي والد کي جڏهن پير صاحب جي اچڻ خبر پئي‪ ،‬تڏهن فقير صاحب کي‬ ‫وٺي‪ ،‬پير صاحب جي خدمت ۾ حاضر ڪيائين‪ .‬پير صاحب سندس ڪالم ۽ ظاهري جوش ۽ جذبي‬ ‫کي ڏسي بيحد متاثر ٿيو ۽ پنهنجي مريد کي حڪم ڏنائين‪ ،‬ته هن نوجوان کي پير جي ڳوٺ درگاهه‬ ‫تي وٺي وڃ‪ .‬فريد ۽ فقير ٻڍل جي والد‪ ،‬پير صاحب جي حڪم جي تعميل ڪئي‪ .‬هو فقير صاحب‬ ‫کي وٺي‪ ،‬پيرين پنڌ‪ ،‬پير جي ڳوٺ روانا ٿيا‪ .‬ان زماني ۾ راشديه درگاهه جي سجادهه تي‪ ،‬ناميارو‬ ‫بزرگ حزب اهلل شاهه سجادهه نشين هو‪ .‬جڏهن پير صاحب جي خدمت ۾ ٻڍل فقير کي آندو ويو‪،‬‬ ‫تڏهن ڏسندي ئي پاڻ واڪو ڪيائون‪” :‬هي روهڙي وارو بيدل ته نه آندو اٿو؟“ فريد ادب سان جواب‬ ‫ڏنو ته ”نه سائين هيُء اسان جي ڳوٺ جو نينگر آهي ۽ سندس نالو ٻڍل آهي‪ “.‬پير صاحب اهو ٻدي‬ ‫فرمايو‪ ،‬ته‪” :‬ٿانُء ته سٺو آهي‪ ،‬پر سنڀاڻ جي دير اٿس‪ “.‬ننڍڙو ٻڍل‪ ،‬پوِء سندس ارادتمندن ۾ داخل ٿي‬ ‫ويو‪ .‬ڪجهه وقت مرشد جي خدمت ۾ رهي‪ ،‬موٽي ڳوٺ آيو‪ ،‬جتي خاموشيَء سان‪ ،‬رات ڏينهن ياد‬ ‫االهيَء ۾ گذاريندو رهيو‪ .‬هاڻي سندس زندگي ڄڻ هڪ سالڪ جي سطح تي اچي ويئي‪ .‬ماڻهن جون‬ ‫دليون ڏانهس ڇڪبيون ٿي رهيون‪ .‬وقت گذرندو ويو ۽ محبت جي آڳ‪ ،‬جا اڳ ڀڙڪا کائي اٿندي‬ ‫هئي‪ ،‬هاڻي نورانيت ۾ تبديل ٿي وئي‪ ،‬جا هڪ صوفيَء جي آخري منزل آهي‪ .‬فراق جي منزل‪،‬‬ ‫وصال جي مقام م بدلجي وئي‪:‬‬ ‫محب مئيَء جي گهر آيو‪ ،‬ميندي مون اچي اليو‪.‬‬ ‫سرتيون هار سينگار ڪري‪ ،‬سرهي سيج وڇايو‪.‬‬ ‫جنهن ته ڏٺي ڏک ڏور ٿيا‪ ،‬سرتيون ڪم ٿيو سجايو‬ ‫سير کٿوري واسيا‪ ،‬پيرل پير اچي پايو‪.‬‬ ‫اڱڻ ”ٻڍي“ جي عيد ٿي‪ ،‬پرينَء پاڻ پسايو‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫ٻڍل فقير سلوڪ جي منزلن کي ماڻيندو‪ ،‬هاڻي جوانيِء جي سن کي اچي پهتو هو‪ .‬محبت جو مچ‬ ‫اندر ۾ مچندو ٿي رهيو‪ ،‬پر ٻاهر سڪون ٿي ڏٺو‪ .‬سندس والدين مٿس زور آندو ته هو شادي ڪري‪،‬‬ ‫پر فقير صاحب دنيائي ٻڌڻن کان آزاد رهڻ ٿي گهريو‪ .‬مٿس گهڻو زور آندائون‪ ،‬پر هو پنهنجي‬ ‫فيصلي تي اٽل هو‪ .‬ٻيو چارو نه ڏسي‪ ،‬سندس والد کيس مرشد کان امر ڪرايو‪ .‬مرشد جي حڪم‬ ‫جي مڃتا ڪرڻي پيس‪ ،‬سندس شادي ٿي ويئي‪ .‬جلد ئي سندس والده وفات ڪري ويئي‪ ،‬۽ ٿورو پوِء‬ ‫سندس والد به راهه رباني وٺي ويو‪ .‬هاڻي گهر جو سڄو بار مٿانئس اچي پيو‪ ،‬جنهن کي فقير‬ ‫صاحب ڏاڍي سهڻائيَء سان نڀايو‪ .‬فقير صاحب کي شاديَء کان پوِء‪ ،‬ٽي پٽ ۽ ٻه نياڻيون ٿيون‪.‬‬ ‫سندس وڏي فرزند جو نالو عبدالحڪيم هو‪ ،‬جو ڪجهه عرصو گذريو ته وفات ڪري ويو آهي‪.‬‬ ‫سندس ِوچٽ پٽ محمد مقيم نه رڳو الئق پٽ هو‪ ،‬پر پيُء جو حال محرم ۽ دل جو دوست هو‪ .‬هن ۾‬ ‫ننڍپڻ کان ئي فقير صاحب وانگر مستيَء جو جذبو سمايل هو‪ ،‬ان ڪري ماڻهو کيس ”مست مقيم “‬ ‫جي نالي سان سڏيندا هئا‪ .‬سندس مک مان عجيب جالل پيو بکندو هو‪ ،‬وڏو محبتي جوان هوندو‬ ‫هو‪ .‬اوچتو هي للنگهه جوان ليٽي پيو‪ .‬جوانيَء جو موت‪ ،‬سو به هڪ الئق فرزند جو‪ ،‬فقير صاحب ان‬ ‫صدمي کي نهايت صبر سان سٺو‪ .‬جوان پٽ جي ياد ۾ سندس آخري مرثيو هو‪:‬‬ ‫ور لئي ڪنديس وس‪ ،‬لهنديس لعل لڪن مون‪.‬‬ ‫انگ لکيو منهنجو اڳهين‪ ،‬آُء ڪئن مٽيان مس‪،‬‬ ‫ووڙينديس وڻڪار ۾‪ ،‬ڏيهه ڏيندو مان کي ڏس‪،‬‬ ‫ڪاهيون ويندس ڪيچ ڏي‪ ،‬وٺي گورن جو آئون گس‪،‬‬ ‫ايندو ٻاروچو ’ٻڍل‘ چوي‪ ،‬پوندن ڪو شال ترس‪،‬‬

‫بهر حال‪ ،‬هن صدمي فقير صاحب تي وڏو اثر ڪيو‪ ،‬تان جو دنيوي زندگيَء جو ماڻ به اچي اڀريو‪.‬‬ ‫بيماري ڪا خاص ڪانه هئي‪-21 .‬آڪٽوبر ‪2191‬ع _ ‪_ 12‬شعبان ‪ 2931‬هجريَء تي سندس روح جو‬ ‫ٻوليندڙ پکي‪ ،‬جسماني پڃري کي ڇڏي‪ ،‬پنهنجي ابدي ۽ دائمي زندگيَء جي مقام ڏانهن اڏري ويو‪.‬‬ ‫ڪنهن درويش سندس وفات جي تاريخ هن ريت لکي آهي‪:‬‬ ‫”طالب المولي فقير صاحب تارڪ الدنيا“‬ ‫فقير صاحب جي عقيدت مندي جي حلقي ۾ پري پري کان ماڻهو اچي اندر جي اساٽ اجهائڻ الِء‬ ‫حاضر ٿيندا هئا‪ ،‬هندو ۽ مسلمان هڪ ئي رنگ ۾ رتا ٿي رهيا‪ .‬ماستر ٿانورداس شڪارپوري‪ ،‬جو‬

‫‪37‬‬

‫سندس در جو پانڌيئڙو هو ۽ پاڻ چڱو شاعر پڻ هو‪ ،‬فقير صاحب جي روحاني فيض هيئن ٿو ذڪر‬ ‫ڪري‪:‬‬ ‫‪ -9‬ڊسمبر ‪2111‬ع تي ڀائي کِلورام‪ ،‬چونگن جو ماستر پمداس‪ ،‬روهڙيَء واري ڀائي ٽيئون رام جي‬ ‫هڪ ٻالڪ سان گڏجي‪ ،‬فقير صاحب جي درشن الِء سندس ڳوٺ ڏانهن وياسون‪ .‬صبح جو سوير‬ ‫چوئي شاخ تي پهتاسون‪ ،‬سيُء ڳچ هو‪ ،‬آسمان تي جهڙ هو‪ ،‬پر فقير صاحب جي پريم ۾ ٿڌ جي ڪابه‬ ‫پرواهه نه هئي‪ .‬ڏهين بجي ڌاري فقير صاحب جي درگاهه تي پهتاسون‪ ،‬عجيب رنگ لڳل هو‪ .‬هڪ‬ ‫مريد سندس هيٺيون ڪالم ٿي چيو‪:‬‬ ‫يار بنا ٻيو ڪير‪ ،‬گهٽيون گهير ٿو گهمائي‪.‬‬ ‫ون ۡ‬ ‫حن اقرب ويجهڙو‪ ،‬تنهن ۾ فرق نه آهي ڦير‪،‬‬ ‫هندو مومن هيڪڙو‪ ،‬ناهي ويري نڪو وير‪.‬‬ ‫رڻ کٿوريَء واسيا‪ ،‬سرها ٿيا سڀ سير‪.‬‬ ‫اڱڻ ’ٻڍل‘ جي عيد ٿي‪ ،‬پرين پاتو آ پير‪.‬‬

‫فقير صاحب نهايت سادگي پسند هو‪ .‬ڏينهن آيل مهمانن جي رهاڻ ۾ گذاريندو ۽ رات ڌڻيَء جي‬ ‫عبادت ۾ گذاري ڇڏيندو هو‪ .‬نه شيخي نه مشائخي‪ ،‬نه پيريَء جي دعوا‪ ،‬نه بزرگيَء جو ڏيکاُء‪ .‬اهو‬ ‫سندس اعلي‪ 2‬اخالق هو‪ ،‬جو ماڻهو ڏانهس ڇڪجي ايندا هئا‪ .‬روحل فقير سچ فرمايو آهي‪:‬‬ ‫ڪهڻي تان هرڪو ڪهي‪ ،‬پر رهڻي اؤکي بات‪،‬‬ ‫پڌري ٿيندي ذات‪ ،‬رهڻيَء مان ’روحل‘ چئي‪.‬‬

‫فقير غالم علي ”مسرور“ بدويَء جو چوڻ هو ته ”پوئين زماني ۾ منهنجي اکين ٻه عارف ڏٺا‪ :‬هڪ‬ ‫مولوي عبدلغفور ”مفتون“ همايوني ۽ ٻيو ٻڍل فقير‪.،‬‬ ‫فقير صاحب کي شاهه ڀٽائيَء‪ ،‬خواجه فريد‪ ،‬سچل سرمست‪ ،‬بيدل فقير‪ ،‬اصغر‪ ،‬صوفي خير محمد‪،‬‬ ‫عثمان چاڪي جي ڪالم سان محبت هوندي هئي‪ .‬سماع سڻندي ڪڏهن ته مٿس وجد جي ڪيفيت‬ ‫طاري ٿي ويندي هئي‪ .‬مسرور فقير جن کان روايت آهي ته‪” :‬هڪ ڀيري مان سندس روبرو پير علي‬ ‫گوهر شاهه اصغر جي هيَء ڪافي چئي رهيو هوس ته فقير صاحب تي حال طاري ٿي ويو‪:‬‬

‫‪38‬‬

‫رانول رمزون روح ۾‪ ،‬اڄ ڪي التئه نيون‪،‬‬ ‫ڦٽڙا جي درد فراق جا‪ ،‬تنهن ۾ وڌِء وهِ جون وٽيون‪،‬‬ ‫اهي تاب تنهنجي کان تتيون‪ ،‬جيئن تيل جون ٽچڪن تيون‪.‬‬

‫ان ۾ ڪو به شڪ نه آهي ته فقير صاحب جي جهڙي صورت نوراني هئي‪ ،‬اهڙي ئي سيرت سبحاني‪.‬‬ ‫سندس هڪ مريد امام الدين هيئن ٿو سندس ساراهه ڪري‪:‬‬ ‫ٻڍل سائين ٻاجهه مهر ڪر‪ ،‬صورت پنهنجي پاڪ پساِء‪.‬‬ ‫پر پيالو سوز سان ڇلڪي‪ ،‬اهو عرض اگهاِء‪.‬‬ ‫تو بن سائين جيئڻ جنجل‪ ،‬محبت مچ مچاِء‪.‬‬ ‫نڌر نماڻا جهڙا تهڙا ڇولين کان ته ڇڏاِء‪.‬‬ ‫آس امام الدين آهي اهائي‪ ،‬هادي توڙ رساِء‪.‬‬

‫فقير صاحب جي شاعريَء تي نظر ڪرڻ سان خبر پوندي ته سندس ڪالم گهڻو ڪري ڪافين ۽‬ ‫بيتن جي صورت ۾ موجود آهي‪ ،‬جنهن کي ”عوامي شاعري“ جو نالو ڏنل آهي ۽ سنڌ ۾ ايترا ته‬ ‫گهڻا عوامي شاعر اسان کي ملن ٿا‪ .‬جن جو ڳاڻيٽو سنڌ جي هڪ سري کان ٻي سري تائين هزارن‬ ‫جي تعداد ۾ ڪري سگهجي ٿو‪ .‬ڪافيَء جي صنف کي اختيار ڪرڻ وارن ۾ اسان کي اهي بزرگ‬ ‫هستيون ملن ٿيون‪ ،‬جن جي فيض کان سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ واسجي چڪي آهي‪ .‬اڄ به ”ڪوڙين‬ ‫ڪن سالم اچو آسڻ ان جي“‪ .‬ان ڪري ڪافيَء جو روحانيت سان گهرو ناتو آهي‪ .‬ڪافي گو شاعر‬ ‫اڪثر حال ۽ قال صاحب ٿي گذريا آهن‪ .‬سندن قال ۾ به حال جي جوش ۽ جذبي جو رنگ جهلڪندو‬ ‫نظر ايندو‪.‬‬ ‫ٻڍل فقير جي ڪالم تي ڪيترن ڪافي گو شاعرن جو اثر پيل آهي‪ ،‬جن مان سر مست سچل‪،‬‬ ‫خواجه غالم فريد ۽ قادر بخش بيدل جا ناال خاص طرح سان وٺي سگهجن ٿا‪ .‬ان کان اڳ‪ ،‬جو سندس‬ ‫ڪالم تي تشريحي نظر وڌي وڃي‪ ،‬مان انهن بزرگن جي شاعريَء سان فقير صاحب جي ڪالم جي‬ ‫ٿوري ڀيٽ ڪريان ٿو‪ ،‬جنهن مان خبر پوندي ته سندس ڪالم تي انهن بزرگن جي ڪالم جو‬ ‫ڪيترو نه اثر آهي‪ .‬فقير صاحب سماع جو قائل هو‪ ،‬ان ڪري وٽس موسيقيَء جي مجلسون متل ٿي‬ ‫رهيون‪ ،‬جنهن ۾ انهن بزرگن جو ڪالم ڳايو ويندو هو؛ هن پنهنجي رنگ ۾ سندن تتبع ڪيو‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫فقير قادر بخش ’بيدل‘ جو مشهور ڪالم آهي‪.‬‬ ‫ِسک رمز وجود وڃاوڻ دي‪،‬‬ ‫نهين حاجت پڙهڻ پڙهائڻ دي‪.‬‬

‫اکران دي وچ جوئي اڙيا‪ ،‬عشق دي چاڙهي مول نه چڙهيا‪،‬‬ ‫اثباتي دا علم جو پڙهيا‪ ،‬موج انهين سر ساوڻ دي‪.‬‬ ‫بارش برهه دي جنهن سر آئي‪ ،‬سوز عشق وچ جالي سدائي‪،‬‬ ‫بي دردان نو ڪل نه ڪائي‪ ،‬درد دي دود دکاوڻ دي‪.‬‬

‫ان رنگ ۾ فقير ٻڍل جو اسان کي هيٺيون ڪالم ملي ٿو‪:‬‬ ‫سک رمز جيتي مرجاوڻ دي‪،‬‬ ‫ناهي حاجت هنر هالوڻ دي‪.‬‬

‫شاهه منصور سر سولي ٻولي‪ ،‬رمز انهيَء سان اها ڳالهه چولي‪،‬‬ ‫لِنو لِنو دي وچ ڏتڙي لولي‪ ،‬اناالحق االوڻ دي‪.‬‬ ‫علم عقل نون عشق نه ملندا‪ ،‬جان جان هستي دا حال نه ڀندا‪،‬‬ ‫ڇوڙ تڪيا‪ ،‬انهيَء خاڪي تندا‪ ،‬نيت نه رک ول آوڻ دي‪.‬‬

‫فقير قادر بخش جو ٻيو ڪالم آهي‪:‬‬ ‫ت هت حامي آهه‪ ،‬اسان جو هادي حضرت شاهه‪.‬‬ ‫هِ ِ‬ ‫لحمڪ لحمي‪ ،‬روحڪ روحي عالي اسداهلل‪،‬‬ ‫محبت وارن سان آ ساڻي‪ ،‬وانگي ساهه پساهه‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫فقير ٻڍل فرمائي ٿو‪:‬‬

‫رنديَء وارو راهه‪ ،‬رمز سڄڻ جي روشن ڪيڙو‪.‬‬ ‫اندر تونهين ٻاهر تونهين‪ ،‬تونهين ساهه پساهه‪.‬‬ ‫سڀ صورت ۾ سهڻو سائين‪ ،‬آهي پاڻ اهلل‪.‬‬

‫خواجه غالم فريد جو مشهور ڪالم آهي‪:‬‬ ‫بن دلبر شڪل جهان آيا‪ ،‬هر صورت عين عيان آيا‪.‬‬ ‫ڪٿي آدم ته ڪٿي شيث نبي‪ ،‬ڪٿي نوح ڪٿان طوفان آيا‪.‬‬ ‫ڪٿي ابراهيم خليل نبي‪ ،‬ڪٿي يوسف وچ ڪنعان آيا‪.‬‬ ‫عيسي تي الياس نبي‪ ،‬ڪٿي لڇمڻ رام تي کان آيا‪.‬‬ ‫ڪٿي‬ ‫ٰ‬ ‫يحيي هي‪ ،‬ڪٿي موسي بن عمران آيا‪.‬‬ ‫ڪٿي ذڪريا‪ ،‬ڪٿي‬ ‫ٰ‬ ‫ابوبڪر عمر عثمان ڪٿان‪ ،‬ڪٿي اسداهلل ذيشان آيا‪.‬‬

‫ان تتبع تي فقير ٻڍل هيئن ٿو فرمائي‪:‬‬ ‫وه دلبر ڪري سينگار آيا‪ ،‬هر صورت دي وچ يار آيا‪.‬‬ ‫ڪاٿي ميخانه مخمور ڏٺم‪ ،‬ڪٿي شريعت ذوق ظهور ڏٺم‪،‬‬ ‫ڪٿي سوريَء تي منصور ڏٺم‪ ،‬چئي اناالحق اّظهار آيا‪.‬‬ ‫ڪٿي مٿي تخت تيار ڏٺم‪ ،‬ڪٿي چٽو چوڪيدار ڏٺم‪،‬‬ ‫ڪٿي ڪارائو ڪمدار ڏٺم‪ ،‬ڪٿي ناچو ٿي نروار آيا‪.‬‬

‫اهڙيَء ريت‪ ،‬سرمست سچل جو مشهور شعر آهي‪:‬‬ ‫آُء ادا سالڪ صحيح ڪر تون طلسمات کي‪،‬‬ ‫ڀڄ دوئي تا ڪل پوئي‪ ،‬دور ڪر درجات کي‪.‬‬

‫فقير ٻڍل فرمائي ٿو‪:‬‬

‫‪41‬‬

‫آُء ادا سالڪ‪ ،‬صحيح ڪر ڳالهه ڳجهه جي هيَء ڳري‪،‬‬ ‫محبت سندي ميدان ۾ پوِء مسام ۾ مانجهي مري‪.‬‬

‫فقير صاحب جي ڪالم تي‪ ،‬اهڙيَء ريت انهن بزرگن جي ڪالم جو گهڻو پرتوو پيو آهي‪ ،‬سندس‬ ‫ڪالم به صوفين جي سرمستيَء وانگر جوش ۽ جذبي سان ڀريل آهي‪ .‬حال ۽ قال وارن صاحبن جي‬ ‫شاعريَء‪ ،‬جو سڄوئي‪ ،‬اندرين ڇڪتاڻ تي آهي‪ ،‬جنهن کي روحانيت جي تڪميل سڏجي ٿو‪ .‬ٻاهرين‬ ‫شاعري جا رڳ و تخيلي آهي‪ ،‬ان ۾ قلبي واردات جو ڪوبه نشان نظر نه ايندو‪ ،‬پر جنهن شاعريَء جو‬ ‫قلب جي جذبات سان واسطو آهي‪ ،‬ان کي پيغام آهي ۽ بني نوع انسان جي ڀالئيَء جو باعث بڻجي‬ ‫ٿي‪ .‬فقير صاحب جي شاعري به روحانيت جو هڪ ڀنڊار آهي‪ ،‬جيڪا مرادوند طالب الِء صراط‬ ‫المستقيم آهي‪ .‬اهو پيغام ڪنهن هڪ مذهب ۽ ملت تائين محدود نه آهي‪ ،‬پر هڪ عالمگير پيغام‬ ‫آهي‪:‬‬ ‫عشق وارن جو پنڌ پراهون‪ ،‬اوري دين ايمان‪.‬‬ ‫عشق ڪري آيو جلوا جنگي‪ ،‬ٿيو هوش عقل حيران‪.‬‬ ‫نه مئن سني نه مئن شيعا‪ ،‬نه مئن مسلمان‪.‬‬ ‫عشق اساڏا قبال ڪعبا‪ ،‬عشق دا عالي شان‪.‬‬ ‫عشق ’ٻڍل‘ اتي پهچائي‪ ،‬جاتي مردن جا ميخان‪.‬‬

‫حضرت شاهه عبداللطيف ڀٽائي به ان پر فرمايو آهي‪:‬‬ ‫نڪو ڪم ڪفار سين‪ ،‬نڪا مسلماني من‪،‬‬ ‫نڪا دل دوزخ سين‪ ،‬نڪي بهشت گهرن‪،‬‬ ‫سدائين چون‪ ،‬ته پرين ڪجو پانهنجو‪.‬‬

‫خدا جي نيڪ بندن جو اهو غير فاني اصول آهي ته هو پرائي الِء به ايترو ئي هڏ ڏوکي آهي‪ ،‬جيترو‬ ‫پنهنجن الِء‪ .‬دوئيَء جو لفظ مٽجي وڃي ٿو‪ ،‬ڇو ته وٽن وحدت جو پيغام آهي‪ .‬سندن مقصد ئي خدا‬ ‫تعالي جي خلق جي خدمت آهي‪:‬‬

‫‪42‬‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬ته صفا ڪر سينو‪،‬‬ ‫ڪبر ۾ ڪينو‪،‬‬ ‫درس ڪڍي ڇڏ دل مان‪ِ ،‬‬ ‫دائم وسي ٿو دل ۾‪ ،‬رانجهن رنگينو‪،‬‬ ‫من مان مدينو‪ ،‬مري پوِء معلوم ٿئي‪.‬‬

‫اه وئي عمل جو درس آهي‪ ،‬جنهن مان پريت جو هر پانڌيئڙو ماڳ جو دڳ لهي ٿو‪ .‬جتي ’پاڻ‘ جو‬ ‫اکر ۽ وجودي وسيال موجود آهن‪ ،‬اتي محبت جي راهه جو طئي ٿيڻ ئي مشڪل آهي‪ ،‬ان ڪري نفي‬ ‫۽ نابودي‪ ،‬سلوڪ جي مسافر الِء‪ ،‬نئين حياتي ڏيندڙ آهن‪.‬‬ ‫جن نيهن جا نڪتا پڙهيا‪ ،‬سي ته پور پهرين ئي چڙهيا‪.‬‬ ‫نينهن جو نعرو هڻي‪ ،‬ويا برهه جي بازي کڻي‪،‬‬ ‫سڪ ساهه ۾ هيڙن گهڻي‪ ،‬سي عام ۾ هت نا اڙيا‪.‬‬

‫هيَء سڙڻ ۽ جلڻ ئي محبت االهي جو ڏاج آهي‪ ،‬جنهن کي محبت وارا وڏيَء دل سان قبول ڪن ٿا‪.‬‬ ‫منصور جو نالو محبت جي دنيا ۾ امر آهي‪ .‬تصوف جي صاحبن ۾ منصور جي مقام کي انفرادي ۽‬ ‫ممتاز حيثيت آهي‪ .‬ان کي چون ”منصوري مقام“‪ .‬فقير صاحب منصوري مقام جي رمز پنهنجي‬ ‫سادن لفظن ۾ هئين ٿو سمجهائي‪:‬‬ ‫منصوري اها مام‪ ،‬عاشق ٻاجهون ٻيو ڪير سمجهي‪،‬‬ ‫خيال خوديَء جا عاشق ٽوڙن‪ ،‬مرڻ ڪنون سي منهن نه موڙن‪،‬‬

‫‪43‬‬

‫حمد‬ ‫اول نام اهلل جو‪ ،‬آهي ڪل کؤن قرارو‬ ‫خاصو دوست خداِء جو‪ ،‬آهي مرسل موچارو‬ ‫چئن يارن جي چت ۾‪ ،‬لنؤ لنؤ ۾ الرو‬ ‫حسن مير حسين تان‪ ،‬سر گهوريان سارو‬ ‫لهي مونجهارو‪ ،‬دان ڏئين دستگير تون‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شل راضي رب ٿيندو‬ ‫سيد آُء سگهو‪ ،‬ڇڏ ماڻو مسڪين سان‪ ،‬مرسل مل سگهو‬ ‫پيش لڳي هان پر جي‪ ،‬سينو نٿي ساهيان‬ ‫بلي جي قول جو‪ ،‬ڳڻ ويٺي ڳايان‬ ‫قالو ٰ‬ ‫اصل کان آهيان‪ ،‬ٻڌل ٻاروچل سان‬ ‫تون آٌء سگهو‪ ،‬شل راضي رب ٿيندو!‬ ‫جادو هنيون جان ۾‪ ،‬جانب تو جوڙي‬ ‫ورتو آهي واسينگن جان‪ ،‬تنهنجي ور وڪوڙي‬ ‫نينهن ٿو نهوڙي‪ ،‬محبت ماري آهيان‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫موٽ ملئون پاڻ ۾‪ ،‬خوش ڪيون خيال‬ ‫توسان ناتو نينهن جو‪ ،‬لڙه لڳي ٿيس لعل‬ ‫سائين لڳه سوال‪ ،‬اگهي در اهلل جي‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫تاڪون سڪ سرير ۾‪ ،‬جاڪون ڄايس ڄم‬ ‫سوڍا تنهنجي سڪ ۾‪ ،‬ڪار نه وڻي ڪم‬

‫‪44‬‬

‫دير نه گهرجي دم‪ ،‬مل ته ماندائي لهي‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫تنهنجي سڪ سير ۾‪ ،‬کوڙيا نغارا نيشان‬ ‫هٿ کڻي هڪالن ڪريان‪ ،‬مان زاري ساڻ زبان‬ ‫اهلل لڳه امان‪ ،‬سيد کڻجو ساٿ سان‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫نينهن تنهنجي ناچوَء جان‪ ،‬شوق ٻڌي ٿم ڇير‬ ‫وڄي ٿي روز وجود ۾‪ ،‬بره تنهنجي جي ڀير‬ ‫دلبر وجهه نه دير‪ ،‬متان مان مري وڃان‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫اٺئي پهر عجيب جو اٿم اوسارو‬ ‫سر سڄو صدقو ڪريان‪ ،‬مان سيد تون سارو‬ ‫اڀريو آه تارو‪ ،‬عربي اوٽ امت جو‬ ‫تون آٌء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫دردونديَء جي دل کي‪ ،‬يار دالسو ڏيندو‬ ‫محب مداين جو‪ ،‬ڍڪ اچي ڍڪيندو‬ ‫نال وٺي نيندو‪ ،‬آهي ننگ نبيَء تي‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫دل تولِء دلبر! منهنجو ساهه گهڻو ساري‬ ‫ناقص نماڻيَء کي ويهه نه وساري‬ ‫من وڌِء ماري‪ ،‬منڊ هڻين محبت جو‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬

‫‪45‬‬

‫ڪنهن کي سليان سور جون‪ ،‬ڳجهون هي ڳالهيون‬ ‫روئان ٿي رت گاڏئون‪ ،‬سائين توکي سنڀاليون‬ ‫گڏ پرين جاليون‪ ،‬جهٽ نه جدائي ٿئي‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫سڄڻ گڏئين سامهون‪ ،‬عين اکيون چائي‬ ‫ديدان ديدن سان گڏيون‪ ،‬تنهنجي گهور وڌو گهائي‬ ‫وڌِء ڦاسائي‪ ،‬دل منهنجي دام ۾‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫جيڏيون اٿم جيَء ۾ گهور پرينَء جو گهاُء‬ ‫سو دل سڪائتيَء جو‪ ،‬سگهو لهج سماُء‬ ‫تولئه سڪي ساهه‪ ،‬ڏيم دالسو دل کي‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫جيڏيون جانب يار جي‪ ،‬اٿم جيَء اندر جهوري‬ ‫ڏيئي ويو ڏاج ڏکن جو‪ ،‬مون کي ڏک ٻڌي ڏوري‬ ‫لنؤ لنؤ ۾ لوري ‪ ،‬تنهنجي اٿم توڙ کؤن‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫جيڏيون جانب يار ريَء‪ ،‬ڪم نه وڻي ڪار‬ ‫سرڪ ڏيئي سورن جي‪ ،‬جيَء وجهي ويو جار‬ ‫گڏ ٿي ڏينهن گذار‪ ،‬کڻ تون بار کهيل جا‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫جيڏيون جانب يار آه‪ ،‬منهنجي جيَء جو جياپو‬ ‫ڪونهي ڪوهيارل سان‪ ،‬منهنجو سڱ نه سياپو‬ ‫توسان ميالپو‪ ،‬خاوند ڪندو خير سان‬

‫‪46‬‬

‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫چڻڪي روز چڙيَء جان‪ ،‬تن ۾ تنهنجي تار‬ ‫سوڍا تنهنجي سڪ ۾‪ ،‬نيڻين وهايم نار‬ ‫دلبر ٿيُء نه ڌار‪ ،‬ڳل لڳي ڳالهيون ڪريو‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫روز گهڻي اٿم روح ۾‪ ،‬طلب توهان جي تات‬ ‫ڏينهن سارو ڏک ۾‪ ،‬سڪان ساري رات‬ ‫پره ڦٽي پرڀات‪ ،‬اچ ته اميدان پڄن‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫روز گهڻي ٿم روح ۾‪ ،‬تنهنجي وحدت سان وائي‬ ‫مون سان هج منهنجا پرين سهڻا سدائي‬ ‫ٻن پئي جدائي‪ ،‬ور ته وڇوڙو لهي‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫ميخان سي محبت جون‪ ،‬اندر جيَء جڙيون‬ ‫ڪڏهن اکلن ڪينڪي‪ ،‬جيڪي ڪاريگر ڪڙيون‬ ‫من ۾ روز مڙهيون‪ ،‬جيڪي هٿ سان هوت هڻي ويو‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫جانب جاڳائي وئين‪ ،‬پائي جيَء اندر جهاتي‬ ‫مارڻ آئين مئيَء کي‪ ،‬کڻي ڪهڻ جي ڪاتي‬ ‫دل تو سان ڦاٿي‪ ،‬ڪسڻ مان قبول ڪيو‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫اچ تون نانُء اهلل جي سوڍل ڪين سڪاِء‬

‫‪47‬‬

‫دل ۾ درد فراق جا‪ ،‬من ۾ مچ مچاِء‬ ‫بره تنهنجي جي باه‪ ،‬جيَء اندر جهڙڪا ڏئي‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫اچ تون آسرونديَء ڏي‪ ،‬ٻه ٽي پير ڀري‬ ‫دام ۾ دام وجهي‪ ،‬وئين ملڻ ريَء مري‬ ‫گهوريان گهور ڪري‪ ،‬سر تو تؤن صدقي ڪريان‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫ائين آ سڪ سرير ۾‪ ،‬جيئن برسي سانوڻ مينهن‬ ‫وئين وجهي پيچ پريت جا‪ ،‬تنهنجي ناز نهوڙيس نينهن‬ ‫ڏکن سندا ڏينهن‪ ،‬گڏ ٿي يار گذاريون‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫سوڍا تنهنجي ِسڪ ۾‪ ،‬لنگهيا مهينا ماه‬ ‫ڪنهن کي سڻايان سور جي‪ ،‬دلبر توريَء دانهن‬ ‫ٻانهي سندي ٻانهن‪ ،‬پير ورتيون وڃ پاڻ سان‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫گوليَء گنهگار کي‪ ،‬سچا لنگهائج سير‬ ‫ڪاهي ڏينهن قبر جي‪ ،‬واهر ڪجانِء وير‬ ‫علي سرور پير‪ ،‬ماڙ ڪجانِء مسڪين جي‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫محب مٺا مانديَء جي‪ ،‬اچي ڪجانِء شفاعت شاهه‬ ‫نينهن تنهنجي نبتر ڪيو‪ ،‬مان روز تڪيان ٿي راه‬ ‫ٻي ڪا ڪانهي واه‪ ،‬هيَء ڪٺل ڪاڏي وڃي؟‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬

‫‪48‬‬

‫اصل آه ٻڍل کي‪ ،‬لنؤ تنهنجو الڙو‬ ‫سام پرتو سيدا‪ ،‬سگ هي ويچارو‬ ‫پير گهر جو پيارو‪ ،‬ڪامل ڏينهن قيام جي‬ ‫تون آُء سگهو‪ ،‬شال راضي رب ٿيندو!‬ ‫سيد آُء سگهو‪ ،‬ڇڏ ماڻو مسڪين سان‬ ‫مرسل مل سگهو‪ ،‬شل راضي رب ٿيندو!‬

‫‪49‬‬

‫سنڌي بيت‬

‫ساراهيان سچو ڌڻي‪ ،‬جنهن جي تعريف ڪيان تمام‬ ‫اول مڃ اهلل کي‪ ،‬پوِء ڪر سيد جو سالم‬ ‫ڪاهي ايندو قيامت ۾‪ ،‬منهنجو ڄلي ايندو ڄام‬ ‫ڀاڱو وٺي بهشت مان‪ ،‬ڏيندو امت کي انعام‬ ‫اهو ڪيائين انجام‪ ،‬ڪندو ٻاجهه ٻڍل چوي‬

‫ساراهيان سچو ڌڻي‪ ،‬جيڪو قادر قربدار‬ ‫جنهن نبي پيدا ڪيو نور مان‪ ،‬سونهن ڀريو سردار‬ ‫ٿو خاوند اپائي خلق کي‪ ،‬ڏيهه ڌڻي ڏاتار‬ ‫مون ۾ مدايون گهڻيون‪ ،‬اچي ميٽيندو مختيار‬ ‫هادي ڏينهن حشر جي‪ ،‬ڪرائيندو دل سندو ديدار‬ ‫آهي ڪلمو جن جو قرار‪ ،‬تن جي ٻاجهه ٻڍل چوي‬

‫سارهيان سچو ڌڻي‪ ،‬جيڪو پاڪ آهي پرور‬ ‫اول نانُء اهلل جو‪ ،‬پٺيون محمد آهِه مشر‬ ‫اوکيَء منجهه انڙ چوي‪ ،‬ايندو آرياڻي انور‬ ‫ڇٽاسي ڇيهن کان‪ ،‬کليو بهشت جو در‬ ‫آهه آجو تن جو اندر‪ ،‬ڪلمو جن جي قلب ۾‬

‫ساراهيان سچو ڌڻي‪ ،‬جيڪو آگو آهِه اهلل‬ ‫‪50‬‬

‫جنهن نبي پيدا ڪيو نور مان‪ ،‬مٺو محمد شاهه‬ ‫اتم آهي اڳرو‪ ،‬جيڪو امت جو امراُء‬ ‫لنگهائيندو لڪن کان‪ ،‬منهنجو سکيو نيندو ساهه‬ ‫جنهن ورتو ڪلمي سندو راهه‪ ،‬آهِه تنهن تي ٻاجهه ٻڍل چوي‬

‫ساراهيان سچو ڌڻي‪ ،‬جنهن جي قدرت آ قراري‬ ‫ڪلمو جنهن تي راس ٿيو‪ ،‬ڪندو سيد ستاري‬ ‫ڪاهي ايندو ڪاڪ ۾‪ ،‬جاتي منزل آهِه باري‬ ‫قبر جي عذاب کان‪ ،‬رکندو آگو اعتباري‬ ‫ڏسي حسن حبيب جو‪ ،‬وٺندو هينئڙو هوشياري‬ ‫جنهن جي يار سان ياري‪ ،‬تنهن کي ڪس لڳندي ڪا نڪا‬

‫ساراهيان سچو ڌڻي‪ ،‬جيڪو دالسو ڏيندو‬ ‫عربي عيب امت جا‪ ،‬اچي ڍوليو ڍڪيندو‬ ‫سيد وٺي ساٿ سان‪ ،‬هي نماڻي نيندو‬ ‫بديون بخشيندو‪ ،‬ڪلمي جي قرار سان‬

‫ساراهيان سچو ڌڻي‪ ،‬جيڪو قادر ڪرم ڪندو‬ ‫سيد آهي سهڻو‪ ،‬جنهن جو تجلو نور سندو‬ ‫مديون ماڻهن جون اچي‪ ،‬محمد ميٽيندو‬ ‫هيڻن سين هلندو‪ ،‬ڏئي پاند پناهه جو‬

‫ساراهيان سچو ڌڻي‪ ،‬جنهن جوڙيو ملڪ جهان‬ ‫‪51‬‬

‫ڪن فيڪون جي ڪل ۾‪ ،‬جنهن جوڙيو زمين آسمان‬ ‫سڀ شيِء کي ساهه وجهي‪ ،‬جنهن بڻايو باغ بيان‬ ‫روزي رازق ٿو ڏئي‪ ،‬جو مالڪ آهِه مهربان‬ ‫ٻيڙي لنگهائيندو ٻاجهه سان‪ ،‬ڪندو آگوئي احسان‬ ‫مصطفي‪ ،‬ملهائيندو ميدان‬ ‫ايندو محمد‬ ‫ٰ‬ ‫آهِه سيد تي ايمان‪ ،‬جيڪو پار لنگهائيندو پاتشاهه‬

‫صفت صاحب جي ڪجي‪ ،‬ٺاهِه وڏي ٺاهي‬ ‫سيد مالڪ ساٿ جو‪ ،‬جيڪو آرياڻي آهي‬ ‫ڪامل ڏينهن قيام جي‪ ،‬ايندو ڪيچ ڌڻي ڪاهي‬ ‫بديون بخشائي‪ ،‬نيندو ڪلمي جي قرار سان‬ ‫مندان آيون‪ ،‬مندان پنيون‪ ،‬ڪيو تهدل تياري‬ ‫ايندو زور زمين کي‪ ،‬اڳتئون اوندهه انڌاري‬ ‫ڪندو سوال سيد کي‪ ،‬شل ڏيندو ڪلمي سان ياري‬ ‫اڳيؤن باغ بهاريون‪ ،‬کليا گل گلزاري‬ ‫ايندو شاهه شريع تي‪ ،‬پوندو هنڌ هزاري‬ ‫ڏيندم دلئون دلداري‪ ،‬بهڳڻ هن ٻڍل کي‬

‫سجدا به سڀڪو ڪندو‪ ،‬مور مرگهه مالح‬ ‫توڙي غوث‪ ،‬قطب هئا‪ ،‬شاني ڪونهي شاهه‬ ‫ڏسندس منهن محمد جو‪ ،‬ايندم تجلو نور نگاهه‬ ‫روشنائي ٿيندم روح کي‪ ،‬سختيون لهندم ساهه‬ ‫ٻڌي ٻڍل جي آهه‪ ،‬عالم سان احسان ڪندو‬ ‫‪52‬‬

‫ڪڏهن مان پئي ڪوٺيو ابو‪ ،‬ڪڏهن ابو ڪوٺين ٿا مون کي ٻار‬ ‫اها ڪل جوڙي ڪلتار‪ ،‬جو ٻڍل پنهنجو ابو پاڻ ٿيس‬

‫‪53‬‬

‫عشق تي چيل بيت‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬ڏوڙا تن ڏاجا‬ ‫لنؤ لنؤ منجهه لبيڪ جي‪ ،‬لنؤ لڳن ڪاجا‬ ‫سامي سٻاجها‪ ،‬وتن ڪيف ڪڪوريا‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬دل مدينو تن‬ ‫ذڪر ذاتي ذوق جو‪ ،‬ٿا من ۾ ماتم ڪن‬ ‫ڪعبي ڪين وڃن‪ ،‬آهِه جثو جامع جن جو‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬ڄاڻ تنهين ڄاتو‬ ‫ٻاروچل ساڻ ٻڍل چوي‪ ،‬ٿا انباهن ناتو‬ ‫اٿن اوراتو راتيان ڏينهان روح ۾‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سهيتيائون سور‬ ‫پڙهي تن پروڙيو‪ ،‬هي محبت جو مذڪور‬ ‫تن کي ذوق ضرور‪ -‬سوريَء ِسر ڏيڻو پيو‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي سک نه سمهن‬ ‫الستي آواز جي‪ ،‬ڪوڪ رکيائون ڪن‬ ‫جودئون جوڳيئڙن‪ ،‬سفر سجايو ڪيو‬

‫‪54‬‬

‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬نهوڙيا سي نينهن‬ ‫محبت پرٽين من ۾‪ ،‬جيئن وسن ساوڻ مينهن‬ ‫رويو راتيان ڏينهن‪ ،‬ڪن اوسارو عجيب لئي‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي نانگا نت نون‬ ‫صبر تن سبيل ڪيو‪ ،‬ڪنهن کي ڪين چون‬ ‫اها الت لنون‪ ،‬جيڪا ٻولي ٻاروچل جي‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي جهليا ڪين رهن‬ ‫هيري لعل جواهر جو ٿا‪ ،‬سوجهي سر لهن‬ ‫ٻولي ٻي نه ڪن‪ ،‬سواِء ٻاروچل جي‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬جهولي جهليائون‬ ‫سرديون گرميون ساهه تي‪ ،‬سڀيئي سٺائون‬ ‫تنهن تڙ تاتان نگهيائون‪ ،‬جنهن تڙ عالم آسرو‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سختيون سٺائون‬ ‫سڀ جفائون جيَء تي‪ ،‬محڪم منيائون‬ ‫طمع ترڪ ڪيائون‪ ،‬راهه ورتائون رب جي‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي ڪٺا ڪين ڪڇن‬ ‫سوريَء سندي سر کان‪ ،‬غازي ڪين گسن‬ ‫اهي پر پڇن‪ ،‬سر جنهين جا سٽ ۾‬ ‫‪55‬‬

‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي ڪيئن سور سلن‬ ‫آگ سندي آڙاهه ۾‪ ،‬پيا جوڳي جنگ جلن‬ ‫پورو ڪين پڇن‪ ،‬ڏين الهي لحم لڱن تون‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬وڏا طالع تن‬ ‫گوشي ويهي گودڙيا‪ ،‬گر جي گويا ڪن‬ ‫عادت آديسن‪ ،‬سوڀارن سڦري ڪئي‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬مهڻا تن مرڪ‬ ‫ڪڇن ڪنهن سان ڪينڪي‪ ،‬آهن گوشي منجهه غرق‬ ‫وحدت جو ورق‪ ،‬پڙهي تن پروڙيو‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬مشائخي نه مرڪ‬ ‫نڪي گهوڙا لشڪر پاڻ سان‪ ،‬کڻن ڪونه خرچ‬ ‫غازي هن غرق‪ ،‬وحدت جي واديَء ۾‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬نانگا ٿيا نهال‬ ‫ڪري ترڪ ترڪو‪ ،‬پنهنجون مڏيون گهورن مال‬ ‫هيڻو ڪري حال‪ ،‬وڃي پهتا پرين کي‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي نانگا ٿيا نروار‬ ‫گر ڏي هليا گودڙيا‪ ،‬تهدل ٿي تڪرار‬

‫‪56‬‬

‫الستي اقرار‪ ،‬وڃي پاڙيائون پرينَء سان‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي نه طلبن سک‬ ‫ٻاروچل جي ٻڍل چوي‪ ،‬لڳن لنوَء لنوَء اندر لک‬ ‫ڏوالوا ۽ ڏک‪ ،‬سامين کنيا سر تي‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي درد ڪيا دلگير‬ ‫کائن ڪين خوشيَء مؤن‪ ،‬هن فاقا منجهه فقير‬ ‫تن کي محمد مير‪ ،‬اچي هاديَء ڏنا هٿڙا‬

‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي سامي سڀاڳا‬ ‫مروڙي تن مور ڪيا‪ ،‬دئيَء جا ڌاڳا‬ ‫لوڪ سندا الڳا‪ ،‬الهوتن الهي ڇڏيا‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي ڍونڍيندا سير‬ ‫جانيَء ڪڻ جبل ۾‪ ،‬پٿون ڪيائون پير‬ ‫من مؤن ڪڍي مير‪ ،‬وڃي هيڪڙائي ۾ هڪ ٿيا‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي ڪوري ڏين ڪنڌ‬ ‫هليا هيئين سين هوت ڏي‪ ،‬ويا پروڙي پنڌ‬ ‫تهدل ڪتي تند‪ ،‬آتڻ تن اجاريو‬

‫‪57‬‬

‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬تن جي ڳالهه ڪيان ڪيهي‬ ‫وحدت منجهه وڪوڙجي‪ ،‬تن دور ڪئي ديهي‬ ‫پاڻ منجهه پيهي‪ ،‬وڃي ذات گڏي ذات سان‬

‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي ڄاڻ ويا ڄاڻي‬ ‫مولي جي محبت جي‪ ،‬موج تن ماڻي‬ ‫ٰ‬ ‫صحيح سڃاڻي‪ ،‬راهه ورتائون رب جي‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬ويا دونهان دکايون‬ ‫ماري من مٽي ڪري‪ ،‬ويا سر کي سجهايون‬ ‫پاڻ منجهان پايون‪ ،‬ويا مشاهدو محبوب جو‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬خودي کاڌائون‬ ‫وحدت جي درياهه مان‪ ،‬پياال پيتائون‬ ‫ڳولي لڌائون‪ ،‬پريان سندو پيچرو‬

‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬لڳو تنين الڳ‬ ‫ِپهي ڪت پريت مؤن‪ ،‬اٿي جوڳي جاڳ‬ ‫اٿي ننڊ نڀاڳ‪ ،‬ڪي پوِء هڻندين هٿڙا‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬پيا جاڳن وقت وڏي‬ ‫وحدت منجهه وڪوڙجي‪ ،‬ويا پر ۾ پاڻ گڏي‬

‫‪58‬‬

‫سامين سک ڇڏي‪ ،‬سور کنيا ها سر تي‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬تن ڪيا سرن سندا ساٽا‬ ‫ڪاهي ڪاللين آيا‪ ،‬چکيا تن چاٽا‬ ‫پيتائون پرين مؤن‪ ،‬گهٽ منجهان گهاٽا‬ ‫پوِء ڳت ڏيئي ڳاٽا‪ ،‬ويچارن وڍائيا‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬تن صاف چکي سرڪي‬ ‫ڪاهي ڪاللين آيا‪ ،‬مٽن تي مرڪي‬ ‫پوِء سرڪيَء لئه ِسرڪي‪ ،‬تن ڪوپن ڪنڌ ڪپايا‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي سر سينگاري ڏين‬ ‫سوريَء سندي سرکؤن‪ ،‬تر نٿا ترسن‬ ‫پوِء ڪنڌ ڪپايو ڏين‪ ،‬محبت جي ميدان ۾‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬پيا الف سان اورين‬ ‫اٿي اسر ويل جو‪ ،‬پيا چرخي کي چورين‬ ‫پوِء سدائين سورين‪ ،‬سامي سڳا سور جا‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬تن ووڙي ڪيو وس‬ ‫پريان سندي پار جو‪ ،‬لڌو گاروڙين گس‬ ‫قلبي الهي ڪس‪ ،‬ويا رمندا رام ڏي‬

‫‪59‬‬

‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي پيا مرد مري‬ ‫اندر آڙاه عشق جو‪ ،‬وين مچ ٻري‬ ‫کولي دل دري‪ ،‬ويا ڪهندا ڪابول ڏي‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬لڳي تن لوري‬ ‫اٺئي پهر عجيب جي‪ ،‬اٿن جيَء اندر جهوري‬ ‫ڏکن جي ڏوري‪ ،‬ٻڌي ٻاروچو ويو‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي نينهن ڪيا نانگا‬ ‫سڀ سٺائون سر تي‪ ،‬گال جا گهانگها‬ ‫پوِء الهوتي النگها‪ ،‬لحظي ۾ لنگهي ويا‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬ويا خودي ماري خان‬ ‫انهن جي اسرار جي‪ ،‬آهِه ڪل ڪنهن کي ڪانه‬ ‫پوِء سورن جا سامان‪ ،‬سامين کنيان سر تي‬ ‫مهن‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي سامي ڪين س ِ‬ ‫ڇن‬ ‫اٺئي پهر عجيب لئي‪ ،‬پيا الهوتي ل ِ‬ ‫ماٺ جو‬ ‫ڇن‪ ،‬جو مزو چکيائون ِ‬ ‫ڪنهن سان ڪين ڪ ِ‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬ڀولو ڀڳائون‬ ‫ٻيائيَء جا ٻڍل چوي‪ ،‬ورق واريائون‬ ‫بلي جي قول کي‬ ‫پر سان پاڙيائون‪ ،‬قالو ٰ‬ ‫‪60‬‬

‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬پر ۾ سي پوتا‬ ‫غازين پردا غير جا‪ ،‬درس کڻي ڌوتا‬ ‫جي چاڙهيائون چوتا‪ ،‬سي لنگ الٿائون ڪينڪي‬

‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي فاني ٿين فقير‬ ‫ويل وسارين ڪينڪي‪ ،‬سامي سرت سڌير‬ ‫تن کي محمد مير‪ ،‬اچي وٽيون ڏنيون وحدت جون‪.‬‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬تنين ڄاتو ڄاڻ‬ ‫سڪ ٻڌائون سندرو‪ ،‬سور کنيائون ساڻ‬ ‫ويراڳين وٿاڻ سوجهي سر سهي ڪيو‪.‬‬ ‫عشق جنهن سر آيو‪ ،‬وڌائون محبت من‬ ‫ان اهلل مع الصابِرين ‪ ،‬تڪيو ڪيائون تن‬ ‫ٻيائي ڏيئي ٻن‪ ،‬وڃي هاديَء سان هڪ ٿيا‬ ‫عشق جنهين سر آيو‪ ،‬سي نانگا ڪين لڪن‬ ‫موتوا قبل من ۾‪ ،‬مري مرد جيئن‬ ‫سي سدا خوش هجن‪ ،‬جن نظر ناتو نينهن سان‬

‫‪61‬‬

‫سر سسئي جا بيت‬ ‫الف پڙهي‪ ،‬هيَء اسري االهر‬ ‫اليِ ِ‬ ‫ڦولينديس فقيرياڻي ٿي‪ ،‬ساري الم تر‬ ‫هِن کي پنهون ميل پرور‪ ،‬ٻاروچو ٻڍل چوي‬

‫سنجرندي سورن جي‪ ،‬پهريائين پوشاڪ‬ ‫جان ساماڻي سسئي‪ ،‬چڪي پيئڙس چاڪ‬ ‫بره هڻي بيتاب ڪئي‪ ،‬ڪيس ڦيري ڦٽ فراق‬ ‫دل ڦاڙيون دانهون ڪري‪ ،‬پيا اڀ ڏرن افالڪ‬ ‫پرور ڌڻي پاڪ‪ ،‬هن کي ميل ٻاروچل ٻڍو چوي‪.‬‬ ‫صبح جاڳي سسئي‪ ،‬هو سنجهي ويا سرڪي‬ ‫لڳس ٻاڻ ٻروچ جو‪ ،‬وئي جهوريَء ۾ جهرڪي‬ ‫سا پئي پٽيَء تي ڪري‪ ،‬ڍول بنا ڍرڪي‬ ‫سورن جي سرڪي‪ ،‬پيتائين ٻنڌڻن ۾ ٻڍو چوي‪.‬‬

‫سور مڙيئي سور‪ ،‬پر سور نه سلڻ جهڙا‬ ‫مون کي تنهن محبوب جا‪ ،‬پل پل پون پور‬ ‫گهائي وڌو گهور‪ ،‬ٻاروچل جي ٻڍل چئي‪.‬‬

‫‪62‬‬

‫ستن ڏينهن جو بيان‬ ‫ڇنڊي ڇنڇر ڏينهن کي‪ ،‬وينگس ڇوڙيا وار‬ ‫سڏي ۽ سڏڪا ڀري‪ ،‬پر لئه ڪڍي پار‬ ‫پٽي روئي پنڌ ۾‪ ،‬ڀوري لئه ڀوتار‬ ‫سونهارا سردار‪ ،‬هن کي ڪاهي ڪيچ رسائين‬

‫اٿي آچر ڏينهن کي‪ ،‬ٿي منجهان خيال کڙي‬ ‫هوت نه ڏٺائين هنڌ تي‪ ،‬هيس جنهن سان جيَء جڙي‬ ‫قل هو اهلل ڪهي ڪري‪ ،‬هن ساري سٽ پڙهي‬ ‫اوري ڪين اڙي‪ ،‬وئي ڪهندي ڪيچ ڌڻيَء ڏي‪.‬‬ ‫سنبري سومر ڏينهن کي‪ ،‬ڪيائين گهور گهڻي‬ ‫بيٺي ڪين ڀنڀور ۾‪ ،‬هلي هيڪل هڪ ڄڻي‬ ‫هن کي ڦٽ فراق جي‪ ،‬ڪيو حيران هڻي‬ ‫رضا مڃيائين رب جي‪ ،‬جيڪا واحد کي وڻي‬ ‫ميڙين شال ڌڻي‪ ،‬هن کي ٻاروچل ٻڍو چوي‬

‫سڪ ڏنا هيس ساهه کي‪ ،‬اڱاري اڌ ماٽ‬ ‫جارئون جاڳي جل ڪري‪ ،‬هلي ور لئه وٺي واٽ‬ ‫هڪڙو جهولو جهنگ ۾‪ ،‬ٻي اڃ اتي اساٽ‬ ‫پتوڙي پيرن سان‪ ،‬ڪيائين جبل هڪڙي جهاٽ‬ ‫لس لنگهي پئي الٽ‪ ،‬ڏوالوا ڏونگر جا‪.‬‬

‫‪63‬‬

‫اٿي اربع ڏينهن کي‪ ،‬ڪيائين سچي دل سان سوال‬ ‫جاني ريَء جهان ۾ مون کي جيئڻ آهه جنجال‬ ‫ڏينديس باهه ڀنڀور کي‪ ،‬وينديس مڏيون ساڙي مال‬ ‫مصطفي ‪ ،‬هن هيڻيَء سندو حال‬ ‫معلوم توکي‬ ‫ٰ‬ ‫ڪر ڀاليون ڀال‪ ،‬مدايون ميٽي ڌڻي‬

‫اٿي کڙي ڏينهن خميس جي‪ ،‬ٿيس البت روح اداس‬ ‫ريَء قريبن ڪانه هجي‪ ،‬توڙي پلنگين الئي پاس‬ ‫ڌاريَء سندو دل ۾‪ ،‬ڪونه ڪيائون قياس‬ ‫کائن ماس‬ ‫هاڻ ڪاهينديس ڪيچ ڏي‪ ،‬توڙي مرون‬ ‫ِ‬ ‫سندو لوڪ لباس‪ ،‬وڻي ڪين وجود کي‪.‬‬

‫ڏيئي جذبو جمعي ڏينهن کي‪ ،‬نرتئون هلي نار‬ ‫سا ويهي ِورمي ڪينڪي‪ ،‬اچيس ڪين قرار‬ ‫ساڻ صفائي ساهه جي‪ ،‬هن کي بر ٿيو بازار‬ ‫لڳس ٻاڻ ٻروچ جو‪ ،‬پيس جيُء جثي ۾ جار‬ ‫ڪامڻ سا ڪنوار‪ ،‬ٿي رواني روهه ڏي‬

‫‪64‬‬

‫سسئي جا ٽيهه ڏينهن‬ ‫هن کؤن رات رسي ويا‪ ،‬ڪري ڏير ڏمر‬ ‫سا پهرين ڏينهن پنڌ پئي‪ ،‬ٻڌي سڪ سمر‬ ‫ريال روئي رت جا‪ ،‬ڪيائين پاڻي سڀ پٿر‬ ‫ڪڏندي وڃي ڪيچ ڏي‪ ،‬اليون ڌم ڌچر‬ ‫وينگس پنهنجو ور‪ ،‬آٌء ووڙينديس وڻڪار ۾‬

‫ٻئي ڏينهن ٻاروچل ڏي‪ ،‬گهمندي ڪيائين گهور‬ ‫ڏير ڏک ڏئي ويا‪ ،‬ماري تنهن مذڪور‬ ‫ڪيائين عشق بورائو اڳ ۾‪ ،‬ساڻ کنيائين سور‬ ‫سڪ سانول يار جي‪ ،‬ڪيس اندر منجهه انگور‬ ‫ٿيُء راضي رب غفور‪ ،‬مون کي پنهون ميلج پنڌ ۾‬

‫ٽئين ڏينهن روئي رت جا‪ ،‬ٿي نيڻين وهائي نار‬ ‫سا بيبي وتي بر ۾‪ ،‬سڏ ڪيون سڏڪار‬ ‫ڳاڙهو رائو روه ۾‪ ،‬ٿو وسيو ڪري وسڪار‬ ‫چوٽو چوڙيليَء جو‪ ،‬لر ۾ لڙيس وار‬ ‫دوست پرين دلدار‪ ،‬هن تي ڪر ڪا ٻاجهه ٻڍو چوي‪.‬‬

‫چڙهي چوٿين ڏينهن کي‪ ،‬ڏسي ڏونگر جا ڏاڪا‬ ‫پنڌ اڻاوا پٽيون‪ ،‬جبل کي جهاڪا‬

‫‪65‬‬

‫آڌيَء رات اٿي ويا‪ ،‬بار ٻڌي بانڪا‬ ‫جنهن سان لعل لهي وٺان‪ ،‬سرتيون سڌ ڏيو ساڪا‬ ‫ڪوڪ منهنجي ڪاڪا‪ ،‬من ٻاروچو ٻڌي اچي‬

‫اچي رسيس روهه ۾‪ ،‬پنجين ڏينهن ڪو پهه‬ ‫تنهن تان پٽي وار پڻي ڪيا‪ ،‬ڪونه ڇڏيائين ڳهه‬ ‫عشق آري ڄام جي‪ ،‬ڪئي محبت ۾ مح‬ ‫جيڪي لکيو لوح قلم ۾‪ ،‬سو ساهه برابر سهه‬ ‫روح! رضا ۾ رهه‪ ،‬ته مليئي ٻاروچو ٻڍل چوي‬

‫ڇهين ڏينهن ڇڻي پيس‪ ،‬موٽي ڳوڙها مٿي ڳل‬ ‫سا هلي هوت بلوچ ڏي‪ ،‬پلي نه ڪنهن جي پل‬ ‫عشق آري ڄام جي‪ ،‬ڪيس ريَء سيراهي سل‬ ‫اچي جاڳيس جيَء ۾‪ ،‬جوراڻا ۽ جل‬ ‫هڪڙيَء ساڻ هڪل‪ ،‬پئي پهڻ کي پرزا ڪري‬

‫جادو لڳس جان ۾‪ ،‬ثابت ستين ڏينهن‬ ‫سورن شاخون ڪڍيون‪ ،‬نسري بيٺس نينهن‬ ‫اچي الٽيس آب اکين مان‪ ،‬جيئن برسي سانوڻ مينهن‬ ‫هن تي شوق چڙهي ٿيو شينهن‪ ،‬باري برهه بلوچ جو‬

‫اٺين ڏينهن آهون ڪيون‪ ،‬ٿي سڀ نهاري سير‬ ‫پہ ڪيون پڇندي وتي‪ ،‬گهر گهٽيون گهٽ گهير‬ ‫‪66‬‬

‫جانيَء ڪاڻ جبل ۾‪ ،‬پٿون ڪنديس پير‬ ‫ڏمر ڪري ويا ڏير‪ ،‬وٺي گل غريب جو‬

‫نائين ڏينهن نينگر جو‪ ،‬اچي جهوريَء پيڙم جيُء‬ ‫عشق اڻانگو اديون‪ ،‬رکي نه ڪنهن جو ريُء‬ ‫نڪا سهيلي ساڻ هيم‪ ،‬نڪو ماُء نه پيُء‬ ‫پرورش ڪندم پنڌ ۾‪ ،‬قادر رب قويُء‬ ‫ساه! صبر ۾ ٿيُء‪ ،‬ته ملئي ٻاروچل ٻڍل چوي‬ ‫ڏهين ڏينهن ڏکن جا‪ ،‬ورق کلي پيس واه‬ ‫سا پڙهي پروڙي پاڻ ۾‪ ،‬اندر منجهه آڙاه‬ ‫رمندي وڃي رهه مؤن‪ ،‬ڪيون ڪستئون ڪاه‬ ‫گهوريان گهر پنهل تؤن‪ ،‬هي مڏيون مال متاع‬ ‫حاضر حضرت شاهه‪ ،‬هن تي ڪر ڪا ٻاجهه ٻڍل چوي‬ ‫يارهين ڏينهن يقين سان‪ ،‬ڪيو ويچاريَء وارو‬ ‫اچي پرٽي پنڌ ۾‪ ،‬نار هڻي نعرو‬ ‫جاتي سنگتي نه هيس سڃ ۾‪ ،‬اتي ڏنس ڏکن ڏيکارو‬ ‫سورن التس ساهه ۾‪ ،‬اچي اتي ڏنس ڏکن ڏيکارو‬ ‫سورن التس ساهه ۾‪ ،‬اچي دهه دهه دهڪارو‬ ‫هيُء سر سڄو سارو‪ ،‬آٌء به رتيون ڪنديس روهه ۾‬

‫‪67‬‬

‫ٻارهين ڏينهن ٻروچ جو‪ ،‬اچي ٻيهر لڳس ٻاڻ‬ ‫نڪو پاڻي پنڌ ۾‪ ،‬نڪو سمر کنيائين ساڻ‬ ‫وري ور وسائيندو‪ ،‬هن ڀوريَء سندو ڀاڻ‬ ‫جيئن بجلي باران ۾‪ ،‬تيئن ڀريس محبت ماڻ‬ ‫اڳ نه ڄاتم ڄاڻ‪ ،‬ته ڪو پوندم ڦٽ فراق جو‬

‫تيرهين ڏينهن تڪڙي‪ ،‬هلي رضا مڃي رحمان‬ ‫اچي رسج روهه ۾‪ ،‬تون سولي ڪج سبحان‬ ‫سا پڙهي حمد حبيب لئه‪ ،‬زاري ساڻ زبان‬ ‫سان‬ ‫ترهو توڪل جو ٻڌي‪ ،‬ووڙي لهندي ِ‬ ‫دل مقابل دان‪ ،‬ٿو هادي هر ڪنهن کي ڏئي‬

‫چوڏهين ڏينهن تان چاڪ چڪي پيس‪ ،‬هلي روڄ ٻڌي راڙو‬ ‫ڏير ڏکي کي ڏک ڏيئي‪ ،‬ڪيائون ڌوٻڻ سان ڌاڙو‬ ‫عقل مت کسي ويس‪ ،‬اتهين ڪيس عشق اگهاڙو‬ ‫سورن پٽيندي سڃ ۾‪ ،‬سرتيون تن سڪي ٿيس تاڙو‬ ‫جانيَء کؤن پاڙو‪ ،‬شل جيئري جدا نه ٿئي‬

‫پنڌرهين ڏينهن پرينَء جا‪ ،‬روئي نهاري رند‬ ‫خان پنهل جي ڳڻتيَء ڳاري‪ ،‬سڪ ورتا هيس سنڌ‬ ‫جهوري جيُء جهونو ڪيس‪ ،‬جهوري بره وڌا هيس بند‬ ‫پاڻ هنيون ٿي پٽ تي‪ ،‬سا روئي هئي هئي ڏسيو هنڌ‬ ‫پنهل خاطر پنڌ‪ ،‬مان ڪنديس ڪشاال ڪيچ ڏي‬

‫‪68‬‬

‫سورهين ڏينهن سڄڻ جا‪ ،‬سرتيون چڪي پيڙس چاڪ‬ ‫سا ڇڏي پيڪا پنهنجا‪ ،‬هلي هيڪل هڻي هاڪ‬ ‫پنهل جي پيزار جي‪ ،‬آٌء کڻي چمنديس خاڪ‬ ‫جهٽڪي ساڻ جبل کي‪ ،‬ڪنديس تاڙيون تڪا طاق‬ ‫پرور ڌڻي پاڪ‪ ،‬هن کي ميلين ٻاروچل ٻڍل چوي‬

‫سترهين ڏينهن سڄڻ جو‪ ،‬سرتيون باري آيس بار‬ ‫رڻ ڪاري تنهن روه ۾‪ ،‬ٿي روئي زارئون زار‬ ‫هو ته آڌيَء رات اٿي ويا‪ ،‬هن جاڳي ڪيو جار‬ ‫ڪرها ڪاهي ڪيچ ڏي‪ ،‬ٿيا تنهين ويل تيار‬ ‫منهنجا سڏ سڻي سردار‪ ،‬شل ڪندو ٻاجهه ٻڍل چوي‬

‫ارڙهين ڏينهن اٿڻ سان‪ ،‬ڪيائين سورن سان صالح‬ ‫دل ۾ ڳڻي ڳالهڙي‪ ،‬چلي منجهارون چاه‬ ‫اِجهو ٿي اٺن کي پڄان‪ ،‬رمي ورتائين راه‬ ‫ور خاطر وڻڪار ۾‪ ،‬وجهنديس ڏيهن ۾ ڪا ڏاه‬ ‫هن ويچاريَء جي واه ‪ ،‬اچي ڪندو محمد ڪارڻي‬

‫اڻويهين ڏينهن عشق ڪيس‪ ،‬اچي ناز نوان‬ ‫جيئن ڄمي وڻ واڪو ڪري‪ ،‬تيئن ٿيس اڀري سور سوان‬ ‫پنهل جو پرديس ۾‪ ،‬مان ڪنهن کي حال چوان‬ ‫هينئڙي ٻولي حق جي‪ ،‬مان ٻي نه الت لنوان‬ ‫شال قبول پوان‪ ،‬وڃي ديري دوست جي‬ ‫‪69‬‬

‫ويهين ڏينهن ويڙهي ويس‪ ،‬تن ۾ سڪ تمام‬ ‫سور وڃايس سرتيون‪ ،‬اکين جو آرام‬ ‫ڪڏندي وڃي ڪيچ ڏي‪ ،‬هل ڪيون هاگام‬ ‫اچي پيو اڻ ڄاڻ کي‪ ،‬ديدن سندو دام‬ ‫ازل کؤن آجام‪ ،‬آهه منهنجو ٻول ٻروچ سان‬

‫ايڪوهين ڏينهن عشق امارو ڪري‪ ،‬ويس چوٽيَء ڀر چڙهي‬ ‫ويڙهي واسينگن جان ڪئي‪ ،‬هئي خيال کڙي‬ ‫ٻڌي ٻاروچو ويس‪ ،‬اندر جيُء جڙي‬ ‫پيس نازڪ ڌاڳو نينهن جو‪ ،‬قابو منڌ ڪڙي‬ ‫جنهن جي دل اڙي‪ ،‬سا ڪندي ڪشاال ڪيچ ڏي‬

‫ٻاويهين ڏينهن ٻروچ جي‪ ،‬من لڳس ميخ‬ ‫ساڙي ساهه مئيَء جو‪ ،‬سور ڏنا هيس سيڪ‬ ‫عشق آريَء ڄام جي‪ ،‬ڏنس روح اندر ريک‬ ‫تنهن کي ڪاف جهليندا ڪينڪي‪ ،‬آه جنهن جي نظر نيڪ‬ ‫جيڪو لکيو منجهه ليک‪ ،‬سا هرڪا پاڙي پانهنجو‬

‫ٽمڪيس ٽيوهين ڏينهن تي‪ ،‬اچي درد سندا دونهان‬ ‫اچي سنگتي سڃ ۾‪ ،‬سور ٿيس سونهان‬ ‫جنهن جا عضوا عشق اليڙيا‪ ،‬ٿيس ڦٽن جون ڦوهان‬ ‫لنؤ لنؤ ۾ لوهان‪ ،‬مون کي آهن اديون آريَء ڄام جون‬ ‫‪70‬‬

‫چمڪي چويهين ڏينهن کي‪ ،‬ڪيو شمع شعاع‬ ‫ڏڪي سڀ ڏونگر ويو‪ ،‬پيو پکين ۾ پڙالُء‬ ‫دانهون ٻڌي دهليو وڃي‪ ،‬ٿو جبل جلدي جاُء‬ ‫عشق جي اليل جو‪ ،‬جنهن کي آيو گهاُء‬ ‫ڪل نه ٻئي کي ڪا‪ ،‬جن لڳو تن لِکيو‬

‫پرٽيس پنجويهن ڏينهن کي‪ ،‬اچي پريان جو پور‬ ‫محبت وڌي معاملي‪ ،‬هئي چوٽيَء تائين چور‬ ‫وڃڻ پريان جي پار ڏي‪ ،‬مون کي آهي ذوق ضرور‬ ‫دل ڦاسائي دام وجهي‪ ،‬ڪيو ڪوهياري ته ڪلور‬ ‫هاڻي محب ڪندو منظور‪ ،‬هي دانهون درد ونديَء جون‬

‫ڇويهين ڏينهن ڇپر ۾‪ ،‬ڪري پئي ڪامڻ ڪو ڪارا‬ ‫وڌي رمز رتيون ڪري‪ ،‬پئي نار هڻي نعرا‬ ‫پنهل پيچ وجهي ويس‪ ،‬اڏي اندر اوتارا‬ ‫رمندي وڃي رات کي‪ ،‬هيَء تڪيندي تارا‬ ‫سڄن سوڀارا‪ ،‬مون کي ڏي ڍوليا پاند ڍڪ جو‬

‫سرڪي ستاويهين ڏينهن کي‪ ،‬هن کي جاڳيا سور سڀر‬ ‫راضي ٿيندو روح ۾‪ ،‬ايندو سوال سڻي سرور‬ ‫ٻڌي عرض ٻڍل چوي‪ ،‬ايندو دم تنهين دلبر‬ ‫جڏهين وارو ڏيندو ور‪ ،‬تڏهن آُء به سنهنديس سرتين وچ ۾‬ ‫‪71‬‬

‫اٺاويهين ڏينهن اندر مؤن‪ ،‬آيس درد سنديون دانهون‬ ‫پنهل جا پرديس ۾‪ ،‬ٿي رند ڏسي راهون‬ ‫پئي دعا گهري درگاهه مؤن‪ ،‬هٿ ٻڌي ٻانهون‬ ‫هن اجهل جون آهون‪ ،‬من ٻڌي ٻاروچو ٻاجهه ڪري‬

‫اڻٽيهين ڏينهن عورت‪ ،‬ڪري اسري االتوهار‬ ‫ڪر کنيائين ڪيچ ڏي‪ ،‬موڙي منڌ ميهار‬ ‫مرون انهيَء ماڳ تي‪ ،‬مليس هاڙهي منجهه هزار‬ ‫جاتي بگهڙ‪ ،‬باندر‪ ،‬ڀوال‪ ،‬بڇڙا بيحد بيشمار‬ ‫روجهه‪ ،‬ممان تنهن روه ۾‪ ،‬پيا اٿي ڪن الغار‬ ‫سره بالئون سڃ ۾‪ ،‬اچن ڪڏ ڪيون ڪٽڪار‬ ‫ڦرن چراغ چريا ٿيا‪ ،‬ڪارڻ قوت قرار‬ ‫جاتي چيتا‪ ،‬ڪيهر ڪيترا‪ ،‬ڪن گوڙيون ۽ گجڪار‬ ‫گونئر جاتي گورخر‪ ،‬ويس ويڙهي منجهه ولهار‬ ‫وڇون‪ ،‬نانگ لئن تي‪ ،‬ٻيو ڀؤ ٻجهي ڀلڪار‬ ‫جڏهن سولي ڪيس سردار‪ ،‬تڏهن سڀيئي لڪ لنگهي ويئي‬

‫ٽلي ٽيهين ڏينهن کي‪ ،‬هلي ڪام ڪهي‬ ‫وحده الشريڪ لہ‪ ،‬ڪيائين سوجهي سٽ سهي‬ ‫هيس سچائي ساه ۾‪ ،‬سا رڻ ۾ ڪين رهي‬ ‫آئي لعل لهي‪ ،‬برڪت ڪلمي پاڪ جي‪.‬‬

‫‪72‬‬

‫سرتين جي سمجهاڻي‬ ‫سرتين سسئي کي چيو‪ ،‬حال ويهي هڪ جاِء‬ ‫هو ٿي روانا رات کي‪ ،‬لڏي لوِء وياِء‬ ‫تون جارئون جاڳينَء ڪينڪي‪ ،‬صبح سڏ ڪياِء‬ ‫هاڻي ساه کڻي سمجهاِء‪ ،‬ڇو مٺي پئي آهين معاملي‬ ‫سرتين سسئيَء کي چيو‪ ،‬ٻيهر ٻوالئي‬ ‫هو ٿيئي روانا رات کي‪ ،‬الڳاپا الهي‬ ‫پوِء ڪڍ تنهين ڪاهي‪ ،‬ڪامڻ پوندينَء ڪيترو‬

‫سسئيَء جو جواب‬ ‫جي پنڌ پريان جي پار ڏي‪ ،‬ڪي قرب واريون ڪن‬ ‫راتيان ڏيهان رمز سان‪ ،‬سک ٿي ڪين سمهن‬ ‫وسارن‪ ،‬آهه حيف تنهين جي حال کي‬ ‫ور جي‬ ‫ِ‬ ‫ڪانه چکي ٿو چاه مؤن‪ ،‬ڪا سرڪ سندي سورن‬ ‫پيئو تان پڌر پئو‪ ،‬کامو منجهه کورن‬ ‫ائين جرڪو جيَء ۾‪ ،‬جيئن تؤ آهي تنورن‬ ‫ڪا محبت ڪانهيو من‪ ،‬تيالهون ٿيون طعنا هڻو‬ ‫سور جاڳي تان پوي‪ ،‬نه ته ڪيهي سڌر سور‬ ‫جن کي لڳي جڙ جان ۾‪ ،‬وينديون سي وهلور‬ ‫‪73‬‬

‫جن کي گهايو گهور‪ ،‬اهي پٽينديون پر لئه‬ ‫اهي پٽينديون پر لئه‪ ،‬جن کي لڳو ٻاڻ‬ ‫ٻاروچل ٻڍل چوي‪ ،‬ويس ڪهي ڪاتيَء ساڻ‬ ‫پنهنجو وڃائي پاڻ‪ ،‬ڪيائون حاصل صورت حق جي‬ ‫ڪيائون حاصل صورت حق جي‪ ،‬ڇڏي خودي ٿيا خان‬ ‫پاڻ وڃائي پر لئه‪ ،‬ملهايائون ميدان‬ ‫سر نيزي نشان‪ ،‬اچي پهريون ڌريائون پڙ ۾‬

‫‪74‬‬

‫سر سورٺ جا بيت‬ ‫ماڙيَء آيس منگتو ويل تنهين وينجهار‬ ‫تنين سالڪ ٻڌو ساز کي‪ ،‬جهاين جو جنسار‬ ‫ساز ٺاهي‪ ،‬سر ڪڍي‪ ،‬ڪيائين تند تنوار‬ ‫گز هنيائين گرنار ۾‪ ،‬جنهن جو ڏور پيو ڏهڪار‬ ‫اتي راِء ڏياچ کي‪ ،‬پيو ديهيَء ۾ دهڪار‬ ‫تنهن کي ٻڌڻ سان ٻڍل چوي‪ ،‬ويوس کيپ چڙهي خمار‬ ‫ته اڳ نه آيو اهڙو‪ ،‬ڪو مون وٽ مڱڻهار‬ ‫جنهن چوري چت چريو ڪيو‪ ،‬پيو جيَء جثي ۾ جار‬ ‫هن به ڪپي سو ڪاپار ‪ -‬ڏنو موٽي مڱڻهار کي‬

‫ماڙيَء آيس منگتو‪ ،‬رمي ڪنهين رات‬ ‫سو سوال گهريائين رب کؤن‪ ،‬ويهي پنهنجي وات‬ ‫ته مهت لهي موٽي وڃان‪ ،‬تون ڏاتر ڏيارين ڏات‬ ‫سو ساز کنيائين سڦرو‪ ،‬سچيَء سڪ صفات‬ ‫اتي هو هو ٻولي حق جي‪ ،‬اها تندن اٿاري تات‬ ‫سا ٻاجهاريَء ٻڍل چوي‪ ،‬پيس لنؤ لنؤن اندر الت‬ ‫پوِء ڪنڌ ڪپي ساڻ ڪات‪ ،‬ڏنو موٽي مڱڻهار کي‬

‫ماڙيَء هيٺيؤن منگتي‪ ،‬اچي ڀنڊي ٻڌي ڀٽ‬ ‫ٽ‬ ‫سو هن به مايا مال جا‪ ،‬کڻي ڪيس حوالي ه ِ‬ ‫ٻيجل ٻوالئي چيو‪ ،‬ته آٌء مور نه ڪندس مٽ‬ ‫‪75‬‬

‫جو سوالي آهيان سر جو‪ ،‬جهڙپي نيندس جهٽ‬ ‫تاُء ڏنائين تند کي‪ ،‬وري چاڙهي وٽ‬ ‫هن کي تارن تن ۾‪ ،‬ڪيا فراقي ڦٽ‬ ‫تئين تندن تاڻ ڪيس‪ ،‬جيئن سٽياڻيَء جي سٽ‬ ‫پوِء خان لهي تؤن کٽ‪ ،‬کڻي قابل ڪنڌ نوائيو‬

‫ماڙيَء آيس منگتو‪ ،‬هل ڪري هولي‬ ‫تنهن سالڪ وڄائي ساز ۾‪ ،‬ڪا ٻاجهاري ٻولي‬ ‫هن کي راحت راڳ مؤن‪ ،‬آئي لنؤ لنؤ ۾ لولي‬ ‫پوِء گهوٽ کڻي گهولي‪ ،‬سسي ساهه صدقي ڪئي‬

‫ماڙيَء آيس منگتو‪ ،‬ڪري پراهون پنڌ‬ ‫تنهن وڄائي وقوف سان‪ ،‬تهدل ويهي تند‬ ‫گز هنيائين گرنار ۾‪ ،‬سوجهي لهي سنڌ‬ ‫پوِء هن به ڪپي کڻي ڪنڌ‪ ،‬ڏنو موٽي مڱڻهار کي‬ ‫ماڙيَء آيس منگتو‪ ،‬وري ڦيري واڳ‬ ‫سالڪ ساز وڄائيو‪ ،‬مٿي تنهين ماڳ‬ ‫اتي تندن تماشو ڪيو‪ ،‬اچي رم جهم اليس راڳ‬ ‫جو لڳس ٻاڻ ٻڍو چوي‪ ،‬هن کي جودئون ٿي جاڳ‬ ‫هو به هو سالڪ سمجهيو سرجو‪ ،‬پيس دلڙي اندر داڳ‬ ‫پوِء لکين گهوريو الڳ‪ ،‬ٿو سر سوڌا صدقي ڪري‪.‬‬

‫‪76‬‬

‫سر سارنگ جا بيت‬ ‫اڄ پڻ اتر پار ڏئون‪ ،‬ڪڪر ڪئي ڪروڙ‬ ‫ڇاٽ اٺي ڇمڪو ٿيو‪ ،‬ڪئي گاج گروڙ‬ ‫تون پهچائيندين توڙ‪ ،‬ساٿ پنهنجو سيدا‬

‫اڄ پڻ اتر پار ڏئون‪ ،‬ٿيا ڪارا ڪڪر ڪير‬ ‫اٺا مينهن پٽن تي‪ ،‬ٿيا ڳامون‪ ،‬ڳم‪ ،‬ڳنڍير‬ ‫کليو پياريندو کير‪ ،‬عالم کي انڙ چوي‬

‫اڄ پڻ اتر پاڻ ڏئون‪ ،‬ڪڍي ڪڪر ڪام‬ ‫چڙهي هنباري هليو‪ ،‬لڏي لونگن الم‬ ‫اچي عربي ڄام‪ ،‬باندي ڇڏائج بند مون‬

‫اڄ پڻ اتر پار ڏئون‪ ،‬ٿيا ڪارا ڪڪر ميل‬ ‫طبل وڄائي تڪڙا‪ ،‬پٽ ڪيائون پيل‬ ‫سارنگ چڙهيم سيج تي‪ ،‬کنيون ساز سويل‬ ‫بگل باجا بئنسريون‪ ،‬ڪرنائيون ڪرنيل‬ ‫وڻ ٽڻ انهيَء ويل‪ ،‬ٻهڪڻ لڳا ٻڍل چوي‬ ‫اڄ پڻ اتر پار ڏئون‪ ،‬ڪڍيا ڪڪرن ڪنات‬ ‫سارنگ سنبري آيو‪ ،‬پهريائين پوشاڪ‬ ‫کٿوري خوشبوِء جي‪ ،‬ٿي وڻ مٿي واس‬ ‫سائين ڪيا سهاڳ‪ ،‬عالم تي انڙ چوي‪.‬‬ ‫‪77‬‬

‫سر رامڪلي جا بيت‬ ‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬ته چلي آٌء چئوگان‬ ‫ساهي ٻڌج سر تي‪ ،‬سورن جو سامان‬ ‫مري پئه ته مطلب ٿيئي‪ ،‬ائين فرمايو فرقان‬ ‫ٻي ٻولي ٻولج ڪانه‪ ،‬بنا اسم اهلل جي‬ ‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬رک من مٺائي‬ ‫ماري من مٽي ڪري‪ ،‬وڃ خوديَء کي کائي‬ ‫پوِء سڄڻ سدائي‪ ،‬آهِه دلبر تنهنجي دل ۾‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬لنُء سٻاجهي الت‬ ‫پنهنجو پاڻ پري ڪري‪ ،‬ظاهر ڪر تون ذات‬ ‫ويهي ڏينهان رات‪ ،‬اور تون الف سان‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬دل جي کول دري‬ ‫دوئي جي ديوار کي‪ ،‬طالب هڻ تري‬ ‫مالمت جي مٿي تي‪ ،‬ڇڪي ٻڌ ڀري‬ ‫پئه تون مرد مري‪ ،‬محبت جي ميدان‬

‫‪78‬‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬ڪر ڌڙ سسيَء کؤن ڌار‬ ‫راتيان ڏينهان رب کي‪ ،‬ڪر پلپل جي پڪار‬ ‫هو جو حرف هٿ ڪري‪ ،‬ڪر لنؤ لنؤ ۾ لغار‬ ‫الستي اقرار‪ ،‬وڃي پاڙج پرينَء سان‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬دؤڙي وٺج دڳ‬ ‫هو جو رازق رحيم آ‪ ،‬تار تنهن جي تڳ‬ ‫عربي احمد ڄام جو‪ ،‬صحيح سڏائج سڳ‬ ‫پٺي تنهنجي لڳ‪ ،‬جو اگهاڙن انعام ڏي‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬ته بار مالمت جا کڻ‬ ‫کپائي خودي جو‪ ،‬وڍي ڇڏجانِء وڻ‬ ‫پيهي وڃ پاتار ۾‪ ،‬ڄايو ناهين ڄڻ‬ ‫پوِء نانگا نعرو هڻ‪ ،‬ظاهر ذات صفات ۾‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬ويهه محبت پائي من‬ ‫فاذڪروني اذڪر ڪم ‪ ،‬ائين اتو ‪ ،‬عجيبن‬ ‫وٽيون وحدت جون ڀري‪ ،‬ڏوڙا ڏاڻ ڏين‬ ‫ڏهاڙي ڏسڻ جون‪ ،‬پيون اکيون عيدان ڪن‬ ‫ٻي ٻولي ڏيئي ٻن‪ ،‬ويهي اور الف سان‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬ته سامي سک صبر‬ ‫ڪڍي ڇڏ قلوب مان‪ ،‬ڪينو ۽ ڪبر‬ ‫‪79‬‬

‫محبت جي ميدان ۾‪ ،‬گهور ڪري تون گهر‬ ‫جڏين صدقو ڪرين سر‪ ،‬تڏين پسين پرکي‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬ته صفا ڪر سينو‬ ‫درس ڪڍي ڇڏ دل مؤن‪ ،‬ڪبر ۽ ڪينو‬ ‫دائم وسي ٿو دل ۾‪ ،‬رانجهن رنگينو‬ ‫من مؤن مدينو‪ ،‬مري پئه ته معلوم ٿيئي‬

‫جي ڀانئين جوڳي ٿيان‪ ،‬سسڪي ٿيُء تون سوڪ‬ ‫ڪر ۾ پچي ڪوڪ‬ ‫ائين پچائج پاڻ کي‪ ،‬جيئن ِ‬ ‫من اندر محبت جو‪ ،‬طالب! رکج طوق‬ ‫توڙي چريو چوي لوڪ‪ ،‬ته به مڙج نه منصور جيئان‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬ته صحيح پاڻ سڌار‬ ‫آڻيو آب اکين مؤن‪ ،‬جر جهجهو تون هار‬ ‫ن اکيون قابو ڪري‪ ،‬ڪاڏهن ڪين نهار‬ ‫ڪڇ پڇ ڪنهن سان ڪينڪي‪ ،‬گولو ٿي گذار‬ ‫ته دوساڻي درٻار‪ ،‬داد لهين تون دل تي‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬ته ڪڍ قلبئون ڪاڻ‬ ‫روح پنهنجي رب سان‪ ،‬وحدت ۾ تون واڻ‬ ‫اندر کي اجرو ڪري‪ ،‬من ۾ مؤجون ماڻ‬ ‫رک تن سان روح رهاڻ‪ ،‬جيڪي واقف انهيَء واٽ جا‬ ‫‪80‬‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬ته پڙهه بره سندو باب‬ ‫وڄائج وحدت سين‪ ،‬اندر روح رباب‬ ‫الهي سانگا ساهه جا‪ ،‬ڪسي ٿيُء ڪباب‬ ‫اٿي عين ثواب‪ ،‬سر ڏيڻ انهيَء سوز ۾‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬ته سک رندن واري ريت‬ ‫جنهن سان پسين پرکي‪ ،‬اها ناميان سکج نيت‬ ‫پيالو پيُء پريت جو‪ ،‬پڪي ڪر پريت‬ ‫ڪري من مسيت‪ ،‬پڙهه نمازان نينهن جون‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬ته اڏيَء تي تون آٌء‬ ‫سوريَء سر سڌو ڪري‪ ،‬جهل گهور پريان جو گهاُء‬ ‫خوديَء کي تون کاُء‪ ،‬ته ملئي ٻاروچو ٻڍل چوي‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬رو روح نه ٻي در رول‬ ‫ونحن اقرب ويجهڙو‪ ،‬ڪوهيارو ٿي ڪول‬ ‫ماري من مٽي ڪري‪ ،‬ڳجهو ويهي ڳول‬ ‫دل جون ديدان کول‪ ،‬اچئي بوِء بهار جي‬

‫جي ڀائين جوڳي ٿيان‪ ،‬ته مري پاڻ ملهاِء‬ ‫سسي ڌڙ کان ڌار ڪري‪ ،‬ڪوپا ڪنڌ ڪپاِء‬ ‫ٻاري باهه برهه جي‪ ،‬دل ۾ ڌود دکاِء‬ ‫تن ۾ تاران الِء‪ ،‬ذڪر ذاتي ذوق جون‬ ‫‪81‬‬

‫سنڌي ڪافيون‬

‫‪82‬‬

‫ڪافي‬ ‫آيو اڱڻ منهنجي يار‬ ‫جند گهوري آ‪ ،‬نبيَء جي نانَء تؤن‬ ‫اڱڻ آيو عيدان ٿيون‪ ،‬دوست گڏيو دلدار‬ ‫ويڙهي اسان جي ٿيون واڌايون‪ ،‬گهٽيَء گهٽيَء گلزار‬ ‫حامي هميشہ هوت ٻڍل تي‪ ،‬سونهن ڀريو سردار‬

‫ڪافي‬ ‫سيد آڻي پار پهچايو‬ ‫جيڏيون جانب ڀلي ڪري آيو‬ ‫خير خوشيون ٿيون ملي واڌائي‪ ،‬روشن ٿيئڙا نور االهي‬ ‫پاڪ پيغمبر تي پڳ آئي‪ ،‬هادي حق فرمايو‬ ‫آهي اسان نون خوف نه ڪوئي‪ ،‬پڙهيو سي ڪلمو ويو ڪفر سڀوئي‬ ‫محمد ضامن آهي سيد سوئي‪ ،‬سرتاج ٿي سمايو‬ ‫رڳان ٻڍل جون تن جون تاران‪ ،‬الف ميم پڙهن اختياران‬ ‫وچ سيني دي ٿيان باغ بهاران‪ ،‬گلن جوڙ بنايو‬

‫‪83‬‬

‫ڪافي‬ ‫سيد تي راز ٿيو رب جو‬ ‫ويو معراج تي جاني‬ ‫نڪو سج هو نڪو چنڊ هو‪ ،‬نڪي ڪتيون نڪي تارا‬ ‫هيو آدم کؤن به اڳهين‪ ،‬نبيَء جو نور نوراني‬ ‫سچي رب پاڪ فرمايو‪ ،‬مينون ڪا بات ٻواليو‬ ‫سڻايس يار رسول اهلل‪ ،‬اتحيات نشاني‬ ‫حضرت پير اچي حب ۾‪ ،‬قدم سردار جو چايو‬ ‫پيرن ۾ پير آه پڌرو‪ ،‬قطبي غوث صمداني‬ ‫آکي ٻڍل روز ازل کؤن‪ ،‬لڳي مون کي تار آه حق جي‬ ‫اتي ديکيا مئن ڀي دلبر‪ ،‬پسي سا پاڪ پيشاني‬

‫ڪافي‬ ‫سڪان ٿي ڏينهان رات‬ ‫سيد تنهنجي سڪ ۾‬ ‫ڪانگل ڏني آڻي وڌائي‪ ،‬پرهه ڦٽي پرڀات‬ ‫روز ازل کؤن اصل اسان کي‪ ،‬ڏک پهرايو ڏات‬ ‫يار ٻڍل وٽ ٿو ٻهڳڻ ٻولي‪ ،‬سوئي سٻاجهي الت‬ ‫‪84‬‬

‫ڪافي‬ ‫ادا قاصد وڃي چئجانِء‬ ‫منهنجي هيَء دانهن دلبر کي‬ ‫سڻي دانهون منهنجون مڃ تون‪ ،‬کڻي خط هيُء اي وڃ تون‬ ‫چوان جيئن مان تيئن چئه تون‪ ،‬سڻي هيُء سوال سرور کي‬ ‫منهنجي پارؤن ڪجانِء زاري‪ ،‬پائي ڳل پاند ڳچيَء ڳاري‬ ‫چئجانِء پرين کي هيَء خبر ساري‪ ،‬مديني جي مير منور کي‬ ‫ٻڍل کي سوز ٿو ساڙي‪ ،‬ڳوڙها نت روز ويٺو ڳاڙي‬ ‫چڪڻ مون يار اچي چاڙهي‪ ،‬پوندي شل ٻاجهه پرور کي‬

‫ڪافي‬ ‫آُء ادا قاصد پر ڏهون آئين‬ ‫مئي ڏي اچڻ جي هين اڪير؟‬ ‫اکڙيون امالڪ اتي وڃي اڙيون‪ ،‬درد سڄڻ جي التيون ڌڙيون‬ ‫نيڻين وهن ٿيون نديون ۽ نير‬ ‫تنهنجي ملڻ لئي ڪريان ويٺي حيال‪ ،‬ڏي ڪو دالسو ورج وسيال‬ ‫تنهنجي امن سان ڇٽندا اسير‬

‫‪85‬‬

‫هيانُء فراقن ڦٽي ڪيو ڦاڪون‪ ،‬نينهن لڳو هو ننڍڙي الڪون‬ ‫توڙئون لکي هئي ائين تقدير‬ ‫هن ته مئيَء کي ياد ڪيائون‪ ،‬س ِل سچي ڪر ڇا ڇا چيائون‬ ‫ٻول ٻڌائون من ٿئي ساه سڌير‬ ‫آهي ٻڍل کي سڪ سدائي‪ ،‬اصل اوهان جي وحدت وائي‬ ‫ماڙ ڪجانِء اچي محمد مير‬

‫ڪافي‬ ‫شافي مرسل شاهه ميان‬ ‫تنهنجون سور اندر ۾ ساهه ميان‬ ‫آٌء هيڻن جا همراه ميان‬ ‫اوکا پنڌ پهاڙ جا‪ ،‬اچي رهبر رسج راه ميان‬ ‫پوندي ڪن ڪريم جي‪ ،‬هن آسروند جي آه ميان‬ ‫ناقص هن نڌر تي‪ ،‬اچي نبي نر ڪج نگاه ميان‬ ‫ڪر ڪا ٻاجهه ٻڍل چوي‪ ،‬عربي لڳ اهلل ميان‬

‫ڪافي‬ ‫وريو امت جو وارو ‪ ،‬آيو نبي سونهارو‬ ‫‪86‬‬

‫ســــــونـــــهـــــن ســـــــوڀــــــــــارو‬ ‫در در خوشيون خير جو ٿيڙا‪ ،‬گهٽي گهٽيَء گلزارو‬ ‫ملڪ ساري ۾ ٿيو مشهور‪ ،‬نور جنهين جو نعرو‬ ‫صدقي صدقي ساه سڄڻ تؤن‪ ،‬سر گهوري نيندس سارو‬ ‫روح ٻڍل جي کي ٿي روشنائي‪ ،‬ويو اندر جو انڌارو‬

‫ڪافي‬ ‫پير پڙ ۾ پرجهي پاِء‬ ‫عشق ٿي اوکو ادا‬ ‫مرد ٿيُء منصور جيان‪ ،‬کڻي روح رمزن ۾ رچاِء‬ ‫الهي سانگا ساه جا‪ ،‬سوريَء تي کڻي سر نواِء‬ ‫وحدت واري واٽ تي‪ ،‬پئه مام ۾ مانجهي مري‬ ‫سؤ لڱين صدقو ڪري‪ ،‬اِهو سر کڻي گهوري گهماِء‬ ‫پيُء پيالو پرت مؤن‪ ،‬وحدت اندر وکڙي وڌاِء‬ ‫آُء چلي چوگان ۾‪ ،‬پوِء ڪات کان ڪنڌ نا ڪڍاِء‬ ‫الف سان اجرو ڪري‪ ،‬کڻي جسم پنهنجي کي جڳاِء‬ ‫ذڪر ذاتي ذوق جو‪ ،‬کڻي دل اندر دونهون دکاِء‬

‫‪87‬‬

‫ناتي نوايا جيڪي نينهن جي‪ ،‬آ سڌ ٻڍل تن کي سڄي‬ ‫سنگت تي سامين سندي‪ ،‬پنڌڙا ڪري پل پل پڇاِء‬

‫ڪافي‬ ‫تنهنجي عشق ڏني آهي مٺي مانکي لولي‬ ‫ور محب مئيَء جا سچا ڪر ڪا سولي‬ ‫جان تان مئيَء ۾ لک ٿي مدايون‪ ،‬آئي هان اوهان ڏي‪ ،‬پاند ۾ پايون‬ ‫پنهنجي اچڻ جون ڏي ڪي واڌايون‪ ،‬تنهنجي ملڻ ڪاڻ ڳلين تي ڳولي‬ ‫تنهنجون محب مياريون منهن گهڻا مانڏي‪ ،‬پرين پاڻ سڃاڻ ڏس نه اسان ڏي‬ ‫هيُء ساه اٿم ساڻ دلڙي توهان ڏي‪ ،‬اڻ تڻ اندر ۾ پسان پاڪ ٽولي‬ ‫اسان تي اچڻ جي ڪر ڪا ستاري‪ ،‬تنهنجن دوست دردن جند هيَء ڳاري‬ ‫روئي ٿي روز گهڻو وس نه ويچاري‪ ،‬اٺئي پهر اندر ۾ هنئڙي ۾ هولي‬ ‫هن تان ٻڍل کي سورن سيکاريو‪ ،‬تنهنجي عشق عجيب آڻي اٿاريو‬ ‫تڳان ٿي تنهنجي تار سگ نه وساريو‪ ،‬اصلئون اوهان سان ٻانهپ جي ٻولي‬

‫ڪافي‬ ‫جڏهين نينهن ٿي ڍولڻ اليو‬ ‫ڏسڻ مونکي خواب ٿي آيو‬ ‫صفا ٿي جان هيَء ساري‪ ،‬کليو آهه چنڊ چوڌاري‬ ‫‪88‬‬

‫اچي ٿيو يار اعتباري‪ ،‬اڱڻ مهتاب ٿي آيو‬ ‫پيتي سي سرڪ ڪا سچ جي‪ ،‬لڳي آڻي آگ ڪا اڳ جي‬ ‫هڻي ويو ميخ محبت جي‪ ،‬اديون منهنجو آب ٿي آيو‬ ‫ڏٺو سي دوست پنهنجو دلبر‪ ،‬صورت جو صاف هو سرور‬ ‫لنگهائيندو پار مون پرور‪ ،‬امت جو ارباب ٿي آيو‬ ‫ٻڍل هن خيال ۾ خوش ٿيُء‪ ،‬لنگهي وڃي مرد ٿي مئي پيُء‬ ‫پتنگ پڙ ۾ سڙي سچ ٿيُء‪ ،‬سيني ۾ ثواب ٿي آيو‬

‫ڪافي‬ ‫اڳ نه سونهين هيس سور جي واقف‬ ‫محبت مچ مچايو آه‬ ‫قدرت تون قربان وڃان مان‪ ،‬مالڪ ملڪ بنايو آه‬ ‫شڪر ڏٺو سي جيئري جاني‪ ،‬آل نبي گهر آيو آه‬ ‫عشق ٻڍل کي ڪئي اثباتي‪ ،‬رمزن روحڙو رچايو آه‬

‫ڪافي‬ ‫عاشق اچن سر سٽيون‬ ‫تن من ۾ تار لڳي جن کي‬

‫‪89‬‬

‫من پنهنجو مدعي مارون‪،‬جوان ڏيئي جنگ جهٽيون‬ ‫منجهه ميدان ٿا مرڪن مانجهي‪ ،‬بره جي بازي کٽيون‬ ‫روئڻ ريت آه راحت جن جي‪ ،‬قرب هاديَء جي ڪٺيون‬ ‫لوڪ ساري جا جهيڙا جٺيون‪ ،‬سور وارن سر سٺيون‬ ‫دل جون تاران دوست پنهنجي ڏي‪ ،‬هرگز ڪين هٽيون‬ ‫منجهه نشي مخمور ڦرن ٿيون‪ ،‬پين وحدت واريون وٽيون‬ ‫رهبر مرشد راه ٻڍل کي‪ ،‬گهير لنگهايون گهٽيون‬ ‫شافي آه محمد شاهه اسان جو‪ ،‬ويندو وڳر سڀ وٺيون‬

‫ڪافي‬ ‫کٽي راند رڻ مان ساري‪ ،‬ڏسون ٿا‬ ‫بره جي اصل بات ٻاري‪ ،‬ڏسون ٿا‬ ‫محبت جي مچ ۾‪ ،‬پتنگ جان پچن ٿا‪ ،‬ڪري ساه صدقي قربئون سي ڪن ٿا‬ ‫عجب هاج تن جي سونهاري‪ ،‬ڏسون ٿا‬ ‫ڪيو معراج مردن‪ ،‬مٿون نوڪ نيزن‪ ،‬اصل کان انجامي‪ ،‬هيا ساڻ عجيبن‬ ‫ايها پرينَء جي پرت پياري‪ ،‬ڏسون ٿا‬ ‫حڪم سان هليو هوت‪ ،‬قربئون ڪسڻ تي‪ ،‬ٻڌي نينهن نوبت مڙيو نا مڻ تي‬ ‫عشق جي اها ذات نياري‪ ،‬ڏسون ٿا‬

‫‪90‬‬

‫عجب راز سان ٿي‪ ،‬رندن روح ريجهايو‪ ،‬ملي هوت هيڪر پڌر پير پايو‬ ‫ٻڍل ٻاجهه ٻهڳڻ ٻاجهاري‪ ،‬ڏسون ٿا‬

‫ڪافي‬ ‫دونهان روز دل ۾ هزارين دکن ٿا‬ ‫ڏاڍو عشق ايذاُء‪ ،‬عضوا ڏکن ٿا‬ ‫ڌوڌڙا دکائي وئين‪ ،‬مچڙا مچائي وئين‬ ‫گهايل دل کي گهائي وئين‪ ،‬گوندر گهٽن ٿا‬ ‫اندر کورو ٿو کامي ‪ ،‬ڪڏهن ڪين اجهامي‬ ‫سڀيئي عيب مون ۾‪ ،‬سي جيَء ۾ جکن ٿا‬ ‫ٻڍل چوي مان جن جي‪ ،‬ٻانهي هان توڙئون تن جي‬ ‫اچي سڄڻ منهن ڏيکاريو‪ ،‬منهنجا نيڻ سڪن ٿا‬

‫ڪافي‬ ‫عشق ڪري آيو جلوو جنگي‬ ‫ٿيو هوش عقل حيران‬ ‫عشق وارن جا پنڌ پرانهون‪ ،‬اوري دين ايمان‬ ‫نه مئن سني‪ ،‬نه مئن شيعا‪ ،‬نه مئن مسلمان‬

‫‪91‬‬

‫اعلي شان‬ ‫عشق اساندا ڪعبه قبال‪ ،‬عشق دا‬ ‫ٰ‬ ‫عشق ٻڍل چئي اتي پهچائي‪ ،‬جاتي مڙدن جا ميخان‬

‫ڪافي‬ ‫عشق وڃايو حجاب‪ ،‬ڦٽ ڦڪري آهه ڏاج منهنجو‬ ‫ڳالهيون ڳڻ سڄڻ جا ڳايان‪ ،‬حال اندر جو ڪين ٻڌايان‬ ‫آيا شوق شتاب‪ ،‬رند ڪي سمجهن راز منهنجو‬ ‫باري بار برهه جو آيم‪ ،‬بسم اهلل ڪري سر چايم‬ ‫آيا نينهن نواب‪ ،‬طعنا تهمت آهه الڳ منهنجو‬ ‫لڪ لنگهي جڏهين پار پياسي‪ ،‬ملڪ انهيَء ۾ اتي وياسي‬ ‫ڪونهي ڏوهه ثواب‪ ،‬عرش اوتارو آهه ماڳ منهنجو‬ ‫ٻڍل محبت ۾ جيڪي مٺيون‪ ،‬سر تي سهنديون جهيڙا جٺيون‬ ‫برهه وارن جو آهه باب‪ ،‬سرتيون سور سهاڳ منهنجو‬

‫ڪافي‬ ‫درد بنا ٻيو سمجهي ڪير‬ ‫الٽي بازي عشق جي آهي‬ ‫باهه بره جي ڏي ٿي ڀڙڪا‪ ،‬مچ ۾ گهري ڪو مرد مٿير‬ ‫‪92‬‬

‫هيُء تان ڪار ڪسڻ جي آهي‪ ،‬راند کٽي ڪو شير دلير‬ ‫جيئري جان جالئي پنهنجي‪ ،‬پوِء پائي هن پڙ ۾ ڪو پير‬ ‫سمجهه ٻڍل هن ڳالهه ڳجهيَء جو‪ ،‬الهوتي ڪو لهندو ڀير‬

‫ڪافي‬ ‫ٻي کي ڪين سڻائڻ سور‬ ‫عاشق محبت ۾ مخمور‬ ‫لڳڙو جن کي نينهن نرالو‪ ،‬پيتائون پرت پيالو‬ ‫ٿيا هڪ چڪي ۾ چور‬ ‫الف اندر ۾ ڪين اجارو‪ ،‬اڀريو سج حقيقت وارو‬ ‫ٿيا نسورو نور‬ ‫قلب ڪعبو جن جو آهي‪ ،‬ٻي در ويندا ڪهڙي ڪاهي‬ ‫ڪن ٿا هردم حج حضور‬ ‫يار ٻڍل کي رمز رالئي‪ ،‬رهبر مرشد راه بتائي‬ ‫ٿيو راضي رب غفور‬

‫‪93‬‬

‫ڪافي‬ ‫اڄ سڄڻ مون کي عيد ٿي‪ ،‬جڏهن يار جا ديدار ٿيا‬ ‫پر پيالو وئين ڏئي‪ ،‬دل ديواني جنهن ڪئي‬ ‫کلي عين پيون اکڙيون ٻئي‪ ،‬گلبدن گلزار ٿيا‬ ‫سينو صفا سڀ صاف ٿيو‪ ،‬تنهن ذڪر اهلل ٿيو‬ ‫رڳ رڳ اتي پرواز پيو‪ ،‬غير مڙيئي سڀ گار ٿيا‬ ‫مئن ڏٺا مهتاب ها‪ ،‬تجلي تکي ڏاڍا تاب ها‬ ‫شافع نبي سرتاج ها‪ ،‬ساڻي سچا سردار ٿيا‬ ‫سڻ ٻڍل سر گهور تون‪ ،‬بت ڀڃي ڪر ڀور تون‬ ‫مرد نا منهن موڙ تون‪ ،‬سر صدقي سؤ وار ٿيا‬

‫ڪافي‬ ‫جن نينهن جا نڪتا پڙهيا‬ ‫سي پور پهرين وڃي چڙهيا‬ ‫نينهن جو نعرو هڻي‪ ،‬ويا برهه جي بازي کڻي‬ ‫سڪ ساهه ۾ هيئڙن گهڻي‪ ،‬سي عام ۾ هت نا آڙيا‬ ‫جوان پيا جئري مري‪ ،‬کولي ڏٺائون دل جي دري‬ ‫سرها ٿيا سڪ ۾ وري‪ ،‬تن جا جيَء جانب سان جڙيا‬

‫‪94‬‬

‫جن کي لڳي لنؤ يار جي‪ ،‬وسري وين ڪم ڪار جي‬ ‫طلب هين سردار جي‪ ،‬سي الم ٻيَء ڏي نا لڙيا‬ ‫سڻ ٻڍل سي سور ۾‪ ،‬پل پل پرين جي پور ۾‬ ‫ماندا انهيَء مذڪور ۾‪ ،‬سي سوز ۾ سارا سڙيا‬

‫ڪافي‬ ‫اڻانگو عشق آه اوکو‪ ،‬هزارين مرد ماري ٿو‬ ‫ڏيئي منصور جان مستي‪ ،‬پياري جام ٿو دستي‬ ‫وسائي دل سندي وستي‪ ،‬مئي جندڙي جياري ٿو‬ ‫نوان نشان ٿو کوڙي‪ ،‬جايون اچي جيَء ۾ جوڙي‬ ‫خوديَء جا خيال ٿو ٽوڙي‪ ،‬جڏهن منهنڙو ڏيکاري ٿو‬ ‫الئي محبت سنديون موڪان‪ ،‬وڃائي غير ڏيئي چوڪان‬ ‫بنائي جيَء اندر جهوڪان‪ ،‬سبق سورن جا سيکاري ٿو‬ ‫ٻڍل لنؤ عشق التي‪ ،‬پائي ويو يار ڪا جهاتي‬ ‫اندر ٻاهر ذڪر ذاتي‪ ،‬تن من ۾ تنواري ٿو‬

‫ڪافي‬ ‫ڇڏي دنيا کي بي سر ٿيُء‬ ‫دري ڏس دل واري کولي‬

‫‪95‬‬

‫سڃاڻج سر هيُء سارو‪ ،‬الهي ڇڏ مرد مونجهارو‬ ‫وسائج ديس دل وارو‪ ،‬لهي وٺ لعل کي ڳولي‬ ‫دنيا جي ڇوڙ تون دعويٰ ‪ ،‬ڀڃي ڇڏ غير جا ڪاوا‬ ‫اڳيون چوندِء سڄڻ وه واه‪ ،‬سونهين منجهه پاڪ جي ٽولي‬ ‫مري ڏس در دلبر جو‪ ،‬سچي رب پاڪ پرور جو‬ ‫تو ۾ آهي نور انور جو‪ ،‬سارو اِسرار اندر چولي‬ ‫چوي ٻڍل مان ڇا آهيان‪ ،‬ڳالهيون ڳڻ يار جا ڳايان‬ ‫آهي دلبر مان ناهيان‪ ،‬ٻولي اها يار ٿو ٻولي‬

‫ڪافي‬ ‫منصوري اها مام‪،‬‬ ‫عاشق ٻاجهون‪ ،‬ٻيو ڪير سمجهي؟‬ ‫خيال خوديَء جا عاشق ٽوڙن‪ ،‬مرڻ ڪنون سي منهن نه موڙن‬ ‫ڪسي ٿين قتالم‬ ‫وڃن ڪاللين ڪامل ڪاهي‪ ،‬ڪنڌ ڪلهن کؤن الشڪ الهي‬ ‫جنگ پين ٿا جام‬ ‫محبت واري موج ٿا ماڻن‪ ،‬هر جاِء حق جي ذات سڃاڻن‬ ‫ڀڃي دئيَء وارا دام‬ ‫صدقي ساه ڪرن قرباني‪ ،‬فڪر انهيَء ۾ ٿين ٿا فاني‬ ‫‪96‬‬

‫ٻڌا آ ڌوتن انجام‬ ‫سوريَء تي ڪن نه سر جو سانگو‪ ،‬نينهن ٻڍل ٿي نسنگ نانگو‬ ‫ٻيا ڇا ڄاڻن عام‬

‫ڪافي‬ ‫ڏاڍو عشق عجب رنگ اليو تو‬ ‫اليو شور مچايو تو‬ ‫ڪاڻ پنهل جي سر سسئيَء جو‪ ،‬روهن منجهه راليو تو‬ ‫شاهه منصور جي چولي اندر‪ ،‬اناالحق االيو تو‬ ‫هير جي خاطر شاهه رانجهن جو‪ ،‬نيڻين نير وهايو تو‬ ‫شيخ صنعان جهڙا عالم عابد‪ ،‬تن جو هوش گنوايو تو‬ ‫حسن حسين جهڙو شير بهادر‪ ،‬ڪربل منجهه ڪهايو تو‬ ‫ليلي خاطر مجن ديوانو‪ ،‬ولين منجهه ويڙهايو تو‬ ‫ٰ‬ ‫ٻنڌڻن الڪون يار ٻڍل کي‪ ،‬جانب جام پاليو تو‬

‫‪97‬‬

‫ڪافي‬ ‫سمجهه سر سهي ڪر يار‬ ‫اٿي اندر ۾ اسرار‬ ‫جو دم جيوين رهج فڪر ۾‪ ،‬ذاتي واري ذوق ذڪر ۾‬ ‫ٻڌ ڇاتيَء ۾ ڇمڪار‬ ‫بانڪا کيڏ تون بره جي بازي‪ ،‬پاڻ وڃائج گم ٿي غازي‬ ‫ڪر ڌڙ سسيَء کؤن ڌار‬ ‫ويهي ائٽ اندر ۾ اورج‪ ،‬راتيان ڏينهان چرخو چورج‬ ‫قلبيَء جي ڪوڪار‬ ‫آه ٻڍل کي عشق اول کؤن‪ ،‬رمز لڳي ٿس روز ازل کؤن‬ ‫سرڪي صاف ڏني سردار‬

‫ڪافي‬ ‫عشق عجب اِسرار ڏٺم‪ ،‬بره جو باري بار ڏٺم‬ ‫مجني کي لنؤ ليليَء التئي‪ ،‬روئندا زارون زار ڏٺم‬ ‫منصور کي ڪنهن محبت ماريو‪ ،‬سوليَء تي هسوار ڏٺم‬ ‫صوفيَء جو سر نيزي چاڙهيئون‪ ،‬سامي سخن سچار ڏٺم‬ ‫يار ٻڍل جي ڪول هميشہ‪ ،‬دم دم جو ديدار ڏٺم‬ ‫‪98‬‬

‫ڪافي‬ ‫اوکو عشق اديون آفات آهي‬ ‫هيَء راند رڻ مؤن مري ڪو ملهائي‬ ‫لنؤ لنؤ ۾ لوري لڳي آه جن کي‪ ،‬هيَء سڌ ته ساري خبر آه تن کي‬ ‫الهوتي لنگهي ويا‪ ،‬وکڙي وڌائي‬ ‫اهڙو عشق آهي‪ ،‬ٿو رمزان رالئي‪ ،‬لکين مرد مانجهي ٿو خوني کپائي‬ ‫هڻي نينهن پوِء ٿو ڪونتل ڪڏائي‬ ‫نظر سان نهوڙي وڃي ٿو وڪوڙي‪ ،‬موٽي مرڻ کؤن منهن ڪين موڙي‬ ‫آڻيو اڏيَء تي‪ ،‬ٿو ڪوپا ڪهائي‬ ‫دلڙي کسي ويو‪ ،‬پائي يار جهاتي‪ ،‬اصل ٻڍل کي آهي ذوق ذاتي‬ ‫دکن درد دونهان‪ ،‬مچ ويو مچائي‬

‫ڪافي‬ ‫سوريَء تي چڙهي سر ڏي‬ ‫دوست ڏسين دلبر يار‬ ‫پيهي پس پکي مؤن‪ ،‬سونهن ڀريو سرور يار‬ ‫محبت تنهنجي من ۾‪ ،‬تون ڏورج ڪين ڏونگر يار‬ ‫‪99‬‬

‫موتوا قبل مر تون‪ ،‬حج پڙهي اڪبر يار‬ ‫حامي ٻڍل سان هوت ٿيو‪ ،‬آرياڻي انور يار‬

‫ڪافي‬ ‫محبت واري مام سرتيون‪ ،‬مرد گهڻا مخمور ڪيا‬ ‫سوريَء تي ڪن سانگ نه عاشق‪ ،‬ڪيئي ٿين قتالم‬ ‫بار برهه جو بيشڪ باري‪ ،‬غازي کڻندا گام‬ ‫الف جنهين کي آه اندر ۾‪ ،‬ٻيَء نه لڙندا الم‬ ‫ڪڏهن وسارين ڪينڪي‪ ،‬الستي انجام‬ ‫رمز ٻڍل جو روح ريجهايو‪ ،‬جهڙ جان ڏيئي جام‬

‫ڪافي‬ ‫تنهنجي اکڙين جي اسرار‪ ،‬هزارين حيران ڪيا‬ ‫پير پيغمبر شاهه سڪندر‪ ،‬ڪامل ڪلنگي دار‬ ‫موهي مستان ڪيا‬

‫‪100‬‬

‫انهن ڪجلين ڪيئي گهايا‪ ،‬ابروَء جي جهلڪار‬ ‫ڌتاري ديوان ڪيا‬ ‫عشق مجني کي بر ۾ بيهاريو‪ ،‬ولين ڪيس ولهار‬ ‫گوندر گهمسان ڪيا‬ ‫عشق ٻڍل ٿي اوکو اڻانگو‪ ،‬درد اليا ڌڌڪار‬ ‫سورن سامان ڪيا‬

‫ڪافي‬ ‫جنهن ڪون لڳڙي چوٽ نيڻاندي‬ ‫سا مست ڦري دل ماندي‬ ‫راتيان ڏينهان طلب توهان جي‪ ،‬وار ناهيان هڪ واندي‬ ‫عشق سڄڻ جي آتش ٻاري‪ ،‬هنئڙي منجهه هيڪاندي‬ ‫سور انهيَء جي سڌ سائي ڄاڻي‪ ،‬جيڪا عشق اري ۾ آندي‬ ‫اڱڻ ٻڍي جي تي يار ايندو‪ ،‬ڏيندس ٻانهن سيراندي‬

‫ڪافي‬ ‫حسن هر جاِء هاديَء جو‪ ،‬نظر ۾ نور آيو سي‬

‫‪101‬‬

‫کڙا هي يار اندر چولي‪ ،‬گفتا غيب پيو ٻولي‬ ‫ديدان هي دل جون کولي‪ ،‬عجب ديدار پايوسي‬ ‫جاڏي تاڏي ڏسان جاني‪ ،‬پسي سو پاڪ پيشاني‬ ‫پهري آيو پوش سلطاني‪ ،‬جنهنجي گهور گهايوسي‬ ‫لڪي ليئڙو پاتائين‪ ،‬لکيو پنهنجو قول ڪيائين‬ ‫”االنسان سري “ چيائين‪ ،‬واعدي خوش ڪرايوسي‬ ‫ٻڍل جي ڪول ڀي دلبر‪ ،‬وسي ويجهو ونحن اقرب‬ ‫مولي سچو سرور‪ ،‬سيني ۾ يار سمايوسي‬ ‫مدد‬ ‫ٰ‬

‫ڪافي‬ ‫هميشہ يار جي حب رک‪ ،‬ڇڏي ڏي حرص حيراني‬ ‫نانگا هڻ نينهن جو نعرو‪ ،‬الهي ڇڏ لوڪ جو الرو‬ ‫سيني ۾ سير ٿي سارو‪ ،‬تجلو نور نوراني‬ ‫پڇن ٿا پنڌ جي پر جا‪ ،‬سانگا تن کي ناهن سر جا‬ ‫پين ٿا جام ڪوثر جا‪ ،‬لنگهي ٿيا لعل الثاني‬ ‫وڃائج وقت نا ويهي‪ ،‬اٿي تون جاڳ پرڏيهي‬ ‫هتئون هليا ويا ڪيئي‪ ،‬سڪندر شاهه سلطاني‬ ‫ٻڍل سوريَء سر سٽجي‪ ،‬پوئتي پير نا هٽجي‬ ‫ڏيئي سر هي سر کٽجي‪ ،‬رسي پوِء فيض رحماني‬ ‫‪102‬‬

‫ڪافي‬ ‫پنهنجو ڳولي ڏس تون پاڻ‪ ،‬آدم ڪوٺائين تون‬ ‫رنگ االهي آهين تون‬ ‫تو ۾ ڪعبو تو ۾ قبلو‪ ،‬ذات مون ذات جاڳائين تون‬ ‫بڻيا باغ نه دل جي اندر‪ ،‬هردم حڪم هالئين تون‬ ‫دلدل وانگي بت بنايئي‪ ،‬تنهن کي آپ نچائين تون‬ ‫ونحن اقرب آپ آاليئه‪ ،‬هڻ ڪيون پاڻ لڪائين تون‬ ‫پاڻ گهمائين پاڻ گهتائين‪ ،‬بازي آپ بنائين تون‬ ‫سوريَء تي منصور چڙهائين‪ ،‬اناالحق االئين تون‬ ‫ٻڍل آکي هر مظهر دي وچ‪ ،‬آپي رنگ رالئين تون‬ ‫آپي مالن آپي قاضي‪ ،‬آپي درس پڙهيائين تون‬

‫ڪافي‬ ‫حسن بازار ۾ هر دم‪ ،‬ڪسڻ جي ڪار آ يارو‬ ‫بره جي باهه ٿي ڀڙڪي‪ ،‬جالئن جا صوفي سڙڪي‬ ‫ڪوڙا موٽيا پهرين دڙڪي‪ ،‬سچن هنيون نينهن جو نعرو‬ ‫مڙن اهي ڪين مردانا‪ ،‬سوين سر تي سهن طعنا‬ ‫ڪيا هن ديد ديوانا‪ ،‬ڏسڻ سان سير ٿي سارو‬ ‫‪103‬‬

‫قاتل پيار روز ڪوڪارين‪ ،‬لکين پيا مام سان مارين‬ ‫جگر جو خون پيا هارين‪ ،‬ڪري جتي سيف سٽڪارو‬ ‫ٻڍل سڻ مام محبت جي‪ ،‬وٺي وڃ واٽ وحدت جي‬ ‫سرڪي پيُء صاف صحبت جي‪ ،‬الهي ڇڏ لوڪ جو الڙو‬

‫ڪافي‬ ‫عشق اڏامي ويئون‬ ‫دل جون دم دم پڪارون پڪارون‬ ‫عشق اوهانجي هيُء حال ڪئڙو‪ ،‬هوش عقل سارو گم جو ٿيئڙو‬ ‫لهي ويئون لوڪ ميارون ميارون‬ ‫اهان ڇو ٿيون چوريو منهنجا چاڪ چڪن ٿا‪ ،‬دل جي اندر دونهان روز دکن ٿا‬ ‫ڏاڍي محبت مارون مارون‬ ‫درد منجهارون دل دانهون جو ڪئڙو‪ ،‬عرش عظيم کؤن لنگهي پار جو پئڙو‬ ‫ياد ٻڍل جون اڇنگارون اڇنگارون‬

‫ڪافي‬ ‫عشق جڏهن لنؤ الئي ٿو‬ ‫ننگ ناموس وڃائي ٿو‬

‫‪104‬‬

‫لنؤ لنؤ اندر لوري الئي‪ ،‬متيون سڀ منجهائي ٿو‬ ‫چوريَء چوريَء چوڪان ماري‪ ،‬خون جگر جو کائي ٿو‬ ‫ٿي منصور سوليَء اتي‪ ،‬اناالحق االئي ٿو‬ ‫عشاقن کي آڻي اندر ۾‪ ،‬قرب جا ڪات وهائي ٿو‬ ‫درد وارا تان دفتر کولي‪ ،‬سڪ جا سبق پڙهائي ٿو‬ ‫الف ڪيا آواز اندر ۾‪ ،‬ٻولين يار ٻڌائي ٿو‬ ‫لکين لوڪ ڏئي پيو طعنا‪ ،‬نوبت نينهن وڄائي ٿو‬ ‫مارزگا رک شرط شاهانا‪ ،‬هر جا حڪم هالئي ٿو‬ ‫وچ ميدان محبت والي‪ ،‬ڪوپو ڪنڌ ڪپائي ٿو‬ ‫مرڻ ڪنون تان مول نه مڙندا‪ ،‬پير پرت ۾ پائي ٿو‬ ‫يار ٻڍل کي راتيان ڏينهان‪ ،‬جيَء ۾ جوش جڳائي ٿو‬ ‫مرشد ميرا حق جي صورت‪ ،‬رهبر راه بتائي ٿو‬

‫ڪافي‬ ‫هو هو هل مچايو آهه‬ ‫الت اِهائي‬ ‫لنؤ لنؤ دي وچ ِ‬ ‫جاڏي ڏسان تاڏي يار جو ديرو‪ ،‬صورت وچ سمايو آهه‬ ‫ونحن اقرب دائم دل ۾‪ ،‬هاديَء حق فرمايو آهه‬

‫‪105‬‬

‫عشق جي آتش بدن ۾ ڀڙڪي‪ ،‬دردن ڌوڌ دکايو آهه‬ ‫رمز رنديَء جو راهه ٻڍل کي‪ ،‬پير مغان پرجهايو آهه‬

‫ڪافي‬ ‫عشق االهي عقاب‬ ‫سڪ پڙهايو آهه برهه جو باب‬ ‫سڪ زليخا يوسف ساماڻو‪ ،‬ماڳ مومل جي رسيو وڃي راڻو‬ ‫سهڻيَء ميهر لئه وسايو ڀاڻو‪ ،‬محب مليس مهتاب‬ ‫سڪ شيرين فرهاد پڪاريو‪ ،‬محبت ليليَء مجنون ماريو‬ ‫سڪ سسئيَء کي ڏونگر ڏيکاريو‪ ،‬پنهل جو نينهن نواب‬ ‫تخت هزاري جو صاحب زادو‪ ،‬هير کي هت اِرادي آندو‬ ‫مارئيَء کي ڪئڙو ڪوٽن ماندو‪ ،‬عمر جي سر تي عذاب‬ ‫سڪ ڏيکاريو سوئي ميخانو‪ ،‬شوق شراب ڪيو مستانو‬ ‫ٻڍل دم جو درياُء ديوانو‪ ،‬سر ڏيڻ آهه ثواب‬

‫ڪافي‬ ‫درد مچايون ڌڙيون‪ ،‬اکيون اڙيون‪ ،‬قابو ڪڙيون‬ ‫اکڙيون بحري باز جن‪ ،‬الشڪ آڻي لڙيون‬ ‫‪106‬‬

‫سک ٿي سمهيون ڪينڪي‪ ،‬سور اِنهيَء ۾ سڙيون‬ ‫لنؤ لنؤ منجهه لڳي ويئون‪ ،‬ميخان محبت مڙهيون‬ ‫سڪ جا سانڀر روز ٻڍل کي‪ ،‬چڻڪن جيئن چڙيون‬

‫ڪافي‬ ‫عاشق ٿئين ته اچ يار‬ ‫سر ڏي سوريَء سنڀري‬ ‫محبت جي ميدان ۾‪ ،‬پرواني جان پچ يار‬ ‫الهي سانگا ساهه جا‪ ،‬رمز انهيَء ۾ رچ يار‬ ‫مڙد مڙندا ڪينڪي‪ ،‬سالڪ چوندا سچ يار‬ ‫روز ٻڍل جي روح ۾‪ ،‬محبت ٻاريو مچ يار‬

‫ڪافي‬ ‫جيڪي هن عشق ۾ ايندا‬ ‫سوريَء تي سر سدا ڏيندا‬ ‫مٿي سوريَء عاشق آيا‪ ،‬انهن اکڙين ڪيئي گهايا‬

‫‪107‬‬

‫ملهي ميدان ۾ آيا‪ ،‬منصور جيان موت ۾ ايندا‬ ‫ڪٺا سي قرب جي ڪاتي‪ ،‬ڪپائن جان جند ڇاتي‬ ‫جن کي لنؤ ڍولڻ التي‪ ،‬اهي سر گهور گهوريندا‬ ‫اچن ٿا پير اڳي پايون‪ ،‬ڏاڍيَء ڪنهن ڪست مون ڪاهيون‬ ‫ڪوپا ڏين ڪنڌڙو ڪپايون‪ ،‬اهي گڏ يار سان هوندا‬ ‫ٻڍل جئري ڏسي جاني‪ ،‬ڪهي ڪر جند قرباني‬ ‫ٿيُء في اهلل ۾ فاني‪ ،‬پرين توکي پاڻ سان نيندا‬

‫ڪافي‬ ‫دلبر ديد ڏيکاري وهه واهه‬ ‫برهه الئي بهاري وهه واهه‬ ‫نظر ساڻ سي نين نهوڙي‪ ،‬مزگان تير کپائن کوڙي‬ ‫وچ ميدان ڪڏائن گهوڙي‪ ،‬حمال ڪري هزاري وهه واهه‬ ‫چشمن چور ڪئي دل چوري‪ ،‬سڪ وارا تان سڳڙا سوري‬ ‫هيُء سر صدقي يار تون گهوري‪ ،‬جان جسو جند ساري وهه واهه‬ ‫بره بيراڳي هي من ڪيتم‪ ،‬هوش عقل جنهن سارا نيتم‬ ‫هٿئون جام حيدر دي پيتم‪ ،‬نشو خود خماري وهه واهه‬ ‫عشق ٻڍل ٿي اؤکو اڻانگو‪ ،‬عاشق رک نه سر جو سانگو‬ ‫ال وارو تون لنگهي پئه النگهو‪ ،‬مرشد مام سيکاري وهه واهه‬ ‫‪108‬‬

‫ڪافي‬ ‫اچ ڪاهي‪ ،‬سر الهي‪ ،‬عشق االنبو آهي‬ ‫هيڻو ٿي هل هوت ڏي‪ ،‬خيال خوديَء جا ڊاهي‬ ‫جوڳي هليا جوِء ڏي‪ ،‬سڪ جا سندرا ساهي‬ ‫منصور کي محبت ماريو‪ ،‬پاڻ چڙهيو هو ڦاهي‬ ‫سرتيون ٻڍل کي سور جي‪ ،‬ڏور وڌي آهه ڏاهي‬

‫ڪافي‬ ‫جي سڃاڻين پاڻ کي‪ ،‬ساڳيو آن سلطان تون‬ ‫عبد جو اولو ڪري‪ ،‬آئين ٿي اِنسان تون‬ ‫اول نفي ڪر نانُء پنهنجو‪ ،‬پوِء ڏسين اسرار تون‬ ‫دل مدينو قلب ڪعبو‪ ،‬منجهه مڪو ملتان تون‬ ‫غير وڃائي گم ٿي غازي‪ ،‬آهين نسورو نور تون‬ ‫موج مستيَء جي مچائي‪ ،‬ٿيُء پچي پروان تون‬ ‫ڪيئن ڦاسايئي پاڻ کي‪ ،‬هن دنيا جي دام ۾‬ ‫مڙس ٿي منصور جيان‪ ،‬ڪر سر نيزي نشان تون‬

‫‪109‬‬

‫سر ٻڍل ساڳيو سڃاڻج‪ ،‬تو ۾ ظهورو ذات جو‬ ‫اندر ٻاهر هؤ ئي ٻولي‪ ،‬آن دفتري ديوان تون‬

‫ڪافي‬ ‫سمهڻ نه ٿو ڏي سور‪ ،‬دردن ڌوڌ دکايو‬ ‫راتيان ڏينهان روح منهنجي ۾‪ ،‬پل پل پوي ٿو پور‬ ‫ناچو نينهن نچايو‬ ‫محبت تنهنجيَء مست ڪيڙو‪ ،‬چاڪن ڪيو آهه چور‬ ‫گهور نينڻ جي گهايو‬ ‫دل اندر ڪعبو قبلو‪ ،‬هر دم حج حضور‬ ‫پرين پاڻ پسايو‬ ‫شاهه علي جو شوق ٻڍل کي‪ ،‬محبت ۾ مخمور‬ ‫جانب جام پاليو‬

‫ڪافي‬ ‫کوليو نينهن نقاب‪ ،‬عقل سڀ عشق اڏاريو‬ ‫رمزن واري راز سان‪ ،‬ڀڳو هوت حجاب‬ ‫روز وڄي ٿو روح ۾‪ ،‬رڳ رڳ منجهه رباب‬

‫‪110‬‬

‫قربن واري ڪات سان‪ ،‬هي ڪري ٿو ڪباب‬ ‫اچي ڪڙڪيم اوچتو‪ ،‬بره جو بحري عقاب‬ ‫روز ازل کؤن اصل ٻڍل کي‪ ،‬بره پڙهايو باب‬

‫ڪافي‬ ‫آٌء تون اڱڻ عيدان ڪيون‪ ،‬گڏ ٿي گذاريون ڪا گهڙي‬ ‫گهوريان ڏکن جا ڏينهن هي‪ ،‬جيَء کي جدائيَء جهوريو‬ ‫روئندي گذاريم راتڙي‪ ،‬ڳوڙها پيم ڳل تي ڳڙي‬ ‫هٿڙا کنيون هڪالن ڪريان‪ ،‬دلبر اوهان جي درد ۾‬ ‫سڏڙا سڻي آٌء تون سگهو‪ ،‬توسان منهنجي جيَء جي جڙي‬ ‫ازل کؤن هيم عشق تنهنجو‪ ،‬ٻيون وايون وسري ويون‬ ‫هردم جسو جوالن ۾‪ ،‬ويو ساهه سورن ۾ سڙي‬ ‫مڃ هيَء ٻڍل جي منٿ تون‪ ،‬دلبر پنهنجو ديدار ڏي‬ ‫سر هي سسي صدقي ڪريان‪ ،‬مون وٽ اچو لحظو لڙي‬

‫ڪافي‬ ‫دل دلبر ويو ٿم کسي‪ ،‬انهيَء ديدن واري دام سان‬

‫‪111‬‬

‫ونحن اقرب رڳ رڳ اندر‪ ،‬روز رانول پيو رسي‬ ‫اها پڪ اٿم پيغام سان‬ ‫وحدت ساڻ وڪوڙي دلڙي‪ ،‬هردم بيٺو ٿو هسي‬ ‫موهي محبت واريَء مام سان‬ ‫ڪجليون قهري ڪيس ڪرن ٿيون‪ ،‬دانهن دالور دسي‬ ‫اها غازي گنوائن گام سان‬ ‫حاضر ناظر يار ٻڍل سان‪ ،‬ڳجهڙيون ڳالهيون ٿو ڏسي‬ ‫سي ته ڪين سليندس عام سان‬

‫ڪافي‬ ‫رمز رنديَء جي راه‬ ‫سالڪ سمجهن ٻيو ڪير ڄاڻي؟‬ ‫صدقو يار سڄڻ تؤن‪ ،‬مڏي مال متاع‬ ‫دونهان درد دکايا‪ ،‬اندر منجهه آڙاهه‬ ‫محبت جي ميدان ۾‪ ،‬ايندا ڪاهيون ڪاهه‬ ‫دائم رکن ٿا دل ۾‪ ،‬ڏسن هرجا هڪ اهلل‬ ‫ڪندو ٻاجهه ٻڍل چوي‪ ،‬شافع محمد شاهه‬

‫‪112‬‬

‫ڪافي‬ ‫موتوا قبل واري مام‬ ‫جي سمجهين سالڪ بيهي سر ڏي‬ ‫پيالو پر مان پيُء تون‪ ،‬لعل الهوتي ٿيُء تون‬ ‫ٻيَء ڪنهن لڙج نه الم‬ ‫الهه تون سر جو سانگو‪ ،‬ٿيُء تون نينهن ۾ نانگو‬ ‫ڇڏ تون خوديَء جا خام‬ ‫ٻڍل آکي ڏس تون‪ ،‬پاڻ پنهنجي مؤن پس تون‬ ‫الـســتـي انـجــام‬

‫ڪافي‬ ‫اسان رهبر رند سڏايون ٿا‬ ‫سر جو سانگو الهيون ٿا‬ ‫ڳجهڙي ڳجهڙي رمز رالئي‪ ،‬نوبت نينهن وڄايون ٿا‬ ‫جهيڙا جٺيون لوڪ جا طعنا‪ ،‬چمي سر تي چايون ٿا‬ ‫موتو واري مام پروڙي‪ ،‬سوريَء سر نوايون ٿا‬

‫‪113‬‬

‫عشق ٻڍل کي روز ازل کؤن‪ ،‬گيت اناالحق ڳايون ٿا‬

‫ڪافي‬ ‫ويو ڪاريگر ڪڙي ڪڙي‬ ‫دل ديدن جي دام ۾‬ ‫راتيان ڏينهان روح منهنجي ۾‪ ،‬موج منصوري چڙهي چڙهي‬ ‫فوج حسن دي ظالم جنگي‪ ،‬سر عشاقن لڙي لڙي‬ ‫نينهن نيڻن جي ننڊ ڦٽائي‪ ،‬ٿو ساه سورن ۾ سڙي سڙي‬ ‫سڪ ۾ ساريون روز سڄڻ کي‪ ،‬پنا ويٺي پڙهي پڙهي‬ ‫روز ازل کؤن يار ٻڍل کي‪ ،‬ويو جانب جادو جڙي جڙي‬

‫ڪافي‬ ‫بنا محبت سي رب جي‬ ‫جيئڻ جڳ ۾ ڪوڙو آهي‬ ‫بڻي محبت سندي بازي‪ ،‬کيڏن گنو گهوٽ ڪي غازي‬ ‫ريجهائي رام ڪيائون راضي‪ ،‬سوريَء ِسرڙا ڏنائون ساهي‬ ‫ذڪر ذاتي اهو چئه تون‪ ،‬ڳولي ڦولي لعل کي لهه تون‬ ‫ڪاهي مچ ۾ پتنگ پئه تون‪ ،‬سانگا سڀ ساهه جا الهي‬ ‫‪114‬‬

‫محبت منصور کي ماريو‪ ،‬سوريَء جنهن سر اچي چاڙهيو‬ ‫اناالحق جو هڻي نعرو‪ ،‬چڙهيو سو پاڻ هو ڦاهي‬ ‫ٻڍل هڻ نينهن جو نعرو‪ ،‬وجدئون ٿيُء ويسارو‬ ‫الهي ڇڏ لوڪ جو الڙو‪ ،‬تنهنجو وري عام سان ڇاهي؟‬

‫ڪافي‬ ‫عاشق ڪري اعتبار‪ ،‬ويا وحدت ۾ گڏجي‬ ‫ڪنهن کي سڻائن ڪينڪي‪ ،‬اندر جو آواز‬ ‫ونحن اقرب ويجهڙو‪ ،‬وٿ نه ڀائن وار‬ ‫نعرو هنيائون نينهن جو‪ ،‬نڪري ٿيا نروار‬ ‫عشق ٻڍل اوکو اٿي‪ ،‬بره جو باري بار‬ ‫ڪافي‬ ‫هيُء مام پروڙي ڪير‬ ‫درد وارن پنهنجي دل ۾ سڃاتي‬ ‫عاشق ائٽ اندر ۾ اورن‪ ،‬غازي ڪپي ويا غير‬ ‫ذوق جڳائي ظاهر ذاتي‬

‫‪115‬‬

‫سر بنا هت سودو ناهي‪ ،‬مانجهي اچي ڪو مرد مٿير‬ ‫دست محبوبان دي ڪسڻ جي ڪاتي‬ ‫رمز حقيقيَء جي راه سڃاڻي‪ ،‬پر جو لڌائون پير‬ ‫جان جگر ۾ پائي جهاتي‬ ‫حامي هميشہ هوت ٻڍل سان‪ ،‬آڌر علي شير‬ ‫رمز رالئي جنهن اِها لنؤ التي‬ ‫ڪافي‬ ‫ڪيئي ڪري قتالم‬ ‫عشق اڻانگو اصل کؤن آهي‬ ‫بي سر ٿي ڪو کيڏي بازي‪ ،‬گوِء کٽي ڪو پڙ مون غازي‬ ‫وحدت ۾ وير وريام‪ ،‬جئري جسم پنهنجي جان جالئي‬ ‫اوکي اڻانگي عشق دي چاڙهي‪ ،‬دم دم دي وچ ڪسڻ ڏهاڙي‬ ‫نانهي ڪچن جو ڪام‪ ،‬پتنگ اچي ڪو پاڻ پچائي‬ ‫بات بره جي بيشڪ باري‪ ،‬عام نه سمجهن هيَء سڌ ساري‬ ‫سمجهي ڪو مرد مدام‪ ،‬سوريَء آڻي سيس نوائي‬ ‫سمجهه ٻڍل سر گهورتون سارو‪ ،‬پنڌ پري پيو آ پڙ ۾ پسارو‬ ‫رند ريجهائي رام‪ ،‬مانجهي اچي ڪو ميدان ملهائي‬

‫‪116‬‬

‫ڪافي‬ ‫ٻاڻ هڻي سو ٻئي ٻئي‬ ‫دلڙي دلبر يار لٽي ويو‬ ‫اکڙين امالڪ زور وڙهن ٿيون‪ ،‬چوريَء چوڪان ڏئي ڏئي‬ ‫دام ديدن جي ۾ يار ڌتاري‪ ،‬قرب سان قابو ڪئي ڪئي‬ ‫ڳجهه اندر جون ڳالهڙيون‪ ،‬ڇا ٻڌايان چئي چئي‬ ‫عشق ٻڍل کي آڙاهه ٻاريا‪ ،‬ننڊ نيڻن جي وئي وئي‬ ‫ڪافي‬ ‫دلبر منهنجي دلڙي‪ ،‬ڪئي قابو زلف جي تار ۾‬ ‫سڪ منجهون سڏڙا ڪري‪ ،‬مشتاق تولئي ٿو مري‬ ‫وڃ پڇي پيرڙا ڀري‪ ،‬جو عاشق تنهنجو آزار ۾‬ ‫سؤ ڀيرا ٿو تولئي پڇان‪ ،‬لونَء لونَء اندر ويٺي لڇان‬ ‫روضي رهبر جي رسان‪ ،‬ديدان اٿم دلدار ۾‬ ‫تنهنجا ناز نيڻن جا نوان‪ ،‬آهه شمس شرمايو اوهان‬ ‫ڪهڙيون چئي مان ڪهڙيون چوان‪ ،‬صفتان تنهنجون سنسار ۾‬

‫‪117‬‬

‫ٻڍل چوي اوکي اڙي‪ ،‬ويو ساهه سورن ۾ سڙي‬ ‫گڏ ٿي گذاريون ڪا گهڙي‪ ،‬ويهون نشي جي خمار ۾‬ ‫ڪافي‬ ‫عجب ڏٺم اسرار اکين ۾‪ ،‬مام ڏيئي دل مارن ٿيون‬ ‫عشق سندو آڙاه مچائي‪ ،‬باهيون بره جون ٻارن ٿيون‬ ‫عشاقن تي آيون امالڪ‪ ،‬سرڙي سيف االرن ٿيون‬ ‫محبت واري مام سيکاري‪ ،‬پر ڪري جام پيارن ٿيون‬ ‫مزگان ماري تير تکيرا‪ ،‬خون خاصن جا هارن ٿيون‬ ‫راتيان ڏينهان روز ٻڍل کي‪ ،‬سڪ جا سبق پڙهائن ٿيون‬

‫ڪافي‬ ‫ڪل اڳي مونکي ڪانه هئي‬ ‫تنهنجي سور سمجهايو اچي‬ ‫پر پيالو پرت جو‪ ،‬پرين پيارو اچي‬ ‫مام محبت جي ڏيئي‪ ،‬جنهن روح ريجهايو اچي‬ ‫چڻنگ چولي ۾ پئي‪ ،‬لوچ لڇايو اچي‬

‫‪118‬‬

‫دل ۾ درد فراق جو‪ ،‬آ دوڌ دکايو اچي‬ ‫ساز سورن جو کڻي‪ ،‬جنهن واه وڄايو اچي‬ ‫شوق جون ڇيريون ٻڌي‪ ،‬نينهن نچايو اچي‬ ‫نينهن ٻڍل کي روز ازل کان‪ ،‬يار جڳايو اچي‬ ‫در در ديواني ڦران‪ ،‬طلب تپايو اچي‬ ‫ڪافي‬ ‫رنديَء وارو راهه‬ ‫رمز سڄڻ جي روشن ڪيڙو‬ ‫اندر تونهين ٻاهر تونهين‪ ،‬تونهين ساهه پساهه‬ ‫سڀ صورت ۾ سهڻل سائين‪ ،‬آهي پاڻ اهلل‬ ‫مڙن ڪين مرڻ کؤن عاشق‪ ،‬ايندا ڪاهيون ڪاه‬ ‫روز ازل کؤن عشق ٻڍل کي‪ ،‬ڄاڻي شهنشاهه‬

‫ڪافي‬ ‫تنهنجي سور ۾ جندڙي ڳري‬ ‫پرين آٌء اڱڻ مل مون وري‬

‫‪119‬‬

‫تنهنجي سور جون تندوريون تتيون‪ ،‬نت روز ٿيون روئن اکيون‬ ‫پانڌي پڇان توڏي تڪيون‪ ،‬توريَء سڄڻ هت نا سري‬ ‫تنهنجي سور جا دونهان دکن‪ ،‬ڏوريان ويٺي ڏک ٿا ڏکن‬ ‫مئي مون آهيان سي ٿا ککن‪ ،‬محبت سندو مچ ويو ٻري‬ ‫تنهنجو سور مان ڪنهنکي سالن‪ ،‬ڏک جوش ۾ ويٺي جالن‬ ‫چڙهيو عشق تنهنجو ڪري آيو هالن‪ ،‬پيو دام دل کي ٿي هان ٻري‬ ‫ٻڍل آکي ڪر ڪا ڀلي‪ ،‬تنهنجي آئي ٿي سرهي ڳلي‬ ‫پياري جام ويو حضرت علي‪ ،‬خانا کليا دل جي دري‬

‫ڪافي‬ ‫آڻي امالڪ اڙيون‬ ‫ديدان دلبر توسان‬ ‫نينهن جنهين کي نسنگ نهوڙيو‪ ،‬سور انهيَء ۾ سڙيون سڙيون‬ ‫ميخان محبت جون يار هڻي وئين‪ ،‬جان جگر ۾ جڙيون جڙيون‬ ‫خيال انهيَء ۾ کڙيون کڙيون‬ ‫رويون رويون راه نهاريان‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫راتيان ڏينهان روز ٻڍل کي‪ ،‬درد التيون هن ڌڙيون ڌڙيون‬

‫‪120‬‬

‫ڪافي‬ ‫حسن هالن ڪري آيو‬ ‫بره لڳو سر باري‬ ‫راتيان ڏينهان ننڊ نه آوي‪ ،‬طلب توهان جي تايو‬ ‫جان جلي جند ساري‬ ‫درد اوهان جي دود دکايا‪ ،‬محبت مچ مچايو‬ ‫بره ڦوڪي باه ٻاري‬ ‫عشق اوهان جو اڳ مون نه ڄاتو‪ ،‬سورن کڻي سمجهايو‬ ‫ڏکن ڏني آه ڏيکاري‬ ‫عشق اوهان جو اصل ٻڍل کي‪ ،‬ننڍڙي جو نينهن نياپو‬ ‫تار تڳان تنهنجي تاري‬ ‫ڪافي‬ ‫ڪيهي تنهنجي آه ذات‬ ‫ڪہ ڙي ڪبوتر هت ڪيئن آئين؟‬ ‫سل سچي سڌ ڏي ساري‪ ،‬ملڪ گهمين ٿو گل گلزاري‬ ‫پيدا ٿئين پرڀات‪ ،‬قسمت آڻي ڪارئن رهائين‬ ‫وچ بدن جي تنهنجو اوتارو‪ ،‬باغ چمن ۾ وئين بهاريو‬ ‫مٺڙي لوين ڪا الت‪ ،‬حال پنهنجي جي ڪا خبر سڻائين‬ ‫‪121‬‬

‫جن مڪو توکي جوڙ مان جوڙي‪ ،‬خيال خوديَء جا ڇڏ سڀ ڇوڙي‬ ‫تن جي ڪرين نه تات‪ ،‬موڳا ماري نٿو من منائين‬ ‫آٌء جو آکان ائين توسان‪ ،‬ڪر حال پنهنجي جي ڳالهه ٻڍل سان‬ ‫گهمين ڦرين ڏينهن رات‪ ،‬ڳليَء ڳليَء تي پير ٿو پائين‬ ‫ڪافي‬ ‫سوريَء سانگ نه ڪن اچي سر ڏين‬ ‫عاشق جئڙو جاليون‬ ‫آڙاهه ٽانڊا آگ جا‪ ،‬جيَء ۾ جهڙ جهڙ ٿا ڪن‪ ،‬ڌوڌ دکن‬ ‫من ۾ مچ ويا مچايون‬ ‫ڦرهيون جن جي هٿن ۾‪ ،‬ساريون سبق پڙهن‪ ،‬روز رڙن‬ ‫نيڻين سي نار وهايون‬ ‫جن کي خوف خدا جو‪ ،‬سک ٿي ڪين سمهن‪ ،‬ننڊ نه ڪن‬ ‫ويا پنهنجو رام ريجهايون‬ ‫اورن ٻڍل سي الف سان‪ ،‬منهن پائي سر مونن‪ ،‬روز ڏسن‬ ‫جانب جهاتڙي پايون‬

‫‪122‬‬

‫ڪافي‬ ‫گهنڊ کول‪ ،‬کِل پيارا‬ ‫دلبر خدا جي واسطي‬ ‫چشمان جڏهن ٿو چائين‪ ،‬لکين گهور سان ٿو گهائين‬ ‫وجهي دام دل ڦاسائين‪ ،‬ڏئي ابرن سندا اِشارا‬ ‫محبت وڌي هان ماري‪ ،‬ڳڻتي تنهنجي ٿي ڳاري‬ ‫پيو ساه توکي ساري‪ ،‬پل پل ڪريان پڪارا‬ ‫مڃ هيَء ٻڍل جي آزي‪ ،‬ڪر رحم ٿيُء تون راضي‬ ‫عاشق گهڻو اداسي‪ ،‬تو لئه سڄڻ سوڀارا‬ ‫ڪافي‬ ‫ڏاڍيون عشق رمزان اليون‪ ،‬نشي نينهن جي نهوڙيو‬ ‫لونَء لونَء اندر ڏي لونهان‪ ،‬درد دکايا دونهان‬ ‫ڦٽڙا ڏين ٿا ڦونهان‪ ،‬ڀڙڪن برهه جون باهيون‬ ‫لڳي آگ جنهن پتوڙيو‬ ‫رڳ رڳ اندر ڏي ريال‪ ،‬لڳڙا بره دا ميال‬ ‫آيا دم دم ڪسڻ دا ويال‪ ،‬وڃي گهور سان ٿو گهايون‬ ‫کنو خوب اچي جنهن کوڙيو‬

‫‪123‬‬

‫ڏنو جنهن عشق اِشارو‪ ،‬پر مون نشو پيارو‬ ‫سورن سبق سيکاريو‪ ،‬بوندان بره وسايون‬ ‫وٺي وره مون وڪوڙيو‬ ‫ٻڍل چوي ٿو جائي‪ ،‬لنؤ عشق ڏاڍي الئي‬ ‫وئي آهه عقل جي وائي‪ ،‬وڃي تن کي طالب تايون‬ ‫جهڳو بره جيَء ۾ جوڙيو‬ ‫ڪافي‬ ‫جي تون عاشق مري ٿيُء موچارو‬ ‫گهوري گهور ڪر تون سر ساه سارو‬ ‫جي عاشقن ٿئين تون کلي راند کٽ تون‪ ،‬پائي پير پڙ ۾ پوئتي نه هٽ تون‬ ‫سوريَء تي سر ڏي‪ ،‬ڪر پڙ ۾ پسارو‬ ‫عاشق ٿئين تان ڪر جند فاني‪ ،‬جنگ جام پيُء تون پيالو حقاني‬ ‫ٽٻي مار جر دي هڻي نينهن نعرو‬ ‫سڻ تون ٻڍل عاشق اهيئي‪ ،‬الهي لعل ٿيئڙا سانگا سڀيئي‬ ‫بلي جو ڪيائون سخن سچارو‬ ‫قالو ٰ‬ ‫ڪافي‬ ‫الئي تار تن ۾ سهڻي يار مانکي‬ ‫موهي مست ڪيڙو ديدار مانکي‬ ‫‪124‬‬

‫محبوب مئيَء جا اچي غم گنوايا‪ ،‬ڪري چهرو گالبي اڱڻ منهنجي آيا‬ ‫ڏنو جام پيالو سردار مانکي‬ ‫تون آهين ننگ پرور سردار سڀ جو‪ ،‬توتي نوراني آهي راز رب جو‬ ‫وٺي نال نيندين مختيار مانکي‬ ‫دل ناز تنهنجي آ نهوڙي‪ ،‬وجهي پيچ پرتيون ويو وره وڪوڙي‬ ‫هنئين ميخ من ۾ منٺار مانکي‬ ‫ٻڍل آکي سڪ آه جنيجي‪ ،‬ٻانهي مان آهيان توڙئون تنهنيجي‬ ‫پرين پاڻ کؤن ڪندا نه دم ڌار مانکي‬ ‫ڪافي‬ ‫اکين کي عجب ڪو نشو نينهن اليو‬ ‫ابرو سيف سڃي حڪم ٿا هاليو‬ ‫ڪريان دوست دانهون‪ ،‬ٻڌي يار ٻانهون‬ ‫تڪيان روز راهون‪ ،‬پرين پاڻ پسايو‬ ‫بڇي باز بحري‪ ،‬ڪيئي بي قراري‬ ‫دلڙي دام ماري‪ ،‬جسو تو جاڳايو‬ ‫وئين دل جاڳائي‪ ،‬ليئو لعل پائي‬ ‫ڏاڍي تار الئي‪ ،‬بره تو بڇايو‬

‫‪125‬‬

‫ٻڍل هي سگ تيرا‪ ،‬ڪريو يار ڀيرا‬ ‫اچي محب ميرا ‪ ،‬پڙ ۾ پير پايو‬ ‫ڪافي‬ ‫ڪل لوڪ کي ڪيهي پوي‪ ،‬هن عشق جي اسرار جي؟‬ ‫ديدار ريَء ڪانهي دوا‪ ،‬هن بره جي بيمار جي‬ ‫عشق جنين سر آئيو‪ ،‬سي محبتي محو ٿيا وتن‬ ‫کويا وتن خمار ۾‪ ،‬ڏٺي ديد تن دلدار جي‬ ‫لنؤ عشق جي جن کي لڳي‪ ،‬سي الهوتي وڃي لعل ٿيا‬ ‫نعرو هنيائون نينهن جو‪ ،‬ڪيائون ڌڙ سسيَء کؤن ڌار جي‬ ‫جن سرڪ صحبت جي چکي‪ ،‬سي سور نه ڪنهن کي سلن‬ ‫سامي سدا هن سير ۾‪ ،‬وٿي نه ڀائن وار جي‬ ‫سر ٻڍل صدقو ڪري‪ ،‬آپي پون آڙاهه ۾‬ ‫شهادت شوق مون ٿين‪ ،‬اٿن سڪ سچي سردار جي‬ ‫ڪافي‬ ‫بره ڪيو بيتاب‪ ،‬سورن آڻي ڌم ڌم الئي‬ ‫بره کوڙيون آڻي تنديون تاران‪ ،‬ڏور پون ٿيون تن جون پچاران‬

‫‪126‬‬

‫روح ۾ وڄي ٿو رباب‪ ،‬رانول آڻي ڪا رمز رالئي‬ ‫سور سڄڻ جا سلڻ جا ناهن‪ ،‬ڪنهن کي سلميان مان پاڻ سان آهن‬ ‫شوق تي کڙي مان شتاب‪ ،‬محب ملڻ جي آهي سڪ سدائي‬ ‫عشق انهيَء ۾ جيڪي جو اڙيا‪ ،‬سور جا تنين مسئال پڙهيا‬ ‫سينو ڪيائون صاف‪ ،‬خان خودي کي ويٺا کائي‬ ‫ٻڍل لڳو ٿي نينهن جو نعرو‪ ،‬منزل ماڻي ٿيُء موچارو‬ ‫ڪسي ٿيُء ڪباب‪ ،‬دل جا درسن ماڻ االهي‬ ‫ڪافي‬ ‫مان جو مران ٿي‪ ،‬تو دير التي‬ ‫ڪج يار ڀيرو‪ ،‬ڪنبي جند ڇاتي‬ ‫ڏک هي ڏکن ٿا‪ ،‬دونهان دکن ٿا‬ ‫باه تو جا ٻاري‪ ،‬پائي يار جهاتي‬ ‫ٻڌي يار ٻانهون‪ ،‬ڪريان روز دانهون‬ ‫ويٺي روز روئان‪ ،‬توسان دل ڦاٿي‬ ‫آهي ٻڍل کي‪ ،‬عشق االهي‬ ‫ڪڏهن يار ايندو‪ ،‬خبر ڏي تون خاطي‬

‫‪127‬‬

‫ڪافي‬ ‫تنهنجي وائي آه وات‪ ،‬پرڀات‪ ،‬مٺي الت‬ ‫ڪانگل ڪا سڻائي‬ ‫سنڀري سامي آيو‪ ،‬موٽڻ مشڪل بات‬ ‫ڏسندي ڏينهن گذاريان‪ ،‬سڪ ۾ ساري رات‬ ‫روز ٻڍل کي روح ۾‪ ،‬طلب توهان جي تات‬ ‫ڪافي‬ ‫تنهنجي بره ٻڌا اٿم بار‪ ،‬مل يار تنهنجي تار‬ ‫مئيَء کي ملڻ جي‬ ‫وٺي وره وڪوڙيو‪ ،‬واندا ناهن وار‬ ‫پالج پورهيائت کي‪ ،‬مان ۾ ٿي عيب هزار‬ ‫هج هميشہ هتڙي‪ ،‬دلبر ٿيُء نه ڌار‬ ‫ڪر ڪا ٻاجهه ٻڍل چوي‪ ،‬صاحب لڳ ستار‬

‫‪128‬‬

‫ڪافي‬ ‫عشق جي منزل زور راند ڪرڻ مون چائي‬ ‫جيئري مري ڪو ميدان ملهائي‬ ‫چڙه سوريَء تي ڪر نه ڪو سانگو‪ ،‬آهي اصل کؤن عشق اڻانگو‬ ‫هيَء سر گهورڻ گهور‪ ،‬ڪوپا ڏي ڪنڌ ڪپائي‬ ‫عشق جي بازي جيڪو ئي لڳائي‪ ،‬پرواني جان پاڻ پهچائي‬ ‫بت ڀڃي ڪريو ڀور‪ ،‬عاشق جان جالئي‬ ‫يار زوراور زهر جو التي‪ ،‬هٿ پريان جي ڪهڻ جي ڪاتي‬ ‫ماس ڪلهن تؤن ڪور‪ ،‬ڏي تون لڱن تان الهي‬ ‫ڏس ٻڍل تون هردم هادي‪ ،‬يار وڇائي ٿو گلن سان گادي‬ ‫پنهنجي اندر ۾ اور‪ ،‬جانب جهاتڙي پائي‬ ‫ڪافي‬ ‫جي عاشق ٿئين ته ڇڏ عام کي‬ ‫وجود مؤن ڏس ڄام کي‬ ‫لنگهي عام کؤن عاشق ڇٽا‪ ،‬ڪاتيَء بنا پيا ٿي ڪٺا‬ ‫في اهلل ۾ نيئي کتا‪ ،‬محڪم مليا اسالم کي‬ ‫جيڪي عام کؤن پاسي پيا‪ ،‬تن دل جا درسن مڙيئي ڪيا‬ ‫صاف ٿي سمجهي ويا‪ ،‬مردن ڄاتو هڪ مام کي‬ ‫‪129‬‬

‫پٽي عين ڏس وجود جا‪ ،‬پوِء دور ڪر محبوب جا‬ ‫تو وٽ تنبو حبيب جا‪ ،‬روح ۾ تون ڳولج رام کي‬ ‫رخ تي ٻڍل ريهي اِهو‪ ،‬پيچي پرين جو پيچ پيو‬ ‫بلي تي قول ڪيو‪ ،‬ياد ڪري انجام کي‬ ‫قالو ٰ‬ ‫ڪافي‬ ‫ڏسي جانب جو جمال‬ ‫درد ديوانڙي ڪئي هان‬ ‫جانيَء ريَء جهان ۾‪ ،‬ساعت ڀانيان سو سال‬ ‫صدقو يار سڄڻ تؤن‪ ،‬مڏيون هي سڀ سال‬ ‫قاصد چئج قريب کي‪ ،‬هن هيڻيَء جو حال‬ ‫آُء اڱڻ تان عيد ٿئي‪ ،‬سڻ ٻڍل جو سوال‬ ‫ڪافي‬ ‫اچي لڳي توسان ياري‪ ،‬جنهن مون کي باهه برهه جي ٻاري‬ ‫آهون دانهون سڻ تون مئيَء جون‪ ،‬دوست ڏجانِء دلداري‬

‫‪130‬‬

‫ڏتڙِء پياال محبت واال‪ ،‬نينهن نشو ٿيو خماري‬ ‫سور سڄڻ جا ڦٽ چاڪ اندر‪ ،‬رو رو ڪريندي هان زاري‬ ‫مهر موال جي ٻاجهه ٻڍل تي‪ ،‬صاحب ڪئي آه ستاري‬ ‫ڪافي‬ ‫جتي عاشق هڻندا نعرو‬ ‫اتي سرواهن جو سٽڪارو‬ ‫شوق شمع تي اچن ٿا ڪاهيون‪ ،‬ڪنڌ ڪلهن کان ڏين ٿا الهيون‬ ‫پتنگ پنهنجو پاڻ پچايون‪ ،‬پڙ ۾ ڪن ٿا پسارو‬ ‫اڏي عجيبن ڪسڻ جي کوڙي‪ ،‬عاشق ڏين ٿا سر اچي ڊوڙي‬ ‫مڙن ڪين مڙڻ کؤن‪ ،‬توڙي سر ڏين ٿا سارو‬ ‫المڪان کؤن ٿيڙا نازل‪ ،‬حق تنهين کي آهي وري حاصل‬ ‫بيشڪ آهن باهلل واصل‪ ،‬عرش ڪن ٿا اوتارو‬ ‫سمجهه ٻڍل کي چڙهيون فوجان‪ ،‬دم دم دل تي آون اوجان‬ ‫عاشق ماڻن مرجان موجان‪ ،‬هڻي نينهن نغارو‬ ‫ڪافي‬ ‫تنهنجي حسن سڄڻ حيران ڪيو‬ ‫ديدان دام وجهي ديوان ڪيو‬ ‫‪131‬‬

‫طلب توهان جي ڪا تات اٿم‪ ،‬وائي مٺي ڪا وات اٿم‬ ‫ڏک تنهنجو ڏينهان رات اٿم‪ ،‬برهه بت ڀڃي بيران ڪيو‬ ‫لنؤ لنؤ اندر مان ويٺي لڇان‪ ،‬دم دم دانهون ڪيان پانڌي روز پڇان‬ ‫بره بار آيا ڪنهن سان ڪين ڪڇان‪ ،‬سورن ساه اندر سامان ڪيو‬ ‫تنهنجو سور سڄڻ مان ڪنهنکي سليان‪ ،‬بره باهه ٻاري جوش منجهه جالن‬ ‫طعنا لوڪ ڏئي جهولي آٌء ٿي جهليان‪ ،‬هيڻو حال ڏسي ارمان ڪيو‬ ‫جن اِنسان ملڪ حوران ديو پريون‪ ،‬تجلي تاب تنهنجي چوري ڪيون سي چريون‬ ‫ڪٺيون قرب تنهنجي ڪيون ذوق ذريون‪ ،‬موهي ملڪ سارو تو مستان ڪيو‬ ‫آُء تون ٻڍل جي ڪول مٺا‪ ،‬نالي نانِء اهلل جي ڪجهه ٻول مٺا‬ ‫ماڻو محب ڇڏي گهنڊ کول مٺا‪ ،‬توتان جان جسو مان قربان ڪيو‬

‫ڪافي‬ ‫يار بنا ٻيو ڪير‪ ،‬گهٽيون گهير ٿو گهمائي‬ ‫ونحن اقرب ويجهڙو‪ ،‬تنهن ۾ فرق نه آهي ڦير‬ ‫هندو مؤمن هيڪڙو‪ ،‬ناهي ويري نڪو وير‬ ‫وڻ کستوريَء واسيا‪ ،‬سرها ٿيا سڀ سير‬ ‫اڱڻ ٻڍل جي عيد ٿي‪ ،‬پرينَء پاتو آه پير‬ ‫‪132‬‬

‫ڪافي‬ ‫سگهو موٽج يار‪ ،‬توکي ويٺا ساريون‬ ‫سچ جي سرڪ صاف وئين ڪا پياريون‬ ‫تنهنجي سورن جي ڪهڙي ڳالهه ڪريان‪ ،‬پائي پاند ڳچيَء پر جي پيش پوان‬ ‫ابرو عاشق تي ڪن ٿا ڪان سنوان‪ ،‬ڏاڍي ڇوه ڇنڊيون وڙهن ويچاريون‬ ‫تنهنجي سڪ ۾ يار سدا ٿي هيَء سڪي‪ ،‬پروانا پر ڏي رويون روز لکي‬ ‫من ڪي محب اچن ويٺي واٽ تڪي‪ ،‬منهنجي ڦٽن جو تو وٽ دوست دارون‬ ‫عشق هو ٻڍل کي ٻنڌڻن الڪون‪ ،‬ڇو محب ڍڪين منهن عجيب اسانکون‬ ‫روحڙو آه رتو تن هي توهان کؤن‪ ،‬دم نه ٿجانِء ڌار توڏي ٿا نهاريون‬ ‫ڪافي‬ ‫اکڙيون عشق حسن ريهي ريجهايون‬ ‫روئن روز گهڻو پر کي پڇايون‬ ‫لڳو آه عشق حسن ڪندي هان ڪوڪارا‪ ،‬ديميون ۽ ڌڌڪار نينهن جا نغارا‬ ‫محڪم مئي تي آهن يار پيارا‪ ،‬تنهنجي سڄڻ سور تندڙيون تپايون‬ ‫تنهنجي عشق حسن فوجان اٿاريون‪ ،‬لڳي آه جنگ جائي اچن خماريون‬ ‫سيف نيڻن جي هڻن االريون‪ ،‬طرحين وجهي تاب وڃي دلڙي گهايون‬

‫‪133‬‬

‫يار ٻڍل وٽ باغ جوڙي بنايو‪ ،‬کليا گل هزار مصله وڇايو‬ ‫سر ته آدم جي ائين االيو‪ ،‬سيني اندر صاف ڏسو ليئڙو پايون‬ ‫ڪافي‬ ‫مام ڏئي دل ماري ٿو‬ ‫اها عجائب عشق دي چالي‬ ‫هٿون حيدر شاهه علي جي‪ ،‬پياال جام پياري ٿو‬ ‫اناالحق جون ٻوليون ٻولي‪ ،‬سوريَء سر سينگاري ٿو‬ ‫مزگان تير نين تفنگي‪ ،‬ڌاڙي خاطر ڌاري ٿو‬ ‫روز ٻڍل کي رمزان الئي‪ ،‬اوالنبا ته اٿاري ٿو‬ ‫ڪافي‬ ‫مڙد ٿي ميدان ۾‪ ،‬ڏي سر سينگاري يار کي‬ ‫سر جي دعويٰ ڇوڙ تون‪ ،‬منهن نه مچ کؤن موڙ تون‬ ‫جايون جيَء ۾ جوڙ تون‪ ،‬ڏس دل اندر دلدار کي‬ ‫الف ڪر اهلل تون‪ ،‬وٺ پريان جو راه تون‬ ‫ڇو ٿيو آهين گمراهه تون‪ ،‬ياد ڪر پنهنجي اقرار کي‬

‫‪134‬‬

‫دل جا پردا کول تون‪ ،‬روح نه ٻئي گهر رول تون‬ ‫پاڻ ۾ پيهي ڳول تون‪ ،‬ڏس نوري تجليدار کي‬ ‫کٽ ٻڍل بازي اِها‪ ،‬الهي ڇڏسي لوڪ جا ليا‬ ‫خيال وڍ خطرا ٻيا‪ ،‬ڏس سڪ منجهون سردار کي‬ ‫ڪافي‬ ‫ٻڌو جن شوق جو شملو‪ ،‬سورهيه سوريَء سيئي چڙهندا‬ ‫ڪئي مون تي عشق احساني‪ ،‬دلبر دل مان لڌم جاني‬ ‫ڪيو سي سير سبحاني‪ ،‬الحمد ياد سي پڙهندا‬ ‫جيڪي لنگهي گام ٿيا غازي‪ ،‬کٽي تن بره جي بازي‬ ‫ڪيائون نفس سان تعدي‪ ،‬اهي رانديون رڻ مؤن کٽندا‬ ‫ٻڍل هيُء پنڌ ٿي ذر جو‪ ،‬پسڻ ٿيندو تڏهن پر جو‬ ‫سانگو الهڻ جيڪي سر جو‪ ،‬نعرو اهي نينهن جو هڻندا‬ ‫ڪافي‬ ‫من پنهنجي کي مار مار‬ ‫سر ڏئي سرهو ٿئين تون‬ ‫من مسيتيون قلب ڪعبه‪ ،‬يار جو دل ۾ ديدار‬ ‫جي ڏسين جئري مري‪ ،‬تو ۾ وڄي تند تار تار‬

‫‪135‬‬

‫سر وڍڻ سودو ڪرڻ‪ ،‬اهو عاشقن انجام يار‬ ‫اهي ري ڪاتيَء ڪٺا وتن‪ ،‬النگها لنگهي پيا پار پار‬ ‫عشق جي ٻڍل چوي‪ ،‬جن کي اديون لوري لڳي‬ ‫سي سمهي ڪيئن ننڊ ڪنديون‪ ،‬اهي روز روئينديون زار زار‬

‫سر سسئي‬ ‫ڪافي‬ ‫پنهل شل پرچي اال‪ ،‬ٻاروچل ٻانهيَء سان‬ ‫گهوريان مٿون گهوٽ جي‪ ،‬مال مڏيون خرچي اال‬ ‫مصطفي‪ ،‬گهوٽ تنهنجي گهرجي اال‬ ‫ماڙ منديَء تي‬ ‫ٰ‬ ‫سام پرتيَء سيدا‪ ،‬ولهيَء تي ورتيئي اال‬ ‫ٻاروچل وٽ ٻڍل چوي‪ ،‬سو سر سسي ڌرجي اال‬ ‫ڪافي‬ ‫ڏکن جون ڳالهيون چونديس پنهل کي‬ ‫اٿم اميد وري ملندو شال‬

‫‪136‬‬

‫رمز سڄڻ جي دل ريهي‪ ،‬پنهل پکي منهنجي ايندو پيهي‬ ‫صدقو سڄڻ تون مڏيون هي مال‬ ‫طعنا تنڪا ماڻهو ڏين مهڻا‪ ،‬اهي پاتم ڪري ڳل ڳهڻا‬ ‫سي مون سونهن ٿا موتي در لعل‬ ‫مرض محبت جي جو آه ڊپ نڪو دارون‪ ،‬هيانُء فراقن‪ ،‬ڦٽي ڪيو ڦارون‬ ‫ڀال ڪري ڀيرو ننگي ننگ پال‬ ‫سرتيون سور سبق سيکاريم‪ ،‬منهن تون گونگهٽ وري عشق اتاريم‬ ‫درد الئي آڻي دل تي ڌمال‬ ‫لڄ شرم سڀ عشق وڃايم‪ ،‬ڪيچ ڪشالو پرين پنڌ آيم‬ ‫بيهڻ ڀنڀور ۾ مون کي آه جنجال‬ ‫موهيو ٻڍل کي موٽي عشق اوهان جي‪ ،‬چور ڪئي دل طلب توهانجي‬ ‫ساعت سڄڻ ري ڀانيان سال‬ ‫ڪافي‬ ‫عشق نٿو ڏي آرام‪ ،‬بره بيراڳڻ ڪئي آهيان‬ ‫هوت هڻي ويم هٿ سان‪ ،‬من ۾ ميخ مدام‬ ‫قابو ڪوهياري ڪيو‪ ،‬وجهي لنؤ لنؤ ۾ لغام‬ ‫نينهن نهوڙي ناڙ ڪيم‪ ،‬تن کي وڻي نه طعام‬ ‫‪137‬‬

‫ٻڌي ساه سڌير ٿيو‪ ،‬پرين جو پيغام‬ ‫سگ ٻڍل هي سيدا‪ ،‬گولو آٌء غالم‬ ‫ڪافي‬ ‫آيو ٻاروچل آيو‪ ،‬جنهن رمزن روح ريجهايو‬ ‫سڪ پريان جي ساه ۾‪ ،‬سو تان هاديَء هوت ماليو‬ ‫راتيان ڏينهان روح کي‪ ،‬طلب اوهان جي تايو‬ ‫دونهان درد دکايا‪ ،‬سو تان محبت مچ مچايو‬ ‫سمهان سمهڻ ناه ڪو‪ ،‬سو تان جارؤن يار جاڳايو‬ ‫لڳو ٻاڻ ٻڍل چوي‪ ،‬سو تان گهور پرينَء جي گهايو‬ ‫ڪافي‬ ‫ووڙينديس ور‪ ،‬ڀيلي سڀ بر‪ ،‬پنهل تؤن پاڻ مان گهوريان‬ ‫ماري دردن ڪيس ماندي‪ ،‬پڇايان مان يار جا پانڌي‬ ‫وره کؤن وار ناهيان واندي‪ ،‬ڪپي سر هي ڪلهن تون ڪوريان‬ ‫ڪاڪيون ڪيچ ڏي وينديس ڪاهي‪ ،‬سورن جو سندرو ساهي‬ ‫‪138‬‬

‫ڇپر ڇولڻ مانکي ڇاهي‪ ،‬مليو ڏک ڏاج ٿي ڏوريان‬ ‫پکي منهنجي پنهل ايندو‪ ،‬ورتيون هي نال نماڻي نيندو‬ ‫دالسا يار اچي مون ڏيندو‪ ،‬چرخو تنهن يار لئه چوريان‬ ‫آکي ٻڍل ڳڻتيَء ڳاريو‪ ،‬وڇوڙي يار جي مون کي ماريو‬ ‫سورن منهنجو ساه بيکاريو‪ ،‬هنئين جو حال ڪنهن سان اوريان؟‬ ‫ڪافي‬ ‫ڏاڍو نينهن پنهل مون سان اليو تو‬ ‫اليو تو‪ ،‬بره بڇايو تو‬ ‫ستي پيئي هيس سيج پلنگ تي‬ ‫جارئون يار جاڳايو تو‬ ‫شوق محبت جون ڇمڪن ڇيريون‬ ‫ناچوَء جان ته نچايو تو‬ ‫يار ٻڍل کي روز ازل کؤن‬ ‫جانب جام پاليو تو‬ ‫ڪافي‬ ‫سڄڻ ريَء نه سري ڪا‪ ،‬ڀينر هن ڀنڀور ۾‬ ‫دردن ڌوڌ دکايا‪ ،‬اندر آگ ٻري ڪا‬

‫‪139‬‬

‫محبت منهنجي من ۾‪ ،‬ڪج نه ڍول ڍري ڪا‬ ‫سمهان سمهڻ نه اچي‪ ،‬چاڪن ڪيس چري ڪا‬ ‫لنؤ ٻڍل کي لعل ڪيو‪ ،‬کلي دل دري ڪا‬

‫ڪافي‬ ‫اديون عشق آريَء جي‪ ،‬مون وانگي مٺي ڪا‬ ‫برسر بوند بره جي‪ ،‬اوچتي اٺي ڪا‬ ‫ووڙيندي وڻڪار ۾‪ ،‬بر ۾ ٿيس بٺي ڪا‬ ‫آٌء نه سڱيڻي سسئي‪ ،‬جيڪر هيس جٺي ڪا‬ ‫ڪانه ڏٺي مون ڪڏهن‪ ،‬ريَء قصور ڪٺي ڪا‬ ‫الئق ناهه لطيف چئي‪ ،‬پرکي ڏيڻ پٺي ڪا‬

‫ڪافي‬ ‫گهاريان ڪيئن گهڙي ڪا‪ ،‬ڀينر هن ڀنڀور ۾‬ ‫دل ته دلبر يار سان‪ ،‬اوچتي ئي اڙي ڪا‬

‫‪140‬‬

‫سور پڇو ها سرتيون‪ ،‬لحظو هت لڙي ڪا‬ ‫ميخ محبت جي من ۾‪ ،‬اندر منجهه جڙي ڪا‬ ‫دل ٻڍل دانهون ڪري‪ ،‬سورن منجهه سڙي ڪا‬ ‫ڪافي‬ ‫ور ڏي وينديس‪ ،‬منهن نه مٽينديس‬ ‫ڀينر ڀنڀور جون گهوري گهر ماڙيون‬ ‫جيڏيون جتن مون کي ڪين جاڳايم‪ ،‬سفر سورن جو سر تي آيم‬ ‫ڪيچ ڪاهينديس‪ ،‬لڪ مؤن لتاڙيون‬ ‫جيڏيون ڇو ٿيون مون کي جهليو‪ ،‬ڪيو چپ چوڻ کؤن‪ ،‬پنهنجو پاڻ پليو‬ ‫ٻول ٻڌا اٿم وڃي پت پاڙيون‬ ‫کائڻ پيئڻ زهر ٿي ڀانيان‪ ،‬حال اندر جو ڪنهن کي ٻڌايان‬ ‫عشق ڏنيون آڻي ٻاري ڪي اماڙيون‬ ‫ننڊڙي نيڻن کي ڪين اچي ٿي‪ ،‬عشق جي آتش من ۾ مچي ٿي‬ ‫سور سڄڻ جا وڃن ٿا ساڙيون‬ ‫جيَء ۾ ٻڍل ٿم جن جي جهوري‪ ،‬هيڪل ڇڏي ويا ڇپر ۾ ڇوري‬ ‫روز رڙان ٿي ڳوڙها ڳل ڳاڙيون‬

‫‪141‬‬

‫ڪافي‬ ‫ور لئي ڪنديس وس‪ ،‬يار لهنديس لعل لڪل مؤن‬ ‫انگ لکيو منهنجو اڳهين‪ ،‬آٌء ڪيئن ميٽيان مس‬ ‫ووڙينديس وڻڪار ۾‪ ،‬ڏيهه ڏيندو مانکي ڏس‬ ‫ڪاهيون وينديس ڪيچ ڏي‪ ،‬وٺي گورن جو گس‬ ‫ايندو ٻاروچل ٻڍل چوي‪ ،‬ڪو پوندس شال ترس‬ ‫ڪافي‬ ‫سڄڻ تؤن ساه هي سرتيون‪ ،‬ڪري آٌء گهور گهورينديس‬ ‫ڇڏي سرتيون سڀئي سانگا‪ ،‬ڪاڪيون آٌء ڪيچ ڪاهينديس‬ ‫پنهل جي ڪاڻ ڪري پنڌڙا‪ ،‬وڃي آٌء ڏيهه ڏورينديس‬ ‫سمهڻ سڀ ساُء ويو سرتيون‪ ،‬وڇوڙي يار جي ماريس‬ ‫سڻي سڏڙا ايندو عربي‪ ،‬ويهي پنهنجو حال اورينديس‬ ‫ٻڍل کي عشق آريَء جو‪ ،‬ازل کؤن هو اڳي جيڏيون‬ ‫ٻانهي گولي تنهنجي در جي‪ ،‬منهنڙو مان ڪين موڙيندس‬

‫‪142‬‬

‫ڪافي‬ ‫رمزن روح رتوڙي رتوڙي‪ ،‬خان پنهل جي جيڏيون‬ ‫درد سڄڻ جي ڪيا دل منجهه ديرا‪ ،‬جوش جاليم جيڏيون جيرا‬ ‫من ۾ مچ متوڙي متو ڙي‬ ‫سڪ سڄڻ جي شور مچايو‪ ،‬ناچوَء وانگر پوِء نينهن نچايو‬ ‫ڪاڪيون ‪ ،‬قرب ڪٺوڙي ڪٺو ڙي‬ ‫راتيان ڏينهان اندر اداسي‪ ،‬پر جي ڪاڻ مان گهڻو پياسي‬ ‫پرت آهيان پتوڙي پتو ڙي‬ ‫عشق ٻڍل سان ڪئي اثباتي‪ ،‬ظاهر ظهور ٿيو ذوق ذاتي‬ ‫وره وڪوڙي وتو ڙي‬ ‫ڪافي‬ ‫ڏيهه ڏيندو مانکي ڏس ڏيرن جا‪ ،‬ڪيچ وينديس مان ڀي ڪاهي ڪاهي‬ ‫راتيان ڏينهان اندر اداسي‪ ،‬ساه سڄڻ ڏي ساهي ساهي‬ ‫وينديس رهنديس ڪينڪي‪ ،‬الڳاپا سڀ الهي الهي‬ ‫لنؤ جو لڳڙي روز ازل کؤن‪ ،‬پيچ پنهل توسان آهي آهي‬ ‫عشق ٻڍل آه جن کي اندر ۾‪ ،‬تار ترڻ تن کي ڇاهي ڇاهي‬

‫‪143‬‬

‫ڪافي‬ ‫لونَء لونَء منجهه لڳي‪ ،‬ڪا ٻولي ٻاروچل جي‬ ‫تار طلب جي تن ۾‪ ،‬وحدت ساڻ وڳي‬ ‫هلو ته ڪاهيون ڪيچ ڏي‪ ،‬ڀينر ڪيو نه ڀڳي‬ ‫چوري چاڪ چريَء جا‪ ،‬دلبر دل ٺڳي‬ ‫دل ٻڍل جي دلبر جي‪ ،‬دردن منجهه ڌڳي‬ ‫ڪافي‬ ‫ٻاروچي ٻولي‪ ،‬ڙي يار‬ ‫سيکاريم سورن جي‬ ‫کڻنديس پير پنهل جو‪ ،‬ڳوٺن ۾ ڳولي‬ ‫ڏئي ويا ڏير ڏکيَء کي‪ ،‬ڏونگر جي ڏولي‬ ‫پورهيت کڻندا پاڻ سان‪ ،‬گڏيندا گولي‬ ‫اٺئي پهر اندر ۾‪ ،‬هنئڙي ۾ هولي‬ ‫سڪ ٻڍل کي سيدا‪ ،‬پاڪ پسان ٽولي‬ ‫‪144‬‬

‫ڪافي‬ ‫گهڙيَء گهڙيَء سر گهورينديس‪ ،‬مان ته ڏيهه پنهل لئه ڏورينديس‬ ‫هيُء سر يار سڄڻ جي اڳتون‪ ،‬ڪنڌ ڪلهن تون ڪورينديس‬ ‫راتيان ڏينهان روح پنهنجي ۾‪ ،‬سڪ جا سڳا مان سورينديس‬ ‫پکي ٻڍل جي آٌء تان پيهي‪ ،‬حال اندر جو اورينديس‬ ‫ڪافي‬ ‫سڄڻ ريَء ٿي سڪان‪ ،‬محبت ماري آهيان‬ ‫کڻنديس خان پنهل ڏي‪ ،‬وحدت واريون وکان‬ ‫ڪاغذ ڪيچ ڌڻيَء ڏي‪ ،‬رويو رويو لکان‬ ‫دل ۾ دلبر يار جا‪ ،‬سبق ويٺي سکان‬ ‫نينهن ٻڍل نروار ڪيو‪ ،‬هاڻي ڪاڏي لڪان؟‬

‫‪145‬‬

‫ڪافي‬ ‫جيڏيون جانب سان دل منهنجي آهي‪ ،‬سرتيون ستا سور ويو جاڳائي‬ ‫سسئي پنهل ڪاڻ بيٺي او ساري‪ ،‬ڪيچي ڪيچ ويڙا ڪرها قطاري‬ ‫بر ٻجهي باري‪ ،‬هيَء ٻانڀڻ ٻاڪاري‪ ،‬اجهو خان ايندم ڪيچ ڌڻي ڪاهي‬ ‫مومل گهوٽ ماڙيَء ۾ گهڻيئي گنوايا‪ ،‬ڏسڻ ڏهاڙي عاشق ڪنڌيَء ڪاڪ آيا‬ ‫مينڌري هڻي منڊ مومل کي اليا‪ ،‬رويو راڻي ڪاڻ ڪانگ ٿي اڏائي‬ ‫محبت مجني کي نينهن پئي نهوڙيو‪ ،‬بيٺو هيو بر ۾ ولين ۾ وڪوڙيو‬ ‫ليلي بيٺو پڇائي‬ ‫اهلل عاشقن جو الهج وڇوڙو‪ ،‬التس لنؤ‬ ‫ٰ‬ ‫سڪ ته سهڻيَء کي ميهر جي ساري‪ ،‬اديون عشق آڻي سچي سا اٿاري‬ ‫ٻڍل چوي بنديَء تي پيا بار باري‪ ،‬ماندي ميهر لئي ويٺي واجهائي‬ ‫ڪافي‬ ‫پنهل جا پيرا‪ ،‬ڏورينديس ڏونگر ۾‬ ‫اوکو پنڌ پهاڙ جو‪ ،‬وڪڙ اويرا‬ ‫سورن ساڙيو ساه کي‪ ،‬جلن ٿا جيرا‬ ‫ڏسان شال اکين سان‪ ،‬دلبر جا ديرا‬ ‫ڪندو ٻاجهه ٻڍل چوي‪ ،‬ميٽيندو ميرا‬

‫‪146‬‬

‫ڪافي‬ ‫سهڻي يار مون کي رمز رالئي‬ ‫آهيان ماندي‪ ،‬پڇان پانڌي‪ ،‬لنؤ ڍولڻ الئي‬ ‫تنهنجا سور‪ ،‬مون پور‪ ،‬آهن اندر ۾‬ ‫سڻي سوال‪ ،‬ڏسي حال‪ ،‬رک تون نظر ۾‬ ‫هوت ڇوري‪ ،‬هئن ڀوري ڇڏ جان نه بر ۾‬ ‫لڳي الم‪ ،‬تنهنجي سام‪ ،‬معاف ڪر مدائي‬ ‫ڪريان دانهون ٻڌي ٻانهون‪ ،‬تڪيان تنهنجون ويٺي راهون‬ ‫وٺي سير‪ ،‬ڀري پير‪ ،‬ايندي اڳاهون‬ ‫شب روز‪ ،‬مانکي سوز‪ ،‬آهي تولئي تيالهون‬ ‫ڏينهن رات‪ ،‬تنهنجي تات‪ ،‬سڪ اٿم سدائي‬ ‫آٌء اوري‪ ،‬وڃان گهوري‪ ،‬مل منهنجا جاني‬ ‫تون يار‪ ،‬منٺار مان هان تنهنجي ٻانهي‬ ‫آهين نور‪ ،‬تون حضور‪ ،‬ڪونهي تنهنجو ثاني‬ ‫جهاتي پائي‪ ،‬لنؤ الئي‪ ،‬دل تو دٻائي‬ ‫ٻڍل چوي يار ڪڏهن پرين اڱڻ ايندين‬ ‫ڇڏ ماڻو‪ ،‬ٿيُء سياڻو‪ ،‬وٺي نال نيندين‬ ‫هڪ ڀيرو‪ ،‬ڪري ٿورو‪ ،‬گداگر گڏيندين‬ ‫مل هاڻي‪ ،‬رب ڄاڻي‪ ،‬گهوري پوِء جدائي‬

‫‪147‬‬

‫ڪافي‬ ‫سمهڻ سرتيون سڪ وڃايم‪ ،‬بره بڇايم ڪي بحري باز‬ ‫سر تي آيم عشق اڻانگو‪ ،‬سرتيون ڇوڙيم سڀڪو سانگو‬ ‫عشق اندر ۾ ڪيا آواز‬ ‫دلبر وئين تون دلڙي ڌتاري‪ ،‬محب مٺا وڃ منهنڙو ڏيکاري‬ ‫پنهنجي نيڻن جا ڪي نوان ناز‬ ‫وره کوڙيون آڻي تندون تاران‪ ،‬ڪست منجهؤن ڪيم ڪوڪاران‬ ‫سورن وڄايم سهسين ساز‬ ‫عشق ٻڍل ٿي اوکي بازي‪ ،‬گوِء کٽن ڪي پڙ مان غازي‬ ‫مشڪل سمجهن رندي هي راز‬ ‫ڪافي‬ ‫لؤنَء لؤنَء اندر ويٺي لڇان‪ ،‬سرتيون سڄڻ جي سور ۾‬ ‫جڏهين عشق سر آواز ڪيو‪ ،‬سارو عقل سڀ هوش ويو‬ ‫منهنجو پرين سان پيچ پيو‪ ،‬ڦران مست ٿي مخمور ۾‬ ‫محبت اٿم من ۾ مدعا‪ ،‬پر ڏي وڃج قاصد ادا‬ ‫ساري ڪجانِء منهنجي صدا‪ ،‬هٿڙا ٻڌي حضور ۾‬

‫‪148‬‬

‫قاصد ڪهي وڃ يار ڏي‪ ،‬دلبر مٺي دلدار ڏي‬ ‫اکڙيون انهيَء ئي پار ڏي‪ ،‬پل پل نهارين پور ۾‬ ‫جن کي ٻڍل سڪ ساه ۾‪ ،‬سي رڙنديون وتن رند راه ۾‬ ‫اٿن آسرو اهلل ۾‪ ،‬هردم نظر حق نور ۾‬ ‫ڪافي‬ ‫محب مئيَء جي گهر آيو‪ ،‬ميندي مون اچي اليو‬ ‫سرتيون هار سينگار ڪيو‪ ،‬سرهي سيج وڇايو‬ ‫جنهن ڏٺي ڏک ڏور ٿيا‪ ،‬سرتيون ڪم ٿيو سجايو‬ ‫سير کٿوري واسيا‪ ،‬پيرل پير اچي پايو‬ ‫اڱڻ ٻڍل جي عيد ٿي‪ ،‬پرينَء پاڻ پسايو‬ ‫ڪافي‬ ‫ساعت ڪين سري ڙي سري ڙي‬ ‫محبت لئي هان ماندي‬ ‫سرتيون سور ٿيا ٿم سونهان‪ ،‬درد دکايا دل منجهه دونهان‬ ‫من ۾ ٿو مچ ٻري ڙي ٻري ڙي‪ ،‬وار نه آهيان هڪ واندي‬

‫‪149‬‬

‫سرتيون سڄڻ جي آٌء سڪ ۾ سڪان ٿي‪ ،‬خط پروانا روز لکان ٿي‬ ‫ڳوڙهن ڳاٽ ڀري ڙي ڀري ڙي‪ ،‬ويٺي پڇايان پانڌي‬ ‫جانب جئري اچي پاتم جهاتي‪ ،‬بيوس منهنجي دلڙي جو ڦاٿي‬ ‫آئي منجهه اري ڙي اري ڙي‪ ،‬بره ڪئي هان باندي‬ ‫نينهن ٻڍل کي هو ننڍي الڪون‪ ،‬هيانُء فراقن ڦٽي ڪيو ڦاڪون‬ ‫ماريس ذوق ذري ڙي ذري ڙي‪ ،‬ڪيچ ڌڻي ور ڪانڌي‬ ‫ڪافي‬ ‫دام وجهي ويو دلبر دلڙي‬ ‫سو يار لٽي ڙي لٽي ڙي‬ ‫عشق آريَء جو لڳڙو جنهن کي‪ ،‬سور انهيَء جي سڌ آ تنهن کي‬ ‫ڦاٿي سا ڪين ڇٽي ڙي ڇٽي ڙي‬ ‫ميخ محبت جي يار هڻي ويو‪ ،‬درد ونديَء جي دلڙي کڻي ويو‬ ‫گهورن ساڻ گهٽي ڙي گهٽي ڙي‬ ‫عشق اوالنبا ٿو آڳ اٿاري‪ ،‬مرد هزارين پيو مانجهي ماري‬ ‫چشمن ساڻ چٽي ڙي چٽي ڙي‬ ‫سڪ ٻڍل کي آه سندس سدائي‪ ،‬راتيان ڏينهان اها وحدت وائي‬ ‫هرگز ڪين هٽي ڙي هٽي ڙي‬

‫‪150‬‬

‫ڪافي‬ ‫دلبر توکؤن ڌار‬ ‫ڏکيا مان ڏينهن گذاريان‬ ‫سڏڙا ڪريان ٿي سڪ مون‪ ،‬نيڻين وهايو نار‬ ‫ڪوڙين ويٺي ڪانگ اڏاريان‬ ‫ورتيا ٻانڀڻ سڀ ٿي گهرايان‪ ،‬پڇان پوٿي دار‬ ‫راهون تنهنجون روز نهاريان‬ ‫پرچ پرين ڏس پاڻ ڏي‪ ،‬مون ۾ حرف هزار‬ ‫آرزيون ويٺي عرض گذاريان‬ ‫سڪ ٻڍل کي سيدا‪ ،‬سگهو مل سردار‬ ‫سدا ويٺي توکي ساريان‬ ‫ڪافي‬ ‫درد چوان ڪنهن کي‬ ‫بنا ديدار ڪونهي دارون‬ ‫سڄڻ کي سڪ منجهان ساريان‪ ،‬اکين مان آب ٿي هاريان‬ ‫توبن گهڙيون ڪيئن گهاريان‪ ،‬موڙي آُء محب مهارون‬ ‫ڪئي هان فراقن فاني‪ ،‬ڪڏهن ملندو دل جاني‬ ‫ڦران در در ديواني‪ ،‬ڦٽي هنئڙو ٿيو ڦارون‬ ‫‪151‬‬

‫اڱڻ منهنجو يار ڀي ايندو‪ ،‬دالسو دوست جو ڏيندو‬ ‫نماڻي نال هيَء نيندو‪ ،‬ڪريان ويٺي روز پڪارون‬ ‫ادا قاصد اتي وڃجانِء‪ ،‬ٻڍل جو حال هيُء چئجان‬ ‫ٻڌي هٿڙا پيرن پئجان‪ ،‬منهنجي پاران ڪجانِء زاريون‬ ‫ڪافي‬ ‫ڏاڍو بار بره جو باري آهه‬ ‫سڌ سور وارن کي ساري آهه‬ ‫ڇاتيَء ۾ جڏهن پاتم جهاتي‪ ،‬دلبر ديد ڏيکاري آهه‬ ‫باه بره جي ڏئي ٿي ڀڙڪا‪ ،‬ٻاروچل اچي ٻاري آهه‬ ‫ٻانهي گولي يار پنهنجي جي‪ ،‬پاند ڳچيَء ڳل ڳاري آهه‬ ‫لنؤ لنؤ دي وچ الت اِهائي‪ ،‬قرب وهائي ڪاري آهه‬ ‫سرڪ ٻڍل کي صحبت واري‪ ،‬پر ڪري يار پياري آهه‬

‫ڪافي‬ ‫محبت جون ميخان هنيون‪ ،‬دلڙي کنيون‪ ،‬اديون منهنجو يار هليو ويو‬

‫‪152‬‬

‫ڳجهه اندر جون ڳالهڙيون‪ ،‬ڪنهن کي مان ڪين چيون‬ ‫نؤڪان تنهنجي نينهن جون‪ ،‬لنگهي وڃي پار پيون‬ ‫سور سيبائن ساهه کي‪ ،‬ويو ته ڏکيَء کي ڏيون‬ ‫سڪ ته ٻڍل کي ساهه ۾‪ ،‬جيئن ٽچڪن تيل تيون‬ ‫ڪافي‬ ‫الئي لنؤ هڻي ويو يار ميان‪ ،‬جنهنجي بره ڪيو بيمار ميان‬ ‫هوت هڻي ويو هٿ سان‪ ،‬سو ڪنڊو منجهه ڪاپار ميان‬ ‫جن کي لڳو سيئي ڄاڻندا‪ ،‬هن درد جو ڌڌڪار ميان‬ ‫نيڻن نار نوان ڪيا‪ ،‬سي ته روئن زارون زار ميان‬ ‫هنڌ پٿرڻيون هوت لئي‪ ،‬سي ته گهوريا سڀ سينگار ميان‬ ‫اٺئي پهر عجيب لئي‪ ،‬مانکي اندر ۾ اڌمار ميان‬ ‫سورن ساڙيو ساه کي‪ ،‬اچي قلب ڪين قرار ميان‬ ‫مون ۾ مدايون ٿي گهڻيون‪ ،‬سي ته بيحد بي شمار ميان‬ ‫ڪندو ٻاجهه ٻڍل چوي‪ ،‬ويندو ساٿ گڏيون سردار ميان‬

‫‪153‬‬

‫ڪافي‬ ‫سور ۾ وئي آهه سڙي‪ ،‬ڙي جيڏيون‬ ‫هيَء دل ته نينهن نهوڙي‬ ‫رئندي رئندي رت جا ميان‪ ،‬ڳوڙها پيم ڳڙي‪ ،‬ڙي جيڏيون‬ ‫هوت هڻي پيو هٿ سان‪ ،‬ڪا من ۾ ميخ مڙهي‪ ،‬ڙي جيڏيون‬ ‫سڏڙا ڪريان ٿي سڪ مون‪ ،‬پنا روز پڙهي‪ ،‬ڙي جيڏيون‬ ‫دلبر ٻاجهون مشڪل مئيَء کي‪ ،‬گهارڻ هڪ ته گهڙي‪ ،‬ڙي جيڏيون‬ ‫راتيان ڏينهان روح ۾‪ ،‬من ۾ موج چڙهي‪ ،‬ڙي جيڏيون‬ ‫اصل ٻڍل کي دم دم دل تي‪ ،‬درد ٻڌي آ ڌڙي‪ ،‬ڙي جيڏيون‬

‫‪154‬‬

‫سر عمر مارئي‬ ‫ڪافي‬ ‫حال وڃي هو چونديس تن مارن کي ويهي‬ ‫تن مارن کي ويهي‪ ،‬منهنجي دلڙي جن ريهي‬ ‫مان مارن جي آهيان‪ ،‬مارو مٽ هن سي منهنجا‬ ‫ڪڏهن سيبائن ڪينڪي‪ ،‬ٻن زيور پيا تنهنجا‬ ‫جيئري وينديس آٌء شل پکي پنهنجي پيهي‬ ‫سڪ مارن جي سرس آهه‪ ،‬جهڙ جان بيٺم جهوئي‬ ‫تن مارن جي سرتيون راه نهاريان روئي‬ ‫سي ماروئڙا ٿا وسن‪ ،‬آٌء پري ڪيئن پيئي‬ ‫ٻڍل آکي تن ريَء جڳ ۾‪ ،‬آٌء وري ڪيئن جيان‬ ‫ڪڍ هيَء قيد منجهؤن‪ ،‬ڇڏ تون‪ ،‬مڃ هيَء منٿ ميان‬ ‫آيس ساهه سيباڻا سيئي‬

‫ڪافي‬ ‫تن مارن ريَء عمر گهاريان‪ ،‬ڪيئن مان گهڙي‬ ‫گهاريان ڪيئن مان گهڙي‪ ،‬ڀڃ تون قيد ڪڙي‬ ‫ماندي ماڙين ۾ آهيان‪ ،‬ڪستون ڪريان ٿي ڪوڪاران‬ ‫داغ اباڻا دل تي‪ ،‬هيانُء ڦٽي ٿيو ڦاران‬

‫‪155‬‬

‫ڏيل ڀريو آ ڏک سان‪ ،‬ڳوڙها ڳل پيا ڳڙي‬ ‫جيَء ۾ جهوري جن جي‪ ،‬تن ڏي شال وڃان‬ ‫زهر ٿيا هن زيور‪ ،‬ٻانهي پٽ تي ڀڃان‬ ‫ڏي تون رضا سان رخصت‪ ،‬وڃان پنهنجي لوِء لڙي‬ ‫اکڙيون سانوڻ مينهن جان‪ ،‬روئڻ ٻاجهون نه رهن‬ ‫تن سانگين کي ساريون‪ ،‬نت نت نيڻ وهن‬ ‫بيوس ٿي هان بند ۾‪ ،‬مئي هان روز رڙي‬ ‫ٻڍل آکي تن ريَء‪ ،‬وهڻ وه مون ٿيو‬ ‫دئونس ٻڌي آهه دردن‪ ،‬ڪهل سو ڪيو‬ ‫جوش جاليم جيرا‪ ،‬سڪ ۾ ويو ساه سڙي‬ ‫ڪافي‬ ‫طلب مارن جي آه تات‪ ،‬شل ايندا اباڻا‬ ‫ٻن ماڙيون‪ ،‬ٻن طول وهاڻا‬ ‫پيرون چونڊينس پاند ۾‪ ،‬پره ڦٽي پرڀات‪ ،‬پسان پکا پيڪاڻا‬ ‫ويهڪ جن جي واريَء تي آ‪ ،‬اٿارن اڌ رات‪ ،‬مان ٻڪر ٻاٻاڻا‬ ‫اڳڙا اباڻن انگ تي‪ ،‬ڏيہ وارن جي آ ڏات‪ ،‬مانکي سيئي سيباڻا‬ ‫ٻڍل چوي پسان پيڪن کي‪ ،‬وائي اها وات‪ ،‬ڏسان ڏيہ ۾ ڏاڏاڻا‬

‫‪156‬‬

‫ڪافي‬ ‫سنگهارن جا سور‬ ‫جاڳائن ٿا جهٽ جهٽ ۾‬ ‫اٺا مينهن ملير تي‪ ،‬ٻيرن ڪيا ٻور‪ ،‬پيرون چونڊينس پٽ پٽ ۾‬ ‫کڻي آئين کوه تؤن‪ ،‬ٻڌم نه ٻاٻور‪ ،‬چورائي وئين چٽ گهٽ ۾‬ ‫آٌء شرع تي سومرا‪ ،‬عمر ڪر نه ڪلور‪ ،‬لوڙه لٽيندِء لٽ لٽ ۾‬ ‫ٻن هي هنڌ ٻڍل چوي‪ ،‬ٻن گهٽيون گهر پور‪ ،‬کہ وهڻ کٽ کٽ ۾‬ ‫ڪافي‬ ‫تن مارن جا ميان عمر‪ ،‬سور وڃن ٿا ساڙيون‬ ‫پسان پيڪن جون پٽ تي‪ ،‬ويڙهيچن جون واڙيون‬ ‫آٌء ڪانگ ڪا تن جي‪ ،‬لنُء هاڻي الت وري‬ ‫سانگيئڙن جي سڪ ۾‪ ،‬روئندي ڳچ پيا ڳري‬ ‫دم دم ڪريان ٿي دانهون‪ ،‬ڳوڙها ڳل سي ڳاڙيون‬ ‫رنجايل جي روح ۾ پل پل پور پون‬ ‫سانگيئڙن کي ساريون‪ ،‬نت نت نيڻ وهن‬ ‫بيوس ٿي هان بند ۾‪ ،‬روز ڪريان ٿي راڙيون‬

‫‪157‬‬

‫تن مارن سان عمر منهنجا نيڻ لڳا‬ ‫ساه سيبائن ڪينڪي ٻن تنهنجا ويس وڳا‬ ‫الکيڻي اٿم لوئي‪ ،‬پٽ ڪريان ڦاڙيون‬ ‫ٻڍل چوي ٻن پيا‪ ،‬تن ريَء گهر گهٽيون‪،‬‬ ‫جهانگيئڙن سان جهنگ ۾ وڃي پيان خوب کٽيون‬ ‫ڏوٿيئڙن جي ڏک ۾‪ ،‬مور وڻن نه ماڙيون‬ ‫ڪافي‬ ‫عمر ڏي موڪل‪ ،‬ميان‬ ‫وطن آٌء وينديس اال‪ ،‬سرتين سان حال ونڊينديس‬ ‫کڙي هيس کوه تي‪ ،‬ڪانه سڻائي ڪل ميان‬ ‫پٽ پهرينديس ڪينڪي‪ ،‬پيڪن جي آهِه پل ميان‬ ‫سهسين منهنجي ساهه ۾‪ ،‬سورن ڪيا اٿم سل ميان‬ ‫ٻڍل چوي ميان سومرا‪ ،‬ڇو جهلين ٿو جهل ميان‬

‫ڪافي‬ ‫رڻ ۾ پيئڙن رات‪ ،‬عاشق قلم ڪهايا‬ ‫سرڙو ڏنائون سڃ ۾‪ ،‬ان نه هيڙن وات‬

‫‪158‬‬

‫تال تاس تپايا‬ ‫مينديَء رتڙن هٿڙا‪ ،‬پره ڦٽيَء پرڀات‬ ‫ڳاني ٻڌڙا پئي آيا‬ ‫مڃ ٻڍل امر اهلل جا‪ ،‬مارو ستاهن رات‬ ‫گهايل گهورن گهايا‬ ‫ڪافي‬ ‫هت اِهوئي حال سانگيئڙا ويٺي ساريان‬ ‫سور مارن جا ڪنهن کي ڏيکاريان‬ ‫کٽ جي وهڻ جو مرم ٿو ماري‪ ،‬پٽ پهرڻ جو لقب اسان کي‬ ‫لوئي اباڻي الل‪ ،‬سرکنڊ سر نه سينگاريان‬ ‫روز مارن لئه ڪريان ويٺي ريهان‪ ،‬چاڪ چڪن ٿا ڦٽ لک ويهان‬ ‫ساعت ڀانيان ٿي سال‪ ،‬ڏينهن مان غم ۾ گذاريان‬ ‫عمر اباڻن ڏانهن قاصد ايندو‪ ،‬کيت سنديون کلي خبران جو ڏيندو‬ ‫مارو ٿا چارن مال‪ ،‬مان ويٺي تن جي راه نهاريان‬ ‫ٻڍل چوي ترس نه پيئڙِء‪ ،‬بيوس آڻي بند جو ڪيڙِء‬ ‫هت جيئڻ آه جنجال‪ ،‬ويڙهيچا مان ڪيئن وساريان‬

‫‪159‬‬

‫ڪافي‬ ‫تن مارن ريَء عمر‪ ،‬ماندي دل ٿي مري‬ ‫ماندي دل ٿي مري‪ ،‬ساريون ڳڻ ٿي ڳري‬ ‫محبت منهنجي من ۾‪ ،‬مارن جي آهه سدا‬ ‫ڪڍي قيد مؤن ڇڏ تون‪ ،‬جئري ڪر نه جدا‬ ‫دم دم ڪريان ٿي دانهون‪ ،‬ڳوڙهن ڳاٽ ڀري‬ ‫ميخان ماروئڙن جون جان جگر ۾ جڙيون‬ ‫ٻن تنهنجا بئنسر بوال‪ ،‬ڪين وڻن ٿيون ڪڙيون‬ ‫ليمان ڪاري بندڙا‪ ،‬ويهان ڪيئن ڪري‬ ‫مانکي ماروئڙن جا‪،‬پل پل پور پون‬ ‫ننڊ ناهين ڪا نيڻن‪ ،‬چران وري چاڪ چڪن‬ ‫سڪ ۾ ڪريان ٿي سڏڙا‪ ،‬ڏک ۾ ٿو ڏيل ڏري‬ ‫باغ باغيچا بنگال مور وڻن نا ماڙيون‬ ‫پسان پيڪن جون پٽ تي ويڙهيچن جون واڙيون‬ ‫اندر ڏي ٿو اڌمان ساعت ڪين سري‬ ‫هيڪ جيڏين سان هيڪر‪ ،‬وڃي پنهنجي ماڳ مالن‬ ‫ڳجهه اندر جون ڳالهيون‪ ،‬سڀيئي سور سالن‬ ‫عمر اميدان آهن‪ ،‬وطن تي واڳ وري‬ ‫ڏوٿيئڙا وڃي ڏسنديس‪ ،‬جيَء گهريا هن جيئي‬ ‫جالي آيس جن سان‪ ،‬ساه سيباڻا سيئي‬

‫‪160‬‬

‫چور ڪئي هان چاڪن‪ ،‬ماريس ذوق ذري‬ ‫سبق ٻڍل هيُء سڪ جو‪ ،‬ڪيئن وساريان ويهي‬ ‫ڏوٿيئڙن جي ڏک ۾‪ ،‬دهڪي ٿي هيَء ديهي‬ ‫درد دکايان دونهان من ۾ ٿو مچ ٻري‬

‫ڪافي‬ ‫ساه سانگين کي ٿو ساري‪ ،‬روئي وڃايم حال‬ ‫قلم قضا جي ڪوٽ ۾ آنديس‪ ،‬نه ته ڪير گهڙيون هت گهاري‬ ‫ٻن مڏيون هي مال‬ ‫درد مارن جي ڪئي ماري دل ماندي‪ ،‬روز ڳاراڻو ٿو ڳاري‬ ‫جالڻ مون کي جنجال‬ ‫ريَء مارن جي ٻن گهر ماڙيون‪ ،‬مونجهه وڌي هان ماري‬ ‫ساعت ڀانيان سال‬ ‫ٻڍل چوي پٽ نه پهرينديس‪ ،‬سڀ وينديسانِء ساڙي‬ ‫لوئي نه لڄايان پنهنجي الل‬ ‫ڪافي‬ ‫دم دم ياد پون ٿا اباڻا‪ ،‬ٻن هسيون ٻن هار‬ ‫عمر مانکي ڪين سيباڻا‬ ‫‪161‬‬

‫جهوڪ جهانگين جي پڌر پوٺن ۾‪ ،‬ڪين جالين سي ڪڏهن ڪوٺن ۾‬ ‫تڙن تي ڪن تنوار‪ ،‬ڀٽن تي جوڙن ڀاڻا‬ ‫روز مارن لئه جيُء جکي ٿو‪ ،‬درد جو دل ۾ ڌوڌ دکي ٿو‬ ‫لونَء لونَء ۾ للڪار‪ ،‬سوين مانکي سور ساماڻا‬ ‫ساعت سانگين ريَء سال ٿي ڀانيان‪ ،‬ويٺي تن جي واٽ واجهايان‬ ‫ڌڻي نه ڪندو شال ڌار‪ ،‬ڏسان وڃي ڏيهه ۾ ڏاڏاڻا‬ ‫ٻڍل چوي هت ڪيئن مان جاليان‪ ،‬سانگيئڙن کي ويٺي روز سنڀاريان‬ ‫ماريو مارن جي آزار‪ ،‬وڻن ٿا ڪين وهاڻا‬

‫ڪافي‬ ‫جن سان جيَء جڙي جڙي‬ ‫سي سانگ چڙهي ويم سڄڻا‬ ‫ويٺي واٽ نهاريان‪ ،‬ڳوڙها ڳل پيا ڳڙي ڳڙي‬ ‫دل ماندي دانهان ڪري‪ ،‬گهاريان ڪيئن گهڙي گهڙي‬ ‫اٺئي پهر اٻاڻڪي‪ ،‬ويئي سور انهيَء ۾ سڙي سڙي‬ ‫لڳو ٻاڻ ٻڍل چوي‪ ،‬قابو دلڙي ڪڙي ڪڙي‬

‫‪162‬‬

‫سر هير رانجهو‬ ‫ڪافي‬ ‫مولي ماليو‬ ‫رانجهو رات آيو‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫ٿا سير سرها‪ ،‬پرين پير پايو‬ ‫ويڙهي اسان جي ٿيڙيون واڌايون‪ ،‬من جون مرادون پرور پڄايون‬ ‫ڏک ڏور ٿيڙا‪ ،‬پنو روح رايو‬ ‫آيو اڱڻ مون کليون عشق تاران‪ ،‬دم دم دل ۾ پون ٿيو پچاران‬ ‫ذڪر ذوق ذاتي جانب جاڳايو‬ ‫وڻ ٽڻ وسن‪ ،‬ٿيون خوشبوِء خريدان‪ ،‬ڪل گل کليا ڪيون عالم عيدان‬ ‫آيو شاهه شافي جنهن اچي بار چايو‬ ‫مليو ٻڍل کي نبي نور انور‪ ،‬پهري تاج ڪلنگي آيو آهه دلبر‬ ‫مون تي مهر ڪيائين جنهن منهنڙو ويکايو‬ ‫ڪافي‬ ‫جيڪا رانجهن رمز رالئي‪ ،‬سا ته عجب ڏسڻ ۾ آئي‬ ‫راتيان ڏينهان طلب توهانجي‪ ،‬خيال ويو تن کائي‬ ‫زور اوهان جي نسنگ نهوڙيو‪ ،‬چشمن چوٽ چالئي‬ ‫محبت تنهنجي مچ مچايا‪ ،‬دونهي درد دکائي‬

‫‪163‬‬

‫روز ازل کؤن ٻڍل يار کي‪ ،‬هر دم خيال خدائي‬ ‫ڪافي‬ ‫جيڪا رانجهن رمز رالئي‬ ‫سا ته ناهي سلڻ دي‬ ‫ڀر ڀر ماريس تير جگر دا‪ ،‬چشمن چوٽ چالئي‬ ‫لڳڙي جنهن نون‪ ،‬خبر تنهين کي‪ ،‬ٻئي کي ڪل نه ڪائي‬ ‫رانجهن آيا حق جي صورت‪ ،‬ڦردا ويس مٽائي‬ ‫راتيان ڏينهان روز ٻڍل کي‪ ،‬هردم خيال خدائي‬

‫سر رامڪلي‬ ‫ڪافي‬ ‫اٿي ملڪ اسان جو اڳي اڳي‬ ‫اسان جهٽ جالڻ وارا جوڳيئڙا‬ ‫نيئي ڌريندِء خاڪ مٽيَء ۾‪ ،‬سر دي ڀائي سڳي سڳي‬ ‫اسان پلڪ ٽڪڻ وارا پرڏيهئڙا‬

‫‪164‬‬

‫پار پرين ڏانهن ڪير جهليندو‪ ،‬زور نه ڪنهن جو لڳي لڳي‬ ‫اسان امر مڃڻ وارا ماروئڙا‬ ‫سج چنڊ نه هو ڪتيان تاري‪ ،‬اسان انهيَء کؤن به اڳي اڳي‬ ‫اسان ڏيهه ڏورڻ وارا ڏوٿيئڙا‬ ‫ٻڍل چوي نيٺ جو نيندِء‪ ،‬ويري مٿي تي وڳي وڳي‬ ‫اسان سانگ ڪرڻ وارا سانگيئڙا‬ ‫ڪافي‬ ‫جوڳي منهنجڙو جيُء‪ ،‬پيارو مسافر سير تي آيو‬ ‫جوڳي ٿيوين تان ڪر تون صفائي‪ ،‬ڇوڙ طمع کي ڪر نه گدائي‬ ‫سرڪي سور مون پيُء‪ ،‬ڇڏي ڏي هيُء هول اجايو‬ ‫عجب ڏٺو سي ملڪ اهلل دا‪ ،‬سير ڪيتو سي فاني جڳ دا‬ ‫قادر آهي ته قويُء‪ ،‬باريَء جنهن هي باغ بنايو‬ ‫هاڻي هوتن ڏي ڪر ڪا هلڻ جي‪ ،‬ڳنڍ ڳالهه پرين سان ناهي ڇنڻ جي‬ ‫هت نه وسارو ٿيُء‪ ،‬توکي ڪنهن ٻول ٻڌايو‬ ‫ٺاهي جوڙي توکي مڪائون‪ ،‬سمجهه ٻڍل ائين اتاهون‬ ‫يا ڪي نه يار ڏانهن ٿيُء‪ ،‬متان گهمين عام اجايو‬

‫‪165‬‬

‫ڪافي‬ ‫ذات جوڳين جي نه معلوم ڪنهن کي‬ ‫هت مسافر آيا ڙي‬ ‫جوڳي موٽيا پوئتي قطاري‪ ،‬سامي ڳوڙها ڳل تي ڳاڙي‬ ‫عهد لکئي اٽڪايا ڙي‬ ‫جوڳي آدم ڪنون اڳي جو هيئڙا‪ ،‬سج چنڊ تارا پوِء پيدا ٿيئڙا‬ ‫آدم پوِء بنايا ڙي‬ ‫فنا في اهلل جي ڦوڪ جو ڏيندو‪ ،‬سچو سر هِڪ صاحب هوندو‬ ‫خاڪ بي خاڪ راليا ڙي‬ ‫آکي جو ٻڍل جوڳي االهي‪ ،‬ڪل ڪنهين کي نه ذات جي ڪائي‬ ‫لڪ ۾ جنهن پاڻ لڪايا ڙي‬ ‫ڪافي‬ ‫آٌء ادا سالڪ سهي ڪر‪ ،‬ڳالهه ڳجهي هيَء ڳري‬ ‫محبت سندي ميدان ۾‪ ،‬پئه مام ۾ مانجهي مري‬ ‫جوڳي ويا هيُء جڳ ڇڏي‪ ،‬الهوت ڏي ويئڙا لڏي‬ ‫پاڻ وحدت ۾ گڏي‪ ،‬تن سرڪ صحبت جي ڀري‬ ‫محبت هين من ۾ مدعا‪ ،‬جئري ٿيا جيَء کؤن جدا‬ ‫ساري ڪرن سر جي صدا‪ ،‬نعرو هڻن هل حيدري‬ ‫‪166‬‬

‫نٿا عام ۾ عاشق اڙن‪ ،‬سر ڏيئي سوريَء چڙهن‬ ‫حرف تان حق جو پڙهن‪ ،‬رکن تاج سر تي سروري‬ ‫پل پل ٻڍل سي پور ۾‪ ،‬سامي سدا هن سور ۾‬ ‫هردم هن حضور ۾‪ ،‬کولي ڏسن دل جي دري‬ ‫ڪافي‬ ‫ڪل ته ڪانه ٿي پوي‪ ،‬هن جوڳيَء جي اچڻ وڃڻ جي‬ ‫آيو پکيئڙو پڃري اندر‪ ،‬لکين التيون ٿو لنوي‬ ‫هيَء حقيقت حال پنهنجي جي‪ ،‬ڪنهن کي ڪين ٿو چوي‬ ‫ڪاٿي بادشاهي ڪاٿي گدائي‪ ،‬سختيون سور پيو سهي‬ ‫سمجهه ٻڍل هت سير تي آيو‪ ،‬ڏينهن ٻه ٽي ٿو رهي‬

‫ڪافي‬ ‫جوڳي ٿا جاڳن‪ ،‬جڙ لڳي آه جن کي‬ ‫جن جي مصلحت ميم سان‪ ،‬سي ڪيئن سک سمهن‬ ‫جن جي اور الف سان‪ ،‬سي ورتيون الم لڏن‬

‫‪167‬‬

‫جن جو من مڪو ٿيو‪ ،‬سي ڪعبي ڪين وڃن‬ ‫ٻاروچل سان ٻڍل چوي‪ ،‬اڳيان ٻول پڙهن‬ ‫ڪافي‬ ‫عشق سندي آڙاهه ۾ عاشق‪ ،‬جئري جان جالئين ٿا‬ ‫راتيان ڏينهان روح پنهنجي ۾‪ ،‬ويٺا رام ريجهائن ٿا‬ ‫اڏي عيد انهن جي آهي‪ ،‬جيڪي ڪوپا ڪنڌ ڪپائين ٿا‬ ‫ِجن ملڪ جي جاِء نه جاتي‪ ،‬پير اتي نيئي پائين ٿا‬ ‫عشق ٻڍل امام انهن جو‪ ،‬جيڪي سجدي سيس نوائين ٿا‬

‫ڪافي‬ ‫ڪيا هن شوق جي شعلي‪ ،‬هزارين مرد مستانا‬ ‫سوريَء ڏيئي سر ٿيا سرها‪ ،‬سامي سڪ سور ۾ سرها‬ ‫ٻڌي توڪل سندا ترها‪ ،‬لنگهي پيا پار پروانا‬ ‫جنين جي رمز دل ريهي‪ ،‬ڀڃي ڀورا ڪيائون ديهي‬ ‫ويا پاتار ۾ پيهي‪ ،‬کوڙيائون نينهن نشانا‬

‫‪168‬‬

‫صحيح هي سر سڃاتائون‪ ،‬نئون وڃي نينهن التائون‬ ‫پرت ۾ پير پاتائون‪ ،‬کوليائون درد داستانا‬ ‫ٻڍل سر هي گهوريون گهورن‪ ،‬سامي سڳا سور جا سورن‬ ‫الف سان روز پيا اورن‪ ،‬وسايائون ماڳ ميخانا‬

‫ڪافي‬ ‫اِنهيَء محبت واري مام‪ ،‬ڪيئي ڪيا درويش ديوانا‬ ‫جوڳي پنهنجي جان جالئن‪ ،‬پير اچي هن پڙ ۾ پائن‬ ‫ڪسي ٿين قتالم‪ ،‬مڙن ڪين اهي مردانا‬ ‫عشاقاندي اها چالي‪ ،‬ميڙين مال نڪا ٻي مالي‬ ‫جنگ پين ٿا جام‪ ،‬جوڙين عرش مٿي آستانا‬ ‫ڦوڪي باه بره جي ٻارن‪،‬ورق وحدت جو ڪين وسارن‬ ‫وحدت منجهه وريام ‪ ،‬الف سان اورن يار يگانا‬ ‫مهڻا مالمت جهيڙا جٺيون‪ ،‬سامين پنهنجي سر تي سٺيون‬ ‫چائي مرد مالم ‪ ،‬ڳل ڳچيَء ۾ پائن ڳانا‬ ‫عشق ٻڍل ٿي اوکي چاڙهي‪ ،‬سر تي سهڻا ڏک ڏهاڙي‬ ‫غازي کڻندا گنير گام‪ ،‬سوريَء تي ڪن سر سامانا‬

‫‪169‬‬

‫ڪافي‬ ‫جيڪي قسمت رات رهايا‪ ،‬اهي جوڳي مسافر آيا‬ ‫وٽيون پيتائون وصال جون‪ ،‬ڪيائون سخن سجايا‬ ‫ڳل وچ ڪفني پوش پهريان‪ ،‬مارن ماڳ مٽايا‬ ‫جوڳي موٽيا جوِء تي‪ ،‬تن ڳوڙها ڳل وهايا‬ ‫ٻڍل چوي پنڌ اڳي اٿئي‪ ،‬هي جڳ جيوڻ اجايا‬ ‫ڪافي‬ ‫سامي سير ڪرڻ ڪيئن آئين‪ ،‬آئين تون نه ڪمائين تون‬ ‫جهڙو آئين تهڙو ويندين‪ ،‬موڳا من نه منائين تون‬ ‫ڪر ڪمائي يار پنهنجي جي‪ ،‬ويٺي وکر وڃائين تون‬ ‫عشق ٻڍل ٿي اوکو اڻانگو‪ ،‬سوريَء سر نوائين تون‬ ‫ڪافي‬ ‫بار مالمت چاوين تون‪ ،‬مرد مري پئه جئري جڳ ۾‬ ‫راتيان ڏينهان الف سان اورج‪ ،‬روح ۾ رام ريجهاوين تون‬ ‫‪170‬‬

‫دين ڪفر جي ڇوڙ تون دعويٰ ‪ ،‬اڳتي قدم اٺاوين تون‬ ‫مرڻ ڪنون تون مڙ نه عاشق‪ ،‬سوريَء سر سهاوين تون‬ ‫درد ٻڍل رک دل ۾ دائم‪ ،‬هو دا هل مچاوين تون‬ ‫ڪافي‬ ‫ڪاٿي جوڳي ٿي ڄايا‪ ،‬ڀنور گلن تي آيا‬ ‫جاڏنهن آيا پهه پين تاڏي‪ ،‬مال ڇڏي ويا مايا‬ ‫چوڻي پاڻي امر سي آندا‪ ،‬قسمت رات رهايا‬ ‫پڃرو ٻڍل دا خاڪ دا بڻيا‪ ،‬تنهن ۾ مور سمايا‬

‫ڪافي‬ ‫سوري سر سلهاوڻ دي‬ ‫رمز ڏکي لنؤ الوڻ دي‬ ‫هر جاِء حق جا هوڪا ڏين ٿا‪ ،‬وحدت جو ويساه رکن ٿا‬ ‫مرد اهائي مام سکن ٿا‪ ،‬ذات ۾ ذات ڇپاوڻ دي‬ ‫رمز رضا ۾ رهن سي راضي‪ ،‬خان کيڏن ڪا بره جي بازي‬

‫‪171‬‬

‫پوِء کٽن ٿا پڙ مون غازي‪ ،‬بره جي بار اٺاوڻ دي‬ ‫سامي سڪ ۾ سر ڌرن ٿا‪ ،‬گنيريا غازي گام ڀرن ٿا‬ ‫محبت ۾ مخمور ڦرن ٿا‪ ،‬پيؤن سرڪي سيس ڪپاوڻ دي‬ ‫مري ٻڍل ميدان ملهائن‪ ،‬جوڳي پنهنجي جان جالئن‬ ‫سامي سڪ جا سڳڙا پائن‪ ،‬ڪن پر ۾ پاڻ پچاوڻ دي‬

‫متفرقه ڪافيون‬ ‫ڪافي‬ ‫ميهر من ۾ هنيون هنيون ميخان محبت واريون‬ ‫سرڪ صحبت جي ساهه صاف ڪيو‪ ،‬ويو هوت هٿن سان ڏيون ڏيون‬ ‫ديدان دلبر دوست سان‪ ،‬منهنجون قابو ڪڙجي ويون ويون‬ ‫راتيان ڏينهان يار پنهنجي ڏي‪ ،‬خيال وڃي ٿو کنيون کنيون‬ ‫ڳجهڙي ڳالهيون روز ٻڍل کي‪ ،‬روح اندر منجهه رهيون رهيون‬ ‫ڪافي‬ ‫منهنجي دل سچڻ توکي ٿي سنڀاري‬

‫‪172‬‬

‫سدا گل چمن ۾ طوطل پيو تنواري‬ ‫طوطا چمن ۾ ڦرندا هوائي‪ ،‬ڳليَء ڳليَء تي ڪرندا گدائي‬ ‫موٽيا ديس جائي دنڙا گذاري‬ ‫طوطا چمن ۾ هيا پرڏيهي‪ ،‬چڳندا جو چوڻا جوڳي اهيئي‬ ‫االئي ذات ڪيهي گهمندا بهاري‬ ‫آکي ٻڍل چلي آٌء طوطا‪ ،‬رهيا هي مٽي دا خالي بت بوتا‬ ‫سانگي ملڪ موٽيا ويڙا قطاري‬ ‫ڪافي‬ ‫مرجان ڪڪڙ وتي ڪرڪندي‬ ‫لنڊڙي ڪڪڙ وتي ڪرڪندي‬ ‫جنهن هت نه پنهنجو يار سڃاتو‪ ،‬پٽيل پر ڏي پير نه پاتو‬ ‫اڃا ڪوڙيَء ڪين ڄاتو‪ ،‬گندي گال ۾ گرڪندي‬ ‫ولهيَء ويٺي عمر وڃائي‪ ،‬کوٽ وئي کوٽيَء کي کائي‬ ‫اڳيون پوندس مار االهي‪ ،‬ڦٽيَء ڪرڙيَء جان ڦرڪندي‬ ‫هت وڻيا اٿس محل ماڙيون‪ ،‬اڳيون پوندس ونگ پڇاڙيون‬ ‫ڪرم پٽيون پيئي ڪندي راڙيون‪ ،‬موڳي اتي ڪيئن مرڪندي؟‬ ‫رلي ويٺي راڻيون راڻي‪ ،‬تڙي طمع ڏي تاڻيون تاڻي‬ ‫سمجهه ٻڍل پر جي تون ڄاڻي‪ ،‬ڦرڪڻ وتي مرجان ڦرڪندي‬ ‫‪173‬‬

‫سرائيڪي ڪافيون‬

‫‪174‬‬

‫سرائڪي ڪافيون‬ ‫ڪافي‬ ‫جنهن تون عشق لڳا اسرار‪ ،‬تنهن تون دم دم هئي ديدار‬ ‫عشق گهتي جڏهن دام دوالي‪ ،‬عاشق ڦرندا مست موالي‬ ‫عشق جي آهي چال نرالي‪ ،‬عشق ڪري دل باغ بهار‬ ‫عشق جڏهن ٿو رمز رالئي‪ ،‬سوريَء تي پيو سر چڙهائي‬ ‫ذاتي نڪتا نينهن پڙهائي‪ ،‬عشق آهي تان سر سردار‬ ‫عشق ڏيکاري نوري تجال‪ ،‬اندر ٻاهر هو هو اهلل‬ ‫عشق پياري جام پياال‪ ،‬عشق آهي تان عجب خمار‬ ‫عشق ٻڍل جڏهن فوج اٿاري‪ ،‬لکين پيو مانجهي ماري‬ ‫ورد وظائف عشق وساري‪ ،‬عشق دي آهي سخت بازار‬ ‫ڪافي‬ ‫ڏاڍا بره دا باري بار آيا‬ ‫سر تي عشق عجب اسرار آيا‬ ‫بره ته بحري باز ڏٺم‪ ،‬تڏهن شوق شاهي شهباز ڏٺم‬ ‫عاشق شيرين تي فرهاد ڏٺم‪ ،‬وجهي ڏونگر ۾ ڏهڪار آيا‬

‫‪175‬‬

‫ليلي تي ديوان ڏٺم‪ ،‬تڏهن حيرت وچ حيران ڏٺم‬ ‫مجنون‬ ‫ٰ‬ ‫شاه ڪنعاني سلطان ڏٺم‪ ،‬ٿي بردا وچ بازار آيا‬ ‫هڪ چڪيَء ۾ چور ڏٺم‪ ،‬تڏهن مرد سچو منصور ڏٺم‬ ‫اِنهي محبت ۾ مخمور ڏٺم‪ ،‬چڙهي سوري تي سوار آيا‬ ‫پڙهي بره سندو ڪو باب ڏٺم‪ ،‬تنهن ۾ ڏوهه نڪو ڪو ثواب ڏٺم‬ ‫الٽو عشق سندو ڪو جواب ڏٺم‪ ،‬پهري جنگ سندو جنسار آيا‬ ‫هي جاِء ٻڍل حق نور ڏٺم‪ ،‬دل ۾ دلبر جو ڪو حضور ڏٺم‬ ‫موسي ٿي ڪوه طور ڏٺم‪ ،‬تجلي تاب تکو چمڪار آيا‬ ‫بن‬ ‫ٰ‬

‫ڪافي‬ ‫خاڪي بدن ڀلي يار آيا‬ ‫دل ڪا درسن دوست مئن ديدار پايا‬ ‫تنهنجي سڪ ۾ يار سدا ٿي هيَء سڪي‪ ،‬پروانا پر ڏي رويون روز لکي‬ ‫من ڪي محبت اچن ويٺي واٽ پڇي‪ ،‬تنهنجي ملڻ ڪاڻ مان اداسي آهيان‬ ‫ننڍڙي الڪون نينهن‪ ،‬جاڪون مئن ڄايا‪ ،‬آڻي عشق عجيب ٻنڌڻ آيا‬ ‫اڱڻ اسان جي پير تو گهمايا‪ ،‬ستڙي ٿي سنڀار جنهن دم آيا‬ ‫تنهنجي ملڻ ڪاڻ باسان ٿي باسي‪ ،‬هج تون اسان وٽ پرين ٿيُء نه پاسي‬ ‫هن جو مئيَء کي نينهن نوازي‪ ،‬پنهنجا قول قرار ڪري وئين سجايا‬

‫‪176‬‬

‫ٻڍل چوي يار سگهو مل سائين‪ ،‬راتيان ڏينهان منهنجون اکڙيون ايڏانهين‬ ‫هيَء جو کڙي آه در تيڏي دانهين‪ ،‬تنهنجي درد فراق دونهان ٿي دکايا‬

‫ڪافي‬ ‫سک رمز جيتي مرجاوڻ دي‬ ‫ناهي حاجت هنر هالوڻ دي‬ ‫شاهه منصور سر سوريَء ٻولي‪ ،‬رمز انهيَء اها ڳالهه چولي‬ ‫لنؤ لنؤ دي وچ ڏتڙي لولي‪ ،‬انااحق االوڻ دي‬ ‫علم عقل نون عشق نه منندا‪ ،‬جان جان هستي دا حال نه ڀنندا‬ ‫ڇوڙ تڪيا انهيَء خاڪي تن دا‪ ،‬نيت نه رک ول آوڻ دي‬ ‫ڇوڙ دعويٰ هڪ درد ڪون گهن تون‪ ،‬بد هوائي دا بوتا ڀن تون‬ ‫مرشد واري مام چاگهن تون‪ ،‬ڪر نه ڪسب ڪماوڻ دي‬ ‫پڙه پڙه علم ڪيا فاضل هووين‪ ،‬مرڻ ڪنون اڳي مول نه مووين‬ ‫جهڙا هووين تهڙا هووين‪ ،‬پڙه آيت آپ وڃاوڻ دي‬ ‫ٻڍل نفي اثبات ڪر ڄاڻين‪ ،‬وچ اپڻا دي آپ نه آڻين‬ ‫ساري ذات صفات سڃاڻين‪ ،‬احدئون عبد ڇپاوڻ دي‬

‫‪177‬‬

‫ڪافي‬ ‫نظر پيوسي يار پيارو‪ ،‬ناچو بنڪي آيا جي‬ ‫اندر تونهين ٻاهر تونهين‪ ،‬هر جڳ دي وچ وسندا تونهين‬ ‫پوش رنگي سر پايا جي‬ ‫ڪاٿي ساز سرود وڄائين‪ ،‬ڪاٿي شريعت راه بتائين‬ ‫ڪاٿي منصور مرايا جي‬ ‫احدئون ائين عبد سڏائين‪ ،‬وچ پڃري دي آپ ڇپائين‬ ‫اپڻا پيئڙِء رايا جي‬ ‫يار ٻڍل جي ڪول سدائي‪ ،‬ونحن اقرب ناهه جدائي‬ ‫سيني ۾ آپ سمايا جي‬ ‫ڪافي‬ ‫وهه دلبر ڪري سينگار آيا‬ ‫هر صورت دي وچ يار آيا‬ ‫ڪاٿي ميخانه مخمور ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي شريعت شوق ظهور ڏٺم‬ ‫ڪاٿي سوريَء تي منصور ڏٺم‪ ،‬چئي اناالحق اظهار آيا‬ ‫ڪاٿي مٿي تخت تيار ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي چٽو چوڪيدار ڏٺم‬ ‫ڪاٿي ڪارائو ڪمدار ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي ناچو ٿي نروار آيا‬

‫‪178‬‬

‫عيسي اتي دائود ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي ابراهيم خليل اهلل ڏٺم‬ ‫ڪاٿي‬ ‫ٰ‬ ‫سي ڪليم اهلل ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي احمد علي اظهار آيا‬ ‫ڪاٿي مو ٰ‬ ‫يحي نبي جرجيس ڏٺم‬ ‫ڪاٿي عجب هي ادريس ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي‬ ‫ٰ‬ ‫ڪاٿي حسن حسين شهيد ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي احمد ٿي اعتبار آيا‬ ‫ڪاٿي صحيح ٻڍل سلطان ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي پڙهندا ياد قرآن ڏٺم‬ ‫ڪاٿي ڳل جڻيان صنعان ڏٺم‪ ،‬ڪاٿي يوسف مصر بازار آيا‬ ‫ڪافي‬ ‫دلبر ساڏي ديري آيا‪ ،‬عشق ڪيا آواز اتي‬ ‫نوري نيڻ حضور چايس‪ ،‬رمزن اليا راز اتي‬ ‫شمس قمر تان ڪتيان اري‪ ،‬ٻهون ڇپايا تاب اتي‬ ‫جن مالئڪ حوران پريان‪ ،‬ماڻهو ٿيا مشتاق اتي‬ ‫مور مرگهه ٻيا سهسين پکي‪ ،‬نوڙي پيا ڪن نياز اتي‬ ‫رمز لڳي دل راضي پازي‪ ،‬تاڙيون کليا طاق اتي‬ ‫صحيح ٻڍل پڙه ياد هميشہ‪ ،‬ڪلمو محمد پاڪ اتي‬

‫‪179‬‬

‫ڪافي‬ ‫هر جا وسندا ڍولڻ يار‪ ،‬آيا بازي بيک بنائي‬ ‫ڪڏان ماريس دم منصوري‪ ،‬سوريَء تي هسوار‬ ‫اناالحق ٿو آپ االئي‬ ‫ونحن اقرب واحد ويجهو‪ ،‬وٿ نه ڀانئج وار‬ ‫رڳ رڳ ۾ ٿو رمز رالئي‬ ‫هر جا ڪيتس جلوه ذاتي‪ ،‬نور ٿيو نروار‬ ‫جوش وڌو آهي جبل جالئي‬ ‫هر جاِء ٻڍل حق نور نظر ۾‪ ،‬دل ۾ ڪر ديدار‬ ‫ڪعبو مسجد تو ۾ آهي‬ ‫ڪافي‬ ‫عشق جهوٽا ڏيندا سبحاني دا‬ ‫مئن ڀي دؤر پڙهيا دل جاني دا‬ ‫سهڻا يار ميڏا مشهور هيا‪ ،‬تڏهين روشن زمين بي نور هيا‬ ‫اهو منجهه قرآن مذڪور هيا‪ ،‬الف ميم حڪم هي حقاني دا‬ ‫شمس قمر نٿو تاب جهلي‪ ،‬ابروسيف بيٺا تنهنجا مينگهه ملي‬ ‫آهه يار مٺو منهنجو محبوب بلي‪ ،‬پر ٿيا نور نبي ڪي نوراني دا‬

‫‪180‬‬

‫چشمن ڪوئي جو ديدار ڏٺو‪ ،‬تڏهين راتيان ڏينهان ڪو آرام ڦٽو‬ ‫اکين نال ڪو يار مٺو‪ ،‬اهو سير ٿيو المڪاني دا‬ ‫سمجهه ٻڍل پڙهه قل هو اهلل‪ ،‬سارو قلب ڪري هادي هو هو اهلل‬ ‫مليو يار مٺو ٿيا مڙئي ڀال‪ ،‬سر تي پوش هيس سلطاني دا‬

‫ڪافي‬ ‫سر ميري جڏهن عشق آيا‪ ،‬ويکيم تجال نور حق‬ ‫عشق ۾ جيڪي اچن‪ ،‬اهي سانگ سر جو نه رکن‬ ‫پتنگ پروانه پچن‪ ،‬مرڻ نا تن جو مرڪ‬ ‫موتوا قبل پئه تون مري‪ ،‬ٻڌ خبر هيَء تون کري‬ ‫عشق ٿي اوکو وري‪ ،‬ڪر دؤر دنيا جا ترڪ‬ ‫هندو مؤمن ڏٺو سي هڪ‪ ،‬ڪونه ڪو تن ۾ فرق‬ ‫لنُء لڳو تان لعل ٿيا‪ ،‬وحدت سندو واريائون ورق‬ ‫ورهه واريَء واٽ تي‪ ،‬قربئون پيا ڪامل ڪسي‬ ‫سر ٻڍل صدقو ڪري‪ ،‬وحدت جي واديَء ٿيا غرق‬ ‫ڪافي‬ ‫رخ تيرا سڀ نور دلبر‪ ،‬مئن ويکيا اسرار ڀي‬ ‫اکيان تيڏيان باز بحري‪ ،‬وچ ڪجل دي ڌار ڀي‬ ‫‪181‬‬

‫نين زنگي هي ته ظالم‪ ،‬ابرو هي تلوار ڀي‬ ‫ڏند تيڏي موتي داڻي‪ ،‬لب هيا سي لعل ڀي‬ ‫زلف ڪالي هن بشهير مک روشن گلزار ڀي‬ ‫شمس تو شرمائيو‪ ،‬تو جهڙو ڪونهي ڪو ٻيو‬ ‫ڪريان قمر قربان توتان‪ ،‬سؤ ڀيرا سو وار ڀي‬ ‫گهر ٻڍل جي گهوٽ آئين‪ ،‬سر ڪري سينگار ڀي‬ ‫جنهن ڳليَء مان پير پاتئه‪ ،‬سا ڳلي هٻڪار ڀي‬

‫ڪافي‬ ‫هر جاِء ويکيم حق اظهار‪ ،‬ڇم ڇم ڪرڪي آيا يار‬ ‫ڪاٿي مالن ڪاٿي قاضي‪ ،‬ڪاٿي رمز رنديَء ۾ راضي‬ ‫ڪاٿي ڦرندا مست مجازي‪ ،‬کنيس مالمت سر تي بار‬ ‫ڪاٿي ناچو ناچ نچيندي‪ ،‬ڪٿ منبر تي چڙهه ٻانگ ڏيندي‬ ‫ڪاٿي قاتل قتل ڪريندي‪ ،‬پهري جنگ سندو جنسار‬ ‫ڪاٿي ميم دا برقه پايس‪ ،‬احدئون آڪي عبد سڏايس‬ ‫هر جاِء اپنا حڪم هاليس‪ ،‬ٻوليون ٻولي لک هزار‬ ‫سمجهه ٻڍل تون هيُء سر سارو‪ ،‬نانگا هڻ تون نينهن جو نعرو‬ ‫تو ۾ آهي پرين پيارو‪ ،‬ونحن اقرب ڪر اعتبار‬

‫‪182‬‬

‫ڪافي‬ ‫دنيا ڇوڙ ته دلبر ويکين‪ ،‬آهين نور االهي دا‬ ‫تو ۾ آهي ذات ظهورو‪ ،‬شمال چا ٻڌ شاهي دا‬ ‫وحدت دي وچ گم ٿيُء غازي‪ ،‬مکڙا ويکين ماهي دا‬ ‫هت هت عاشق موجان ماڻين‪ ،‬پي پياال بقائي دا‬ ‫عشق ٻڍل اوکي بازي‪ ،‬سودا ڪري صفائي دا‬

‫ڪافي‬ ‫رخ چمن تمهارا پيارا‬ ‫ڏسي ٿيا مست عالم سارا‬ ‫قمر لڄائي جاني‪ ،‬ٿيون حوران پريون حيراني‬ ‫وه واه سڄڻ تيري پيشاني‪ ،‬ڇا بجلي ڏي چمڪارا‬ ‫ڏند لب لعل هي سجن ڪا‪ ،‬ڪيا هي موتي عدن ڪا‬ ‫رخ هي شمع پريم ڪا‪ ،‬سهڻل گل هزارا‬ ‫وه واه چشم دي چالي‪ ،‬تيريان ديدان مارن دو نالي‬ ‫تيري نئنان دي چال نرالي‪ ،‬ابرو عجب نظارا‬

‫‪183‬‬

‫من هي ٻڍل جو گهائي‪ ،‬جاني جسم جاڳائي‬ ‫اچي سهڻل حڪم هالئي‪ ،‬هر طرف تيرا نعرا‬

‫ڪافي‬ ‫عشق آيا جهوليَء پايا مئن يار دا‬ ‫ملي جاني‪ ،‬حقاني اسرار دا‬ ‫ملي محب مکڻ متواال‪ ،‬جنهن جام پياريم پياال‬ ‫ٿيئڙا نينهن نشا خمار دا‬ ‫مان روز رئان ني ساريان‪ ،‬ڪوڙين ڪانگ اڏاريان‬ ‫ويکان منهن مٺي مختيار دا‬ ‫جڏان پاتم جانب جهاتي‪ ،‬کليا جان جگر سڀ ڇاتي‬ ‫ٿيئڙا گلبدن گلزار دا‬ ‫آکي ٻڍل گڏ پرين هوندين تون‪ ،‬هيَء نال نماڻي نيندين تون‬ ‫مان نوڪر ٿيان پيزار دا‬

‫ڪافي‬ ‫لڳي آهه سڄڻ دي لولي‪ ،‬دن رين دل اداسي‬ ‫ويکيم تيڏا نظارا‪ ،‬من مون لٿا مونجهارا‬ ‫ڪر نظر يار پيارا‪ ،‬ڪنجي آڻي تو کولي‬ ‫‪184‬‬

‫طلب تن کي تايو‪ ،‬سورن سمهڻ وڃايو‬ ‫پکي پير منهنجي پايو‪ ،‬وڃان گهوٽ توتئون گهولي‬ ‫سڪ سوز ڪئي هان ماندي‪ ،‬هڪ وار ناهيان واندي‬ ‫پڇان روز تنهنجا پانڌي‪ ،‬آهيان ڳليَء ڳليَء تي ڳولي‬ ‫سڻ تون ٻڍل جون آنهون‪ ،‬دردئون ڪري ٿو دانهون‬ ‫ڏي ٻهڳڻ ٻڏيَء کي ٻانهون‪ ،‬سڳ هي جهليو ۾ جهولي‬

‫ڪافي‬ ‫درد مچايان ڌڙيان يار‪ ،‬سرتيون سورن سمهڻ وڃايو‬ ‫الف اسان نون يار پڙهايا‪ ،‬الم ڏي مول نه لڙيان يار‬ ‫دام ديدن جي ۾ دلڙي ڦاٿي‪ ،‬آٌء امالڪ اڙيان يار‬ ‫عشق خليلي آڙاهه مچايو‪ ،‬سور انهيَء وچ سڙيان يار‬ ‫يار ٻڍل کي طلب توهانجي‪ ،‬خيال انهيَء وچ کڙيان يار‬ ‫ڪافي‬ ‫يار اسان دي گهر آيا هي‬ ‫جنهن دل دا دور ڪرايا هي‬

‫‪185‬‬

‫يار اسان دا نور االهي‪ ،‬وحدت دي جنهن ڳالهه االئي‬ ‫ساري امت سڀ شڪر ۾ آئي‪ ،‬محمد ضامن ڄايا هي‬ ‫يار اسان کؤن ڌار نه ٿيندو‪ ،‬نال نماڻي گڏ گڏيندو‬ ‫ائين اسان کي ڪين ڇڏيندو‪ ،‬بار باريَء سرچايا هي‬ ‫يار ٻڍل سان رمز رالئي‪ ،‬پنهنجي اچڻ جي ڪئي ڪا ڀالئي‬ ‫تنهنجي ملڻ جي آهه سڪ سدائي‪ ،‬پياال خوب پاليا هي‬ ‫ڪافي‬ ‫ناز تيڏي دل نهوڙي‬ ‫من ميڏا مستان آهه‬ ‫مان ٻانهي تون سائين ميڏا‪ ،‬سر تو تون قربان آهه‬ ‫تو ڏٺي مانکي عيد ٿي‪ ،‬لک ڀيرا شڪران آهه‬ ‫تيري ملڻ لئه يار ماندي‪ ،‬هيَء گهڻو حيران آهه‬ ‫بلبلي جان بت بيراڳي ‪ ،‬درد دل ديوان آهه‬ ‫سر سونهن پوشاڪ تيري‪ ،‬سا موتي مرجان آهه‬ ‫شمس قمر کي لڄائي‪ ،‬سونهن تيري سبحان آهه‬ ‫ٻڍل آکي احمد من‪ ،‬رب تي ايمان آهه‬ ‫جاڏي تاڏي يار جو‪ ،‬نعرو سو نيشان آهه‬

‫‪186‬‬

‫سر هير رانجهو‬ ‫ڪافي‬ ‫جنهن دي دم دم دل ۾ وائي‬ ‫رانجهن رمز رالئي آهه‬ ‫ڊنبريان سڻ ڪر ويسان ٻيلي‪ ،‬اهلل ماهي دي سانون ميلي‬ ‫گهور گهوريان مئن سر تون ويلي‪ ،‬عيد ميالپي جي آئي آهه‬ ‫نديان تر ڪر مئن پار جو ويسان‪ ،‬نال رانجهو دي ڪول ٻهيسان‬ ‫عطر عنبر ۽ مشڪ مليسان‪ ،‬حورن ميندڙي الئي آهه‬ ‫رخ رانجهن دا نور پيشاني‪ ،‬ڪون ڀانيان مان تنهنجو ثاني‬ ‫آٌء به ٿئڙان تنهنجي ٻانهي‪ ،‬جنهن منهنجي جان جڳائي آهه‬ ‫ٻڍل آکي رانجهن آيا‪ ،‬محب دليان دا اهلل ماليا‬ ‫بيحد ٿئڙم بخت سوايا‪ ،‬اهلل اميد پڄائي آهه‬ ‫ڪافي‬ ‫ميندي رانجهن دي اليو‬ ‫يار ڀلي ڪري آيو‬ ‫کيڙي دي گهر مول نه ويسان‪ ،‬اوهان توڙي سمجهايو‬ ‫ڪنهن ڏک پارئون ٿيئڙو گداگر‪ ،‬رانجهن پوش مٽايو‬ ‫‪187‬‬

‫ٻڍل آکي آٌء انهن جي‪ ،‬پيچ اصل کؤن پايو‬ ‫ڪافي‬ ‫جنهن جي ميندي اڳي مان التي‬ ‫وڃي دلڙي رانجهن سان ڦاٿي‬ ‫لنؤ تون ڪانگل ڪڏهن پرين ايندو‪ ،‬ڏي ڪو سنيهو ساٿي‬ ‫پار درياهون جهوڪ رانجهن دي‪ ،‬لڪ ڇپ پائيسان مان جهاتي‬ ‫سور سڄڻ جي ساهه کي ساڙيو‪ ،‬ڪنبي جان جند ڇاتي‬ ‫آکي ٻڍل مهرئون مليا‪ ،‬ول ڳئي ذات صفاتي‬ ‫ڪافي‬ ‫مولي سانون هڪڙا پيا نظر آوندائين‬ ‫ٰ‬ ‫آوندائين‪ ،‬سو رمز رالوندائين‬ ‫اسان رانجهن هڪ ٿيو سي‪ ،‬ڀول نه ٻيو ڪو ڀاوندائين‬ ‫اِهي ڳالهيان وحدت واليان‪ ،‬ڳليَء ڳليَء ڪر ڳاوندائين‬ ‫جاڏي تاڏي سهڻل سائين‪ ،‬باري آپ بناوندائين‬

‫‪188‬‬

‫ٻڍل چوي عشق االهي‪ ،‬سيني اندر سيباوندائين‬

‫ڪافي‬ ‫عشق عجب هيا‪ ،‬ڪو رانجهو هير دا وي‬ ‫رب ميلي وڏي ويلي‪ ،‬سچ سير دا‪ ،‬قسم پير دستگير دا وي‬ ‫ڪڏان رانجهو ميڏي پکي آيا هي‪ ،‬مئن ته شڪر ڪري سر تي چايا هي‬ ‫پيڙا دل کي دام زنجير دا وي‬ ‫ڪڏان نال رانجهو دي اڙي هان مئن‪ ،‬ڪڏان پاس ندي دي کڙي هان مئن‬ ‫ڪوئي کير پيتم اڪسير دا وي‬ ‫ڪڏان يار گداگر گاهي هي‪ ،‬ڪڏان تخت دا سبحاني هي‬ ‫ڪڏان پوش ڪيس فقير دا وي‬ ‫آکي ٻڍل يار پيارا‪ ،‬سانون مل تون محب موچارا‬ ‫سانون سوز هيا نبي محمد مير دا وي‬

‫ڪافي‬ ‫آهيان جيهي مان تيهي رانجهن يار دي‬ ‫اال مان ته ميهار دي‬ ‫نال رانجهن دي الوان مان لڌايان‪ ،‬سرڪ پيتم اسرار دي‬

‫‪189‬‬

‫يار منهنجي جو مٽ نڪو ثاني‪ ،‬سونهن ويکيم سردار دي‬ ‫رانجهن صاحب صحيح سڃاتم‪ ،‬ديد ويکيم دلدار دي‬ ‫ٻڍل آکي گل عجائب‪ ،‬آيم بوِء بهار دي‬ ‫ڪافي‬ ‫مل مبارڪ ڏيو مون کي جيڏيون‪ ،‬رانجهن رمز رالئي هي ميان‬ ‫ڳل ڳچيَء پاتم ڳانا‪ ،‬لوڪ ماهي دي مارن طعنا‬ ‫اچي کوڙيم نينهن نشانا‪ ،‬ٻي مت عشق منجهائي هي ميان‬ ‫لڄ حيا مان ته شرم سٽيسان‪ ،‬نال رانجهو دي لڳڙي ويسان‬ ‫لکيل ويٺي امر منيسان‪ ،‬چم خواري من چائي هي ميان‬ ‫مل سهيليان ڏيو مون کي الوان‪ ،‬صدق صدق پنهنجي يار تون جاوان‬ ‫سرکنڊ الڪر سينڌ ڳنڌايان‪ ،‬اهلل اميد پڄائي هي ميان‬ ‫ٻڍل آکي ٻانهي هان گولي‪ ،‬عشق ماهي دي ڏتڙي لولي‬ ‫اندر ٻاهر يار دي ٻولي‪ ،‬بره سو بانگ پڙهائي هي ميان‬ ‫ڪافي‬ ‫دل درد تسانڏي ماري‪ ،‬دلبر ڏي دلداري‬

‫‪190‬‬

‫مئن زهر ڪٽورا پيسان‪ ،‬تنهجي عشق التيون هن ليڪان‬ ‫منهنجون عرش ٻڌيون هي چيخان‪ ،‬مئن روئندي زارون زاري‬ ‫وئين دل ۾ درد دکائي‪ ،‬وڌو گهور تنهنجيَء آهه گهائي‬ ‫ڏنو طلب توهان جي تائي‪ ،‬جلي جان جند ويئي ساري‬ ‫تو ته باري برهه بڇايا‪ ،‬آڻي محبت مچ مچايا‬ ‫باري بار برهه دا آيا‪ ،‬اتي آتش عشق اٿاري‬ ‫محب ٻڍل کي مل تون‪ ،‬کول گهونگهٽ اچي کِل تون‬ ‫يار اڱڻ اسان جي ٽل تون‪ ،‬آٌء هيڪر هوت هزاري‬

‫ڪافي‬ ‫جنهن دل ويکيا نور جمال‬ ‫سا دل مستئون مست خيال‬ ‫مئن رانجهن دي رانجهن ميڏا‪ ،‬ڇوڙيم جهنگ سيال‬ ‫صدقي صدقي يار سڄڻ تون‪ ،‬مڏيون خزانا مال‬ ‫عشق بنا ٻيو پنڌ اجايو‪ ،‬ٻي سڀ ڪوڙي قيل و قال‬ ‫راتيان ڏينهان روز ٻڍل کي‪ ،‬الئي آهي درد ڌمال‬ ‫ڪافي‬

‫‪191‬‬

‫رانجهن ويڙهي آيا‪ ،‬ميڏا دانهه وي ميان‬ ‫صدقي صدقي ساه سڄڻ تون‬ ‫رانجهن آڻي ونجهلي وڄائي ‪,‬دل ۾ دلبر ڪا رمز رالئي‬ ‫هاديَء هوت ماليا‬ ‫مئن ته رانجهن دي ٻانهي گولي ‪,‬يار پڙهائي مٺڙي ٻولي‬ ‫جانب جادو اليا‬ ‫رانجهن آئي پاتم جهاتي ‪,‬دست ڍولڻ دي ڪسڻ دي ڪاتي‬ ‫مئن ڀي سيس نوايا‬ ‫آڻي ٻڍل کي نينهن نهوڙيو ‪,‬واسينگن جان وره وڪوڙيو‬ ‫دونهان درد دکايا‬ ‫ڪافي‬ ‫ريجهي رات رانجهو آيو‪ ،‬دلبر اسان ڏي ويڙهي‬ ‫مينهان چاري سو ٻيلي‪ ،‬آيو پره دي ويلي‬ ‫مليا سڄڻ سويلي‪ ،‬کليو بخت سوايو‬ ‫ٻن پيئي کيڙاندي ٻولي‪ ،‬مئن هان رانجهن دي گولي‬ ‫ڏني عشق مٺڙي لولي‪ ،‬نشو نينهن ڏاڍو اليو‬ ‫شروع ٿيا شادمانا‪ ،‬در در وڳا دماما‬ ‫‪192‬‬

‫پهري يار آيو جاما ‪ ،‬سڀ ساٺ ٿيو سجايو‬ ‫ٻڍل چوي هان ٻانهي‪ ،‬مليا سڄڻ حقاني‬ ‫هينئڙي لٿي حيراني‪ ،‬مطلب موال پڄايو‬ ‫ڪافي‬ ‫جادو لڳڙا يار دا‬ ‫ڳيا هوش عقل ڪم ڪار دا‬ ‫جادو جانب روز چاليا ‪,‬ڇم ڇم ڪري ڪي جوڳي آيا‬ ‫جوڙ ڪيتس جنسار دا‬ ‫سڪ اندر ۾ سرس سدائي ‪,‬دلبر منهنجي دير جو الئي‬ ‫دل کي دام پيا دلدار دا‬ ‫وچ سيني صاحب وسندا ‪,‬دل ٻڍل دي هر هر کسندا‬ ‫ڪوئي سوز هيا سردار دا‬

‫‪193‬‬