Handboek Zwerfafval by Lava Design

‘zwerfafval’-BOA Plaats: Steenbergen

Startdatum: november 2007

supermarkt en SenterNovem

Naam project: Plusproject Zwerfafval (handhaving)

Betrokken partijen: gemeente, scholen, adviesbureau, regionale milieudienst, politie,

Kosten/budget: 30 duizend euro (waarvan de helft subsidie van het rijk)

en plan voor tachtig extra afvalbakken, jaarlijks meerdere metingen op zo’n honderd locaties èn handhaving. Dat zijn de drie maatregelen waar in Steenbergen het meeste rendement mee valt te halen, leerde een basisstudie in 2006. Met het oog op het laatste ging eind vorig jaar een speciale ‘zwerf afval’-BOA van start (gedurende dertig weken, twee dagen per week). De aandacht ging vooral uit naar een proefgebied met snoeproutes tus sen twee gebouwen van een middelbare school, een basisschool, de bushalte (waar veel school jeugd opstapt), het stadspark, de skatebaan en de supermarkt. De eerste resultaten zijn positief. “De samenwerking met de scholen en de supermarkt is zonder meer succesvol. Er wordt goed meegedacht”, vertelt Carien Free, projectleider zwerfafval in de West-Brabantse gemeente. “Scholieren mochten tussen de middag niet meer het schoolplein af. Ze kregen alleen toestemming in het uiterste geval ze hun eten hadden vergeten.” De scholen hebben een corveedienst ingesteld. Ook kunnen leerlingen voor hun maatschappelijke stage zwerfafval gaan opruimen. “Wat heel goed is voor de be wustwording. Zo krijgen ze een prima indruk hoeveel werk het kost om de troep op te ruimen die dagelijks op straat wordt gegooid.” Positief is eveneens, stipt Free aan, dat er in het proefgebied gewoon minder zwerfafval

Meer info: info@gemeente-steenbergen.nl www.gemeente-steenbergen.nl

ligt. Van belang is, benadrukt Free, dat de media veel aandacht aan het project hebben geschonken en dat de BOA voorlichting op de scholen heeft gegeven. “We schrijven pas sinds kort bekeuringen uit.” Minder positief is Free over het onbegrip bij de schooljeugd. “Je hebt toch met pubers te maken die weinig begrip tonen. Met als risico dat, als de BOA er straks niet meer is, het effect volledig teniet wordt gedaan.” Maar dat laatste gaat Steenbergen nog polsen met een enquête

‘Je hebt toch met pubers te maken die weinig begrip tonen.’ onder de bewoners langs de snoeproutes. Na het project wil de gemeente, geeft Free aan, de aandacht voor het zwerfafval overeind houden. “Herhaling is de sleutel om continuïteit te waarborgen.” Dat gebeurt door het onderwerp mee te nemen in een volgend project waarin het nieuwe hondenbeleid wordt uitgevoerd. “Daar wordt ook een BOA voor ingeschakeld die dan onder meer blijft toezien op zwerfafval.”

VOORINSPECTIE SCHOOLTERREIN DOOR DE ZWERFAFVAL-BOA

WIJKINSPECTIE: DE BOA SPREEKT WIJKBEWONERS IN STEENBERGEN

IN HET PARK DEELT DE BOA SIGARETTENOPBERGDOOSJES UIT AAN JONGEREN EN MAAKT EEN PRAATJE MET HEN

05 Handhaving is onmisbaar Plaats: Soest Naam project: diverse beleidsmaatregelen

Startdatum: sinds 2003

Kosten/budget: 1000 manuren jaarlijks

Meer info: dill@soest.nl, www.soest.nl

Betrokken partijen: gemeente, reinigingsdienst en politie

inds 2000 heeft Soest een convenant met de politie. Daarin is onder meer afgesproken politiesurveillanten (7 fte, betaald door de gemeente) in te zetten voor het toezicht op de openbare ruimte. Drie jaar later trok de reinigingsdienst aan de alarmbel, toen bleek dat het zwerfafvalprobleem zich vererger de. Bij afvalcontainers in de wijken met veel hoogbouw stond het afval naast de container of stond er afval dat er gewoon niet thuishoorde. Een nulmeting wees uit dat het hierbij om ruim een derde van de inzamelcontainers ging. De gerichte inzet van de politiesurveillanten zou hiervoor een oplossing bieden, blikt Henk Dillingh, beleidsadviseur milieu en afval, terug. “De controle van afvalcontainers moest een van hun prioriteiten worden.” Wat, zo bleek, een aanzienlijke verbetering opleverde. Een tweede meting in 2004 liet nog maar vijftien procent foutieve afvalaanbiedingen zien. Vasthouden en niet verslappen, dacht de gemeente. Dillingh: “Handhaving kan een behoorlijke bijdrage leveren aan een schoon straatbeeld. Anders denken burgers dat ze er makkelijk mee wegkomen en overal hun afval weg kunnen werken. Dan gaat het van kwaad naar erger en steekt de slechte burger de goede aan. Zonder handhaving lukt het niet.” Sindsdien is het percentage foutieve afvalaan biedingen niet meer omhoog gegaan.

Voor de extra begeleiding en handhaving van een nieuwe maatregel rond grofvuil werd tijdelijk een BOA aangenomen. Voor het op halen van grofvuil – voorheen gratis – vraagt de gemeente een voorrijtarief van tien euro. Bedoeld, zo legt Dillingh uit, om burgers te prikkelen hun grofvuil naar de milieustraat te brengen, wat een beter scheidingsresultaat oplevert dan het afval pletten in de kraakpers wagen. “We vreesden voor neveneffecten, maar die bleven uit. De meeste Soestenaren zijn nette

‘De meeste Soestenaren zijn nette mensen. Er wordt weinig grof afval gedumpt’ mensen. Er wordt weinig grof afval gedumpt.” De BOA in kwestie is dan ook toegevoegd aan de politiesurveillanten. Volgend op de lande lijke trend is het aantal politiesurveillanten inmiddels omlaag gegaan (van zeven naar vier) en kwamen er ook in Soest drie BOA’s bij (met een vast dienstverband). “Op de lange termijn was het geen oplossing dit werk door politie mensen te laten doen. Het milieutoezicht is ook meer een gemeentelijke taak.” 17

Harde aanpak helpt Plaats: Harderwijk

Startdatum: 2004

Naam project: Aanpak Snoeproutes

Betrokken partijen: gemeente (Stadstoezicht), politie (wijkagent), scholen, reiniging

n de Harderwijkse wijk Sypel staan drie middelbare scholen in een straal van 500 meter. Al in 2004 klagen be woners over de overlast die de schoolgaande jeugd veroorzaakt tijdens pauzetrips naar het aangrenzende tankstation en de verderop gelegen supermarkt of tijdens een gewoon blokje om. In 2006 komen er nog steeds sig nalen van wijkbewoners over asociaal gedrag en zwerfafval. Het onderbrengen, in dat jaar, van de vijftien gemeentelijke handhavers in de sectie Stadstoezicht (onderdeel van de afde ling Beheer en Openbare Ruimte) vormt de aanleiding voor een effectief optreden tegen de scholenoverlast. Er wordt contact gezocht

‘We gaven mensen ook de gelegenheid te klagen’ met de wijkagent, de schoolbesturen en het buurtcomité en er worden extra afvalbakken geplaatst. Met de concièrges van de scholen worden de verschillende pauzetijden doorge nomen. “Hèt moment om op te treden”, vertelt teamleider Stadstoezicht Jan Essenburg. Via de mededelingenborden op de scholen zijn de leerlingen dan gewaarschuwd, ook over de op handen zijnde undercover-acties. “We kozen

Kosten/budget: vier uur voorbereidingstijd (per handhavingsactie)

Meer info: j.essenburg@harderwijk.nl www.harderwijk.nl

voor de harde aanpak. Daarna werd er niet meer gewaarschuwd maar direct opgetreden.” Binnen enkele weken is er zichtbaar resultaat. “De afdeling Beheer waar wij onder vallen, leegt daar ook de afvalbakken. En die zaten opval lend vol, kregen we te horen. Terwijl het op straat veel schoner was.” Saillant detail: de leerlingen gingen de hand havers snel herkennen, uiteindelijk ook de BOA die altijd zonder uniform surveilleerde. De undercover-BOA slingerde een fietser op de bon die achteloos een blikje naast de afval bak kieperde. De bewoner die goedkeurende woorden met de handhaver uitwisselde, zag een grote groep passerende scholieren een volgend blikje in zijn eigen tuin mikken. Een woordenwisseling volgde waarop de handhaver zich bekend maakte. Voor de overtreder was er de ‘bekende’ bon van negentig euro. “Zo’n directe aanpak heeft succes. De bewoners zijn blij. De leerlingen die bekeurd worden krijgen een stevig opvoedkundig gesprek dat een afval bak er niet voor niets staat. We lichten ook altijd de ouders in. Dat de scholieren mijn mensen voortaan herkennen, draagt alleen maar bij aan hun gedragsverandering. Zelfs de bewoners herkennen ons. Nu we de handhavingsacties regelmatig herhalen, is de verbetering blijvend. Belangrijk is vooral te blijven communiceren met de scholen dat er gehandhaafd wordt.” 21

DE HANDHAVERS SURVEILLEREN IN BURGER

DE HANDHAVERS INSPECTEREN HET SCHOOLPLEIN

IN EEN PARKJE ACHTER DE SCHOOL WORDT EEN GEDEELTE VAN EEN WEESFIETS GEVONDEN. OOK DIT IS ZWERFAFVAL EN HET WORDT OPGERUIMD DOOR DE OPRUIMDIENST

09 Dubbele handhavingspower Plaats: Doetinchem Naam project: zwerfafvalproject met gecombineerde inzet door handhavers en wijkwachten

Startdatum: project is gestart in 2008; met jaarlijks terugkerende zwerfafvalprojectweken in voor- en najaar

e lopen gebroederlijk door de Doetinchemse straten. Beiden in een donkerblauw uniform. Het enige verschil: de een heeft een lichtblauw over hemd aan, is een BOA en herkenbaar aan het zilverkleurig insigne; de ander draagt een geel overhemd, is een wijkwacht en heeft een geel kleurig herkenningsteken. “Twee paar ogen en oren, waarvan er één gelijk handhavend kan optreden. Met dit koppel versterken we, nee verdubbelen we onze handhavingscapaciteit”, vertelt een glunderende teamleider handhaving Erna Koolenbrander. “We kunnen zo op meerdere lokaties tegelijk toezicht houden en meteen optreden als dat nodig is” Koolenbrander heeft twaalf BOA’s onder haar hoede en stuurt wer kinhoudelijk de circa zestien wijkwachten aan. Formeel zijn de wijkwachten in dienst van een reïntegratiebedrijf. De samenwerking tussen dit bedrijf, gemeente en politie maakt het mo gelijk deze extra krachten in te zetten voor extra toezicht in de Doetinchemse openbare ruimte. “We geven ze een complete opleiding van alles wat er daar speelt. Ze zijn uitsluitend toezicht houder, maar voor het handhavingsteam en de politie een belangrijke bron van informatie en contact met de burgers.” De openbare wijk wachten zijn ook toegevoegd aan een in 2008 gestart zwerfafvalproject. Hierin trekken ze samen op met de BOA’s van het handhavings

Betrokken partijen: Gemeente, politie en reïntegratiebedrijf

Meer info: c.vanleeuwe@doetinchem.nl www.doetinchem.nl

Kosten/budget: 90 duizend euro

team, die daarnaast samen met een student van de politieopleiding voorlichting geven op de middelbare scholen.

‘Twee paar ogen en oren, waarvan er één gelijk hand havend kan optreden.’ Er zijn nog meer welkome handen die mee helpen het Doetinchemse zwerfafval op te ruimen. Bij ditzelfde zwerfafvalproject is een aparte actie gestart voor de basisschooljeugd. Leerlingen van de groepen 6, 7 en 8 ‘adop teren’ in groepjes een stukje van hun eigen woon- of schoolomgeving waar ze elke week het zwerfafval opruimen. “Ter bewustwording en als investering voor de toekomst”, legt Koolenbrander uit. “Immers, het moet toch eigenlijk heel normaal zijn dat iedereen zijn of haar eigen rommel ook gewoon zelf opruimt…” Ter motivatie helpen de afvalmedewerkers van de gemeente of de wijkwachten bij toerbeurt de kinderen met opruimen of wordt de jeugd met een extra beloningsuitje naar speeltuin of dierentuin verrast.

De MilieuStewards Plaats: Groningen

Startdatum: november 2008

Naam project: MilieuStewards

Betrokken partijen: Gemeente Groningen

et idee voor de MilieuSteward is binnen de Groningse Milieudienst zelf ontstaan. De gemeente kent al city-stewards die bezoekers van buiten de stad hun weg helpen vinden. Begin vorig jaar werd het plan gelanceerd en startte de interne werving van de MilieuStewards. “Er kwamen twee prima kandidaten uit”, blikt hoofd buiten dienst Fred Halsema van de afdeling Markt en Milieutoezicht terug. “Hiervoor werkten ze bij de reiniging. Ze kunnen een goed verhaal brengen en hebben verstand van zaken.” De MilieuStewards krijgen tijdens het hele project scholing en begeleiding. Daarbij ligt de nadruk op communicatie, organisatie, milieueducatie en voorlichting. Praktijkervaringen nemen zij wekelijks mee terug naar de opleiding. In november ging het tweetal aan de slag. De officiële start was medio februari 2009. De MilieuStewards benaderen vooral bewon ers, wijkverenigingen en scholen. “Vooral op snoeproutes slingert veel zwerfafval rond”, zegt Halsema. De MilieuStewards hebben voor ieder weertype eigen rode en zwarte werk kleding. Op de rug en op de borst staat het logo en de tekst MilieuSteward. Ze richten zich met name op acties met bewoners en organisaties in de beide Vogelaarwijken De Hoogte en K orrewegwijk. Daartoe heeft de projectleiding twee werkgroepen in het leven

Kosten/budget: 235 duizend euro (waarvan de helft subsidie van het rijk)

Meer info: www.gemeente.groningen.nl/ milieustewards

geroepen, één voor iedere Vogelaarwijk. In de werkgroepen zijn bewoners en professionals vertegenwoordigd. “Gezamenlijk wordt met de bewoners vooral zwerfafval opgeruimd”,

‘Vooral op snoeproutes slingert veel zwerfafval rond’ vertelt projectleider Gert Bron, die samen met de MilieuStewards in de wijken de contacten legt. Bron organiseert vooralsnog alle acties en activiteiten, de MilieuStewards zorgen voor de voorbereiding, begeleiding en uitvoering. Uiteindelijk is het de bedoeling dat het gedrag en de betrokkenheid dusdanig wijzigt, doordat de MilieuStewards hun werk zo goed doen dat ze overbodig worden. Een proces van een lange adem, weet Halsema: “Handhaving blijft nodig. Het aantal processen-verbaal is in 2008 zelfs gegroeid. Er blijft een categorie burgers over die het geen lor interesseert.” Inmiddels hebben de MilieuStewards acht projecten suc cesvol afgerond en staan er nog vele op stapel. In april kozen de Groningers tijdens de Wijk stemdag massaal voor één van deze projecten. Met als resultaat dat de gemeente in 2009 acht Milieustraten en acht grote Stratenacties gaat organiseren en uitvoeren. 33

DE WIJK WORDT OPGERUIMD DOOR LEERLINGEN

EVEN UITRUSTEN

Kenteken op zak Plaats: Amersfoort Naam project: diverse zwerfafvalacties met en door burgers

Startdatum: sinds mensenheugenis (naar Amersfoortse begrippen)

mersfoort kent een goede traditie in de aanpak van haar zwerfafval. Ver vóór de jaarlijkse Opschoondag in de Week van Nederland Schoon hield de Utrechtse groeistad (142 duizend inwoners) jarenlang in de lente de Actie ‘Zomer Schoon’. Enthousiaste burgers kregen dan handschoenen en handgrij pers uitgereikt. Het verzamelde zwerfafval werd aan het eind van de dag na één telefoontje ter plekke opgehaald. “Deze actie was steevast een groot succes”, vertelt wijkopzichter Joop van de Bunt, die Schothorst, Hoogland en Stadsdeel park onder zijn hoede heeft. De traditie bestaat er daarmee vooral uit de burger bij de zwerf afvalaanpak te betrekken. “In de loop der tijd is een hele infrastructuur ontstaan.” Het onder werp wordt meegenomen door bewonerscom missies die het groen in hun wijk onderhouden. Weer andere bewoners gaan af en toe ’s mid dags met schoolkinderen het zwerfafval te lijf. “Meestal regelen dit soort initiatieven zich van zelf ”, zegt Van de Bunt. “Via het buurtbudget kunnen burgers de kosten voor de aanschaf van vuilniszakken of prikstokken vergoed krijgen. In al mijn drie wijken zijn actieve bewoners terug te vinden die zelf zwerfafval inzamelen en de ophaal daarvan regelen. Daar laat ik regel matig een paar rollen vuilniszakken bezorgen.” Eens per jaar krijgen deze ‘ZwerfAfvalPakkers’ een speldje. “We dragen ook wel eens een hele

Betrokken partijen: gemeente en bewoners

Meer info: ja.vandebunt@amersfoort.nl www.amersfoort.nl

schoolklas voor.” Waar de Keistad amper een traditie in heeft is handhaving. “Sinds een maand hebben we, geloof ik, één BOA in dienst voor onder meer milieutoezicht. Daarvoor heb ben we geen handhavers gehad. We proberen altijd vriendelijk te blijven. Dat is onze cultuur. Lukt dat niet, dan sturen we een standaardbrief, die in tachtig procent van de gevallen wonderen doet.” Natuurlijk zijn er nog de diehards. Voor hen volgt een steviger correspondentie met de afdeling Juridische Zaken.

‘Meestal regelen dit soort initiatieven zich vanzelf’ Speciale acties worden niet geschuwd. De bezoekers van de McDrive in Hoogland kregen de boodschap dat het kenteken van hun auto op de hamburgerverpakking werd geschreven. De actie was een initiatief van de gemeente, provin cie, zwerfafvalophaalbedrijf, politie en McDo nalds zelf. Het zwerfafval in de omgeving, waar al veel klachten over waren gekomen van om wonenden, loste zienderogen op. “Als je goed in gesprek blijft met burgers, is onze ervaring, kun je al veel bereiken. In de achterstandswij ken kost dat wat meer energie. Maar dat heeft ook weer zijn uitdagende kanten.” 45

ZO BELANDT DE ZAK IN EEN BLIKVANGER

OF NETJES IN DE AFVALBAK

SOMS SCHEUREN MEEUWEN OF KATTEN DE VUILNISZAKKEN OPEN EN BELANDT HET AFVAL ALSNOG OP STRAAT

17 Zwerfafvalteam schiet Druten te hulp Plaats: Druten Naam project: Zwerfafvalteam

Startdatum: 2007

Kosten/budget: geen (volledige subsidie uit de reïntegratiegelden)

Meer info: jkerkhof@druten.nl www.druten.nl

Betrokken partijen: gemeente, reïntegratiebedrijf

e houdt een enquête onder je burgers en een meerderheid zet zwerfafval boven aan de lijst van tien kleine ergernissen. Wat doe je dan als kleine gemeente met weinig capaciteit? Het overkwam het Gelderse Dru ten. De centraal in het Land van Maas en Waal gelegen gemeente vond een oplossing om extra handen in te zetten tegen het zwerfafval probleem. Jaarlijks worden circa tien deel nemers aan een reïntegratietraject geplaatst in een ‘Zwerfafvalteam’. Systematisch werken ze de vijf kerkdorpen in de gemeente af en ruimen al het aanwezige zwerfafval op. “Als ze klaar zijn, beginnen ze weer opnieuw”, vertelt milieucoördinator Jan van Kerkhof. “Onze twee GOA’s (Gemeentelijke Opsporingsambte naren) hebben andere taken en beperken zich tot controleren en verbaliseren. De reinigings dienst kan niet overal bijkomen. Bovendien hebben we maar drie veegwagens op de weg, dus de tijd daarvoor ontbreekt eveneens. Met het Zwerfafvalteam kunnen we alles stap voor stap schoner maken. Een voorman zorgt ervoor dat ze een hecht team vormen.” De burgers van Druten hebben het in opzichtige rode werk kledij gestoken tiental inmiddels in het straat beeld ontdekt. “De eerste signalen zijn goed. Bewoners zijn tevreden dat het zwerfafval wordt opgeruimd”, zegt Van Kerkhof. “Niet dat de oplossing uniek is, er zijn meer gemeenten die

zo te werk gaan.” Wat de handhaving betreft voert Druten een zero tolerance-beleid, licht Van Kerkhof toe. “Bij een overtreding wordt er resoluut opgetreden”, stelt hij. Worden er dan geen waarschuwingen gegeven? “In de praktijk waarschijnlijk wel”, vermoedt de milieucoör dinator. Aan de aanpak van scholen (snoep routes) is Druten nog niet toegekomen, moet Van Kerkhof bekennen.

‘Bij een overtreding wordt er resoluut opgetreden’ “We moeten deze doelgroep nog benaderen. Ook willen we bewoners zover krijgen in hun eigen wijk met de prikstok rond te lopen. Daar hebben we ook nog geen tijd voor ge had. Bestuurlijk is er nu draagvlak voor het zwerfafvalteam. Of we daarmee doorgaan, bekijken we van jaar tot jaar. Dat hangt af van de subsidie.” Zonder Zwerfafvalteam zou er in Druten in elk geval geen zwerfafval worden weggehaald. De leden van het team houden bovendien een oogje in het zeil. Eventuele onrechtmatigheden geven ze door aan de GOA’s. “Je kunt in dat opzicht geen al te hoge eisen aan de mensen in het team stellen, maar we zijn dolblij dat we ze hebben.” 53