Magma #1

Nieuw

Voor opdra chtg ontwerpers evers, en aannemers

10

Magazine over materiaalgebruik

6

11

19

lichtbeton

#1 20 November 2008 magma-online.nl

15

Keihard en doorzichtig

20

23

27

20

3 20 november 2008 #1 - 20 november 2008

Magazine over materiaalgebruik

magma #1

magma-online.nl Tips en persberichten voor de redactie kunt u mailen naar magma@sdu.nl

Uitgever Nina Nannini Hoofdredacteur Irene de Bel Medewerkers Cecile Elffers, Frank de Groot, Maartje Henket, Armand Landman, Mensje Melchior (eindredactie), Pieter de Mos, Rien van Overveld, Laurens Pels, Tieneke Wilms, Joop Wilschut, Ivo van Woerden fotografie Christiaan de Bruijne, Jan Jong, Luuk Kramer, Joep Kroes, Wilma Kuijvenhoven, Ben te Raa, Sam Rentmeester ontwerp Lava grafisch ontwerpers, Amsterdam (Jeroen Disch) Abonnementen MagMa wordt gratis verspreid onder een selectie van abonnees van toonaangevende Sdu bouwtitels, waaronder Cobouw, de Architect, NBD Magazine en Vastgoedmarkt.

Advertenties Meer informatie over advertentiemogelijkheden en tarieven vindt u op www.bereikdebouw.nl.

Ook kunt u contact opnemen met Jennefer Keyzer: tel 070 – 378 03 27, e-mail j.keyzer@sdu.nl Oplage: 15.250 ISSN 1877-0711

O

nder druk wordt alles vloeibaar. Zo kunnen nieuwe ideeën onder tijdsdruk razendsnel vorm krijgen. Slechts enkele weken zaten er tussen het eerste idee voor een nieuw tijdschrift over materiaalgebruik in de bouw en het allereerste nummer van MagMa dat u nu in handen heeft.

Onder druk vloeien ook schijnbaar onmengbare componenten samen. MagMa mengt journalistieke expertise met bouwkundige kennis en de ervaring van verschillende vakbladredacties. MagMa is niet alleen voor architecten, projectontwikkelaars, aannemers of toeleveranciers, maar voor iedereen in de bouw die te maken heeft met de keuze en de toepassing van materialen.

MagMa brengt de kwaliteit van vakliteratuur maar dan in een eigentijdse, toegankelijke vorm. Op deze manier willen we iedereen op een snelle en plezierige manier op de hoogte brengen van de 15 spannendste ontwikkelingen. Zo besteedt elk nummer aandacht aan nieuwe materialen. Met dit keer onder meer de spectaculaire 16 lichtdoorlatende betonproducten van Luccon.

De introductie van nieuwe producten in de praktijk krijgt een vaste plek in de rubriek de Bouwdoop. Met deze keer een kogelvormig led-lampje dat Alenco speciaal ontwikkelde voor het Luxor theater in Arnhem. Met de instelbare verlichting krijgt de bezoeker 16 van het moderne poppodium het gevoel onder een sterrenhemel te staan.

23 MagMa informeert ook over nieuwe vindingen. Rogier Donkervoort van TNO bijt de spits af met zijn nieuwe vloer- en installatieconcept. Daarmee weet hij de bouwtijd voor woningen terug te dringen van 145 naar 60 dagen.

Bamboe is het Hot Material van deze eerste MagMa. Denk dan 20 niet meteen aan ouderwetse rotanstoeltjes, maar aan mooie parketvloeren en zelfs badkuipen van bamboe. Pablo van der Lugt van de TU Delft legt uit waarom deze natuurlijke grondstof hét 20 moderne en milieuvriendelijke alternatief is voor tropisch hardhout.

Laat u verrassen.

Sdu Uitgevers Postbus 20025 2500 EA Den Haag

Veel lees-, kijk- en bladerplezier in deze en de volgende MagMa's.

©2008

Irene de Bel Hoofdredacteur In samenwerking met:

P.S. Ik hoor graag wat u van de eerste MagMa vindt op magma@sdu.nl

(advertentie)

www.schueco.nl SCHUCOH0420_Banner_Magma_Novembe1 1

Energie besparen Energie winnen 12-11-2008 10:05:44

#1 - 20 november 2008

Christiaan de Bruijne

4

Het Kraanspoor van OTH Architecten viel afgelopen weken drie keer in de prijzen. Het Amsterdamse kantoorgebouw ontving de Glas Award 2008, de Nationale Staalprijs 2008 in de categorie utiliteitsbouw en een ULI Global Award for Excellence.

‘Het bijzondere concept, waarbij een oude betonnen kraanbaan een nieuw leven krijgt als fundament voor een eigentijds kantoor, is een inspirerend voorbeeld van respectvol hergebruik van industrieel erfgoed’, aldus de jury van de Staalprijs.

De jury van de Glas Award roemde de 300 meter lange dubbele klimaatgevel uitgevoerd in glas door Brakel Atmos uit Uden.

‘De totale transparantie maakt het gebouw zowel overdag als ‘s avonds tot een icoon op de Noordelijke IJ-oever.’

#1 - 20 november 2008

Icoon aan het IJ

5

Nieuws

7

Meer productnieuws: nbd-online.nl #1 - 20 november 2008

de indicator geeft aan hoeveel energie de draaideur opwekt

duurzaam

D

raaideurfabrikant Boon Edam heeft een draaideur ontwikkeld die energie opwekt. Het eerste exemplaar staat in de oude stationsrestauratie van station Driebergen-Zeist. Dit restaurant is op geheel ecologische wijze vernieuwd door architectenbureau RAU uit Amsterdam.

De draaideur, van het type Tourniket, is uitgerust met een speciale generator. Die wordt aangedreven door de omwentelingen van de deur.

Supercondensatoren slaan de energie op. De led-lampen in het plafond branden op de draaideurenergie.

Als je door de deur loopt, geven ledlampjes aan hoeveel energie je opwekt. Op een scherm in het gebouw is de totale hoevelheid opgewekte energie af te lezen. Met de draaideur bespaart NatuurcafĂŠ La Porte naar verwachting 4600 kWh per jaar ten opzichte van schuifdeuren. boonedam.nl

Lichtgewicht

V

ebo heeft een extra lichte plafondplaat met metselwerk uitstraling ontwikkeld. De plaat bestaat uit een geprefabriceerd systeem van cementvezelplaat beplakt met steenstrips. De dikte van de cementvezelplaat is 18 mm, de totale dikte van de plaat met steenstrips bedraagt zo'n 43 mm. Vebo kan de plaat leveren in afmetingen tot 2,50 x 1,22 m. De extra lichte plafondplaat is met 80 kg/m2 ruim

drie keer zo licht als de standaard prefab­betonplaat met steenstrips.

De constructie waar het plafondsysteem aan komt te hangen kan daardoor lichter worden uitgevoerd.

De baksteen-plafondplaat wordt blind verankerd aan de bovenliggende hoofdconstructie met een aluminium montagesysteem waar Vebo 10 garantie op geeft. vebo.nl

8

luchtig #1 - 20 november 2008

M

et de nieuwe vouwramen van Euro-deur is het mogelijk om grote delen van gevels te openen.

De grote vouwramen laten in gesloten toestand veel daglicht binnen.

En als ze open staan, lijkt het bijna alsof je buiten bent. De ruimte lijkt dan een soort overdekt terras. Dat gevoel wordt versterkt doordat de nieuwe vouwramen horizontaal openklappen. In geopende toestand vormen de ramen een soort glazen luifel. Voordeel is ook dat ze dan binnen geen ruimte in beslag nemen.

Het opengooien van de gevel kan

zowel handmatig als elektrisch.

In het Amsterdamse nieuwbouwcomplex Albatros zijn de vouwramen van Euro-deur voor het eerst toegepast. Die ramen, van 2 bij 1,9 meter, klapen in twee delen omhoog. Het bovenste deel tuimelt en het onderste deel scharniert. In het Amsterdamse restaurant Open zit een model van de nieuwe vouwramen. euro-deur.nl

creatief

B

endywood is massief hout, maar toch buigbaar. Droog en koud, zonder gebruik te maken van chemicaliĂŤn of andere toevoegingen, is het hout in allerlei vormen te buigen.

Het maken van bijvoorbeeld een gedraaide trapleuning is daardoor veel minder bewerkelijk en kostbaar.

De Italiaanse producent Candidus Prugger Company ontwikkelde een bewerkingsmethode om de celwanden in het hout zacht te maken.

'Dat gebeurt met stoom terwijl we het hout in de lengte samenpersen', zegt Siria Rizzi van Candidus Prugger. 'Deze thermisch-mechanische bewerking verandert de structuur van het houtcellen, waardoor het hout extreem soepel en buigbaar wordt. De celwanden veranderen tijdens de bewerking namelijk in een soort accordeon. Daardoor kunnen ze uitrekken als het hout gebogen wordt, zonder dat ze breken.'

Na dit proces is het hout normaal te bewerken. Het hout kan tot een radius van 10 keer zijn eigen dikte gebogen worden. Dunne elementen zijn met de hand te buigen en dikkere elementen met de rolbuigmachine.

Een nadeel is dat Bendywood niet waterbestendig is en dus niet buitenshuis te gebruiken is en droog opgeslagen moet worden. Ook het gebruik van lijmen en beitsen op waterbasis is af te raden.

Bendywood is verkrijgbaar in ahorn, essen, Europees en Amerikaans eiken tot een lengte van 1,65 meter en in beuken tot een lengte van 2,2 meter. Met verbindingen zijn lengtes tot 6,6 meter mogelijk. rijsoort.nl/bendywood

zonwering

D

e nieuwe zonwering Loggia van Renson bestaat uit aluminium lamellen in een raamwerk.

Het gevelelement voor ramen en balkons regelt de inval van zonlicht en warmte. De Loggia is toepasbaar bij zowel nieuwbouw- als renovatieprojecten. Renson ontwikkelde verschillende raamwerken, afhankelijk van de gewenste afmetingen en de plaatselijke windkracht. De profielen in geĂŤxtrudeerd aluminium kunnen geanodiseerd (20 micron) worden, of thermisch gelakt in alle RAL-tinten (60-70 micron). renson.be

Ben te Raa

9

#1 - 20 november 2008

schaapskooi Om de steriele vorm te breken, zijn houtdelen met drie verschillende breedtes willekeurig door elkaar

Luuk Kramer

gebruikt

D

e schaapskooi in Almere viel als enige Nederlandse inzending in de prijzen op het World Architecture Festival in Barcelona, in de categorie Pleasure.

De jury van de WAF Awards, met daarin onder andere Francine Houben, prees de balans tussen architectuur en natuur in het ontwerp van 70F architecture. ‘De architecten kregen de opdracht om in een park een bescheiden huisvesting te ontwerpen voor de gemeenteschapen, met een bezoekerscentrum erin. Het resultaat is een kokervormig gebouw dat de architectuur met de natuur verbindt, zowel van binnen als van buiten’, aldus de jury.

De stal, die uitgevoerd is als potstal, heeft een homogene asymmetrische doorsnede. De constructie bestaat uit gebogen stalen spanten die zijn bekleed met Western Red Cedar. Met het materiaal wilden de ontwerpers de bijzondere kokervorm benadrukken en het samenspel met de omgeving versterken.

Om de steriele vorm te breken, zijn houtdelen met drie verschillende breedtes willekeurig door elkaar gebruikt.

Almere heeft zo’n tachtig schapen die de Berenklauw rond het vroege Vogelbos en in het Kromslootpark opeten en zo binnen de perken houden. De stal is zo ingericht dat burgers en schoolklassen een bezoekje kunnen brengen.

Verder is er op de verdieping op de kop een verblijf voor de schaapsherderin die tijdens het lammeren ook ‘s nachts aanwezig moet zijn en een kantoor voor de stichting landschapsbeheer. kemphaan.nl

11

#1 - 20 november 2008

Flexibel

D

e mobiele scheidingswanden en etalagepuien van Kone Deursystemen zijn speciaal ontwikkeld voor winkels of om instellingen te kunnen beschermen en af te scheiden. De scheidingswanden kunnen omhoog geschoven worden, in het plafond, waardoor de doorgang volledig vrij komt. Ze worden uit-

gevoerd met horizontale aluminiumprofielen of volledig in glas zonder tussenprofielen. De inbraakwerende variant heeft staalversterkte profielen en automatische vergrendeling.

Het glas wordt op maat gemaakt en kan worden uitgevoerd in veiligheidsglas, slagvast polycarbonaat of gelaagd veiligheidsglas. Naar keuze is het glas geheel of gedeeltelijk transparant, gekleurd of voorzien van logo of andere informatie.

extra large

T

respa International, fabrikant van architectonische plaatmaterialen voor gevelbekleding, introduceert een extra groot formaat Meteon-gevelplaten. Het nieuwe formaat, aangeduid met ZF, is maximaal 4270 x 2130 mm. De nieuwe vormen omvatten onder andere vierkanten van 2 x 2 m of rechthoeken van 2 x 1 m. De grote afmetingen zou een besparing op zaagverliezen kunnen betekenen en meer ontwerpvrijheid geven aan architecten.

'Hiermee kunnen ze nieuwe vormen en combinaties creĂŤren die, voorheen vanwege grootterestricties of omdat ze niet economisch waren, niet gerealiseerd konden worden', meldt Trespa. De Meteonplaten zijn gemaakt van harsen en houtvezels en leverbaar in verschillende kleuren, effecten en structuren.

Aldus bouwinnovatie

konedeursystemen.nl

trespa.nl

betaalbaar

D

e nieuwe dakkapel van Havadi is snel en goedkoop toe te passen bij renovatie of nieuwbouw van woningen. De basis bestaat uit geĂŤxpandeerd polystyreen (EPS) waardoor de dakkapel een hoge isolatiewaarde heeft. Het EPS wordt

bekleed met een slijtvaste polyurealaag om hem waterdicht en brandwerend te maken. Ten slotte krijgt de dakkapel een topcoating in een gewenste RAL-kleur. Havadi levert de lichtgewicht dakkapel in verschillende vormen en afmetingen:

met schuin, plat of spits dak en zelfs rond. De dakkapel is in enkele uren te monteren en onderhoudsarm. havadi.nl

13

Vorstbestendig, brandveilig, uv-bestendig. Maximale standaardgrootte: 160 x 70 x 2 cm. Bewerkingen: onder andere slijpen, boren, polijsten, frezen en zagen.

LUCCOtherm Geïntegreerd isolatiemateriaal, optische vezels, vorst- en uv-bestedig.

Maximale standaardgrootte: 250 x 80 x 15 cm.

Bewerkingen: o.a. slijpen, boren, polijsten en frezen.

LUCCO-fineer Lichtdoorlatend betonfineer, driedimensionaal vorm te geven. Standaardgrootte: 100 x 50 cm. Dikte: 0,8 mm. Te combineren met glas.

B

eton, maar dan superdun en lichtdoorlatend. Verbazing alom toen een paar jaar geleden de eerste berichten en beelden van lichtdoorlatend beton, Litracon, naar buiten kwamen. Het product viel in de innovatieprijzen, maar toch bleef het daarna lang stil door juridische problemen met patentrechten. Toch ging het bedrijf Luccon in de luwte door met de ontwikkeling.

Nu toont Luccon de resultaten: lichtdoorlatende sandwich­ elementen met thermische isolatie en superdun, buigbaar lichtdoorlatend betonfineer. Door de verdere ontwikkeling is het patroon van de optische vezels veel boeiender en de maximale grootte van de elementen is flink toegenomen.

De standaard, lichtbeton, heeft een plaatdikte van 2 cm en plaatgroottes tot maximaal 160 x 70 cm. De oppervlakken kunnen op verschillende manieren worden afgewerkt, bijvoorbeeld door slijpen, stralen en impregneren.

Hoe dun het ook is, het materiaal blijft hoge-sterktebeton, met een maximale druksterkte van 90 N/mm2 en een buigtreksterkte van minimaal 12 N/mm2.

LUCCOtherm is een sandwichelement dat te gebruiken is voor alle gevelfuncties. Het is thermisch-isolerend, lichtdoorlatend, brandwerend en vorstbestendig.

Het kan trouwens allemaal nog veel dunner. LUCCO-fineer is 0,8 mm

dik, buigbaar en dankzij de vezeltoepassing niet bijzonder breekbaar.

Dit lichtdoorlatende betonfineer is te combineren met veel materialen, waaronder glas. ´Wie had dat gedacht; glas als dragend materiaal voor betonfineer’, meldt de fabrikant trots. luccon.com

#1 - 20 november 2008

lichtbeton

lichtbeton

14

de bouwdoop

#1 - 20 november 2008

ledlamp G38 Alenco kogelvorm, zuinigheid, licht gaat twee kanten op, zowel kleur als intensiteit programmeerbaar Prijs 39 euro per lamp Afmetingen 78,3 mm hoog, diameter 38 mm Gewicht 26 gram Toegepast in Plafond LuxorLive Arnhem, 400 lampen www alenco.nl Producent/ontwikkelaar Bijzonderheden

LuxorLive Gemeente Arnhem Willemsplein 10, Arnhem Functie Poppodium Oorspronkelijk architect Willem Diehl, 1915 Projectarchitect Architectenbureau Fritz, Bussum Hoofdaannemer Van Hoogevest Restauratie, Woerden Bouwfysisch adviseur DGMR, Arnhem Start bouw 2006 Oplevering maart 2008, opening september 2008 Interieurbouw Timmerfabriek Bos, Goudriaan Kostprijs 8 miljoen Oppervlakte 1665m2 Installateur Dekkers Koel-Combi www luxorlive.nl Opdrachtgever Locatie

maarten fritz architect

alex harren ontwikkelaar

15

De 400 led-lampen in het plafondgewelf zijn een soort pixels. Je kunt er mee projecteren en ze laten interacteren met de muziek.

Het oude Luxor-theater in Arnhem is verbouwd en heropend als poppodium LuxorLive. De vierhonderd led-kogellampjes in het plafond stelen de show. ‘Het is een en al verwondering.’

Tekst: Cecile Elffers Beelden: Wilma Kuijvenhoven / Joep Kroes / Jan Jong Fotografie

A

lex Harren (39) is managing director van Alenco, het bedrijf dat in 2006 speciaal voor Luxor de ledkogellamp G38 ontwikkelde. ‘Wij zijn altijd op zoek naar klanten voor wie we de nieuwe technieken die we al op de plank hebben liggen, verder kunnen ontwikkelen. Het spannende van het Luxor-project was dat ik lange tijd niet geloofd werd - dat we zo’n lamp als de G38 werkelijk konden ontwikkelden vond men onvoorstelbaar. Dus ik maar zeggen: ‘we kunnen het echt!’ En als je dan uiteindelijk die nieuwe Luxorzaal inloopt... Dat is kicken, dan word je helemaal warm. Betoverend aan deze plafondverlichting is dat hij overal om je heen is. Je kunt nooit alle lampjes tegelijk in actie zien.’

De G38 is een dimbare lamp die alle laatste ledtechnieken in zich

verenigt. Hij kan een oneindig aantal kleuren aannemen en is afzonderlijk te programmeren. Uniek aan de lamp is het uiterlijk. Tot nu toe hadden alle ledlampen een platte buisvorm, maar de G38 is een klassiek kogellampje, dat als twee druppels water lijkt op de kooldraadlampjes die het Luxorplafond bij de opening in 1915 sierden. Maar de G38 is vele malen duurzamer. De lamp gaat vijf tot tien jaar mee, en hoewel de lampen in zogenaamde strings van 32 stuks opereren, heeft de uitval van één lamp geen consequenties voor de rest. Ook opmerkelijk aan deze ledlamp is dat hij het licht niet één maar twee kanten op stuurt, zodat hij ook de gipsen plafondcassette, waar hij in vast zit, weet aan te lichten.

Lichttechnici krijgen een stuk meer te doen wanneer ze plotseling lampen tot hun beschikking hebben, waar van alles mee kan. Harren: ‘Dat hoorde ik al van de jongens van de Passengers Terminal in Amsterdam, voor wie we ook aanstuurbaar ledlicht ontwikkelden. Hun klanten zeggen: o, kan dat allemaal? Doe maar! Want ja, de mogelijkheden zijn eindeloos. Je kunt elke losse lamp weer anders programmeren.’

Dat idee wilde Fritz voor het nieuwe Luxor weer gebruiken, maar dan met de modernste technieken.

De architect: ‘De nieuwe verlichting doet recht aan de geschiedenis van Luxor, maar ook aan de nieuwe functie van het gebouw als poppodium. Bij een popzaal blijft het licht meestal beperkt tot het podium.

Maar door de reguleerbare lampen voelt het publiek in Luxor zich onderdeel van het concert.’

Fritz stond versteld van de ongekende mogelijkheden die de nieuw ontwikkelde verlichting biedt. ‘De 400 lampen zijn een soort pixels.

Ze zijn afzonderlijk aan te sturen, je kunt er mee projecteren en het licht moeiteloos laten interacteren met de muziek. Het effect is een en al verwondering. Je wordt er echt even stil van.’

Sinds de opening in september bezoekt Fritz het nieuwe LuxorLive nog regelmatig. ‘Ik ben bijzonder trots op dit Rijksmonument. Mijn stille hoop is dat ik er ooit nog eens Bob Dylan mag zien optreden.’

#1 - 20 november 2008

A

rchitect Maarten Fritz (55) heeft zich gespecialiseerd in restauraties en verbouwingen. Fritz streed in 2004 met vier ander andere architectenbureaus om de verbouwing van het toen al jaren verwaarloosde Luxor-theater. Hij was verguld met het binnenslepen van de opdracht.

‘Ik kende het theater nog uit mijn diensttijd, toen ik gelegerd was in Schaarsbergen. Een ruige tent was Luxor destijds.’

Dat was wel anders in 1915, toen het filmtheater met veel allure werd gerealiseerd door de bekende architect Willem Diehl. Fritz: ‘Het plafondgewelf in de grote zaal van Luxor bestond uit honderden gipscassettes met daarin kooldraadlampen, die gedimd konden worden maar nooit helemaal uitgingen.

Tijdens de vertoning van een film bleven ze zachtjes branden, als een sterrenhemel. Dat was toen echt een technisch hoogstandje.

5 vragen over...

17

#1 - 20 november 2008

BetonBallon Het BetonBallon-concept is een nieuwe methode om betonnen gewelfconstructies in situ te fabriceren. Vijf vragen aan Rob van Hove, die het concept bedacht dat nu de markt opgaat.

Tekst: Joop Wilschut Beeld: BB-con

3 1

Voor welke situaties is de BetonBallon geschikt? ‘Met de techniek Hoe werkt ‘t? ‘Het

BetonBallon-concept werkt met een ballon als bekisting’, zegt bedenker Rob van Hove.

‘Binnen het concept speel je eigenlijk met de trekbelastingen in een constructie, met de wetten van de zwaartekracht. Je creëert een constructievorm, waarin de druk op natuurlijke wijze afvloeit naar de fundering van het gebouw. Dit maakt het mogelijk betonconstructies zonder wapening toe te passen.’

2

Hoe kan de ballon al dat beton dragen? ‘Voor de schalen werken we meestal met een betonkwaliteit tussen B45 en B60. Om te voorkomen dat de ballon inzakt onder het gewicht van het beton, spuiten we er eerst een dunne laag op. Die zet de ballon vast. Daarna wordt de schil laagsgewijs en schijfsgewijs opgebouwd. De dikte van de schil is afhankelijk van de berekeningen.

Door de bank genomen is die in de top slechts 6 cm en aan de voet ongeveer 20. Door te werken met hoogwaardig beton met versnellers, plastificeerders en fijne toeslagstoffen voorkom je dat het beton wegloopt of wegglijdt en is de constructie binnen een paar dagen uitgehard.

Ontkisten doe je door de ventilator uit te zetten, zodat de ballon leegloopt.’

is elke vorm in ton- en kruisgewelven te realiseren voor kantoren, woningen, bedrijfsgebouwen of industriehallen. Overspanningen tot 300 meter zijn mogelijk.

Nu ligt de grens nog bij 30 tot 35 meter.

Vloeren en wanden zijn aan de betonschil te koppelen en hebben daarop een versterkende en stabiliserende werking. Sparingen zijn in de constructie op te nemen, mits niet te groot.

De plaats en de vorm van de sparingen zijn bepalend voor de constructie.

Ook loopt er een onderzoek naar toepassing van waterbestendig leem in plaats van beton. Dat zou mogelijk oplossingen kunnen bieden voor (semi) permanente huisvesting in nooden rampgebieden.’

4

Wat zijn de voordelen?

‘Met de BetonBallon bespaar je gemiddeld 50 % op beton en 80 % op staal. Alleen bij de verbindingen van wanden en vloeren aan de schaal is nog wapeningsstaal nodig.

En mocht er constructief om wat voor reden dan ook alsnog wapening nodig zijn dan kan dat met vezelwapening.

De besparingen op materiaal en de snellere doorlooptijd, dus minder arbeidskosten, kunnen al snel leiden tot een kostenbesparing van 20% en 70% minder CO2-uitstoot.’

5

Wie kan het BBconcept gebruiken? ‘In principe ontwerpt BB-Con de gebouwen, maar ook andere architectenbureaus kunnen gebruik maken van het concept. ABT uit Velp voert de constructieve berekeningen uit. Je hebt wel een speciale aannemer nodig. De ontwikkeling en uitvoering van alle BetonBallon-projecten ligt in handen van Tien Projekten, onderdeel van BB-Con. We verzorgen niet alleen de gewelfconstructies, maar realiseren het complete gebouw.

Het Brabantse Schijndel krijgt waarschijnlijk de primeur: een kantoorgebouw van 14 meter hoog voor Mettler Autodemontage. In 2009 gaat dat project van start, maar de precieze data zijn nog niet bekend. Op de campus van de TU Eindhoven staat wel een prototype van 12 bij 12 meter en een hoogte van 7 meter.’

gaudí van beton

Rob van Hove

Het BetonBallon-concept is een nieuwe methode om betonnen gewelfconstructies in situ te fabriceren. Geïnspireerd door het Pantheon en de gebouwen van Gaudí, bedacht Rob van Hove, bouwproductontwikkelaar van BB-Con B.V. uit Vught de BetonBallon voor betaalbare gewelfconstructies. bb-con.nl

18

hot material Bamboestengels bestaan uit dichte vezelbundels

#1 - 20 november 2008

die in het midden hol zijn. Ze kunnen van zeer klein tot 30 meter hoog worden. Bamboe groeit ook goed op brakke grond en op steile hellingen.

Al jaren woedt de discussie of bamboe een onkruid

duurzaam

is of niet.

De laatste vier jaar heeft het Nederlandse bedrijf Moso een flinke groei doorgemaakt. ‘We zijn van acht naar zeventien medewerkers gegaan’, zegt woordvoerder Arnold Ruijg. ‘We hebben echt mee kunnen liften op het besef dat duurzaam verbouwen belangrijk is.’ Door de jaren heen heeft Moso een steeds breder assortiment gecreëerd. Ruijg: ‘Eerst kon je onze producten vooral vinden in een speciaalzaak voor parket. Maar met de introductie van bamboematten, -tegels en -vloerbedekking hebben we een nieuwe doelgroep gevonden: bedrijven die zich richten op de bredere woninginrichting.’ moso-bamboe.nl

Bamboe het nieuwe hardhout Badkuipen, parketvloeren of lampenkappen; met bamboe kan steeds meer. Pablo van der Lugt promoveerde op de toepassingen en de milieu-impact van de snel groeiende grassoort.

‘Het is zo hard als eiken.’

Tekst: Ivo van Woerden Beelden: fasting fotografie / arjan van der vegte / moso

19

#1 - 20 november 2008

‘Reuzenbamboe heeft de kwaliteiten van hardhout zoals eiken en groeit sneller dan zacht hout.’ stoel van bamboe plaatmateriaal van Moso, ontworpen door Tejo Remy en René Veenhuizen

bamboe badkuip van Moso, naar ontwerp van

Z

eg ‘bamboe’ en beelden van een luie reuzenpanda die onverstoord op een tak zit te kauwen dringen zich op. Of, vooruit, misschien van een koloniaal interieur met ergens in een serre de vermaarde rotanstoel. Maar bamboe is ondertussen veel meer dan die cliché’s. Het zit in het golvende dak van Terminal T4 van het Barajas vliegveld bij Madrid. Er worden badkuipen, kuipstoelen, kamerschermen, hoogwaardige parketvloeren en zelfs doodskisten van gemaakt.

Pablo van der Lugt (32) promoveerde in oktober aan de TU Delft op de toepassingen van industrieel verwerkt bamboe. Uit zijn onderzoek blijkt dat het aandeel van bamboe op de West-Europese markt 0,7 tot 0,8% is. ‘Ik schat het inmiddels op 1%’, zegt Van der Lugt. En hoewel dat nog vrij klein is, voorspelt hij een enorme groei. ‘Er worden steeds meer toepassingen gevonden. Het Nederlandse bedrijf Moso - de grootste importeur van industriële bamboematerialen in West-Europa - heeft bijvoorbeeld vloerbedekking van bamboe ontwikkeld. Dat is gewoon op de rol verkrijgbaar en bestaat uit bamboestrips verlijmd met vilt. Heel makkelijk en handig en een prima alternatief voor laminaat vloeren.’

Vooral reuzenbamboe is zeer geschikt voor industrieel gebruik, simpelweg omdat van de kleinere bamboeplanten moeilijker latjes te snijden zijn. Van der Lugt: ‘Reuzenbamboe heeft de kwaliteiten van hardhout zoals eiken en groeit sneller dan zacht hout. Het wordt duurzaam gewonnen, vooral in China. Door de snelle groei staat de plantage zo weer vol. De effecten op het milieu zijn aanzienlijk minder dan bij bijvoorbeeld de kap van

Tischlerei nieuwendick

Het plafond van de internationale luchthaven Barajas in Madrid is van bamboe

tropisch hardhout. Alleen het transport van de tropische en subtropische gebieden naar de importerende landen is het strippen van niet goed voor het milieu, maar daar is dan ook wel alles de bamboestam mee gezegd.’

Hoe kan het dan toch dat we industrieel verwerkt bamboe nog niet eerder hebben ontdekt? ‘Het is in de jaren ’90 in China ontwikkeld. Er gaat eerst een heel proces van bewustwording aan vooraf voordat iets een geaccepteerd product is. Producenten, ontwerpers en architecten moeten allemaal bekend raken met de eigenschappen eigentijdse bamboe van het product en er iets in zien voor het de uiteindelijke consument bereikt.’

Waar de consument misschien nog een beetje Van der Lugt initieerde het aan moet wennen, is dat bamboe bekend staat als project ‘Dutch Design meets ‘onkruid’. Van der Lugt: ‘Onkruid is een woord dat Bamboo’. Twintig Nederlandse mensen geven aan een plant die snel en agresontwerpbureaus werden daarbij sief groeit. Maar dat zijn juist de voordelen van uitgedaagd een eigentijds probamboe; in een handomdraai heb je een enorme duct van bamboe te ontwikkelen. hoeveelheid hoogwaardig materiaal.’ pablo van de lugt Opvallend; elke ontwerper koos een ander bamboemateriaal.

De bouwkundige: ‘Van in hars Het proefschrift Design Interventions for gegoten ovaaltjes van bamboe Stimulating Bamboo Commercialization’ van tot fineer dat erg doorschijnend Pablo van der Lugt (ISBN 978-90-5155-047-4) is te is en in de bekleding van lampen bestellen op vssd.nl/hlf/m015.htm kan worden gebruikt.’ zooproducties.nl.

20

bouwbesluit

#1 - 20 november 2008

juridisch adviseur dr. ir. Rien van Overveld geeft antwoord op al uw bouwbesluitvragen.

Tekst, beeld: Rien van overveld, Van Overveld Bouwbesluit Advies

kruipruimte Voorschrift(en) artikelen 2.7 en 2.71 Bouwbesluit 2003 Uiterste grenstoestand artikel 2.7, lid 1, onder 6 Bouwbesluit 2003 + NEN 6760 Rekenwaarde voor de sterkte

vraag

Waaraan moet een kruipruimte voldoen?

onderdeel 9.1.1.2 NEN 6720 klimaatklasse onderdeel 9.3.7 NEN 6720 NEN 1078 onderdeel 5.2.1 Positie leiding. Verwijzingspad: artikel 2.71. lid 2 Bouwbesluit 2003 + artikel 1.6, lid 2 Regeling Bouwbesluit 2003 NPR 3378 deel 6 Bovengrondse leidingen, onderdeel 2.3 mantelbuis in onderdeel 2.4 van NPR 3378 is aangegeven waaraan een mantelbuis moet voldoen als een gasleiding in een kruipruimte moet zijn voorzien van een mantelbuis

omschrijving

Eengezinswoning (nieuwbouw) met kruipruimte. De kruipruimte is bereikbaar via een luik. antwoord

Krachtens Bouwbesluit 2003 gelden alleen voorschriften voor een kruipruimte bij: • een houten vloer boven de kruipruimte; en • aanwezigheid van een gasleiding in de kruipruimte.

Houten vloer boven de kruipruimte In dat geval is de mate van vochtigheid van de kruipruimte mede van belang voor het bepalen van de uiterste grenstoestand van de houtconstructie. De rekenwaarde voor de sterkte voor hout is afhankelijk van de belastingsduurklasse en de klimaatklasse. De klimaatklasse is afhankelijk van het vochtgehalte in de kruipruimte. Dit heeft tot gevolg dat de rekenwaarde voor de sterkte in een vochtige kruipruimte (waarin bijvoorbeeld water blijft staan) lager is dan in een minder vochtige kruipruimte.

Gasleiding in kruipruimte In NEN 1078 is het volgende bepaald: ‘Een voorziening moet zo worden ontworpen en aangelegd dat deze op gasdichtheid kan worden beproefd.’ Op grond hiervan moet een gasleiding in een kruipruimte daarvoor geschikt en voldoende bereikbaar zijn. Uitgaande van NPR 3378 is dit het geval als de kruipruimte voldoet aan: a. blijvend droog zijn door de aanwezigheid van een waterdichte bodemafsluiting; deze bestaat uit een waterdicht gewapende betonnen vloer met aansluitend waterdichte opgaande wanden; b. blijvend toegankelijk zijn voor inspectie, onderhoud en vervanging door middel van een kruipluik met afmetingen van ten minste 0,8 m x 0,5 m; c. een vrije hoogte hebben van ten minste 0,7 m en niet zijn voorzien van obstakels die een vrije doorgang belemmeren; d. geventileerd zijn met behulp van ventilatieopeningen, aangebracht in tegenover elkaar liggende buitenmuren.

In NPR 3378 is te lezen dat als de ruimte niet voldoet aan a. tot en met d., het in de kruipruimte gelegen deel van de gasinstallatie: • gezien moet worden als ‘weggewerkt, onbereikbaar’; en • zijn voorzien van een mantelbuis.

Ook een vraag over Bouwbesluit 2003? Kijk op bouwregelsindepraktijk.nl

de vinding van...

21

Tekst: Laurens Pels Beeld: Sam Rentmeester

‘H

et concept is niet eens zo hightech. Hoewel er wel een hoop nieuwe technieken bij komen kijken, is het innoverende vooral dat het de kennis van een hele bouwkolom combineert.

Het resultaat is een prefab vloer met vlakke bovenkant waarin drie installatietechnieken zijn verwerkt: elektrotechniek, sanitair en klimaat.

Hierdoor hoeven er geen buizen meer in de vloer te worden gestort.

De vloer wordt op maat gemaakt en de installatie vindt in de laatste weken van de afbouwfase plaats. Een installateur die normaal gesproken

acht tot twaalf keer moet terugkomen, hoeft dat nu nog maar twee keer. De bouwwereld slaat daarmee een enorme efficiëntieslag en het leidt tot een flinke bouwtijdverkorting.

De reductie van arbeid is ook meteen het grootste voordeel. Een aannemer kan door de halvering van de bouwtijd met hetzelfde aantal mensen twee keer zoveel woningen neerzetten. De vele manuren die normaal gesproken aan de bouw van de woning worden besteed, komen nu voor een aanzienlijk deel te vervallen. De manuren verschui-

‘We kunnen de bouwtijd van een woning nu halveren’

Rogier Donkervoort

#1 - 20 november 2008

Ir. Rogier Donkervoort werkt voor TNO als projectleider aan het innovatieproject ‘Nieuwe vloer- en installatieconcepten’. Bij de realisatie van twee demonstratiewoningen van bouwbedrijf Mulder Obdam lukte het om de bouwtijd flink terug te brengen; van 145 naar 60 dagen. De nieuwe vloer betekent een enorme efficiëntieslag.

ven ook doordat de fabriek de vloer al kant-en-klaar maakt.

Ook voor de consument betekent de prefab vloer een groot voordeel.

De vloer wordt namelijk pas in de afrondingsfase van de bouw geïnstalleerd. Voorheen moest een koper bij wijze van spreken wanneer de eerste heipalen de grond ingingen, al beslissen waar hij zijn tv, badkamer en computer wilde hebben.

Doordat het systeem gebruik maakt van verdeelunits per verdieping kan de koper tot een aantal weken voor de oplevering beslissen waar hij de stopcontacten wil hebben. Op elke verdieping wordt de elektriciteit en data-installatie via die verdeelunit geregeld. De verdeelunit heeft een blijvend bereikbare en uitbreidbare verbinding met de meterkast.

Als projectleider zorg ik voor de integrale aanpak van het project.

Het project loopt al sinds 2003 en we werken samen met Bouwend Nederland, Uneto-VNI, ABB, Hager Tehalit en vloerfabrikanten Dycore en Echostreek. Er zijn dus veel mensen bij betrokken, die allemaal weer heel veel ideeën hebben ingebracht.

Het moeilijkste - en tegelijkertijd het mooiste - is om het speelveld van de betrokken bedrijven open te breken en zo nieuwe innovatieruimte te creëren.

We willen nu nog een keer demonstratiehuizen bouwen, om de resultaten verder te valideren en fabrikanten de tijd te geven een fabricagelijn voor de vloer op te zetten. We willen alles nog goed begeleiden voordat de markt er verder mee gaat.’

markttrends

23

#1 - 20 november 2008

Groene daken zijn geen hype

Wat is uw houding ten aanzien van groene daken? positief

neutraal

negatief

geen mening

Architecten Aannemers B&U Dakbedekkers Installateurs

Architecten zijn bijzonder enthousiast over groene daken.

Groene daken zijn een hype die over 5 jaar weer voorbij is

Tekst: mensje melchior beeld: jorgen koolwijk

V

ooral architecten zien groene daken zitten, voor energiebesparing en de koeling van gebouwen. Dat blijkt uit eigen onderzoek van USP Marketing Consultancy onder 281 architecten, aannemers, dakdekkers en installateurs. Groene daken zijn bedekt met mos, gras, planten of bomen en kunnen de oplossing zijn voor veel milieuproblemen in de steden, zoals wateroverlast en luchtvervuiling.

De architecten zijn het meest bekend met het concept van de groene daken; maar liefst 85% kent het begrip. En bekend maakt bemind. De architecten zijn de grootste fan van de natuurlijke dakbedekking; maar liefst 70% is positief

mee eens

over groene daken. Van de installateurs, die vooral vanwege het energieverbruik en de koeling te maken hebben met groene daken, heeft 35% een positieve houding.

Maar zijn de groene daken ook echt de oplossing voor milieuproblemen? Opvallend is dat alle marktpartijen vooral de voordelen voor het gebouw zelf zien en niet zozeer de oplossing die groene daken kunnen zijn voor geluidsoverlast of luchtvervuiling. Alle marktpartijen vinden dat groene daken goed zijn voor het koelen van gebouwen en het terugdringen van het energieverbruik.

De natuurlijke daken worden veel minder gezien als oplossing voor milieuproblemen.

neutraal

mee oneens

geen mening

Architecten Aannemers B&U Dakbedekkers Installateurs

Groene daken zijn oplossing voor‌ ja

nee

Geluidsoverlast Wateroverlast

Luchtvervuiling Minder energieverbuik

Koeling gebouw

Architecten Aannemers B&U Dakbedekkers Installateurs

groene daken in de muntstraat in haarlem

24

bouwfouten

#1 - 20 november 2008

Bouwmaterialen hebben niet het eeuwige leven, vooral niet als ze niet goed zijn aangebracht. Hier wat voorbeelden van situaties waar het misging.

Zelf ook voorbeelden van bouwfouten? Mail ze naar magma@sdu.nl

Beeld: Bureau voor Bouwpathologie, bouwpathologie.nl

Het hout is aangetast door insecten

Door een lekkage in de dakbedekking ontstaat schimmelvorming

Geveldelen weggewaaid door gebrekkige montage

Bij dit flauw hellende dak is het lood van de dakramen onvoldoende

Scheuren in de gevel door wegzakken van de fundering

waterafvoerend aangebracht. Ter plaatse van de dakvensters dringt regenwater daardoor eenvoudig naar binnen.

Prijzenfestival

Corporatie zoekt consortium voor DBM-contract Woningcorporatie De Woonplaats besteedt een nieuwbouw- en renovatieproject in Winterswijk aan volgens een design, build and maintenance-contract.

Belangstellende consortia kunnen zich tot 1 januari 2009 inschrijven.

De Woonplaats wil bij beide projecten een energieneutraal gebouw realiseren volgens het cradle-to-cradle principe.

De woningcorporatie verlangt wel dat minstens driekwart van de consortiumleden uit de Achterhoek komt.

De centrale wenteltrap van het Graphic Design Museum in Breda is uitgeroepen tot Trap van het Jaar. Deze titel wordt ieder jaar door EeStairs toegekend aan de meest bijzondere trap die door dit bedrijf is vervaardigd. Architect Hans van Heeswijk krijgt de prijs voor zijn meer dan 360 graden draaiende wenteltrap omdat het door de lichte constructie en de glazen treden ‘één groot, licht en luchtig interieurelement’ is.

Nederland krijgt Flexibel luchtdorp Amsterdam bronzen architec- in Kopenhagen University College tuurmedaille kiest Mecanoo Het Britse tijdschrift The Times geeft Nederland een bronzen medaille op het gebied van architectuur. Ons land schopt het wereldwijd bewonderenswaardig ver, ondanks het lage aantal architecten van 56 per 100.000 inwoners.

Japan loopt volgens The Times voorop en krijgt de gouden medaille. Japan telt het grootste aantal architecten ter wereld: 307.558 volgens The Atlas of 21st Century World Architecture. Dat komt overeen met 240 architecten op elke 100.000 inwoners.

Zwitserland staat tweede, voornamelijk vanwege Le Corbusier, Herzog & De Meuron en Peter Zumthor.

Erick van Egeraat bouwt stadhuis Boedapest

Digitale aannemer van het jaar

Wie wordt de Digitale Aannemer van het jaar? Tot 10 januari kunnen aannemers zich aanmelden. De prijs voor de aannemer die ict op een innovatieve manier integreert in zijn bedrijfsvoering wordt 11 februari uitgereikt door Bouwend Nederland op de vakbeurs Bouw & ICT.

Erick van Egeraat mag het stadhuis in de Hongaarse hoofdstad Boedapest bouwen.

Een internationale jury koos zijn ontwerp uit 18 inzendingen. Van Egeraat wil het 18de-eeuwse barokke pand renoveren en uitbreiden met futuristische vleugels die een modern plein omsluiten.

Mecanoo architecten is als winnaar aangewezen van de architectenselectie voor de huisvesting van het Amsterdam University College (AUC).

De Universiteit van Amsterdam is bouwheer van het onderwijsgebouw van het AUC, dat een grootte heeft van MVRDV ontwerpt 6.000 m2. Het nieuwe een 116 meter hoog onderwijsgebouw moet ‘luchtdorp’ in Kopenhain 2012 in gebruik worgen. De verticale buurt den genomen. Mecanoo ‘Sky Village’ bestaat architecten, geleid door uit gestapelde vierkante Francine Houben, ‘pixels’ (eenheden van ontwierp al meer onder60m2) die stuk voor stuk wijsgebouwen, zoals het kunnen doorgaan als Isala College in Silvolde, appartement, hotelkamer de Faculteit voor Econoof kantoor. Verandert de mie en Management in vraag, dan ook de inhoud. Utrecht en de Bibliotheek In het midden van de van de TU Delft. toren kragen woonpixels uit en fungeren daken als terrassen en tuinen.

Sky Village krijgt een Nieuwbouwprijs grijswatercircuit, een gevel die energie opwekt Amsterdam voor en een fundering die voor 40% uit gerecycled beton Schutterstoren bestaat. MVRDV ontwierp het gebouw samen met ABT en het lokale architectenbureau Adept.

De Schutterstoren in Amsterdam Osdorp is door het publiek van stadsomroep AT5 verkozen tot winnaar van de Amsterdamse Nieuwbouwprijs. De door DKV architecten ontworpen ronde toren is 40 meter hoog en heeft een glanzende gevel van glas en aluminium.

Psneekes

Studio NL-D heeft de prijsvraag gewonnen voor het 'Haus der Projekte' in Hamburg. Het aan de oever van een zijarm van de Elbe gelegen ‘Haus der Projekte’ wordt een opleidings- en ontmoetingsplek voor jongeren uit de probleemwijk Veddel. Zij krijgen in het projecthuis een tweede kans op onderwijs. Studio NL-D bedacht dat de jongeren het casco na oplevering door de hallenbouwer, zelf gaan afbouwen, als eerste opleidingsproject.

luchtige Trap van het jaar

#1 - 20 november 2008

Jongeren bouwen het zelf

25