struinen
Nieuws uit de Amsterdamse Waterleidingduinen | nr. 59 | Winter 2008
2 struinen
met Sjaak Hoeks
‘Ik neem nooit dezelfde route’
Duinnatuur zit in zijn genen. Daarom móet systeembeheerder Sjaak Hoeks (57) UIT DE ZILK af en toe struinen in de Amsterdamse WaterleidingDuinen. Weer of geen weer, zomer én winter. “Mijn betovergrootvader, overgrootvader, mijn opa en mijn vader waren allemaal boswachter in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Als jochie van een jaar of acht mocht ik al mee het veld in. Ik leerde welke roofvogels hier leven, hoe een baltsende snip klinkt, waar de bramen en orchideeën staan en rond welke duintop reeën en vossen scharrelen. Ik ken plekken die niemand anders kent. ‘Oude hazen kennen de paden’, zei mijn vader altijd. Mijn broer heeft de familietraditie voortgezet. Ik ben systeembeheerder aan de Universiteit Leiden. Maar na de file, gaan thuis de wandelschoenen aan. In het duin kan ik na het werk nog uren struinen zonder iemand te ontmoeten. Het liefst trek ik er alleen op uit. Ik neem nooit dezelfde route. Zo blijf ik scherp en zie en hoor ik het meest. Mijn mooiste herinnering? Het begon al te schemeren. Er hing grondmist. Plots stond er pal voor me een ree. Alleen zijn kop torende boven de nevel uit. Hij keek me aan en verdween daarna in het niets. Onvergetelijk.”
3 1. De Klerkeberg “Prachtig uitzichtpunt. Hier kijk je vrij naar zee. Geen gebouw ontneemt dit maagdelijke uitzicht. Ongekend. In eeuwen is hier weinig veranderd. Je ervaart hetzelfde reliëf en wandelt over dezelfde duinrichels en tussenliggende vlaktes als onze voorouders.”
1 3
2
2. Achter Vogelenveld “Tot 1936 heeft hier een boerderij gestaan. Op schrale grond verbouwden boeren aardappelen en verdienden wat bij met de konijnenjacht. Ik zit hier vaak bovenop ‘de Groene Berg’. Ook een prachtig uitzicht. In het dal zie ik soms reeën snuffelen.”
inhoud
6 mijn water Roeien op de Amstel
2 struinen met Sjaak Hoeks
7 gespot Paard en wagen
4 natuur en water Grote grazers
8 panorama Van Limburg Stirumvallei
3. Het IJzeren Mannenvlak “Ik ben hobbyimker. Mijn bijenkorven staan in het IJzeren Mannenvlak. Ik kom er graag. In het bloeiseizoen is het hier een feest van kleuren en geuren, met bloeiende wilg, liguster, braam en valse salie. De bijen weten er wel raad mee.”
info Benieuwd welke routes u nog meer kunt lopen in de Amsterdamse Waterleidingduinen? Ga naar www.waternet.nl voor een routebeschrijving.
10 kinderpagina 11 uitgelicht 12 activiteitenkalender & info
4 natuur
en water
Grote grazers
In de Amsterdamse Waterleidingduinen (AWD) leven honderden damherten, reeën, koeien en schapen. Deze ‘grote grazers’ eten grote hoeveelheden bladeren en gras. Als ze dat niet zouden doen, veranderen de duinen in een ondoordringbare woestenij. Grote grazers houden de natuur in evenwicht. “Ze knabbelen aan boompjes en struiken en houden het gras kort”, vertelt Peter Olijhoek, beheerder in de Amsterdamse Waterleidingduinen. “Gelukkig maar, anders zou het open duinlandschap veranderen in een groot bos aan zee.” Ook konijnen vervulden ooit een belangrijke rol als natuurlijke grasmaaiers. Een halve eeuw geleden struikelden wandelaars nog over deze kleine zoogdieren. In de jaren zeventig en tachtig werden het er steeds minder. Verschillende virusziekten zorgden ervoor dat de hoeveelheid konijnen enorm afnam. Dat liet zijn sporen na in de Amsterdamse Waterleidingduinen.
Vogelkers een plaag
Als genoeg kleine en grote grazers de duinen bevolken, is er niets aan de hand. Als een soort plotseling afneemt, grijpen snel groeiende grassen hun kans; jonge boompjes groeien uit en verspreiden daarna hun zaden in de wijde omtrek. “Vooral de Amerikaanse vogelkers, een boomsoort die hier van oorsprong niet thuishoort, verdringt op steeds meer plaatsen de oorspronkelijke plantengroei,” vertelt ecoloog Antje Ehrenburg. Deze vogelkers, ook wel Prunus serotina genoemd, is inmiddels een ware plaag in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Ook klimaatverandering lijkt grip te krijgen op het duin. Kortere, mildere winters zorgen voor een langer groeiseizoen. “Het open duinlandschap zou langzaam verdwijnen als we niet op tijd maatregelen hadden genomen.” Koeien en heideschapen
In 1985 zijn daarom de eerste brandrode runderen in het duin losgelaten. Een paar jaar later volgden
5
NATUUR EN WATER Natuur en water gaan bij Waternet hand in hand. Zonder water geen aantrekkelijke natuur. Zonder vitale natuur, geen drinkwater. Daarom investeert Waternet in natuur en milieu. Daarmee beschermen we onze bronnen en houden we water én natuur in evenwicht.
GROTE GRAZERS IN DE AWD Brandrode runderen Drentse heideschapen
Drentse heideschapen. “Deze koeien en schapen zijn taaie diersoorten die zich in de vrije natuur prima kunnen redden”, zegt Peter Olijhoek. Al die beesten leveren bezoekers prachtige foto’s op, maar zijn gewone maaimachines niet veel efficiënter?
grote grazers houden de natuur in evenwicht “Zware maaimachines richten snel onherstelbare schade aan in kwetsbare natuurgebieden,” legt Olijhoek uit. “Dieren zijn kieskeurig en fijner afgestemd. Ze hebben allemaal hun favoriete voedsel. Wat de een laat staan eet de ander op. Zo zorgen ze samen voor natuurlijke variatie, ook op plekken
ca. 70 ca. 300
waar maaimachines niet kunnen komen.” Er is nog een voordeel. Grote grazers verspreiden net als vogels zaden die ze overal laten vallen. Waar je in het voorjaar en de zomer ook wandelt, her en der tref je bloemrijke velden. Insecten profiteren daar van. “Insecten zijn afhankelijk van gevarieerde plantengroei,” legt ecoloog Ehrenburg uit, “bepaalde vlinders zoals de Kleine parelmoervlinder, houden van kort bloemrijk duingrasland. Als we hun leefomgeving laten verruigen zouden deze prachtige insecten verdwijnen.” Houd afstand
Wie de koeien en schapen van dichtbij wil zien kan terecht in het zuidelijke deel van de Waterleidingduinen, het Paardenkerkhof, de Westhoek, de Vellen, het Eiland van Rolvers en de Zeeduinen. “Houd wel geruime afstand en voer de dieren niet,” adviseert Olijhoek. “Grote grazers die in het wild leven zijn onvoorspelbaar. Een stier naderen die een tochtige koe het hof maakt is bijvoorbeeld niet erg verstandig.”
6 mijn
water
In de rubriek ‘Mijn water’ vertelt Olga van Olffen-Duijn over roeien op de Amstel.
‘Water geeft prikkelingen van geluk’
het soms behoorlijk afzien. We draaien warm in het water van de Jozef Israelskade, daarna roeien we de Amstel op. Dat geeft altijd een bevrijdend gevoel.”
Olga (36) is lid van Roei- en Zeilvereniging De Amstel aan de Amsterdamse Hobbemakade. Als 19-jarige maakte ze kennis met de roeisport. Sindsdien is de freelance grafisch vormgeefster verslingerd aan het water.
Hoe heb je het water het liefst: kalm en sereen of woest en onstuimig? “Als roeier hoop je op kalm en sereen water omdat je dan maximaal de techniek kunt trainen. Maar een roeier kan in principe ieder weertype aan. Bij harde tegenwind moet je wel veel kracht geven. Water in striemende regen is voor een stuurvrouw nooit prettig omdat het je zicht belemmert. Als roeier merk ik er minder van omdat het gehele lichaam tijdens een roeihaal in beweging is.”
Hoe vaak ben je op op het water? “Zo’n twee tot drie keer per week. Als roeister en als stuurvrouw. In maart beginnen de wedstrijden. Op het water is het dan nog behoorlijk fris. Om de kou van mijn lijf te houden is het goed afwegen hoeveel lagen kleding ik aantrek. Als roeier ben je snel op temperatuur, als stuurvrouw in frisse tegenwind is
Wat betekent roeien in drukke tijden? “Als privé en werk hun tol eisen, geeft het water prikkelingen van geluk. Water inspireert en is rustgevend. Harde wind en hoge golven geven een gevoel van weldaad, trots en overwinning als ik van het water kom. Ons clublied begint met de zin ‘aan de Amstel is ons leven’; dat geldt zeker voor een deel van mijn leven.”
gespot 7
DOORNDEN (PINUS RIGIDA)
Dit is een Doornden (Pinus rigida), van origine afkomstig uit Noord-Amerika. De boom is zeldzaam in Nederland. Enkele exemplaren, zoals deze, staan in de AWD. Hij is bedekt met kegels en doornen. Uit één knop komen in plaats van twee maar liefst drie naalden. De foto is gemaakt door Jacques Ruiter. Wilt u ook met uw mooiste foto in Struinen? Mail deze naar struinen@waternet.nl of stuur hem op (zie adres op pagina 11).
Paard en wagen Naam Wat doet u in de Amsterdamse Waterleidingduinen? een ritje “Ik moedig mijn paarden aan voor jarige een zit keer met de wagen. Kijk, dit eren op kind klein en ters doch vader met zijn len, scho met ook s wen trou ik doe Dit de kar. el vert Ik t. families en mensen van Waterne ehied gesc de en en ze over de planten, dier .” ning rwin nis van de wate Wat maakt dit natuurgebied zo bijzonder? ur. We “De afwisseling tussen water en natu en. gezi vos een en n reeë en, hert net hebben en tijen rpar Ook de duinlandschappen, wate een wil Wat . htig prac de vergezichten zijn mens nog meer?”
8 panorama Van Limburg 8 panorama oranjekom
Stirumvallei
1. DE NAAM Het waterwinningskanaal dat hier vroeger lag heette het Van Limburg Stirumkanaal. Het is vernoemd naar graaf Van Limburg Stirum, Heer van Noordwijk. In 1883 gaf de graaf aan de Duinwatermaatschappij (de voorloper van Waternet) een vergunning om in zijn grondgebied een lang kanaal te graven.
441.320
m3
zand nodig om het laatste deel van het kanaal te dempen
3. HELMGRAS Helmgras heeft de Van 足Limburg Stirumvallei vormgegeven. Helm is een grassoort die prima groeit op kalkrijk stuifzand. Als het eenmaal wortel schiet, vangt het stuivend zand op. Rond de pollen van helmgras vormen zich kleine duinen die langzaam aangroeien.
panorama9 9
3
2. TERUG AAN NATUUR In 1994 is de grondwaterwinning in het Van Limburg Stirumkanaal gestopt. Het kanaal is gedempt om de grondwaterstand in de Amsterdamse Waterleidingduinen te verhogen. Net als vroeger zijn er op enkele plaatsen weer vochtige valeien ontstaan. In 2006 is het laatste deel gedempt.
km
Lengte van het waterwinningskanaal
4. SPOREN IN HET ZAND Mensen, dieren, wind en regen laten sporen in het zand achter. De voetafdrukken zijn van ons. Damhert, ree, vos en konijn laten ‘prenten’ achter. Wind en regen leggen sporen uit het verleden bloot, zoals potscherven en pijpenkopjes. Ook omgewaaide bomen en de verspreiding van zaden dragen de handtekening van de natuur.
1886 1994 en 2006
start met de hand graven van het kanaal kanaal weer gedempt
10 kinderpagina
d
ed
e
d
Raad van welk dier de pootafdrukken in de sneeuw zijn. De antwoorden staan onderaan deze pagina.
d
d
f e
d
f
e
d
d
e
d
d
f
f
Antwoord sneeuwsporen raden:
Konijn
Vos
Koe
Damhert
Wat heb je nodig? - zand (2 porties) - papier of tafel - oude haarborstel - föhn (vraag je ouders)
Helmgras in de duinen houdt zand tegen, maar hoe werkt dat? Probeer het zelf maar eens! 1. Leg een hoopje zand op het velletje papier of gewoon op tafel. Zet de föhn aan en richt hem op het zand. De föhn blaast alle zand weg. 2. Leg nu het tweede hoopje zand op tafel en leg de haarborstel erachter. Zet de föhn aan en richt weer op het zand. Zoals je kunt zien blaast het zand nu minder goed weg. Er vormt zich een duintje in de haarborstel!
Knobbelzwaan
d
uitgelicht 11
colofon Struinen is een uitgave van Waternet en wordt op verzoek gratis toegezonden. U kunt zich aanmelden via struinen@waternet.nl Redactie Afdelingen Bron & natuurbeheer en Communicatie, Waternet Artdirectie en ontwerp Lava grafisch ontwerpers
Snertexcursie Eind januari hopen we op een dik pak sneeuw. Dat past prima bij de snertexcursie in de AWD. Als koning winter nog even op zich laat wachten, is dat geen reden voor uitstel. De boswachter vertrekt hoe dan ook voor een fikse wandeling. Voor de liefhebbers is er na afloop heerlijke snert. Zin om mee te gaan? Kijk voor meer informatie op de achterpagina of op www.waternet.nl
Tekst Michel Verschoor Fotografie Alwin Slomp, Gerard Scholten, Tamara Vreeken, Jacques Ruiter Aan deze Struinen werkten mee Antje Ehrenburg, Miranda Kok, Gerard Scholten, Jos Mense, Peter Olijhoek Tips voor de redactie struinen@waternet.nl Redactie Struinen Vogelenzangseweg 21 2114 BA Vogelenzang
f
mededelingen
Puistenroute Puisten, zo worden de ‘bergtoppen’ in de Amsterdamse Waterleidingduinen ook wel genoemd. Op zaterdag 28 februari beklimmen we de vijf hoogste toppen. De boswachter vertrekt bij de ingang Zandvoortselaan en wandelt als eerste naar de Stokmansberg. Het laatste kuitenbijtertje ligt in ‘verboden gebied’. Een pittige excursie voor de ervaren wandelaar. Kijk voor meer informatie op de achterpagina of op www.waternet.nl
Hier wordt deze winter gewerkt – Reparatie betonweg langs Westerkanaal – Opnieuw bestraten weg langs Barnaart Schusterkanaal van dam 9 tot dam 25. – Vervangen raster rondom Mikwel en Graaflandse bergen. – Prunus verwijderen in Franse vlak, De Wouwen en De Vellen. Natuurkaart Noord-Holland opgeheven Met ingang van 1 januari 2009 houdt de natuurkaart Noord-Holland op te bestaan. U kunt voor de Amsterdamse Waterleiding duinen een jaarkaart kopen in het bezoekerscentrum of bij een van de andere verkoopadressen (zie www.waternet.nl).
12 activiteitenkalender
& info tijd
vertrekpunt
kosten
Wintergasten gezinsexcursie (kinderen vanaf 10 jaar)
15.00 uur
ingang Zandvoortselaan
volwassene € 2,– kind € 2,–
Wandeling met natuurgidsen
13.00 uur
BC De Oranjekom
gratis
Werk in uitvoering excursie langs werken in het duin
14.00 uur
BC De Oranjekom
€ 2,–
Wandeling voor vroege vogels met natuurgidsen
08.45 uur
ingang De Zilk
gratis
08.45 uur
ingang Panneland (infopaneel)
volwassene € 2,– kind € 2,–
Wandeling met natuurgidsen
13.00 uur
BC De Oranjekom
gratis
Snertwandeling een wandeling die uitloopt op soep
10.00 uur
ingang Oase
€ 5,–
Zo 1 feb
Wandeling met natuurgidsen
13.00 uur
BC De Oranjekom
gratis
Zo 8 feb
Wandeling voor vroege vogels met natuurgidsen
08.00 uur
ingang Zandvoortselaan
gratis
Prunuswerkdag: zelf werken in het duin de werkdag duurt tot ongeveer 15.00 uur
10.00 uur
Café De Doofpot in De Zilk
gratis
Wandeling met natuurgidsen
13.00 uur
BC De Oranjekom
gratis
Puistenroute excursie voor ervaren wandelaars
15.00 uur
ingang Zandvoortselaan
€ 5,– (incl. consumptie)
Wandeling met natuurgidsen
13.00 uur
BC De Oranjekom
gratis
De eerste excursie van de cursus vogelgeluiden voor beginners. De cursus bestaat uit drie excursies (maart, april en mei)
07.30 uur
ingang Oase
gratis
Wandeling voor vroege vogels met natuurgidsen
07.15 uur
ingang Panneland
gratis
Lentekriebels: schemerstruintocht gezinsexcursie ( kinderen vanaf 6 jaar)
17.00 uur
ingang Zandvoortselaan (infopaneel)
volwassene: € 2,–, kind: € 2,–
Wandeling met natuurgidsen
13.00 uur
BC De Oranjekom
gratis
datum Za 3 jan
activiteit
Zo 4 jan Vr 9 jan
Zo 11 jan Za 17 jan
Acrobaten van het bos: eekhoorns in het duin
gezinsexcursie ( kinderen vanaf 6 jaar)
Zo 18 jan Za 31 jan
Za 14 feb
Zo 15 feb Za 28 feb
Zo 1 mrt Za 7 mrt
Zo 8 mrt Za 14 mrt
Zo 15 mrt Vr 20 mrt
Fietsexcursie
13.00 uur
ingang Oase
€ 5,–
Vr 27 mrt
Fietsexcursie
13.00 uur
ingang Oase
€ 5,–
BC Bezoekerscentrum
Aanmelden Aanmelden kan vanaf een maand van te voren bij het bezoekerscentrum. Graag tijdig afmelden als u niet mee kunt gaan. Activiteiten gaan bij onweer of gladheid niet door. Voor de fiets excursies is een goede conditie vereist. Meer informatie vindt u op www.waternet.nl. Bezoekerscentrum De Oranjekom U bent van harte welkom in ons bezoe-
Bij deze excursie is aanmelden nodig en geldt een maximum aantal deelnemers
kerscentrum. Hier vind u informatie over de Amsterdamse Waterleidingduinen en het werk van Waternet. Adres 1e Leyweg 6 (ingang Oase) 2114 BH Vogelenzang T 020 - 608 75 95 Openingstijden Dinsdag t/m zondag 10.00 – 17.00 uur. Maandag gesloten.
Over Waternet Waternet houdt zich als eerste organisatie in Nederland bezig met de hele cyclus van water: het schoonmaken en aanvoeren van drinkwater, afvoeren van afvalwater en het onderhouden van dijken en waterkeringen. We zorgen voor veilig drinkwater en droge voeten van onze klanten in de wijde regio rond Amsterdam.