สอนเด็กให้ไปนิพพาน สอนลูกหลานให้เป็นคนดี

เน

พระเดชพระคุณ พระธรรมโกศาจารย หรือที่รูจักกันดีในนาม หลวงพอ พุทธทาสภิกขุ ทานไดชื่อวาเปนพระเถระผูสุปฏิปนโน คือเปนผูปฏิบัติดีปฏิบัติ ชอบ นอกจากนั้นทานยังเปนผูสามารถในการแสดงพระธรรมเทศนาอยางลึกซึ้ง เขาถึงจิตใจของผูคนทุกยุคทุกสมัย ลีลาในการประกาศสัจธรรมของทาน ตั้งแต ทานเริ่มตั้งสัจจะปวารณาตนวาเปนทาสของพระพุทธเจานั้น เรียบงาย กระชับ ชัดเจน และตรงไปตรงมา เจาะลึกถึงกิเลสที่ฝงแนนอยูในจิตใจของ ผูคนมาจนถึง ปจจุบันนี้ หนังสือ สอนเด็กใหไปนิพพาน สอนลูกหลานใหเปนคนดี ( ปนมนุษย แตยังเด็ก) เลมนี้ เปนผลงานที่ทรงคุณคาอีกเลมหนึ่ง ที่หลวงพอพุทธทาสภิกขุ ไดฝากไวเปนมรดกธรรมมรดกโลก หากไดอานและศึกษาจนเขาใจเนื้อหาอยาง ละเอียดลึกซึ้งแจมแจง และนำไปประพฤติปฏิบัติเปนธรรมประจำชีวิตจิตใจแลว ก็จักเปนประโยชนสุข ทั้งแกตนเองและผูอื่น ตลอดจนสังคมโลก ทั้งในปจจุบัน ชาตินี้หรือในอนาคตกาลภายหนา หนังสือเลมนี้สำนักพิมพไดจัดพิมพมาแลวหลายครั้ง แตก็ยังเปนที่ ตองการอยูอยางตอเนื่อง จึงไดจัดพิมพขึ้นอีกครั้งหนึ่งโดยจัดวรรคตอน ยอหนา วาดภาพประกอบจนสำเร็จเปนรูปเลมสวยงามดังปรากฏนี้ และยังคงเนื้อหา สารธรรมไวครบถวน หวังเปนอยางยิ่งวา หนังสือเลมนี้จักชวยสงเสริมศรัทธาในการศึกษา และปฏิบัติธรรมแกพุทธศาสนิกชนและผูสนใจทั่วไป ในการระดมธรรม สรางสันติสุขแกตนเอง ครอบครัว สังคม และประเทศชาติไดเปนอยางดี

ดวยศรัทธาและปรารถนาดี สำนักพิมพเลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน รวมระดมธรรมสันติสุขแกชาวโลก

การปน มนุษยแตยงั เด็ก ตามความหมายของ หลวงพอพุทธทาสภิกขุ

คือการปลูกฝงอุปนิสัย ปูพื้นฐานแหงธรรมแกเด็กแตเนิ่นๆ เพื่อหลอหลอมจิตใจ ของเด็กใหซึมซับรับเอาปรมัตถธรรม ธรรมอันสูงสุดเพื่อความดับทุกขโดยสิ้นเชิง ตั้งแตเยาววัย การดับทุกขเปนภาระอันหนักและยาวนานของมนุษย ไมวาทุกขเล็กๆ นอยๆ หรือทุกขอันเกิดแตการเกิด แก เจ็บ ตาย การดับทุกขโดยไมเหลือ จึงเปนเปาหมายอันสูงสุดของมวลมนุษยชาติ การที่จะกาวเขาถึงความดับทุกขอยางสิ้นเชิงนั้น ตองอาศัยหลักการ เรียนรูที่ถูกตอง ตรงตามกระบวนการแหงความเปนจริงที่เรียกวา ปรมัตถธรรม หรือบรมธรรม โดยเริ่มอบรมศึกษาตั้งแตเด็กๆ สอนเด็กใหรูจักวิธีการดับทุกข ดวยตัวเอง ปรมัตถธรรม เปนมรดกธรรมอันล้ำคา ที่องคพระบรมศาสดาสมเด็จ พระสัมมาสัมพุทธเจาทรงมอบไวแกมวลมนุษย เพื่อเปนเครื่องมือในการดับ ทุกข เปรียบเสมือนลายแทงที่จะนำมวลมนุษยไปสูสุขสมบัติอันล้ำคา คือ พระนิพพานสุข สุขอันเกิดแตความดับทุกขโดยสิ้นเชิง แตในสังคมยุคปจจุบัน มนุษยพากันละทิ้งและขยับหางจากปรมัตถธรรม ออกไปไกลทุกขณะ ปรมัตถธรรมซึ่งผูกพันกับชีวิตประจำวันไดถูกยกขึ้นเปนของ ศักดิ์สิทธิ์ ของขลัง นาบูชามากกวาที่จะนำมาปฏิบัติ และเรียนรูอยางจริงจัง สงผลใหมนุษยตองประสบความทุกขมากมายอยางหลีกเลี่ยงไมได

บัดนี้ ถึงเวลาแลวที่มวลมนุษยชาติจะตองหันมาศึกษาปรมัตถธรรม และชวยกันเผยแผใหกระจายสูสังคมมนุษยทุกระดับชั้นอยางกวางขวาง โดยเฉพาะเด็กๆ ที่ตองใหเขาเรียนรูอุปนิสัยที่นอมเขาไปหาปรมัตถธรรม เพื่อให รูวิธีการเอาชนะทุกขไดในระดับหนึ่ง ดังพุทธภาษิตที่วา ปุตฺตา วตฺถุ มนุสฺสานํ : เด็กๆ เปนทรัพยากรของ มนุษย หากเด็กๆ ไดรูจักและเรียนรูปรมัตถธรรมหรือบรมธรรมเสียตั้งแตตน เชื่อเหลือเกินวาตอไปในอนาคต มวลมนุษยชาติจักหมดทุกขโดยทั่วกัน ขอใหทานพุทธศาสนิกชนผูสนใจในธรรม ตองการทำชีวิตใหพนจาก ความทุกข เขาถึงบรมสุขคือพระนิพพาน ไดพิจารณาไตรตรอง ศึกษา และซึมซับ เอารสแหงธรรมจากธรรมบรรยายเรื่อง สอนเด็กใหไปนิพพาน สอนลูกหลาน ใหเปนคนดี (ปนมนุษย แตยังเด็ก) ตามอัธยาศัยเทอญ. สัพพะระสัง ธัมมะระโส ชินาติ รสของธรรม ยอมชนะรสทั้งปวง ดวยกตัญูกตเวทิตาธรรม (ป.ธ.๗, ร.บ.) ผูสรรคสาระในนามคณาจารย สำนักพิมพเลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน โปรดใชเลมนี้ใหคุมสุดคุม & อานแลว -> แบงกันอานหลายทานนะจะ

อานสิบรอบ ระดมสมองคิดสิบหน ฝกฝนปญญา พัฒนาการประยุกตใชในชีวิตประจำวัน จิตรูเทาทันสรรพสิ่ง มีสติปญญา ฉลาดใช เฉลียวคิด ชีวิตจักสนุก สงบ เย็น เปนสุข สำนักพิมพเลี่ยงเชียง เพียรเพื่อพุทธศาสน ปรารถนาใหทุกครอบครัวมีความสุข

๑

เด็กจำเปนตองรูบรมธรรม ...วันนี้จะไดพูดกันถึงเรื่อง “ºÃÁ¸ÃÃÁ¡Ñºà´ç¡·Òá” ในที่นี้ ก็จะขอถือโอกาสพูดถึงการทำใหเด็กมีบรมธรรม แมในขนาด ที่เรียกวา à´ç¡·Òá ถาถือเอาตามภาษาบาลีที่มีคำกลาวถึงเด็กอยูหลายคำ ก็พอจะจำกัดความลงไปไดวา คำวา ·Òá หมายถึง à´ç¡ÃØ‹¹àÅç¡ÃØ‹¹¨ÔëÇ ถาเปนอยางสมัยนี้ ก็อยางเด็กในโรงเรียนอนุบาล คำวา ¡ØÁÒà ¡ØÁÒÃÕ หมายถึง à´ç¡ÃØ‹¹»ÃжÁ ÃØ‹¹ÁѸÂÁ ทำนองนั้น คำวา ÂØÇÒ ÂØÇµÕ ก็หมายถึงที่เราเรียกกันวา ÂØǪ¹ สมัยนี้ ๑ ชื่อเดิมคือ ปนมนุษย แต...ยังเด็ก บรรยายอบรมพระนิสิตฯ บวชภาคฤดูรอน ป ๒๕๑๒ ณ สวนโมกขพลาราม ไชยา วันที่ ๒๐ เมษายน ๒๕๑๒.

๖

Ãç ÙºŒ ÃÁ¸ÃÃÁä´Œ

à´ç¡

·ÃÕè

¼Å ¡ Ø µ Ë ¨ÙŒ ¡Ñ à

à¾ÃÒЩйÑé¹ ¤ÓÇ‹Ò “à´ç¡·Òá” ¢Í§àÃÒ ¨Ö§äÁ‹ä´ŒËÁÒ¶֧à´ç¡Í‹Í¹¹Í¹àºÒРᵋËÁÒ¶֧ “à´ç¡·ÕèÃÙŒ¿˜§ ÃÙŒ¤Ô´ ÃٌⵌáÂŒ§´ŒÇÂà˵ؼŢͧµÑÇàͧ” และมีหลักที่จะตองพิสูจนวาเด็กๆ ก็ตองเกี่ยวของกับบรมธรรม หรือมีบรมธรรม บรมธรรมเปนสิ่งที่มีไวสำหรับมนุษยทุกคน และทุกระดับตั้งแต เด็กทารกเปนตนไป คอย ๆ อาน คอย ๆ คิด

คราคิดติดขัด หยุดพักสักนิด ทำจิตใหสงบ จักพบทางออก

๗

บรมธรรมเปนพื้นฐาน ของทุกสรรพสิ่ง สำหรับคำวา “ºÃÁ¸ÃÃÁ” จะตอง หมายถึง âšصøÃÃÁ ËÃ×Í »ÃÁѵ¶¸ÃÃÁ อยางที่เรียกกันเดี๋ยวนี้เสมอไป จะเปนอยางอื่นไมได แมที่เปนเด็กทารกก็ตองมีธรรมที่เปนฝกฝายของโลกุตรธรรม ที่เรียกวา ปรมัตถธรรม คือ ธรรมที่มีเนื้อหาลึกซึ้ง หรือสูงสุดอยางยิ่ง เดี๋ยวนี้เราถูกกระทำใหยึดถือในฐานะเปนของขลัง ของศักดิ์สิทธิ์ มากเกินไป ถาพูดอยางธรรมดาๆ ที่ไมมีความยึดถือแลว สิ่งนี้มันก็เปน เพียงสิ่งสูงสุดเทานั้นเอง เปนธรรมชาติอันสูงสุด เรียกภาษาอยางงายๆ ก็วา ÂÍ´ÊØ´¢Í§·Ø¡ÊÔè§ »ÃÁѵ¶¸ÃÃÁ ¨ÐÈÑ¡´ÔìÊÔ·¸Ôì แตแลวยอดสุดของทุกสิ่งนี้ไมใช àËÁ×͹਌ÒáÁ‹µÐà¤Õ¹ เปนยอดสุดอยูผูเดียว ตองมาเกี่ยวของกัน ËÃ×Íà»Å‹Ò¹Ð !!! กับมนุษย จะเกี่ยวของกับมนุษยแตเพียง ชั้นผูใหญ หรือชั้นคนเฒาคนแกมันก็ไมได เพราะวาเด็กๆ จะเดินผิดทาง áÅÐâ´Âá·Œ¨ÃÔ§¹Ñé¹ ¸ÃÃÁªÒµÔä´Œ¨Ñ´ÊÃÃËÃ×ÍÇ‹ÒÁÕÊÔ觹ÕéäÇŒ ã¹°Ò¹Ð໚¹¾×é¹°Ò¹¢Í§ÊÔ觷ÑèÇä» ÊÔè§ÊÙ§ÊØ´¹Õé໚¹¾×é¹°Ò¹¢Í§ÊÔ觷ÑèÇä»

๘

บรมธรรมมีฐานะ เชนกับพระเจา

ã¹ÍÕ¡·Ò§Ë¹Öè§ àÁ×èÍàÃÒ¾Ù´¶Ö§ÊÔ觷ÕèàÃÕÂ¡Ç‹Ò ºÃÁ¸ÃÃÁ ã¹¹ÒÁÇ‹Ò ¾ÃÐà¨ŒÒ àÃÒ¡çËÁÒ¤ÇÒÁÇ‹Ò ¾ÃÐ਌ÒÊÓËÃѺ·Ø¡¤¹ áÁŒáµ‹à´ç¡·Òá áÁŒáµ‹ÊÔ觷ÕèÂѧäÁ‹¤ÅÍ´ÍÍ¡¨Ò¡¤ÃÃÀ ÁÒÃ´Ò ในฐานะที่เปนสิ่งมีชีวิตอยูในที่ทุกหนทุกแหง พระเจามีอยูในที่ทุกหนทุกแหง มีอยูในสิ่งทุกสิ่ง ในทุกเวลา และทุกสถานที่นั่นเอง

ÊÓËÃѺÊÔ觷ÕèàÃÕÂ¡Ç‹Ò “ºÃÁ¸ÃÃÁ” ¹Õé¡çàËÁ×͹¡Ñ¹ หลวงพอพุทธทาสสอนวา “สมัยกอนมีธรรมะคุมครองอยูในโลกมาก เดี๋ยวนี้ธรรมะ รอยหรอลงไป ความเห็นแกตัวมันเขามาแทน บูชาตนเองยิ่งกวาบูชาธรรมะ โลกจึงได เปนอยางนี้ ถาธรรมะเขามา ก็จะเกิดความเมตตา ความสามัคคี ความรักใครวาเปน เพื่อนเกิด แก เจ็บ ตาย ดวยกันทั้งหมดทั้งสิ้น มันก็จะมีมา โลกก็จะเปนผาสุก”

๙

ความเขาใจผิด เกี่ยวกับบรมธรรม เดี๋ยวนี้ มันมีปญหาเกิดขึ้น ในการที่ผูใหญนั่นเอง โดยมาก มีความคิดไปทำนองวา

“ºÃÁ¸ÃÃÁñ” ËÃ×Í “âšصøÃÃÁò” ¹Õé äÁ‹à¡ÕèÂÇ¢ŒÍ§¡Ñ¹àÅ ¡Ñºà´ç¡æ ÂÔ觡NjҹÑé¹ ¡çÇ‹ÒµŒÍ§äÁ‹à¡ÕèÂÇáÁŒáµ‹¼ÙŒãËÞ‹·Õè໚¹¦ÃÒÇÒÊ ·Õè¤ÃͧàÃ×͹ áÅÐÇ‹ÒäÁ‹ãª‹à¾Õ§ᵋÁѹäÁ‹à¡ÕèÂÇ¢ŒÍ§¡Ñ¹áµ‹Áѹ¨Ð·ÓãËŒà¢Ò äÁ‹¡ŒÒÇ˹ŒÒã¹àÃ×èͧâÅ¡ â´Â੾ÒÐã¹àÃ×èͧºÃÔâÀ¤¡ÒÁÊØ¢ ผูใหญมีความเห็นอยางนี้เสียโดยมาก เพราะไดรับการศึกษา หรือสิ่งแวดลอมที่ทำใหคิดอยางนั้น หรือบางทีก็เปนเพียงความคาด คะเนของตัวเอง อาตมาขอยืนยันวาเปนความเขาใจผิด ¼Ô´Í‹ҧÂÔè§ ถามีการ พูดไปตามความคาดคะเนของตัวเอง มันก็ยิ่งเปนเรื่องที่นาสงสาร ๑ อานวา บอ-รม-มะ-ทำ แปลวา ธรรมอันยอดเยี่ยม ๒ อานวา โล-กุด-ตะ-ระ-ทำ แปลวา ธรรมอันพนโลก คือ อยูเหนือวิสัยของโลก มี ๙ อยาง คือ มรรค ๔, ผล ๔ และนิพพาน ๑

๑๐

เพราะวาเขาไมสนใจ และไมเขาใจในพระพุทธภาษิต ที่เปนหัวใจของพระพุทธศาสนา โดยเฉพาะอยางยิ่งคือเรื่อง สุญญตา๑ ที่พระพุทธเจาตรัสวา เปนประโยชนเกื้อกูลอยางยิ่ง ตลอดกาลนานแกฆราวาส

à¢ÒäÁ‹à¢ŒÒ㨻ÃÐâ¤ÊÑé¹æ »ÃÐ⤹Õé ·Õè¾Ãоط¸à¨ŒÒ ·‹Ò¹ä´ŒµÃÑÊäÇŒáÅŒÇ ¡çäÁ‹Ê¹ã¨·Õè¨ÐࢌÒ㨠à¾ÃÒж١¤Ãͺ§Ó´ŒÇ “Çѵ¶Ø¹ÔÂÁ” àÅ×Í´¢Í§Çѵ¶Ø¹ÔÂÁ “ࢌÒËÙࢌҵҔ ¹Õè¾Ù´Í‹ҧ

“ÀÒÉÒªÒǺŒÒ¹”

๑ อานวา สุน-ยะ-ตา แปลวา ความวางเปลา, ความเปนของสูญ หมายถึง สภาวะที่วางจากความเปนตน หรืออัตตา ไดแก เบญจขันธ ธาตุ อายตนะ ซึ่งเปนอนัตตา ไมมีสาระที่พึงยึดถือวาเปนสัตว เปนบุคคล อีกอยางหนึ่งหมายถึง สภาวะที่วางหรือปราศจากกิเลสเครื่องรอยรัดทั้งปวง คือ ราคะ โทสะ โมหะ เปนตน โดยความหมายก็คือ พระนิพพาน

๑๑

ปูพื้นฐานสู ความเปนมนุษยที่สมบูรณ ผมขอยืนยันวา à´ç¡æ áÁŒà´ç¡·Òá ¡çµŒÍ§ÁÕÊÔ觷ÕèàÃÕÂ¡Ç‹Ò ºÃÁ¸ÃÃÁ ໚¹¾×é¹°Ò¹ ËÃ×ÍࢌÒÁÒà¡ÕèÂÇ¢ŒÍ§Í‹ҧ¨Ó໚¹àµçÁ·Õè àµçÁ¤ÇÒÁËÁÒ¢ͧÊÔè§æ ¹Õé เหมือนกับที่เราไดพูดกันมาแลววา แมในมหาวิทยาลัยตางๆ ในโลก ก็จะไมพูดไมสอน หรือไม เอามาพูดกันในเรื่องพระเจา เรื่องสิ่งที่ดีที่สุดของมนุษย หรือเรื่อง บรมธรรม ในประเทศไทยเรานี้ก็เหมือนกัน นี้เพราะวาผูจัดการศึกษาเหลานั้น ไมมองเห็นคาของสิ่งเหลานี้ หรือสูงขึ้นไปกวานั้น ก็พวกนักการเมืองไมรูจักสิ่งเหลานี้ เขาจึงจัดหรือควบคุมหมุนหัน ใหการศึกษาของประเทศ ไปตามความประสงคของการเมือง โดยไมตองเขามาเกี่ยวของ กับสิ่งๆ นี้ ËÁ ? Í‹Ò¹ºŒÒ§ä ÁÕµÓÃÒÇÔªÒ¾Œ¹·Ø¡¢ ãˌ˹Ù

๑๒

ทั้งๆ สิ่งๆ นี้ตองเปนพื้นฐานของมนุษยทุกคน แมแตในขั้น เด็กทารก เพื่อเตรียมพื้นฐานของจิตใจของเขาไวใหดีๆ สำหรับจะเปน มนุษยที่ถูกตอง และเต็มเปยมสมบูรณตอไปขางหนา เราระบุกัน ใหชัดลงไปเลยวา

à´ç¡·ÒᢹҴà´ç¡ã¹âçàÃÕ¹͹غÒÅ໚¹½Ù§æ ¤ÇÃä´ŒÃѺ¡ÒÃͺÃÁ㹡ÃÐáÊËÃ×Í㹤Åͧ¢Í§ ÊÔ觷ÕèàÃÕÂ¡Ç‹Ò ºÃÁ¸ÃÃÁ ໚¹¡ÒûÅÙ¡½˜§ÃÒ¡ ËÃ×Íàª×éͧ͢ÊÔè§æ ¹Õé ŧä»ã¹¨Ôµã¨¢Í§à´ç¡ หลวงพอพุทธทาสสอนวา “ถาวาคนในโลกนี้มีคนที่ไมมีธรรมะมาก คนที่มีธรรมะ ก็จะอยูไมได ก็จะตองหนีไปอยูที่ไหนก็ไมรู การที่ทำใหมีธรรมะนั้น มันจะทำใหโลกอยู รวมกันได แลวเปนสุขดวยกันทุกฝาย พระพุทธเจาคงจะทรงมองเห็นความเปนจริงขอนี้ จึงทรงเปนหวงที่สุด เอาใจใสที่สุด ในการที่จะสงพระสาวกใหออกไปประกาศพระศาสนา สงไปคนละทิศคนละทางเดี๋ยวก็มากขึ้นเปนรอย เปนพัน เปนหมื่น เปนแสน ความสงบสุขมันก็เกิดขึ้น ในหมูมนุษยที่มีธรรมะ...”

๑๓

ตัวอยางการสอนเด็ก ใหเรียนรูบรมธรรม

การที่จะพูดโดยวิธีพูด อยางอื่นนี้ ผมรูสึกวาไมเหมาะ เราพูดเปนเรื่องๆ ไป ในลักษณะเพียงยกตัวอยาง จะดีกวา à¾ÃÒÐÇ‹ÒÊÔ觷ÕèàÃÕÂ¡Ç‹Ò ºÃÁ¸ÃÃÁ ¹ÕéÁѹ¡ÇŒÒ§ áÁŒ¨ÐàÍÒÁÒ¾Ù´ÊÓËÃѺà´ç¡æ Áѹ¡ç¡Ô¹àÇÅÒÁÒ¡ÁÒ ฉะนั้น จะพูดไปในลักษณะที่เปนตัวอยาง เปนเรื่องๆ ไป มันก็จะชวยไดเหมือนกัน คือ ถาเขาใจตัวอยางสัก ๒-๓ ตัวอยาง หรือสักจำนวนหนึ่ง แลวก็เขาใจไดทั้งหมด ˹ѧÊ×ÍÁÕäÇŒà¾×èÍÊ‹§àÊÃÔÁ¡ÒÃÍ‹Ò¹ ÊÌҧÊÃä Êѧ¤ÁãˌʧºÊØ¢ ÂÒÁÊÓ¹Ö¡¼Ô´¤Ô´¶Ö§¡ÃÃÁªÑèÇ·Õèà¤ÂËÅÇÁµÑÇ·Ó Ë¹Ñ§Ê×ÍàÅ‹Á¹Õ骋Ç·‹Ò¹ä´Œ ÂÒÁÍÂÒ¡á¹Ð¹ÓãËŒ¼ÙŒÍ×è¹·Ó¡ÃÃÁ´Õ Í‹Ò¹áÅŒÇÍ‹ÒÅ×ÁÊѧè ÊÁºØÞ à¾ÔÁè ºØÞà¾×Íè Å´¡ÃÃÁÌҢÂÒ¡ÃÃÁ´Õ ãËŒÁÊÕ ¢Ø ¤ÃºÅŒÒ¹¤¹

๑๔

๑. สอนเด็กใหรูจัก “หลักของอนัตตา”

(·ÓÍ‹ҧäÃãËŒà´ç¡äÁ‹ÃŒÍ§äËŒàÁ×èÍàÊÕ¢ͧÃÑ¡)

à´ç¡æ ¢Í§àÃÒ µŒÍ§äÁ‹ÃŒÍ§äËŒ àÁ×è굯 ¡µÒµ¡áµ¡ µŒÍ§äÁ‹â¡Ã¸ ã¹àÁ×è굯 ¡µÒµ¡áµ¡ µŒÍ§äÁ‹â·É¤¹Í×è¹ ã¹àÁ×è굯 ¡µÒµ¡áµ¡ ËÃ×ÍÍÐä÷Õè¤ÅŒÒÂæ ¡Ñ¹¡ÑºàÁ×è굯 ¡µÒµ¡áµ¡ คุณลองคิดดูทีวา มันจะตองทำอยางไรจึงจะเปนเชนนั้นได หรือวาจะไมรองไหเมื่อสอบไลตก หรือเมื่ออะไรๆ มันผิดหวังมาก เดี๋ยวนี้เราเห็นเด็กๆ ของเรารองไหในกรณีเหลานี้ หรือถึงกับ ตีโพยตีพายโทษคนนั้นโทษคนนี้ กลายเปนคนไมมีเหตุผลไปในขณะนั้น นี่เพราะมันขาดบรมธรรม คนเลี้ยงก็มีแตปลอบ หรือเอาสิ่งอื่น มาจางมาชดใชใหหยุดรองไห มันก็กลายเปนการทำใหเด็กไมใหมีเหตุผล ใหมันมีมันสมองชนิดที่ไมอยูในรองในรอยของบรมธรรม

๑๕

àÃÒµŒÍ§ãËŒà¢ÒÁÕ¤ÇÒÁÃÙŒ¤ÇÒÁࢌÒ㨠෋ҷÕèà¢Ò¨ÐࢌÒã¨ä´Œ Í‹ҧ¹ŒÍ¡çÇ‹Ò äÁ‹ÁÕÍÐä÷Õè¨Ð໚¹ä»µÒÁã¨àÃÒ Áѹ໚¹ä»µÒÁ¸ÃÃÁªÒµÔ äÁ‹à»š¹ä»µÒÁã¨àÃÒ à´ç¡æ ¤ÇèÐÃٌ͋ҧ¹Õé áŌǡçäÁ‹µŒÍ§ÃŒÍ§äËŒ à¾ÃÒÐÁѹ໚¹ä»µÒÁ¸ÃÃÁªÒµÔ à¾ÃÒиÃÃÁªÒµÔÁѹµŒÍ§à»š¹ä»Í‹ҧ¹Ñé¹ áŌǤÇÒÁ·Õ赌ͧ໚¹ä»Í‹ҧ¹Ñé¹ àÃÒàÃÕÂ¡Ç‹Ò à»š¹¸ÃÃÁ´Ò

ÃÙŒ¸ÃÃÁªÒµÔ ¸ÃÃÁ´Ò äÁ‹·Ø¡¢

เพราะฉะนั้น เด็กๆ ควรจะรูจักสิ่งที่เรียกวา ¸ÃÃÁªÒµÔ หรือ ¸ÃÃÁ´Ò พอเหมาะสมแกมันสมองนอยๆ ของเขาในจุดตั้งตน นี่ก็คือบรมธรรมที่กำลังจะกอเชื้อ หรือฟกตัวขึ้นในสมองของ เด็กๆ ที่วา “äÁ‹ÁÕÍÐäèÐ໚¹ä»µÒÁ¤ÇÒÁ¾Í㨢ͧàÃÒ” นี้มันเปนหลักสำคัญ ที่แมผูใหญก็ยังไมรูยังรองไหเหมือนเด็กๆ จึงไมไดสอนเด็กๆ ในเรื่องนี้ หรือสอนไมเปน หลักที่ใหรูวา “äÁ‹ÁÕÍÐä÷Õè¨Ð໚¹ä»ã¹ÍÓ¹Ò¨¢Í§àÃÒ” คือ ËÅÑ¡ ͹ѵµÒã¹¾Ãоط¸ÈÒʹÒ

๑๖

อนัตตา สุญญตา ประสาเด็ก พอพูดถึงอนัตตา เขาก็สั่นหัว อยา... อยาเอามาสอนเด็ก แมแตผูใหญ แมแตคนชาวบานที่หัวหงอกแลวก็วา อยาเอามาพูดถึง เรื่องอนัตตา ใหพูดถึงเรื่องที่จะทำอะไรไดตามที่ตนตองการ หวังที่จะไดตาม ที่ตนตองการ แลวก็ตายไปดวยความหวังเทานั้นเอง

à´ç¡æ ¨ÐµŒÍ§ÃÙŒàÃ×èͧ ͹ѵµÒ ÊØÞÞµÒ «Öè§à»š¹àÃ×èͧËÑÇ㨢ͧ¾Ø·¸ÈÒÊ¹Ò µÒÁ»ÃÐÊÒà´ç¡æ Ç‹Ò “ÁѹäÁ‹ÁÕÍÐä÷Õè¨Ð໚¹ä»µÒÁ ¤ÇÒÁ¾Í㨢ͧàÃÒä´Œ·Ø¡Í‹ҧ Áѹ໚¹¸ÃÃÁªÒµÔ¸ÃÃÁ´Ò¢Í§Áѹ Í‹ҧ¹Ñé¹àͧ” พูดกันหลายๆ ครั้งเขา เด็กตัวเล็กๆ ก็เขาใจไดวาไมมีอะไรที่จะ เปนไปตรงตามความประสงคของเราไดทั้งหมด

¤¹à»š¹·Òʢͧ¡ÔàÅÊ ¨Ö§ÇØ‹¹ÇÒ ໚¹·Ø¡¢

ª‹ÇÂà¾×è͹Á¹ØÉ ãËŒàÍÒª¹Ð¡ÔàÅÊ ¾ºÊآ䴌 ´ŒÇ¡ÒþÔÁ¾ ˹ѧÊ×ÍàÅ‹Á¹Õéᨡ໚¹¸ÃÃÁ·Ò¹ ÂÔè§ÁÒ¡ ºØÞÂÔè§à¾ÔèÁ·ÇÕ

๑๗

เพราะฉะนั้น ถามีอะไรวิบัติไปก็ไมตองรองไห หรือเสีย อะไรไป ก็ไมตองรองไห หรือวาไดอะไรมาอยางถูกอกถูกใจ ก็ไมตองดีใจใหมันมากไป เพราะวาไมเทาไร มันก็จะตองเปนไปตามธรรมชาติ หรือ ธรรมดาของมันอีกอยางนี้ ผมขอฝากไวใหทุกๆ คน ไปลองสังเกตดู แลวพยายาม ดูวา เด็กจะเขาใจไดหรือไม จะบรรเทาการรองไหของเด็กๆ ได หรือไม

àÅ‹¹à¡Á Êͺµ¡ ã¤Ã ໚¹¡®¸ÃÃÁ´Ò Í‹Òâ·É ãËŒâ·ÉµÑÇàͧ หลวงพอพุทธทาสสอนวา “...รวมความวาเรื่องที่เห็นแกตัวนะ อยางเด็กๆ มันก็มี เด็กๆ ควรจะไดรับคำสั่งสอนเรื่องนี้ เรื่องไมใหเห็นแกตัว ใหเห็นแกธรรมะ ใหลดความ เห็นแกตน ใหเห็นแกผูอื่น ใหเห็นแกความจริง ใหเห็นแกความถูกตอง เด็กๆ เขาก็จะได รับผลดี มีความสงบสุข ไมตองเปนทุกขเพราะเรื่องตางๆ อยางที่กลาวมาแลว...”

๑๘

๒. สอนเด็กใหมี ความกลา ไมกลัวตาย

(·ÓÍ‹ҧäÃãËŒà´ç¡¡ÅŒÒ༪ÔޡѺ¤ÇÒÁÊÙÞàÊÕÂ)

เด็กๆ ตองไมกลัวตาย มันเปนเรื่องที่ยากที่จะทำใหเด็กๆ ไมกลัวตาย เพราะผูใหญนั้น กลัวตายเปนตัวอยาง ทำใหดูอยูทุกกระเบียดนิ้ว ทุกวินาที เด็กๆ ตองไมกลัวตาย ไมกลัวความเจ็บไข ไมกลัวความวิบัติ ไมกลัวตอการที่จะเผชิญกับอันตราย หรืออุปสรรค เราตองชวนกัน พูดจาซักไซ สอบถามใหเด็กๆ มีความคิด จนมองเห็นวา ¤ÇÒÁµÒ ¤ÇÒÁà¨çºä¢Œ ¤ÇÒÁÇԺѵÔàËÅ‹Ò¹Õé Áѹ໚¹¢Í§¸ÃÃÁ´Ò äÁ‹ãª‹ÁÕÁÒãËŒàÃÒ¡ÅÑÇ äÁ‹ãª‹ÁÕäÇŒÊÓËÃѺãËŒàÃÒ¡ÅÑÇ áµ‹ÁÕäÇŒÊÓËÃѺãËŒàÃÒàÃÕ¹ãËŒàÃÒÈÖ¡ÉÒ ãËŒàÃÒ¡ÅŒÒ༪ÔÞ˹ŒÒ ãËŒÊÔ觷ÕèäÁ‹µÃ§¡Ñº ¤ÇÒÁµŒÍ§¡ÒâͧàÃÒ ¹Ñè¹áËÅÐ ÁѹÁÒà¾×èÍãËŒàÃÒàÃÕ¹ ËÃ×ÍÁÒà¾×èÍÊͺäÅ‹¤ÇÒÁà¡‹§¢Í§àÃÒ Ò

¤ÇÒÁµÒÂ໚¹àÃ×èͧ¸ÃÃÁ´ Í‹ҡÅÑÇä»àŹÐ

๑๙ เด็กๆ ตัวเล็กๆ คนไหนเกง ก็ลองดูดวยการทดสอบขอนี้ ใหเด็กๆ พยายามที่จะแสดงความสามารถหรือความเกงของตัว ในการที่จะเผชิญกับความตาย ความเจ็บไข หรือสิ่งที่เรียกวาอันตราย อยางยิ้มแยมแจมใส เขาคงจะหาวา นี่เปนเรื่องเกินไป หรือการทำอยางนี้เปนเรื่อง บาๆ บอๆ แตผมวาไม ตองเปนอยางนั้น มันมีหนทางที่จะÂŒÍÁ¹ÔÊÑ เด็กๆ ของเรา

à´ç¡·Òá¹ÕéãËŒÁÕ¹ÔÊÑ·Õè¨Ð¡ÅŒÒËÒÞ ËÃ×ÍÇ‹ÒÁÕà˵ؼŷÕè¨Ð ༪ÔޡѺ¸ÃÃÁªÒµÔ ËÃ×ͤÇÒÁ¨ÃÔ§¢Í§¸ÃÃÁªÒµÔ ´ŒÇÂʵԻ˜ÞÞÒ ´ŒÇ¤ÇÒÁ¤Ô´¹Ö¡ ´Õ¡Ç‹ÒàÍÒàÃ×èͧ¤ÇÒÁµÒ ËÃ×ͤÇÒÁÁ×´ËÃ×ÍÍÐäà ·ÕèÁѹÁÕÅѡɳÐ໚¹¤ÇÒÁËÁÒ ¢Í§¤ÇÒÁµÒ¹Ñé¹ÁÒ¢Ù‹ãËŒà¢Ò¡ÅÑÇ àÍÒàÃ×èͧ§Ù àÃ×èͧµØ ¡á¡ àÃ×èͧÍÐäõ‹Ò§æ ÁÒ¢Ù‹ãËŒà¢Ò¡ÅÑÇ ¨¹·ÓãËŒà¢ÒÁÕ¹ÔÊÑÂáË‹§¤ÇÒÁ¡ÅÑÇ ÁÕ¤ÇÒÁ¡ÅÑǵÒÂÁÒ¡¡Ç‹Ò ·Õè¸ÃÃÁªÒµÔ¡Ó˹´äÇŒ Í‹Ò¹ãËŒ ÇŧÁ× Í·Ó·Ó ·Ó ·Ó ·Ó ·Ó ¹ÊØ¢¹ÊØ¢ Í‹Ò¹ãËŒ ÃÙŒ ÃÙÃŒáÙŒ ÃÙÅŒŒáÇŌŧÁ× Í·Ó ·Ó à·‹à·‹Ò¹ÑÒé¹¹Ñ鹨֧¨Ð໚ ¨Ö§¨Ð໚ ‹·Õè ã¨ã¨à¢Ò ã¨ã¤ÃÍѵã¨à¢Ò µµÐâ¹ ¹ÒⶠÊØ¢ ·Ø¡¢ ÊØ¢ÍÂٷ؋·¡¢ Õè㨠ÍÂÙ ã¨ã¤Ã µÒËÔ ÍÑÍѵµµÒ µâ¹ËÔ ÍѹÒⶠµ¹áÅ໚¹¹·Õ·Õè¾è¾Ö§¢Í§µ¹ Ö觢ͧµ¹·Õ·Õè¾è¾Ö§¢Í§µ¹·Õ Ö觢ͧµ¹·Õè´è´Õ·Õ·ÕèÊÕèÊشش¤×ͤ×ͤÇÒÁ´Õ ¤ÇÒÁ´Õ¤Ô´¤Ô´Õ´´Õ·Ó´Õ ·Ó´Õ¾Ù´¾Ù´Õ´´Õ µ¹áÅ໚ ÊÔè§´Õ æ ÊԨеÒÁÁÒ ¾Ò¾Œ¹¾Ò¾Œ ·Ø¡¢ ¹Êطآ¡·Ø¢ ¡ÊØ¢³Ð ÊÒ¸Ø ÊÒ¸Ø è§´Õæ ¨ÐµÒÁÁÒ ¢·Ø¡¢³Ð ÊÒ¸Ø ÊÒ¸Ø ÊÒ¸Ø...ÊÒ¸Ø...

๒๐

ดูสัตวเดรัจฉานก็แลวกัน มันเกือบจะไมมีความหมายสำหรับ ความกลัวตาย เพราะมันไมถูกหลอกอยางนั้นมาตั้งแตเล็กๆ สวนมนุษยนี้มีอะไรๆ ที่จะถายทอดกันไดทางจิตใจ มันกลับ ไปถายทอดในเรื่องที่ไมมีประโยชน ในเรื่องที่เปนความโง เพาะ นิสัยใหกลัวตาย ใหสะดุงหวั่นไหวตอความตายเกินกวาระดับที่ ธรรมชาติกำหนดไว เหมือนกับที่มีไวสำหรับสัตวเดรัจฉานนั้น มัน มีนอยมันไมมีปญหา

ËÅÍ¡à´ç¡ ºÒ»¹Ð

¼ÕËÅÍ¡!!!

à´ç¡æ ·Õè໚¹Á¹ØÉ ¡ÅѺ¶Ù¡ËÅÍ¡ ¶Ö§¢¹Ò´·Õè໚¹»˜ÞËÒ¢Öé¹ÁÒ ·Ó¤ÇÒÁÂØ‹§ÂÒ¡ 㹵͹ËÅѧ¢Öé¹ÁÒ¹Õé Áѹ¨ÐµŒÍ§á¡Œä¢¡Ñ¹ÁÒ¡ ¶ŒÒ¨ÐãËŒà´ç¡æ à¡ÕèÂÇ¢ŒÍ§¡Ñº ºÃÁ¸ÃÃÁµÑé§áµ‹àÅç¡

หลวงพอพุทธทาสสอนวา “...ถารัฐบาลสามารถทำพลเมืองใหมีธรรมะไดแลว ก็จะหมดปญหา ไมตองชักจูงหรือบีบบังคับ หรือไมตองลอไมตองหลอก ไมตองอะไรดอก ถาพลเมืองมีธรรมะแลว ก็สมัครทำดวยความพอใจ แลวก็ทำไดจริง ทำไดสำเร็จประโยชน เดี๋ยวนี้กลับไมคอยมองเห็น ทำใหมีธรรมะกันเสียกอน มีแตไปชักจูงอยางอื่น ซึ่งบางที มันก็กลายเปนเรื่องที่ทำใหไมมีธรรมะ...”

๒๑

๓. สอนลูก อยาตามใจในสิ่งที่ผิด (·ÓÍ‹ҧäÃäÁ‹ãËŒàÍÒᵋ㨵¹ áÅÐãËŒÃÙŒ¨Ñ¡¾Ö觾ҵ¹àͧ)

อีกทางหนึ่ง

à´ç¡æ µŒÍ§äÁ‹¶Ù¡·ÓãËŒà¡Ô´¤ÇÒÁÊÓ¤ÑÞ¼Ô´ä»Ç‹Ò “ºÔ´ÒÁÒôÒÁÕ˹ŒÒ·Õè¨ÐµŒÍ§ÃÑ¡àÃÒ ª‹ÇÂàÃÒ µÒÁã¨àÃÒ” ทีเ่ ด็กๆ มาเกณฑหรือมาปรับ หรือมาถือวาเปนความยุตธิ รรมแลว ที่วาบิดามารดาตองรักเรา ชวยเรา ตามใจเรา ไมถือไปในทางตรงกันขาม ที่วา เราตองรักบิดามารดา ตองชวยบิดามารดา ตองตามใจบิดามารดา เด็กๆ เสียนิสัยไปหมด ในขอนี้เห็นเปนวาบิดามารดาตองตามใจเรา ไมใชเราตองตามใจบิดามารดา หรืองอบิดามารดา เด็กๆ ตองมีความเขาใจ ถูกตองวา บิดามารดาจะรักเรา หรือไมรักเรานั้น ทานถือเอา ความถูกตองเปนใหญ บิดา มารดาตองถือเอาความถูกตอง ˹٨ÐàÍÒæ เปนใหญ ไมใชมาโงรักเราตะพึดไป

๒๒

เราจะตองรูวาเราอยูในฐานะที่จะตองชวยตัวเองมากขึ้น ทุกที โดยไมตองรบกวนบิดามารดา ความหมายวา ทำใหเด็กเขาใจพระพุทธภาษิตที่วา

ÍµÚµÒ ËÔ ÍµÚµâ¹ ¹Òⶠ(ÍѵµÒ ËÔ ÍѵµÐâ¹ ¹Òâ¶) µ¹áŠ໚¹·Õè¾Ö觢ͧµ¹

¢Íºã¨ÁÒ¡¨ŒÐ

˹٪‹Ç¾‹Í ô¹éÓµŒ¹äÁŒ¹Ð¤Ð

หลวงพอพุทธทาสสอนวา “จงชวยเหลือบุคคลอื่นใหมีธรรมะมากเทาที่จะมากได เทาที่จะทำได เพราะวาเมื่อมีธรรมะขึ้นมาในโลกแลว จะทำใหเกิดผลดังที่กลาวแลวขางตนวา สามารถที่จะมีเมตตาสามัคคี มีความคิดเห็นกลมเกลียวกัน มีการกระทำกลมเกลียวกัน โลกนี้ก็เปนสุข เพราะฉะนั้น ก็อยากจะพูดวา ธรรมทาน นั่นแหละ เปนสิ่งที่ทุกคนควร พยายามกระทำ...”

๒๓

๔. สอนใหรูจัก ทำลายความเห็นแกตัว

(·ÓÍ‹ҧäÃãËŒÃÙŒÃÑ¡¼ÙŒÍ×è¹à·‹Ò¡ÑºÃÑ¡µÑÇàͧ)

เด็กๆ จะตองรักผูอื่นหรือรักสัตวอื่น เทากับรักตัวเองเปน อยางนอย เพราะวาเขาเปนเพื่อนของเรา เปนเพื่อนที่มีความเกิด ความแก ความเจ็บ ความตายเหมือนเรา ใหเด็กรูจักวา

¹¡àÅç¡æ ¼ÕàÊ×é͵ÑÇàÅç¡æ ÅÙ¡áÁǵÑÇàÅç¡æ ¡çµÒÁ Áѹ໚¹à¾×è͹ à¡Ô´ á¡‹ à¨çº µÒ ¢Í§àÃÒ ผมเชื่อวา เด็กๆ จะเขาใจคำพูดนี้ไดวา Áѹ à¡Ô´ àËÁ×͹àÃÒ Áѹ á¡‹ àËÁ×͹àÃÒ Áѹ µÒ àËÁ×͹àÃÒ Áѹ äÁ‹ÍÂÒ¡¨Ðà´×ʹÌ͹ àËÁ×͹àÃÒ Áѹ ÍÂÒ¡¨ÐʺÒ àËÁ×͹àÃÒ ÁѹÍÂÒ¡ÍÐäÃàËÁ×͹àÃÒ·Ø¡æ Í‹ҧ

๒๔ เพราะฉะนั้น ก็ตองรักเขาเทากับรักเรา เพราะเขามีชีวิตจิตใจ เหมือนเรา แลวเปนเพื่อน ซึ่งถาเปนในทางความทุกข เปนเพื่อนทุกข กันกับเรา ในทางความสุขก็เปนเพื่อนสุขกันกับเรา ทำไมเราไมอบรมเด็กใหมีความรูสึกอยางนี้ เราปลอยใหเด็กๆ มีความคิดไปในทางเห็นแกตัว ทำลายความสุขของผูอื่น เพื่อเห็นแก ความสุขของตัว

àÃҨеŒÍ§·Ó·Ø¡Í‹ҧãËŒà´ç¡æ ÁÕ¤ÇÒÁÊØ¢ µ‹ÍàÁ×èÍàËç¹¼ÙŒÍ×è¹ÁÕ¤ÇÒÁÊØ¢ àËç¹áÁÇÁÕ¤ÇÒÁÊØ¢ àËç¹ÊعѢÁÕ¤ÇÒÁÊØ¢ àËç¹¹¡ÁÕ¤ÇÒÁÊØ¢ àËç¹¼ÕàÊ×éÍÁÕ¤ÇÒÁÊØ¢ áÅŒÇàÃÒ ¨Ö§¨ÐÁÕ¤ÇÒÁÊØ¢

๒๕

พิสูจนใหเห็นวาใหคนอื่น ดีกวาเอาเอง ถาพูดใหละเอียดออกไปอีก เราจะตองพยายามพิสูจนใหเด็ก เห็นวา ¡ÒÃàÊÕÂÊÅÐãËŒ¼ÙŒÍ×è¹´Õ¡Ç‹Ò¡Ô¹àͧ เด็กๆ คงจะไมยอมวากินเองมันอิ่มที่ปากที่ทองของเราก็จะดีกวา ใหผูอื่นกินจะดีอะไร แมวาเปนสิ่งที่ทำไมได เราก็ยังมีทางที่จะคิด หรือจะรูวามันมีมันเปนอยูอยางนั้น ทีนี้เราไมตองถึงขนาดนั้น เอามาครึ่งหนึ่งเรียกวา ไมกินคนเดียว เชนจะยกตัวอยางใหเด็กๆ ฟงวา มีดอกกุหลาบที่สวย หอมที่สุดดอกหนึ่ง ถาเราหวงไวดมเอง เสียบผมเอง อะไรเอง วันเดียวมันตองเหี่ยวแลวมันก็หมดไป แตถาเราเอาดอกกุหลาบดอกนั้นใหเพื่อน เขาจะขอบใจเรา ไปอีกกี่ป หรือถาเขารูจักคิดนึกวานี้มันเปนความดีที่เราทำลงไป และ ความดีนั้นมีอายุยืนไมจำกัด

¹Ö¡¶Ö§àÁ×èÍäà Áѹ¡ç´ÕàÁ×è͹Ñé¹ ¹Ö¡¶Ö§àÁ×èÍäáçÂÔ¹´Õ ʺÒÂã¨àÁ×è͹Ñé¹ ¾Í㨵ÑÇàͧàÁ×è͹Ñé¹ äÁ‹ÃÙŒ¡Õ軂 ËÃ×ͨ¹µÅÍ´ªÒµÔ

๒๖ ถาเอามาเสียบผมเอง ดมเอง เดี๋ยวมันก็เหี่ยว ก็ขวางทิ้งไป แตถาเราใหผูอื่น ดอกกุหลาบนั้นมันไปบานอยูในจิตใจของ ผูอื่น และไปบานอยูในจิตใจของเราเอง มันก็ไดกำไรมากกวาที่จะ กินเองใชเอง เพราะฉะนั้น เมื่อมีอะไรที่เปนของกินได ควรแบงใหผูอื่นบาง หรือถาเปนไปไดก็ควร ãËŒ©Ñ¹àËÃÍ ÊǨѧ ¢Íºã¨¹Ð

ãËŒ¤¹Í×蹡Թ´Õ¡Ç‹ÒàÃÒ¡Ô¹àͧ ¹Õè໚¹¡Ò÷ÓÅÒ ¤ÇÒÁàËç¹á¡‹µÑÇÍ‹ҧÂÔè§ à»š¹¡ÃÐáÊ áË‹§ºÃÁ¸ÃÃÁÍ‹ҧÂÔè§ ·Õèà´ç¡æ ÍÒ¨¨ÐࢌÒã¨ä´Œ ËÃ×ÍÁÕä´Œ

การเห็นแกผูอื่นดีกวาเห็นแกตัว เด็กเล็กๆ ก็นาจะเขาใจได ถาพยายามชี้แจงใหพยายามทำอะไรเพื่อใหตัวเองเจริญ พอแมตกเปนทาสของวัตถุนิยม อยากจะใหลูกร่ำรวยดวยวัตถุ ก็สนับสนุนสงเสริมลูกไปในทางที่จะใหเห็นแกตัวทั้งนั้น เพื่อจะไดมา ซึ่งวัตถุ

๒๗

ใหเด็กสำนึกวาความไมเห็นแกตัวนั้น เปนความดี ¡ÒÃàËç¹á¡‹¼ÙŒÍ×è¹¹Ñè¹áËÅР໚¹¤ÇÒÁ´Õ ตอนนี้จะตองพูดกันหลายคำ จะตองซักไซกันหลายคำ ตองใช โวหารที่เปนเหตุผลกันหลายคำ เด็กๆ จะเขาใจไดวา àËç¹á¡‹¼ÙŒÍ×è¹¹Ñè¹áËÅÐ໚¹¤ÇÒÁ´Õ เห็นแก ตัวนั้นไมใชความดี หรือ ถาดี ก็ดีนิดเดียว กอนอื่นผูใหญจะตองรูวา ไมเห็นแกตัว นั้นแหละ เปนความดี จริงๆ คนโตๆ แลวจะตองรูสึกวา

àËç¹á¡‹µÑǹÕéÁѹ໚¹Çѵ¶Ø¹ÔÂÁ àËç¹á¡‹¼ÙŒÍ×è¹Áѹ໚¹Áâ¹¹ÔÂÁ ໚¹¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ ໚¹½†Ò Spiritualism ¤×Í à»š¹½†Ò ºÙªÒÁ⹸ÃÃÁ ¶ŒÒàËç¹á¡‹µÑÇ à»š¹½†Òº٪ÒÇѵ¶Ø äÁ‹à»š¹äà àÍҢͧ¼Áä»àÅ‹¹¡‹Í¹¡çä´Œ

¢Í§àÅ‹¹¾Ç¡àÃÒ ¾Ñ§ËÁ´àÅÂ