Ademhalen bij saxofoonspelen by LC topwerkstukken

ADEMHALING Het belang van de ademhaling bij het saxofoonspelen

Rixt Boonstra & MariĂŤt Piersma 6 VWO

Titelpagina

Vak: Muziek Begeleidend docent: Anne Oosterhaven Plaats: Sneek Datum: 09-11-2015

Rixt Boonstra & MariĂŤt Piersma 6 VWO 1

Inhoud Samenvatting......................................................................................................................................5 Voorwoord .........................................................................................................................................5 Inleiding ..........................................................................................................................................5 Hoofd- en deelvragen .....................................................................................................................5 Hoofdvraag .................................................................................................................................5 Deelvragen..................................................................................................................................5 1. De ademhaling ................................................................................................................................6 Het ademhalingsstelsel ...................................................................................................................6 Spieren ...........................................................................................................................................6 Druk ................................................................................................................................................7 Respiratie........................................................................................................................................7 Regulatie van de ademhaling ..........................................................................................................8 Onderbreken van automatische ademhaling ...............................................................................9 Verschillende ademhalingen ...........................................................................................................9 Borstademhaling .........................................................................................................................9 Ademhalen met de sleutelbeenderen ....................................................................................... 10 Buikademhaling ........................................................................................................................ 10 Een volledige diepe buikademhaling ......................................................................................... 10 Voordelen van een goede ademhaling .......................................................................................... 10 2. De saxofoon .................................................................................................................................. 11 Adolphe Sax .................................................................................................................................. 11 De saxofoon .................................................................................................................................. 11 Soorten saxofoons ........................................................................................................................ 11 Mondstuk en riet .......................................................................................................................... 12 Kleppen ........................................................................................................................................ 12 Merken ......................................................................................................................................... 13 Samenspel .................................................................................................................................... 13 Fanfare orkest ........................................................................................................................... 13 Harmonie orkest ....................................................................................................................... 13 Bigband..................................................................................................................................... 13 Bandjes, kwartetten, saxofoonorkesten, solo ............................................................................ 13 3. Saxofoonspelen............................................................................................................................. 15 Ademhaling bij saxofoonspelen..................................................................................................... 15 Ademsteun ................................................................................................................................... 15 Frasering ....................................................................................................................................... 16 2

De quick breath en de snif breath.............................................................................................. 16 Circular Breathing ..................................................................................................................... 16 Timing ....................................................................................................................................... 16 Houding ........................................................................................................................................ 17 Slechte houding ........................................................................................................................ 17 Staande houding ....................................................................................................................... 18 Zittende houding....................................................................................................................... 18 4. Klank ............................................................................................................................................. 19 Wat is klank?................................................................................................................................. 19 Klank van de saxofoon .................................................................................................................. 19 Embouchure ............................................................................................................................. 19 Stemming.................................................................................................................................. 19 Registers ................................................................................................................................... 20 Temperatuur ............................................................................................................................. 20 Volume ..................................................................................................................................... 20 Vibrato ...................................................................................................................................... 20 5. Ademhalingsoefeningen................................................................................................................ 21 Het verbeteren van de ademhaling ............................................................................................... 21 6. Longvolumes en longcapaciteit ..................................................................................................... 24 7. Finale en componeren .................................................................................................................. 25 Onze eigen compositie .................................................................................................................. 25 Opbouw .................................................................................................................................... 25 Dynamiek .................................................................................................................................. 25 Articulatie ................................................................................................................................. 26 Tempo- en karakteraanduidingen.............................................................................................. 26 Finale ............................................................................................................................................ 33 Hoe werkt finale........................................................................................................................ 33 8. Het onderzoek .............................................................................................................................. 35 Onderzoeksvraag .......................................................................................................................... 35 Hypothese .................................................................................................................................... 35 Experiment ................................................................................................................................... 35 Voorspelling .................................................................................................................................. 35 Materiaal ...................................................................................................................................... 35 Uitvoering experiment .................................................................................................................. 35 Verloop van het onderzoek ........................................................................................................... 37 De les ............................................................................................................................................ 37 3

Inademen.................................................................................................................................. 37 Uitademen ................................................................................................................................ 38 Houding .................................................................................................................................... 39 Timing ....................................................................................................................................... 39 Resultaten .................................................................................................................................... 39 Individuele saxofonisten............................................................................................................ 39 Samenvattend schema met resultaten ...................................................................................... 46 Jeugdorkest On The Move ......................................................................................................... 47 Conclusie ...................................................................................................................................... 48 Discussie ....................................................................................................................................... 49 9. Interview ...................................................................................................................................... 50 Even voorstellen ........................................................................................................................... 50 Vragen .......................................................................................................................................... 50 Evaluatie ....................................................................................................................................... 52 10. Antwoord op de hoofdvraag ....................................................................................................... 53 Evaluatie ........................................................................................................................................... 53 Bibliografie ....................................................................................................................................... 54 Logboek ............................................................................................................................................ 55 MariĂŤt........................................................................................................................................... 55 Rixt ............................................................................................................................................... 60

Samenvatting We hebben onderzoek gedaan naar het belang van de ademhaling bij het saxofoonspelen. Er zijn globaal twee manieren van ademhalen, de buikademhaling en de borstademhaling. Bij het bespelen van een instrument zou je de volledige buikademhaling moeten gebruiken. We hebben een eenvoudige compositie gemaakt. Deze hebben we 7 saxofonisten tussen de 10 en 13 jaar oud laten spelen. Daarna hebben we ze informatie over de ademhaling gegeven en een aantal ademhalingsoefeningen met hen gedaan. Ten slotte hebben ze de compositie nog een keer voor ons voorgespeeld en was te horen dat de kwaliteit van de toon verbeterd was.

Voorwoord Inleiding Beide spelen we al jaren saxofoon en beide horen we vaak dat de ademhaling van zeer groot belang is bij het bespelen van je blaasinstrument. Er wordt verteld dat we vanuit onze buik adem moeten halen om zo over meer lucht te beschikken. Dit is uit vorige onderzoeken gebleken. Maar wat houdt dat eigenlijk precies in? En hoe weet je of je op de juiste manier gebruik maakt van je adem? Dat wilden wij graag weten en daarom hebben wij ervoor gekozen om dieper in te gaan op hoe de ademhaling in ons lichaam functioneert en hoe je hier bewust mee om kan gaan. Daarnaast leggen we uit hoe de saxofoon is opgebouwd en welke factoren invloed kunnen hebben op de klank van het instrument. Niet alleen kan informatie over dit onderwerp voor ons eigen spel erg van pas komen, ook bij onze vervolgstudie kan het nuttig zijn. Rixt is namelijk geïnteresseerd in een studie muziektherapie en Mariët wil graag de opleiding Docent Muziek op het Conservatorium gaan volgen. Daarnaast hopen we natuurlijk ook dat de leerlingen die mee gaan werken met ons experiment er iets van opsteken, waardoor ze allemaal nog mooier gaan spelen dan dat ze nu al doen.

Hoofd- en deelvragen Hoofdvraag Wat is de invloed van de ademhaling bij het saxofoonspelen en hoe kun je dit verbeteren?

Deelvragen §

Hoe werkt het ademhalingsstelsel?

Wat is een saxofoon?

Welke ademhalingstechnieken zijn er? En welke zou je moeten gebruiken bij het saxofoonspelen?

Wat is de invloed van de ademhaling op de klank en frasering?

Wat voor invloed hebben overige aspecten zoals houding?

Hoe kun je je ademhaling verbeteren?

Welke invloed heeft longinhoud op de ademhaling bij blaasmuzikanten?

1. De ademhaling Het ademhalingsstelsel Het ademhalingsstelsel bestaat uit de bovenste en de onderste luchtwegen. Tot de bovenste luchtwegen behoren de mondholte, de neusholte, het strottenhoofd en de keelholte. De onderste luchtwegen zijn de luchtpijp, bronchiĂŤn, bronchiolen en de longen. Via de neus of de mond komt ingeademde lucht in de mond- of neusholte. Ademhalen door de neus heeft als voordeel dat de neusschelpen in de neusholte ervoor zorgen dat de lucht in beweging wordt gebracht en goed verwarmd en bevochtigd wordt. De neusharen zorgen ervoor dat vreemde objecten in de neus blijven hangen. Via de keelholte en het strottenhoofd komt de lucht in de luchtpijp terecht. Vervolgens komt de ingeademde lucht via de bronchiĂŤn en de luchtpijptakjes in de longblaasjes. Om de longblaasjes heen zit een netwerk van fijne bloedvaatjes, de longhaarvaten. Tussen deze longhaarvaten en de longblaasjes vindt gaswisseling plaats. Zuurstof uit de lucht wordt opgenomen in het bloed en koolstofdioxide uit het bloed wordt aan de lucht afgegeven. Zuurstof is nodig voor de verbranding en de koolstofdioxide komt hierbij vrij. Door deze verbranding ontstaat er energie die nodig is voor beweging en de werking van organen. Deze gaswisseling kan alleen plaatsvinden als de lucht in de longen regelmatig wordt ververst. Ademhaling maakt dit mogelijk. Om de longen en aan de borstholte zitten vliezen, pleura. Tussen de pleura zit een klein filmpje vocht, dit zorgt er voor dat er geen wrijving ontstaat bij de ademhaling, maar ook dat de pleura aan elkaar vast blijven zitten. Hierdoor worden de longen groter of kleiner, als ook de borstholte groter of kleiner wordt.

Spieren Een rustige inademing komt tot stand doordat de buitenste tussenribspieren de ribben en het borstbeen omhoog en naar voren trekken. Tegelijkertijd platten de middenrifspieren het middenrif af. Het middenrif is een koepelvormige, gespierde plaat, die de borstholte van de buikholte scheidt. Rustige uitademing is een volkomen passief proces, de spieren die de inademing hebben veroorzaakt, ontspannen zich. De veerkracht van de zijwanden van de borstholte en de elasticiteit van het longweefsel zorgen ervoor dat de ribben en het borstbeen terugkeren in hun oorspronkelijke stand. Door de elasticiteit van de buikwand en de druk in de buikholte wordt ook het middenrif teruggebracht in de oorspronkelijke stand en wordt de lucht naar buiten geperst.

Bij een diepe inademing kunnen spieren in de hals zich samentrekken, hierdoor gaan de ribben en het borstbeen nog verder omhoog en naar voren. Bij een diepe uitademing kunnen de binnenste tussenribspieren zich samentrekken, waardoor de borstkas veel kleiner wordt gemaakt. Dit gebeurd bijvoorbeeld bij hoesten. Bovendien kunnen spieren in de buikwand zich samentrekken. Door de verhoogde druk in de buikholte wordt het middenrif dan omhooggeduwd.

De rol van het middenrif bij de ademhaling Wanneer het middenrif zich samentrekt, wordt de borstholte groter, waardoor de druk in de borstholte afneemt. Om het drukverschil weer op te heffen stroomt er lucht de longen in. Wanneer het middenrif zich ontspant, wordt de lucht uit de longen geperst door de veerkracht van de longen en de borstwand.

Druk De ademhaling is een samenspel van druk en diffusie. Alle gassen bewegen zich van een gebied met een hoge druk naar een gebied met een lage druk. Als we hebben uitgeademd zijn de druk in de borstholte en de druk in de atmosfeer gelijk. Wanneer het middenrif zich samentrekt en de ribben uitzetten, wordt de borstholte groter, waardoor de druk in de borstholte afneemt. Dit zorgt ervoor dat er lucht de longen in stroomt, wat we ervaren als inademing. De longen wordt dus eerst groter en daarna stroomt de lucht naar binnen, de longen worden niet opgepompt. Zodra er genoeg lucht binnen is, ontspannen de spieren zich, zakken de ribben naar beneden en komt de bodem van de borstholte omhoog. Hierdoor wordt het volume van de borstholte en de longen kleiner en komt de lucht onder grotere druk te staan dan de lucht in de atmosfeer, dus stroomt de lucht weer naar buiten en ervaren we dit als een uitademing.

Respiratie Het transport tussen de longblaasjes en het arterieel, slagaderlijk, bloed in de longen komt door diffusie tot stand. Elk gas produceert zijn eigen druk, de partiële druk. De partiële druk van een gas is afhankelijk van het aantal moleculen van dat gas in een mengsel. Zowel zuurstof als koolzuurgas verplaatsen zich, via de slagaderen en aderen, van de longen naar elk deel van het lichaam en weer terug. In elk stadium is de partiële druk van deze gassen te meten. Als er bijvoorbeeld lucht in de longen is geademd, is de partiële druk van de zuurstof in de longen groter 7

dan de partiĂŤle druk van de zuurstof in het bloed dat naar de longen stroomt. Dit komt omdat het bloed, op de terugweg van zijn reis door het lichaam, voor het merendeel koolstofdioxide, wat is ontstaan bij de verbranding, in plaats van zuurstof met zich meedraagt. Als gevolg van de wet van de natuur zal de zuurstof de lagere druk opzoeken en van de longen naar het bloed gaan, totdat de partiĂŤle druk van de zuurstof in het bloed en de longen gelijk is. Het bloed wat de longen verlaat en naar het hart toe stroomt, is dan dus verzadigt met zuurstof. De concentratie van zuurstof in het arterieel bloed in de longen blijft echter laag, wat de diffusie bevorderd, doordat het hemoglobine van de rode bloedcellen heel erg snel zuurstof bindt. De rode bloedcel vervoert het zuurstof naar de weefsels voor de energieproductie, in de weefsels trekt een ander zuurstofbindend eiwit het zuurstof van de hemoglobine af en wordt koolstofdioxide afgegeven aan het bloed. Het bloed wat de weefsels verlaat wordt via de longslagaders die uit de rechter hartkamer komen de longen ingepompt. In de longen wordt het koolstofdioxide door middel van diffusie afgegeven, in het bloed is de concentratie van koolstofdioxide dan immers groter dan de koolstofdioxideconcentratie in de longen. Deze hele uitwisseling van zuurstof en koolstofdioxide wordt respiratie genoemd. Ademhalen heeft eigenlijk twee functies: het bloed zuiveren en ontgiften, wat de nadruk legt op uitademen, en energie geven, wat meer gericht is op het inademen.

Regulatie van de ademhaling Men kan de ademhaling zowel door het lichaam als door de geest laten regelen en het is dan ook de enige vitale, onmisbare, functie die mensen zowel willekeurig als onwillekeurig beheersen. Als je er niet op let, verloopt het ademen net zo spontaan en natuurlijk als de hartslag, maar wanneer je eraan gaat denken, wordt het net zo opzettelijk als lopen. Het zenuwstelsel kan ingedeeld worden in het animale en autonome zenuwstelsel. Het animale zenuwstelsel staat onder invloed van de wil en maakt het mogelijk om bewust actie te ondernemen. Het autonome zenuwstelsel staat niet onder invloed van de wil en reguleert belangrijke lichaamsprocessen zoals hartslag, lichaamstemperatuur en spijsvertering. Ook de ademhaling wordt autonoom geregeld, ondanks dat de dwarsgestreepte spieren die de adembewegingen mogelijk maken bestuurd worden door het animale zenuwstelsel. Het autonome centrum van de ademhaling zit in de hersenstam, dit ademcentrum is een groep zenuwcellen die de diepte en de frequentie van de ademhaling regelt door de ademhalingsspieren te activeren of te remmen. Chemoreceptoren in de wand van de halsslagaders, de hersenstam en de aorta informeren het ademcentrum over de ventilatiebehoefte. Chemoreceptoren zijn zintuigcellen die de koolstofdioxideconcentratie van het bloed waarnemen. Wanneer dat stijgt, door bijvoorbeeld lichamelijke inspanning, gaan vanuit de chemoreceptoren impulsen via de zenuwen naar het ademcentrum. Vanuit daar gaan er impulsen naar de ademhalingsspieren, die zich dan sneller en krachtiger gaan samentrekken. Wanneer er weinig koolstofdioxide in het bloed zit, wordt de ademhaling geremd. De ademhaling wordt dus afgestemd op de snelheid van de stofwisseling. 8

In het longweefsel bevinden zich receptoren die de rekkingstoestand van de longen waarnemen. Tijdens een inademing worden de longen steeds verder gerekt. In rekreceptoren in de bronchiën ontstaan dan impulsen die, via het ademcentrum, een remming van de inademing tot gevolg hebben, waardoor deze stopt en er een uitademing volgt. Daarnaast zijn ook, in mindere mate, de zuurgraad, de temperatuur en het zuurstofgehalte van het bloed van invloed. Een te lage zuurgraad doet de ademfrequentie toenemen, ook een te laag zuurstofgehalte is een zwakke prikkel voor het ademcentrum. Bij sommige mensen hebben emoties een sterke invloed op de ademfrequentie. Als deze mensen angstig, woedend of zenuwachtig zijn, ademen ze te snel en te diep. Ze hebben dan last van hyperventilatie. Door de versnelde ademhaling is de koolstofdioxideconcentratie van het bloed lager dan normaal. Dit kan leiden tot vervelende gewaarwordingen zoals een benauwd gevoel, duizeligheid, een droge mond, misselijkheid en zelfs flauwvallen. Een aanval van een hyperventilatie kan worden tegengegaan door in en uit te ademen in een papieren zak. Door deze manier van ademhalen stijgt de koolstofdioxideconcentratie van het bloed weer naar een normale waarde. Op de lange duur kan hyperventilatie worden tegengegaan door regelmatig ademhalingsoefeningen te doen. De ademhaling kan reflexmatig worden onderbroken. Dit gebeurt bijvoorbeeld tijdens de slikreflex. Ook bij schrik kan de ademhaling plotseling ‘stokken’. Ook beïnvloeden verschillende hersencentra de ademhalingscentra. Zo zorgen de hogere hersencentra in de hersenschors en vlak daaronder voor veranderingen in de ademhaling. Door bijvoorbeeld aan inspanning te denken, worden de ademcentra al gestimuleerd om sneller en dieper te ademen. Dit is handig, want zo wordt het lichaam al voorbereid op de inspanning die gaat komen. Ten slotte kunnen hormonen invloed hebben op de ademhaling. Zo zorgt adrenaline bijvoorbeeld voor een verwijding van de luchtwegen en stimuleert zo de ademfrequentie en ademdiepte.

Onderbreken van automatische ademhaling Je kunt het automatisch ademhalen bewust onderbreken, maar het is zo sterk dat het je niet lukt zo lang je adem in te houden tot je stikt. Als je het ademautomatisme onderbreekt, door de ademfrequentie bewust te vertragen of te versnellen, bijvoorbeeld als je spreekt, zingt of blaast, wordt dit geregeld vanuit de grote hersenen. Zodra deze bewuste beïnvloeding stopt, neemt het ademcentrum de regulatie weer over. Verder wordt het ademautomatisme onderbroken bij: zuchten, geeuwen, niezen, hoesten, hikken, slikken, braken en persen. Een zucht is een spontane zuiverende ademhaling, want hij bestaat uit een snel geïnhaleerde teug, die wordt gevolgd door een lange, krachtige uitademing. Daarentegen is een geeuw een spontane energie gevende adem. Het is een lange, langzame, diepe inhaling, die even in de longen wordt vastgehouden, gevolgd door een betrekkelijk korte uitademing. Hoesten en niezen zijn heftige uitademingen, veroorzaakt door reflexen die worden opgewekt door irritaties in neus- of keelholte. De functie hiervan is het schoonblazen van de luchtwegen.

Verschillende ademhalingen Borstademhaling Veel mensen gebruiken tegenwoordig de borstademhaling. Hierbij worden de tussenribsspieren gebruikt om met kracht het bovenste gedeelte van de borstkas uit te laten zetten, waarmee de luchtdruk in de borstholte wordt verlaagd, zodat de lucht door zuiging binnenkomt. Daardoor blijft het onderste gedeelte van de longen, dat verreweg het grootste oppervlak heeft, stil en ongebruikt 9

liggen. Hierdoor moet je ongeveer driemaal zo vaak met de borst ademhalen om net zoveel lucht binnen te krijgen als wanneer je één keer met de buik ademhaalt. Het is dus niet de meest effectieve methode. Het is mogelijk om jarenlang oppervlakkig en hoog te ademen, maar het gaat vaak gepaard met onrustgevoelens, hoofdpijn en dergelijke. Als er sprake is van chronische longziekten (COPD) kunnen patiënten echter niet anders ademen.

Ademhalen met de sleutelbeenderen Ademhalen met behulp van de sleutelbeenderen is nog minder effectief. Hierbij worden de sleutelbeenderen opgetrokken om het bovenste stukje van de longen open te maken. In dat geval gaat de ademhaling heel snel om genoeg lucht te krijgen in de kleine stukjes van de longtoppen. Het hart moet hierbij veel harder werken om genoeg bloed door de longen te pompen, dan wanneer er diepere ademhaling plaatsvindt. Ademhalen met behulp van de sleutelbeenderen geschiedt spontaan wanneer angst of stress toeslaan. Omgekeerd worden mensen die altijd zo ademen gevoelig voor chronische angsten.

Buikademhaling Bij de buikademhaling gaat het middenrif naar beneden, zodat de ruimte in de borstholte groter wordt en er lucht in de longen wordt gezogen. Bij deze manier van ademhalen zet je buik een beetje uit, omdat de organen naar voren worden geduwd. Buikademhaling kost minder energie dan de borstademhaling, omdat bij de borstademhaling voor zowel het inademen als het uitademen spieren moet worden aangespannen, terwijl je bij de buikademhaling alleen spieren aanspant tijdens het inademen. Bovendien werkt buikademhaling kalmerend en vermindert het stress.

Een volledige diepe buikademhaling Een volledige, diepe buikademhaling gebruik alle drie soorten ademhaling voor een lange, vloeiende uitzetting van de longen, die aan de onderkant begint. Eerst moet het middenrif als een halve ballon de buikholte in zakken en de lucht langzaam het onderste deel van de longen in stromen. Daarna wordt door middel van de tussenribsspier de borstkas geopend en vult het midden van de longen zich met lucht. Wanneer de borstkas zoveel mogelijk is uitgezet, trekken de sleutelbeenderen nog een stukje op, zodat ook de longtoppen volledig worden gevuld. Op dit punt hebben de schouders de neiging omhoog te gaan, waarbij de nek zich samentrekt, dus wanneer de ademhaling compleet is, moet je opzettelijk die spanning wegnemen, de schouders laten zakken en de nek strekken. Laat daarna de grote ‘adembel’ de borst inzakken in de richting van de navel, door hem op je middenrif te drukken. Doordat je op deze manier meer lucht binnenkrijgt, hoef je veel minder vaak adem te halen. Bovendien wordt het hart krachtsinspanning bespaard. Dit is functioneel ademen, het lichaam is zo ontworpen en werkt op deze manier optimaal.

Voordelen van een goede ademhaling Beheersing van de ademhaling beoefenen kan een effectief middel zijn om de gezondheid te bevorderen en de levensduur te verlengen. Een slechte bloedsdoorloop kan bijvoorbeeld worden verbeterd door een juiste manier van ademhalen. Behalve energie op te nemen en te circuleren, masseert de ademhaling de interne klieren en organen, zuivert het weefsels van gifstoffen, reinigt het bloed, bevordert de hormoonafscheiding en verhoogt de weerstand en de immuniteit. Een goede ademhalingstechniek bij het maken van blaasmuziek kan invloed hebben op de toon, de hoogte, de omvang- en uithoudingsvermogen

2. De saxofoon Adolphe Sax Adolphe Sax (1814-1894, Wallonië) kreeg het maken van muziekinstrumenten met de paplepel ingegoten door zijn vader, die ook instrumentenbouwer was. Zijn vader werd erg bekend door de grote veranderingen die hij aanbracht bij de hoorn, welke tot op de dag van vandaag zichtbaar zijn. Daarnaast bezat hij de grootste blaasinstrumentenfabriek van België in Brussel. Na zijn schooltijd aan de Koninklijke zangacademie in Brussel begint Adolphe te experimenteren met het maken van instrumenten. In zijn 20e levensjaar bracht hij grote veranderingen aan in de basklarinet waarvoor hij patent ontving. In 1841 verhuist hij naar Parijs waar hij zijn experimenten voortzette. Hij ontwikkelde hier onder andere de saxhoorn welke gebaseerd was op de reeds ontworpen bugel. Vervolgens ontwierp hij hier zijn belangrijkste uitvinding, de saxofoon. Zijn eerste saxofoon was een bassaxofoon, omdat deze gemakkelijker te bouwen is vanwege de verhoudingen en de controle over de lengte van de buis in verband met stemming. Later heeft hij de rest van de saxofoonfamilie gemaakt. De grootste saxofoonfabriek ter wereld, van het merk Selmer, is nog steeds in Parijs gevestigd. Adolphe had zelf gek genoeg niet door wat voor grote uitvinding hij had gedaan en vroeg pas in 1946 patent aan op het instrument. In België zetten ze ‘hun grote uitvinder’ op een bankbiljet van 200 frank.

De saxofoon De saxofoon bestaat uit een hals, een body met kleppen, een beker en een mondstuk. Adolphe heeft de saxofoon gemaakt als een instrument dat de souplesse van de strijkers had, maar ook de dynamische mogelijkheden van het koper en de klankmogelijkheden van het hout. Hiervoor bevestigde hij op een koperen buis met gaatjes en kleppen een mondstuk met een rietje, net als bij een klarinet. De saxofoon behoort, samen met de klarinetten en de hobo’s, tot de houtenblaasinstrumenten, omdat ze alle drie gebruik maken van een houten rietje om klank te produceren. Ook de dwarsfluit hoort bij de groep houtenblaasinstrumenten, niet omdat deze gebruik maakt van een houten rietje, maar omdat dit gehele instrument vroeger uit hout bestond.

Soorten saxofoons In de grote saxofoonfamilie, die waarschijnlijk uit ongeveer 12 soorten saxofoons bestond, onderscheiden we de 4 meest gangbare soorten: de sopraansax, de altsax, de tenorsax en de bartionsax. De sopraansax is hiervan het kleinste instrument en klinkt het hoogst. De baritonsax is het grootste en klinkt het laagst. De saxofoon is een getransponeerd instrument. Als je op een sopraan- of een tenorsax een c blaast, klinkt deze als een bes. Op een alten baritonsax klinkt een c als een es.

Mondstuk en riet Het mondstuk van een saxofoon kan uit verschillende materialen bestaan. De meeste saxofoonmondstukken zijn, evenals die van klarinetten, gemaakt van eboniet. Dit is een soort hard rubber met een zwarte kleur. Meestal zijn dit allround of klassieke mondstukken. Jazz mondstukken daarentegen zijn vaak gemaakt van metaal en hebben een goudachtige kleur. Dit is echter nog niet voldoende om klank te produceren. Op het mondstuk moet een riet geplaatst worden welke vast gedraaid wordt met een zogenaamde rietbinder. Dit rietje wordt doorgaans gemaakt van bamboe, maar tegenwoordig worden ze ook wel van kunststof gemaakt. Rieten zijn verkrijgbaar van diverse merken. Een aantal van deze zijn geschikt om een jazzklank te produceren en andere zijn weer geschikt voor klassiek geschoolde saxofonisten. Elk riet is ook in een verschillende maat te krijgen welke bij bijna alle merken tussen 1 en 5 ligt. Hoe hoger de maat van het riet, hoe zwaarder het is om een zuivere klank uit het instrument te krijgen. Een groot nadeel van een riet met een lage maat, is dat het riet eerder kapot gaat en een erg dunne en soms scherpe klank geeft. Een riet moet je, afhankelijk van hoe vaak je er op blaast, eens in de zoveel tijd vervangen om je klank optimaal te houden. Het riet krijgt namelijk te maken met vocht wanneer je erop speelt waardoor de kwaliteit achteruit gaat. De rietbinders zijn vaak van metaal of ijzer. Als je op een saxofoonmondstuk blaast gaat het riet trillen, ontstaan er luchttrillingen en deze zijn gelijk aan geluidsgolven. Zo ontstaat er dus klank.

Kleppen Waar koperblaasinstrument gebruik maken van 3 ventielen en hun mond om telkens een andere noot te kunnen produceren, kan je bij de saxofoon je mond telkens in ongeveer dezelfde stand houden en heb je kleppen om een andere noot te laten klinken. Door op een saxofoon telkens een aantal kleppen in te drukken, ontstaan er door diverse grepen elke keer andere noten. Hoe meer kleppen je dicht hebt, hoe langer de buis wordt en hoe lager de toon. Daarnaast heeft de saxofoon een hele belangrijke klep die verder weinig instrumenten hebben: de octaafklep. De naam zegt het eigenlijk al: als een saxofonist deze klep indrukt kunnen ze alles een octaaf hoger spelen. Een octaaf is de zelfde noot, maar dan een keer zo hoog. De saxofoon kan, anders dan de koperblaasinstrumenten, slecht tegen water en vocht, omdat onder de kleppen zogenaamde polsters zitten welke gemaakt zijn van kurk en die ervoor zorgen dat alle kleppen goed sluiten. Als deze veel water te verduren krijgen gaat de kwaliteit erg snel achteruit en moeten ze vervangen worden, wat vaak veel geld kost.

Merken Er zijn veel diverse merken saxofoons. Jupiter, Yamaha, Selmer, Buescher, Conn, Yanagisawa, Keilwerth, en meer. De veruit bekendste merken in Europa zijn Yamaha en Selmer. Yamaha wordt het meeste gebruikt door beginnende saxofonisten en heeft saxofoons in alle prijsklassen. Jupiter komt in de meeste gevallen erg overeen met de Yamaha. Als iemand echter wat langer speelt gaat de voorkeur vaak snel uit naar een Selmer. Selmer is een aardig prijzig merk, maar de klank is dan ook veel warmer en minder scherp dan bij een Yamaha. Daarbij vinden veel mensen dat een Selmer saxofoon simpelweg fijner blaast. In andere delen van de wereld is de Yanagisawa ook erg geliefd, ook in Europa wordt deze wel degelijk veel bespeeld. Toch is de Yanagisawa in Azië eigenlijk wat de Selmer in Europa is. Veel professionals maken daar gebruik van dit merk en deze biedt een ruim scala aan saxen met diverse prijzen. Ook heeft elk merk weer submerken als het ware. De meeste merken bieden saxen aan die meer jazz georiënteerd zijn, klassiek, of juist een hele allround klank hebben.

Samenspel Op een saxofoon kun je solo spelen of samen met andere muzikanten samenspelen. De saxofoon wordt in diverse bezettingen ingezet, de meest gangbare zijn fanfares, bigband, harmonie orkesten, bandjes en saxofoonkwartetten. Natuurlijk kun je ook op alle andere mogelijke manieren instrumenten combineren. Op een saxofoon kan een wijd scala aan stijlen gespeeld worden. Van jazz tot klassiek naar blues.

Fanfare orkest Een fanfareorkest is een orkest met vooral koperblaasinstrumenten zoals trompetten, bugels, hoorns, baritons, trombones en tuba’s en slagwerk. De saxofoon is binnen de fanfare een beetje ‘de vreemde eend’ omdat de saxofoon het enige houtenblaasinstrumenten is tegenover alle andere koperblaasinstrumenten. De sopraansaxofoon speelt meestal de eerste stem, de altsaxofoon de tweede stem, de tenorsaxofoon de derde stem en de baritonsaxofoon speelt vaak met de bassen, de basis van het orkest, mee. Vaak wordt in een fanfare gevarieerd in muziekstijlen. Van klassiek tot pop.

Harmonie orkest Een harmonie orkest verschilt in een fanfare doordat saxofoons bij hen niet de enige houten blaasinstrumenten zijn. Naast saxen hebben zij ook dwarsfluiten, hobo’s, klarinetten, fagotten en soms een piccolo. De stijl waarin een harmonie orkest speelt is te vergelijken met die van een fanfare.

Bigband In een bigband zitten naast trombones, trompetten en een ritme sectie, wat bestaat uit een toetseninstrument, gitaar, bas en drums, alt- tenor- en baritonsaxen. Een sopraansax komt in een bigband niet tot weinig voor. Een bigband speelt geen klassieke en weinig pop muziek. In deze bezetting wordt voornamelijk jazz, blues, soul en funk muziek gespeeld. Dit is veel losser van karakter.

Bandjes, kwartetten, saxofoonorkesten, solo Een saxofoon is vaak een extra toevoeging in een bandje. Een popbandje bestaat als basis uit een toetsenist, gitarist, bassist en een drummer. Vaak wordt hier een saxofonist, trompettist of 13

zanger(es) bijgevoegd om wat extra sfeer te creĂŤren. Ook zijn er saxofoonkwartetten bestaand uit sopraan-, alt-, tenor- en bartionsax. Daarnaast bestaan diverse saxofoonorkesten waar ook al deze vier soorten saxen in zitten, maar dan vaak dubbel, zodat bijvoorbeeld meerdere alten samen twee of soms drie stemmig kunnen spelen. Daarnaast is een saxofoon een erg geschikt instrument voor solo optredens. Begeleid door piano of een heel orkest, de allround sax klank kan eigenlijk overal bij.

3. Saxofoonspelen Ademhaling bij saxofoonspelen Bij het saxofoonspelen wordt gebruik gemaakt van een bewuste, opzettelijke manier van ademhalen. Het verschilt van de normale cyclus. Tijdens het spelen moet namelijk snel ingeademd worden, de rustperiode is zeer kort en de uitademing neemt de meeste tijd in beslag. Ook gebeurt inademing door de mond in plaats van de neus. Daarnaast dient de ademhaling aangepast te worden aan het te spelen werk. Het ene stuk eist een langere adem dan het andere. Het middenrif fungeert als basis van de ademhaling, je gebruikt dus de functionele buikademhaling. Belangrijk is te realiseren dat de ademhaling vanuit de onderkant wordt opgebouwd. Het middenrif kan alleen maar goed zakken als de buik op het moment van de inademing ontspannen wordt. Daarom is een goede en ontspannen houding heel belangrijk bij de ademhaling. Ook moet het hele proces van in- en uitademen zonder onderbrekingen en vloeiend gebeuren, dus ontspannen, laag inademen, hoog inademen, aanspannen en spelen. Onnodige moeite en inspanning moet je proberen te verminderen of voorkomen. Naarmate er meer disfunctionele spanning is, vermindert de prestatie. Vaak wordt gezegd dat je als blazer zo laag mogelijk adem moet halen, maar als gevolg van deze opvatting wordt de buik meestal enorm uitgezet, om zo veel mogelijk lucht te krijgen, zonder resultaat. Het middenrif wordt met kracht aangespannen waardoor de buikinhoud met kracht naar buiten wordt geduwd. Als gevolg hiervan worden de buikspieren te veel uitgerekt en verslappen ze op den duur, wat weer gevolgen heeft voor de ademsteun. Andere nadelen van alleen de buikademhaling gebruiken is dat het ademvolume kleiner is, omdat de ruimte in de borstkas niet wordt benut. Veel mensen hebben het idee dat zij meer lucht inademen als ze de borstkas naar voren en omhoog uitzetten en daarbij de buik naar binnen trekken, de borstademhaling. Maar hoog ademhalen geeft onvoldoende ademsteun, waardoor de embouchure vroegtijdig overbelast raakt, ongewenste gevolgen hiervan zijn vaak gebrek aan register en uithoudingsvermogen. Ook wordt het middenrif niet strakgetrokken, wordt de ruimte in de borst- en buikholte onvolledig benut en bereikt de inademinglucht niet het best doorbloede gedeelte van de longen. Bovendien versterkt het het mentale en emotionele spanningsgevoel, waardoor bijvoorbeeld soleren, concerten en concoursen moeilijker worden. Als de ademtechniek niet goed is, kun je te maken krijgen met problemen als hyperventilatie, valse lucht, hikken, slecht vibrato en keelgeluiden. Het uitademen moet zo regelmatig mogelijk gebeuren, zonder schokjes, door middel van een constante luchtdruk. Hoe beter de continuïteit van de luchtdruk, hoe beter de controle en kwaliteit van de toon. De hoeveelheid in te ademen lucht is afhankelijk van een aantal factoren, zoals het instrument, de lente van de te spelen zin of frase, de dynamiek en de toonhoogte.

Ademsteun Om goed en efficiënt uit te kunnen ademen is er ademsteun nodig. Na de inademing moet de lucht er gedoseerd en onder hoge druk uitgeblazen worden. Dit kan door het middenrif laag te houden. Het zo onder controle houden van de uitademing heet ademsteun. Als het middenrif in één keer los zou worden gelaten, schiet de lucht meteen naar buiten en verliest de uitademing zijn lengte en

druk. Je hebt dan geen controle over de stabiliteit van de toon, de intonatie, je volume en de klankkleur. Als je met ademsteun uitblaast en er zo tegendruk plaatsvindt vanuit eht middenrif, kun je je keel open en ontspannen houden, hierdoor kan de lucht er goed doorstromen en ontstaat er een betere klank. Als de ademhaling niet laag zit, moet de lucht onder controle worden gehouden met de keel, wat nadelige gevolgen heeft voor het geluid en de lengte. Je kunt je middenrif laag houden door je buikspieren aan te spannen. De buikspieren zijn de spieren die je voelt als je bijvoorbeeld kucht of lacht. Daarnaast moet je als je uitblaast het gevoel opwekken alsof je op de wc zit. De spieren die je dan aanspant heb je ook nodig voor een goede ademsteun. Je kunt dit voelen doordat de zijkant van je buik dan uitzet en de luchtbel als het ware naar beneden wordt geduwd.

Frasering Je moet altijd ademhalen wanneer je er de behoefte toe voelt, je kunt niet eindeloos doorspelen. Toch moet je ook letten op de muzikale structuur van het te spelen stuk en daar de timing van je ademhaling aan aanpassen, dit heet frasering. Het woord frasering is afgeleid van het Franse woord phrase wat zin betekend. Frasering geeft in de muziek dan ook aan, hoe lang een muzikant kan musiceren voordat hij zijn muzikale zin moet onderbreken om adem te halen. Ook bij muzikanten die een snaarinstrument spelen als bijvoorbeeld viool hebben te maken met frasering. Bij hen is dit de korte stop die ze moeten houden om de richting waarin ze strijken te veranderen.

De quick breath en de snif breath Soms moet je heel snel, in een fractie van een seconde, ademhalen. In dat geval moet je de spanning van de ademsteun niet loslaten, de mond even ontspannen en vanuit de hoeken van de mond, zonder de rest van de mondstand te veranderen, vlug ademen. Dit heet ook wel de quick breath. Daarnaast is het mogelijk om heel even door de neus wat lucht naar binnen te snuiven, de snif breath. Hierbij kan je spanning van de ademsteun en het embouchure beide laten staan.

Circular Breathing Dit is een speciale techniek die je toe kunt passen bij het saxofoon spelen. Het is eigenlijk ademen en blazen tegelijkertijd en erg handig als je midden in een frase moet ademhalen. Bij circular breathing bol je je wangen tijdens het blazen en pers je, zonder ademsteun, de lucht van uit de wangen in het mondstuk. Tegelijkertijd haar je snel adem door je neus. Je verplaatst dus de functie van de longen naar de wangen. Eigenlijk is het niet mogelijk om tegelijkertijd in te ademen en uit te blazen, maar het is wel mogelijk om je mond te gebruiken als een soort luchtzak van een doedelzak. Met dit kleine reservoir van lucht die de toon in stand houd kun je snel een hoeveelheid lucht door je neus inademen en je longen vullen, zodat je continu door kunt spelen. Deze ademhalingstechniek vraagt wel erg veel oefening.

Timing De timing van het ademhalen in relatie met een te spelen noot is ook belangrijk. Het aanzetten van de toon gebeurt direct na het ademhalen. Bij het aanzetten van een relatief moeilijke noot, bijvoorbeeld een hoge, moet er compressie gemaakt worden, zodat na het loslaten van de compressie de toon direct voor de volle 100% ondersteund wordt door de adem. Compressie is het verkleinen van het volume en daarmee het vergroten van de luchtdruk. Dit doe je door na het 16

ademhalen te wachten met het aanspannen van de buikspieren of door je tong voor de amplitude te plaatsen en deze weg te trekken op het moment dat de toon moet komen. Als er te veel druk ontstaat kan er echter een explosie van lucht ontstaan bij het wegtrekken van de tong, waardoor er een ongecontroleerde explosie van geluid ontstaat. De compressie-opbouw moet dus altijd in relatie staan met het te spelen werk. Het is dus, vooral als je samen met andere muzikanten speelt, belangrijk dat je op tijd adem haalt, zodat je allemaal tegelijk goed voorbereid kunt inzetten. Als er een dirigent voor het orkest staat, geeft deze meestal aan wanneer de muzikanten adem moet halen, door zijn handen omhoog te halen.

Houding Je komt twee verschillende manieren van saxofoonspelen tegen: met de saxofoon tussen je benen, recht voor je uit, of met de saxofoon aan de zijkant. De eerste manier van blazen is alleen van toepassing bij de alten sopraansax, terwijl de tweede manier van blazen veel toegankelijker is bij tenor- en baritonsax. Ook bij altsax wordt de saxofoon soms wel naast het lichaam gehouden. De reden dat tenor- en baritonsaxofonisten vaak hun instrumenten naast zich hebben is simpelweg omdat deze veel te groot zijn om voor je uit te bespelen. Bij beide technieken is het belangrijk dat je recht op zit en je rug strekt, zodat de lucht vanuit je buik goed weg kan stromen. Ook is het belangrijk dat je je schouders laag houdt en je hoofd en nek recht. Je kunt dit vergelijken met een tuinslang die aangesloten is op een opengedraaide kraan. De tuinslang stelt dan de luchtpijp voor en de opengedraaide kraan de luchtstroom vanuit het middenrif. Wanneer er een knik in de slang komt (het onnodig aanspannen of verkrampen van spieren) zal het water er met horten en stoten uitkomen (slechte toon, geen controle). Dit is ook het geval wanneer je je schouders optilt. Er komt dan als het ware een knik in je luchtwegen waardoor de lucht er niet geleidelijk uitkomt. Om beheerst muziek te maken en controle te krijgen over het geluid moet de luchtstroom constant zijn en daarom is een goede houding zo belangrijk voor het saxofoonspelen. Daarnaast heeft het een psychologische betekenis. Rechtop staan, met een rechte rug en borstbeen vooruit straalt zelfvertrouwen uit. Daarbij is rechtop zitten extra belangrijk voor jonge kinderen die op vroege leeftijd beginnen met het saxofoonspelen, omdat hun rug dan nog volop in de groei is. Als ze veel spelen en daarbij scheef zitten kan hun rug scheef groeien. Ook is het van essentieel belang als je langer speelt en ouder wordt, om zo rugklachten te voorkomen. De saxofoon wordt vaak gedragen met behulp van een band om de nek, dit kan klachten geven in de nek, schouders, ellebogen, polsen en vingers. Daarom zijn er speciale tuigjes ontwikkeld, maar je kunt ook gebruik maken van een band die bekleed is met bijvoorbeeld schuimrubber. Het is altijd van belang om de band goed af te stellen voordat je begint met spelen. Als je de saxofoon voor je houdt moet het mondstuk ter hoogte van je mond komen. Je moet het instrument naar je mond brengen en niet je mond naar het instrument.

Slechte houding Bij een slechte houding zijn er spiergroepen gespannen die eigenlijk ontspannen zouden moeten zijn, en omgekeerd. Dit kan gevolgen hebben voor de ademhaling. Als iemand bijvoorbeeld met een holle onderrug, een ronde boven rug en het hoofd naar voren staat, kan de borstkas zich minder uitzetten, de voorkant is ingezakt en de achterkant uitgerekt, de ribben kunnen zich niet spreiden. Ook is de buikwand dan al uitgerekt en deze zal bij de inademing nog meer worden uitgerekt, de slappe buikspieren kunnen dan geen goede steun geven bij de uitademing. Daarnaast zijn de nekspieren

gespannen, de halsspieren verslapt, de luchtpijp met het strottenhoofd zijn gerekt waardoor het strottenhoofd en de stembanden niet vrij kunnen bewegen.

Staande houding Het volgende is hierbij van belang: Zet de voeten iets uit elkaar en steun op de achterkant van de voeten. Zet de knieën niet op slot, maar buig ze een beetje en zorg dat ze flexibel zijn. Kantel het bekken en richt het borstbeen omhoog. De schouders moeten zo ontspannen mogelijk zijn. Het hoofd staat recht op de romp, het kin naar beneden, de ogen vooruit kijkend en de kruin als hoogste punt van het lichaam.

Zittende houding De zittende saxofonist heeft zijn voeten recht onder de knieën. Het zitvlak van de stoel moet iets hoger zijn dan de knieën. Steun op de zitknobbels in de billen en kantel het bekken. Schouders, rug en hoofd zijn net als bij de staande houding recht. Het is belangrijk om het hoofd ten opzichte van de romp recht te houden. Wanneer het hoofd naar opzij of naar beneden gehouden wordt zou dit de luchtstroom, en dus daarmee een goede klankvorm belemmerd kunnen worden.

4. Klank Wat is klank? We spreken allemaal wel eens over het begrip klank, maar wat is het nou eigenlijk? Klank is het totaal aan eigenschappen op het gebied van tijdsduur, volume, helderheid en toonhoogte welke voortkomt uit luchttrillingen.

Klank van de saxofoon De klank van een saxofoon is afhankelijk van het soort saxofoon, het merk saxofoon, het mondstuk en het riet, maar de belangrijkste factor is de saxofonist. Als twee saxofonisten op dezelfde saxofoon blazen, krijgen ze er geheid een ander geluid uit. Hieronder een aantal factoren, uitgezonderd de ademhaling, die een rol spelen op de klank bij het saxofoonspelen.

Embouchure Het embouchure is de stand van de mond. Dit speelt een zeer belangrijke rol bij het maken van geluid op je saxofoon. Bij het saxofoon spelen zet je je boventanden ongeveer 1 centimeter vanaf de tipopening op het mondstuk. De onderlip komt op de plek waar het riet loskomt van het mondstuk, ongeveer op gelijke hoogte. Als je het mondstuk te ver in je mond steekt is het geluid open en schel. Als je het mondstuk niet ver genoeg in je mond steekt verhinder je het riet om vrij te trillen en is het geluid dof en gesloten. Het is belangrijk dat de onderlip een rechte gespannen lijn is, anders kan het riet niet goed trillen en ontstaat er een slechte doorbloeding, met als gevolg spierpijn. De meeste beginnende en klassieke saxofonisten krullen de onderlip een beetje over de ondertanden. Jazzsaxofonisten krullen de onderlip vaak niet over de ondertanden, hiervoor heb je sterkere spieren nodig en het kost dus meer tijd en oefening. Maar als je dit beheerst kun je de klank beter sturen en creëer je echt je eigen geluid. Beginnende saxofonisten spelen vaak met een zogenaamd ‘gespannen embouchure’. Dit houdt in dat zij spelen met veel spanning op hun lippen of in hun kaken waardoor het instrument vaak hoger gaat klinken. Na mate je langer speelt leer je hoe je ontspannen moet blazen en je embouchure kunt controleren. Daarnaast wordt het begrip embouchure vaak gebruikt om aan te tonen hoe lang iemand kan blazen en hoe lang de frases zijn die gespeeld worden, zonder dat diegene last krijgt van zijn mond, kaken en lippen.

Stemming Zuiver spelen op een saxofoon is een hele kunst. Verschillende factoren kunnen bij dragen aan een mooie zuivere klank. Allereerst kun je met een zogenaamd stemapparaatje je saxofoon stemmen. Bij alten baritonsax is de stemtoon meestal een fis en bij sopraan- en tenorsax een b, omdat deze een goed beeld geven van het totaal aan klanken uit de sax. De reden dat er bij de alten baritonsax een fis wordt gespeeld is, omdat dit instrument in de toonsoort es staat, terwijl de sopraan- en tenorsax allebei in de toonsoort bes staan. Als je deze noot speelt geeft het stemapparaatje aan of je te hoog of te laag bent. Als je te hoog bent kun je je mondstuk een stukje uit doen, je maakt dan de het instrumenten langer en groter waardoor het instrument lager gaat klinken (een bas is het grootste

instrumenten in het orkest en klinkt het laagste). Als je te laag bent moet je je mondstuk verder op je hals schuiven, waardoor je het instrument kleiner maakt en de sax dus hoger gaat klinken.

Registers Als je saxofoon eenmaal gestemd is met een stemapparaatje is dit nog steeds geen garantie voor een zuivere klank. Een saxofoon kan in drie registers bespeeld worden. Onder de notenbalk, in de notenbalk en boven de notenbalk. Als je instrument gestemd is klinkt het middelste register vaak prima, terwijl het lage register nog te laag is en het hoge register nog te hoog. Door tijdens het spelen je onderkaak te laten zakken kun je een noot lager laten klinken, zo kan je dus noten in het hoge register bij stemmen. Door daarentegen juist je onderkaak strak aan te spannen en als het ware met een overdreven glimlach te spelen, kan je een noot hoger laten klinken. Zo kun je dus noten in het lage register bij stemmen. Daarnaast kunnen bepaalde noten afwijken, doordat bijvoorbeeld kleppen niet precies op de juiste plek zitten. Ook dit kun je corrigeren met het embouchure. Je moet dus altijd goed naar jezelf blijven luisteren om zuiver te kunnen spelen.

Temperatuur Een andere factor die mee speelt bij de zuiverheid van het instrument is de temperatuur. Als je net begint met spelen is je instrument koud waardoor het instrument lager klinkt dan wanneer het instrument warm geblazen is. Houten blaasinstrumenten en dus ook de saxofoon zijn hier vaak gevoeliger voor dan koperblaasinstrumenten. Een saxofonist kan daarom ook veel moeite hebben met zuiver spelen in de openlucht.

Volume Ten slotte speelt volume nog een grote rol bij de zuiverheid en de klank. Als je heel erg hard speelt is het lastiger om zuivere noten te spelen. Dit komt doordat de meeste muzikanten vaak de neiging hebben zichzelf te provoceren als ze veel volume geven, waardoor hun kaken ontspannen en het instrument te laag gaat klinken. Als je op een saxofoon juist heel zacht moet blazen is het soms ook lastig om te zorgen dat het beetje lucht dat nog door je instrument stroomt zuiver te laten klinken. Doordat saxofonisten hun ademhaling lastig onder controle krijgen bij zacht blazen gaan ze vaak knijpen, hun kaken aanspannen dus, waardoor alle noten hoger gaan klinken.

Vibrato Vibrato is een golvende beweging van de toon, die ontstaat als je de kaak licht op en neer beweegt. Hierdoor is een duidelijke regelmatige golfbeweging in de toon te horen. De snelheid en de amplitude worden bepaald door de afstand tussen het riet en het mondstuk te vergroten, de toon wordt lager, en te verkleinen, waardoor de toon hoger wordt. Vibrato wordt vaak gebruikt om een extra dimensie toe te voegen aan de klank, het zorgt voor een â&#x20AC;&#x2DC;glorieuze expressieve toonâ&#x20AC;&#x2122; aldus Marcel Mule. Met vibrato kun je zorgen voor het element van expressie dat nodig is voor de succesvolle interpretatie van muziek. Bij verschillende stromingen in de saxofoonmuziek, horen verschillende manieren van vibrato. Zo geeft de Franse school in de klassieke wereld de voorkeur aan een helder geluid met een vrij snel vibrato. De RaschĂ¨r stroming speelt daarentegen met een veel donkerder geluid en een langzamer vibrato. Zo kun je je eigen draai geven aan jouw geluid.

5. Ademhalingsoefeningen Veel mensen ademen met de borst. Wanneer hen wordt gevraagd om diep adem te halen trekken ze hun schouders op, zetten de borst uit en trekken de buik in, bij het uitademen komt de buikwand naar voren. Dit is eigenlijk het tegenovergestelde van de lage middenrifademhaling, maar je kunt oefeningen doen om je ademhaling laag te krijgen. Het aanleren van een lage ademhaling wordt in het begin vaak als onnatuurlijk ervaren, terwijl iedereen als pasgeboren kind en in zijn slaap onbewust laag adem haalt. Allereerst is het ontspannen van groot belang. Alleen als je ontspant kan de buik- en borststreek uitzetten en kan er spanning gemaakt worden. Door de functionele adembeweging te oefenen stelt het lichaam zich hierop in en gaat de adem vanzelf laag zitten. Hierdoor hoef je dat er niet steeds meer bewust naar toe te brengen, het is aanwezig en klaar voor gebruik. Hierdoor kun je makkelijker ademen en dus ook makkelijker spelen.

Het verbeteren van de ademhaling De ademhaling kun je trainen, daardoor kan het muziekspel en uithoudingsvermogen aanmerkelijk verbeteren. Voor de training van de ademhaling worden diverse technieken en apparaten gebruikt. Sommige apparaten komen uit de medische wereld en werden ontwikkeld voor mensen met longproblemen, anderen komen uit de sportwereld waar atleten gericht hun ademhaling trainen om tot betere prestaties te komen. Met eenvoudige technieken en apparaten worden het middenrif (buik) en tussenribsspieren (borst) getraind. Ademsnelheid, volume en omschakeling worden geperfectioneerd. Door toename in kracht kan je makkelijker en dieper inademen en dat langer volhouden. Belangrijk voor de ademhaling van blazers en zangers is motoriek en uithoudingsvermogen. Het middenrif en de tussenribspieren dienen goed ontwikkeld te zijn, maar ook andere spieren hebben een grote invloed. Er zijn drie punten waar je op zou kunnen trainen: verbetering van de vitale longcapaciteit door diepere ademhaling, vergroting van de controle over de ademhaling en verbetering van het vermogen om langdurig en krachtig te ademen. Ademsouplesse en kracht zijn te trainen met goede apparatuur en de juiste oefeningen, verbetering van deze twee aspecten zorgt voor een betere motoriek en uithoudingsvermogen. Een betere motoriek zorgt er weer voor dat de luchtstromen gelijkmatige en beheersbaarder worden. Door toename in kracht en souplesse kun je makkelijker en dieper inademen en dit langer volhouden. De longinhoud kun je niet vergroten, maar door oefening kun je deze wel optimaal leren benutten. Een volwassen mens is in staat, afhankelijk van zijn lichaamsbouw, 5 Ă 6 liter lucht in een ademteug te inhalen. In de praktijk gebruiken de meeste mensen echter een heel klein deel van de longen. Ademtechniek oefeningen zorgen ervoor dat de lucht tijdens het spelen op een juiste wijze en snelheid door het instrument stroomt. De lucht wordt met een zo hoog mogelijke snelheid door het instrument geblazen, zowel bij sterk als zacht blazen. Als je ademtechniek traint, activeert dat de luchtstroom door het instrument, verbetert je toon en kun je in- en uitademen in een vloeiende beweging. Tevens vergroot regelmatige training de controle over de omslag van in- naar uitademing. Hieronder een aantal oefeningen die je kunt doen zonder apparatuur om een volle en lage ademhaling te krijgen.

Oefeningen voor de buikademhaling - Ga ontspannen staan met je schouders laag, en doe alsof je aan iets lekkers ruikt. Haal diep en langzaam adem door de neus. Je haalt op deze manier eigenlijk automatisch laag adem, controleer dit bij jezelf door te voelen of je buik uitzet. Ook bij gapen gebruik je automatisch de buikademhaling. - Ga op de rug liggen met een stapel zware boeken op je buik. Haal nu adem met de buik en druk de boeken omhoog, als het goed is gaan de boeken omhoog bij de inademing en naar beneden bij het uitademen - De ademnoodmethode: Ga rechtop staan en leg je hand op je onderbuik. Adem nu geleidelijk uit totdat je helemaal geen lucht meer hebt. Er ontstaat dan een soort vacuüm. Adem nu in één keer weer in. De longen stromen vol en je voelt het uitzetten van de onderbuik. Dit is een natuurlijk gevolg van het inademen. - Ga op een stoel zitten, de knieën naast elkaar, en vervolgens vooroverbuigen en je voeten vastpakken. Dan ontspannen en inademen zonder de schouders te heffen. Je voelt hierbij duidelijk, als je ontspannen bent, de buikstreek uitzetten. Het is immers onmogelijk in deze positie hoog adem te halen. Deze oefening enige malen herhalen. - Voor het opwekken van een laag adem gevoel. Geleidelijk inademen gedurende 8 tellen, dan 8 tellen vasthouden en geleidelijk uitademen in 8 tellen, weer 8 tellen vasthouden en dan weer geleidelijk gedurende 8 tellen inademen. Dit vier keer herhalen. Een variatie hier op is 8 tellen inademen, 8 tellen vasthouden en uitblazen in 1 tel, hierbij voel je het samentrekken van de buik. Daarna 8 tellen vasthouden en dan opnieuw beginnen. Ook dit kun je vier keer herhalen. - Een goede oefening om het laag innemen van veel lucht in weinig tijd te trainen is (met de metronoom op 60) één tel veel lucht met goed geopende mond in te ademen, dit een tel vast te houden en dan in een tel alles uit te blazen. Dan een tel vasthouden en weer inademen. Pas hierbij op voor duizeligheid. Oefeningen voor een volledige buikademhaling - Ga op een stevig oppervlakte liggen, bijvoorbeeld een vloer, vloerkleed of grasveld. Ontspan je lichaam, met de benen iets gespreid, de armen langs je zijden en de nek zonder inspanning gestrekt. Leg één handpalm op je buik, net onder de navel en druk de andere tegen je borstkas. Maak vervolgens je longen helemaal leeg en begin langzaam door je neus te ademen, waarbij je de luchtstroom naar de onderkant van je longen richt. Tijdens het inademen zul je je onderbuik voelen opzwellen, als deze niet langer meer zwelt, ga je door met inademen en voel je hoe je borstkas uitzet als het midden van je longen met lucht wordt gevuld. Houd de adem een paar tellen vast en begin dan langzaam en beheerst door de neus uit te ademen. Leg vervolgens een gladde, ronde steen of een telefoongids op je onderbuik en herhaal de oefening met de handen langs je zijden en hef het gewicht op en laat het weer zakken door de uitzetting en samentrekking van je buikwand. Oefeningen voor de ademsteun - Kuch een paar keer, de middenrifspieren spannen zich, deze spieren werken ook bij een goede ademsteun. - Ga rechtop staan en ontspan je. Adem in, houdt de adem even vast en produceer bij de ademhaling HA-klanken door met de middenrif stootjes te geven, de keel blijft hierbij dus gewoon open. - Blaas denkbeeldig een kaars op grote afstand uit. - Speel crescendo en decrescendo op lange noten, dit is namelijk onmogelijk zonder ademsteun. 22

- Om het nut van de ademsteun te ervaren kun je een toon zingen met aangespannen buikspieren. Laat dan de spanning laten gaan en let op hoe de kwaliteit van de toon verandert. Doe ditzelfde op je instrument. De toon kwaliteit, zacht of hard, valt en staat bij de gratie van een goede ademsteun en voor zolang als de noot duurt, moet er spanning blijven bestaan in de buikstreek.

6. Longvolumes en longcapaciteit Bij het testen van de longfunctie kunnen longvolume en longcapaciteit worden onderscheiden. Het longvolume geeft aan wat de elasticiteit van de alveoli (longblaasjes) en de borstkas is, deze kan worden gemeten met een spirometer. De longcapaciteit geeft aan in hoeverre de luchtwegen functioneren. De longcapaciteit kan worden berekend als het longvolume bekend is. Vaak hebben lange mensen, mensen die op grote hoogte wonen en mensen die niet te zwaar zijn grotere longvolumes en mensen die te zwaar zijn kleinere longvolumes. Het normale ademvolume is de hoeveelheid lucht die bij een normale ademhaling per ademteug wordt in- en uitgeademd en is ongeveer 0,5 Liter. Ongeveer 150 ml hiervan komt niet in de longen aan en blijft in de bronchiën, luchtpijp, keel- of neusholte. Dit doet dus niet mee aan de gaswisseling bij de longblaasjes. Deze lucht wordt bij de volgende uitademing ‘ongebruikt’ weer uitgeademd. Het inspiratoire reservevolume is de hoeveelheid lucht die extra ingeademd kan worden na een normale inademing en is gemiddeld 3,1 liter. Nadat de normale uitademing heeft plaatsgevonden, kan nog een hoeveelheid lucht uitgeademd worden, het expiratoire reservevolume. Dit is gemiddeld ongeveer 1,2 liter. Na een maximale uitademing blijft nog steeds gemiddeld 1,2 liter lucht achter in de longen, het restvolume. Dit kan iets kleiner worden, bijvoorbeeld als de longen zijn ingeklapt, maar er blijft in alle gevallen lucht achter in de longen. Er zijn ook verschillende waarden binnen de longcapaciteit. Een daarvan is het Functionele Expiratoire Volume binnen 1 seconde, dit is de hoeveelheid lucht die binnen 1 seconde uitgeademd kan worden. Het geeft informatie over de kracht van de uitademingspieren en is afhankelijk van geslacht, leeftijd, gewicht, lengte en etniciteit. De vitale capaciteit is de hoeveelheid lucht die in één ademhaling maximaal kan worden uitgeademd. De totale longcapaciteit is de totale longinhoud, alle longvolumes worden dan bij elkaar opgeteld. Bij vrouwen bedraagt dit ongeveer 4200ml en bij mannen 5800ml. De totale longinhoud zegt weinig over de conditie van de persoon, een goede conditie is afhankelijk van het vermogen om zuurstof in het bloed op te nemen, de hoeveelheid bloed die per minuut wordt rondgepompt door het hart en het vermogen van de spieren om zuurstof uit het bloed op te nemen. Middenrifademhaling kan de longcapaciteit vergroten. Bij elke extra millimeter die het middenrif zich strekt gedurende het inademen, word het longvolume 250-300 milliliter groter. Recente studies in China hebben aangetoond dat de meeste mensen die met diep ademhalen gaan beginnen, gemiddeld na een half jaar tot een jaar oefenen het vermogen hun middenrif te strekken met 4 mm hebben vergroot, wat betekent dat ze in minder dan een jaar hun longcapaciteit met 1000-1200 ml hebben weten te vergroten. Hoe groter de vitale capaciteit, hoe meer lucht je kunt uitademen. Als je de link legt met het saxofoonspelen zou dit dus betekenen dat je langer kunt spelen op één adem. Je kunt langere frases spelen en de noten langer aanhouden.

7. Finale en componeren Onze eigen compositie Opbouw Het stuk heeft de vorm A-B-A, het begint met een melodietje, gevolgd door een tussenstuk en ten slotte komt het eerste melodietje weer terug. Het melodietje bestaat uit drie duidelijke muzikale zinnen. Het staat in G en begint daarom ook op een g. De eerste zin bestaat uit kwartnoten en achtste noten, met afsluitend weer een g van 3 tellen. Hierdoor ben je als het ware weer thuis en is duidelijk dat de zin afgelopen is. De tweede zin eindigt op een d, de kwint. De kwint heeft als kenmerk altijd terug te neigen naar de grondtoon, de bekende V-I verbinding. Het geeft het gevoel dat er nog iets achteraan moet komen. De derde zin is vrijwel gelijk aan de eerste, maar heeft een opmaat. Daarnaast hebben we in de derde maat een dis van twee tellen gecomponeerd in plaats van een d en een fis. Deze dis is de leidtoon voor de e in de vierde maat van de derde zin. Ook deze e geeft een soort spanning aan en is niet een noot die je snel zou verwachten als eindnoot van een stukje in G, het geeft het gevoel dat er nog iets achteraan komt. Daarna komt een soort tussenstuk in de toonsoort Fis mineur met voornamelijk lange noten. Hierdoor krijgt dit een ander karakter dan het gedeelte ervoor. We hebben voor lange noten gekozen, omdat genoeg lucht geven hiervoor van belang is. Bij lange noten hoor je gemakkelijker verschil in klank bij verschillende manier van blazen. Na dit tussenstuk, B, komt het eerste melodietje weer terug. Het C gedeelte is exact gelijk aan het A gedeelte, met uitzondering van de laatste regel. In de laatste regel hebben we een bekend muzikaal fenomeen toegepast, de sequens. Maat 29 wordt in maat 30 herhaalt, maar dan een toon hoger en in maat 31 wordt hetzelfde motiefje weer een toon hoger herhaalt, met uitzondering van de fis op de vierde tel. Door deze stijgende melodielijn is een climax gemaakt naar het einde. De fis is weer een leidtoon voor de laatste noot van het stuk, een hoge g, en omdat het melodietje in G staat zijn we weer bij de grondtoon en voelt het ook echt als een afsluitende noot.

Dynamiek Daarnaast hebben we de dynamiek aangegeven. Dynamiek wordt meestal aangegeven met de benamingen pianissimo (pp), piano (p), mezzo piano (mp), mezzo forte (mf), forte (f) en fortissimo (ff). Pianissimo is hierbij het zachtst en fortissimo het hardst. Ons stuk begint met mezzo forte, half sterk. In de derde maat staat een crescendo, wat betekent dat je luider moet worden, je gaat dus van mezzo forte geleidelijk over naar forte of fortissimo, je werkt toe naar de hoge g in de vierde maat. Over de vijfde en zesde maat hebben we een decrescendo getekend, dit betekent dat je zachter moet worden. We hebben dat hier geplaatst, omdat de melodie hier dalend is. Dit is iets wat je vaak ziet in de muziek, als de melodie stijgend is wordt er meestal crescendo gespeeld en als de melodie daalt decrescendo. In de derde regel, waar het begin weer terug komt is het weer mezzo forte. In het tussenstuk hebben we de aanduiding mezzo piano gezet, wat matig zacht betekent. In de vijftiende maat gaan de noten dalend en hebben we een decrescendo gemaakt, maar gelijk in de maat erna stijgt de melodie, hebben we weer een crescendo geplaatst en mag je dus alweer luider worden. Over de achttiende maat staat nog een crescendo en mag dus nog meer volume worden gemaakt. De hoge b in de negentiende maat is dan ook letterlijk en figuurlijk het hoogtepunt in het stuk. Hierna komt het melodietje weer terug en is het weer mezzo forte.

De laatste regel begint ook weer met mezzo forte, halverwege de maat dertig wordt met een crescendo en stijgende melodie toegewerkt naar de slotnoot.

Articulatie Articulatie heeft te maken met de manier waarop je de noten speelt. In onze compositie hebben we puntjes, boogjes, streepjes en accenten gebruikt. Als er een puntje boven of onder een noot staat betekent dit dat je de noot kort moet spelen, de noten komen hierdoor meer los van elkaar te staan. Een streepje is het tegenovergestelde van een puntje en betekent dat je de noot juist breed moet spelen, maar wel moet aanzetten. Een boogje gaat nog verder, als er een boogje boven een groepje noten staat, moet je deze noten aan elkaar vastspelen en dus niet aanzetten. Een accent ziet eruit als een open driehoekje op zijn zijde en betekent dat je de noot een beetje extra mag laten horen, dus even duidelijk aanzetten en wat luider spelen.

Tempo- en karakteraanduidingen Boven het stuk staat ‘allegro’, wat aangeeft dat het stuk een beetje snel moet worden gespeeld, qua karakter komt het neer op ‘vrolijk’, ‘opgewekt’ of ‘levendig’. Bij het tussenstuk met de lange noten staat de aanduiding ‘lento’, wat langzaam betekent, dit gedeelte moet dus langzamer worden gespeeld dan de rest van de compositie. Ook staat er ‘cantabile’, dit betekent zangerig. Hier hebben we voor gekozen, omdat we dit goed bij het stuk vonden passen, dit gevoel hadden wij erbij toen we het componeerden. Door deze aanduidingen erbij te zetten proberen we de muzikanten het stuk zo te laten spelen zoals we het bedoeld hebben. In de tiende maat staat de afkorting rit. van ritenuto, dit betekent langzamer worden. Hierdoor is er een soort geleidelijke overgang van allegro naar lento. Dan staat boven de noot in de twaalfde en in de laatste maat een half boogje met een stipje erin. Dit is een fermate en betekent dat de noot zo lang mag worden aangehouden als gewenst.

Finale Finale is een programma waarmee je gemakkelijk composities kunt maken op de computer. Daarnaast is een groot voordeel aan finale, dat je de muziek die je noteert ook meteen kunt horen, je kunt dus checken of het klopt wat je opgeschreven hebt. Daarnaast kun je in een overzicht heel duidelijk meerdere instrumenten noteren.

Hoe werkt finale Het zogenaamde Launch Window is het eerste venster dat zich opent zodra je Finale opstart. Als je een nieuwe compositie wil beginnen kun je op ‘Setup Wizard’ klikken, maar je kunt ook verder gaan met een compositie waar je reeds mee bezig bent geweest door op ‘Open’ te klikken. Daarnaast zie je aan de rechter kant nog diverse knopjes: ‘User Manual’ en ‘Tutorial guide’. Deze leggen je precies uit hoe Finale nou in zijn werk gaat.

Vervolgens kom je bij het scherm dat hiernaast is weergegeven. In de linker kolom kun je kiezen tussen verschillende bezettingen van orkesten. Als je bijvoorbeeld op een ‘Brass Trio’ klikt, voegt Finale automatisch alle instrumenten toe die je daarvoor nodig hebt. Je kan echter ook op ‘Create New Ensemble’ klikken en vervolgens zelf enkele instrumenten naar keuze invoegen.

Als je er voor kiest om zelf een nieuw ensemble te creëren, kom je bij het volgende scherm dat hier naast te zien is. Je hebt dan een keuze uit diverse instrumenten. Zo kun je bij de ‘Woodwinds’ kiezen uit houtenblaasinstrumenten, bij ‘Brass’ uit koperblaasinstrumenten, bij ‘Chorus’ uit die verse zangstemmen, bij ‘Strings’ uit snaarinstrumenten etc. etc. Vervolgens klik je op ‘Add’ om ze aan je compositie toe te voegen.

Wanneer je een bezetting gekozen hebt komt het volgende venster in beeld. Hier kun je een titel, subtitel, componist (jijzelf, wanneer je zelf een stuk maakt), arrangeur (wanneer je een stuk van een ander op een andere manier gaat opschrijven), tekstschrijver (als er zang bij komt kijken) en bij Copyright worden vaak de initialen van de arrangeur/componist geschreven samen met het jaartal waarin dit gebeurd is. Dit kan echter ook allemaal later nog.

Als laatste stap, voordat je aan de echte compositie kunt beginnen moet je nog een maatsoort, toonsoort, het tempo en het aantal maten kiezen. Deze kunnen echter allemaal later weer veranderd worden. Zowel halverwege het stuk, om zo wat afwisseling te houden, als meteen aan het begin van de compositie als je toch van gedachte veranderd bent.

Uiteindelijk kom je dan uit bij je compositie! Je kan hier hele, halve, kwart, zestiende en tweeĂŤndertigste noten in je compositie zetten. Je kunt rusten plaatsen, modulaties invoegen, articulatietekens aanbrengen etc. Eigenlijk alles om jou compositie tot een echt meesterwerk te maken.

8. Het onderzoek Onderzoeksvraag Wat is de invloed van de ademhaling op de klank bij het saxofoonspelen?

Hypothese De ademhaling is van grote invloed op de klank bij het saxofoon spelen, omdat de manier van blazen een grote invloed heeft op de toon. De klank ontstaat door te blazen in het instrument en ook het embouchure speelt een rol. Verder zijn de houding, stemming, het volume en de temperatuur belangrijk.

Experiment Onderzoek of er verschil te horen is als saxofonisten op verschillende manieren ademhalen.

Voorspelling Als de ademhaling een grote rol speelt bij het saxofoon spelen, dan zal de compositie anders klinken als de kandidaten het voor de tweede keer spelen en dan anders ademhalen. Wij verwachten dat de leerlingen na het doen van de ademhalingsoefeningen die wij met ze gaan doen en nadat ze geluisterd hebben naar de tips die wij ze geven over het gecontroleerd ademhalen bij het saxofoonspelen, langere phrases zullen gaan spelen, dat ze een warmere klank krijgen, gemakkelijker en vooral duidelijker zullen articuleren en dat de klank vele malen zuiverder zal zijn.

Materiaal -

7 meisjes van 10 tot 13 jaar die ongeveer 2 tot 3 jaar saxofoon spelen 2 Filmcameraâ&#x20AC;&#x2122;s met statief Een eenvoudige compositie

Uitvoering experiment Voor ons onderzoek gaan wij via docenten op de muziekschool (Miriam Stoffelsma, Kees Romers en Jantsje Westra) ongeveer 10 saxofoonleerlingen verzamelen. Dit zijn meisjes van de leeftijd 10-13 jaar oud die ongeveer 2-3 jaar les hebben zodat we een beperkte, goed met elkaar vergelijkbare doelgroep hebben. We geven hen voorafgaand aan ons bezoek onze eigen compositie mee zodat ze dit een week thuis kunnen oefenen. De leerlingen mogen de compositie op muziekles met de docent spelen, de docent mag dan aanwijzingen geven over de noten en de grepen, maar niet over ademhaling, frasering en articulatie. Als wij dan komen laten we ze eerst de compositie blazen. Vervolgens vertellen we hen iets over ademhaling, leren we ze wat ademhalingstechnieken aan en doen we een aantal ademhalingsoefeningen. Dan blazen ze de compositie opnieuw en gaan we luisteren of we verschil horen. Hierbij maken we gebruik van een lijst met een aantal criteria, zodat we tijdens het luisteren makkelijker tot een beoordeling kunnen komen. Deze zal er als volgt uitzien:

De leerling beschikt over een vollere klank De leerling beschikt over een warmere klank De klank van de leerling is zuiverder De leerling speelt langere frases De leerling articuleert beter De leerling lijkt haar ademhaling beter onder controle te hebben. Daarbij gebruiken wij de hieronder vermelde codering:

Codering Minder geworden Niet gevorderd Matig gevorderd Goed gevorderd Sterk gevorderd

1 2 3 4 5

Bij twijfel beoordelen we de resultaten ook met halve punten. Daarnaast nemen we alles op zodat we het later nog eens terug kunnen luisteren en kijken. Verder laten we elke deelnemer de volgende vragen beantwoorden om zo tot een relevante conclusie te kunnen komen: - Hoe oud ben je? - Hoe groot ben je? - Hoe zwaar ben je? - Hoeveel jaar heb je les? - Wie is je docent? - Doe je aan sport? Zo ja, welke? - Heb je eventuele belemmeringen als astma etc.? Om nog wat extraâ&#x20AC;&#x2122;s aan ons onderzoek toe te voegen gaan wij niet alleen dit project uitvoeren bij 7 saxofoon leerlingen, maar ook bij het jeugd orkest On The Move uit Sneek onder leiding van Tseard Verbeek. Voor dit orkest zullen wij de compositie die wij voor de saxofoonleerlingen hebben gemaakt bewerken voor een volledige harmonie bezetting door er begeleidende partijen aan toe te voegen. Deze krijgen zij een aantal weken van tevoren van ons, zodat ook zij thuis rustig naar de ritmes en de nootjes kunnen kijken. Vervolgens zullen wij enkele weken later op een daarvoor geplant moment ook bij hen wat gaan vertellen over ademhaling, enkele oefeningen doen en vervolgens kijken of er verschil is.

Verloop van het onderzoek Bij iedere leerling hebben we dezelfde informatie verteld en dezelfde oefeningen gedaan, dit om het resultaat betrouwbaarder te maken. We hebben de tekst niet klakkeloos uit ons hoofd geleerd en opgezegd, maar hebben we de informatie op een spontane en interactieve wijze overgebracht. Dit hebben we bijvoorbeeld gedaan door zelf ook onze saxofoon mee te nemen zodat we samen met de leerlingen de oefeningen konden uitvoeren. Ook vroegen we regelmatig of ze het nog begrepen en of zij daadwerkelijk voelden wat er gebeurde met hun lichaam tijdens de oefeningen. Daarnaast hebben we erop gelet dat wat we vertelden niet te moeilijk was, omdat de leerlingen tussen de 10 en 13 jaar oud zijn. Ook vonden we dat het niet te lang moest duren, omdat je anders de concentratie van de kinderen verliest. We hebben dus geprobeerd om een duidelijk en bondig verhaal te brengen. Toen we binnenkwamen hebben we ons eerst voorgesteld en vertelt dat we een onderzoek gingen doen naar de rol van een goede ademhaling bij het saxofoon spelen. Ook hebben we uitgelegd hoe de les er uit zou gaan zien. Toen hebben de leerlingen ieder apart de compositie een keer voor ons voorgespeeld. Dit hebben we opgenomen, daarbij vertellende dat alleen wij het filmpje terug gaan kijken en dat ze dus niet zenuwachtig hoeven te worden. Daarna hebben we hen een les over correct ademhalen bij het saxofoonspelen gegeven.

De les De volgende informatie hebben wij op een interactieve wijze aan de leerling verschaft tijdens onze lessen:

Inademen Bij het bespelen van de saxofoon haal je adem via de mond en niet door de neus. Er zijn twee manieren van ademhalen die het vaakst voorkomen, via de buik of via de borst. Als ik aan iemand vraag om diep in te ademen zie je al snel dat mensen hun borst optillen en hun buik intrekken. (Doet voor) Maar dit is eigenlijk niet de beste manier om adem te halen als je een blaasinstrument bespeeld. Je middenrif zit ongeveer hier, aan je onderste ribben vast (wijst aan) en je longen zitten boven je middenrif. Als je je buik intrekt, gaat dit middenrif omhoog. Het gedeelte boven je middenrif is het gedeelte waar je als het ware adem mee kunt halen en als je middenrif omhoog gaat wordt dit gebied dus kleiner (laat zien). En dit willen we natuurlijk niet, want we willen zo veel mogelijk adem kunnen halen zodat we heel lang door kunnen spelen! Daarom moet je ervoor zorgen dat je middenrif laag blijft, er kan dan ook lucht in het onderste gedeelte van je longen stromen. Dit doe je door je buik te ontspannen, je zal ook merken dat je buik uitzet, dikker wordt, als je inademt. Probeer dat maar eens. Oefeningen - Een manier om dit te voelen is om te doen alsof je aan iets lekker ruikt. Je haalt dan diep en langzaam adem door je neus en je buik zal uitzetten. - Een andere oefening is om rechtop te gaan staan en je hand op je buik te leggen. Blaas dan helemaal uit, totdat je geen lucht meer hebt. Laat nu in ĂŠĂŠn keer je longen weer vol lucht stromen, je zal voelen dat je buik uitzet. - Nog een oefening om te controleren of je buik echt uitzet als je inademt gaat als volgt: ga maar eens op de grond liggen met een boek op je buik. Als je inademt moet je het boek proberen omhoog te duwen.

Om dan nog meer lucht te hebben kun je, nadat je je buik helemaal hebt uitgezet, ook het bovenste gedeelte van je longen nog te vullen met lucht. Dit doe je door je borstkas een beetje op te tillen. (Doet voor) Denk hierbij erom dat je schouders niet teveel omhoog gaan. We doen het nu traag voor, maar als je dit thuis een aantal keer oefent zal het een gewoonte worden. Dat is erg handig, omdat je tijdens het spelen vaak heel snel moet ademhalen en dus niet echt tijd hebt om er lang over na te denken.

Uitademen Als je ingeademd hebt, moet je natuurlijk ook weer uitademen. Dit is ook een erg belangrijk onderdeel, want door lucht in je instrument te blazen ontstaat er geluid. Het is wel belangrijk om met beleid uit te ademen, als je namelijk je buik in één keer zou intrekken, verlies je in één klap alle lucht die je ingeademd hebt. (Doet voor) Hoe doe je dat nou? Dat doe je door je buikspieren aan te spannen en het middenrif laag te houden. Het zo onder controle houden van je de uitademing noemen ze ook wel met een moeilijk woord ademsteun. Dit is belangrijk voor de toon, de klank, het volume en de zuiverheid van het geluid. Als je dit goed doet zul je ook merken dat je veel minder vaak adem hoeft te halen. Oefeningen - Om te voelen welke spieren je nou aan moet spannen, mag je even een paar keer kuchen. Als het goed is voel je dan spieren in je buik, dit zijn dezelfde spieren die je gebruik bij bijvoorbeeld het lachen. - Een andere oefening om je spieren goed te voelen is: Adem in, houdt de adem even vast en maak dan bij de uitademing HA-klanken. Dit doe je door met je middenrif en je buik kleine stootjes te geven. Je trekt je buik dus steeds een klein stukje verder in. Je keel moet hierbij gewoon open blijven. Je moet er dan wel voor zorgen dat je niet per ongeluk stootjes begint te geven met je borstkas of je keel. Dat doe je door al je lucht naar beneden te drukken en dat gaan we jullie duidelijk uitleggen met de volgende oefening! - Om een idee te geven welk gevoel je moet hebben als je uitademt onder het saxofoonspelen, kun je denken aan het moment dat je op de wc zit en je moet poepen, maar het lukt niet. - Om te controleren of je begrepen hebt wat de bedoeling is hebben we nog een mooie oefening. Ga stevig op twee benen staan met je handen in je zij. Adem helemaal in en span je buikspieren aan. Blaas langzaam uit en creëer nu het gevoel alsof je op de wc zit. Probeer je buik naar de zijkant uit te zetten en druk je handen weg. Dit kun je ook bij elkaar controleren door de handen in de zij van de ander te zetten. Pak nu je instrument maar even en speel zo lang mogelijk een noot. (Timen) We gaan dit nu nog een keer doen, maar op het moment dat je het gevoel hebt dat je geen lucht meer hebt, creëer je het gevoel alsof je op de wc zit. Je zult merken dat je dan nog net een beetje langer door kunt blazen. Dit is erg handig voor als je bijvoorbeeld net niet genoeg lucht hebt om de regel uit te spelen. - Dan gaan we nu even een paar keer crescendo en decrescendo spelen. Dus we beginnen heel zacht en worden dan steeds luider. Als je namelijk goed de controle hebt over je ademhaling, kun je nadat je al heel lang zacht hebt gespeelt nog voldoende kracht zetten om toch nog harder te worden (meedoen). - En nu beginnen we heel luid en worden we steeds zachter, maar probeer wel door te blazen. Ook hier geldt, dat als je een goede controle hebt over je ademhaling, je nadat je heel krachtig en hard 38

hebt gespeelt, nog voldoende lucht over hebt om ook daarna nog een langere tijd zacht te kunnen spelen.

Houding Wat ook belangrijk is voor een goede ademhaling, is dat je stevig staat, met de voeten een beetje uit elkaar, leunend op twee benen. Je moet proberen je rug en nek recht te houden en je schouders laag te houden. Als je je schouders omhoog trekt zet je je keel als het ware op slot (doet voor). Er komt dan een soort knik in de weg waar de lucht langs moet, namelijk je luchtwegen, welke in je keel zitten. Je kunt deze luchtwegen vergelijken met een tuinslang. Als er een knik in de tuinslang zit, komt het water er met horten en stoten uit, maar als deze recht is, kan het water er makkelijk doorheen stromen. Daarom is het belangrijk om recht te zitten, dan blaast het makkelijker en kun je een mooiere toon maken. - Zullen we eens proberen om met een goede houding een stukje te spelen? Doe maar even de eerste twee regels. (leerling speelt) Weet je nu nog waar je adem hebt gehaald? Zo nee, speel dan nog maar eens en probeer te onthouden waar je adem hebt gehaald.

Timing Je moet op een gegeven moment altijd adem halen, want je kunt niet eindeloos doorspelen. Maar toch moet je ook letten op de muzikale structuur van het stuk dat je speelt, dus waar zitten de muzikale zinnen en waar heb je even tijd om adem te halen. Met een moeilijk woord noemen muzikanten dit altijd frasering. Hier moet je de timing van de ademhaling op aanpassen. - Wat is in Saxofoia Musika een logische plek om adem te halen? We spelen met zâ&#x20AC;&#x2122;n allen het stuk nog een keer door. - Zijn er nog andere dingen die erbij staan die je niet begrijpt? Leerling speelt het stuk nog een keer en we nemen dit weer op.

Resultaten Individuele saxofonisten Na overleg met de saxofoondocenten Kees Romers, Jantsje Westra en Miriam Stoffelsma hebben we het onderzoek bij zeven saxofonisten tussen de 10 en 13 jaar uitgevoerd.

Roosmarijn Leeftijd Lengte Gewicht Les jaar Sport Belemmeringen Docent

13 jaar 1,67 meter 55 kg 4e jaar Paardrijden Dyslectisch Kees Romers

Dinsdagmiddag 20 oktober zijn we van start gegaan met Roosmarijn Vossenberg, zij is 13 jaar, speelt altsax en is een leerling van Kees Romers. Het onderzoek verliep eigenlijk heel goed en de sfeer was heel relaxt. Het ging natuurlijk niet precies zoals we het geoefend hadden, de volgorde van de oefeningen was bijvoorbeeld anders en ook Kees bracht dingen in, maar dat had zeker geen nadelig 39

effect. We vulden elkaar goed aan. Het experiment nam uiteindelijk iets meer tijd in dan gepland, maar dit was niet echt een probleem. Dit experiment was iets anders dan wij hadden verwacht, omdat het voor ons de eerste keer was dat wij het experiment uitvoerden en dus ook voor ons iets spannender was dan toen we het experiment later die week voor de 4e keer deden. Roosmarijn kon het stuk goed spelen, hoewel ze soms nog wel wat moeite met het ritme had. Veel wat we vertelden over de ademhaling wist ze al, omdat ze dit net had geleerd bij biologie. De oefeningen waren wel nieuw en die deed ze dan ook goed mee. Ook Kees Romers deed de oefeningen enthousiast mee en vulde ons zo af en toe een beetje aan. Hij had twee goede oefeningen waarvan we besloten hebben die ook in ons onderzoek te verwerken, dit kon nog, omdat Roosmarijn onze eerste kandidaat was. Een daarvan is om bewust te worden van de buikademhaling. De leerling moet hierbij op de grond gaan liggen met een boek op de buik. Dan zo ademen dat het boek omhoog komt. Dit is een erg efficiënte oefening, waar duidelijk resultaat te zien is en de oefening is voor de kinderen ook nog leuk om uit te voeren. Wij hadden deze oefeningen zelf ook gevonden en in ons rijtje opgenomen, maar hadden echter besloten deze niet in ons experiment op te nemen. Nadat wij zagen hoe effectief het echt was en nadat Kees ons had uitgelegd welke theorie er nou precies achter zit, kwamen wij terug op ons besluit. De andere oefening is van toepassing op de ademsteun. Stevig en rechtop staan met de handen in de zij en inademen via de buik. Rustig de lucht weer uitblazen, de buikspieren aanspannen en het gevoel opwekken alsof je moet poepen. Hierbij de handen proberen weg te drukken, zodat je kunt voelen dat de buik naar de zijkant uitzet. Dit kun je ook bij elkaar voelen, om te controleren of wat verteld is ook echt is overgekomen. Een andere tip van Kees was om niet te veel te proberen te vertellen in 20 minuten. Volgens hem kon je beter meer tijd nemen om je op één ding te focussen in plaats van overal een beetje over te vertellen. Eerste keer Toen ze het stukje voor de eerste keer speelde haalde ze soms nog wel op onlogische plekken adem. Een onlogische plek waar Roosmarijn adem haalt is bijvoorbeeld in de zevende maat tussen de f en de d. Dit is onlogisch, omdat de d de afsluitende noot van de muzikale zin is. Ze zou dus eigenlijk na de d adem moeten halen. In de derde regel doet ze precies hetzelfde, ook dan haalt ze een noot te vroeg adem, tussen de dis en de e. Daarnaast heeft ze een maat eerder, dus in maat 10, al adem gehaald tussen de g en de a. Dit is, als we op het begrip frasering gaan letten, ook niet juist. Daarnaast hoeft ze als ze toch besluit hier adem te halen, dit een maat later niet meteen nog een keer te doen. Als het melodietje na de lange noten voor de tweede keer komt, maat 20, haalt ze adem tussen de d en de g, terwijl de d eigenlijk een opmaat is en bij de muzikale zin hoort die daarna komt. Ze zou dus voor deze d adem moeten halen, dit is ook makkelijker, omdat hier een lange noot voor zit. Bij de laatste twee regels doet ze dit wel goed. De eerste keer speelt ze ongeveer twee regels lang op één adem, maar later in het stuk haalt ze vaker adem. Ook staat ze niet op twee benen en trekt zich vrij weinig aan van de articulatie en de dynamiek die erbij staat. Zo speelt ze bijvoorbeeld de noten waar een stipje op staan legato. Wat de eerste keer bij Roosmarijn opvalt, is dat ze heel vluchtig adem haalt, terwijl je eigenlijk juist moet proberen om rustig en diep adem te halen.

Tweede keer Toen ze het voor de tweede keer speelde, haalde ze op de juiste plekken adem. Eerst weer na twee regels, maar later gewoon elke regel na het eind van een zin. De klank in het tussenstukje met de lange noten is wel mooier, voller. Dit komt waarschijnlijk doordat ze meer lucht geeft. Vooral haar slot noot is duidelijk veel zuiverder van klank. Roosmarijn vergeet zowel de eerste als de tweede keer dat de genoteerde g in maat 19 een gis is. Wel klinkt ook deze de tweede keer opvallend zuiverder, ondanks dat het de verkeerde noot is. Roosmarijn had een lange adem. Toen we haar vroegen om een noot te spelen en deze zo lang mogelijk aan te houden speelde ze ongeveer 26 seconden. Toen ze de oefening daarna nog een keer deed, maar nu gebruik maakte van ademsteun, hield ze het zoâ&#x20AC;&#x2122;n 35 seconden vol. We hebben de tweede keer dan ook het idee dat Roosmarijn haar ademhaling veel beter onder controle heeft, omdat ze veel meer de tijd neemt om rustig en diep in te ademen. Haar ademhaling is de tweede keer ook veel constanter: doordat ze in het begin iets meer ademhaalt dan de eerste keer kan ze dat aan het einde van de compositie in de zelfde lijn doorzetten. Ze hoeft nu niet aan het einde naar adem te happen omdat ze geen lucht meer heeft. Dat kan haar later heel erg goed van pas komen als ze langere composities moet spelen. Wat we wel jammer vinden om te horen is dat haar articulatie en dynamiek echter weinig tot niet verbeterd is als ze de compositie voor de tweede keer speelt. Wel maakt Roosmarijn de tweede keer een veel duidelijker onderscheidt in de verschillende tempi die in de compositie worden aangegeven.

Astrid, Fenna en Femke Naam Leeftijd Lengte Gewicht Les jaar Sport Belemmeringen Docent

Astrid 10 jaar 1,52 meter 34 kg 2e jaar Volleybal, gym, tennis, kaatsen n.v.t. Miriam Stoffelsma

Naam Leeftijd Lengte Gewicht Les jaar Sport Belemmeringen Docent

Fenna 11 jaar 1,49 meter 33 kg 2e jaar Volleybal Snel misselijk/benauwd Miriam Stoffelsma

Naam Leeftijd Lengte Gewicht Les jaar Sport Belemmeringen

Femke 10 jaar 1,42 meter 28 kg 2e jaar Hardlopen, atletiek, turnen n.v.t. 41

Docent Miriam Stoffelsma Dit onderzoek was erg leuk om uit te voeren, omdat het drie leuke enthousiaste meisjes waren. Ook waren ze nog niet zo oud, waardoor totaal geen schaamte optrad en ze gewoon alles enthousiast mee deden. Miriam deed zelf niet echt mee, maar wees haar leerlingen af en toe wel op kleine details en als ze merkte dat haar leerlingen onzeker werden deed ze wel oefeningen mee. Toen we de meisjes vroegen om een zo lang mogelijke noot te spelen, hielden ze dit ongeveer 24 seconden vol. De tweede keer dat we dit deden hadden we weer eerst iets over ademsteun vertelt en gingen ze dit toepassen bij het spelen van de lange noot. Deze keer hielden ze het 32 seconden vol. Astrid Eerste keer Als ze het stuk voor de eerste keer speelt, speelt ze het heel goed. Ze speelt de goede noten en de goede ritmes. Het middenstuk speelt ze in verhouding best langzaam, maar waarschijnlijk heeft Miriam dat zo met hen geoefend, omdat alle leerlingen van Miriam het middenstuk langzamer speelden. Dit is wel te begrijpen, omdat er ook lento bij staat, wat langzaam betekent. Ze haalt op de juiste plaatsen adem en als het melodietje voor de tweede keer komt maakt ze verschil in dynamiek. Daarnaast speelt ze legato waar boogjes staan en losse noten waar puntjes staan. Wel valt het op dat in het middenstuk, de cis in maat 13 en maat 17 uitermate vals is. Op een alt sax is dit dan ook een erg moeilijke noot om zuiver te spelen. Tweede keer Als ze het stukje voor de tweede keer speelt, maakt ze in het gehele stukje nog meer verschil in dynamiek en speelt ze het technisch voor de rest gelijk als de eerste keer. Wel horen en zien we dat ze heel erg haar best doet om ook beter te articuleren, maar dit is niet het gehele stuk hoorbaar. Ook zien we haar voor het stukje met de lange noten komt diep adem halen en hoor je verschil in de klankkleur, waar deze de eerste keer een beetje schel was, klonk hij nu warmer. Haar klank in zijn geheel klinkt verder veel voller. De cis die de eerste keer heel vals was klinkt ook een stuk beter. Zuiver is het nog niet, maar er is duidelijk sprake van verbetering. Ook de beide fissen in maat 17 en 18 klinken opvallend warm. Daarnaast is haar houding goed. Fenna Eerste keer Als ze het stukje voor de eerste keer speelt, trekt ze zich weinig van de articulatie aan, ze speelt de noten waar puntjes op staan gebonden. Ook maakt ze vrij weinig verschil in dynamiek. Ze haalt wel op logische plaatsen adem, namelijk aan het einde van de zin. Maar soms haalt ze nog een keer extra adem, dit is bijvoorbeeld het geval in maat 7, dan haalt ze adem tussen de c en de b. Precies hetzelfde doet ze ook nog een keer in maat 27. Daarnaast haalt ze in maat 30 adem tussen de d en de a, wat ook geen logische plek is om adem te halen. Ook valt het op dat ze als ze bijna geen lucht meer heeft, met haar lichaam helemaal naar achter beweegt en als ze adem haalt weer naar voren. Ook zijn de fissen in zowel maat 13 en 14, als in maat 17 en 18, het Lento gedeelte, erg vals. Tweede keer Toen ze het stukje voor de tweede keer speelde kwam ze soms niet helemaal uit met de noten en de ritmes. Ze haalde dan adem en speelde de maat opnieuw. Dit was bijvoorbeeld het geval in maat 6 en 9. Voor de rest haalt ze gewoon adem aan het eind van de regel, na iedere zin. In vergelijking met de eerste keer speelt ze langer op ĂŠĂŠn adem, omdat ze, als het melodietje voor de tweede keer komt, niet meer tussendoor adem haalt. Ook maakt ze meer verschil in dynamiek. Ze probeert dit al 42

heel goed te doen bij het eerste crescendo, maar vooral bij de lange noten in het langzame gedeelte en de tweede keer dat het melodietje komt doet ze dit een stuk beter. De toon klinkt stabieler, oftewel zuiverder. Vooral de fis in maat 14, die de eerste keer erg vals was, klinkt veel warmer, zuiverder en voller. Als we dus de fouten in de noten en de ritmes buiten beschouwing laten, krijgen we wel degelijk het idee dat ze iets van onze instructies heeft opgestoken. Femke Eerste keer Als ze het stukje voor de eerste keer speelt, speelt ze de noten met boogjes los van elkaar. Ze haalt meestal aan het eind van elke zin adem. Eén keer maakt ze een misser door in maat 11 tussen de e en de dis adem te halen, wat niet logisch is. Wat op valt is dat ze de lange noten aan het eind van de zin heel kort speelt, ongeveer 1 of 2 tellen in plaats van 3. De hoge noten in het tussenstukje zijn erg onzuiver. En ook doet ze vrij weinig met de genoteerde dynamiek. Tweede keer Als ze het stukje voor de tweede keer speelt, speelt ze het met dezelfde articulatie. Ze haalt ook weer op dezelfde plaatsen adem. De toon is wel voller en mooier. Vooral de dis in maat 11 die de eerste keer erg geknepen klonk is nu veel zuiverder. Als je op een saxofoon namelijk gaat knijpen, je mond dus erg aanspant, gaat een noot hoger klinken. Wat ons ook meer op valt de tweede keer, is dat ze de saxofoon erg naar beneden gericht houdt, waardoor ze een beetje naar beneden kijkt als ze speelt, haar nek is dus niet recht. Ook zie je soms haar schouders omhoog gaan als ze adem haalt. Hierdoor kan de lucht niet vrij door de luchtwegen stromen wat het saxofoon spelen erg zwaar kan maken. Het is dan ook op deze manier te verklaren dat ze vaker adem moet halen. Wel zien we aan haar gezichtsuitdrukking dat ze speelt met een grotere focus en echt probeert toe te passen wat wij haar uitgelegd hebben.

Jorien Leeftijd Lengte Gewicht Les jaar Sport Belemmeringen Docent

11 jaar 1,50 meter 37 kg 4e jaar Atletiek en paardrijden n.v.t. Miriam Stoffelsma

Na het trio was onze laatste kandidaat van deze dag Jorien. Jorien heeft een lange adem en toen we haar vroegen om een zo lang mogelijke noot te spelen, speelde ze ongeveer 26 seconden. Toen ze dit voor de tweede keer deed, met ademsteun en een goede inademing, kon ze dit verlengen met 8 seconden. Eerste keer Toen ze onze compositie de eerste keer speelde, speelde ze de articulatie goed, maar er was weinig dynamisch verschil te horen en ze haalt soms op onlogische momenten adem. Dit is bijvoorbeeld het geval in maat 4, waar ze niet voor de d adem haalt, maar erna. Hetzelfde doet ze in maat 20 en 24. Ze haalt wel iedere regel precies één keer adem, behalve in de laatste regel, daar wordt in maat 30 tussen de d en de a nog een keer extra adem gehaald. Wat opvalt, is dat ze de kwartnoten in maat 15 en 16 heel snel speelt, ook in maat 19 wordt gesmokkeld met de drie tellen durende b. Daarnaast klinkt deze b ook erg schel. 43

Tweede keer Als ze het stukje voor de tweede keer speelt, speelt ze de eerste twee regels in een keer achter elkaar aan, zonder adem te halen. Haar articulatie is in deze twee regels uitstekend, nog beter dan de eerste keer. Daarna haalt ze wel weer gewoon iedere regel adem. Het ademhalen gebeurd ook op logischere momenten, na de 3-tels noten aan het einde van een zin, alleen in maat 24 valt ze weer terug in haar oude fout. In deze maat haalt ze eerste wel keurig na de g adem, maar doet dit vervolgens na de d nog een keer. Ze haalt dus na 1 kwartnoot weer adem. Wij dachten dat ze dit deed omdat ze aan zich zelf begon te twijfelen. Ze keek namelijk erg moeilijk naar het komende melodietje. Toen we dit later aan haar vroegen bevestigde ze onze gedachten. Verder klinkt de toon voller en warmer. Voornamelijk maat 15 en 16 klinken een stuk aangenamer. Helaas speelt ze in maat 13 en 14 de noten niet helemaal uit. Daarna klinkt het weer beter. In het bijzonder de laatste 4 maten probeert ze echt op de dynamiek te letten. Dit horen we minimaal, maar we horen het wel. In zijn geheel krijgen wij bij Jorien absoluut het idee dat haar ademhaling beter onder controle heeft omdat ze mooiere frases speelt, en wie zien dat ze vanuit haar buik ademhaalt. Daarnaast haalt ze heel diep adem in plaats van vluchtig.

Jetske & Janneke Naam Leeftijd Lengte Gewicht Les jaar Sport Belemmeringen Docent

Jetske 10 jaar 1,45 meter 40 kg 2e jaar Voetbal en kaatsen Stofallergie Jantsje Westra

Naam Leeftijd Lengte Gewicht Les jaar Sport Belemmeringen Docent

Janneke 11 jaar 1,50 meter 39 kg 2e jaar Volleybal en kaatsen n.v.t. Jantsje Westra

Als laatst hebben we ons onderzoek nog bij twee leerlingen van Jantsje Westra uitgevoerd. Deze meisjes waren ook nog erg jong. Jantsje bemoeide haar niet met het onderzoek en deed de oefeningen ook niet mee, omdat ze ons niet wilde belemmeren in ons onderzoek. Ze was erg positief over het onderzoek, uitvoering en ook het muziekstuk wat we gecomponeerd hadden vond ze leuk. Ze gaf zelfs aan dat ze onze compositie wel geschikt vond om te gaan gebruiken bij het onderdeel prima vista lezen voor het saxofoon A examen. De leerlingen van Jantsje waren gewend om zittend te spelen, in tegenstelling tot de andere leerlingen die meedoen aan het onderzoek. Ook hadden ze het stuk niet op les gespeeld, omdat ze de week van te voren niet op les waren geweest. Dit is terug te horen in hoe ze het stuk technisch en ritmisch spelen. De meisjes vonden ons onderzoek wel interessant en deden goed mee. De eerste keer dat ze zo lang mogelijk een noot speelden, was dit ongeveer 21 seconden. De tweede keer, met een correcte inademing en ademsteun was dit 5 tot 6 seconden langer. 44

Jetske Eerste keer Ze speelt het stuk vrij langzaam, dit heeft tot gevolg dat ze vaker adem moet halen. Dit deed ze ook, ongeveer om de twee maten. De plekken waar ze ademhaalde waren niet logisch. Zo haalt ze bijvoorbeeld adem tussen de d en de fis in maat 3. Ook tussen de e en fis in maat 7 haalt ze adem, terwijl ze dat na de d in maat 8 had moeten doen. Ze houdt zich soms aan de articulatie die erbij staat, maar niet altijd. Zo speelt ze soms wel een boogje, maar soms ook niet. In het middenstuk, wat onder drie grote bogen genoteerd staat, speelt ze allemaal losse noten. Voornamelijk in maat 19, waar ze tussen de b en de a ademhaalt, valt dit enorm op. Ook in maat 22 tussen de g en de a haalt ze adem en in maat 30 tussen de a en de b. Verder wordt er niet gelet op dynamiek. Haar toon klinkt wel vol en ze speelt redelijk luid. Wat op valt is dat ze haar schouders omhoog trekt als ze adem haalt. Tweede keer De tweede keer speelt ze het stukje staand in plaats van zittend. Ze speelt de tweede keer veel langere frases. Ze haalt nu adem na de 3-tels noot in de 4e maat, precies zoals wij haar dat hadden vertelt. De enige fouten die ze maakt is een extra ademhaling tussen de g en de a in maat 22 en een ademhaling tussen de e en de fis in maat 31. De dynamiek is absoluut verbeterd. Zo speelt ze het crescendo in maat 18 en 19 veel duidelijker. Ook in maat 15 en 16 horen we al een lichte verbetering in de dynamiek. De zuiverheid is echter nog niet veel beter geworden. Janneke Eerste keer Ook zij speelt het stuk niet super snel en heeft de neiging de achtste noten als kwartnoten te spelen, dus één tel. Haar articulatie is niet constant. Soms speelt ze puntjes waar boogjes staan en boogjes waar puntjes staan. De noten in maat 15 en 16 speelt ze wel heel duidelijk legato. Ze haalt ook vaak om de twee maten adem, maar ze doet dit op logische plekken. Zo haalt ze adem tussen maat 14 en 15, wat niet verkeerd is, omdat ze dan niet in een boogje, maar aan het einde van een boogje ademhaalt. Het enige punt waar ze beter geen adem had kunnen halen is na de c in maat 28, terwijl ze dat daarvoor ook al heeft gedaan. Mogelijk doet ze dit onbewust doordat ze moeite heeft met het ritme. Tweede keer Als ze het stukje voor de tweede keer speelt doet ze dat weer zittend. Ze speelt het stukje iets sneller en kan nu langere frases spelen, zodat ze pas na de lange noot in maat 4 adem hoeft te halen. Maar omdat ze nog wat moeite heeft met het ritme en niet helemaal uitkomt met de noten moet ze wel weer ademhalen tussen maat 7 en 8. De derde en volgende regels speelt ze wel weer in één adem. Ook speelt ze nu de articulatie zoals het er staat. Er is nog steeds niet echt verschil in dynamiek. De zuiverheid is ook niet beter geworden. Zo is de b in maat 19 zelfs valser geworden. Wij krijgen dan ook niet echt het idee dat haar versie van onze compositie sterk verbeterd was.

Samenvattend schema met resultaten Hieronder alle resultaten in een overzichtelijk schema.

Vollere klank

Warmere klank

Zuiverder

Frasering

Articulatie

Ademhaling beter onder controle

Roosmarijn

3.5

4.5

3.5

Astrid

3.5

Fenna

3.5

2.5

3.5

Femke

2.5

Jorien

4.5

3.5

4.5

Jetske

3.5

2.5

3.5

Janneke

3.5

Codering Minder geworden

Niet gevorderd

Matig gevorderd

Goed gevorderd

Sterk gevorderd

5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0

Roosmarijn Astrid Fenna Femke Ademhaling beter onder controle

Articulatie

Frasering

Zuiverder

Warmere klank

Jorien Vollere klank

Mate van verbetering

Resultaat experiment

Jetske Janneke

Jeugdorkest On The Move On The Move is een jeugdorkest met ongeveer 40 leden tussen de 8 en 15 jaar oud. De kinderen hebben 1 tot 5 jaar les. Het is een harmonieorkest, wat betekent dat er zowel koperblazers als houtblazers in spelen. De bezetting van het orkest is tijdens ons onderzoek 2 dwarsfluiten, 1 hobo, 5 klarinetten, 1 trombone, 1 bas, 2 baritons, 1 hoorn, 5 altsaxofoons, 1 slagwerker en 5 trompetten. Omdat er in dit orkest geen kinderen zijn die bas, trombone, hoorn of hobo spelen hebben volwassen spelers deze partijen meegespeeld. We hebben in grote lijnen hetzelfde onderzoek gedaan als bij de saxofonisten. Eerst hebben we ons weer even voorgesteld en verteld wat we kwamen doen. Daarna hebben ze de compositie eerst een keer voor ons voorgespeeld, wat we weer opgenomen hebben. Toen hebben we een nieuw element toegevoegd. We hebben de kinderen twee rondjes om het gebouw heen laten rennen, daarna moesten ze zo snel mogelijk weer zitten en het stuk spelen tot B. Ook deze keer hebben we het resultaat opgenomen. De kinderen waren hier erg enthousiast over, ze probeerden echt zo snel mogelijk te rennen. Nadat ze het stuk gespeeld hadden hijgden ze helemaal. Dit komt omdat de ademhaling op dat moment heel hoog zat. Je ziet dat de kinderen vaker ademhalen en aan hun reactie te horen wilde het spelen niet goed. Ze spelen de lange noten niet uit en de zuiverheid is duidelijk slechter dan de eerste keer. Ook piepen er wat instrumenten, wat komt doordat het embouchure verslapt is of dat er niet genoeg lucht wordt gegeven. Met deze oefening wilden we de kinderen laten ervaren hoe belangrijk de ademhaling bij het spelen is. Daarna hebben we hetzelfde verhaal vertelt over de ademhaling dat we de saxofoonleerlingen hebben verteld en de oefeningen gedaan. De enige oefening die we overgeslagen hebben is de oefening waarbij de kinderen op de grond moesten liggen met een boek op de buik. Gewoonweg omdat hier geen ruimte voor was en het daarom niet praktisch was. De kinderen deden de oefeningen goed mee en luisterden geĂŻnteresseerd naar ons verhaal. Toen we het instrument erbij pakten om bijvoorbeeld dynamiek te oefenen, hebben we ervoor gekozen om als noot de slotnoot van de compositie gekozen. Hier hebben we voor gekozen omdat dit een mooi open akkoord is en voor iedereen een prettige toonhoogte om te spelen. Een ander aspect wat we hebben toegevoegd is om tegelijkertijd adem te halen, als de dirigent het aangeeft. Als de dirigent namelijk zijn handen omhoog beweegt is het de bedoeling dat je ademhaalt, zodat je op tijd kunt beginnen met blazen. Dit heet de voorbereidende slag van de dirigent. Vaak zie je dat mensen te laat ademhalen waardoor dit heel snel moet en ze te laat zijn met inzetten. Ze doen dit namelijk vaak wanneer de dirigent zijn handen, nadat hij ze omhoog bewogen heeft, zijn handen alweer beneden heeft, maar dit geeft de eerste tel van de compositie aan. Als je dus op de eerste tel moet inzetten en je dan nog moet ademhalen, ben je te laat en heb je geen tijd om goed adem te halen. Uiteindelijk heeft het orkest de compositie nog een keer gespeeld en hebben we dit weer opgenomen. Je ziet dat de kinderen hun best doen om de compositie zo mooi mogelijk te spelen. De partituur van de dirigent is in de war en daardoor is het nodig om halverwege het stuk af te slaan. Hierdoor moeten ze opnieuw beginnen en gaat de concentratie van de spelers achteruit. Het valt op dat elke keer als ze het stuk spelen de overgang van de fermate ĂŠĂŠn maat voor B naar het langzamere gedeelte in B, lastig is. Ook worden er veel foute noten gespeeld in het B-gedeelte,

waarschijnlijk omdat er een aantal plaatselijke voortekens voorkomen. Als ze dan bij C weer het bekende melodietje horen is het weer goed. Als ze het stuk voor de laatste keer spelen zie je dat de kinderen goed ademhalen voordat ze beginnen met spelen. Tseard zegt het van te voren ook nog even om ze eraan te herinneren. Hierdoor is de inzet veel beter dan de eerste keer. De klank is veel voller en mooier. De zuiverheid is ook iets verbeterd. Het verschil is vooral te horen in de eerste paar regels van het stuk, daarna vallen de kinderen snel terug in hun oude gewoontes. Er is weinig verschil in dynamiek te horen.

Conclusie Als het orkest het stuk na het rennen het stuk nog een keer speelt zit de ademhaling hoog en wil het spelen niet goed. Ze moeten vaker ademhalen en hijgen als ze stoppen met spelen. Hieruit valt te concluderen dat de ademhaling zeker invloed heeft op het bespelen van een muziekinstrument. Gezien naar de resultaten krijgen alle leerlingen meer controle over de ademhaling en ook de klank, zuiverheid, frasering, articulatie en dynamiek wordt beter. Bij de ene leerling wordt het ene iets beter en bij de andere het andere, maar bij alle leerlingen merk je vooruitgang. Dit klopt gedeeltelijk met onze voorspellingen. Bij het jeugdorkest wordt de klank ook voller en de zuiverheid beter. De verschillen zijn vooral te merken in de eerste regels van het stuk, daarna vallen veel leerlingen weer terug in hun oude speelmanier. Als we de informatie over ademhaling geven en de oefeningen doen, doen de kinderen goed mee en zeggen ze dat ze het begrijpen. Je zou dus kunnen concluderen dat als de kinderen op hun ademhaling letten en zich echt focussen op één ding, wat we net verteld hebben, ze wel vooruitgang maken. Maar als we het stuk spelen vallen ze al snel weer terug in hun oude gewoontes. Dit is best logisch, omdat de ademhaling niet iets is wat je in één keer kunt veranderen. Iets wat wel heel duidelijk in ons onderzoek naar voren kwam is dat je door met ademsteun te spelen, langer door kunt spelen. Als we de kinderen eerst een lange noot lieten spelen zonder ademsteun en daarna met, konden ze allemaal de tweede keer de noot 6-8 seconden langer doorspelen. Hiermee nemen we onze hypothese gedeeltelijk aan.

Discussie Het resultaat is niet heel erg betrouwbaar, omdat het aantal testpersonen laag is, we hebben het onderzoek maar bij zeven saxofonisten en één jeugdorkest uitgevoerd. Ook is het beoordelen wanneer een klank mooier of beter is geworden vrij subjectief. Dit is één van de redenen waarom we het resultaat opgenomen hebben, zodat ook andere mensen ernaar kunnen luisteren en ieder zijn eigen conclusies kan trekken. Daarnaast speelt de ene muzikant wat beter en gemakkelijker dan de ander. Als iemand bijvoorbeeld nog veel moeite heeft met de noten en het ritme, gaat alle aandacht daar naar toe en let hij of zij minder op de ademhaling. Maar als het stuk ritmisch en technisch goed kun spelen, kun je je meer focussen op de ademhaling. Daarbij is de ene leerling ook veel preciezer in haar articulatie, omdat dit haar beter aangeleerd is. Dit geldt ook voor een factor als dynamiek. Dit kun je terug horen in hoe de leerlingen spelen. Er is duidelijk verschil in leerlingen van diverse docenten. De ene docent zal wel al eens iets over de ademhaling vertelt hebben, terwijl de andere daar nog nooit in de les mee bezig is geweest. Als een kind al wat weet over ademhaling en hier ook in de muziekles mee bezig is, is ons verhaal meer een soort samenvatting en herhaling van dingen die hij of zij al weet. Voor andere kinderen is alles nieuw, voor deze kinderen ging het misschien allemaal wel wat snel en was het wel heel veel informatie in één keer. Het is eigenlijk niet mogelijk om zoveel informatie in één keer op te nemen en toe te passen. Je kunt je ademhaling niet in één keer veranderen. Daarom zou het misschien een idee zijn om elke repetitie één onderdeel van de ademhaling uit te leggen en hier oefeningen mee te doen. Hierdoor kunnen de kinderen zich op één ding concentreren en dit langere tijd oefenen. Er is dan waarschijnlijk meer en betrouwbaarder resultaat te horen.

9. Interview Even voorstellen Voor ons interview hebben wij trompettist en (gast)dirigent Siemen Hoekstra (Akkerwoude, 1966) benaderd. Siemen is als jongetje begonnen op cornet bij Douwe Veenstra op de muziekschool van Buitenpost. Na bij diverse orkesten in de regio, waaronder Damwoude en Oenkerk, bugel en cornet gespeeld te hebben besloot Siemen zijn studie te gaan vervolgen aan het Conservatorium van Leeuwarden. Hij studeerde daar trompet en HaFaBra-directie. Vervolgens besloot hij zijn studie voort te zetten aan het Conservatorium van Amsterdam waar hij onder andere les kreeg van Jan de Haan. Ook liep hij stage bij diverse grote internationale musici als David King. Na zijn studie heeft Siemen niet alleen bij diverse professionele orkest als de bekwaamde Johan Willem Friso Kapel en het NCRV-koperen ensemble gespeeld, maar ook heeft hij jaren lang voor Joop van den Ende gewerkt. Siemen heeft in orkestbakken gezeten bij onder andere The Phantom of the Opera, Les Miserables, Miss Saigon, Cats en The Sound of Music. Daarnaast is Siemen veel betrokken geweest bij diverse cd opnames, niet alleen als uitvoerend muzikant, maar ook als dirigent. Tegenwoordig is Siemen vooral drukbezet dirigent en klein koper-docent. Als er iemand dus verstand van zaken heeft en uit eigen ervaring, door zowel praktische bezigheden als veel studie naar ons onderwerp, geschikt is om dit interview met ons te doen, is dat Siemen!

Vragen 1. Welke factoren spelen er een rol spelen bij een optimale ademhaling bij het maken van blaasmuziek? Het is vooral belangrijk dat je gebruik maakt van een correcte houding. Dit houdt in dat je rechtop staat of zit, ontspannen bent, je schouders laag houdt en dat je ellebogen zich los van het lichaam bevinden. Als je een rechte houding hebt, kan het proces van ademhalen namelijk het makkelijkst verlopen, omdat er een vrije doorgang is door de luchtwegen naar de longen. Ook is het belangrijk dat je ontspannen bent, want anders ga je heel hoog ademhalen, wat niet de bedoeling is. 2. Kun je uitleggen hoe je op de juiste manier ademhaalt bij het bespelen van een blaasinstrument? Het hangt er aller eerste vanaf welk instrument je bespeelt. Je kunt het proces van ademhalen verdelen in twee onderdelen. Namelijk 1, het inademen en 2, het uitademen. Het inademen gebeurd door de neus of door de mond. Het meest gebruikelijke is om adem te halen via de mond, omdat je dan meestal veel meer lucht in een keer tot je kunt nemen. Als je dan inademt, moet je buik uitzetten. De longen vullen zich dan met lucht en daardoor gaat het middenrif naar beneden. Hierdoor zet de buikwand uit en zo kan er ruimte gemaakt worden in de buikholte voor de lucht die je gebruikt bij het ademhalen. Bij het uitademen moet je er vervolgens om denken dat je dit met beleid doet. Dus niet alles in ĂŠĂŠn keer. 3. Hoe kun je jezelf als muzikant gemakkelijk een goede manier van ademhalen aanleren? Dit kan je het beste doen door veel ademhalingsoefeningen te doen. Vaak begin je door deze langzaam thuis te oefenen, maar na mate je ze vaker uitvoert zal het steeds sneller en soepeler gaan, wat belangrijk is, omdat je bij het musiceren vaak sneller adem moet halen dan dat je normaal gesproken doet.

4. Ken je dan ook voorbeelden van ademhalingsoefeningen waar je net over sprak? Zeker! Je kunt bijvoorbeeld bij het inademen je handen op je ribben en je flanken zetten en als je dan inademt moeten deze flanken uitzetten. Wat je ook kunt doen is lange tonen spelen met bijvoorbeeld een crescendo of een decrescendo om zo een gecontroleerde ademhaling te trainen. Daarnaast kan je ook je handen op je buik leggen, inademen en dan bij het uit ademen heel harde klanken produceren door stootjes te geven met je buik. Je voelt dan je buikspieren. Wat ik verder wel eens doe bij mijn orkesten is een A4’tje tussen mijn duim en wijsvinger houden en er dan tegen aanblazen. Zo kun je dynamiek op basis van lucht heel duidelijk in beeld brengen. Wil je een lange ademhaling trainen kun je zelf een briefje tegen de muur aan houden en deze met lucht tegen de muur blijven aandrukken. Verder helpt het simpelweg als je tijdens het musiceren lange zinnen blijft spelen. Ook is er een apparaatje genaamd de Volumetric Exerciser met welke je je longinhoud kunt vergroten. Hoe dit werkt? Hij wordt vaak gebruikt bij het herstel na een borst- of buikoperatie, maar door in dit apparaatje te ademen verbeter de conditie van je luchtwegen. Elke keer als je diep inademt breiden de kleine luchtzakjes in de longen een beetje uit. 5. Wat is nou eigenlijk ademsteun? Ademsteun is het aanspannen van de buikspieren terwijl je uitblaast. Hierdoor wordt het middenrif naar boven geduwd en wordt er druk op de longen uitgeoefend waardoor de lucht er als het ware uitgeperst wordt. Dit kun je vergelijken met bijvoorbeeld een doedelzakspeler. Eerst blaast hij zijn doedelzak (je buik) vol met lucht en daarna perst hij het er met zijn arm (buikspieren) weer uit. Ademsteun is dus gecontroleerd uitademen. 6. Kun je ook horen of iemand op een juiste manier ademhaalt in de muziek? Zo ja, hoe? Ja, vooral als je iets langer in het vak zit hoor je dit meteen. Een niet optimale ademhaling heeft een negatieve invloed op alle facetten van het muziek maken. Zowel op toonvorming en zuiverheid, maar ook op factoren als frasering, dynamiek en articulatie heeft het wel degelijk invloed. Als je je ademhaling niet onder controle hebt, is het lastig om alle andere factoren wel te beheersen. 7. Besteed jij als dirigent ook veel aandacht aan de ademhaling/steun op je repetities? Zo ja, hoe? Ja, absoluut. Allereerst probeer ik in mijn dirigeren altijd vanuit de adem te denken. Bijvoorbeeld door duidelijk te zijn in mijn voorbereidende slag. Het orkest haalt dan als het ware samen met mij adem. Daarnaast probeer ik af en toe ook kort aan mijn orkesten uit te leggen hoe je nou eigenlijk adem moet halen, hoe ze ademsteun onder de tonen kunnen zetten en probeer ik hun duidelijk te vertellen dat ademhaling ook belangrijk is om richting aan te geven in de muziek. 8. Zit er ook verschil in de manier van ademhalen bij diverse instrumenten? Bijvoorbeeld hout tegenover koper? Zoals ik eerder ook al zei zit er wel degelijk verschil in de manier van ademhalen bij verschillende instrumenten. Een bas bijvoorbeeld, heeft veel meer lucht in één keer nodig dan een hobo. Verder zal een bassist vaker adem moeten halen dan een hoboïst, omdat zijn instrument veel groter is zal er namelijk veel vaker, veel meer lucht in moeten om klank te krijgen.

9. Wat zijn veel voorkomende belemmeringen die een goede manier van ademhalen vaak in de weg staan bij blaasmuzikanten? Het komt heel vaak voor dat de houding niet okĂŠ is. Het voordeel is wel, dat dit iets is dat je heel makkelijk veranderen kan. Als je er telkens voordat je gaat spelen goed op let, kun je jezelf snel en simpel een goede houding aanleren. Nervositeit is vaak ook een grote belemmering, omdat je ademhaling dan heel hoog komt te zitten waardoor je vaker naar lucht moet happen en snel in de stress schiet. Verder zie je vaak dat verkoudheid of iets dergelijks een goede ademhaling erg in de weg kunnen zitten. 10. Zou je eens nog concrete tips mee kunnen geven over hoe je de ademhaling bij het maken van blaasmuziek kunt optimaliseren? Adem altijd laag in, ontspan je zoveel mogelijk bij het inademen, houd je keel goed open (alsof je aan het gapen bent) en houd je schouders goed laag. Verder kun je nog voordat je gaat spelen een aantal ademhalingsoefeningen doen en het allerbelangrijkste is dat je tijdens het musiceren gewoon bewust bezig bent met je ademhaling.

Evaluatie Door het interview met Siemen hebben wij vooral bevestiging gekregen dat wat wij de leerlingen hebben vertelt tijdens onze onderzoeken, geheel correct was. Alles wat wij hen hebben uitgelegd, legt Siemen ons op exact dezelfde manier uit. We zijn dan ook erg tevreden met het resultaat.

10. Antwoord op de hoofdvraag Onze hoofdvraag is: Wat is de invloed van de ademhaling bij het saxofoonspelen en hoe kun je dit verbeteren? De invloed van de ademhaling bij het saxofoonspelen is groot. Door lucht in het instrument te blazen, gaat het rietje trillen en ontstaat er geluid. Bij het saxofoonspelen zou je gebruik moeten maken van de volledige buikademhaling. Hiermee kun je zoveel mogelijk lucht inademen en kun je dus langer doorspelen. Bij het blazen is het belangrijk dat je gebruik maakt van ademsteun, zodat je controle hebt over de ademhaling. Hiermee kun je dynamische verschillen maken en kun je ook veel langere frases spelen. Ook is het belangrijk voor een volle klank en kun je zuiverder spelen. Een ander aspect wat heel belangrijk is voor de klank en de zuiverheid bij het saxofoonspelen is het embouchure. Je kunt de ademhaling verbeteren door ademhalingsoefeningen te doen. Het veranderen van de ademhaling kan niet in ĂŠĂŠn keer, maar je zult dit vaker moeten oefenen. Eerst zul je je hier erg op moeten concentreren, maar na een tijdje wordt het een gewoonte en ga je vanzelf op de juiste manier ademhalen.

Evaluatie Het gehele proces van het maken van ons profielwerkstuk verliep erg soepel. We communiceerden goed met elkaar en ook met de meeste factoren van buitenaf verliep de communicatie goed. Alleen met het jeugdorkest was er een miscommunicatie desbetreffende de data waarop we ons onderzoek bij hen zouden komen uitvoeren en ook Siemen Hoekstra reageerde niet altijd even scherp op onze pogingen om contact met hem op te nemen. Deze communicatieve aspecten die niet altijd ging zoals wij wensten waren dan ook de lastige momenten in ons proces, omdat we daardoor vaak lange tijd moesten wachten totdat we verder konden met ons profielwerkstuk. We hebben bij het maken van het plan van aanpak goede afspraken met elkaar gemaakt, wat leidde tot een erg goed werkende taakverdeling. Deze hebben we dan ook niet hoeven veranderen, dit ging echt uitstekend. Toen wij begonnen aan ons PWS was ons onderwerp heel erg breed. We wilden simpelweg meer afweten van de manier waarop blaasmuzikanten ademhalen. Nadat wij met Anne in gesprek zijn gegaan beseften we dat dit onderwerp erg groot was. Voor ons onderzoek hebben we ons gespecialiseerd in alleen saxofonisten. Dit omdat wij zelf ook beide lange tijd saxofoon spelen. Dat wij er vervolgens voor hebben gekozen om onze deelnemers in een jonge leeftijdscategorie te kiezen, is omdat mensen die vaak al langer les hebben of hebben gehad, al veel meer van ons onderwerp, ademhaling, weten en het dan ook eerder goed zullen doen. Het meest bevredigende moment tijdens het maken van ons profielwerkstuk was tijdens het onderzoek zelf. Toen we zagen dat de kinderen het leuk en boeiend vonden wat wij hen vertelden en wat voor oefeningen we allemaal met ze gingen doen, zorgde dat bij ons ook voor veel enthousiasme. Als je dan vervolgens ook nog kunt constateren dat alle leerlingen tijdens onze tweede opname ontzettend bewust hun best gaan doen, is het erg mooi op te zien dat wij dat te weeg hebben gebracht.

Bibliografie (1998). In D. R. Polak, & D. M. Walvoort, Musiceren zonder pijn (p. 94). Assen: Van Gorcum. Opgehaald van https://books.google.nl/books?id=L_CVV1pJp68C&pg=PA94&lpg=PA94&dq=houding+saxofo on&source=bl&ots=87rz_LU6JT&sig=jlJUsOO6zZ4NEgwHdbZu693RZ08&hl=nl&sa=X&ei=kYKK Vc78DcL5-AG62YGgBg&ved=0CEQQ6AEwCA#v=onepage&q=houding%20saxofoon&f=false Buurman, & Henk. (2010, Maart). Ademt u al meer vanzelf? Opgehaald van Eductief: http://www.methodevandixhoorn.com/bibliotheek/methode-van-dixhoorn-aot/47-aot-voormusici/file Domis, M., Leemburg, C., Schermer, A., Graaf, B. d., Pihlajamaa, 1. -L., & Straaten, 1. -A. (2015). 10VoorBiologie. Opgehaald van http://www.10voorbiologie.nl/index.php?cat=9&id=542&par=562 Jan (2013, mei 12). Opgehaald van http://www.saxtips.nl/wat-is-embouchure-en-hoe-maak-je-dat/ Janssen, & Ton. (2015). Ademhaling voor Blazers. Opgehaald van Verbeter je ademhaling als blazer of zanger: http://ademhalingvoorblazers.nl/ Juchom, & Dirk. (2014). Jupiter. Opgehaald van Kennis voor blazers: http://www.jupiter.info/nl/wissen/tipps-van-de-profs/saxofoontips/de-sound-van-desaxofoon-perfectioneren.html Kalverda, O (vijde editie, eerste oplage). Biologie voor jou 6VWO. Uitgeverij: Malmber in ’sHertogenbosch. Meijden, E. v. (2008). Longen - Ademhaling. Amsterdam: The Reader's Digest. Ottenheym, F. (sd). Trompetinfo. Opgehaald van http://trompetinfo.nl/ademsteun.html Pinksterboer, & Hugo. (1997). Tipboek Saxofoon. Amsterdam: ABBA media bv. Redactie Even dit... (2014, December 15). Even dit... Muziek. Opgehaald van Zuiver intoneren op je saxofoon: http://muziek.evendit.nl/saxofoon/zuiver-intoneren-op-je-saxofoon/ Redactie Historiek. (2008, Juni 22). Adolphe Sax (1814-1894). Opgehaald van Historiek: http://historiek.net/adolphe-sax-1814-1894/1636/ Reid, D (1995). De Tao van het Lichaam. Uitgeverij: BZZTôH in ’s-Gravenhage SaxCompany. (2006-2015). Opgehaald van SaxCompany: http://saxcompany.nl/saxshop/saxofoonmerken-ezp-31.html Vermeer, & Manon. (2014). Effecten en technieken . Opgehaald van Manon Vermeer: http://www.manonvermeer.nl/saxofoon/533-effecten Wieschrijft. (2014, Maart 07). Ademhaling. Opgehaald van Wetenschap: http://wetenschap.infonu.nl/anatomie/128496-ademhaling-overzicht-van-hetademhalingsstelsel.html William D. McArdle, V. L. (2015, Januari 29). Opgehaald van http://www.zowerkthetlichaam.nl/4152/inspanningsfysiologie-regulatie-van-de-ademhaling/

Logboek Mariët Totaal: 84,5 uren

Wanneer Week 52 – 2014

Hoe lang 13:30-14:30

Waar? School

12-02-2014

19:00-20:00

Thuis

20-05 01-06 04-06 05-06

11:35-12:35 16:00-18:00 11.30-12.30 16:00-17:00

School Thuis School Thuis

20-06

10:00-12:00

Thuis

21-06

19:00-20:00

23-06

9:00-10:00

School

27-06

18:30-19:30 15:30-17:00

Thuis

28-06

10:00-14:30

Thuis

29-06

9.00-11.30

School

07-08

15:30-18:00

Thuis

15-08

13:30-14:00

Thuis & bibliotheek

Wat Nadenken over een mogelijk onderwerp Plan van aanpak maken Overleg met Anne Informatie opzoeken Overleg met Anne Een duidelijke opzet maken. Informatie opzoeken over de saxofoon, de uitvinder en de klank van de saxofoon. Boek: ‘tipboek saxofoon’, aangeprezen door Candy & Hans Dulfer en Leo van Oostrom, bestudeerd. Nieuwe afspraken gemaakt en begonnen aan het hoofdstuk over de saxofoon. Hoofdstuk saxofoon afgemaakt en begonnen aan het hoofdstuk over klank. Hoofdstukken saxofoon en klank afgemaakt en een inleiding gemaakt. Overleg en bezig met de theorie. Finale op de laptop zetten. Eerste opzet onderzoek maken en uitwerken Onderzoek verder uitwerken en rapporten over 55

ademhaling doorlezen. 18-08

15:00-17:30 15.30-16.30

School

19-08

13:00-14:00

School

22-08

17:00-18:30

Thuis

26-08

19:00-19:30

Thuis

01-09

16:00-17:00

Thuis

Elkaars werk bekijken en overleg over wat er nu moet gebeuren. Contact gezocht met saxofoondocenten voor kandidaten voor het onderzoek. En vragen bedacht voor het interview Lay-out voor PWS opstellen. Kijken welke onderdelen er in het verschil moeten en kijken wat die onderdelen inhouden. Experiment uitgewerkt en begonnen met het voorwoord. Hoofdstuk finale gemaakt. Theorie uitgewerkt en in eerste opzet verwerkt. Theorie doorlezen en verbeteren.

08-09

21:30-22:00 18:30-20:00

Thuis

10-09

19:00-20:00

Sneek

18-09

12:45-13:15

School

19:00-20:00

Thuis

Al het gemaakte werk controleren op spelling, zinsopbouw en inhoudelijke informatie Observatie bij Jeugdorkest On The Move Overleg met Anne

Brief voor ouders/verzorgers van deelnemers gemaakt 56

20-09

11:00-12:30

Thuis

21-09

15:00-15:30

Onderweg

24-09

13:00-15:00

School

05-10

13.15-15.15

School

09-10

15.00-16.00

School

11-10

16:00-18:00

Thuis

12-10

16:00-16:30

Thuis

13-10

14:30-16:00

Atrium Sneek

13-10

17.10-17.40

Atrium Sneek

14-10

14.30-17.00

Atrium Sneek

15-10

8.30-9:00

School

Reeds gemaakte opzet voor onderzoek optimaliseren met tips van Anne Telefonisch contact opgenomen met alle saxofoondocenten Overleg met Anne en bezig met het onderzoek en de composite PWS-middag, voorbereiden onderzoek en bezig met de compositie Voorbereiden experiment individuele saxofonisten en afronden compositie Zelf voorbereiden: onderzoeksverhaal leren en oefening doen. Scoreblad en vragenlijst maken voor de onderzoeken Eerst alleen en later samen met Rixt experiment voorbereiden en oefenen Uitvoeren experiment met Roosmarijn bij Kees. Experiment zelf nog een keer doornemen en daarna uitvoeren experiment met Astrid, Fenna, Femke en Jorien bij Miriam. Met Anne kijken naar en afronden van de compositie voor het jeugdorkest

Uitvoeren experiment met Jetske en Janneke bij Jantsje. 16-10

16.00-17.00 13:30-14:00

Bogerman Wommels Onderweg Telefonisch overleg met de voorzitster van On The Move. Thuis Filmpjes van het onderzoek bekijken, kritische vergelijken en beoordelen aan de hand van de bladmuziek. Nijland Interview door met Siemen. Thuis Verslag maken van het onderzoek. School Verslag onderzoek verder uitwerken. School Resultaten uitwerking onderzoek afmaken. School Samen voorbereiden onderzoek On The Move. Sneek Uitvoeren onderzoek On The Move.

21-10

12:30-14:00

24-10

20:00-21:00

25-10

14:00-16:00

26-10

14:30-16:30

30-10

15:00-16:00

30-10

11.00-12.00

30-10

18.00-19.30

01-11 02-11 03-11

16:00-16:30 15:00-15:30 14:00-16:00

Thuis Atrium Sneek School

04-11

13:00-16:30

School

Interview maken. Interview afgemaakt Onderzoek On The Move filmpjes bekijken, vergelijken, beoordelen en uitwerken. PWS middag; tweede versie verslag maken. Alles in een en hetzelfde bestand uitwerken en doorlezen op spelling en grammaticale fouten.

Alles nog beter door lezen, onderwerpen 58

aanvullen en onderwerpen als conclusies, discussies etc. schrijven Thuis

08-11

17:30-19:00 19:00-21:30

Thuis

09-11

12:00-13:30

School

26-11

13.15-16.15

School

7-12

19.00-20.00

Thuis

9-12

11.00-12.00

School

9-12

20.00-21.00

Thuis

11-12

13.30-15.30

School

14-12

13.00-15.00

School

Logboek bijwerken, evaluatie schrijven en het hele verslag nogmaals door spitten op fouten. Interview uitwerken, laatste dingen bijwerken in het logboek en de eerste versie compleet maken. PWS-middag. De opbouw van de presentatie bedacht, taakverdeling gemaakt en begonnen met tekst verzinnen voor de presentatie. Bezig met mijn deel van de presentatie vertalen in het engels. Maken van een tweede stem voor tenorsaxofoon bij de compositie. Verbeteren van de presentatie na de presentatie een keer met mevrouw wassenaar te hebben geoefend. Samen bespreken, maken van een powerpoint en oefenen van de presentatie. Samen oefenen en voorbereiden presentatie. 59

27-12

10.00-11.30

Thuis

Doorlezen van het pws en logboek bijwerken.

Rixt Totaal: 86,5 uren

Datum Dec projectweek 9-02 20-05 03-06 04-06 04-06

Tijd 13:00-14:30 15:00-16:00 11:35-12:35 17:00-19:00 11.30-12.30 16.00-17.00

Plaats School School School Thuis School Thuis

22-06

11.00-15.00

Thuis

23-06

9.00-10.30

School

24-06

10.00-12.30

Thuis

24-06

16.00-18.00

Thuis

25-06

9.30-12.00

Thuis

25-06

14.00-15.00

Thuis

29-06

9.00-11.30

School

10-08

14.00-16.30

Thuis

Onderwerp zoeken Plan van aanpak maken Overleg met Anne Informatie zoeken Overleg met Anne Plan van aanpak aanpassen en een duidelijk opzet maken Informatie zoeken op internet, deel over ademhaling lezen in het boek ‘De tao van het lichaam’ en de bruikbare informatie hieruit samenvatten, begin met het hoofdstuk over het ademhalingsstelsel. Overleg en nieuwe afspraken gemaakt, verder met het hoofdstuk over ademhaling Informatie zoeken over ademhaling en houding bij het saxofoon spelen en hier een hoofdstuk over maken. werken aan de hoofdstukken over ademhaling en ademhalingstechnieken. Deel maken over de regulatie van ademhaling en longinhoud Boek ‘ademhalingstechnieken’ van Swami Ambikananda lezen Overleg en bezig met de theorie. Finale op de laptop zetten. Bezig met de theorie, goedlopend verhaal 60

14-08

19.00-20.00

Thuis

18-08

15.30-16.30

School

19-08

10.00-11.00

School

22-08

17.00-18.00

Thuis

26-08

11.00-12.30

School

02-09

11.00-12.00

School

07-09

20.30-21.00

Thuis

08-09

13.10-16.10

School

10-09

19.00-20.00

Sneek

18-09

12.45-13.15

School

19-09

13.30-15.00

Thuis

maken van alle informatie. Bezig met het hoofdstuk over ademhalingstechnieken. Elkaars werk bekijken en overleg over wat er nu moet gebeuren. Contact gezocht met saxofoondocenten voor kandidaten voor het onderzoek. En vragen bedacht voor het interview Opzet maken voor het PWS en bekijken welke informatie waar moet, indeling maken. Onderzoek voorbereiden, theorie, hypothese, voorspelling enz. Bezig met ademhalingsoefeningen en ademsteun. Het gedeelte over ademhaling in het biologie boek lezen en deze informatie verwerking in de theorie die we al hadden. Theorie doorlezen en verbeteren. Doorlezen en verbeteren van de theorie. PWS-middag, compositie gemaakt voor de saxofoonleerlingen en bedacht hoe we het onderzoek precies gaan uitvoeren. Observatie bij jeugdorkest on the move Overleg met Anne over het onderzoek Uitwerken van het onderzoek, bedenken wat we gaan vertellen en oefeningen uitzoeken die we gaan doen bij het onderzoek 61

24-09

13.00-15.00

School

05-10

13.15-15.15

School

07-10 09-10

12.00-13.00 15.00-16.00

School School

10-10

17.00-18.00

Thuis

13-10

15.00-16.00

Atrium Sneek

13-10

17.10-17.40

Atrium Sneek

14-10

15.00-17.00

Atrium Sneek

15-10

8.30-9.00

School

15-10

16.00-17.00

Wommels

16-10

14.50-15.20

School

18-10

15.00-16.30

Thuis

20-10

14.30-18.30

Thuis

25-10

16.00-17.00

Thuis

30-10

11.00-12.00

School

Overleg met Anne en bezig met het onderzoek en de compositie PWS-middag, voorbereiden onderzoek en bezig met de compositie. Bezig met de compositie Voorbereiden experiment individuele saxofonisten en afronden compositie Oefenen en zelf uitproberen van het experiment Samen oefenen en voorbereiden experiment Uitvoeren experiment met Roosmarijn bij Kees Uitvoeren experiment met trio en Jorien bij Miriam Met Anne kijken naar en afronden van de compositie voor het jeugdorkest Uitvoeren experiment met duo van Jantsje Maken van pdf bestandjes van de partijen voor de compositie voor het jeugdorkest Bekijken van filmpjes van het onderzoek, begin maken met uitwerken verloop van de onderzoeken en bijwerken logboek Verslag van de onderzoeken afgemaakt en resultaten uitgewerkt. Hoofdstuk over het hoe en wat van de compositie gemaakt Samen voorbereiden 62

30-10

18.00-19.30

Sneek

01-11

19.00-20.00

Thuis

05-11

18.30-19.30

Thuis

06-11

20.00-21.00

Thuis

07-11

14.30-17.00

Thuis

08-11

8.00-12.30 en 15.00-17.00

Thuis

09-11

11.10-11.40

School

onderzoek on the move Uitvoeren onderzoek on the move Onderzoek van on the move uitwerken Doorlezen en verbeteren eerste gedeelte van pws: maken van een titelpagina, samenvatting en inleiding en verbeteren hoofdstukken over de saxofoon. Filmpjes van de camera op de computer zetten met resultaat Doorlezen en verbeteren gedeelte van pws. Herinrichten van de hoofdstukken, missende stukken bijtypen, dubbele stukken verwijderen en samenvoegen. Doorgaan met doorlezen en verbeteren van pws. Missende hoofdstukken over de saxofoon, embouchure, vibrato, delen van resultaat uitwerking, conclusie, discussie en antwoord op de hoofdvraag maken. Laatste dingen voor de eerste versie van pws afmaken en verbeteren, logboek controleren en uren optellen.

Partituur On The Move in het bestand opgenomen

26-11

15:00-15:30 13.15-16.15

School

PWS-middag. Bedacht wat we in de presentatie 63

5-12

15.00-16.00

Thuis

9-12

11.00-12.00

School

9-12

19.00-20.30

Thuis

11-12

13.30-15.30

School

14-12

13.00-15.00

School

27-1

13.00-16.00

Thuis

wilden vertellen en doen en een taakverdeling gemaakt wie wat gaat vertellen en in het engels vertalen. Bezig met de presentatie, vertalen van de uitleg over de verschillende manieren van ademhalen. Maken van een tweede stem voor tenorsax van de compositie Saxofoia musika. Herschrijven presentatie na tips te hebben gekregen van mevrouw Wassenaar. Samen bespreken en oefenen presentatie en maken van een powerpoint. Samen voorbereiden en oefenen presentatie. Na nog steeds geen tips te hebben ontvangen over de eerste versie het pws nog een keer doorgelezen en enkele dingen verbeterd. Logboek bijwerken. PWS opsturen en uitprinten en inbinden.