Eindhoven
50 x
50 x Eindhoven
Jan van Schagen
Eindhoven
uitgever Lecturis
samenstelling en tekst Jan van Schagen
eindredactie Hans Michels, Bauke Hüsken
foto’s historie Regionaal Historisch Centrum (RHCe)
Stichting Eindhoven in Beeld Brabant Collectie Tilburg University Koninklijke Philips/Philips Company Archives
Rob Teune Fotografie
fotografie 2022 Paul van Mameren
ontwerp Lecturis
ISBN 978-94-6226-461-8
Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door Florry en Jan van Hulst
©2022 Jan van Schagen, Uitgeverij Lecturis
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
50 x
Markt
Rechtestraat
Nieuwstraat
Parallelweg
Smalle Haven
St.-Catharinakerk
Stadhuisplein
Station
Stationsplein
Spoorwegemplacement
Woenselse overweg
Hoogspoor
College
Ten Hagestraat
Vrijstraat
Septemberplein
van Hooffstraat
Hooghuisstraat
Berg
Berg
Willemstraat 93
Wilhelminaplein 97
Demer/Volderstraat 101
Dommel 105
Dommelstraat 109
Emmasingel 113
Frederiklaan 117
PSV Stadion 121
Jan van Lieshoutstraat 125
Kanaalstraat 129
Hermanus Boexstraat/St.-Annahof 133
Kerkstraat 137
Lichttoren 141
Mathildelaan 145
Nachtegaallaan 149
Parklaan 151
Plekhoek 155
Raiffeisenstraat 157
Bilderdijklaan
Eindhovensch Kanaal
Technische Universiteit
Strijp-S
7 Voorwoord 5 1.
9 2.
15 3.
19 4.
23 5.
27 6.
29 7.
33 8.
35 9.
37 10.
41 11.
43 12.
45 13. ’t
49 14.
51 15.
55 16. Wal 59 17. 18
61 18. Begijnenhof 65 19. Jan
67 20.
69 21. Keizersgracht 71 22. Kleine
75 23. Grote
77 24. Stratumseind 81 25. Stratumsedijk 85 26. Tramstraat 87 27. Vestdijk 91 28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
161 47.
163 48. Tongelresestraat 167 49.
169 50.
171 Index 176 INHOUD
Hoek Markt-Marktstraat met een winterse lindeboom. Een foto van vóór 1916.
8 1. Markt
Markt
De eerste Eindhovense huizen stonden aan de Markt. Ze werden gebouwd aan het begin van de dertiende eeuw. Vanaf de eerste jaren is de Markt de plek geweest waar het gebeurde. Er werd in de eerste plaats markt gehouden, maar er werden ook criminelen aan de schandpaal getoond, er werden lawaaierige massabijeenkomsten gehouden en intieme kunstmarkten. De Markt was ooit busstation voor de lokale bussen, tientallen jaren was het plein een ordinair parkeerterrein. Nu is de Markt weer waar hij voor bedoeld was. Een plek om elkaar te ontmoeten, waaraan wordt bijgedragen door de vele gezellige terrassen.
Een terrasje pikken was begin twintigste eeuw wat beperkter getuige deze foto van een etablissement aan de oostzijde van de Markt waar ze bier schonken uit Lieshout.
Jarenlang was de Markt de spil waar de stadbusdienst om draaide. De foto stamt uit de begintijd, eind jaren twintig van de vorige eeuw.
9 1.
1. Markt
Een van de beide lindebomen die sinds de zeventiende eeuw de Markt sierden. In 1916 werden ze wegens ziekte gekapt.
Een marktdag in de zomer van 1892 vastgelegd door fotograaf H.J. Tollens, die meer fraaie plaatjes van Eindhoven rond de eeuwwisseling maakte. Het is een komen en gaan van handelaren en klanten en een wirwar aan karren en kramen zoals op elke dinsdag, sinds het verkrijgen van stadsrechten in 1232, de vaste dag voor de weekmarkt.
10 1. Markt
Blijkbaar is het einde marktdag op deze foto van rond 1900, waarop het minder druk is. Veel karren zijn beladen met onverkochte goederen. Centraal staat het pand van De Waag op de hoek van de Marktstraat. Aangrenzend het winkeltje van Bertha van der Sommen, waar de Eindhovense jeugd haar halve en hele centen aan snoepgoed kon besteden.
De Markt in zuidelijke richting op een niet-marktdag.
Op de achtergrond links de St.-Catharinakerk en rechts het torentje van het in 1967 afgebroken stadhuis.
11
1. Markt
Het neogotische stadhuis eind negentiende eeuw.
14 2. Rechtestraat
Vanaf hetzelfde punt als op pagina 15 maar hier de huidige situatie.
De Rechtestraat bij de hoek met de Hooghuisstraat in 2022.
Rechtestraat
De Rechtestraat is naast de Markt de belangrijkste straat van de stad. Eeuwenlang stond er het stadhuis en er woonden vooral notabelen. Vanaf omstreeks 1900 namen winkeliers geleidelijk hun plaats in. Zij gingen boven hun winkel wonen tot na de Tweede Wereldoorlog de woonfunctie in belang afnam en de bovenverdiepingen veelal magazijn werden.
15 2.
2. Rechtestraat
Een stille Rechtestraat in de jaren twintig vanaf het Stratumseind bekeken. Links het hekwerk van de St.-Catharinakerk. Op de hoek van de Kerkstraat de boekwinkel Van Piere en in het midden de toren van het helaas in 1967 afgebroken stadhuis (zie ook pagina 66).
Deze foto uit 1917 geeft een beeld van de Jan Hooffstraat en het oude stadhuis aan de Rechtestraat. Dat werd gesloopt net als het uit 1906 stammende bijzondere pand rechts dat op de hoek van de Markt stond.
66 19. Jan van Hooffstraat
Jan van Hooffstraat
De Jan van Hooffstraat is de verbinding tussen de Markt en de Rechtestraat. Lang was het straatje een verlengstuk van de Markt waar granen werden verhandeld. Vandaar de oorspronkelijke naam Korenstraat. Later werd de straat vernoemd naar de Eindhovense patriot Jan van Hooff, wiens standbeeld op de Markt staat.
De huidige situatie vanaf hetzelfde standpunt als op pagina 66; het schandaal van de sloop van het oude stadhuis en omgeving in beeld.
Een opname van de toen nog Korenstraat, genomen vanaf het bordes van het toenmalige stadhuis richting Markt.
67 19.
19. Jan van Hooffstraat
86 26. Tramstraat
De Tramstraat met Paterskerk op een ongedateerde foto.
Het door de Roermondse beeldhouwer Jean Geelen vervaardigde 900 kilo zware Christusbeeld dat in 1898 op de toren van de Paterskerk werd geplaatst.
Tramstraat
De Tramstraat dankt haar naam aan de daar gelegen tramremise die in 1897 in gebruik werd genomen door de Tramwegmaatschappij De Meierij. De maatschappij exploiteerde een tramlijn tussen Veghel en Reusel grens. Aanvankelijk vooral bestemd voor goederenvervoer, maar naarmate de tijd vorderde ook van belang voor personenvervoer naar de om arbeidskrachten schreeuwende industriestad Eindhoven. Eind jaren twintig namen bussen de taak van de tram meer en meer over en binnen een decennium waren de rails uit het straatbeeld verdwenen. Wat uit dezelfde periode is gebleven, is de Paterskerk bekroond met het Christusbeeld, gekscherend ook wel ‘Jezus Waaghals’ genoemd.
De remise op de dag van de opening, 1 juli 1897.
87 26.
26. Tramstraat
88
→ De Tramstraat richting Dommelstraat in de jaren twintig van de vorige eeuw.
26. Tramstraat
← Hoek Dommelstraat en Tramstraat rich ting de Paterskerk, in 2022.
100 30. Demer/Volderstraat
Oorspronkelijk vertoonde de Demer een flauwe bocht. Het witte huis op de achtergrond stond aan de andere kant van de spoorwegovergang aan de Fellenoord in Woensel. De bestrating bestaat uit Belgische kasseien, waarop je met een Brabantse hoogkar goed uit de voeten kon.
Demer/Volderstraat
De Demer kent twee periodes. De ene van de oorsprong (lang geleden) tot 6 december 1942, toen de straat bijna in haar geheel werd weggevaagd door een bombardement en de andere vanaf begin jaren vijftig, nadat de straat weer was opgebouwd. De wederopbouw had nogal wat voeten in de aarde. Het gemeentestuur was van mening dat de van oorsprong wat krom lopende straat praktisch helemaal recht moest worden getrokken. Consequentie was dat alle percelen moesten worden herverkaveld met alle gevolgen van dien. De oude Demer bestond in feite uit twee straten: het eerste stukje vanaf de Vrijstraat werd Volderstraat genoemd, de rest Demer.
101 30.
30. Demer/Volderstraat
De weggevaagde Demer gezien vanaf de Vrijstraat.
De Demer is nu autovrij.
→ De Demer wordt na de oorlog in een jarenlang durend proces pand na pand opgetrokken in wederopbouwstijl. Deze foto is van kort na de voltooiing in 1956.
102
30. Demer/Volderstraat
De huidige Demer vanaf het 18 Septemberplein.
In 1947 is de Demer nog steeds een troosteloze vlakte. Aan de horizon drie torens, van links naar rechts: de St.-Catharinakerk, het stadhuis en warenhuis V&D. Zij bepaalden in de jaren vijftig onder meer de skyline van de stad.
103
30. Demer/Volderstraat
In 1958 worden vitrines geplaatst op de trottoirs van de Demer.
120 35. PSV Stadion
De in 1916 gebouwde tribune.
Een eenzame ijsverkoper wacht op klandizie voor een groen Philips sportpark.
Het PSV Stadion met de vorige lichtmasten (de zogenaamde vliegenmeppers).
Het heilige gras in 2022.
PSV Stadion
Het PSV Stadion bestaat al sinds de jaren tien van de vorige eeuw en is onlosmakelijk verbonden met het Philipsdorp. Inmiddels maakt de nu officieel Philips Stadion geheten voetbaltempel zo’n 110 jaar deel uit van de wijk en is ze in de loop der jaren haar omgeving min of meer ontgroeid. Het stadion lijkt op een tanker die per ongeluk tussen een verzameling roeiboten verzeild is geraakt. Toch is er geen plek te bedenken waar het Philips Stadion meer op zijn plaats is dan aan de Frederiklaan.
121 35.
35. PSV Stadion
Een druk bezochte wedstrijd in 1917.