de taal van de dooiwind
Marjolijn van den Assem
4
centro storico
5
“Genova scheint mir der rechte Ort, drei Mal jedes Tages ist mir hier das Herz übergegangen, bei dieser in die Ferne weisenden Gröss und unternehmenden Mächtigkeit. Hier habe ich Gewühl und Ruhe und hohe Bergpfade (…) So an Peter Gast im November 1880. Nachmittags sass oder lag er “wie die Eidechse in der Sonne” auf seinem abgeschiedenen Felsen am Meer. (…) Genua wurde somit das Abbild seiner philosophischen Stimmung, das gilt aber für alle Orterlebnisse Nietzsches, nur dass ihre Funktion jeweils eine andere war. Nietzsche mit Goethe in Italien. Mazzino Montinari
“Überhaubt ist Genua doch eigentlich mein glücklichster Griff, in Bezug auf Gesundheit und geistige Ungestörtheit. Ich habe ein sehr helles, sehr hohes Zimmer- das wirkt gut auf meine Stimmung. Ganz in der Nähe ist ein reizender Garten, der offen steht, mit mächtigem waldartigen Grün (auch im Winter), Wasserfällen, wilden Thieren und Vögeln und herrlichen Fernblicken auf Meer und Gebirge - alles auf sehr kleinem Raume.” An Franziska und Elisabeth Nietzsche. Genua, Dezember 1881
Lichaam en ziel zijn niet te scheiden: “Wij zijn geen denkende kikvorsen, geen objectiverende en registrerende apparaten met stilgelegde ingewanden- wij moeten voortdurend onze gedachten baren uit ons lijden en ze moederlijk alles meegeven wat we aan bloed, hart, vuur, wellust, hartstocht, pijn, geweten, bestemming en noodlot in ons hebben. Leven- voor ons betekent dat: alles wat wij zijn, voordurend veranderen in licht en vlammen.” Lof der Méditerranée. Martine Prange
Welbeschouwd ben ik het zelf geweest, dat dier uit zee: bijna elke zin in het boek is bedacht, te voorschijn geglipt te midden van die rotsachtige wirwar in de buurt van Genua, waar ik alleen was en zelfs met de zee nog geheimpjes had. Nog op dit moment wordt naar mijn gevoel, als ik toevallig met het boek in aanraking kom, ongeveer iedere zin een slip, waaraan ik iets onvergelijkelijks opnieuw uit de diepte trek: het siddert over zijn hele huid van het zachte huiveren der herinnering. De kunst, waardoor het zich onderscheidt, die is niet gering, als het erop aankomt, om dingen, die soepel en geruisloos voorbijglippen, ogenblikken, die ik goddelijke hagedissen noem, een beetje vast te zetten- niet direct met de wreedheid van de jonge Griekengod, die het arme hagedisje droogweg aan zijn spies reeg, maar toch nog altijd met iets puntigs, met de pen… Ecce homo. Friedrich Nietzsche
6
Abbild (3) 113-delig 2008 o.i.inkt/nietjes op museumkarton 250 x 300 x 18 cm 7
centro storico (detail 30 x 23 cm) 149-delig & 4 ruimtelijke werken 2007 o.i.inkt/nietjes op museumkarton 275 x 500 x 15 cm 8
centro storico (detail 30 x 23 cm) 149-delig & 4 ruimtelijke werken 2007 o.i.inkt/nietjes op museumkarton 275 x 500 x 15 cm 9
34
Jenseits des Nordens(part two)
35
Jenseits des Nordens, des Eises, des Heute, jenseits des Todes, abseits - (‌) Nachgelassene Fragmente. Friedrich Nietzsche, 1888
Ben ik dan een onderzoeker? Ik ben alleen maar zwaar: ik val, val aldoor - tot ik op de grond kom. Nagelaten fragmenten. Friedrich Nietzsche, Genua 1882
Bin ich denn ein Forscher? Ich bin nur schwer: ich falle, falle, immerfort - bis ich auf den Grund komme. Nachgelassene Fragmente. Friedrich Nietzsche, Genua 1882
36
Jenseits des Nordens(part two)(11) 2009 olieverf op linnen 30 x 40 cm collection Edo en Hanneke van den Assem
37
38
Jenseits des Nordens(part two)(12) 2009 olieverf op linnen 50 x 40 cm collection Paul en Franca van Tongeren
39
54
Travelogue
55
In het noorden imponeert de wet en het algemeen behagen in wetmatigheid en gehoorzaamheid, wanneer men de bouwwijze der steden beziet: men raadt daarbij dat innerlijke zich-gelijkstellen, zich-ondergeschiktmaken, dat de ziel van alle bouwers beheerst moet hebben. Hier echter vind je, om elke hoek, een mens die voor zich zelf leeft, die de zee, het avontuur en het oosten kent, een mens, die wet en buurman als een soort verveling tegen de borst stuiten en die alles wat reeds gesticht en oud is met afgunstige blikken opneemt: hij zou, met een wonderlijke geslepenheid van fantasie, dit alles op zijn minst in gedachten nog eens opnieuw willen stichten, zijn hand erop en zijn mentaliteit erin leggen- zij het slechts voor het ogenblik van een zonnige namiddag, wanneer zijn onverzadelijke en melancholische ziel ook eens verzadigd gevoelt en zijn oog uitsluitend nog iets eigens en niets vreemds meer wenst te zien.
Zu den Spazierfahrten gehörte auch eine grössere an den Cavlocciosee, der wegen seines besonderen Characters berühmt ist; man kann ihn von Maloja aus auf einem ansteigenden Pfad zu Fuss in etwa einer Stunde erreichen. Bis Maloja fuhren sie “im Einspänner”, berichtet Von Salis, “und gingen von dort aus zu Fuss. Nietzsche sah den mit seinem düstern Gepräge in dieser Gegend die Ausnahme bildenden Wasserspiegel zum ersten – und zum letzten Mal.” Unterwegs erzählt er ihr angeregt von seiner Kindzeit, vom Elternhaus (…) Hochsaison in Sils-Maria. Britta Klaas Meilier
een kromme bedding van rotsen die een glinsterend dansende beek opving: tussen zwart gesteente glanst en slingert zich zijn ongeduld.
De vrolijke wetenschap. Friedrich Nietzsche
Nagelaten fragmenten. Friedrich Nietzsche, 1888
During the second week of August the skies cleared and for the first time in months of wintry weather, marked by rain, wind and snow, the village of Sils Maria at last enjoyed a tardy summer. (…) it was in a joyous “summer mood”, as he wrote to his mother, that he was now enjoying “the most beautiful colours I have ever seen here”- offered in profusion by soft, snowpowdered mountains, dark green firs and larches, silvery lake waters veering in hue from emerald green and turqoise to sombre black and (at sunrise and sunset) rose, scarlet red and crimson, under a sky that was “completely pure as in Nice”. Meta von Salis chose this auspicious moment to leave the family castle at Chur and to spend two weeks at Sils Maria, where the thirty-three-year old “Fräulein Doktor” -the first woman ever to obtain a degree from Zürich University- accompanied the forty-three-year-old “cave-bear” on long walks, and even volunteered to row her curious mentor to a tiny, insect-rich island near the Chasté peninsula, on the Silser lake.
Als hij danst, is het nog slechts alleen of tijdens zijn lange wandelingen, met de zee, de bergen of met het leven. Tenslotte, met steeds grotere uitgelatenheid en zwier, met de pen op het papier. Landschappen van Nietzsche. Erik Oger
(…) trof ik de fraaiste dag aan, die het Ober-Engadin mij ooit getoond heeft - transparant, met gloeiende kleuren, alle tegenstellingen, alle gemiddelden tussen het ijs en het Zuiden in zich verenigd. Ecce Homo. Friedrich Nietzsche
Friedrich Nietzsche. Curtis Cate
56
Travelogue(2) en Travelogue(3) in atelier 57
58
Travelogue(2) 2010 Â potlood/grafietstift/inkt op papier 152 x 1000 cm 59
60
Travelogue(2) 2010 (detail) Â potlood/grafietstift/inkt op papier 152 x 1000 cm 61
62
Travelogue(1) 2010 (detail) Â potlood/grafietstift/inkt op papier 152 x 1000 cm opgedragen aan Christa Verver (1958-2012) collection Nietzsche Dokumentationszentrum Naumburg an der Saale(Deutschland)
63
96
presenza(assenza)
97
(…) de verwoording van de wording en de wording van de verwoording; de verwording van de verwoording en de verwoording van de verwording … Friedrich Nietzsche: chaos en (ver)wording. Peter de Graeve
Manchmal badeten sie beide zusammen, einmal bei nur vierzehn Grad. Ja, das war erwärmend, sie lächelte. Sie waren jedem Wetter gewachsen. Die Heimholung. Nietzsches Jahre im Wahn. Ludger Lütkehaus
(…), dit toegang hebben tot in schijn gescheiden werelden, wordt in mijn natuur in elk opzicht herhaald - ik ben een dubbelganger, (…) Ecce Homo. Friedrich Nietzsche
98
presenza(assenza)(8) 2011 15-delig o.i.inkt op museumkarton 23 x 27 cm elk 99
100
presenza(assenza)(12)(13)(11) 2011 o.i.inkt op museumkarton 92 x 300 cm verzameling De Bruin-Heijn
101
102
presenza(assenza)(14) 2011 24-delig o.i.inkt op  museumkarton 31 x 46 cm elk 103
presenza(assenza) (2)(3)(4)(5)(7)(8) 2012 “flusso circolare” o.i.inkt/potlood op museumkarton 30 x 23 cm elk (2) en (8) collection Olphaert den Otter en Meta Goossen, (3) collection Boudewijn en Annelies van den Assem, (4) private collection, (7) collection Wilploo
104
presenza(assenza) (9)(10)(12)(13)(14)(15) 2012 “flusso circolare” o.i.inkt/potlood op museumkarton 30 x 23 cm elk (9) collection Denise en Kees Lucas, France, (10) collection Albert en Magda Eenink, (12) collection Saskia Hazelhoff, (13) en (14) collection Jan Verhoeven, Stichting Yellow Fellow
105
Saale - Revier(2) 2012 o.i.inkt/potlood/grafietstift op museumkarton  92 x 61 cm 128
Saale - Revier(3) 2012 o.i.inkt/potlood/grafietstift op museumkarton  92 x 61 cm collection Pieter en Marieke Sanders, Haarlem
129
Saale - Revier(4) 2012 o.i.inkt/potlood/grafietstift op museumkarton  92 x 61 cm 130
Saale - Revier(6) 2012 o.i.inkt/potlood/grafietstift op museumkarton  92 x 61 cm 131
Lichtzwaar!(7) 2013 inkt op museumkarton 46 x 31 cm 170
Lichtzwaar!(9) 2013 inkt op museumkarton 46 x 31 cm 171
Lichtzwaar!(12) 2013 inkt op museumkarton 46 x 31 cm 172
Lichtzwaar!(13) 2013 inkt op museumkarton 46 x 31 cm 173
174