Een Romantische Reis - A Romantic Journey by Lecturis

EenEen Romantische Romantische Reis Reis AA Romantic Romantic Journey Journey Meesterwerken uit de Rademakers collectie Masterpieces from the Rademakers Collection

Meesterwerken uit de Rademakers collectie Masterpieces from the Rademakers Collection

Lecturis Het Noordbrabants Museum MusĂŠe national d'histoire et d'art Luxembourg

VOORWOORD

Toen Jef Rademakers een kwarteeuw geleden met zijn succesvolle carrière als televisieproducent stopte, riep zijn vakbroeder Koos Postema ongelovig: ‘Dat is niet realistisch, dat is romantiek!’ Waarschijnlijk heeft deze uitspraak de verzamelaar als muziek in de oren geklonken. Gedurende de laatste jaren van zijn televisiecarrière had Rademakers namelijk het gevoel van koers af te zijn en hij dacht dat hij te weinig van zichzelf kwijt kon in zijn programma’s. Voor hem een reden om direct te stoppen met zijn werk. Tijdens dit werk was hij wel in aanraking gekomen met de wereld van de kunst. Door programma’s te maken voor onder andere Stichting Openbaar Kunstbezit leerde hij musea, tentoonstellingen, veilingen en verzamelaars kennen. En hoewel de Romantiek hem altijd al had aangesproken, was het nooit in Rademakers opgekomen om zelf verzamelaar van zulke schilderijen te worden. Na het opdoeken van zijn bedrijf had Rademakers echter niet alleen tijd, hij had ook het geld om schilderijen te kopen. Samen met zijn vrouw Ursula heeft Rademakers aarzelend zijn eerste aankoop gedaan. Dit heeft uiteindelijk geleid tot een omvangrijke collectie werken van Nederlandse en Belgische romantische schilders. De collectie Rademakers bestaat nu uit meer dan honderd schilderijen, een museum op zich! Vijfentwintig jaar geleden was het nog mogelijk om romantische topstukken voor niet al te exorbitante bedragen te kopen. Dat hield verband met de betrekkelijk geringe waardering binnen de Nederlandse kunstgeschiedenis. De romantische periode werd veelal gezien als een tussenperiode tussen de Gouden Eeuw en de vernieuwende manier van schilderen van de Haagse School. Maar gelukkig is er de laatste decennia verandering gekomen in de kijk op de Romantiek. Als zelfstandige stroming in de kunstgeschiedenis is ze volledig gerehabiliteerd en was ze het onderwerp van talrijke publicaties. Er zijn in de voorbije periode ook verschillende succesvolle tentoonstellingen van romantische schilderijen geweest. Zo werden werken uit de collectie Rademakers getoond in Sint-Petersburg, Den Haag, Leuven, Kleef, Helsinki, Tallinn, Riga, Praag, Moskou en Haarlem.

When Jef Rademakers put an end to his successful career as broadcaster and television producer in the nineties of the last century, this unexpected move was met with the following words from journalist Koos Postema: ‘That’s not realistic, it’s romantic!’. This statement probably sounded like music to the ears of the collector. Rademakers felt that he was moving in the wrong direction during the last years of his television career and did not think that he could communicate any more of himself in his programmes. This was reason enough for him to stop working immediately. Rademakers had been exposed to the world of art throughout his career. Whilst making programmes for Stichting Openbaar Kunstbezit he became acquainted with museums, exhibitions, auctions and collectors. Although Romanticism had always appealed to him, it had never occurred to Rademakers to become a collector of such paintings. Things changed with the sale of his company. Not only did Jef Rademakers now have time to devote himself to his new hobby, he also had the financial means to purchase these paintings. Together with his wife Ursula, Rademakers made his first purchase twenty-five years ago. This ultimately led to an extensive collection of works by Dutch and Belgian Romanticism artists. The Rademakers Collection now consists of over one hundred paintings; a museum in itself! Twenty-five years ago it was still possible to buy romantic masterpieces for not too exorbitant sums. The Romantic period had been under-valued for a long time. It was widely seen as an intermediary period between the Golden Age and the innovative painting methods of The Hague School. Fortunately, there has been a change in the perception of Romanticism during recent years, something to which Jef and Ursula Rademakers have made a significant contribution. As a movement in the history of art it has been completely rehabilitated and has been the subject of numerous publications, both in the form of reference works and monographs. There have been various successful exhibitions of Romanticism paintings. Works of the Rademakers Collection have been exhibited in Saint Petersburg, The Hague, Leuven, Kleve, Helsinki, Tallinn, Riga, Prague, Moscow and Haarlem.

PREFACE

Nu is het de beurt aan het Musée National d’Histoire et d’art in Luxemburg en Het Noordbrabants Museum in ’s-Hertogenbosch. In de overzichtstentoonstelling ‘Een Romantische Reis’ worden voor het eerst vrijwel alle schilderijen van Jef Rademakers getoond, ook de werken die om persoonlijke redenen niet eerder werden uitgeleend of schilderijen die recent zijn verworven. Het is een unieke gelegenheid om een staalkaart van de Romantiek der Lage Landen te bewonderen.

Now it is the turn of the Musée national d’histoire et d’art in Luxemburg and Het Noordbrabants Museum in ’s-Hertogenbosch. Virtually all of Jef Rademakers’ paintings are on display for the first time in the retrospective exhibition ‘A Romantic Journey’, including works that have not previously been exhibited for private reasons and pieces that have only recently been acquired. It is a unique opportunity to see the multifaceted Rademakers Collection in its entirety.

Wij bedanken Jef en Ursula Rademakers voor het beschikbaar stellen van zoveel fraaie kunstwerken en voor hun genereuze inzet bij de realisatie van de tentoonstelling. Daarnaast hebben zij onze twee musea met elkaar in contact gebracht, hetgeen tot een bijzonder plezierige samenwerking heeft geleid. De kunsthistorische teksten zijn van Guido de Werd die, als directeur van het Museum Haus Koekkoek, als geen ander deskundig is op het gebied van de schilderkunst van de Romantiek. Wij danken Hans van de Willige van uitgeverij Lecturis en vormgever Marc Koppen voor de productie van de rijk geïllustreerde publicatie die zowel in het Frans/Duits als in het Nederlands/Engels verschijnt. De organisatie van de tentoonstelling was in Luxemburg in handen van Gozia Nowara en Gilles Zeimet en in ’s-Hertogenbosch in die van Paul Huys Janssen en Yvette van der Zande.

We thank Jef and Ursula Rademakers for making so many fine works of art available and for their generous commitment to the realisation of the exhibition. Furthermore, Jef initiated contact between the two museums, which has led to an excellent collaboration. The historical texts are from the expert hand of Guido de Werd, whose knowledge – as former director of Museum Haus Koekkoek in Kleve – of the art of Romanticism is unparalleled. We thank Hans van de Willige of Lecturis publishing house and graphic designer Marc Koppen for the production of this richly illustrated publication, available in both French/ German and Dutch/English. Gozia Nowara and Gilles Zeimet were responsible for the organisation of the exhibition in Luxemburg and in ’s-Hertogenbosch it was Paul Huys Janssen and Yvette van der Zande.

Met de tentoonstelling ‘Een Romantische Reis’ in Luxemburg en ’s-Hertogenbosch komt een einde aan de lange reis die de collectie Rademakers de afgelopen jaren heeft gemaakt. Tijdens deze reis hebben bijna een half miljoen museumbezoekers de kans gegrepen om kennis te maken met de romantische schilderkunst van Nederland en België. Wat er ook met de collectie in de toekomst zal gebeuren, deze catalogus zal fungeren als een blijvend aandenken aan een heel bijzonder avontuur. Michel Polfer Musée national d’histoire et d’art, Luxemburg Charles de Mooij Het Noordbrabants Museum, ’s-Hertogenbosch

The exhibition ‘A Romantic Journey’ in Luxemburg and ’s-Hertogenbosch marks the end of the long journey of the Rademakers Collection during the last years. This journey meant an opportunity for almost half a million museum visitors to become acquainted with Romantic painting in the Netherlands and Belgium. Come what may of the collection, this catalogue will remain a remembrance of a very special adventure. Michel Polfer Musée national d’histoire et d’art, Luxemburg Charles de Mooij Het Noordbrabants Museum, ’s-Hertogenbosch

EEN ROMANTISCHE REIS

JEF RADEMAKERS

Van bewonderaar tot verzamelaar

From admirer to collector

Elke dag bezoeken vele duizenden mensen over de gehele wereld musea waar schilderijen te zien zijn. Soms zijn daar schoolklassen bij, waarvan de kinderen als kwakende ganzen de cultuur door hun strot geperst krijgen. Maar de overgrote meerderheid der bezoekers komt vrijwillig omdat ze geboeid, soms zelfs gefascineerd zijn door de tentoongestelde werken. Hoe komt het dat zoveel mensen genieten van schilderijen en dat van al deze genieters zo zelden iemand zich ontpopt als verzamelaar? De beschikbaarheid van geld speelt daarbij ongetwijfeld een rol. Een trambestuurder of kantoorbediende kan zich geen oude meester of belangrijke impressionist aan de wand van zijn huiskamer veroorloven. In ons tijdperk van technische reproduceerbaarheid kan hij zich gelukkig enigszins behelpen met posters, affiches of de in Vietnam aan de lopende band vervaardigde kopieĂŤn van meesterwerken.

Thousands of people all over the world visit museums every day to admire the paintings on display. Sometimes there are school classes, with children like quacking geese having culture forced down their throats. But the vast majority of visitors are there voluntarily, because they are interested in, sometimes even fascinated by the exhibited works. Why is it that so many people enjoy paintings and yet so few emerge as true collectors? The availability of money undoubtedly plays a role. A tram driver or office worker can hardly afford to have an old master or famous impressionist adorn the walls of his living room. In our age of technical reproducibility he can happily make do with posters, prints or a copy of a masterpiece, mass-produced somewhere in Vietnam.

Voor een verzamelaar van originele schilderijen van topkwaliteit is geld een conditio sine qua non, maar het is niet de enige en volgens mij zelfs niet de belangrijkste factor. Er wandelen namelijk ook heel veel gefortuneerde mensen door de musea. Ze bewonderen hun geliefde schilderijen. Soms reizen ze de hele wereld over om werken van hun favoriete genre te zien. Maar geen haar op hun hoofd dat er aan denkt om dergelijke schilderijen te kopen. En toch gebeurt het, weliswaar zelden, dat een bewonderaar zich ontwikkelt tot eigenaar.

For a collector of original, top quality paintings money is a conditio sine qua non, but it is not the only and in my opinion not even the most important factor. There are also lots of wealthy people wandering through the museums. They admire their favourite paintings. Sometimes they travel all over the world to see their favourite genres. But not once do they even consider actually buying such a painting. And yet it does happen, although rarely, that an admirer becomes an owner. No one is born as a collector. And I am not referring to the aristocracy that are sometimes presented with a complete art collection as inheritance. I am talking about people that

Guido de Werd

Een verzamelaar en zijn lievelingsschilderij A collector and his favourite painting Het verzamelen van Nederlandse romantiek Collecting Dutch Romanticism Romantiek Romanticism De Haagse Schilders The Hague Painters

26 34

56 70

Barend Cornelis Koekkoek en de Kleefse Romantiek Barend Cornelis Koekkoek and Kleve Romanticism

104

Nocturnes en Marines Nocturnes and Marines

132

Belgische Romantiek in de Verzameling Rademakers Belgian Romanticism in the Rademakers Collection

170

GUIDO DE WERD

1 Frederik Marinus Kruseman (1803-1866) Mediterende monnik bij een ruïne bij maneschijn A monk in meditation beside a ruin in the moonlight signed l.l. 1855 | panel, 35.5 x 29.2 cm detail p. 28

Een verzamelaar en zijn lievelingsschilderij

A collector and his favourite painting

Frederik Marinus Kruseman, Een mediterende monnik bij een kerkruïne bij nacht, 1855

Frederik Marinus Kruseman, A monk in mediation beside a ruin in the moonlight, l.l. 1855

Eén schilderij in de verzameling van Jef Rademakers trekt bij elke presentatie van zijn collectie bijzondere aandacht. Het gaat om een voor de Nederlandse romantiek ongewoon werk. Het is in 1855 geschilderd door Frederik Marinus Kruseman (Haarlem 1816 - 1882 St. Gilles). Het paneel is aan de bovenzijde halfrond. De lijst, waarin het schilderijtje nu geplaatst is, heeft getorste zuilen, een aedikula en is van donker hout. De lijst is ouder dan het schilderij van Kruseman en de vorm wijst erop, dat het oorspronkelijk een religieus schilderij bevatte. De verzamelaar heeft het schilderij ontdaan van de lijst waarin hij het verwierf en het in deze lijst geplaatst omdat deze voor zijn gevoel goed paste bij de inhoud ervan. Frederik Marinus Kruseman is geen uitzonderlijk groot schilder, maar wel een kunstenaar met gevoel voor zijn tijd. Hij was leerling van Jan van Ravenswaay in Hilversum en tot 1839 van Barend Cornelis Koekkoek in Kleef. In zijn vroege schilderijen is de invloed van Koekkoek nog duidelijk voelbaar. Deze werken zijn dan ook duidelijk romantisch van opzet. Na 1855 verlevendigt hij zijn schilderijen met overdreven fantasiebouwwerken en worden zij sprookjesachtig van sfeer. Kruseman en zijn werken spelen dan geen rol meer in de actuele kunst van zijn tijd. Het schilderijtje Mediterende monnik bij een kerkruïne bij maneschijn uit 1855 lijkt de afsluiting van zijn vroege werkperiode (1).

One painting in Jef Rademakers’ collection attracts particular attention whenever it is exhibited. It is an unusual piece for Dutch Romanticism, painted in 1855 by Frederik Marinus Kruseman (Haarlem 1816-1882 Elsene). The upper edge of the panel is semi-circular in shape. The frame in which the painting is placed has twisted columns, an aedicula and is made of dark wood. The frame is older than Kruseman’s painting and its shape indicates that it would originally have held a religious artwork. The collector removed the painting from the frame in which he acquired it and placed it in this frame because he felt that it perfectly suited the subject of Krusemans’ painting. Frederik Marinus Kruseman was not an exceptional painter, but certainly an artist with a sense of his time. He was a student of Jan van Ravenswaay in Hilversum and of Barend Cornelis Koekkoek in Kleve until 1839. The influence of Koekkoek is clearly perceptible in his early paintings. These pieces are distinctly romantic in their composition. After 1855 he enlivens his paintings with exaggerated elements of romantic fantasy and his pieces gain a fairy-tale quality. Kruseman and his paintings therefore no longer played a role in the topical art of his day. The painting A monk in mediation beside a ruin in the moonlight (1) from 1855 seems to be the conclusion to his early work.

EEN ROMANTISCHE REIS

A COLLECTOR AND HIS FAVOURITE PAINTING

De schilder toont ons een donker tafereel. Het heldere licht van de volle maan verlicht het landschap, de bomen, een poel op de voorgrond en de ruïne van een gotische kerk. Rechts zit op enkele liggende architectuurfragmenten een monnik. Zijn donkere, bijna zwarte pij steekt nauwelijks af bij het landschap. In gedachten verzonken, wellicht biddend, staart hij voor zich uit. Zijn blik valt op het water dat in het maanlicht oplicht. Rechts herkent men de ruïne van een gotische kerk, waarvan de resten van het middenschip en van het transept zijn blijven staan. Zou de monnik aan vroeger zitten te denken, toen de ruïne nog een kloosterkerk was en de kloostergebouwen een imposant geheel vormden? Nu resten van de kerk nog slechts enkele ronde zuilen die spitsbogen dragen en de vensteretage daarboven, eens oprijzend naar gotische kruisgewelven die het kerkschip overspanden. Rechts, in het transept, herkent de beschouwer een gesloten triforium. Overal ontspruiten uit het afbrokkelende gebouw planten, soms zelfs bomen. De ruïne lijkt één te worden met de grootse natuur. Het motief van het schilderij, een persoon mediterend voor een gebouw uit het verleden, liefst een ruïne, bij maanlicht, komt in de Nederlandse negentiende-eeuwse schilderkunst weinig voor. Het is een literair motief dat in de Duitse schilderkunst van de romantiek een belangrijk onderwerp vormde. Sinds de grote Duitse dichter Novalis in 1800 in zijn Hymnen an die Nacht de tegenstelling tussen de heerschappij van het licht en die van de duisternis, de nacht, gethematiseerd heeft, is het nachtschilderij een belangrijk onderwerp in de Duitse schilderkunst geworden.

The artist presents a landscape by night. The clear light from the full moon illuminates the countryside, the trees, a pool in the foreground and the ruin of a gothic church. To the right sits a monk on some stone debris. His dark, almost black habit is hardly visible in the surroundings. Lost in his thoughts, perhaps in prayer, he stares straight ahead. His gaze falls upon the water that shines in the moonlight. The ruin of a gothic church is recognisable on the right, where the remains of the nave and the transept are still visible. Could the monk be thinking about the past, when the ruin was still an imposing monastery and the monastic buildings formed an impressive sight? All that now remains of the church are a few round columns, supporting pointed arches and the windowed floor above, once rising in gothic vaults that spanned the nave. To the right, the viewer recognises a closed triforium in the transept. Plants and occasionally even trees sprout from the crumbling building. It seems as if the ruin is becoming one with the greatness of nature. The motif of the painting, a person meditating before a building from the past, preferably a ruin, by moonlight, is an uncommon one in nineteenth century Dutch art. It is a literary motif that formed an important topic in German Romanticism paintings. Ever since the great German poet Novalis used the theme of the contrast between the dominions of light and darkness, the night, in 1800 in his Hymns to the Night, the nocturnal painting became an important subject in the German art world.

Abwärts wend ich mich, zu der heiligen, unaussprechlichen, geheimnißvollen Nacht, dichtte Novalis in de eerste ‘Hymne aan de nacht’. Zijn woorden lijken een programma voor de Duitse romantiek. Het licht als symbool van de dag, waarvan de dichter zich afwendt, staat voor de ratio, de wetenschap, de Verlichting en het fundament voor het leven. De duisternis, de nacht, is het symbool van emoties, verlangen, van creativiteit, van het geheim en van de bron der liefde. De nacht is ook een symbool voor gespook en de dood. Kruseman heeft nog een belangrijk element toegevoegd aan hetgeen Novalis in zijn beroemde dichtregels tot uitdrukking brengt. De ruïne van een gotische kerk, op zichzelf symbool van ondergang en verval, wordt overwoekerd

Abwärts wend ich mich, zu der heiligen, unaussprechlichen, geheimnißvollen Nacht, wrote Novalis in the first Hymn to the night. His words are almost a program for German Romanticism. Light as a symbol of day, from which the poet turns away, represents the rationality of science, the Enlightenment and the foundations of life. The darkness, the night, is the symbol of emotion, desire, of creativity, of the secret and the source of love. The night is also a symbol of haunting and death. Kruseman added a significant element to that which Novalis expressed in his famous verses. The ruin of a gothic church, itself a symbol of decline and decay, becomes overgrown with plants and thus descends even further

EEN ROMANTISCHE REIS

A ROMANTIC JOURNEY

7 Basile de Loose (1809-1885) Dorpsfeest Village fair signed l.r. 1838 | canvas, 87 x 104.5 cm

8 Adriaan Wulffaert (1804-1873) Afscheid van het bruidspaar The bridal couple bids farewell signed l.l. 1838 | panel, 59.5 x 74.5 cm

Romantiek

Romanticism

‘Romantiek is de voortzetting van de godsdienst met esthetische middelen’, zo schreef Rüdiger Safranski in zijn beroemde boek over de periode van de Romantiek, Die Romantik. Eine deutsche Affäre (2009). Het irrationele, fantastische en subjectieve staat niet alleen tegenover de waarheid, maar verandert deze ook:

‘Romanticism is the continuation of religion by aesthetic means’, so wrote Rüdiger Safranski in his famous book about the Romantic era, Die Romantik. Eine deutsche Affäre (2009). The irrational, fantastical and subjective is not only the opposite of the truth, but also changes it:

Schläft ein Lied in allen Dingen, Die da träumen fort und fort, Und die Welt hebt an zu singen, Triffst du nur das Zauberwort De magische betovering wordt niet alleen door het juiste woord van de dichter uitgelokt, ook een schilderij kan de verandering van de werkelijkheid in het rijk der mogelijkheden teweegbrengen. Bovenstaande regels komen uit het bekendste gedicht van de romantiek, van de hand van Joseph von Eichendorff, met de titel Wünschelrute (wichelroede). In de schilderijen van de Verzameling Rademakers vindt men deze verwantschap vol verlangen tussen werkelijkheid en mogelijkheid, tussen dag en nacht. Het alledaagse en het universum zijn met elkaar verbonden. De weidse landschappen zijn niet door God geschapen, maar gecreëerd door kunstenaars: bergen, hemel, bovenaards licht. De godsdienst is niet afgeschaft maar wordt voortgezet als geestelijke visie in olieverf op doek. De wichelroede vertoont zich in de collectie Rademakers in dubbele zin: het toverwoord van de schilder is het schilderij en de wichelroede in de hand van de verzamelaar wijst ons de weg naar die prachtige schilderijen. Zij tonen ons dat de romantiek in de zich razendsnel veranderende wereld van de negentiende eeuw een groot esthetisch tegenwicht betekende tegen de modernisering en vervreemding en zij leggen getuigenis af van een levensgevoel dat tegenwoordig met het twijfelachtige begrip ‘romantisch’ niet meer in overeenstemming te brengen is. Zij laten ook zien dat een man als Jef Rademakers ons met zijn verzameling aan dit twijfelachtige begrip van romantiek voorbij loodst en ons noopt tot bezinning op de kern van ons huidige bestaan door ons te confronteren

Schläft ein Lied in allen Dingen Die da träumen fort und fort Und die Welt hebt an zu singen Triffst du nur das Zauberwort A magical enchantment is not elicited only by the appropriate word from a poet, but a painting can also bring about a change in the reality of the realm of possibilities. Probably the most famous Romanticism poem is by Joseph von Eichendorff, entitled Wünschelrute (Dowsing rod), evokes the incredible energy of the romantic artist and his views of dreamy things, dormant songs and the singing world. In the paintings of the Rademakers collection we find this relationship full of longing between reality and possibility, between day and night. The every-day and the universe are connected. The vast landscapes were not created by God but by the artists: mountains, heaven, otherworldly light. Religion is not abolished but continues as a spiritual vision in oil on canvas. The divining rod can be found in the Rademakers collection in two senses: the artists’ magic word is the painting and the rod in the hand of the collector has shown us the way to these beautiful paintings. They show us that Romanticism signified a great aesthetic counterweight in relation to the modernisation and alienation of the rapidly changing world of the nineteenth century and they bear witness to a way of life that now no longer conforms with the dubious concept of ‘Romantic’. They also show that a man like Jef Rademakers guides us past this dubious concept of romance with his collection and compels us to reflect on the nature of our current existence by confronting us with the essence of Romanticism. His collection represents just a fraction of the great European movement of Romanticism:

met het wezen van de romantiek. Zijn verzameling vormt slechts een uitsnede van de grote Europese stroming der romantiek: geen werken van Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Eugène Delacroix, Théodore Géricault of Francisco de Goya. In plaats daarvan namen die in het grote concert van de Europese romantiek nauwelijks een rol spelen, van kunstenaars uit het Koninkrijk der Nederlanden, uit België en Nederland, uit de periode van 1800 tot 1870. Met meer dan honderd schilderijen intensiveert en nuanceert hij het beeld dat wij tot heden van deze stroming hadden en maakt dingen zichtbaar waarvan wij nauwelijks weet hadden. Zijn mozaïek van de romantiek in de Lage Landen is een prachtig voorbeeld van de laatste strofe van Goethes gedicht ‘Natur und Kunst’ uit 1800: Wer Großes will muss sich zusammenraffen, In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister und das Gesetz nur kann uns Freiheit geben De Duitse en Franse Romantiek ontwikkelde zich op het einde van de achttiende en in de vroege negentiende eeuw. Zij ontstond als reactie op het heldere, rationele denken van de Verlichting. In enkele landen was ook de Franse overheersing van betekenis, omdat de Franse cultuur met het classicisme van Jaques-Louis David stijlbepalend werd en Parijs in alles de toon aangaf. In Duitsland lag dit anders. Het land bestond uit vele zelfstandige rijkjes en zo konden er meerdere centra ontstaan, zoals op de eerste plaats Dresden (Caspar David Friedrich), maar ook Berlijn, München, Frankfurt en Düsseldorf. De Akademie van Düsseldorf stond lange tijd onder leiding van de uit Berlijn stammende schilder Friedrich Wilhelm von Schadow. Een belangrijke romantische kunstenaar die in Düsseldorf onderwees, was Carl Friedrich Lessing. Een kunstenaar als Andreas Achenbach, met zijn grote bewondering voor Italië, had grote invloed in Nederland en zond zijn werk na 1839 regelmatig in naar de Nederlandse tentoonstellingen van Levende Meesters. Tussen de Königliche Akademie in Düsseldorf en de School van Koekkoek in Kleef bestonden nauwelijks contacten. Koekkoek heeft vanwege het accent dat in het onderwijs aldaar op het historische element werd gelegd, de School van Düsseldorf als ‘onwaar’ bekritiseerd. Ook in Engeland was de situatie niet anders. Grote kunstenaars

no works by Caspar David Friedrich, by William Turner, by John Constable, by Eugène Delacroix, Théodore Géricault or Francisco de Goya. Instead we find names that barely play a part in the great concert of European Romanticism, artists from the Kingdom of the Netherlands, from Belgium and Holland, from the period 1800 to 1870. With more than one hundred paintings he intensifies and qualifies the impression that we had of this movement until now and makes visible things of which we were previously unaware. His mosaic of Romanticism in the Low Countries is a wonderful example of the last verse of Goethe’s poem ‘Natur und Kunst’ from 1800: Wer Großes will muss sich zusammenraffen, In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister und das Gesetz nur kann uns Freiheit geben German and French Romanticism developed through the late eighteenth century and into the early nineteenth century as a reaction to the clear, rational thinking of the Enlightenment. There was certainly French domination in several countries because the French culture was styledefining, with the classicism of Jaques Louis David, and Paris set the tone for everything. But things were different in Germany. The country consisted of many independent kingdoms, which meant that multiple centres could exist, such as the forerunner Dresden (Caspar David Friedrich!), but also Berlin, Munich, Frankfurt and Düsseldorf. The Academy of Düsseldorf was for a long time headed by an artist originally from Berlin, Friedrich Wilhelm von Schadow. An important romantic artist teaching in Düsseldorf was Carl Friedrich Lessing. The artist Andreas Achenbach, with his great admiration for all things Italian, had significant influence in the Netherlands and after 1839 he regularly submitted work to the Dutch exhibition of Living Masters. There was hardly any contact between the Royal Academy in Düsseldorf and the School of Koekkoek in Kleve. Due to the educational emphasis that was placed on historical elements, Koekkoek criticised the School of Düsseldorf as ‘false’. The situation in England was similar. It was great artists such as Turner and Blake that defined the image of Romanticism there.

10 Pieter Kluyver (1816-1900) Winterlandschap met spookachtige bomen Winter landscape with ghostly trees signed l.r. | canvas 106 x 134 cm

11 Pieter Kluyver (1816-1900) Bomen bij stormweer Trees in stormy weather signed l.r.| canvas, 78.2 x 65.3 cm

12 Pieter Kluyver (1816-1900) Zomerlandschap met schapen Summer landscape with sheep signed l.r. 1851 | panel, 39.8 x 53.9 cm

A ROMANTIC JOURNEY

ISBN 978-94-6226-065-8

UITGEVERIJ LECTURIS