i n bevr ij d neder lan d November – december 1945
De Zwitserse Magnum-fotograaf Werner Bischof (1916 – 1954) werkte als fotojournalist voor tijdschriften als Life en Picture Post. In de twee decennia voor zijn vroege dood in 1954 creëerde hij een indrukwekkend en veelzijdig oeuvre. Bischofs faam begon toen hij vlak na het einde van de Tweede Wereldoorlog verslag deed van ontredderde mensen in getroffen steden in West-Europa, waar hij, zoals hij het zelf noemt, ‘het gezicht van de lijdende mens’ vastlegt. Zo belandde hij november-december 1945 in het gehavende Nederland. De foto’s die Werner Bischof in Nederland maakte, waarvan er hier twintig voor het eerst worden gepubliceerd, geven een indringend beeld van de puinhopen en het leed in die koude maanden toen de euforie van de bevrijding langzaam wegebde en de grootschalige wederopbouw nog moest beginnen.
Werner Bischof in bevrijd nederland
Werner Bischof
Werner Bischof i n b ev r i j d n e d e r la n d November – december 1945
LECTURIS / FOTOMUSEUM DEN HAAG
|3
WERNER BISCHOF
Sint Servaasburg, Maastricht, november 1945
NEDERLAND ENGELAND BELGIË
FRANKRIJK
DUITSLAND
ZWITSERLAND
WERNER BISCHOF door Wi m va n Si n de re n
Op zaterdag 5 mei 1945, tijdens een bijeenkomst in Hotel de Wereld in Wageningen, geeft de Duitse bezetter zich over aan de geallieerden en is de bevrijding van Nederland een feit. Een paar dagen later, in de nacht van 8 op 9 mei, tekent het Duitse opperbevel in Berlijn een onvoorwaardelijk overgaveverdrag met de Sovjet-Unie en de geallieerden waarmee de bevrijding van geheel Europa definitief wordt beklonken. Als de Japanners zich vervolgens op 2 september 1945 overgeven aan de Amerikanen is de Tweede Wereldoorlog officieel afgelopen. Het aantal dodelijke slachtoffers wordt tegenwoordig geschat op 50 tot 60 miljoen. Terwijl op 20 november 1945 de Neurenberger Processen beginnen waarin de Duitsers worden berecht voor hun oorlogsmisdaden, begeven fotograaf Werner Bischof (1916 – 1954) en grafisch vormgever Emil Schulthess (1913 – 1996) zich die maand vanuit hun woonplaats Zürich op weg naar het noorden om de door de oorlog gehavende landen Luxemburg, Nederland, België en Frankrijk te bezoeken. Een rondreis die meer dan vijf weken in beslag gaat nemen; een week voor kerst zijn ze weer thuis. De jonge Zwitsers verplaatsen zich met behulp van een personenauto waarin provisorisch een donkere kamer is gebouwd. Schulthess is de chauffeur omdat zijn compagnon geen rijbewijs heeft. Hun opdracht is tweeledig: voor de hulporganisatie Die Schweizer Spende zal Bischof de resultaten van de materiële steun die de Zwitsers aan de getroffen landen hebben geboden in beeld brengen en voor het culturele maandblad Du maken beide
mannen een fotoreportage die in het voorjaar van 1946 zal verschijnen in een themanummer onder de titel ‘Europa’. Schulthess is als vormgever verbonden aan Du. De visa aan betreffende landen worden door Bischof geregeld via Die Schweizer Spende en de auto – een vooroorlogs model van het Duitse merk Wanderer – is aan Schulthess ter beschikking gesteld door de firma Conzett & Huber, zijn werkgever en uitgeefmaatschappij van Du. Behalve de auto, leent het bedrijf tevens een kleurencamera uit aan beide mannen; het is een Devin Tri-Color Camera – geïntroduceerd in 1935 en van Amerikaanse makelij. Een toestel dat in één opname drie verschillende grootformaat kleurennegatieven kan belichten die vervolgens bij het over elkaar heen afdrukken in een heuse kleurenfoto resulteren. In zijn logboek noteert Emil Schulthess dat de lange reis net zo avontuurlijk als lastig is verlopen, niet in de laatste plaats door de constante technische mankementen aan het tweedehands vehikel en door de brandstofschaarste in de landen die zij aandoen. Bij Bazel steken ze de grens over waarna ze door de Franse douane meteen worden gedwongen om de dertig kilo aan stevig verpakte sigaretten (bestemd voor wederopbouwerkers in Luxemburg!) uit te pakken en te tellen – een vertraging van zes uur. Hierna begint de reis dan echt. De winterkou dient zich al aan en terwijl het voortdurend regent zijn Bischof en zijn chauffeur getuige van de ‘vreselijke vernietigingen en onvoorstelbare chaos’ in de steden die zij passeren – St. Dié, Epinal, Metz,
Reproducties van omslag en dertien pagina’s binnenwerk van Du, nr. 3, maart 1946. — Thema ‘Der gefährdete Mensch’ (De kwetsbare mens) met twaalf foto’s van Cas Oorthuys en Emmy Andriesse. — Originele afmetingen van het maandblad zijn 245 mm breed x 323 mm hoog.
| 11
| 13
| 15
| 17
| 19
WERNER BISCHOF
Maastricht, november 1945
| 41
| 49
WERNER BISCHOF
Venlo, november 1945
| 57
WERNER BISCHOF
Waterlooplein, Amsterdam, november 1945
WERNER BISCHOF
Leidsestraat, Amsterdam, november 1945
| 61
WERNER BISCHOF
Schiphol, november 1945
| 67
| 91
WERNER BISCHOF
Walcheren, Zeeland, december 1945
i n bevr ij d neder lan d November – december 1945
De Zwitserse Magnum-fotograaf Werner Bischof (1916 – 1954) werkte als fotojournalist voor tijdschriften als Life en Picture Post. In de twee decennia voor zijn vroege dood in 1954 creëerde hij een indrukwekkend en veelzijdig oeuvre. Bischofs faam begon toen hij vlak na het einde van de Tweede Wereldoorlog verslag deed van ontredderde mensen in getroffen steden in West-Europa, waar hij, zoals hij het zelf noemt, ‘het gezicht van de lijdende mens’ vastlegt. Zo belandde hij november-december 1945 in het gehavende Nederland. De foto’s die Werner Bischof in Nederland maakte, waarvan er hier twintig voor het eerst worden gepubliceerd, geven een indringend beeld van de puinhopen en het leed in die koude maanden toen de euforie van de bevrijding langzaam wegebde en de grootschalige wederopbouw nog moest beginnen.
Werner Bischof in bevrijd nederland
Werner Bischof
Werner Bischof i n b ev r i j d n e d e r la n d November – december 1945
LECTURIS / FOTOMUSEUM DEN HAAG