Reizen Madeira “Lieve dochter, ik ga verhuizen naar Madeira.” Het nieuws sloeg niet echt in als een bom, maar het was toch even slikken toen ik het te horen kreeg. We zijn nu een paar jaar verder en mijn vader woont na zijn Madeira-avontuur terug in Vlaanderen, maar het Portugese bloemeneiland heeft hem duidelijk nog niet losgelaten. Samen gaan we op zoek naar de sporen die onze Vlaamse voorouders – en hijzelf – er achterlieten.
Terug naar Madeira De grote liefde van mijn vader
Tekst Leentje De Leeuw Foto’s Leentje De Leeuw & Toni de coninck
↓ De meeste wijngaarden bevinden zich in het noordelijke deel van het eiland.
In het vliegtuig vertelt mijn vader over zijn
Natuurlijk kan je in een stad aan zee moeilijk
voorliefde voor het kleine – 740 km² – eilandje
verdwalen, zeker als die op steile hellingen is
in de Atlantische Oceaan: “Toen ik voor het
gebouwd: dan stroom je vanzelf richting zee.
eerst naar Madeira ging, leek het alsof ik er
Maar er was meer. Op de een of andere manier
ooit al langere tijd had gewoond. Een stads-
‘zag’ ik gebouwen die er al lang niet meer zijn
plan van Funchal gebruikte ik bijna nooit.
en overgebleven historische plaatsen kwamen me voor ogen in een heel andere omgeving. Zoveel jaren later ben ik er dan gaan wonen, met de bedoeling in het toerisme te werken, maar dat bleek helaas moeilijker dan ik dacht.” “Je gaat er niet zomaar aan de slag als gids. Nadat je bewezen hebt dat je voldoende Portugees kent, moet je een intensieve cursus van een jaar volgen: geschiedenis, geografie, plantkunde, kunst – kortom, alles wat een toerist maar zou kunnen vragen, komt aan bod. Als je geslaagd bent voor de examens, is het afwachten of je al dan niet een brevet krijgt. Er is immers een numerus clausus, zij het ná de opleiding. Als buitenlander moet je dan al heel sterk zijn om het officiële brevet te krijgen.” Dus leidde mijn vader af en toe vrienden of bekenden rond op het eiland. Niet als gids, maar als insider en tolk.
Spannende landing Na 3,5 uur vliegen breekt het eerste spannende moment aan: de landing. In een niet eens zo ver verleden vergde het een speciaal brevet om hier te mogen landen, omwille van de scherpe bocht boven de oceaan en de ultrakorte landingsbaan. Dankzij een spectaculair staaltje architecturaal vernuft, waarbij de lan42
maart 2009 uit-magazine
dingsbaan voor de helft werd uitgebreid met
Quinta Mirabela, een vijfsterrenboetiekhotel.
een palenconstructie in het water, is landen
Hij zocht hier zijn weg in het toerisme en
hier vandaag gelukkig een stuk veiliger. Toch
stuurde ons enkele goede klanten uit België.
hangt er tijdens de afdaling nog altijd een
Zo begon onze zakelijke relatie. Ik verliet het
diepe stilte in de cabine.
hotel in 2005, maar we bleven contact houden.
Wat ik vanuit de lucht zie, bevalt me alvast. Het
Ik vond het fijn dat Frans zo enthousiast was
eiland is, dankzij zijn subtropische klimaat,
over Madeira en er veel over wist, maar om-
groener dan ik had verwacht. Ik krijg er
gekeerd heb ik ook altijd een fascinatie gehad
meteen een goed gevoel bij. We pikken onze
voor België. Die is ontstaan in 1982, toen ik
huurwagen op en rijden richting hotel, in de
supporterde voor de Rode Duivels op het WK-
heuvels rond Funchal. Op mij komt het verkeer
voetbal. Ik hield van het spel van de Belgen:
bij momenten ronduit gevaarlijk over, maar
Gerets, Vercauteren, Ceulemans, Van der Elst,
met papa aan het stuur voel ik me – redelijk –
Vandereycken …”
veilig. Na de check-in en een verkwikkende
“Sindsdien zijn er nog andere interesses bijge-
douche, gaat het richting stadscentrum. Mijn
komen. Zo groeide ik op met Spirou, Kuifje en
reisboeken laat ik in mijn tas zitten, ik heb
het werk van Hermann & Greg en Schuiten &
immers mijn persoonlijke gids bij.
Peeters. Begin jaren negentig was ik zeer on-
↑ De ‘mercado dos lavradores’ is vooral op vrijdag en zaterdag een verzamelplek voor toeristen en cruisereizigers. ↓ Frans De Leeuw.
der de indruk van de film ‘C’est arrivé près de
Fan van België
chez vous’ en ontdekte ik dEUS, nog steeds een
We hebben een afspraak met Ricardo, een
van mijn favoriete bands. Verder ben ik een ge-
kennis van mijn vader die ons voor de lunch
schiedenisliefhebber en België heeft een enorm
heeft uitgenodigd in het Golden Gate Grand
rijk verleden. Het kleine land ligt in het cen-
Café. Nieuwsgierig als ik ben, wil ik van
trum van Europa, omringd door de machtige
deze charmante heer weten hoe hij mijn
naties Frankrijk en Duitsland, maar heeft toch
vader heeft ontmoet. “Ik leerde Frans kennen
zijn onafhankelijkheid weten te behouden.
in 2004, toen ik general manager was van
Een beetje zoals Portugal, maar wij hebben uit-magazine
maart 2009
43
enkel Spanje en de Atlantische Oceaan als
zonden. Wat nu onze trots is, heeft hen flink
buren. En uiteraard ben ik ook een groot lief-
wat suiker gekost.”
hebber van de Belgische bieren!”
Het museum zelf ziet er wat vervallen uit,
Vanop het terras aanschouwen we het eiland-
maar de schilderijen uit de 15e en 16e eeuw van
leven en ik zie mijn vader opfleuren. Genietend
onder meer Dirc Bouts, Gerard David, Joost
van een stuk verse vis, een lokaal wijntje en de
van Cleve en Pieter Coecke van Aelst maken in-
zon bespreken we de rest van het programma.
druk. Ook in andere musea in de stad vind je
Ik begin te begrijpen waarom mijn vader zich
kunstwerken die uit onze contreien stammen.
hier zo snel thuis voelde…
Terwijl we de rest van de kunstschatten bekijken, vertelt mijn vader verder: “Vlaamse
Vlaamse kunst in ruil voor suiker
suikerhandelaars werkten vaak in dienst van
Op wandelafstand van onze lunchplek ligt het
Italiaanse kooplui en namen dan zelfs een Ita-
voormalige aartsbisschoppelijke paleis, waar
liaanse of Portugese naam aan. Naar Madeira
nu het museum van sacrale kunst is onderge-
kwamen ze zelden, maar een van hen, João
bracht. De collectie Vlaamse meesters is in-
Esmeraldo, bouwde hier een groot stads-
drukwekkend. Het verwondert mijn vader niet.
paleis. Hij ontving er onder meer zijn vriend
“De Madeirese handelaars wilden hun plaats
↓ Ook ’s winters kun je in Funchal de favoriete Vlaamse bezigheid beoefenen: terrasjes doen.
Christoffel Colombus.” Rond de opgegraven
in de hemel verzekeren en die wens leidde
fundamenten van dat gebouw werd het sui-
hen via de handel in suiker met eerst Brugge
kermuseum opgericht. Talrijke handelsdocu-
en later Antwerpen naar de Vlaamse schilders,
menten, tekeningen en gebruiksvoorwerpen
beeldhouwers en zilversmeden. Elk doek of
bewijzen het belang van de toenmalige suiker-
beeld, elke kelk die ze aan de kerk schonken,
handel. Het was geen toeval dat Italianen en
bezorgde hen een vrijgeleide voor nog wat
Vlamingen elkaar hier ontmoetten. Vele handelsvennootschappen
hadden
immers
bi-
laterale wortels. “In oude geschriften vond ik de naam van een Vlaamse agent voor een Italiaanse suikerkoopman. In zijn Portugese naam komt het woord leão, leeuw, voor. Toeval of niet?” De suikerrietteelt op Madeira is inmiddels sterk teruggelopen. Toch zijn er nog enkele raffinaderijen die zo nu en dan açucar de cana (rietsuiker) en ook een koppige aguardente (rum) produceren. In Calheta, in het zuidwesten van het eiland, kan je zo’n raffinaderij in werking bezoeken.
Het eilandleven Het leven in het moderne Funchal verloopt in een zuiders ritme. We zitten op de ideale plaats om dit gade te slaan: het terras van het café Apolo vlak bij de kathedraal. Oudere mannen zitten te keuvelen en domino te spelen. Uit hun ooghoek bewaken ze de gestage stroom van toeristen, parlementariërs, drukdoende zakenlui en groepjes schoolkinderen in uniform. Ook voor mijn vader is het eiland een bron van rust. “Ik wisselde mijn verblijven hier af met periodes in België. Als ambtenaar kon ik makkelijk loopbaanonderbreking nemen. Eens mijn financiële reserves aangevuld waren, trok ik weer naar Madeira, waar ik bij mijn Portugese vriendin woonde.” 44
maart 2009 uit-magazine
De tips van Frans De Leeuw
1
Vlak bij Terreiro da Luta bevindt zich de hotelschool. Vanaf het terras heb je een mooi uitzicht over de baai van Funchal.
Je kan er in alle rust rondwandelen én uitstekend eten en drinken. Je komt er vanuit Monte via de weg naar Poiso.
2
Breng op een regenachtige dag een bezoek aan het Casa da Luz, het elektriciteitsmuseum, vlak bij de Mercado
dos Lavradores. Je ontdekt er hoeveel moeite het heeft gekost om het hele eiland van elektriciteit te voorzien.
3
Voor een leuke dag op het water ga je langs bij Ventura do Mar. Een tocht tot voorbij Cabo Girão of verder op
zee dolfijnen en walvissen spotten kan je boeken aan de kiosk in de jachthaven. Info: www.venturadomar.com. Uiteraard kan dit ook via de receptie van je hotel of de Pegaseagent ter plaatse.
4
Wil je in een eenvoudig restaurantje een stevige, niet te dure hap eten, bestel dan een prego no prato, een dun
biefstukje overdekt met een plak ham of kaas en een spiegelei. Het wordt geserveerd met sla, tomaat, ui, worteltjes en rijst of batatas fritas. De lekkerste at ik in restaurant
Mesão in de Rua das Murças in Funchal. Ook heerlijk is de bolo de caco, een warm, doorgesneden
plat
broodje,
binnenin
bestreken met lookboter. Heerlijk met een sterk geitenkaasje, olijven en een fris glas Coral, de plaatselijke pils.
uit-magazine
maart 2009
45
langs de antieke irrigatiekanalen, de zogenaamde levadas. Omdat het weer hier onverwachts kan omslaan, gaan ook een trui en regenjas mee in de rugzak. Bekijk vooraf in een betrouwbare gids het niveau van de wandelingen. Voor sommige tochten mag je geen last van hoogtevrees hebben, maar de uitzichten zijn adembenemend. Ik geniet met volle teugen en stel me geen vragen meer bij de vurige wens van mijn vader om de rest van zijn dagen hier te slijten…
■
Praktisch
↑ Het lavastrand van Funchal, met het laatste avondlicht.
Het leven als huisman op dit prachtige eiland was voor hem de perfecte manier om de naweeën van zijn echtscheiding te verwerken. “Dankzij mijn vriendin kwam ik in contact met andere eilandbewoners en ontdekte het dagdagelijkse leven hier, niet veel verschillend van het onze maar wel gekenmerkt door rust. Er wordt hier hard gewerkt, maar stress lijkt niet te bestaan. Op tijd komen voor een afspraak wordt bijna als onbeleefd ervaren. Je komt best een tiental minuutjes te laat en dan ben je nog de eerste.” We zetten ons aan een heerlijke maaltijd en maken ons op voor een absolute must: een levadawandeling. Madeira beschikt over meer dan tweeduizend kilometer wandelpaden
Bijzondere ontmoetingen “Een ontmoeting die me altijd zijn bijblijven, was mijn gesprek met een oude man op Cabo Girão, een wondermooie plaats. Hij vroeg me een sigaret en vertelde over de achteruitgang van de landbouw op Madeira. Vroeger was het eiland zelfbedruipend, nu wordt het grootste deel van de groenten en het fruit ingevoerd van het vasteland. De vroegere terrassen, met veel noest werk aangelegd door de landbouwers, liggen er op veel plaatsen verlaten en overwoekerd bij. Sommige landbouwgebieden zijn nu ingepalmd door toeristische resorts.” “Ooit was ik een hele dag op pad met de eigenaar van Estalagem Eira do Serrado om groenten en fruit voor het hotel te kopen. We reden langs kleine weggetjes naar landbouwers die hun fazenda hoog in de bergen of diep in een dal hadden. Een zak uien kopen kostte ongeveer een uur, want er moest eerst uitgebreid verteld worden over de familie, het weer en de prijs van meststoffen.”
46
maart 2009 uit-magazine
UIT-Magazine reisde naar Madeira met Pegase. We logeerden in Hotel Quinta Jardins do Lago. Het landhuis dateert uit 1750 en was tot een paar jaar geleden de privéwoning van de beroemde wijnfamilie Blandy. In de 2,5 hectaren grote tuin bloeien zo’n vijfhonderd verschillende bloemen en planten en slijt reuzenschildpad Colombo zijn dagen. Een weekverblijf in Quinta Jardins do Lago***** op basis van logies en ontbijt is mogelijk vanaf € 1.155 p.p. Meer info vind je in de Pegase-zomerbrochure. Voor reserveringen kan je terecht bij je reisagent, op de website www.pegase.be of het nummer 070/224.032. Huurwagen: Het eiland verkennen doe je het best per huurwagen. Wij huurden een Renault Mégane bij Avis op de luchthaven van Funchal. Info en reserveringen: www.avis.be of 070/223.001. Enkele gouden tips: - Huur een wagen met voldoende motorvermogen. De hellingen op het eiland gaan tot 14 à 17%. - Regelmatig denderen er stevige brokstukken van de steile rotswanden. Rij met de ramen open en maak dat je wegkomt als je het ritselende geluid van vallende steentjes hoort. Openbaar vervoer: Als je het toch wel hectische verkeer van Madeira liever niet als chauffeur trotseert, kan je rekenen op het openbaar vervoer. In Funchal zelf is het netwerk van bussen erg uitgebreid. In het hoofdkantoor van de toeristische dienst in Funchal is een uurregeling verkrijgbaar. Beste reistijd: Madeira geniet een subtropisch klimaat, waardoor elke periode van het jaar geschikt is. In de maanden april en mei merk je het best waarom dit het bloemeneiland wordt genoemd. De bloemenstoet, het feest van de vrede… het zijn onvergetelijke belevenissen.
Toeristische info - APM, Madeira Promotion Bureau, Rua dos Aranhas 24- 26, Funchal, tel. 00351/291/203.420, geral@ap-madeira.pt, www.madeirapromotionbureau.com. - Toeristische Dienst Funchal, Avenida Arriaga 16, tel. 00351/291/211.902 - Portugese Dienst voor Toerisme, Blanchestraat 15/5, 1050 Brussel, tel. 078/79.18.18, info@visitportugal.com, www.visitportugal.com.