efØeÙe JeeÛekeâ Êb÷ºÉå¤É®ô 2015 +ÆEò 2 ueerpee-Fbef[Ùee ns efveÙelekeâeefuekeâ Des.Sce.F&. HeâeTb[sMeve leHexâ ØekeâeefMele kesâues peeles. lÙeeÛeer DeeJe=òeer ceje"er Yee<esle ÙegJee ®jue DemeesefmeSMeve, veeiehetj ceeHe&âle uesKebeÛee ceje"er DevegJeeo keâ¤ve ØekeâeefMele keâjerle Deensle. cegKÙe mebheeokeâ kesâ.Jner.Sme Øemeeo Des.Sce.F&.HeâeGb[sMeve JÙeJemLeehekeâerÙe mebÛeeuekeâ šer.Sce jeOee Des.Sce. F&. HeâeGb[sMeve ceje"er mebheeove ollee heešerue ÙegJee ®jue DemeesefmeSMeve, veeiehetj ceje"er DevegJeeo [e@. meefjlee ceesJee[s, ollee heešerue, [e@. efJeveeso Ke[mes, ue#ceerkeâeble he[esUs, megjsMe uegues, ßeer. Deefveue yeesje[s DevegJeeo mecevJeÙeve hetCeeacee Des.Sce.F&.HeâebT[sMeve ØeMeemeve ®keäceerCeer peer.peer Des.Sce.F&.HeâeTb[sMeve ÙegJee ®jue DemeesefmeSMeve 23, oeleerj efveJeeme, vÙet Decejveiej, efÛeKeueer jes[, ceevesJee[e efjbie jes[, veeiehetj - 440034. Heâesve : +91-712-2743972 / 2743986 Fcesue : info@yraindia.org JesyemeeF&š : www.yraindia.org Des.Sce.F&. HeâeGb[sMeve veb. 204, 100 Hetâš efjbie jes[, 3 Hesâpe, yeveeMebkeâjer, 2 je yuee@keâ, 3 jer mšspe, yebieueesj - 560075, Yeejle Heâesve : +91-080-2669 9512, +91-080-26699522 F&cesue : leisaindia@yahoo.co.in JesyemeeF&š : www.leisaindia.org He@âkeäme : + 91-080-2669 9410 cegõkeâ : efovesMe «eeHeâerkeâ, veeiehetj cees. 9422119631 cegKe he=‰ Heâesšes : www.listrux.com (17 June 14)
efuepee Fbef[Ùee šerce lehexâ DeeheCee meJeeËvee veefJeve Je<ee&ÛÙee neefo&keâ MegYesÛÚe. Ùee hetJeeaÛes leerve ceje"er Debkeâ DeeheuÙee heÙeËle heesnesÛeues DemeleerueÛe. Deecneuee Kee$eer Deens keâer DeeheCe efuepee ceefOeue uesKe efveÙeefcele JeeÛelee. Ùee efveÙelekeâeefuekeâeletve MeeÕele MesleerÛÙee meboYee&le cetU Fb«epeer ceOÙes ØekeâeefMele kesâuesuÙee keâener efveJe[keâ uesKeebÛes ceje"er Yee<eeblej keâ¤ve ceje"erceOÙes ØekeâeefMele kesâues peeleele. Ùee Éejs efJeefJeOe heÙee&JejCeerÙe DeJemLeeceOÙes Deveskeâ ÙeMemJeer ØeÙeesieebÛes Je ke=âef<e heOoleerÛes JeCe&ve Je ÙeMeesieeLee JeeÛekeâeheÙeËle heesnesÛeJeCÙeeÛes Deecner ØeÙelve keâjerle Deenesle. meve 2016 ns Je<e& mebÙegòeâ je°^ mebIeeves Deeblejje°^erÙe keâ[OeevÙe Je<e& peeefnj kesâues Deens. lÙee efveefceòeeves keâ[OeevÙeeJejerue Skeâ uesKe efJeMes<elJeeves Deecner Ùee Debkeâele meceeefJe° kesâuee Deens. ne Debkeâ heÙee&JejCeerÙe Mesleer nÙee mebkeâuhevesJej DeeOeejerle Deens. JeeÛekeâebveer mJele: keâener ØeÙeesie Deceueele DeeCeeJes eEkeâJee DeeheuÙee mebhekeâe&leerue MeslekeâNÙeebvee mecepeeJetve meebietve ns ØeÙeesie lÙeebvee Deelcemeele keâjCÙeeme Øeeslmeeefnle keâjeJes DeMeer DeeceÛeer FÛÚe Deens. efJeMes<elJeeves JeeÛekeâ ns DeefOekeâejer, MeeŒe%e Je ueeskeâ ØeefleefveOeer Demeleerue lej lÙeebveer DeMee ØeÙeesieevee Deveskeâ MeslekeâNÙeebheÙe&le heesnesÛeJeCÙeemee"er meJe& ØeÙelve keâjeJes Demes DeeceÛes DeeJneve Deens. uesKeebÛÙee JeeÛeveeletveÛe DeeheuÙeeuee keâUsue keâer ne yeoue Ie[Jetve DeeCeCes MekeäÙe Deens. lÙeeÛes otjieeceer heefjCeece DeeheuÙee me=°erJej cees"Ùee ØeceeCeele nesleerue ÙeeÛeer peeCeerJe osefKeue nesF&ue. heÙee&JejCeerÙe yeoueebÛÙee mebkeâševee keâmes meeceesjs peelee ÙesF&ue Ùeeyeeyele mebÙegòeâ je°^ mebIeeÛÙee heeleUerJej vegkeâleerÛe peeieeflekeâ heefj<eo Peeueer. Ùee DebkeâeÛÙee efveefceòeeves meJe& je°^eveer "jefJeuesuÙee GösMeeheÙeËle heesnesÛeJeCÙeeÛÙee ØeÙelveeleerue Skeâ KeejerÛee Jeeše cnCetve DeeheCee meJeeËÛÙee neleele ne 2015 Ûee ogmeje Debkeâ osle Deenesle. ke=âheÙee JeeÛeve keâje. ÛeÛee& keâje. FlejebheÙe&le heesnesÛeJee. Debceue keâjCÙeeÛee ØeÙelve keâje. lemesÛe Deeheueer ceveesieles DeeceÛÙee heÙeËle heesnÛeJee. mebheeokeâ ceb[U ueerpee cnCepesÛe yeensjerue ueeieleerÛee DelÙeuhe Jeehej Je MeeÕele Mesleer ØeCeeueer nesÙe. pÙee MeslekeâNÙeebvee heÙee&JeefCe&Ùe meblegueve ve efyeIe[efJelee Mesleer Glheeove Je Glhevve Jee{JeeÙeÛes Deens DeMee MeslekeâNÙeebmee"er ne Skeâ leebef$ekeâ Je meeceeefpekeâ heÙee&Ùe Deens. mLeeefvekeâ mebmeeOeveeÛee Je vewmeefie&keâ Øeieleer ÙeebÛee Mesleer ØeCeeueer ceOÙes ÙeLeeÙeesiÙe Jeehej DeeefCe iejpe he[uÙeeme kesâJeU keâener yee¢e ueeieleerÛee megjef#ele Je me#ece Jeehej ns ueerpeeÛes lelJe Deens. mJele:Ûes Ghepele %eeve, keâewMeuÙe, ceguÙes Je mebmke=âleerÛÙee DeeOeejeJej Deeheues YeefJe<Ùe GpJeue keâjCÙeeÛeer Gceea DemeuesuÙee ceefnuee Je heg®<e MeslekeâNÙebeÛes ns Skeâ Gpee&mLeeve Deens. Meslekeâjer DeeefCe mebyeefOele IeškeâebÛÙee menYeeieer heæleerves #eceleeJe=æer keâjCeejb ns Skeâ ceeOÙece Deens. Skebâoj Mesleer ØeCeeueer megOeejCee Je yeouelÙee iejpebevegmeej lÙee ceOÙes yeoue keâjCes DeeefCe nesCeejs yeoue ÙeesiÙe Øekeâejs Deelcemeele keâjCÙeemee"er ueerpee ns Skeâ ceeie&oMe&ve Deens. ueerpeeÉejs MesleerÛÙee heejbheeefjkeâ %eeve Je MeeŒeerÙe %eeveeÛee keâeUpeerhetJe&keâ efceueehe kesâuee peelees Je heg{s lÙee DeeOeejeJej DeeJeMÙekeâ OÙesÙe OeesjCes leÙeej keâjCÙeemee"er ØeÙelve kesâuee peelees. DeMee OeesjCeebÛee Jeehej, Øemeej, ØeÛeej keâjCÙeeÛes osefKeue ns meeOeve Deens. ueerpee ner Skeâ mebkeâuhevee Deens, Skeâ °erkeâesve Je jepekeâerÙe mebosMe Deens.
MISEREOR founded in 1958 is the German Catholic Bishops' Organization for Development operation. For over 50 years MISEREOR has been committed to fighting poverty in Africa, Asia and Latin America. MISEREOR's support is available to any human being in need - regardless of their religion, ethnicity or gender. MISEREOR believes in supporting initiatives driven and owned by the poor and the disadvantaged. It prefers to work in partnership with its local partners. Together with the beneficiaries, the partners involved help shape local development processes and implement the projects. This is how MISEREOR, together with its partners, responds to constantly changing challenges, (www.misereor.de; www.misereor.org)
Des.Sce. F&. HeâeTb[sMeve heejbheeefjkeâ %eeve Je veJeveJeerve leb$e%eeve ÙeebÛee mebiece keâ™ve DelÙeuhe yeenŸe ueeieleerÛÙee lelJeeJej vewmeefie&keâ mebmeeOeveeÛes Gòece JÙeJemLeeheve megefveef§ele keâjerle MeeÕele GheefpeefJekesâuee Øeeslmeenve osCeejer mebmLee Deens. nÙee nsletves oKKeve Yeeieelener mebmLee ueneve Je ÚesšŸee Meslekeâjer kegâšgbyeemeesyele,efMe#eCe,ØeefMe#eCe,heejbheeefjkeâ %eeve mee"JeCe,efJeefJeOe mebmLee mebIešvee meesyele DevegYeJeebÛeer osJeeCe IesJeeCe keâjerle Mesleer heæleerÛes efJeefJeOe heÙee&Ùe meelelÙeeves MeesOele Demeles. Deieoer leUeieeUele peeTve ieeJeeleerue FÛÚgkeâ MeslekeâNÙeebmeesyele lÙebevee efJeefJeOe HeâeÙeosMeerj heÙee&Ùe GheueyOe keâ™ve osCÙeeÛes ØeÙelve nŸee mebmLesleHexâ kesâues peeleele. DeMee ef"keâeCeer Flej Deveskeâ Meslekeâjer, mebmLee-mebIešveebvee efMekeâCÙeeÛeer mebOeer cnCetve keâeÙe&›eâce DeeÙeesefpele kesâues peeleele. ÙegJee ®jue DemeesefmeSMeve ner mebmLee vewmeefie&keâ mebmeeOeveeÛÙee mebJeOe&veemeesyele lÙeebÛÙee ÙeesiÙe JÙeJemLeeheveeJej DeeOeeefjle «eeceerCe Je DeeefoJeemeer #es$eele ieefjyeerJej ceele keâjCÙeemee"er veJeveJeerve GheefpeJekesâÛes ØeÙeesie Je heÙee&Ùe efvecee&Ce keâjCÙeeme ueneve Meslekeâjer, Meslecepetj, DeeefoJeemeer Je «eeceerCe iejerye mecegneme ceole keâjerle Demeles. ÙeeceOÙes ceeefnleermee"er efJeMes<e ØeÙelve kesâues peeleele.Mesleer Je Meslekeâjer mebyeefOele efJeefJeOe ØeMveebJej OeesjCeelcekeâ heeleUerJej ÙeesiÙe les efveCe&Ùe Je yeoue Ie[JeCÙeeÛee efJeMes<e ØeÙelve Flej jepÙe Je je<š^erÙe heeleUerJejerue mebIešvebe meesyele kesâues peeleele. ueerpee Fbef[ÙeebÛes efveÙele keâeefuekeâ ceje"er ceOÙes ØekeâeefMele keâjCÙeeÛee Ghe›eâce ne osefKeue lÙeeÛeeÛe Skeâ Yeeie Deens.
Deveg›eâceefCekeâe
ef[meWyej 2015 Debkeâ - 2 je
04-07 Devve-megj#ee, ieefjyeer Je pe} JeeÙet heefjJele&veeJej Skeâ GHeeÙe- heÙee&JejCeerÙe Mesleer cetU uesKekeâ : Olivier De Schutter mebÙegkeäle je<š^ mebIeeÛes Devve DeefOekeâej Ùee efJe<eÙeeÛes efJeMes<e efjHeesš&j Olivier De Schutter Ùeebveer cnš}s Deens keâer Mesleer}e HetCe&HeCes efvemeie& DeeOeeefjle yeveefJe}s Je meeceeefpekeâo=<šŸee vÙeeÙÙe GlHeeove Iesle}s lejÛe DeeHeCe Devve, Gpee&, Yetkeâ, ieefjyeer DeeefCe HeÙee&JejCe yeo} Ùee mebkeâšebÛee meecevee ke⤠Mekeâlees. iesuÙee oMekeâeceOÙes HeÙee&JejCeerÙe Mesleerle, pÙeeceOÙes cet}le: efvemeie& DeeOeeefjle Deveskeâ øeef›eâÙeebÛee DebleYee&Je Demelees lÙeeme KetHe Ûeebie}s ÙeMe DeeuÙeeÛes efomeles. peieeÛÙee Hee"erJej }eKees }neve Je iejerye MeslekeâNÙeebvee lÙeeÛes HeâeÙeos Pee}s.
08-11 oeueJeieeaÙe efhekeâebÛee Deenejele peemle Jeehej; kegâhees<eCeeJej ceele keâjCÙeeÛee GheeÙe cetU uesKekeâ : Atul Dogra, Ashutosh Sarker, Aden Aw Hassan, Pooja Sah and Aqeel Hassan Rizvi Yeejleeleerue yengleebMe ieefjye ueeskeâebÛeer ØeefLeveebÛeer iejpe oeueJeieeaÙe efhekeâeletve YeeieefJeueer peeles. DeMee efhekeâebÛes Glheeove Jee{efJeCes Je lÙeeÛeer GheueyOelee iejerye ueeskeâebvee efJeMes<ele: ceefnueebvee keâjCes ns kegâhees<eCe keâceer keâjCÙeemee"er DeefleMeÙe iejpesÛes Deens. hegJe& Yeejleeleerue Deveskeâ jepÙeebceOÙes oeUerÛes Glheeove Jee{efJeCÙeeÛÙee ØeÙelveebcegUs lÙee Yeeieeleerue kegâšgbyeevee hees<ekeâ DeenejemeesyeleÛe Deefleefjòeâ GlheVe Je peefceveerÛeer megefhekeâlee Jee{efJeCÙeeme ceole Peeueer Je lÙeebÛes mLeueeblej keâceer Peeues.
12-13 Skeâef$ele ke=âleerÛes DeieefCele HeâeÙeos ‘meeceeefpekeâ GÅeesieeÛeer keâLee’ cetU uesKekeâ : Pramel Gupta ceOÙe ØeosMeeleerue Meslekeâjer heÙee&JejCeemee"er GheÙegòeâ MeeÕele MesleerÛÙee heæleer Jeehe¤ve DeeheuÙee MesleerJejerue efhekesâ megOeejle Deensle, Glheeove Je GlheVe Jee{Jele Deensle. ns meeceeefpekeâ GÅeesieeÛes cee@[sue kesâJeU MeslekeâNÙeeÛes Glheeove Je GlheVeÛe Jee{Jele veener lej pewJe efJeefJeOelesÛes mebmLeue Je mebJeOe&ve osefKeue cees"Ÿee ØeceeCeeJej keâjles.
14-16 ke=â<eer heÙe&ekejCeerÙe mLeU heÇke=âleer : megbojyeve efkeâveej heóerkej osMeer leebogUeÛes mebkeOe&ve cetU uesKekeâ : Dipayan Dey jemeeÙeefvekeâ heæleerkej Yej osTve neÙeyeÇer[ Yeele efhekeâebÛes Glheeove IesCeeNÙee MeslekeâNÙeebvee Deveskeâ heeÙeeYetle ke leebef$ekeâ mecemÙee Yes[meekeleele. Ùee MeslekeâNÙeebveer pej leLeekeâefLele meke& ceevÙe mesbefõÙe Mesleerkeâ[s keUCÙeeÛes "jke}s efkeâkee MeeMkelelesmee"er mLeeefvekeâ/ heejbheeefjkeâ keeCeeb}e heÇeslmeenve osCÙeeÛes "jke}s lejer Ùee mecemÙee Dee[ ÙesleeleÛe.
17-18 peefceveerÛeer ØeleJeejer JeeÛeJeCÙeemee"er ‘‘meecegefnkeâ ke=âleer'' cetU uesKe : Foundation for Ecological Security DeMee ØelÙeskeâ vewmeefie&keâ JeeleeJejCeele efpeLes ceeveJeer nmle#esheeÛes Deeflejskeâ Peeuesle, DeeefpeefJekeâe Je mebmeeOeveebÛes mebJeOe&ve ÙeebÛeer Gòece meebie[ Ieeuelee Ùesles. megÂ{ efvemeie& JÙeJemLee Je heÙee&JejCe meeKeUer keâeÙece jeKeCe, lÙeebÛÙee heemetve efceUCeeNÙee mesJee megefJeOeebÛee Mesleer Je efyeiej Mesleer Ghe›eâceeletve GlheVe IesCÙeemee"er Jeehej keâjCes DeeefCe Ùeeletve pebieue mebheòeer megjef#ele jeKeCes Je ieefjyeer efvecet&ueve keâjCes MeJeÛe Deens. jepemLeeveceefOeue Skeâe DeeefoJeemeer Kes[Ÿeele ueeskeâebveer Skeâ$e ÙesTve kesâuesuÙee meecegefnkeâ JeveebÛes mebj#eCe Je mebJeOe&ve Je heef[le peefceveer GhepeeT keâjCÙeeÛÙee ØeÙelveebÛes ÙeMe Ùee uesKeele ceeb[CÙeeÛee ØeÙelve kesâuee Deens.
19-20 MeeÕele Mesleerletve iejeryeerÛes efveceg&ueve cetU uesKekeâ : K. Subramanian, S Justin, T Johnson and K. Vijayalakshmi leeefceUvee[gceOÙes ef$emlejerÙe mebmLeelcekeâ Ùeb$eCesÉejs DeuheYegOeejkeâ MeslekeâNÙeebvee ÛeebieuÙee mesJee hegjefJeuÙee iesuÙee. ØelÙeskeâ mlejeleerue mebmLesÛÙee keâeÙe& mhe°lescegUs DeeefCe lÙeebÛÙeeceOeerue menmebyebOeecegUs Mesleer mebyebOeer DemeCeeNÙee meeceeefpekeâ Je DeeefLe&keâ cegöÙeebÛeer Gkeâue keâjCÙeele ceole Peeueer. MeslekeâNÙeebvee mebmeeOeve Je mesJeebÛeer GheueyOelee Jee{uÙeecegUs Glkeâ<ee&keâ[s ceeie&mLe nesCes MekeäÙe Peeues.
3
keâewšgbefyekeâ Mesleer Heæleer kegâšgbyeeÛÙee Deveskeâ iejpee YeeieJeles.
Devve-megj#ee, ieefjyeer Je pe} JeeÙet heefjJele&veeJej Skeâ GHeeÙe- heÙee&JejCeerÙe Mesleer Olivier De Schutter mebÙegkeäle je<š^ mebIeeÛes Devve DeefOekeâej Ùee efJe<eÙeeÛes efJeMes<e efjHeesš&j Olivier De Schutter Ùeebveer cnš}s Deens keâer Mesleer}e HetCe&HeCes efvemeie& DeeOeeefjle yeveefJe}s Je meeceeefpekeâ o=<šŸee vÙeeÙÙe GlHeeove Iesle}s lejÛe DeeHeCe Devve, Gpee&, Yetkeâ, ieefjyeer DeeefCe HeÙee&JejCe yeo} Ùee mebkeâšebÛee meecevee ke⤠Mekeâlees. iesuÙee oMekeâeceOÙes HeÙee&JejCeerÙe Mesleer}e, pÙeeceOÙes cet}le: efvemeie& DeeOeeefjle Deveskeâ øeef›eâÙeebÛee DebleYee&Je Demelees lÙeeme KetHe Ûeebie}s ÙeMe DeeuÙeeÛes efomeles. peieeÛÙee Hee"erJej }eKees }neve Je iejerye MeslekeâNÙeebvee lÙeeÛes Deveskeâ HeâeÙeos Pee}s. lÙeebÛes keâewšgbefyekeâ GlHevve Jee{}s, peerJeveceeve GbÛeeJe}s DeeefCe Devve GHe}yOeleles meejKÙee mebkeâšebJej ceele keâjCÙeeÛeer #ecelee ¢ee Mesleer HeæleerceOÙes DemeuÙeeÛes efmeæ PeeuÙeeÛes efomeles. cnCetve SkeâefJemeeJÙee Melekeâele Devve Je pe}JeeÙet HeefjJele&ve Ùee oesve mebkeâšebÛee meecevee keâjCÙeemee"er peieYejeleer} }neve Je efmeceeefvlekeâ MeslekeâNÙeebvee HeÙee&JejCeerÙe Mesleerkeâ[s JeUJeCes Je lÙee mee"er lÙeebvee YejIeesme ceole keâjCes DelÙeble iejpesÛes Deens. ''HeÙee&JejCeerÙe Mesleer DeeefCe Devve DeefOekeâej'' Ùee DenJee}eletve meoj }sKe IesCÙeele Dee}e Deens. 4
HeÙee&JejCeerÙe Heæleerves Mesleer kesâuÙeeme }neve Meslekeâjer one Je<ee&le ogHHeš GlHeeove ke⤠Mekeâleele, Demes mebÙegkeäle je<š^ mebIeeÛee DenJee} meebieleesÙe. De}erkeâ[ÛÙee Deveskeâ Meem$eerÙe meeefnlÙeeÛee Dee{eJee DeeefCe DeYÙeeme Demes YeemeJelees keâer DevveOeevÙeeÛÙee DeeJeMÙekeâ GlHeeoveemee"er DeeefCe ieefjyeer otj keâjCÙeemee"er HeÙee&JejCeerÙe Mesleer}e øekeâ<ee&ves Ûee}vee osCes ›eâceøeeHle Deens. ''DeewÅeesefiekeâ Mesleerletve cees"Ÿee øeceeCeeJej }eieJe[ kesâuÙeeves ieefjyeer Je pe}JeeÙet HeefjJele&vee meejKes øeMve megšCeej veenerle. ieüeceerCe efJekeâeme KeNÙee DeLee&ves meeOeeÙeÛee Demes} lej }neve MeslekeâNÙeebvee lÙeebÛes mLeeefvekeâ %eeve Jee{JeCes Je lÙeebÛes peerJeveceeve megOeejCes Ùeemee"er peemleerle peemle ceole keâjCes neÛe SkeâcesJe ceeie& Deens. ‘‘2050 mee}er 9 efyeef}Ùeve }eskeâmebKes}e Hegjs} Flekesâ Devve GlHeeove keâjCÙeemee"er DelÙeble me#ece DeMeer Mesleer Heæleer DeJe}bye}er Heeefnpes'', Demes mebÙegkeäle je<š^ mebIeeÛes efJeMes<e efjHeesš&j ßeer. Olivier De Schutter cnCeleele. lemee meefJemlej DenJee} lÙeebveer peevesJeejer 2011 ceOÙes mebÙegkeäle je<š^ mebIeeÛÙee ceeveJe DeefOekeâej Heefj<eosme meeoj kesâ}e Deens. jemeeÙeefvekeâ Mesleerletve GlHeeove Jee{ Pee}er HeCe eflelekeäÙeeÛe leekeâoerves HeÙee&JejCeerÙe Mesleer osKeer} GlHeeove osT Mekeâles Demes DenJee} meebielees. Deepe YetkeâyeUer ieefjyeercegUs efvecee&Ce Peeues Deens vee efkeâ DevveeÛeer GHe}yOelee keâceer
DemeuÙeecegUs. meve 2008 mee}er efvecee&Ce Pee}suÙee Devve OeevÙeeÛÙee efkeâceleerÛÙee mebkeâšeÛÙee HeeÕe&YetceerJej efvemeie& JÙeJemLee cepeyetle keâjCeeNÙee Je Devve OeevÙe GlHeeove Jee{JeCeeNÙee Mesleer Heæleerkeâ[s JeUeJes }eies}. ÙeeÛee HeâeÙeoe meJee&le peeoe }neve MeslekeâNÙeebvee Je ieefjyeebvee nesF&}. ieüeceerCe ieefjyeebÛes GlHevve Jee{}s keâer mLeeefvekeâ JÙeeHeeNÙeekeâ[s cee} Je mesJeebÛeer ceeieCeer Jee{les. HeCe cees"ŸeeøeceeCeeJej Mesleer keâjCeejs cee$e Mesleermee"er }eieCeejer }eiele Je Ùeb$es yeens¤ve DeeÙeele keâjleele. mLeeefvekeâ }neve GlHeeokeâebvee ceole kesâuÙeeves ieüeceerCe iejeryeerÛes Jeleg&U lees[CÙeeme Je Menjekeâ[s ÙesCeeje iejerye }eskeâmebKÙesÛee }esb{e keâceer keâjCÙeeme GHeÙeesieer "jlees. meOÙeeÛeer Devve-OeevÙe iejpe Je GHeYeesie mebmkeâ=leer }#eele Ieslee meve 2050 ceOÙes DevveOeevÙeeÛes GlHeeove efkeâceeve 70 škeäkeäÙeebveer Jee{JeeJes }eies} Demes yees}}s peeles. meOÙee GlHeeefole OeevÙeeHewkeâer megceejs 50 škeäkesâ peveeJejebmee"erÛe JeeHej}s peeles. meve 2000 mee}er øeleer JÙekeäleer, øeleer Je<e& 37.4 efkeâ}es ceebmeeÛes mesJeve nesles les 2050 mee}er 52 efkeâ}es øeleer ceeCemeer øeleer Je<e& nesF&} Demee Deboepe Deens. mebÙegkeäle je<š^ mebIe-HeÙee&JejCe keâeÙe&›eâce Demee ÙegefkeäleJeeo keâjles efkeâ ceebme efveefce&leermee"er peveeJejebvee pes OeevÙe efo}s peeles lÙeeÛe OeevÙeeletve 3.5 efyeef}Ùeve }eskeâebÛeer G<ceebkeâebÛeer iejpe menpe YeeieJelee Ùesles. efJekeâefmele osMeebceOÙes ceebmeeHes#ee OeevÙeeletve Mejerjele øeefLeves peeCes kesâJnener øekeâ=leerÛÙee o=<šerves ÙeesiÙe. keâejCe ceebmeenejecegUs DeejesiÙeeleerue Oeeskesâ Jee{leele. Gpes&Ûeer iejpe YeeieJeCÙeemee"er efJeefJeOe efHekesâ MesleerceOÙes Iesle}er peeleele lÙeecegUs Devve OeevÙeeÛes GlHeeove keâceer nesles. lÙeeJej efveÙeb$eCe DeeCeCeejs OeesjCe DeeKeuÙeeme Devve OeevÙeeÛeer Jee{leer iejpe YeeieJeCes MekeäÙe Deens. JeeleeJejCe yeo}ecegUs Deveskeâoe DeveeJe=<šer, DeefleJe=<šer, DeJesUer HeeTme, og<keâeU F. cegUs DeieesojÛe HeefjefmLeleer iebYeerj Deens. yeepeejele osKeer} melele Ûe{-Gleej HeneJeÙeeme efceUleele. HeeJemeeJej DeeOeeefjle Mesleer lej melele OeeskeäÙeeÛÙee ÚeÙesleÛe Demeles. pe}-JeeÙet HeefjJele&ve JeeleeJejCe yeo}ecegUs meve 2080 mee}er megceejs 600 oMe}#e hes#ee peemle }eskeâebJej GHeemeceejerÛeer JesU ÙesF&} Demes Jele&Je}s peeles. meye menefjÙeve oef#eCe DeeeføeâkesâceOÙes JeeUJebšer øeosMe 60 les 90 oMe}#e nskeäšjveer Jee{s} DeMeer Yeerleer JÙekeäle kesâ}er peeles Deens. 2000 les 2020 Ùee ojcÙeeve oef#eCe Deeeføeâkesâleer} keâesj[Jeent peefceveerletve efveIeCeeNÙee efHekeâebÛes øeceeCe osKeer} Iešs} DeMeer MekeäÙelee Deens. HeÙee&JejCeerÙe Mesleer ceOÙes HeÙee&JejCe Meem$eeÛeer lelJes DeJe}bye}er peeleele peer ceg}le: vewmeefie&keâ øe›eâerÙesÛesÛe Yeeie Demeleele. lÙeeÛecegUs peefceveerÛeer megHeerkeâlee Jee{les. efJeefJeOe øekeâejÛÙee efHekeâebcegUs pewJe-efJeefJeOelee Jee{les, vewmeefie&keâ Heæleerves Jee{CeeNÙee JevemHeleer, efce$e efkeâ[s, He#eer F. cegUs efHekeâeJejer} jesie Je keâer[ efveÙeb$eCe megæe MekeäÙe nesles. ÙeecegUs peefceveerÛeer GlHeeokeâlee Jee{les, Devve megj#ee cepeyetle nesles, efceUkeâle Je ieüeceerCe peerJeve megOeejles DeeefCe ve<š Pee}s}er pevegkesâ DeeefCe peerJeeCet Hegvne leÙeej nesleele. HeÙee&JejCeerÙe Mesleer GlHeeove Jee{Jeles efJeefJeOe efJeYeeieele HeÙee&JejCeerÙe MesleerÛeer efJeefJeOe øekeâejÛeer leb$es efJekeâefmele kesâ}er ies}er Deensle. Skeâeeflcekeâ Hees<ekeâlee JÙeJemLeeHeveeceOÙes peefceveerceOÙes mesbefõÙe Je DemesvõerÙe m$eesleeletve Hees<ekeâ lelJes efvecee&Ce keâjCÙeeÛeer #ecelee Deens. lemesÛe peefceveerÛeer OetHe LeebyeJeCes Je Hees<ekeâ lelJeebÛee Nneme efveÙebef$ele keâjCÙeeÛeer osKeer} #ecelee Deens. JeveMesleer ceOÙes yeng DeeÙeeceer Pee[s ke=â<eer HeæleerÛee Yeeie yeveleele. cees"Ÿee øeceeCeeJej Iesle}suÙee JeveMesleer øekeâuHeecegUs Deveskeâ osMeeleer} Kejeye peefceveer Hegve&efpeJeerle keâjlee DeeuÙee Deensle. Goe. šebPeeefveÙee, ce}eJeer, ceesPeebefyekeâ, PeeefcyeÙee Jeiewjs. keâesj[Jeent MesleerceOÙes pe} mebOeejCeeÛÙee keâeceecegUs Deveskeâ ef"keâeCeer efvekeâeceer Pee}suÙee peefceveer efHekeâeKee}er DeeCeCes MekeäÙe Pee}s Deens. HeefMÛece Deeeføeâkesâle oie[ebÛÙee yeebOeecegUs HeeJemeeÛes HeeCeer Jeentve peeCÙeeÛes øeceeCe Ieš}s, lÙeecegUs peefceveer Kee}Ûeer HeeCÙeeÛeer HeeleUer
MesleeJejer} HeâUPee[s kegâšgbyeeÛÙee mekeâme DeenejeceOÙes Yej Iee}leele.
Jee{}er, peefceveerÛeer Deeo&ülee Jee{}er DeeefCe OetHe osKeer} keâceer Pee}er. HeeCeer Oe¤ve "sJeCÙeeÛeer ceeleerÛeer #ecelee HeeÛe les one Hešerves Jee{}er lej yeeÙeesceeme one les HebOeje Hešerves Jee{}s. oie[ebÛÙee yeebOeeJej Dee}s}s ieJele øeeCÙeebmee"er GHeÙeesieer "j}s. Mesleer meesyele HeMegHee}ve keâjCes DelÙeble HeâeÙeosMeerj Deens. lÙeecegUs kegâšgbyeeleer} meomÙeebvee øeefLeves menpe GHe}yOe nesleele Je øeeCÙeeceeHe&âle ceeleer}e peerJeeCet efceUleele. ceie les ieeÙe cnwme Demees ,yekeâNÙee cesb{Ÿee Demees keâesbye[Ÿee Jee [gkeâjs Demees efkebâJee YeeleeÛÙee KeeÛejele ÚesšŸee [yekeäÙeele Iesle}s}s ceemeesUerÛes GlHeeove Demees DeMee øekeâejÛÙee efJeefJeOe mebmeeOeveebÛes mebJeOe&ve keâjCeeNÙee Je yeensjer} keâesCelÙeener øekeâejÛeer }eiele ve keâjCeeNÙee Mesleer HeæleercegUs efHekeâebÛes GlHeeove Jee{les ns efmeæ Pee}s Deens. meeOeejCele: 57 iejerye osMeeleer} 286 MeeMJele Mesleer øekeâuHeeleer} 37 oMe}#e nskeäšjJej Jejer} leb$eeÛee JeeHej keâ¤ve kesâ}suÙee MesleerceOÙes meeÛesyeæ jerleerves kesâ}suÙee DeYÙeemeeletve Demes meceesj Ùesles Deens efkeâ megceejs 79% heerkeâ GlHeeove Jee{}s. Ùee efMeJeeÙe DeeflecenlJeeÛÙee HeÙee&JejCeerÙe mesJee osKeer} efceUeuÙee Deensle. ÙeeÛe Deekeâ[sJeejerÛes mebÙegkeäle je<š^ mebIeeÛÙee HeÙee&JejCe keâeÙe&›eâce Je JÙeeHeej Je efJekeâeme keâeÙe&›eâceeÉejs Éejs pes efJeM}s<eCe kesâ}s Deens lÙee vegmeej Deeeføeâkeâe osMeele nsÛe øeceeCe peeieeflekeâ øeceeCeeHes#ee peemle Deens. DeeeføeâkesâceOÙes les 116% lej HetJe& DeeeføeâkesâceOÙes lesÛe 128%: SJe{s Jee{ues Deens. ÙegveeÙešs[ efkebâi[ce ÛÙee Foresight Global Food and Farming Futures ves kesâ}suÙee mebMeesOeveeÛes efve<keâ<e& megæe lÙeeÛÙeeMeer pegUleele. Ùee mebMeesOeveeceOÙes 20 Deeeføeâkeâve osMeeÛes meve 2000 ceOÙes MeeMJele MesleerÛes 40 øekeâuHe DebleYet&le Deensle. Ùee øekeâuHeebceOÙes øeecegKÙeeves ve<š nesCeeNÙee JeeCeeÛes peveve, Skeâeeflcekeâ keâer[ efveÙeb$eCe, ce=oe mebOeejCe DeeefCe JeveMesleer Ùee leb$eeJej Yej osCÙeele Dee}e neslee. meve 2010 ÛÙee HetJee&Oee&le megceejs 12.75 oMe}#e nskeäšj peceerve JÙeeHetve šekeâ}er nesleer. lÙeeÛee HeâeÙeoe 10.39 oMe}#e Meslekeâjer kegâšgbyeevee Pee}e. 3 les 10 Je<ee&ÛÙee keâe}eJeOeerle ogHHeš heerkeâ GlHeeove PeeuÙeeves ojJe<eer& Ùee Meslekeâjer kegâšgbyeeÛeer Devve OeevÙe GHe}yOelee 557 efkeâ}es øeleer kegâšgbye øeleer Je<e& Flekeâer Jee{}er. Demes Deieoer Úesšs øeÙeesie megæe cees"er GHe}yOeer keâ¤ve osleele. kesâefveÙee ceOÙes keâener Meslekeâjer DeeefCe mebMeesOekeâebveer DemeeÛe Skeâ øeÙeesie HeUJee-yees}Jee (Push-pull) Ùee veeJeeves efHekeâeleer} leCe Je keâer[ efveÙeb$eCeemee"er kesâ}e. ÙeeceOÙes cekeäÙeeÛÙee efHekeâeceOÙes keâerškeâebvee HeUJetve }eJeCeeNÙee (Desmodium) Ùee efHekeâebÛÙee keâener DeesUer }eJeuÙee, pÙeecegUs "jeefJekeâ keâerškeâ HeUJetve }eJeCÙeeÛes keâece nesles. lÙeeÛeøeceeCes 5
vesefHeÙej ieJele ceOÙes ceOÙes }eJe}s. Ùee ieJeleeÛeer Heeles efÛekeâš Demeleele, Je "jeefJekeâ keâerškeâebvee Deekeâef<e&le keâjleele Je les keâerškeâ lesLesÛe efÛekeâšleele. DeMee Heæleerves keâer[ efveÙeb$eCe nesles. Ùee oesvner ieeJeele cekeäÙeeÛÙee efHekeâe ceOÙes leCe peemle Ùesle veener. Ùee JÙeJemLesÛes DeeCeKeerner keâener HeâeÙeos Deensle. [smecees[erÙece ieJele iegjebmee"er Gòece KeeÅe Deens, ÙeecegUs cekeäÙeeÛes efHekeâ ogHHeš neslesÛe HeCe iegjebvee Ûeeje efceUeuÙeecegUs ogOeeÛes GlHeeove osKeer} Jee{les DeeefCe meesyeleÛe peceerve megOeejles. Ùee HeæleerÛee øeÛeej-øemeej js[erDees Éejs, Mesleer MeeUbeÉejs Je ieeJemeYee ceOetve kesâ}e peelees. peHeeve ceOeer} MeslekeâNÙeebvee Demes Dee{U}s keâer Yeele MesleerceOÙes yeokeâ Je efJeefMe<š øekeâejÛes ceemes ns keâer[ efveÙeb$eCeeÛes keâece DelÙeble øeYeeJeerHeCes keâjleele. lesÛe ceemes Je yeokeâ KeeuuÙeeves kegâšgbyee}e øeefLeves cees"Ÿee øeceeCeele efceUleele. yeokeâ leCeieJele, lÙeeÛes yeerpe Keeleele, efJeefJeOe øekeâejÛes efkeâ[s Je keâerškeâ Keeleele lÙeecegUs efveboCeemee"er cepetj }eiele veenerle. keâer[ efveÙeb$eCe nesles, efMeJeeÙe yeokeâbeÛeer efJe<še MesleeceOÙes efJeefMe<š øekeâejÛes Kele osles. ner Heæle Ûeerve, Yeejle, efHeâef}efHeve Je yeebie}eosMe ÙesLes jeyeJe}er peeles DeeefCe Deeblejje<š^erÙe Yeele mebMeesOeve memLeebÛÙee DenJee}evegmeej MeslekeâNÙeebÛes megceejs 20% GlHeeove Jee{}s Demetve 60 škeäkeäÙeeHeÙeb&le GlHevve Jee{}s Deens. ieüeceerCe ieefjyeer efvecet&}veeÛeer leekeâo HeÙee&JejCeerÙe Mesleer HeæleercegUs ieüeceerCe YeeieeÛes GlHevve Jee{les, pÙeeÛÙeeceOÙes ceeleerÛeer megHeerkeâlee Jee{efJeCÙeeÛeer #ecelee Demeles, MeslekeâNÙee}e yeensjer} }eieleerJej Je mejkeâejer meyeefme[er Jej DeJe}byetve jenCÙeeÛeer iejpe veener, meeJekeâejekeâ[s keâpee&mee"er peeCÙeeÛeer iejpe veener, peveeJejeÛÙee Je efnjJeUerÛÙee KeleecegUs peefceveer megHeerkeâ jenleele, "jeefJekeâ efHekeâebÛeer }eieJe[ keâ¤ve Meslekeâjer DeeHeuÙee MesleeleÛe KeleeÛeer efveefce&leer ke⤠Mekeâleele. Faidherbia albida veeJeeÛeer JevemHeleer nJesleer} ve$e Mees<etve les cegUeJeešs peefceveerle HemejJeleele. ner JevemHeleer Deeeføeâkesâleer} mLeeefvekeâ peele Deens Je Deelee leer meJe&$e HemejJe}er peele Deens. ÙeeÛÙeecegUs Deieoer n}keäÙee peefceveerle megæ cekeäÙeeÛes efHekeâ Ûeebie}s efveIeles. yeepeejeleer} jemeeÙeefvekeâ KeleeÛee JeeHej keâjCÙeeÛeer iejpe veener. lÙeeletve MeslekeâNÙeeÛes KeleeJejer} Hewmes JeeÛeleele. PeeefcyeÙee ceOÙes HewâOeeefye&Ùee (Faidherbia albida) Pee[ebÛÙee yeepet}e Iesle}suÙee cekeâe efHekeâeÛes GlHeeove øeleer nskeäšjer 4.1 šve nesles pesLes keâer Flej ef"keâeCeer les 1,3 šve SJe{sÛe Demeles. DeMeeÛe øekeâejs efÉo} OeevÙeeÛeer efHekesâ peer ve$e peefceveerle osleele lÙeebÛeer }eieJe[ keâjCes ns }neve MeslekeâNÙeebÛÙee efnleeÛes Demeles, efJeMes<ele: pÙeebvee jemeeÙeefvekeâ Keles IesCes HejJe[Ceejs vemeles. efMeJeeÙe ÚesšÙee MeslekeâNÙeebmee"er ÚesšÙee øeceeCeele yeens¤ve Keles DeeCeCes DeeefCe efJelejCe keâjCes ns osKeer} HejJe[Ceejs vemeles. meve 2004-05 ceOÙes DevveOeevÙeeÛes mebkeâš DeeuÙeeveblej ce}eJeer osMeele 2005-06 Heemetve KeleeJej meyeefme[er meg¤ kesâ}er. HeCe }JekeâjÛe nerr meyeefme[er yebo kesâ}er peeF&} ns mecepetve IesJetve Deeòee JeveMesleer Je ve$e HegjJe"e keâjCeejer Pee[s ÙeebÛee øemeej keâjCÙeeJej Yej osCÙeele Ùesle Deens. meve 2009 ÛÙee ceOÙe HeÙeb&le megceejs 120000 cee}JeerÙe MeslekeâNÙeebvee øeefMe#eCe DeeefCe jesHeebÛes JeešHe kesâ}s nesles. Deeòee DeeÙe}b[ÛÙee DeeefLe&keâ menkeâeÙee&ves ÙeeÛee efJemleej 40% Yeeieele Jee{JeCÙeele Dee}e Deens. ÙeeÛee }eYe 1.3 oMe}#e iejerye MeslekeâNÙeebvee nesle Deens. JeveMesleercegUs cekeäÙeeÛes GlHeeove øeleer nskeäšjer 1 šve Je¤ve 2 les 3 šve HeÙeb&le Jee{}s. ¢eecegUs jemeeÙeefvekeâ KebleeJejer} meyeefme[er yebo keâ¤ve Jeve Mesleer}e meyeefme[er osCÙeeyeö} efJeÛeej keâjeJee, Demes Jeešles. lÙeeÛe DeeOeejeJej keâceer KeleeÛee JeeHej keâ¤ve, efHekeâeÛeer GlHeeove #ecelee Jee{JeCeejer Je peefceveerÛeer megefhekeâlee Jee{JeCeejer MeeMJele Heæleer cees"Ÿee øeceeCeeJej øemeeefjle keâjCÙeemee"er cee}JeerÙe mejkeâej ''MeeMJelelesmee"er meyeefme[er'' Demes OeesjCe efmJekeâejCÙeeÛÙee efJeÛeejele Deens. 6
meg®Jeeleer}e HeÙee&JejCeerÙe Mesleer lÙeeleer} keâener efkeâÛekeâš leb$eecegUs peemle ßeefcekeâ Jeešt Mekeâles. GoenjCeeLe& efJeefJeOe øekeâejÛÙee efHekeâebÛeer Je JevemHeleerÛeer peesHeemevee keâjCes, HeMeg Je peveeJejs ÙeebÛes JÙeJemLeeHeve yeIeCes lemesÛe efHekeâebÛÙee šekeâeT HeoeLeeb&Ûee HegveJee&Hej keâjCes Ùee meJee&mee"er ceveg<Ùe yeUeÛeer peemle iejpe }eieles. HeCe Skeâe DeLeer& lÙeecegUs efJekeâmeveMeer} osMeeleer} ieüeceerCe Yeeieele pesLes yesjespeieejer cees"Ÿee øeceeCeele Deens lesLes Deveskeâebvee jespeieej GHe}yOe nesCÙeeÛeer mekeâejeLeer& mebOeer Deens. lÙeecegUs Menjer Yeeieele jespeieejeÛÙee MeesOeele peeCeejs }esb{s Leebyeleer}, lesLeer} JÙeJemLesJej He[Ceeje leeCe keâceer nesF&}, ieüeceerCe efJekeâemeele Yej He[s} DeeefCe Heg{ÛÙee efHe{ermee"er lÙeebÛÙee iejpee YeeieJeCÙeemee"er meesÙe nesF&}. keâ=ef<e#es$eeceOÙes jespeieej efvecee&Ce keâjCes Flej #es$ee SJe{s ceneie[s veener. HeÙee&JejCeerÙe Mesleer keâjCeeNÙee }neve MeslekeâNÙeebÛÙee mebIešveeÛÙee celes HeÙee&JejCeerÙe Mesleer ceOÙes peemle JesU keâece keâjeÙe}e MeslekeâNÙeebme DeeJe[les keâejCe Pee[ebÛeer meeJe}er Demeles efMeJeeÙe jemeeÙeefvekeâ Keles Je keâerškeâveeMekeâebÛee Gieü Jeeme Jeiewjs vemelees. yegkeâer&vee Heâemees ceOÙes peefceveer hegve&efpeJeerle keâjCeeNÙee øeefMeef#ele le®CeebÛes ieš Flej$e mLe}ebleefjle ve neslee ieeJeeieeJeebceOÙes peeTve }neve MeslekeâNÙeebvee lÙeebÛÙee peefceveer megOee¤ve osCÙeemee"er keâece keâjleele Je cepegjer efceUJeleele. Meslekeâjer lej Deelee He[erle peefceveer Kejsoer keâ¤ve lÙeebvee GHepeeT keâjCÙeemee"er cepegjerJej Hewmes iegbleJeleele. yegkeâer&ve HeâemeesceOÙes DeMee øekeâejs 3 oMe}#e nskeäšj peceerve meOÙee efHekeâe Kee}er DeeCe}er peele Deens. HeÙee&JejCeerÙe Mesleer ceOÙes Ùeb$eebÛee JeeHej efveef<eæ veener. efJeMes<elee: DeeeføeâkesâceOÙes Úesšer Úesšer GHekeâjCes leÙeej kesâ}er peele Deensle DeeefCe lÙeecegUs KeNÙee DeLee&ves jespeieej Jee{leÛe Deens. JeveMesleer ceOÙes osKeer} efJeefJeOe Pee[eÛÙee jesHeJeeefškeâe yeveJeCes ne osKeer} Jee{lee jespeieejÛe Deens. peeieeflekeâ JeveMesleer kesbâõ (World Agroforestry Centre) ÛÙee DeeefLe&keâ menÙeesieeves jeyeJele Deme}suÙee ce}eJeer JeveMesleer Devve megj#ee keâeÙe&›eâceecegUs DeMee 17 jesHeJeeefškeâe GYÙee PeeuÙee Deensle pÙeeÛÙeeletve 21,80,000 jesHes HeefnuÙeeÛe Je<eer& leÙeej kesâ}er ies}er. mekeâme DeenejeÛeer Kee$eer nefjle›eâebleer ceOÙes øeecegKÙeeves Skeâo} OeevÙeeJej Yej osCÙeele Dee}e. pesLes 80,000 Hes#ee peemle øepeeleer ceeveJepeeleermee"er Devve cnCetve GHe}yOe Deensle, lesLes kesâJeU leebotU, cekeâe Je ient ÙeeÛeeÛe HegjJe"eJe ceeje kesâ}e peele Deens. HeCe ¢eeÛÙee ceOÙes kesâJeU keâyees&okesâÛe peemle øeceeCeele Deensle DeeefCe øeefLeves Je Flej DevveõJÙeebÛee DeYeeJe Deens. Skeâeeflcekeâ Mesleer HeæleerÛes ®Heeblej kesâJeU Skeâo} OeevÙe efvecee&Ce keâjCeeNÙee MesleerceOÙes Pee}s lesJne Deveskeâ efJekeâmeveMeer} osMeeceOÙes kegâHees<eCeeÛes øeceeCe Jee{}s. Deenejle%e vesnceer efJeefJeOe efHekeâebÛee DeenejeceOÙes meceeJesMe DemeeJee Demee Deeieün Oejleele. DeeefCe cnCetve pewJe efJeefJeOelesÛÙee DeeOeejeJej kesâ}er ies}s}er JeveMesleer efkeâJee HeÙee&JejCeerÙe Mesleer efJeefJeOe øekeâejÛes DevveIeškeâ Je peerJevemelJe menpe HegjJet Mekeâles. Deepener oef#eCe Deeeføeâkesâleer} mLeeefvekeâ HeâUebÛÙee mesJeveeves Deenejeleer} 40% Devve IeškeâebÛee Je peerJevemelJeeÛe Jeeše Ye¤ve efveIelees Deens. JeeleeJejCe yeo}eJej ceele HeÙee&JejCeerÙe MesleercegUs JeeleeJejCeele nesCeeNÙee yeo}eceOÙes leie Oe¤ve jenCÙeeÛeer kegâJele efHekeâebceOÙes Ùesles. meve 1998 ceOÙes efvekeâejiegJee ÙesLeer} }neve MeslekeâNÙeeÛÙee 180 mecegoeÙeebÛee DeYÙeeme Demes oMe&Jelees keâer pÙee pÙee Mesleer H}e@š Jej meeOÙee HeÙee&JejCeerÙe leb$eebÛes JeeHej kesâ}s ies}s, pemes oie[ebÛes yeebOe Iee}Ces, heerkeâ Hee}š, efnjJeUerÛes Keles osCeejs Pee[s, ceeleer PeekeâCes, keâ[OeevÙes efHekesâ IesCes, efceße efHekesâ IesCes, Je=#e }eieJe[, efpeJeble kegbâHeCe keâjCes, keâceerle keâceer ceMeeiele keâjCes F. lÙee lÙee H}e@š Jej ceeleerÛee JejÛee Lej
YegmeYegMeerle nesCes, peefceveerle Deeo&ülee Jee{Ces, peefceveerÛeer OetHe LeebyeCes DeeefCe jemeeÙeefvekeâ MesleerÛÙee leg}vesle keâceer DeeefLe&keâ }eiele nesCes Ùee meboYee&le megceejs 40% yeoue Pee}s. cees"Ÿee øeceeCeeJej peefceveerÛeer OetHe Leebye}er.
lÙee lÙee osMeeÛÙee mejkeâejebveer HeÙee&JejCeerÙe Mesleer Heæleer Deelcemeele keâjCÙeeÛes otjieeceer OeesjCe mJeerkeâej}s Heeefnpes. lemesÛe Devvemegj#ee Je JeeleeJejCe yeo} Ùee meboYee&leer} OeesjCeeceOÙes HeÙee&JejCeerÙe Je MeeMJele Mesleer Heæleer}e øeeOeevÙe efo}s Heeefnpes. ÙesCeeNÙee keâeUele JeejbJeej DeeefCe cees"Ÿee øeceeCeele og<keâeU He[CÙeeÛeer MekeäÙelee Deens. ce}eJeer ceOÙes JeveMesleerÛÙee keâeÙe&›eâceecegUs lesLeer} Mesleer Je efHekesâ og<keâeUeceOÙes megæe leie Oe¤ Mekeâ}er. ÙegLeesefHeÙee, Yeejle Je vesoj}b[ ÙesLeer} MesleerJejer} DeMee øeÙeesieecegUs mesbefõÙe MesleerceOeer} ceeleerceOÙes og<keâeUele efHekeâebÛeer leie Oe¤ve "sJeCÙeeÛeer leekeâle DemeuÙeeÛes efmeæ Pee}s. HeÙee&JejCeerÙe MesleerceOÙes efJeefJeOe øepeeleerÛeer }eieJe[ DeeefCe HeæleercegUs veJeerve efkeâ[erbÛee øeeogYee&Je, efHekeâebJejer} jesie Je leCe ÙeeJej efveÙeb$eCe DeeHeesDeeHe Pee}s}s efomeles. Ùee HeæleercegUs efHekeâebceOÙes nUtnUt jesieøeeflekeâejkeâ Mekeäleer efvecee&Ce nesleele. Ûeerve ceOeer} Ùegvveeve øeosMeeleer} Skeâ øeÙeesie DelÙeble yees}keâe Deens. lesLes efJeefMe<š øekeâejÛÙee jesieeÛee KetHe ØeeogYee&Je nesCeeNÙee Yeele efHekeâeÛeer }eieJe[ lÙee jesieeMeer øeeflekeâej keâjCÙeeÛeer #ecelee Deme}suÙee YeeleeÛÙee JeeCeemeesyele }eieJe[ kesâ}er DeeefCe Ûecelkeâeefjkeâ HeefjCeece efome}s. lÙee Yeele JeeCeeÛes GlHeeove 89% Jee{}s lej lÙeeJejer} jesie 94 škeäkeäÙeebveer keâceer Pee}e. HeÙee&JejCeerÙe MesleerHeæleercegUs Mesleer MeeMJele ceeiee&Jej Je menpe Devve GlHeeoveeÛeer nceer osCeejer "js}. ceeleerleer} mesbefõÙe IeškeâecegUs keâeye&ve efveefce&leerJej DeeUe yemelees, peefceveerJej yeeÙeesceeme leÙeej PeeuÙeeves vewmeefie&keâ Jee Devewmeefie&keâ Gpee& JeeHejecegUs leÙeej nesCeeNÙee keâeye&ve Ûes øeceeCe osKeer} keâceer nesles. DeeefCe lÙeecegUs SkebâojÛe JeeleeJejCe yeo}eÛÙee mecemÙesJej Skeâ GHeeÙe cnCetve ner MesleerHeæleer HeefjCeecekeâejkeâ "jles. Deevlejje<š^erÙe HeeleUerJej meJe& osMeeÛes øeefleefveefOelJe keâjCeeNÙee JÙeemeHeer"eÛes (The Intergovernmental Panel on Climate ChangeIPCC) Demes cnCeCes Deens keâer Mesleer ceOÙes JeeleeJejCe yeo}eÛÙee mebkeâšeJej ceele keâjCÙeeÛeer Ûeebie}er #ecelee Deens. (global mitigation at 5.5 to 6 Gt of CO2-quivalent yearly by 2030)
øemeej Heæleer HeÙee&JejCeerÙe Mesleer ner DevegYeJe Je %eeveeÛÙee DeeOeejeJej øemeejerle nesCeejer Deens. lÙeecegUs ns %eeve MeslekeâNÙeebceOÙes øemeejerle keâjCÙeemee"er Je lÙee Ùeesies efveCe&Ùe IesCÙeeÛeer #ecelee lÙeebÛÙeeceOÙes DeeCeCes Ùeemee"er peeCeerJe peeie=leer cees"Ÿee øeceeCeeJej keâjeJeer }eies}. Ùee øekeâejÛÙee Mesleer HeæleerceOÙes DeeOegefvekeâ Meem$e DeeefCe HeejbHeeefjkeâ %eeve ÙeebÛee efce}eHeâ ÙeesiÙe øekeâejs nesCes DeHesef#ele Deens. Ùee meieUdÙee øeef›eâÙesceOÙes MeslekeâNÙeeÛee menYeeie DeefleMeÙe cees}eÛee Deens. Kej lej DeeleeHeÙeb&le HeÙee&JejCeerÙe Mesleer Je MeeÕele Mesleer Heæleer leUeieeUele keâece keâjCeeNÙee mJeÙebmesJeer mebmLeeveerÛe Meslekeâjer mecegoeÙeemeesyele efJekeâefmele kesâuÙee Deensle Je lÙeebÛee øeÛeej øemeej Mesleer MeeUe Je Meslekeâjer ÛeUJeUerletve kesâ}e Deens. GoenjCe ÅeeÙeÛes lej ceOÙe DecesefjkesâceOeer} Campesino Movement Ûes oslee ÙesF&}. efoJemee ieefCekeâ HeÙee&JejCeerÙe Mesleer Heæleer efJekeâefmele nesle Deens DeeefCe lÙeeceOÙes Deveskeâ øeÙeesie pemes La Via Campesina and the AgriCultures Network, Réseau des Organisations Paysannes et des Producteurs Agricoles de l'Afrique de l'Ouest (ROPPA),
Eastern & Southern Africa Farmers' Forum (ESAFF), Deeeføeâkesâleerue PELUM(Participatory Ecological Land Use Management) network efHeâef}efHeve ceOeer} (Magsasaka at Siyentista Tungo sa Pag-unladng Agrikultura), or Assessoria e Serviçes a Projetos em Agricultura Alternativa (AS-PTA) DeeefCe yeüePeer} ceOeer} Movimento dos Trabalhadores Sem Terra (MST) ÙeebÛes melele Je cees"s Ùeesieoeve
jeefn}s Deens. Ùee meJe& mebmLee melele Ùee yeeyeleerle efMekeâle Deensle DeeefCe Deelee lÙeebvee ns efMe#eCe meJe&otj vesCÙeemee"er meJe& yeepetves ceole keâjCes DeeJeMÙekeâ Deens. oeefjõŸe efvecet&}veeÛÙee øeef›eâÙesceOÙes iejeryeebÛee øelÙe#e menYeeie DemeeJeeÛe }eielees. ceefn}ebmee"er efJeMes<e øeÙelve kesâuÙeeme DeMee Mesleer HeæleerÛÙee %eeveeJej Deme}s}er kesâJeU Heg®<e MeslekeâNÙeebÛeer cekeälesoejer keâceer nesF&}. 'menkeâej` lelJeebÛee DeJe}bye kesâuÙeeme Ùee øekeâejÛeer Mesleer Heæleer, lÙeeÛes DeLe&Meem$e yeo}CÙeemee"er GHeÙeesie nesF&}. lemesÛe menkeâejer Heæleerves yeepeejemeesyele JeešeIeešer keâjCes Je MeslekeâNÙeebvee ÙeesiÙe lees HeâeÙeoe efceUJetve osCes menpe MekeäÙe nesF&}. Hejbleg cees"Ÿee øeceeCeele meyeefme[erJej efvecee&Ce kesâ}s}e Mesleercee} mLeeefvekeâ yeepeejHes"eceOÙes ÙesCÙeeJej efveyeb&Oe Ieš}s veenerle Je HeÙee&JejCeerÙe Mesleer keâjCeeNÙee MeslekeâNÙeebvee yeepeej JÙeJemLesceOÙes Keeme meJe}leer efouÙee iesuÙee veenerle lej MeeMJele Mesleer Jee HeÙee&JejCeerÙe Mesleer cees"Ÿee øeceeCeele ÙeMemJeer nesT MekeâCeej veener. lÙeeefMeJeeÙe MeslekeâNÙeevee efJeefJeOe ceeiee&ves DeeefLe&keâ HeâeÙeos, yeepeej JÙeJemLesceOÙes mebj#eCe, menpe keâpe& HegjJe"e DeMee øekeâejÛÙee OeesjCeebÛeer DelÙeble DeeJeMekeâlee Deens. MekeäÙe lesJe{er iegbleJeCetkeâ keâ¤ve Ùee Mesleer Heæleer}e cees"Ÿee øeceeCeeJej Ûee}vee osCes Je lÙeeÉejs DeeHeeHeuÙee osMeeleer} Devvemegj#esÛeer peyeeyeoejer HetCe& keâjCes ne Skeâ Gòece GHeeÙe mejkeâejkeâ[s Deens. Ùee Mesleer Heæleerleer} mebMeesOeveeJej osKeer} øeeOeevÙeeves yeNÙeeHewkeâer iegbleJeCetkeâ keâjCes iejpesÛes Deens keâejCe lÙee ceOÙes øeÛeb[ leekeâo Deens. lÙee lÙee osMeeÛÙee mejkeâejebveer HeÙee&JejCeerÙe Mesleer Heæleer Deelcemeele keâjCÙeeÛes otjieeceer OeesjCe mJeerkeâej}s Heeefnpes. lemesÛe Devvemegj#ee Je JeeleeJejCe yeo} Ùee meboYee&leer} OeesjCeeceOÙes HeÙee&JejCeerÙe Je MeeMJele Mesleer Heæleer}e øeeOeevÙe efo}s Heeefnpes. efJemleej mesJee, ieüeceerCe HeeÙeeYetle mebjÛevee Je HeÙee&JejCeerÙe MesleerceOeer} mebMeesOeveeJej mejkeâejer iegbleJeCetkeâ Jee{JeCes iejpesÛes Deens. keâeye&ve keâceer keâjCeejer, vewmeefie&keâ mebmeeOeveebÛes mebJeOe&ve keâjCeejer, YetkeâyeUer, kegâHees<eCe JeeleeJejCe yeo}ebÛÙee mebkeâšeJej cele keâjCÙeeÛeer #ecelee Deme}s}er DeMeer ner HeÙee&JejCeerÙe Mesleer Heæleer leele[erves cees"Ÿee øeceeCeeJej øelÙe#eele DeeCeCes ner keâeUeÛeer iejpe Deens. lÙeeceOÙes keâjes[es iejerye Meslekeâjer Jeiee&ÛesHeCe efnle Deens. Dr Olivier De Schutter
ÙeebÛeer ces 2008 ceOÙes mebÙegkeäle je<š^ mebIeeÛÙee ceeveJe DeefOekeâej Heefj<eosves Devve DeefOekeâej Ùee efJe<eÙeemee"er efJeMes<e otle cnCetve efveJe[ kesâ}er nesleer. lÙeebÛeer vesceCetkeâ keâesCeleerner mebmLee efkeâJee je<š^erÙe mejkeâej ÙeebÛÙee Heemetve mJeleb$e nesleer. meoj }sKe ne lÙeebveer ef}efn}suÙee HeÙee&JejCeerÙe Mesleer Je Devve megj#ee Ùee DenJee}eletve IesCÙeele Dee}e Deens. lees DenJee} Heg{er} JesyemeeF&šJej GHe}yOe Deens http://www2.ohchr.org/english/issues/food/annual.htm
lÙeebveer Ùee ojcÙeeve kesâ}suÙee keâeceeyeö} DeefOekeâ ceeefnleer http://www2.ohchr.org/english/issues/food/index.htm or www.srfood.org Ùee mebkesâle mLeUeJej efceUs}. Source : Eco farming addresses hunger, poverty and climate change, LEISA India Vol. 16 No. 2 June, 2014
ceje"er DevegJeeo : Deefveue yeesje[s 7
oeueJeieeaÙe efhekeâebÛee Deenejele peemle Jeehej; kegâhees<eCeeJej ceele keâjCÙeeÛee GheeÙe! Atul Dogra, Ashutosh Sarker, Aden Aw Hassan, Pooja Sah and Aqeel Hassan Rizvi Yeejleeleerue yengleebMe iejerye ueeskeâebÛeer ØeefLeveebÛeer iejpe oeueJeieeaÙe efhekeâeletve YeeieefJeueer peeles. DeMee efhekeâebÛes Glheeove Jee{efJeCes Je lÙeeÛeer GheueyOelee iejerye ueeskeâebvee efJeMes<ele: ceefnueebvee keâjCes ns kegâhees<eCe keâceer keâjCÙeemee"er DeefleMeÙe iejpesÛes Deens. hegJe& Yeejleeleerue Deveskeâ jepÙeebceOÙes oeUerÛes Glheeove Jee{efJeCÙeeÛÙee ØeÙelveebcegUs lÙee Yeeieeleerue kegâšgbyeevee hees<ekeâ DeenejemeesyeleÛe Deefleefjòeâ GlheVe Je peefceveerÛeer megefhekeâlee Jee{efJeCÙeeme ceole Peeueer Je lÙeebÛes mLeueeblej keâceer Peeues.
DeeÙe.meer.S.Deej.[er.Des.Ûes efJeYeeieerÙe mecevJeÙekeâ [e@. mejkeâej Gòej ØeosMe ceefOeue Mesleele ueeKeesUerÛeer heenCeer keâjleevee.
8
oef#eCe DeeefMeÙeeceOÙes peieeleerue peJeUheeme 50 škeäkesâ iejerye jenle Demetve lÙeehewkeâer 75 škeäkesâ ns «eeceerCe Yeeieele jenleele, Je pes lÙeebÛÙee GlheVeeÛee cees"e efnmmee ne DeVeOeevÙeemee"er KeÛe& keâjleele.2014 iueesyeue nbiej Fb[skeäme ÛÙee DenJeeueevegmeej YeejleeÛes peieeleuÙee 76 Gheemeceej DemeuesuÙee osMeele 55 Jes mLeeve Deens. 2014 vegmeej pejer Yeejleeleerue Gheemeceej ner OeeskeäÙeeÛÙee Jeie&Jeejerle vemeueer lejer ner iebYeerj mJe¤heeÛeer Deens. peeieeflekeâ yeBkesâvegmeej kegâheesef<ele yeeuekeâebÛÙee mebKÙesle YeejleeÛes mLeeve heâej JejÛes Deens. Yeejleele keâceer Jepeve DemeuesuÙee yeeuekeâebÛeer mebKÙee peieele meJee&le peemle Deens. peJeUheeme Yeejleeleerue 50 škeäkesâ yeeuekesâ, (60 oMeue#e) efn keâceer JepeveeÛeer Deensle, 45 % yeeuekeâebÛeer Jee{ Kegbšuesueer, 20 škeäkesâ yeeuekesâ Deeflekegâheesef<ele, yeeefjkeâ Je #eerCe, 75 škeäkesâ yeeuekesâ jòeâeÛee DeYeeJe Demeuesueer Je 57 škeäkesâ DepeerJevemelJeeÛeer keâceer Demeuesueer Deensle.
hees<eCeeÛÙee mecemÙesÛes oesve Yeeie Deensle, Skeâ kegâheesef<ele lej ogmejs Deefleheesef<ele. pejer YeejleeÛeer yengleebMe ueeskeâmebKÙee kegâheesef<ele Demeueer lejer DeefleGÛÛe DeeefLe&keâ mlejeleerue ueeskebâ Deeflehees<eCeeÛÙee mecemÙesves «emle Deensle. nÙeeÛee meeshee DeLe& Demee efkeâ oesvnerner heefjefmLeleerle DeVemesJeve ns Demeblegefuele Deens. nÙee Demeblegefuele hees<eCeeÛes keâejCe, ceeefnleerÛee DeYeeJe, DeeefLe&keâ, Oeeefce&keâ Je meebmke=âeflekeâ yeeyeer ns Deens. lemesÛe Yeejleeleerue ceefnuee nÙee heg¤<eebhes#ee keâceer hees<eCeceguÙes Demeuesues DeVemesJeve keâjleele pÙeeÛee lÙeebÛÙee Jej Je lÙeebÛÙee cegueebÛÙee Jee{erJej JeeF&š heefjCeece neslees. Yeejleeleerue oeueJeieeaÙe efhekesâ : YeejleerÙe pes iejerye Deensle Je pes ceebmepevÙe heoeLe& Keele veenerle lÙeebvee oeUer nÙee ØeefLeveeÛes cegKÙe Œeesle Deens. melele Jee{le DemeuesuÙee oeUerÛeer ceeieCeer hegjefJeCÙeemee"er oeUerÛes Glheeove Je #es$e Jee{efJeCÙeeÛeer iejpe Deens. 2013 ÛÙee meebefKekeâervegmeej peJeUheeme 28 oMeue#e nskeäšjJej oeUer efhekeâefJeuÙee peeleele pÙeeÛes Jeeef<e&keâ Glheeove 18 oMeue#e šveeÛes Demetve Øeefle nskeäšj Glheeokeâlee ner 650 efkeâuees Deens. Yeejleele oeUerÛÙee Jee{eruee Kethe De[LeUs Deensle. peJeUheeme oeUerÛÙee ueeieJe[erKeeueerue 85 škeäkesâ Yeejleeleerue oeueJeieeaÙe efhekesâ- yejbÛe keâener efceUJeueb heCe Depetve Kethe yeekeâer Deens.196061 ceOÙes ØeefleJÙeòeâer Øeefleefove 70 «e@ce [eUerÛes mesJeve mejemejer nesles. heCe nsÛe ØeceeCe 2009-10 ceOÙes 33 «e@ce Øeleer JÙeòeâer Øeefleefove Flekesâ Keeueer Iemejues. peeieeflekeâ DeejesiÙe mebIešvesÛÙee celes ns ØeceeCe ØeefleJÙeòeâer Øeefleefove 80 «e@ce DemeeÙeuee nJes.Yeeie ne keâesj[Jeent Je keâceer megefhekeâlee DemeuesuÙee efkeâjkeâesU #es$eeJej1 Demetve DelÙebuhe mebmeeOeve Demeuesuee Meslekeâjer pees Glheeove Jee{ermee"er DeeJeMÙekeâ efveefJe‰e IesCÙeeme DemeceLe& Deens, lemesÛe mLeeveeveg¤he Je peemle Glheeove osCeeNÙee JeeCeebÛeer keâcelejlee, efyeÙeeCes yeoueeÛes keâceer ØeceeCe jesie Je efkeâ[eRÛes peemle ØeceeCe Je Dehegjs Je DekeâeÙe&#ece yeepeejhes"e F. Deensle. Yeejle ne Deboepes 3-4 oMeue#e šve oeUeRÛeer DeeÙeele keâjlees. Yeejle mejkeâej JesUesJesUer iejpesvegmeej efJeefJeOe Ghe›eâceebÛeer DebceueyepeeJeCeer keâjerle Demeles, pÙeeceOÙes lesueefyeÙeeCes Je oeUer leb$e%eeve DeefYeÙeeve, ieefleceeve oeU Glheeove keâeÙe&›eâce 2007-08 ceOÙes veefJeveÛe jeyeefJele Demeuesuee oeUerÛee je°^erÙe DeVemegj#ee DeefYeÙeeve. ÙeecegUs efve:mebMeÙes 2012-13 ceOÙes oeUerÛÙee Glheeoveele 18.45 oMeue#e šveebÛeer ue#eCeerÙe Jee{ Peeueer. mejkeâejÛÙee ØeÙelveeves jeyeefJeuesuÙee NFSM meejKÙee ÙeespeveebcegUs YeejleerÙe MeslekeâNÙeebvee JesUesJesUer GheueyOe PeeuesuÙee megOeeefjle JeeCeebcegUs Je GÛÛe ØeefleÛÙee efyeÙeeCes Je Flej efveefJe‰ebcegUs ns MekeäÙe Peeues. ns DeefYeÙeeve oeUeRÛÙee Glheeoveeleerue ojer megOeeefjle leb$e%eeve Je ke=â<eer ØeyebOeveeÛee Øemeej keâ¤ve keâceer keâjCÙeemee"er meg¤ keâjCÙeele Deeues. pÙeeceOÙes Glheeove Jee{erÛeer #ecelee Demeuesues hejbleg keâceer Glheeokeâlee DemeuesuÙee efpeunÙeebJej ue#e keWâõerle keâjCÙeele Deeues. meOÙee Ùee DeefYeÙeeveele ICARDA Je ICRISAT ÙeebmeejKÙee Deeblejje°^erÙe mebmLee je°^erÙe ke=âef<emebMeesOeve JÙeJemLee nÙee meesyele Glheeove Jee{eRmee"er lÙeebÛÙee DevegYeJeeÛee GheÙeesie MesleerJej keâjCÙeeme menYeeieer keâjCÙeele DeeuÙee.
1960-61 ØeefleJÙeòeâer Øeefleefove 70 «e@ce [eUerÛes mesJeve mejemejerr nesles. heCe nsÛe ØeceeCe 2009-10 ceOÙes 33 «e@ce ØeleerJÙeòeâer Flekesâ Keeueer Iemejues. peeieeflekeâ DeejesiÙe mebIešvesÛÙee celes ns ØeceeCe ØeefleJÙeòeâer Øeefleefove 80 «e@ce DemeeÙeuee nJes. Je NARS nÙeebÛÙee SkeâmebOe ØeÙelveebÛee ne heefjCeece YeejleerÙe MeslekeâNÙeebvee veefJeve leb$e%eeveeÛÙee JeehejecegUs vegmelee GlheeoveJee{ermee"er
CGIAR
heâeÙeoÙeeÛee "juee vemetve lÙeeÛe yejesyej lÙeebÛeer Je MeeŒe%eebÛeer #ecelee Jee{efJeCÙeemee"er megæe Peeuee. heef§ece yebieeueÛÙee yeerjYegce ceOÙes OeeveeÛÙee keâeheCeerveblej heâej cees"s #es$e ns heef[le jenles. ICARDA meesyele keâece keâjCeeNÙebeÛÙee ceveJe peefceve veeJeeÛÙee menÙeesieer mebmLesÉejs hegjefJeCÙeele Deeues. megceülee Je cew$eer nÙee JeeveebÛeer ueeieJe[ 8-10 ieeJeebleerue 100 hes#ee peemle MeslekeâNÙeebveer kesâueer nesleer. MeslekeâNÙeebvee nÙee heef[le peefceveerle 610-1100 efkeâuees ns Glheeove IesCes MekeäÙe Peeuess. MeslekeâNÙeebveer Deboepes 700 Decesefjkeâve [e@ueme& Øeefle nskeäšjer heÙeËle cemetjÛes Glheeove Iesleues nesles. cesIeueeue yece&ve nÙee DeeefoJeemeer efmeceeble MeslekeâNÙeeves 1/3 SkeâjceOÙes 110 efkeâuees cemegjÛes Glheeove Iesleues. lÙeeleerue lÙeeves 7 efkeâuees, ns heg{erue Je<ee&ÛÙee nbieeceele ueeieJe[ermee"er "sJeues. Gjuesues Glheeove lÙeeves lÙeeÛÙee kegâšgbyeeÛÙee Jeehejemee"er "sJeues. lees cnCelees, mJehveele megæe ceePÙee nÙee heef[keâ peeiesletve SJe{s Glheeove efveIet Mekesâue Demes Jeešues veJnles. lees Deelee heg{erue Je<eea cemetjÛes Glheeove Jee{efJeCÙeeme Glmegkeâ neslee. Skeâ DeeefoJeemeer ceefnuee ßeerceleer ue#ceer efkeâmekegâueer jespeoejer cepetj Deens. efleuee owefvekeâ cepegjermee"er hewMeeSsJepeer cemetj efceUeueer. efleves DeeheuÙee cegueeruee peer DeefleMeÙe DeMeòeâ nesleer, cemetj KeeT IeeueCes meg¤ kesâues. Deelee lÙee cegueerÛes DeejesiÙe megOeejues Deens.Deepe peeieeflekeâ heeleUerJej oeUeRÛes hees<eCeceguÙe megOeejCÙeele DemeCeejs cenlJe ceevÙe keâjCÙeele Ùesle Deens. mebÙegòeâ je°^ mebIeeves 2016 ns Je<e& Deeblejje°^erÙe oeUeRÛes Je<e& ns peeefnj kesâues DemeuÙeeves ÙeslÙee Je<ee&le meJe& osMeebceOÙes oeUerJejerue mebMeesOeve Je ØemeejeJej Jee{erJej Yej osCÙeele ÙesCeej Deens. oeUeRÛes Glheeove Jee{erÛes ØeÙelve ns lÙeeÛÙee je°^erÙe menÙeesieer Yeeieeroejebmeesyele cemetjÛÙee GlheeoveeÛÙee veefJeve mebMeesOeve Je efJekeâemeeÛÙee keâeÙee&letve MeslekeâNÙeemeeb"er OeeveeJej DeeOeeefjle MeeÕele Je hees<eCeceguÙe Ùegòeâ heerkeâ heæleer efJekeâefmele keâjerle Deens. 1977 ÛÙee lÙeeÛÙee mLeehevesheemetve cemetj efhekeâebÛÙee mebMeesOeveeÛes peeieeflekeâ Gefö° Deens. ÛÙee oef#eCe DeeefMeÙee Je Ûeerve Ùee efJeYeeieebmee"er DemeuesuÙee keâeÙe&›eâceele Yeeieeroejebmeesyele Ùee efJeYeeieeuee cemegjÛÙee GlheeoveeceOÙes mJebÙehegCe& keâjCÙeeÛes keâeÙe& veJeer efouueer ÙesLetve Ûeeueles. ICARDA ns lÙeeÛÙee je°^erÙe keâeÙe&›eâceebleie&le cegueYetle ceenerleer, peeieeflekeâ pece&hueemece Ûeer osJeeCeIesJeeCe Je veefJeve mebMeesOeve kesâuesuÙee Je megOeeefjle JeeCeebÛeer Deeblejje°^erÙe veme&jer Je NARS Ûeer #ecelee Jee{efJeCÙeeÛes keâeÙe& melele keâjerle Deens.
ICARDA
nÙeecegUs peemle Glheeove osCeeNÙee jesieØeefleyebOekeâ mLeeefvekeâ heefjefmLeleerMeer pegUJetve IesCeeNÙee Je Yeejle yeebieueeosMeeleerue keâesj[Jeent Oeeve vesheeU heerkeâ #es$eemee"er JeeCe efvecee&Ce keâjCÙeemee"er Peeuee. nÙeeÛeer DebceueyepeeJeCeer keâjleebvee Keeueerue cegKÙe yeeyeeRÛee efJeÛeej keâjCÙeele Deeuee. 1)
mLeeefvekeâ/ osMeer JeeCeebÛÙee SsJepeer MeslekeâNÙeebÛÙee hemebleerÛÙee megOeejerle JeeCeebÛee menYeeieer heæleerves Jeehej ( GYee efJemleej)
2)
Oeeve keâe{uÙeeJej jeefnuesues heef[le #es$e Je heef§eceesòej jepÙes nÙee meejKÙee veefJeve #es$eebJej Yej (mecemlej ØeefJemleej)
3)
ieeJe heeleUerJej efyeÙeeCes GÅeesieeÛeer mLeehevee keâjCes.
4)
MeslekeâNÙeebÛes #ecelee efJekeâeme F.ICARDA ves lÙeeÛÙee je°^erÙe menÙeesieeRmeesyele NFSM ÛÙee nmle#esheeÉejs ne keâeÙe&›eâce iesuÙee 3 Je<ee&heemetve 5 jepÙeeleerue 9 efpeunÙeele jeyeefJeuee Deens. 9
GYee efJemleej cemetj Glheeokeâebmeceesj meJee&le cees"er mecemÙee ner keâceer opee&ÛÙee efyeÙeeCÙeebÛeer nesleer. iesuÙee 3-4 Je<ee&le ICARDA ÛÙee Yeejleeleerue Ghe›eâceebÉejs ns ue#eele Deeues keâer peJeUheeme 90 škeäkesâ hes#ee peemle Meslekeâjer lesÛe les efyeÙeeCes iesuÙee 67 Je<ee&heemetve Jeehejle nesles. Glheeove Jee{efJeCÙeemee"er efyeÙeeCes yeoueeÛeer Je ØeÛeefuele JeeCeebSsJepeer megOeeefjle JeeCeebÛee Jeehej keâjCÙeeÛeer iejpe Jeešle nesleer. nÙeemee"er 300 ieeJeebleerue 4307 MeslekeâNÙeebvee 12 megOeeefjle peeleer GheueyOe keâ¤ve efouÙee iesuÙee. menYeeieer heæleerves MeslekeâNÙeebvee 1344 šve efyeÙeeves Glheeove keâjCes MekeäÙe Peeues pes veblej MeslekeâNÙeebceOÙes JeešCÙeele Deeues. megOeeefjle efyeÙeeCÙeebÛÙee JeehejemeesyeleÛe veefJeve leb$e%eeveeÛÙee Jeehejeves Glheeove Jee{efJeCes MekeäÙe Peeues. Goe. pemes cew$eer, vegjer Je HUL-57 nÙee JeeCeeÛes Glheeove MeslekeâNÙeebÛeer heerkeâ heæleer Jeehe¤ve 30-60škeäkesâ peemle efceUeues. nÙee JeeCeebÛeer ueeieJe[ MegvÙe ceMeeiele leb$eeves meeKeUer heæleerves Je cegKÙe heerkeâ cnCetve keâjCÙeele Deeueer. peemleerÛÙee GlheeoveecegUs peJeUheeme 2.0 oMeue#e Decesefjkeâve [e@ueme&Ûes GlheVe Je efoIe& keâeueerve heâeÙeoÙeeceOÙes peefceveeRÛes DeejesiÙe megOeejCes MekeäÙe Peeues. nÙeeÛee cegKÙe heâeÙeoe ueneve Je efmeceeble MeslekeâNÙeebvee lÙeebÛÙee kegâšgbyeemee"er cemetjÛes Glheeove keâ¤ve hees<eCeeÛeer megj#ee osCes MekeäÙe Peeues. meceeblej efJemleej hegJe& Yeejleeleerue peJeUheeme 78.8 škeäkesâ OeeveeÛes #es$e ns keâesj[Jeent Deens. pesLes OeeveeÛes Glheeove ns heâòeâ heeJemeeUer nbieeceele (pegve-mehšWyej) Iesleues peeles.
lÙeeveblej Mesle heef[le jenleele Je ns #es$e peJeUheeme hebpeeye, njÙeeCee, Je heef§ece Gòej ØeosMeeÛÙee SketâCe ueeieJe[ #es$eeSJe{s Demeles. lÙeeÛÙee NARS menÙeesieer meesyele, cemetjÛeer HUL-57 Je cew$eer nÙee ueJekeâj ÙesCeeNÙee JeeCeebÛeer ueeieJe[ Ùee Yeeieele kesâueer. Meslekeâjer pes DeeOeer keâenerner efhekeâJele veJnles les Deelee nÙee Deefleefjòeâ efhekeâebÛÙee GlheVeecegUs Deeveboer Deensle. mebjef#ele ke=âef<eheOoleer, pemes MegvÙe ceMeeiele leb$e Je ceÙee&efole ceMeeiele heOoleerÛee Jeehej keâ¤ve OeeveeÛÙee heef[le #es$eeJej cemetj ueeieJe[erÛes ØeelÙeef#ekesâ IesCÙeele Deeueer. lÙeele Demes Dee{Utve Deeues efkeâ oesvner ueeieJe[ heOoleer ceOÙes cemetjÛes Ûeebieues Glheeove efceUeues. ceÙee&efole ceMeeiele heæleerle meJee&le peemle efyeÙeebÛes Glheeove (513 efkeâ/ns) Je keâ[yÙeeÛes (1624 efkeâ/ns.) SJe{s Glheeove efceUeues. efveJJeU GlheVe nskeäšjer 272 Decesefjkeâve [e@ueme& Je iegCeesòej (2.30) ns MegvÙe ceMeeiele leb$eeÛÙee leguevesle nesles. MegvÙe ceMeeiele heæleerceOÙes hegâue OeejCesÛÙee Je oeCes YejCÙeeÛÙee keâeUele DeesueeJÙeeÛÙee keâcelejlescegUs keâoeefÛele Glheeove keâceer Peeues DemeeJes. YeejleeceOÙes OCPF ÛÙee DeeefLe&keâ menkeâeÙee&ves ef$ehegje Je heef§ece yebieeue Ùee jepÙeeleerue 7 efpeunÙeebceOÙes ner ØeelÙeef#ekesâ IesCÙeele Deeueer. Ùee ceOÙes peJeUheeme 1900 MeslekeâNÙeebvee heâeÙeoe Peeuee neslee. cemetjÛÙee ueeieJe[er heemetve Deboepes 194 les 272 Decesefjkeâve [e@ueme& Øeefle nskeäšj Deefleefjòeâ GlheVe lej efceUeuesÛe lÙee meesyele ogyeej heerkeâ IesCes MekeäÙe Peeues. leLeeefhe MetvÙe ceMeeiele leb$eeceOÙes SketâCe Glheeove KeÛe& DeefleMeÙe keâceer neslee. YeejleeceOÙes
cemetj efhekeâJeCeeje Deeveboer Meslekeâjer
10
pÙee DeeefLe&keâ menkeâeÙee&ves ef$ehegje Je heef§ece yebieeue Ùee jepÙeeleerue 7 efpeunÙeeceOÙes ner ØeelÙeef#ekesâ IesCÙeele Deeueer nesleer. pÙeeceOÙes peJeUheeme 1900 MeslekeâNÙeebvee heâeÙeoe Peeuee neslee. cemetjÛÙee ueeieJe[erheemetve Deboepes Øeefle nskeäšj. GlheVe Deefleefjòeâ lej efceUeues lÙeeÛemeesyele oghheš heerkeâ IesCes MekeäÙe Peeues. DeveewheÛeeefjkeâ efyeÙeeves heOoleerÛes mJe¤he
GlheVe efyeÙeeCÙeebÛes efJeheCeve
MeeÕele GlheVeemee"er keâeÙe&heæleerÛes efJeMues<eCe efkebâcele, yeepeejhes"sÛeer ceeefnleer, Je meeKeUer leÙeej keâjCes
iegCeJeòee efveÙeb$eCe
iegCeJeòee efveÙeb$eCeemee"er ceeie&oMe&keâ lelJes Je heæleer DeJeuebefyeCes
efyeÙeeCes Glheeove
DeveewheÛeeefjkeâ efyeÙeeCes Glheeove heæleer leÙeej keâjCes Je DeJeuebefyeCes
GÅeesie ØeyebOeve Meslekeâjer ieš mLeehevee efyeÙeeCÙeebÛeer ceeieCeer Je keâcelejlee MeesOeCes
keâeÙe&heæleer keâjCes JÙeJemeeÙe ueneve leÙeej mLeeheves Je ØeefMe#eCe (leebef$ekeâ, DeeefLe&keâ) mecemÙesÛes efveoeve Je efveCe&Ùe Øeef›eâÙesle MeslekeâNÙeebÛee menYeeie.
«eeefceCe efyeÙeeCes GÅeesie MeslekeâNÙeebvee JesUsJej GÛÛeØeefleÛes efyeÙeeCes ÙeesiÙe ojele efceUeJes nÙeemee"er «eeceerCe efyeÙeeCes GÅeesieeÛeer mebkeâuhevee ICARDA ves ceebb[ueer. ner efyeÙeeCes GlheeoveeÛeer Je efJelejCeeÛeer DeveewheÛeeefjkeâ heæleer Deens. ICARDA lÙeebÛÙee je°^erÙe Yeeieeroejebceehe&âle Demes Meslekeâjer efveJe[ues Deensle. pes ØeieleerMeerue Demetve efyeÙeeCes Glheeoveemee"er pÙeebÛÙeekeâ[s heÙee&hle peefceve GheueyOe Deens. nÙee MeslekeâNÙeebvee ØeceeefCekeâjCe mebmLeskeâ[s veeWoCeerke=âle keâjCÙeele Deeues. ØeceeefCekeâjCe mebmLee Je MeeŒe%eebÛÙee ceeie&oMe&veeKeeueer efyeÙeeCes leÙeej keâ¤ve les mLeeefvekeâ heeleUerJej MeslekeâNÙeebvee ceeheâkeâ ojele efJekeâCÙeele Deeues. Ùee heæleerle MeslekeâNÙeebvee Demeuesueer efyeÙeeCÙeebÛeer mecemÙee «eeceerCe mlejeJejÛe efveJeejCÙeele Deeueer lemesÛe efyeÙeeCes Glheeokeâ MeslekeâNÙeebveeosKeerue lÙeeÛee heâeÙeoe Peeuee. je°^erÙe menYeeieeroejebmeesyele 16 hes#ee peemle efyeÙeeCes keWâõ Deveskeâ jepÙeele leÙeej keâjCÙeele Deeues. nÙee ØeÙelveebcegUs Meslekeâjer DeefleMeÙe meceeOeeveer Deensle. ns Meslekeâjer Deelee efyeÙeeCes ogmeNÙee ieeJeele efpeune Je Flej jepÙeebvee megæe hegjefJele Deensle. #ecelee efJekeâeme nÙee efJeYeeieele #ecelee efJekeâeme Skeâ cenlJeeÛee keâeÙe&›eâce jeyeefJeCÙeele Deeuee. MeslekeâNÙeebvee efyeÙeeCes GlheeoveeÛes, megOeeefjle ueeieJe[ leb$eeÛes/ Je mee"JeCegkeâerÛes ØeefMe#eCe osCÙeele Deeues. lemesÛe lÙeebvee MesleceeueeÛes ceguÙeJeOe&ve (oeUer,heeve,kesâkeâ, vecekeâerve F.) Je keâeheCeer he§eele Øeef›eâÙee (mee"JeCetkeâ, efveJe[ves Je meeheâ keâjCes, he@kesâpeeRie, šjheâues keâe{Ces, hee@efueMe keâjCes, efMepeefJeCÙeeÛeer iegCeJeòee F.) Ûes ØeefMe#eCe efJeMes<ele: ceefnueebvee osCÙeele Deeues. SketâCe 7600 MeslekeâNÙeebvee, pÙeeceOÙes 551 ceefnuee MeslekeâNÙeebÛee meceeJesMe neslee, MeslekeâNÙeebÛÙee MesleerMeeUe, efMeJeej hesâjer, Yesšer ueeieJe[er hegJe& Je he§eele ØeefMe#eCe Je mesceerveejÉejs ØeefMe#eCe osCÙeele Deeues. lemesÛe 1600 MeslekeâNÙeebÛeer OCPF Øekeâuheelebie&le efJekeâefmele keâjCÙeele Deeueer. #ecelee
efyenejceOÙes efyeÙeeCes ØeceeefCekeâjCe DeefOekeâejer Mesleele efveefj#eCe keâjleebvee.
YeefJe<ÙeeÛes Gefö° cemetj Glheeoveeuee efouesuÙee ØeeOeevÙeecegUs kegâšgbyeeÛÙee DeenejeÛes heewef°keâ ceguÙeJeOe&vee meesyeleÛe Deefleefjòeâ GlheVe megæe efceUeues. cemetjÛÙee Glheeoveeves nÙee Yeeieeleerue kegâhees<eve keâceer Peeues, peefceveerÛeer megheerkeâlee megOeejueer, cepetjebÛes mLeueeblej Leebyeues Je peveeJejebvee cemetjÛee keâ[yee GheueyOe Peeuee. pejer MeslekeâNÙeebvee heâeÙeoÙeeÛes Demeues lejer cemetj GlheeoveeceOÙes keâener DeeJneves Deensle pÙeebÛÙeekeâ[s ue#e osCes iejpesÛes Deens. ØeLece og<keâeU Je MesJešÛÙee keâeUele Jee{Ceejer G<Celee, jesie ØeefleyebOekeâ Je pÙeeuee efJeefJeOe heefjhekeäJe keâeueeJeOeerÛÙee efhekeâJee{erme Deveg¤he JeeCeebÛee efJekeâeme keâjCes. ogmejs efkeâ oeUeRÛÙee efJeheCeveeÛeer legškeâ Je Dehegjer meeKeUer Demeles. lemesÛe efnJeeUer oeUeRkeâefjlee keâceer Demeuesueer vÙegvelece DeeOeejYetle efkebâceleer, nÙee MeslekeâNÙeebvee pÙeebÛÙeekeâ[s DeesefueleeÛes meeOeve Deens lÙeebvee Flej le=CeOeevÙe efhekeâebkeâ[s JeUCÙeeme keâejCeerYetle Deensle. lesJne nÙeekeâ[s ue#e osCes iejpesÛes Deens. lÙeeÛeyejesyej oeUeRÛÙee heewef°keâ ceguÙeeÛes cenlJe ÙeeÛee Øemeej efJeMes<ele: ceefnueebceOÙes keâjCÙeeÛeer iejpe Deens. meboYe& Gulati, A., Ganesh-Kumar, A., Shreedhar, G., & Nandakumar T. (2012), Agriculture and Malnutrition in India. Food And Nutrition Bulletin, 33(1), 74-86 Chand R. and Jumrani, J. (2013). Food Security and Undernourishment in India : Assessment of Alternative Norms and the Income Effect. Indian Journal of Agricultural Economics, 68(1): 39-53.
Atul Dogra, Ashutosh Sarker, Aden Aw Hassan, Pooja Sah and Aqeel Hassan Rizvi I.C.A.R.D.A. South Asia and China Regional Program, C.G.I.A.R. Block, N.A.S.C. Complex, New Delhi Email : a.dogra@cgiar.org
De@[sve S[ypet nmeve DeeÙe.meer.S.Deej.[er.S, Decceeve, pee[&ve. Source : Consuming more pulses LEISA India Vol.16,No.4 ,December 2014
ceje"er DevegJeeo : ßeer. ue#ceerkeâeble he[esUs
11
ceOÙe ØeosMeeleerue Meslekeâjer heÙee&JejCeemee"er GheÙegòeâ MeeÕele MesleerÛÙee heæleer Jeehe¤ve DeeheuÙee MesleerJejerue efhekesâ megOeejle Deensle, Glheeove Je GlheVe Jee{Jele Deensle. ns meeceeefpekeâ GÅeesieeÛes cee@[sue kesâJeU MeslekeâNÙeebÛes Glheeove Je GlheVeÛe Jee{Jele veener lej pewJe efJeefJeOelesÛes mebmLeue Je mebJeOe&ve osefKeue cees"Ÿee ØeceeCeeJej keâjles. Yeejleele ceOÙe ØeosMeele efmenesj efpeunÙeele yegOeCeer leeuegkeäÙeele Keevehegje veeJeeÛes Skeâ Úesšsmes 100 IejebÛeer Jemleer Demeuesues ieeJe Jemeues Deens. ns ieeJe oeš pebieueeveer Jes{uesues Demetve ÙesLes Mesleer ns cegKÙe GheefpeefJekesâÛes meeOeve Deens. ceeieerue keâener Je<ee&heÙeËle ÙesefLeue MeslekeâNÙeebveer heejbheeefjkeâ Mesleer heæleer mees[tve osTve Je kesâJeU Yejhegj jmeeÙeveebÛee Je efkeâškeâ veeMekeâebÛee JeehejeJej DeeOeeefjle Mesleer heæleer keâjerle nesles. GheefpeefJekeâe mebmeeOeve nÙee #es$eele MeeÕele GheefpeJeerkesâuee Øeeslmeenve osCÙeemee"er Je=òeer keWâõ veeJeeÛeer mJeÙebmesJeerr mebmLee keâeÙe& keâjles Deens. FLes Demes efometve Deeues keâer Úesšs Meslekeâjer Mesleer keâjleebvee jemeeÙeefvekeâ efkeâškeâveeMekeâebÛee DeefJeJeskeâer Jeehej keâjle nesles. lÙeecegUs lÙeebÛee kesâJeU jemeeÙeveerkeâ efkeâškeâ veeMekeâebÛÙee JeehejeJejerue KeÛe& peJeU peJeU 10003000 ®. Skeâj Demee DemeeÙeÛee. SJe{sÛe veener lej efkeâškeâveeMekeâebÛÙee DeefJeJeskeâer JeehejecegUs keâer[erceOÙes ØeeflekeâejMeòeâer efJekeâmeerle Peeueer nesleer. lemesÛe heÙee&JejCe KeeÅeeVe jef#elesle Oeeskeâe efvecee&Ce Peeuee neslee.heÙee&JejCeeuee Devegkegâue DeMee Mesleer heæleerÛee DeJeuebye keâ¤ve MesleerÛee KeÛe& keâceer keâjCÙeemee"er Je=òeer mebmLesveer ieesceg$e, keâ[gefvebye Je efmeleeheâU JevemheleerÛÙee heeveebheemetve leÙeej kesâuesuÙee pewefJekeâ efkeâškeâ veeMekeâebÛee ØeÛeej meg¤ kesâuee. meg®Jeeleeruee nÙee pewefJekeâ efkeâškeâveeMekeâebÛee keâeÙe&#ecelesJej jmeeÙeves JeehejCeeNÙee MeslekeâNÙeebkeâ[tve DeefJeÕeeme oMe&efJeuee iesuee. Je=òeer mebmLesves heæleMeerj Je ÙeesiÙe efjleerves pewefJekeâ efkeâškeâveeMekeâebÛee Jeehej Je lÙeeÛes heâeÙeos nÙee heÙee&JejCeeuee Devegkegâue heæleerÛee ØeÛeej kesâuee Je MeslekeâNÙeebvee lÙeebvee ieeJeeleÛe pewefJekeâ efkeâškeâveeMekeâebÛee JÙeJemeeÙe keâjCÙeeme Øeeslmeeefnle kesâues. Je=òeer mebmLesveer ieeJeeleerue MeslekeâNÙeebvee Skeâef$ele nesCÙeeme Je MeslekeâNÙeebÛes keäueye Je mecegn mLeeheve keâjCÙeele ceole kesâueer. Meslekeâjer mecegneleerue MeslekeâNÙeebvee meWõerÙe Mesleer heæleer meIeCe ueeieJe[ heæleer, Skeâeeflcekeâ keâer[ efveÙeb$eCe heæleeRÛee DeYÙeeme keâjCÙeemee"er JesieJesieUÙee MesleeJej Yesš osCÙeeme vesCÙeele Deeues. lÙeeÛeØeceeCes MeslekeâNÙeebvee ke=â<eer efJe%eeve keWâõ, ke=â<eer efJeÅeeheer"s ÙesLes vesCÙeele Deeues. Je lesLeerue MeeŒe%eebmeesyele Je 12
}s[er ye[& yeerš} meejKÙee efkeâ[s pewke keâerškeâveeMekeâebÛee keehej hejle Deensle
Flejebmeesyele Meslekeâjer Glheeokeâ mebmLesyeeyele ÛeÛee& keâjCÙeele Deeueer. Meslekeâjer mecegneleerue Glmeener Je pewefJekeâ heæleeRvee ueJekeâj Øeeflemeeo osCeejs Je mekeâejelcekeâ °erkeâesve DemeCeeNÙee MeslekeâNÙeebÛeer ke=âef<emesJee oelee cnCetve efveJe[ keâjCÙeele Deeueer. mecegneleerue Flej MeslekeâNÙeebvee nÙee heæleer efJe<eÙeer ceenerleer osCes, lÙeebÛÙee oejer peeJetve ceole keâjCes. lemesÛe mejkeâejer mesJee/ Ùeespevee yeepeejhes", mebMeesOeve Je Jew%eeefvekeâ mebmLeeceOÙes meesyele ogJee meeOeCes ns cegKÙe keâeÙe& BDS Ûes nesles. lÙeebvee Master Trainer cnCetve ØeefMeef#ele keâjCÙeele Deeues. mecegneleerue hebpeerke=âle MeslekeâNÙeebvee ieesceg$e pecee keâjCes Je les ke=â<eermesJeeoeleeuee hegjefJeCes, nÙeeJej ØeefMe#eCe osCÙeele Deeues. pewefJekeâ efkeâškeâveeMekessâ leÙeej keâjCÙeeme keâ[gefvebyeeÛes heeves Je ieesceg$e lÙeeÛee GheÙeesie Je keâeÙe&#ecelee nÙeeJej ØeefMe#eCe osCÙeele Deeues. Øeef›eâÙee pewefJekeâ efkeâškeâveeMekesâ leÙeej keâjCÙeeÛÙee heæleer ceOÙes cegKÙe 3 heeleUÙee Deensle. meJe&ØeLece yeÛele ieš efkebâJee Meslekeâjer keäueyeÛÙee heeleUerJej ieesceg$e pecee kesâuÙee iesues. lÙeeceOÙes peJeUpeJeU ieeJeeleerue 400 hes#ee kegâšgbye peemle Iejs menYeeieer nesles. ke=â<eer mesJeeoelee meomÙe Meslekeâjer mecegnebkeâ[tve ieesceg$e ieesUe keâjeÙeÛes. jespe megceejs 500 ueeršj ieesceg$e ØelÙeskeâ Iejeletve ieesUe kesâues peeleele lÙeemee"er ØelÙeskeâ MeslekeâNÙeeuee ØelÙeskeâ ueeršj ieesceg$eemee"er ¤. 5/- efoues peeÙeÛes.lÙeeveblejÛeer Øeef›eâÙee Keb[eJeej, Keevehegje, Je Gv[erÙee nÙee ieeJeele kesâueer iesueers. ieesUe kesâuesues ieesceg$e 200 ueeršjÛÙee [^ceceOÙes šeketâve lÙeele 20 efkeâuees keâ[tefuebyeeÛeer heeCes, efmeleeheâUerÛes heeves šeketâve 21 efoJeme [^ce yebo keâ¤ve "sJeleele. 21 efoJemeeveblej ns efceßeCe ieeUtve IesJetve pewefJekeâ efkeâškeâveeMekeâ cnCetve Jeehej kesâuee peelees. nÙee pewefJekeâ efkeâškeâ veeMekeâ Glheeove FkeâeF&Ûeer #ecelee peJeUpeJeU 3000 ueeršj DeMeer nesleer. meOÙee ieeJeeleerue keâener yeÛele mecegn ns pewefJekeâ efkeâškeâveeMekesâ leÙeej keâ¤ve ieeJeeleÛe lÙeebÛeer efJe›eâer keâjCÙeemee"er heg{s Ùesle Deensle. nÙee pewefJekeâ efkeâškeâ veeMekeâebÛes efJeheCeve cegKÙele: vece&oebÛeue Meslekeâjer Glheeokeâ kebâheveerÉejs kesâuÙee iesues. (ieeJeeleerue 1000 MeslekeâNÙeebveer efceUtve leÙeej kesâuesueer keâbheveer). vece&oebÛeue keâbheveer ner Glheeokeâ kebâheveer Demetve kebâheveer keâeÙeeÅeeKeeueer hebpeerke=âle kesâuesueer Deens. ner pewefJekeâ efkeâškeâ veeMekesâ Fbpesòeâe veeJeeKeeueer efJe›eâer kesâuÙee peeles.
meeOeejCele: 25 škeäkesâ MeslekeâNÙeebveer jemeeÙeefvekeâ efkeâškeâ veeMekeâeÛee Jeehej hegCe& yebo kesâuee. lej 50 škeäkesâ MeslekeâNÙeebveer Jeehej DeOÙee&Jej Keeueer DeeCeuee. ÙeecegUs Glheeove KeÛe& yeNÙeehewkeâer Keeueer Deeuee.
heâeÙeos
ßeer. jece kewâueeme ÙeebÛee pewefJekeâ efkeâškeâveeMekeâeÛee Ghe›eâce.
Deieoer meg®Jeeleeruee Ùee heæleerÛee DeJeuebye keâjCeeNÙeeÛeer ÙeMeesieeLee keâevehegje ÙesLeerue ke=â<eer mesJeeoelee cnCetve vesceuesues ßeer jece kewâueeMe ÙeeoJe, JeÙe 35 Je<ex, ns Skeâ efMeef#ele Meslekeâjer Demetve, SketâCe 5 Skeâj peceerveerle Mesleer keâjleele. nÙeebveer nÙee pewefJekeâ keâerškeâveeMekeâebÛee meJe&ØeLece Jeehej keâjCÙeeme meg®Jeele kesâueer. ßeer. jece kewâueeMe ÙeeoJe cegUeleÛe efpe%eemet Je=òeerÛes Je cesnveleer Demetve lÙeebÛÙee keâ[s 4 ieeÙeer Deenssle.Je=òeerÛÙee meeneÙÙeeves lÙeebveer veerce, efmeleeheâUerÛes heeCes Je ieesceg$e nÙeeheemetve efkeâškeâveeMekesâ leÙeej keâjCÙeeÛes "jefJeues Je lÙeemee"er veeyee[&ÛÙee meneÙÙeeves 200 ueeršjÛes 18 [^cme Iesleues . meJe&ØeLece 15 ueeršj ieesceg$e IesJetve lÙeele 5 efkeâuees keâ[gefvebyeeÛeer heeCes Je 0.5 efkeâuees efmeleeheâUerÛes heeCes, 0.5 efkeâuees ¤F&Ûes heeves šeketâve, mebhegCe& efceßeCe 21 efoJeme [^ce ceOÙes kegâpeJeCÙeele "sJeues. 21 efoJemeeveblej ns efceßeCe ieeUtve Iesleues Je lÙeehewkeâer 0.5 efkeâuees pewefJekeâ efkeâškeâveeMekeâ 15 ueeršj heeCÙeele efceßeCe keâ¤ve meesÙeeyeerve efhekeâebJej Jeehejues nesles. hegvne 15 efoJemeebveer nerÛe heâJeejCeer kesâueer nesleer. ßeer jece kewâueeMe ÙeeoJeebveer heâJeejCeer kesâuesuÙee efhekeâebceOÙes yejeÛe heâjkeâ peeCeJeuee. efhekeâebÛeer Jee{ Yejhetj Peeueer. Pee[s efvejesieer Peeueer, cegUebÛeer Jee{ Ûeebieueer Peeueer. efkeâ[eRÛee ØeeogYee&Je osefKeue keâceer PeeuÙeeÛes Dee{Uues. efhekeâebÛeer Øeeflekeâej#ecelee peemle Jee{ueer nesleer. oeCÙeebÛeer-efyeÙeeCeebÛeer iegCeJeòee osefKeue Jee{ueer nesleer. peceerveerÛee heesle osefKeue megOeejuÙeeÛes efometve Deeues. GlheVeele heCe Jee{ efometve Deeueer. GlheVe Peeuesues efyeÙeeCes osefKeue ÛeebieuÙee iegCeJeòesÛes nesles. pewJeerkeâ efkeâškeâveeMekesâ Jeehe¤ve Dee{Utve DeeuesuÙee heefjCeeceebvee yeIetve ßeer.jece kewâueeMe ÙeeoJe nÙeebveer ner pewefJekeâ efkeâškeâveeMekesâ cees"Ùee ØeceeCeeJej leÙeej keâjCÙeeÛes "jefJeues. lÙeebveer heefnuÙee Je<eea peJeUheeme 2200 ueeršj pewefJekeâ keâerškeâveeMekeâ leÙeej kessâues Je lÙeeheemetve 17,600 ¤. veheâe Iesleuee. jecekewâueemeves efceUJeuesuee oesve Je<ee&leerue veheâe KeeueerueØeceeCes
ner pewefJekeâ keâerškeâveeMekesâ leÙeej keâjCÙeeme cepegjebÛeer iejpe vemeles. Je menpeheCes leÙeej keâjlee Ùesleele. nÙeemee"er ueeieCeejs keâ[gefvebyeeÛeer heeves, efmeleeheâUerÛes heeves, ¤F&Ûes heeves pebieueeletve ieesUe kesâues nesles. ieesceg$eemee"er lÙeebÛÙee mJele:ÛÙee ieeF& neslÙee. lÙeecegUs pewefJekeâ efkeâškeâveeMekesâ leÙeej keâjCÙeeÛee KeÛe& veieCÙe neslee Je kesâJeU ¤.200 veer lÙeebveer Deeheuee Oeboe meg¤ kesâuee.
meOÙee pewefJekeâ efkeâškeâveeMekeâeÛee Jeehej peJeUpeJeU 500 Meslekeâjer JesieJesieUÙee efhekeâebJej Goe. leebotU, meesÙeeyeerve, ient ÙeeJej keâjleele. lÙeebvee lÙeeheemetve Ûeebieues heâeÙeos heCe efceUle Deensle.Goe. efhekeâebÛes GlheVe 20-25 % veer Jee{ues Deens. efhekeâebvee hegâšJes peemle Ùesle Deensle. efhekeâebJej keâesCeleener yegjMeerpevÙe jesie Dee{Ule veener. Pee[s efhekesâ efvejesieer nesleele. oeCee Yejoej neslees Je jbie osefKeue Ûeebieuee Demelees. MeslekeâNÙeebveer jemeeÙeveerkeâ efkeâškeâveeMekesâ JeehejCes keâceer kesâues Deens. Deekeâ[sJeejervegmeej peJeU peJeU 25 škeäkesâ MeslekeâNÙeebveer jemeeÙeveerkeâ efkeâškeâveeMekesâ JeehejCes yebo kesâues Deens. 50 škeäÙeebveer MeslekeâNÙeebveer jemeeÙeveerkeâ efkeâškeâveeMekeâebÛee Jeehej 50 škeäÙeebveerr keâceer kesâuee Deens. DeeefCe 25 škeäkesâ MeslekeâNÙeebveer lÙee pewefJekeâ efkeâškeâveeMekeâeÛee heerkeâ keâeueeJeOeerle Skeâoe lejer Jeehej kesâuee Deens. nÙeecegUs MeslekeâNÙeebÛee MesleerÛee KeÛe& keâceer Peeuee. jemeeÙeveerkeâ efkeâškeâveeMekesâ Jeehe¤ve Skeâjer 1800/- ¤ KeÛe& ÙeeÙeÛee.lej pewefJekeâ efkeâškeâveeMekesâ Jeehe¤ve 1000/¤heÙes KeÛe& Ùeslees. cnCepesÛe Skeâjer ¤.800/- Ûeer yeÛele nesles. nÙee pewefJekeâ heæleerves MeslekeâNÙeebvee KeÛe& keâceer nesJetve Glheeove Jee{ues Deens. DeMee Øekeâejs Skeâjer 5000 ¤heÙes veheâe Meslekeâje keâceefJele Deensle. pewefJekeâ efkeâškeâveeMekeâebÛÙee efveÙeefcele Jeehejeves Mesleele pewefJekeâ JeeleeJejCe leÙeej nesle Deens. peceerveerle ieeb[gUebÛeer mebKÙee Jee{le Deens. ues[er ye[& efyešueÛeer mebKÙee Jee{le Deens. jemeeÙeveerkeâ MesleerÛÙee leguevesle heeCÙeeÛeer yeÛele nesle Deens. Ghe›eâceeÛee efJemleej meOÙeeÛÙee heefjefmLeleerle 500 Meslekeâjer ieesceg$eeJej DeeOeeefjle pewefJekeâ efkeâškeâveeMekeâebÛee Jeehej Mesleele JesieJesieUÙee efhekeâebJej keâjerle Deensle. mekeâejelcekeâ heefjCeebceecegUs Je=òeerÛee Glmeen Jee{uee Deens. Je=òeerves veeyee[& ÛÙee meeneÙÙeeves pewefJekeâ efkeâškeâveeMekeâebÛee GlheeoveeÛes Je efJe›eâerÛes SbšjØeeF&me Jee{efJeues Deens. veeyee[&veer lÙeebÛÙee Debleie&le jeyeefJeuÙee peeCeeNÙee Éejs EPAP keâeÙe&›eâceelebie&le Je=òeer uee yegoeCeer yuee@keâ ceOÙes, efmešesj efpeunÙeele kegbâ[eJeej Je Ùeeo&veiej ieeJeele nÙee pewefJekeâ efkeâškeâveeMekeâebÛes Glheeove F&keâeF& meg¤ keâjCÙeeme DeeefLe&keâ ceole kesâueer Deens. ner F&keâeF& Meslekeâjer Je Je=òeerÉejs ÛeeueefJeueer peeles. nÙee meeceeefpekeâ SbšjheeF&pe cee@[suecegUs MeslekeâNÙeebÛeer DeeJekeâ lej Jee{ueerÛe efMeJeeÙe ceeleerÛeer megefhekeâlee heCe Jee{ueer DeeefCe heÙee&JejCe mebj#eCener Peeues. Pramel Gupta Vrutti Livelihood Resource Centre, Behind Govt. High School, 41, 1st Main Road, Ashwath Nagar, RMV 2nd State, Bangalore, Karnataka 5600094, India E-mail : pramel@vrutti.org., info@vrutti.org Source : Collective action, multiple benefits LEISA India Vol.16, No. 2, June 2014
ceje"er DevegJeeo : [e@. mejerlee ceesJee[s
13
ke=â<eer heÙe&ekejCeerÙe o=<Ùe megbojyeve efkeâveej heóerkej osMeer leebogUeÛes mebkeOe&ve Dipayan Dey jemeeÙeefvekeâ heæleerkej Yej osTve neÙeyeÇer[ Yeele efhekeâebÛes Glheeove IesCeeNÙee MeslekeâNÙeebvee Deveskeâ heeÙeeYetle ke leebef$ekeâ mecemÙee Yes[meekeleele. Ùee MeslekeâNÙeebveer pej leLeekeâefLele meke& ceevÙe mesbefõÙe Mesleerkeâ[s keUCÙeeÛes "jke}s efkebâkee MeeMkelelesmee"er mLeeefvekeâ/ heejbheeefjkeâ keeCeeb}e heÇeslmeenve osCÙeeÛes "jke}s lejer Ùee mecemÙee Dee[ ÙesleeleÛe. efkeMes<eleŠ mesbefõÙe MesleeryeeyeeleÛes %eeve ke leebef$ekeâ yeeyeer menpe efceUkeCes DeeefCe les pemes ÛÙee lemes heÇlÙe#eele DeeCeCes ns lemes Kethe DekeIe[ Deens. hejbleg keâceer KeÛe&eÛes, mLeeefvekeâ mebmeeOeves keehe™ve ke mLeeefvekeâ heeleUerkej efkekeâefmele kesâ}s}s SKeeos cee@[sue lÙeebÛÙeeÛe Yee<esle ke heæleerves heÇmeeefjle kesâ}s lej lees Skeâ Gllece heÙe&eÙe "™ Mekeâlees. peieYejele heÇÛeefuele Deme}s}s heÇceeefCele mesbefõÙe MesleerÛes cee@[sue Dece}ele DeeCeCes ns efkekeâmeveMeer} oef#eCeskeâ[er} osMeeleer} }neve MeslekeâNÙeebmee"er cnCeekes leske{s menpe ke meeshes veener. lÙee ceOÙes Deveskeâ De[ÛeCeer ke Deekneves Deensle. kej kej heenlee megOeeefjle (jemeeÙeefvekeâ) MesleercegUs efvece&eCe Pee}suÙee Deveskeâ mecemÙeeb- pemes ceeleerÛeer megheerkeâlee keâceer nesCes, peefceveerKee}Ûee heeCeer mee"e meceehle nesCes, efhekeâebkej efkeefkeOe efkeâ[erbÛee ke jesieebÛee heÇeogYe&eke nesCes, Ieelekeâ efkeâškeâ veeMekeâebÛee DebMe efhekeâebceOÙes GlejCes Deeoer. Ùeekej mesbefõÙe Mesleer heÇCee}er ceOÙes Ûeebie}er Gòejs Deensle Demes ceeve}s peeles. hejbleg jemeeÙeefvekeâ Mesleer heæleer Deieoer GlleceheCes keâjCÙeeceOÙes osKeer} yeNÙeeÛe De[ÛeCeer Deensle ns efmeæ Pee}s Deens. GoenjCeeLe& efkemleej meskeebÛeer keâcelejlee, leebef$ekeâ heÇefMe#eCe meeefnlÙeeÛeer keevekee, lemesÛe efkeefkeOe heÇkeâejÛÙee }eieleermee"er ueeieCeeNÙee hewMeeÛeer keâceer F&. lÙeeÛe heÇkeâejÛÙee De[ÛeCeer mesbefõÙe Mesleer heÇmeeefjle keâjCÙeeceOÙes Ùesleevee efomeleele. heefjCeeceer efkekeâmeveMeer} osMeeceOÙes mesbefõÙe MesleerÛee heÇmeej ne DelÙeble efOecÙee ieleerves nesleevee efomelees. Deeblejje<š^erÙe mesbefõÙe Mesleer ÛeUkeU ÙeebÛÙee Deekeâ[skeejer vegmeej Yeejleele megceejs 150790 nskeäšj Mesleerkej meOÙee mesbefõÙe Mesleer nesles Demes mecepeles. ns heÇceeCe Yeejleeleer} Skeâboj efhekeâeKee}er} peefceveerÛÙee kesâkeU 0.1% Ske{sÛe Deens. lÙeeletvener Yeejleele efhekeâCeeNÙee Ùee mesbefõÙe efhekeâeceOÙes efveÙe&ele nesCeeNÙee Ûene, keâe@Heâer, cemee}s DeMee efhekeâebÛesÛe heÇceeCe peemle Deens. mesbefõÙe Yeele (leebotU) Ùee efhekeâe}e yeepeejele Kethe ceeieCeer Deens. hejbleg lÙeeÛÙee Glheeove kee{ermee"er OeesjCeelcekeâ efveÙeespeveeÛeer iejpe Deens. jemeeÙeefvekeâ Mesleerkeâ[tve mesbefõÙe Mesleerkeâ[s keUCÙeeceOÙes Yeejle ke lelmece efkekeâmeveMeer} osMeeleer} MeslekeâNÙeemeceesj Deme}suÙee De[ÛeCeer veeršheCes ceeb[CÙeemee"er Ùee ef"keâeCeer heefMÛece yebiee}ceOeer} Skeâ oeKe}e DeeheCe heent Ùee. megbojyeveÛÙee efkeâveejheóerkej KeejheCe Yeeieele leie Oe™ve Jee{CeeNÙee mLeeefvekeâ YeeleeÛÙee keeCeeÛeer mesbefõÙe heæleerves }eieke[ keâ™ve jemeeÙeefvekeâ Mesleer}e Skeâ MeeMkele heÙe&eÙe cnCetve ne heÇÙeesie keâjCÙeele Ùesle Deens. Ùee 14
DeYÙeemeemee"er heefMÛece yebiee}ÛÙee oef#eCe Yeeieeleer} 24 hejieCee efpeuåÙeeleer} ieesmeeyee lee}gkeäÙeeleer} meelepes}erÙee ieekeele 2010 les 2012 Ùee ojcÙeeve #es$e keâeÙe& kesâ}s ies}s. ÙeeceOÙes JewÙeefòeâkeâ Meslekeâjer lemesÛe Meslekeâjer iešebmeesyele ÛeÛee& kesâuÙee. veeyee[& ceeHeâ&le DeeefLe&keâ menÙeesie nesle Deme}s}er Meslekeâjer ceb[Us, mLeeefvekeâ, lee}gkeâe ke efpeune heeleUerkejer} MeemekeâerÙe ke=â<eer DeefOekeâejer, Deelcee veekeeÛÙee heÇkeâuheeleer} DeefOekeâejer F&. mekeeËmeesyele ÛeÛee& kesâuÙee. lÙeeÛe heÇceeCes, jepÙe mejkeâejÛÙee ke ke=â<eer efkeÅeeefhe"eÛÙee mebMeesOekeâeMeer meuueceme}le kesâ}er. DeeefCe heÇlÙe#e ieÇeceerCe efkekeâemeeÛes keâeÙe& keâjCeeNÙee mebmLeebÛes keâeÙe&keâlex ke }eYeeLeer& Meslekeâjer ÙeebÛÙee meesyele }#e ieš ÛeÛee& ke menYeeieer efkeMues<eCe heæleerves meke& ceeefnleer peceefJeCÙeeÛee ØeÙelve kesâuee heg{ekeâej meelepes}erÙee Ùee ieekeeÛeer }eskeâmebKÙee heÇleer Ûeewjme ceeršj 3034 Flekeâer Deens. meeOeejCeleeŠ peceerveOeejkeâebhewkeâer 75% kegâšgbyeekeâ[s 1 nskeäšj hes#ee keâceer peceerve Deens. efhekeâe Kee}er Deme}suÙee SkeâtCe peefceveerhewkeâer megceejs 60 škeäkesâ peceerve efmebÛeveeKee}er Deens DeeefCe pekeU pekeU meke&Ûe peefceveer ceOÙes ke<ee&keâe"er SkeâÛe heerkeâ Iesle}s peeles. 2011 ke 2012 ceOÙes MeemeveeleHeâ&s GvneUer Yeeleefhekeâ IesCÙeemee"er ÙesLeer} }eskeâebvee heefnuÙeeboeÛe GodÙegòeâ kesâ}s. lÙeemee"er efyeÙeeCes, Keles ke keâerškeâveeMekesâ F. Ûee hegjke"e megæe kesâ}e. yeerpe ieeke keâeÙe&›eâceebleie&le mLeeefvekeâ YeeleeÛÙee efyeÙeeCee}e peemle heÇeslmeeefnle kesâ}s. Keej peefceveerceOÙes leie Oe™ve kee{t Mekeâleele. DeMee 7 mLeeefvekeâ keeCeeÛeer YeeleeÛeer efyeÙeeCes efveke[tve mesbefõÙe heæleerves lÙeebÛeer }eieke[ kesâ}er. ieeb[tU KeleemeejKÙee pewefkekeâ }eieleerÛee keehej kesâ}e. efÛevemegjen jepÙe Yeele mebMeesOeve mebmLee ÙeebÛes keâ[tve heâeTb[sMeve efyeÙeeCes GheueyOe keâjCÙeele Dee}s. efveÙebef$ele MeeŒeerÙe heæleerves efhekeâeÛeer kee{ Je heÇleer Skeâjer Dehesef#ele Glheeove Ùee yeeyeerbÛes yeejerkeâ efvejer#eCe kesâ}s ies}s. meke& veesboer veerš heCes "skeuÙee iesuÙee DeeefCe lÙeeÛe heefjmejeleer}oesve neÙeyeÇer[ keeCeeÛÙee Glheeove ke kee{erMeer leg}vee kesâ}er ies}er.
efkekeâmeveMeer} osMeebÛÙee heefjefmLeleerceOÙes peeieeflekeâ heeleUerkej ceevÙelee heeke}suÙee Deefle KeefÛe&keâ, efkeefMe<š DeeefCe Yejhetj %eeveekej DeeOeej}suÙee leb$eeÛee keehej DeMee mesbefõÙe Mesleer heæleer ceOÙes }eskeâebvee Kejs heÙe&eÙe osCÙeeÛeer #ecelee veener heefjCeece heg{erue leòeâdÙeeke™ve Demes Dee{U}s keâer neÙeyeÇer[ keeCeeÛÙee leg}vesle mLeeefvekeâ efyeÙeeCes keâceer heeCÙeekej kee{Ceejer DeeefCe Keej peefceveerle (meeceevÙe KeejheCe heeleUer 8.6 Ûeebie}e efškeâeke Oe™ve kee{Ceejer Deensle. peefcevee[t DeeefCe ieesefkevoesYeesie Ùee mLeeefvekeâ heÇpeeleer GlheeoveeÛÙee yeeyeleerle neÙeyeÇer[ peeleerMeer Deieoer yejesyejer keâjleele. neÙeyeÇer[ peeleerÛÙee YeeleeÛes Glheeove Deieoer meg®keeleer}e, heefnuÙee 7-8 ke<e&eheÙe&ble Lees[smes kee{tve neslesÛe heCe Ùee DeYÙeemee ojcÙeeve MeslekeâNÙeebveerr keâyet} kesâ}s keâer De}erkeâ[s megceejs 35% les 70% škeäkesâ neÙeyeÇer[ YeeleeÛes Glheeove Iemej}s. ÙegefjÙee Heâe@mHesâš meejKÙee KeleebÛee
Yejhetj keehej kesâuÙeeves peefceveerle efPebkeâ ke }esneÛeer heeleUer DelÙeble keâceer PeeuÙeeÛes mhe<š nesle Deens. Ùee Kesjerpe MeslekeâNÙeebvee keâer[ efveÙeb$eCeemee"er cees"dÙee heÇceeCeele jemeeÙeefvekeâ keâerškeâveeMekeâebÛee keehej keâjekee }eieleesefkeMes<eleŠ YeepÙeebÛeer efhekesâ Iesleevee. Deveskeâ ef"keâeCeer neÙeyeÇer[ YeeleeÛÙee }eieke[ermee"er ÙesCeeNÙee kee{lÙee KeÛee&cegUs ke efkeâ[erÛee heÇeogYe&eke DeešeskeäÙeele DeeCeCes keâ"erCe PeeuÙeecegUs keebiÙeeÛeer }eieke[ PeheešdÙeeves keâceer nesleevee efomeles. keemleefkekeâ ns Skeâ veieoer heerkeâ cnCetve heefn}s peeles. šsye} 1. megbojyeve ÙesLeer} neÙeyeÇer[ ke mLeeefvekeâ heÇpeeleerÛÙee Yeele efhekeâeÛÙee kee{erÛeer ke GlheeoveeÛeer leg}vee oeKeefkeCeeje leòeâe heÇpeeleerÛes
heerkeâ leÙeej GlheeokeâebÛee veeke nesCÙeeÛee keâe}ekeOeer (efokeme) peceeFvee[t 107 veesveeyeeskeâje 115 nceer}šve 107 ceešuee 110 lee}meejer 115 ieesefkevoesYeesie 100 iesšt 110 neÙeyeÇer[-1 95 neÙeyeÇer[-2 100
Glheeove
mejemejer
(efkeâ}es/Skeâj) (%) 2000 425 1670 1830 675 2400 1189 146 2350
24.7 6.6 22.8 37.2 14.2 25.5 18.8 5.8 18.4
mebKÙee 15 10 12 18 8 22 18 10 15
ne melele efvejer#eCeeKee}er Deme}s}e heÇÙeesie DeeheuÙee}e nsÛe meebielees keâer, jemeeÙeefvekeâ Keles ke keâerškeâ veeMekeâebÛee GheÙeesie keâ™ve kee{ke}suÙee neÙeyeÇer[ Yeele efhekeâeÛÙee leg}vesle mesbefõÙe heæleerves Iesle}s}er efveke[keâ mLeeefvekeâ heÇpeeleerÛes Yeele efhekesâ osKeer} GlheeoveeÛÙee yeeyeleerle yejesyejer keâ™ Mekeâleele. Ùee megbojyeve ÙesLeer} heÇÙeesieeceOÙes }eiele KeÛe& ke efvekkeU GlheVe ÙeeÛes efJeMues<eCe kesâuÙeeme Demes Dee{Ules keâer, jemeeÙeefvekeâ heæleerves Iesle}suÙee neÙeyeÇer[ Yeele efhekeâemee"er nesCeeje }eiele KeÛe& mesbefõÙe heæleerves Iesle}suÙee mLeeefvekeâ Yeele efhekeâeÛÙee leg}vesle 68% škeäkesâ peemle Deens. hejbleg Yeeleekej heÇef›eâÙee keâ™ve leebogUele ®heeblej keâjCÙeeÛÙee ke hee@ef}Me keâjCÙeeÛÙee KeÛee&le keâesCeleener Heâjkeâ he[le veener. lÙeecegUs yeepeej YeeJeele Heâej IemeIeMeerle kee{ efceUle veener. kesâkeU mesbefõÙe megkeeefmekeâ leebogUeÛÙee yeeyeleerle cee$e ®heÙes 23 les 30 heÇleer efkeâ}es Yeeke efceUlees DeeefCe lÙee leg}vesle neÙeyeÇer[ leebotU 10 les 15 ®heÙes Ùee Yeekeele Demelees. Kej lej efkeâškeâveeMekeâeleer} keâesCeles Ieškeâ efkeâleer me›eâerÙe Demeleele ke efkeâleer Ieelekeâ Demeleele Ùee heÇkeâejÛeer ceeefnleer menpee menpeer Ghe}yOe vemeuÙeecegUs ÙeeÛes Kethe ØeceeCeele keeF&š heefjCeeceÛe Pee}s}s efomeleele. MeemekeâerÙe ke=âef<eefkemleej kÙekemLee {emeU}er DemeuÙeecegUs MeslekeâNÙeebvee Ùee yeeyeleerle ke=âef<e meskee kesâbõ ÛeeueJeCeeNÙee JÙeeheeNÙeebJej Deke}byetve jenekes }eieles. DeMee ogkeâeveoejebMeer kesâ}suÙee ÛeÛe&ske™ve Demes efveoMe&veele Dee}s efkeâ, keâesCelÙee kesUer keâesCeles keâerškeâveeMekeâ efkeâleer heÇceeCeele keehejeÙeÛes ke kesâkne yeo}eÙeÛes Ùee yeeyele Deieoer pegpeyeer %eeve lÙeebvee Demeles. FlekesâÛe vekns lej Deellee vekeerve Glheeefole kesâ}s}er keâerškeâ veeMekesâ Skeâ lej ogefce&U Deensle efkeâkee leer DeefleMeÙe ceneie ke ve hejke[Ceejer Deensle. DeMee heÇkeâejs iesuÙee keâener oMekeâebheemetve meeke&peefvekeâ #es$e efkeâkee GodÙeesie
#es$eekeâ[tve Mesleer }eieleermee"er efvece&eCe kesâ}suÙee kemlet yeeyele MeslekeâNÙeebÛes ÙeesiÙe ke hegjsmes efMe#eCe keâjCÙeeceOÙes Deme}s}er heÇÛeb[ ojer }#eele Ieslee ns ceevÙe keâjekes }eieles efkeâ jemeeÙeefvekeâ Mesleer heemetve mesbefõÙe Mesleer keâ[s keUCÙeeÛÙee heÇef›eâÙesle Deme}suÙee MeslekeâNÙeebvee mesbefõÙe Mesleer yeeyeleÛes %eeve ke ceeefnleer osKeer} DeMeerÛe Dehegjer efceUs}. GoenjCeeLe& iesuÙee oMekeâeceOÙes jemeeÙeefvekeâ keâerškeâ veeMekeâekej Deke}byetve Deme}suÙee MeslekeâNÙeebvee DeeheuÙee efhekeâebkej he[CeeNÙee efkeâ[er yeeyele ke yeo}lÙee nkeeceeveeyeeyele DelÙeble heÇejbefYekeâ/ pegpeyeer %eeve Deens. lÙeeletve efce$e efkeâ[er ke Ieelekeâ efkeâ[eryeeyelener keâceer %eeve Deens. Skeâeeflcekeâ keâer[ efveÙeb$eCe meboYe&ele keâece keâjCeeNÙee Deveskeâ mebmLeebkeâ[sner efce$e efkeâ[er yeeyele ke Ieelekeâ efkeâ[er yeeyele MeslekeâNÙeebvee %eeve osCÙeemee"er keâesCelesner meeefnlÙe Ghe}yOe veener. MeemeveeceeHeâ&le Ûeeueke}suÙee Skeâeeflcekeâ efkeâ[ efveÙeb$eCe keâeÙe&›eâceeleerue DeefOekeâeNÙeebveer osKeer} ns ceevÙe kesâ}s keâer MesleerMeeUeÛÙee ceeOÙeceeletve Meslekeâjer heÇefMe#eCe keâjleevee lÙeebvee ner DeMee mLeeefvekeâ Yee<esleer} meeefnlÙeeÛeer keevekee peeCekeles. DeMee heÇkeâejs MeemekeâerÙe DeefOekeâejer DeeefCe mkeÙebmeskeer mebmLeevee megæe mesbefõÙe/ MeeMkele Mesleer}e Ûee}vee osCÙeemee"er mLeeefvekeâ heefjefmLeleerceOÙes GheÙegòeâ nesF&} Demes DeekeMÙekeâ %eeve, ceeefnleer, meeefnlÙe efceUkeCÙeeme keâ"erCe peele Deens. cnCetve GheÙegòeâ peerkeeCet hegjke"e keâjCÙeeÛeer Ùeb$eCee Deefmlelkeele vemeCes, pewefkekeâ KeleebÛeer cee$ee efkeâleer kee kesâkne Ùee yeeyele ceeefnleerÛeer GCeerke DeeefCe pewefkekeâ efkeâškeâ veeMekeâebÛeer Ghe}yOelee vemeCes ns mesbefõÙe/ MeeMkele Mesleer heæleer ceOeerue cees"s De[mej Deensle. Ùeener hes#ee heg{s peeTve DeMeer heefjefmLeleer Deens keâer vekeerve leÙeej nesCeejs efmebLesefškeâ jemeeÙeefvekeâ keâerškeâveeMekeâ Ùee MeslekeâNÙeebvee menpe efceUCes ogjeheemle Deens. leebef$ekeâ°Ÿee efkeäue° DemeCeejer, mesbefõÙe Mesleermee"er DeekeMÙekeâ DemeCeejer ke heÇiele je<š^ele keehej}er peeCeejer Glheeoves osKeer} Ùee MeslekeâNÙeebheemetve keâesmees otj Deensle. GoenjCeeLe& keâes}keâllee ÙesLeer} mejkeâejer Skeâeeflcekeâ keâer[ efveÙeb$eCe kesâbõeceeHeâ&le Iesle}suÙee Mesleer MeeUe heÇefMe#eCeele Heâsjeceesve meeheàÙeeyeö}, lees keâmee keâece keâjlees ke efkeâ[erbÛeer mebKÙee kee{t osle veener Ùeeyeö} ceeefnleer efo}er ies}er. hejbleg efn ‘vewmeefie&keâ’ keâerškeâveeMekesâ jemeeÙeefvekeâ keâerškeâveeMekeâebhes#ee efkeâlÙeskeâ hešerves ceneie Demeleele. yesefme}erme LeerjsvpeerÙeemeermeÙegòeâ Skeâ ef}šj pewefkekeâ keâerškeâveeMekeâeÛeer efkeâcele 1000 ®heÙeehes#ee peemle Demeles. ÙeeefMekeeÙe DeMee keâerškeâ veeMekeâeÛeer iegCekellee efkeMes<eleeŠ G<Ce heÇosMeele }kekeâj mebheles. ieÇeceerCe heefjmejele lÙeeÛes keešhe ke keenletkeâ keâjsheÙe&ble lÙeeleer} hejerCeecekeâejkeâlee hetCe& mebhetve peeles. ÙeeefMekeeÙe Yeejleeleer} pewefkekeâ Keles ke pewefkekeâ keâerškeâ veeMekesâ yeveefJeCeeNÙee keâbhevÙeeceOÙes iegCekellee efveÙeb$eCeeÛeer Keeme kÙekemLee veener, pÙeeÛÙeecegUs Ùee GlheeoveeÛeer heefjCeecekeâejkeâlee Kee$eerÛeer vemeles. lemesÛe heefMÛece yebiee}ceOÙes mesbefõÙe Mesleer heÇceeCeerkeâjCe keâjCeeNÙee mebmLeebÛeer Heâer megæe peemle Deens. meOÙeeÛÙee efveÙeceevegmeej mesbefõÙe heÇceeCeerkeâjCeeÛee keâe}ekeOeer efkeâceeve leerve ke<e&s "j}e Deens. }neve MeslekeâNÙeebmeešer leheemeCeer ke heÇceeCeerkeâjCeeÛeer Skeâe efokemeeÛeer Heâer, heÇkeeme KeÛe& ke Flej KeÛe& mees[tve 5000 ®heÙes Ske{er Deens. ne meke& KeÛe& DeeefCe meg®keeleer}e MeslekeâNÙeebÛes ieš yeveefkeCes, heÇefMe#eCe osCes F. kej ÙesCeeje KeÛe& heeefnuÙeeme mesbefõÙe Mesleer keâjCes keâesCelÙeener Debieeves }neve MeslekeâNÙeeme hejke[le veener. heÙe&ekejCeerÙe Mesleer heæleerkeâ[s keâener mLeeefvekeâ Meslekeâjer pes Gllece ke ÙeMemkeer mesbefõÙe Mesleer keâjleele les keemleefkekeâ Kejs heÇieleMeer} efkebâJee ØeÙeesieMeerue Meslekeâjer Deensle. les Ùee hewkeâer keâesCeleerner yeensjÛeer }eiele }ekele veenerle. Ùee G}š les DeeheuÙee }neve Mesleer OeesjCeeÛesÛe Yeeb[ke} keâjleele DeeefCe yeng DeeÙeeceer heæleerves Mesleer keâjleele. 15
ieeF&Ûes MesCe, ieesceg$e, IejÛÙee Iejer leÙeej kesâ}s}s efveceheòÙeeÛes Dekeâ&, Kele FlÙeeefoÛee keehej melele heÇÙeesie cnCetve keâjleele. mLeeefvekeâ mkeÙebmeskeer mebmLeevee DeMee heÇÙeesieeletve efceUCeeNÙee efMekeâkeCeerletve mesbefõÙe MesleerheæleerÛeer yeebOeCeer keâjCes meeshes peeles. ÙeeÉejs šhhÙee šhhÙeeves cnCepesÛe heÇLece jemeeÙeefvekeâ keâer[ veeMekeâeÛee keehej keâceer keâjCes, ieeF&Ûes MesCe, ieesceg$e, efhekeâebÛee hee}eheeÛeesUe FlÙeeoerÛee keehej keâ™ve peefceveerÛeer megheerkeâlee kee{keCes ke meke& heÇkeâejÛÙee vewmeefie&keâ mebmeeOeveebÛee keehej keâ™ve nUtnUt mebhetCe& DejemeeÙeeefvekeâ heæleerves heerkeâ IesCes ns MekeäÙe nesles. osMeer efyeÙeeCeebÛee Pee}s}e Nneme, veenermes Pee}s}s heejbheeefjkeâ Mesleer heæleeryeeyeleÛes %eeve Ùee heeMke&Yetceerkej mLeeefvekeâ heeleUerkej kesâ}suÙee heÇÙeesieeletve ke ÙeMemkeer leb$eeÛee keehej keâ™ve nUtnUt mesbefõÙe Mesleer Dece}ele DeeCelee ÙesF&} ,Demee mkeÙebmeskeer mebmLeebÛee efkeMkeeme Deens. Ùee OeesjCeeÛes efkeMes<ele: GvneUer Yeele efhekeâeceOÙes heg{er} heefjCeece efometve Dee}s. Skeâboj }eiele KeÛe& keâceer neslees, jemeeÙeefvekeâ keâerškeâ veeMekeâebÛee keehej keâceer neslees, IešCeeNÙee Glheeove heÇceeCeekej ceele keâjlee Ùesles, leg}vesves GlheVe kee{ MekeäÙe nesles, efMekeeÙe megjef#elelee kee{les. ns heefjCeece Flej ef"keâeCeÛÙee mebMeesOevee vegmeej osKeer} efmeæ Pee}s Deens. ÙeeÛee DeLe& Deme neslees keâer mLeeefvekeâ mebmeeOeveeÛÙee DeeOeejs, heejbheeefjkeâ leb$eebÛee keehej keâ™ve, yeensjer} }eiele ve }ekelee heÙe&ekejCeerÙe Mesleer ner HeâeÙeodÙeeÛeer Deens. ke Ùee ceOÙes jespeieej Ghe}yOe keâ™ve osCÙeeÛeer #ecelee Deens. Ùee heæleercegUs mLeeefvekeâ Yeele efyeÙeeCeeÛes mebkeOe&ve keâjCes keâer pÙeeÛÙeekej yeo}lÙee nkeeceeveeÛee keâener heefjCeece nesle veener ns MekeäÙe Deens. heefjCeeceer mLeeefvekeâ }eskeâebÛÙee DeVe megj#esÛeer Kee$eer efvece&eCe nesles. DeeefCe Skeâe yeepetves yeo}lÙee nkeeceevee}e meeceeketve IesCes ke lÙeeÛeer leerkeÇlee keâceer keâjCÙeeÛes keâece osKeer}Ùee megbojyeve ÛÙee heÇÙeesieeceOetve ve keâUle nesles ns mecepetve IesCes cenlkeeÛes Deens.
Yejcemee" jemeeÙeefvekeâ Keles ke keâerškeâveeMekesâ DeeefCe Devee"eF& nesCeeje KeÛe& F. jemeeÙeefvekeâ Mesleer keâjCeeNÙee MeslekeâNÙeebÛes ØeMve mecepetve IesTve lÙee ØeMveebÛeer hegvejeke=lleer mesbefõÙe Mesleer heæleer ceOÙes nesCeej veener, ÙeeÛeer Keyejoejer IesCes cenlkeeÛes Deens efkeMes<eleŠ YeejleemeejKÙee efkekeâmeveMeer} osMeeceOÙes. mesbefõÙe Mesleer ns keâener Deieoer meeÛesyeæ cee@[sue veener keâer pemesÛÙee lemes peieeÛÙee Skeâe keâesheNÙeele kesâ}s peeles lesÛe ogmeNÙee keâesheNÙeele jeyekelee ÙesF&}. efkebâkee kesâJeU heejbheeefjkeâ heæleerves hetkeer& peMeer Mesleer kesâ}er peele nesleer leMeer keâjCes cnCepes osKeer} mesbefõÙe Mesleer cnCelee ÙesCeej veener.peieeleer} Deveskeâ efkekeâmeveMeer} YeeieeceOÙes, efkeMes<eleŠ SefMeÙeeceOÙes nefjle ›eâebleercegUs MesleerÛes pes Skeâ efÛe$e kesieeves yeo}s}s Deens lÙeekej SkeâÛe GheeÙe DeeheuÙeekeâ[s Deens DeeefCe lees cnCepes mesbefõÙe Mesleer. heCe lÙeemee"er mebyeefOele ef"keâeCeÛÙee mLeeefvekeâ MeslekeâNÙeebmeesyele mLeeefvekeâ heÙe&ekejCeele ÙeesiÙe "jleer} DeMee efkeefkeOe mLeeefvekeâ leb$eeÛee ke DeYÙeemeeÛee efkekeâeme keâjekee }eies}. lÙeeceOÙes hetkeer&ÛÙee keâener mLeeefvekeâ ke heejbheeefjkeâ heæleerÛee meceekesMe keâjekee }eies} lemesÛe vekeerve efvece&eCe nesCeejÙee leb$eeÛee osKeer} DeeOeej IesTve heÇlÙeskeâ ef"keâeCeÛeer kesieUer DeMeer mesbefõÙe Mesleer heæleer efkekeâefmele keâjekeer }eies}. SkeâÛe heæleer meke& ef"keâeCeer keâoeefÛele }eiet he[Ceej veener.
ke=âef<eefkemleejÛÙee YetefcekeâeÛeer heeskeâUer mLeeefvekeâ mkeÙebmeskeer mebmLee kesieàÙee heÇkeâejs Ye™ve keâe{leele. pemes keâer, MeslekeâNÙeebÛes ieš keâ™ve keejbkeej lÙeebÛÙee yew"keâe IesCes, Skeâceskeâeb keâ[tve efMekeâCes, Mesleer MeeUeceOetve DevegYeke Skeâceskeâe}e osCes ke nUtnUt keâer heæle mece=æ keâjCes DeeefCe lÙeebÛÙee ceOeer}Ûe keâener mkeÙebmeskekeâ leÙeej keâjCes efkeâ pes Flej MeslekeâNÙeebheÙeËle ner heæle heesnesÛekeleer}. Ùee mee"er MesleerMeeUe efn mebkeâuhevee Kethe GheÙegòeâ "j}er Deens. lÙeecegUs heerkeâ IesCÙeeÛeer DelÙeble iegbleeiegbleerÛeer heÇef›eâÙee mecepeeÙe}e ceole nesles. Mesleer MeeUsÛÙee ceeOÙeceeletveÛe mebmLesves MeslekeâNÙeebvee efyeÙeeCes efveke[erÛeer meeOeer leb$es efMekeâke}er, ceeleerceOÙes met#cepeerkeeCet efcemeUCes, jesieeÛee heÇeogYe&eke šeUCÙeemee"er oesve jesheebceOeer} Deblej kee{keCes, DeeefCe mLeeefvekeâ ke vewmeefie&keâ meeOeveebÛee keâer[ efveÙeb$eCeemee"er GheÙeesie keâjCes DeMee efkeâlÙeskeâ heÇCee}er Ùeeletve efMekeâlee ke efMekeâkelee DeeuÙee.
meboYe&
ÚeÙeeefÛe$e mheOe&e
E-mail: deydr@yahoo.co.in
‘keâewšgbefyekeâ Mesleer’ Ûes cenlke DeeefCe Ùeesieoeve mechetCe& peieeheg{s Â<Ùe ®heele ceeb[Ces.
Source : Agro ecological landscapes LEISA India Vol.16,No.3 ,September 2014
‘Deeblejje<š^erÙe keâewšgbefyekeâ Mesleerke<ee&’ ÛÙee efveefceòeeves DeeÙeesefpele kesâ}suÙee ÚeÙeeefÛe$e mheOe&smee"erÛes celeoeve 15 mehšs jespeer mebhe}s. Ùee ceOÙes megceejs 1300 mheOe&keâebveer Yeeie Iesle}e Deens. Meslekeâjer vesles, keâeÙe&keâle&s, keâ}ekeâej ÙeebÛeer Skeâ meefceleer meOÙee Gllece ÚeÙeeefÛe$eebÛeer efveke[ keâjle Deens. pes ÚeÙee efÛe$e keâewšgbefyekeâ Mesleer keâjCeeNÙee MeslekeâNÙeebÛes Gòece heÇefleefveefOelke oeKekes}; Deefokeemeer, cesb{heeU, ceÛÚerceej F.hewkeâer kegâšgbyeeÛes heÇlÙe#e ke=âleer oeKekeCeejs ÚeÙeeefÛe$e Demes}. DeMee ÚeÙeeefÛe$eebÛeer efveke[ Ûee}t Deens. peieeleer}
16
keâesCelÙeener keâesheNÙeeleerue ÚeÙeeefÛe$e Demet Mekeâles. Dee@keäšesyej ceefnvÙeeÛÙee Meskešer jesce ÙesLes ‘keâewšgbefyekeâ Mesleer’ yeeyele nesCeeNÙee peeieeflekeâ heefj<eosceOÙes SefmeSve Heâece&me& DemeesefmeSMeveÛÙee heÇefleefveOeer leHeâ&s efveke[}suÙee ÚeÙeeefÛe$eeÛeer Iees<eCee kesâ}er peeCeej Deens. heeefjleesef<ekeâ efkepesles ÚeÙeeefÛe$es 2015 ÛÙee efoveoefMe&keâe ceOÙes Úehe}er peeCeej Deensle. ner ÚeÙeeefÛe$e mheOe&e keäueeskeâefknÙee kesâchesefmevee, ceesDejDeb[ yesšj vesškekeâ& ke SefmeSve Heâece&me& DemeesefmeSve ÙeebÛÙee menÙeesieeves DeieÇerkeâuÛeej vesškekeâ& DeeefCe keu[& ®j} Heâesjce Ùeebveer DeeÙeesefpele kesâ}er Deens.
Kumar, Shiv; Subhash Chandra, D.R. Singh, and K. R. Chaudhary (2013), Contractual Arrangements and Enforcement in India: A Case of Organic Basmati Paddy Farming, Indian Journal of Agricultural Economics, 68(3):4 Pretty, J.N., Morison, J.I.L. and Hine, R.E. (2003): Reducing foodpoverty by increasing agricultural sustainability in developing countries. Agriculture, Ecosystems, and Environment. 95(1) : 217-234.
Dipayan Dey Chair, South Asian Forum for Environment P-32, Panchasayar Jadavpur Housing Cooperative Society Near Peerless Hospital, Kolkata - 700094
ceje"er Devegkeeo : ollee heešer}
peefceveerÛeer ØeleJeejer JeeÛeJeCÙeemee"er ‘‘meecegefnkeâ ke=âleer : cetU uesKe : Foundation for Ecological Security DeMee ØelÙeskeâ vewmeefie&keâ JeeleeJejCeele pesLes ceeveJeer nmle#esheeÛes Deeflejskeâ Peeues, lesLes DeeefpeefJekeâe Je mebmeeOeveebÛes mebJeOe&ve ÙeebÛeer Gòece meebie[ Ieeuelee Ùesles. megÂ{ efvemeie& JÙeJemLee Je heÙee&JejCe meeKeUer keâeÙece jeKeCe, lÙeebÛÙee heemetve efceUCeeNÙee mesJee megefJeOeebÛee Mesleer Je efyeiej Mesleer Ghe›eâceeletve GlheVe IesCÙeemee"er Jeehej keâjCes DeeefCe Ùeeletve pebieue mebheòeer megjef#ele jeKeCes Je ieefjyeer efvecet&ueve keâjCes MekeäÙeÛe Deens. jepemLeeveceefOeue Skeâe DeeefoJeemeer Kes[Ÿeele ueeskeâebveer Skeâ$e ÙesTve kesâuesuÙee meecegefnkeâ JeveebÛes mebj#eCe Je mebJeOe&ve Je heef[le peefceveer GhepeeT keâjCÙeeÛÙee ØeÙelveebÛes ÙeMe Ùee uesKeele ceeb[CÙeeÛee ØeÙelve kesâuee Deens. efÛe$eeJeeme Skeâ DeeefoJeemeer ieeJe, pÙeeceOÙes efYeuue DeeefoJeemeeRÛeer oesve kegâUs jenleele.ns ieeJe DejeJeueer heJe&le jebieeÛÙee oef#eCesme Jemeuesues Demetve, lÙeeme efyeyešÙeeÛes ieeJe cnCetve megæe DeesUKeleele. Ieveoeš Je mece=æ pebieue, efJeKegjuesueer Mesleer Ùee heæleerÛee ieebJeeefJe<eÙeerÛee Fefleneme ieeJekeâNÙeebÛÙee mcejCeele Deens. cee$e efyeyešÙeebÛes Iej Demeuesues, efJeefJeOe ØeeCeerpeele Je Jevemheleerveer mece=Oo DemeuesuÙee ieeJeeÛeer, JesieJesieUÙee pewefJekeâ Je Flej keâejCeebcegUs efJeefJeOelee Nneme heeJeueer. peceerveerÛeer Oeghe, pebieuelees[, keâesj[s nesle peeCeejs ØeJeen Je peceerveerÛeer yeoueuesueer GheÙeesefielee ÙeecegUs mecegoeÙeeÛÙee peerJeveeOeejeJejleer Keghe efJehejerle heefjCeece Peeuee. mecegoeÙeeÛÙee meeceeefpekeâ Je mebmLeelcekeâ pe[CeIe[Ceer Jej megæe Ùee yeoueebÛee efJehejerle heefjCeece Peeuee. efÛe$eeJeeme «eecehebÛeeÙeleceOÙes meekeâefjÙee, Yeecejeyeje, efheheuemejer DeeefCe kegbâ[euee FlÙeeoer Ûeej JemlÙeeb Deensle, 217 nskeäšj hes#ee peemle Jevepeceerve lemesÛe DeYeÙeejCÙeeÛÙee heeÙeLÙeebMeer Jemeuesueb efÛe$eeJeeme Sheâ.F&.Sme Ûee nmle#eshe 2001 ceOÙes Sheâ.F&.Sme mebmLesves ieeJeebceOÙes keâece keâjCÙeeme meg¤Jeele kesâueer. ØeejbYeerÛÙee ÛeÛexceOetve ieeJeeceOÙes pebieue yeÛeeJe Je JÙeJemLeeheve meefceleerÛeer mLeehevee keâjCÙeele Deeueer. peer heg{s Jeve efJeYeeieeMeer mebueefivele keâ¤ve Jeve efJeYeeieeÛÙee meg#ce DeejeKe[ÙeeØeceeCes keâece keâjCÙeeme meg®Jeele Peeueer. hejbleg efmeceebkeâerle kesâuesuÙee YeeieeleÛe JeeJej Je Jeehej keâjCÙeeÛÙee lelJee vegmeej Deveskeâ De[LeUs Deeues. keäÙeejekeâe Kesle Jemleer (jeJeÛe veeJeeÛÙee cenmegueer ieeJeebceOeerue leeb[e) DeeefCe efjÛeJeeje cenmegueer ieeJe oesvner JemlÙeebveer lÙeebÛÙee DeefOekeâejekeâefjlee njkeâle IesCÙeeme efJejesOe keâjCÙeeme meg®Jeele kesâueer. Ùee JeeoeletveÛe GheYeesieemee"er mebmeeOeveebÛee Jeehej ner mebkeâuhevee meceesj Deeueer. veblej Sheâ F& Sme efšce Je ieeJeebceOeerue mecegoeÙeeveer nkeâoejer Ùeeoer leÙeej keâjCÙeeme heg{ekeâej Iesleuee.ner nkeâoejer Ùeeoer VFPMC Ûes meYeemeolJe efve§eerle keâjCÙeeceOÙes GheÙeesieer he[ueer. 325 kegâšgbye, 1508 ueeskeâmebKÙee ceOetve 999 nkeâoej (18 Je<ee&Jejerue) iejemeerÙee DeeefCe ieecesleer JebMeeÛee meJe& DeeefoJeemeeRvee ÙeeceOÙes meceeefJe° keâjCÙeele Deeues. mebÙegòeâ Jeve JÙeJemLeeheveeÛÙee ceeOÙeceeletve, 217 nskeäšj Jeve peceerveerÛes meecegnerkeâ heæleerves mebj#eCe Je JÙeJemLeeheve keâjCÙeeÛes meJeeËveer ceevÙe kesâues. menYeeefieleebÛeer DeMee heæleerÛeer veJeerve mecepesmen, JesieJesieUÙee yew"keâebÛes DeeÙeespeve keâjCÙeele Deeues. pÙeeceOÙes heÙee&JejCeeÛeer meeKeUer hegve&efpeJeerle keâjCes lemesÛe Jeve efJeYeeieeves leÙeej kesâuesuee DeejeKe[ŸeeÛes hegve&uesKeve keâjCes ns
efÛe$eeJeeme ieeJeeleerue ueeskeâebÛeer meecegefnkeâ ke=âleer.
"jues ueeskeâ menYeeie DeeefCe Yeeweflekeâ nmle#eshe efnlemebyebOeerÛÙee ceevÙelesØeceeCes mecegoeÙeebveer meecegefnkeâ heæleerves meboYe& Demeuesueer efJeefMe° efveÙeceeJeueer efJekeâmeerle kesâueer. keâeceeÛeer DebceueyepeeJeCeer keâjCÙeekeâjerlee JesieJesieUÙee Jemleer/ leeb[ÙeeceOÙes efJeKegjuesuÙee Deveskeâ efnlemebyebOeerÛeer ceevÙelee/menYeeie IesCÙeekeâefjlee mecegoeÙeebveer efveÙeceerle yew"keâe, mJeceguÙeebkeâve, ÛeÛee& JeešeIeešer pÙeeceOÙes hegJeeaÛÙee JÙeòeâerkeWâõerle heOoleer pemes celes (celes ne ieeJeeceOeerue Skeâ ØeYeeJeer JÙeòeâer heÙe&Jes#ekeâ cnCetve Deens.) Ùee heæleerves ueeskeâebveer keâeceeÛeer hejerCeecekeâejkeâlee JewÙeòeâerkeâ mebmeeOeveeJejerue ceeuekeâer nkeäkeâ DeeefCe meJee&le cenlJeeÛes heejbheejerkeâ Meòeâer keWâõeÛes cenlJe keâceer keâjCes FlÙeeoer ØeMve neleeUues. Jeve efJeYeeieekeâ[tve DeejeKe[Ùeeme cebpegjele efceUeuÙeeveblej meJe&ØeLece JevepeceerveerÛes mebj#eCe keâjCÙeekeâefjlee oie[er efYbebleerÛes hegve&yeebOeCeerÛes keâece neleer Iesleues meesyeleÛe efYebleeruee ueeietve pesš^esHeâeÛeer ueeieJe[ kesâueer. peue Je ce=o mebJeOe&veeÛes efJeefJeOe GheÛeej pÙeeceOÙes oie[er Ûeskeâ [@ce, ieueer hueie, meceheeleUer Ûej, Je JevejeF& yebOeejs FlÙeeoer keâeces cetUmLeUer ceeleer Je heeCeer mebJeOe&veeÛÙee °erkeâesveeletve keâjCÙeele Deeueer. mebhegCe& #es$eheâUeJej JevemheleermeÂMe kegbâheCe pÙeeceOÙes mLeeefvekeâ Øepeeleer Je ieJeleeÛes 50,000 hes#ee peemle jesheebÛeer ueeieJe[ keâjCÙeele Deeueer. ÙeemeesyeleÛe meecegoeefÙekeâ peceerveerÛee efJekeâeme keâjCÙeekeâefjlee ceefnueebÛÙee iešeÉejs efJeefJeOe peerJeveeOeejerle Ghe›eâce meg¤ kesâuesle, pÙeeceOÙes MesleerÛeer yeebOeyeboermleer, Keemekeâ¤ve Deleeriejerye kegâšgbyeekeâefjlee efheCÙeeÛes heeCeer Je efmebÛeveeÛÙee meesÙeermegefJeOee efvecee&Ce keâjCes, Gpee& mebJeOe&ve, hejmeyeeie Je kegâjCe efJekeâeme FlÙeeoer keâeces keâjCÙeele Deeueer. ÙeecegUs heâòeâ peerJeveeOeejÛe efvecee&Ce Peeuee veener lej ceefnueebÛes vesle=òJe meceesj Deeues lemesÛe meecegoeefÙekeâ efveCe&Ùe Øeef›eâÙesceOÙes ceefnueebvee mLeeve Øeehle Peeues. mecemÙee peMeer peMeer keâeceebveer ieleer Iesleueer, lÙeeÛeheæleerves Deveskeâ mecemÙeebveer ieeJeeme «eemeues. meJee&le ue#ekeWâõerle mecemÙee cnCepes JevepeceerveerJejerue kesâuesues Deefle›eâceCe. ueeuee YeeTpeer Ùee ieeJekeâNÙeeves Mesleerkeâjerlee Deboepeerle 2.3 Skeâj JevepeceerveerJej Deefle›eâceCe kesâues. ieeJekeâNÙeebveer lÙeeme efhekeâ keâeheCeer 17
heÙeËleÛee JesU efouee keâer keâeheCeer veblej lees mJele: Jeve kegbâheCe Ieeuesue. hejbleg keâeheCeer veblej peceerve Keeueer keâjCÙeeSsJepeer ogmeNÙee efhekeâekeâjerlee peceerve leÙeej keâjCes ueeueeveer meg¤ kesâues. Je ieeJeeÛee DeeosMe heeueve keâjCÙeeme ceveeF& kesâueer. lÙee JesUsme JÙeehekeâ ØeceeCeeJej meecegoeefÙekeâ OejCes, Deveskeâ Deece meYeebÛes DeeÙeespeve Ùee efJe<eÙeeJej keâjCÙeele Deeues. lejermegOoe ueeuee YeeTpeeRveer Ùee yew"keâebvee ÙesCes šeUues. ueeskeâebveer ueeueeÛÙee Iejeyeensj yew"keâebÛes DeeÙeespeve kesâues. efJe<eÙe hebÛeeÙele ceOÙes heesnesÛeuee. MesJešer mecegoeÙeeÛÙee oyeeJeeheg{s ueeueebveer Deefle›eâceCe ceeskeâUs kesâues Je mebhegCe& Øeef›eâÙesceOÙes menYeeieer nesCÙeeme meg®Jeele kesâueer. megj#ee Ùeb$eCee huee@šÛÙee megj#eskeâefjlee efJeefJeOe GheeÙeÙeespevee pemes keâer heieejer j#ekeâ, keâener JewÙeòeâerkeâ JÙeòeâeR keâ[s peyeeyeoejer osCes, JeejbJeej efve¤heÙeesieer "juÙeeveblej, mecegoeÙeebveer lÙeebÛeer mJele:Ûeer uee"er heæle DeefmlelJeele DeeCeueer. meecegoeefÙekeâ pebieue mebj#eCe heæleer cnCepes uee"er heæle. pÙeeceOÙes JesieJesieUÙee 3 kegâšgbyeeceOeerue 3 JÙeòeâer huee@š pebieueeÛe mebj#eCe keâjleerue.
ieeJeeÛeer meecegefnkeâ leekeâo JevemebmeeOeveeÛee keâejYeej GòeceheCes meebYeeUt Mekeâles Je yeeÙeesceeme, heeCeer Je ce=omebOeejCe megOee¤ Mekeâles ns Ùee ÙeMeesieeLesletve mhe° nesles. DeeheuÙeemeesyele pes efoJemeYej keâe"er "sJele. Je mebOÙeekeâeUer leer keâe"er heg{erue leerve kegâšgbyeeÛÙee mJeeOeerve keâjCes pÙeeceOetve, mebj#eCe keâle&JÙe megOoe nmleeblejerle JneÙeÛes. JesieJesieUÙee Jemleer, leeb[ÙeeceOetve uee"er nmleeblejerle nesle peeÙeÛeer pÙeeceOegve Skeâ meecegoeÙeerkeâ heæleerÛes ØeelÙeef#ekeâ Ie[le peeÙeÛes. SKeeob peveeJejb huee@š ceOÙes Dee{UuÙeeJej efJe<eÙe ieeJe meefceleerceOÙes peeÙeÛee. Je efveÙeceevegmeej lÙeeJej ob[ Deekeâejuee peeÙeÛee. ogjÛÙee ieeJeeceOeerue ueeskeâ huee@š megj#ee ceesnercesceOÙes menYeeieer nesT Mekeâle veJnles. lÙeecegUs lÙeebveer Glheeoveekeâjerlee peemle efkebâcele osCÙeeyeeyeleÛee efveCe&Ùe IesCÙeele Deeuee. efÛe$eeJeemeveer meg¤Jeeleeruee Flej ieeJeebÛes ØeefleefveOeerÛes meomÙelJe veekeâejues Deelee les efmJekeâejleele. Deelee mebhegCe& ieeJeeceOegve JevepeceerveerceOÙes mebyebOe Demeuesueer ueeskebâ ueeskeâ mebmLee ceOÙes ØeefleefveOeerlJe keâjerle Deensle. lemesÛe JÙeJemLeeheve meceerleer ceOÙes efJeefJeOe leeb[ÙeeceOeerue meYeemeo menYeeieer Peeuesle. menYeeieer efveCe&Ùe Øeef›eâÙee FlÙeeoer efJekeâemeelcekeâ Øeef›eâÙeebcegUs ueeskeâmebmLeeÛes yeUkeâšerkeâjCeeme meg®Jeele Peeueer. meeOÙe Deveskeâ meeOÙe Ùee keâeceecegUs Øeehle Peeueerle. ueeskeâebÛeer meecegefnkeâ Meòeâer Øeiele mJeMeemeveeÛÙee ceeOÙeceeletve PeUeUt ueeieueer. mLeeefvekeâ Øeiele mJeMeemeve meecegnerkeâheCes pebieue, keâjCeb, heeCeer mebmeeOeveeÛes mebJeOe&veeÉejs mecegoeÙeeme mLeeefvekeâ mJeMeemeve efvecee&Ce keâjCes MekeäÙe Peeues. DeeefCe ns heâòeâ mebJeOe&vee hegjlebÛe ceÙee&oerle veener lej meeceeefpekeâ meebmke=âeflekeâ jepeefkeâÙe DeeLeeakeâ hewuegb yeeyele megOoe MekeäÙe Peeues. Deleer iejerye kegâšgbyeeJejleer Yej osTve, mLeeefvekeâ meboYe& Demeuesueer efveÙeceeJeueer, mecegoeÙeebceOeerue efJeefJeOe efnle mebyebOeeÛes JÙeJemLeeheve FlÙeeoer MekeäÙe Peeues. efJnefpešsšerJn megOeejCee yeeÙeesceeme ceOÙes mebKÙeelcekeâ Je iegCeelcekeâ megOeejCee hegve&efveefce&le ØeÙelveebÛeeÛe heefjCeece Deens. efJeMues<eCeelcekeâ ceeefnleerÛÙee DeeOeejs. Demebjef#ele huee@š ceOÙes yeeÙeesceemeÛes ØeceeCe 140.43 šve/ nskeäšjer ÛÙee leguevesceOÙes mebjef#ele huee@š ceOÙes 301.62 šve/ns. veer megOeejCee Peeueer. pewJeefJeefJeOelesÛÙee yeeyeleerleerue Jee{veeWoCeer ÙeesiÙe Peeueer. hegJeeaÛÙee 3 Jevemheleer, 4 Peg[hes, DeeefCe 12 ieJeleeU 18
ØepeeleerÛÙee leguevesceOÙes mebjef#ele huee@š ceOÙes 11 Jevemheleer, 29 Peg[heer Je 24 ieJeleeU ØepeeleerÛeer Jee{ Peeueer. ce=o megOeejCee mebjef#ele huee@š ceOeerue yeeÙeesceeme ceOÙes PeeuesuÙee Jee{ercetUs ceeleerÛÙee DeejesiÙeeJej megæe heefjCeece Peeuee. efJeMues<eCeeÉejs meWõerÙe keâye&, ve$e, GheueyOe heueeMe ÙeeceOÙes Jee{ Peeueer. Deecue efJecue efveoxMeebkeâ, efJeÅegle Jeenkeâlee meesyeleÛe, Deveskeâ hees<ekeâ lelJeebveer hejermejebceOeerue ceeleer mece=Oo PeeuÙeeÛes efveoMeeale Peeues. peuemeboYee&leerue megOeejCee heeCÙeeÛee YegieYee&leerue mee"e Je ceeleer ceOÙes efPejheCes ÙeecegUs mLeeefvekeâ, ØeeosMeerkeâ peeieleerkeâ peue Ûe›eâeceOÙes meWõerÙe lelJeebÛeer cenlJeeÛeer Yegefcekeâe Deens. meWõerÙe lelJeebveer Ùegòeâ peceerveerceOÙes heeCeer efPejheCÙeeÛes ØeceeCe cees"Ùee ØeceeCeele Jee{ues . ns efPejheuesues heeCeer efhekeâebme GheueyOe Peeues efkebâJee Keesue ceeleer ceOÙes efPejheues pÙeeceOetve YegieYee&leerue heeCeermee"e Jee{erme ueeieuee. YegieYee&leerue heeCeer efheCÙeekeâefjlee Je efmebÛeveekeâefjlee Jeehej nesle DemeuÙeecegUs, heeCÙeeÛes hegve&YejCe Keghe cenlJeeÛes Deens. pesJne peefceveerceOeerue meWõerÙe heoeLe& keâceer nesleele lesJne ceeleerÛeer heeCeer Oe¤ve "sJeCÙeeÛeer #ecelee keâceer nesles. hejerCeeceer heeCÙeeÛes cees"Ùee ØeceeCeele Yeghe=‰eJe¤ve Jenve nesles. meesyele cees"Ùee ØeceeCeele ceeleerÛeer Oeghe nesles. efÛe$eeJeeme ceOÙes meWõerÙe lelJeebceOeerue Jee{er cegUs, yeeÙeesceeme cegUs, YegieYee&leerue peue hegve&jYejCe Jee{ues. Je Dees{s, ØeJeen peer hegJeea Je<ee&ÛÙee "jeJeerkeâ cenervÙeeceOÙesÛe JeeneÙeeÛeer leer Deelee peemle keâeU Jeenleele. pÙeecegUs efJenerjeRÛeer heeCÙeeÛeer heeleUer Jee{ueer. (ieeJeebceOeerue 50 efJenerjerhewkeâer hegJeea 40 efJenerjer keâesj[Ùee DemeeÙeÛÙee Deelee heâòeâ 10 Ûe efJenerjer keâesj[Ùee Deensle.) efve<keâ<e& oef#eCe DejeJeleer heJe&le jebieeheemetve les Úesše veeiehetj he"ej heÙeËle osMeeceOÙes peemleerle peemle YeejleerÙe DeeefoJeemeer mecegoeÙe [eWiej Gleej Je pebieueebveer JÙeehle YegØeosMeeceOÙes Jemeuesuee Deens. GbÛe [eWiejYeeieeceOeerue pebieue lees[er cetUs, Keeueerue MeslepeceerveerceOeerue ceeleerÛeer cees"Ùee ØeceeCeele Oeghe nesles. Ùee YeeieeceOeerue vewmeefie&keâ mebmeeOeves mebJeOe&ve keWâõerle PeeuesuÙee keâeceecetUs, hegve&mLeeefhele heÙee&JejCe meeKeUer ØeÙelveebÛeer hejekeâe‰e ÙeecegUs mLeeefvekeâ ueeskeâ mebmLee, meecegefnkeâ ke=âleer, cegUs Jevepeceerveer, meecegefnkeâ peefceveerÛes JÙeJemLeeheve Je Jeehej mecegoeÙeeÛÙee efnleekeâefjlee DeefOekeâ yeUkeâš nesles. Deveble keâeueeJeOeer heÙeËleÛeer megj#ee, mLeeefvekeâ ueeskeâebÛeer Jevemebj#eCee ceOÙes menYeeie, mebÙegòeâ Jeve JÙeJemLeeheveeÛÙee heæleercegUs megefveef§ele neslees. ceeveJeer nmle#eshee cetUs DeeOegefvekeâ yeoue Ie[tve DeeuesuÙee vewmeefie&keâ JeeleeJejCeeceOÙes mebJeOe&ve Je efpeJeveeOeej ÙeeyeeyeleÛeer meebie[ keâer peer Skeâceskeâeme hegjkeâ Deens Ùeeme JeeJe Deens. megÂ{ efvemeie& JÙeJemLee Je heÙee&JejCe meeKeUer keâeÙece jeKeCes, lÙeebÛÙee heemetve efceUCeeNÙee mesJee megefJeOeebÛee Mesleer Je efyeiej Mesleer Ghe›eâceeletve GlheVe IesCÙeemee"er Jeehej keâjCes DeeefCe Ùeeletve pebieue mebheòeer megjef#ele jeKeCes Je ieefjyeer efvecet&ueve keâjCes MekeäÙe Deens. cetU uesKe : Foundation for Ecological Security ne uesKe hegve&ØekeâeefMele Deens. cetU Fb«epeer uesKe http //www.sapplpp.org Ùee mebkesâlemLeUeJej heenCÙeeme efceUsue Source : Collective action to reduce land degradation, LEISA India , Vol.16,No.3 ,September 2014
ceje"er DevegJeeo : megjsMe uegues
MeeÕele Mesleerletve iejeryeerÛes efveceg&ueve K. Subramanian, S Justin, T Johnson an K. Vijayalakshmi leeefceUvee[t ceOÙes ef$emlejerÙe mebmLeelcekeâ Ùeb$eCesÉejs DeuheYegOeejkeâ MeslekeâNÙeebvee ÛeebieuÙee mesJee hegjefJeuÙee iesuÙee. ØelÙeskeâ mlejeleerue mebmLesÛÙee keâeÙe& mhe°lescegUs DeeefCe lÙeebÛÙeeceOeerue menmebyebOeecegUs Mesleer mebyebOeer DemeCeeNÙee meeceeefpekeâ Je DeeefLe&keâ cegöÙeebÛeer Gkeâue keâjCÙeele ceole Peeueer. MeslekeâNÙeebvee mebmeeOeve Je mesJeebÛeer GheueyOelee Jee{uÙeecegUs Glkeâ<ee&keâ[s ceeie&mLe nesCes MekeäÙe Peeues. leeefceUvee[t veeieheóervece, leer¤JeCeeceueeF& DeeefCe keâebÛeerhegjce Ùee leerve efpeuÙeebceOeerue pevelee iejerye Demetve MesleerJej DeJeuebyetve Deens. efhekeâebÛes keâceer Glheeove ueeieJe[erJejerue DeefOekeâ KeÛe&, mejkeâejer mesJesÛeer keâceer GheueyOelee DeeefCe keâceer yeepeej YeeJe Je Ûe{GleejebcegUs Ùee efJeefJeOe keâejCeecegUs MeslekeâNÙeebvee Mesleer efkeâheâeÙeleMeerj jenerueer veener. Skeâe heeÙeeYetle DeYÙeemeele Demes Dee{Utve Deeues keâer, cegKÙe efhekesâ pemes YegF&cegie DeeefCe njYeje heerkeâeÛeer Glheeokeâlee keâceer Demetve Glheeove KeÛe& peemle Deens. lemesÛe Mesleermee"er efveOeer Je mesJeebÛeer ceole megæe keâceer GheueyOe Deens. DeMee heefjefmLeleerle (YeejleerÙe %eeve JÙeJemLee keWâõ) Ùee mebmLesves (Je=òeer GojefveJee&n mebmeeOeve keWâõ) yebie¤U ÙeebÛÙee menÙeesieeves DeuheYetOeejkeâebÛes GlheVe Jee{efJeCÙeemee"er mebÙegòeâefjlÙee Øekeâuhe meg¤ keâjCÙeele Deeuee. ne Øekeâuhe DFID ÛÙee peeieeflekeâ ieefjyeer efveceg&ueveeÛÙee efveOeerÛÙee ceeOÙeceeletve lemesÛe vesojueb[ ÙesLeerue efnbJeeme ÙeebÛÙee ceoleerves jeyeefJeCÙeele Deeuee. Ùee ØekeâuheeÛee cegKÙe Yej Demee neslee keâer, mJeÙebMeeÕele DeeefCe efleÛee efoIe& heefjCeece keâjCeejer meeceeefpekeâ Ùeb$eCee/ heæleer efvecee&Ce keâjCes. meOÙee ne Øekeâuhe leerve efpeunÙeeleerue 79 «eecehebÛeeÙeleerleerue 9218 Meslekeâjer kegâšgbyeeMeer pees[uee iesuee Deens. DeeoMe& vecetvee (Ùeb$eCee) ieeJe heeleUerJej MeslekeâNÙeebÛes ieš Je efJeefJeOe ØekeâejÛeer ceole heesnÛeefJeCeejer efpeune mlejeJejerue Ùeb$eCee cnCepes De@«ees Øees[Ùegmej kebâheveer DeMeer ÙeeÛeer Debceue yepeeJeCeer Ùeb$eCee nesleer. ØeieleerMeerue MeslekeâNÙeebkeâ[tve Mesleer efJe<eÙekeâ mesJee hegjefJeCeeNÙee iešeme «eeceerCe ke=â<eer JÙeJemeeÙe efJekeâeme mesJee hegjJe"eoej Demes mLeeve nesles. ØelÙeskeâ ieeJeele MeslekeâNÙeebveer Demes hegjJe"eoej nesles. ns hegjJe"eoej MeslekeâNÙeebheÙe&le efJeefJeOe mesJee, Ùeespevee Je DeefOekeâej efceUJetve osleele. lemesÛe Glheeokeâ kebâheveer DeeefCe MeslekeâNÙeebceOÙes ceOÙemLeerÛes keâece keâjleele. ieeJe mlejeJej MeslekeâNÙeebÛes pemes ceefnuee yeÛele ieš, heg¤<e yeÛele ieš, heg¤<e-ceefnuee yeÛele ieš, Skeâef$ele osJeeCeIesJeeCe ieš, Meslekeâjer ceb[U ÙeemeejKes ØeeLeefcekeâ mlejeJejerue efJeefJeOe ieš Deensle. nÙee iešebceOÙes 20-25 ceefnuee Je heg¤<eebÛee meceeJesMe Demetve Ùee iešebvee MeeÕele Mesleer mJeÙebmeeneÙÙelee ieš mebyeesOeleele. hebÛeeÙele heeleUerJej ØelÙeskeâ iešeÛes ØeefleefveOeer efceUtve hebÛeeÙele ke=â<eer efJekeâeme meefceleer Demeles. Ùee ceOÙes meeOeejCe 12 les 20 ØeefleefveOeer meomÙe Demeleele. Ùee meefceleerÛeer ØecegKe Yetefcekeâe cnCepes meJe& iešebceOÙes mecevJeÙe meeOeCes Je iešebÛÙee keâeceeJej ue#e "sJeCes . ØeevlemlejeJej Øeeble ke=â<eer efJekeâeme meefceleer Demeles. Ùee meefceleerÛes 20 les 30 hebÛeeÙele ke=â<eer efJekeâeme meefceleeRÛes ØeefleefveOeer meomÙe Demeleele. Skeâe Øeebleke=â<eer efJekeâeme meefceleer ceOÙes peJeUheeme 15 les 20 hebÛeeÙele ke=â<eer efJekeâeme meefcelÙee meceeefJe° Demeleele.Øeebleke=â<eer efJekeâeme meefceleer DeeheuÙee Deebleie&le DemeuesuÙee meJe& hebÛeeÙele ke=âef<eefJekeâeme meefcelÙebeÛÙee keâeceeÛes mecevJeÙeve Je osKejsKe keâjleele. efpeunemlejeJej ke=â<eer Glheeokeâ kebâheveer GYeejCÙeele Deeueer Deens. nÙee kebâhevÙeebÛes cegKÙe keâeÙe& MeslekeâNÙeebvee efJeefJeOe mesJee pemes efJecee, meWõerÙe
Deelee MeslekeâNÙeebkeâ[s 100 hes#ee peemle osMeer leebogUeÛÙee JeeCeeÛeer GheueyOelee Deens.
ØeceeefCekeâjCe, MeslekeâNÙeebmee"er ØeefMe#eCeemeesyeleÛe Ûeebieues GhepeeT heeÙeeYetle efyeÙeeCes hegjefJeCes, efveefle‰e pemes keâ[gefvebye efyeÙeeCÙeeÛeer heeJe[j, ieeb[gUKele, efpeJeeCetKeles, pewefJekeâ efkeâ[veeMekesâ, heesles, peveeJejebÛes KeeÅe meYeemeoebvee hegjefJeCes nesÙe. meOÙee 552 yeÛele ieš, hebke=âefJe meefceleer (hebÛeeÙele ke=âef<e efJekeâeme meefceleer), 5 Øeeble ke=â<eerefJekeâeme meefceleer DeeefCe 2 ke=â<eerGlheeokeâ kebâhevÙee DeefmlelJeele Deensle. Ùee ke=â<eerGlheeokeâ kebâhevÙeeÛes peJeUheeme 4000 meYeemeo Deensle. Deecneuee DeMeer Dehes#ee Deens keâer, ne Øekeâuhe hetCe& nesleebvee peJeUheeme 9000 ØekeâuheeÛes cenlJeeÛes heefjCeece GheYeesòeâe Ùee kebâhevÙeebÛes YeeieOeejkeâ nesleerue. heÙee&JejCe megueYe ke=â<eerheOoleeRÛes DeJeuebyeve meieUÙeele JewefMe°hetCe& efJekeâemeeÛeer yeeye cnCepes Meslekeâjer jemeeÙeefvekeâ Mesleerkeâ[tve JeUtve MeeÕele meWõerÙe Mesleerkeâ[s JeUle Deensle. mebhegCe& Meslekeâjer kegâšgbyeehewkeâer 15 škeäkesâ jemeeÙeefvekeâ Mesleerkeâ[tve efkeâ[veeMekeâ jnerle Mesleerheæleerkeâ[s JeUues. DeeefCe Flej 10 škeäkesâ kegâšgbye mebhegCe& meWõerÙe Mesleerkeâ[s ¤heeblejerle Peeues. peJeUheeme 55 škeäkesâ Meslekeâjer kegâšgbyeebveer Øekeâuheeleerue Skeâlejer MeeÕele Mesleer leb$eeÛee/ heæleerÛee DeJeuebye kesâuee. meJe&Ûe cegKÙe efhekeâebÛes Je lÙeebÛÙee JeeCeebÛes DeeOeejYetle heeleUerÛÙee leguevesle Glheeove Jee{ues. KeÛee&le keâheele DeeefCe GlheVeele Jee{ Mesleerle keâesCelesner yeoue ve keâjCeeNÙee iešeÛÙee leguevesle heÙee&JejCe megueYe ke=â<eer heæleerves 7 škeäkesâ Glheeove KeÛe& Iešuee. peJeUheeme 4500 kegâšgbyeeÛes efveJJeU veheâe 15 škeäkeäÙeeheÙeËle Jee{uee. Deboepes 107 MeslekeâNÙeebveer 143 nskeäšjJej, (ßeer) ueeieJe[ heæleer Debceueele DeeCeueer. Ùee heæleercegUs Glheeove KeÛe& ¤. 1250/- Øeefle Skeâj heÙe&le IešuÙeecegUs efpeunemlejeJej ¤ 1,78,750/- yeÛele Peeueer. veeieheóervece efpeunÙeeleerue 45 MeslekeâNÙeebveer ßeer heæle JeehejuÙeecegUs ueeieJe[ KeÛee&le Skeâjer ¤. 1200/- ØeceeCes Ieš Peeueer. efpeunemlejeJej (ßeer) ueeieJe[ heOole Deceuele DeeCeuÙeecegUs SketâCe ¤.54000/- ¤.Ûeer yeÛele Peeueer. ceefnueebveer 2000 hes#ee peemle hejmeyeeiee leÙeej kesâuÙee Demetve lÙeebveer mejemejer ¤.300/- Øeefle ceefnvee efceUkeâle nesle Deens. efJeefJeOe GlheeoveeÛÙee ceguÙeJeOe&ve Øeef›eâÙesle SketâCe 305 ueeYeeLeea meceeefJe° Deensle. meecegefnkeâ ieš meecegefnkeâ ieš heg{ekeâejeves Øekeâuheeleerue #es$eeÛeer JÙeehleer Jee{le Deens. leerve efpeunÙeele lesje ieeb[gUKeleeÛes Øekeâuhe ieš, meele pewefJekeâ efkeâšveeMekeâ Glheeove ieš, meele ceguÙeJeefOe&keâjCe Glheeove ieš keâeÙe&jle Deensle, nÙee hewkeâer efkeâlÙeskeâ ieš efJeMes<ele: ieeb[gUKele Je ceguÙeJeOe&ve ieš cenerueebÛÙee ceeuekeâerÛes Deensle. ns
19
efJeefJeOe mesJee ue#eebkeâerle meceepeeheÙeËle keâeÙe&#ecelesves heesnÛeefJeCÙeeme ceole Peeueer. lÙeebvee menkeâejer MeslekeâNÙeebÛÙee mLeeefvekeâ meboYe&, DeeJeMÙekeâlee DeeefCe ØeeLeefcekeâlesÛeer ceeefnleer DemeuÙeecegUs ns MekeäÙe Peeues. «eeceerCe ke=âef<eJÙeJemeeÙe efJekeâeme mesJee hegjJe"eoej iešeÛÙee mesJeebÛeer GheÙegòeâleele keâUuÙeecegUs les mesJeebmee"er ceesyeouee ceespele Deens. Meslekeâjer mejkeâejer nkeäkeâ lemesÛe GOeej Je efJecee FlÙeeoer efJeMes<e mesJesmee"er megæe hewmes ceespeCÙeeme leÙeej Deensle.
efmejkeâePeer ueeÙecceeOegvoece ieeJeele ueeskeâebmeesyele Ûeeuet DemeuesuÙee ÛeÛee&
GÅeesie Kes[Ùeeleerue MeslekeâNÙeebvee ÛeebieuÙee ØeleerÛeer efveefJe‰e JesUsJej efkeâheâeÙeleMeerj YeeJeele Je<e&Yej GheueyOe keâ¤ve osleele. Ùee iešeceOÙes keâece keâjCeeNÙee ceefnueebvee DeeefCe Flej cepetjebvee lÙeebÛÙee efveÙeefcele MeslekeâeceeÛÙee efceUefJeleer efMeJeeÙe oj ceefnvÙeeuee Deefleefjòeâ GlheVe efceUle Deens. Ùeebef$ekeâ ke=â<eer DeJepeejs GheueyOelee megueYe Peeueer 14 hebÛeeÙeleerceOÙes Ùeebef$ekeâ ke=âef<eDeJepeejebÛeer GheueyOelee megOeejCÙeemee"er ke=âef<eDeJepeejs megefJeOee keWâõs GIe[CÙeele Deeueer Deensle. Ùee keWâõeceOÙes hee@Jej šeruej, Úesše š^@keäšj, Dee@F&ue Fbefpevme, jesJeCeer Ùeb$e, š^@keäšjJej ÛeeueCeejs leCe keâe{Ceer Ùeb$e DeeefCe OeevÙe heeKe[Ceer Ùeb$e. MeslekeâNÙeemee"er GheueyOe Demeleele yengleskeâ ke=â<eer veheâe keâceeefJele Demetve Meslekeâjer mesJeekeâefjlee ceesyeouee osle DemeuÙeecegUs DeeefLe&keâ °Ÿeeme#ece Deensle. Goe. hesjveeceuegj hebÛeeÙeleerle OeeveeÛÙee 1800 ieesCeer (144 šve) heeKe[Ceer Ùeb$eCeeves meeheâ keâ¤ve efouÙee.
ke=âef<eheÙee&JejCe heOoleerÛes DeJeuebyeveemee"er mejkeâejÛes efoIe& keâeUeÛes OeesjCe DeeJeMÙekeâ Deens. lÙeemee"er ‘DeVemegj#ee’ DeeefCe ‘JeeleeJejCe yeöue’ Ùee mebyeOeeleerue OeesjCeeceOÙes heÙee&JejCeerÙe Mesleer heæleeruee cenlJeeÛes mLeeve ÅeeÙeuee nJes. OeevÙe meeheâ kesâuÙeecegUs lÙeeÛeer Øele megOeejueer lÙeecegUs ØelÙeskeâ heeslÙeecegUs 50-100 ¤heÙeeheÙeËle peemle efkebâcele efceUeueer. ¢ee ke=â<eerkesâõebÛee Øekeâuheebleie&le ve ÙesCeeNÙee ueeYeeLeeËvee megæe HeâeÙeoe Peeuee.
De@«ees Øees[Ùegmej kebâheveerÛÙee ceb[Uele ØeefleefveefOelJe, ceefnueebmee"er GÅeesie Øeeslmeenve, ceefnueebÛes ke=âef<eJÙeJemeeÙe efJekeâeme mesJee hegjJe"eoej cnCetve vesceCetkeâ PeeuÙeecegUs meeceeefpekeâ DeeefLe&keâ efJekeâeme, efveCe&Ùe IesCeeNÙee JÙeemeheer"ecegUs ceefnueebÛes me#eceerkeâjCe Peeues. ceefnuee ke=âef<eGÅeesie Je efJekeâeme mesJee oeleebcegUs lej ceefnueebceOÙes meceevelesÛes DeeefCe meeceeefpekeâ ceevÙelesÛeer mebJesovee pevelesle Jee{ueer. iešefveefce&leer Øeef›eâÙesleerue meceeJesMekeâlee (Meslekeâjer Je Yetefceefnve oesIeebveener meomÙelJe osCes) Je mebjÛevesÛÙee JejÛÙee heeleUerJejerue YetefceefnveeÛeer menYeeieerle cegUs lÙeebÛÙee DeeefLe&keâ ueeYeeÛÙee Ghe›eâceebÛeer MekeäÙelee efvecee&Ce Peeueer Je veHeäÙeeÛes meceeve Jeešhe MekeäÙe Peeues. Skebâoj Ùee ØekeâuheeÛÙee GheueyOeer efJeMes<e neslÙee. Deecner Demes heeefnues keâer, meJe&Ûe mlejeJejÛÙee MeslekeâNÙeebÛes GlheVe Jee{ues, Glheeokeâlee Jee{ueer, Glheeove KeÛe& keâceer Peeuee DeeefCe Øees[Ùegmej kebâheveerÛee efveJJeU veheâe Jee{uee. De@«ees Øees[Ùegmej kebâheveerÛÙee veslÙeebceOÙes JÙeJemeeÙeeleerue GheÙegòeâ mebOeer MeesOeCÙeeÛeer Je DeesUKeCÙeeÛeer #ecelee efJeMes<e Jee{ueer. ÛeÛexceOeerue heejoMe&keâlee DeeefCe meJe& meceeJesMekeâ efveCe&Ùe IesCÙeeÛeer #ecelee ÛeebieueerÛe Jee{ueer. efveÙeceerle keâeceele, omleeJespe neleeUCes, vesle=lJe iegCe DeeefCe yee¢epeieemeesyele osJeeCeIesJeeCeeÛeer hee$elee ÙeeceOÙes yejerÛe megOeejCee PeeuÙeeÛes Deecneuee Dee{Uues. ceefnuee yeÛele iešebÛes ue#Ùe vegmelÙee yeÛele Je GOeejerheemetve JeUJetve les MeeÕele MesleerÛÙee heæleerkeâ[s JeUefJeCÙeele ÙeMe Deeues. SketâCeÛe, ne ØekeâuheeÉejs MeslekeâNÙeebÛÙee kegâšgbyeevee ieefjyeerletve yeensj keâe{tve GVeleerkeâ[s ceeie&mLe keâjCÙeeme ceole Peeueer. K. Subramanian, S. Justin, T. Johnson and K. Vijayalakshmi Centre for Indian Knowledge Systems No. 30, Gandhi Mandapam Raod, Kottupuram, Chennai 600 085 Email : cikskazhi@gmail.com Source : Poverty reduction through sustainable agriculture, LEISA India Vol .16, No.2, June 2014
ceje"er DevegJeeo : [e@. efJeveeso Ke[mess
efve<keâ<e& ueneve Je efmeceebeflekeâ MeslekeâNÙeebÛÙee DeeJeMÙekeâ lÙee mesJee hegjJeCeejer ieeJe heeleUerJejerue mesJeeoeÙeer Ùeb$eCee (vecegvee) ner MeslekeâNÙeebvee Gòece Je heeefnpes lÙee mesJee heeefnpes lesJne hegjJet Mekeâles. ef$emlejerÙe mebmLeelcekeâ (hebÛeeÙelemecegn-efpeune) Ùeb$eCesÉejs De@«ees Øees[Ùegmej kebâheveerves hegjefJeuesueer ke=âef<eefveefJe<" DeeefCe Glheeove JesieJesieUÙee mlejeJej JesUsJej GheueyOe kesâuÙee peeT Mekeâles. Ùee Ùeb$eCesceOeerue ØelÙeskeâ IeškeâebÛÙee (hebÛeeÙele ke=âef<e efJekeâeme meefceleer, Øeeble ke=âef<e efJekeâeme meefceleer, «eeceke=âef<eGÅeesie mesJeeoevee, yeÛeleieš, meecegefnkeâ osÙelee ieš, efkeâmeeve ieš DeeefCe ke=âef<eGlheeokeâ kebâheveer) Yetefcekeâe Je keâeces (mecevJeÙe, osKejsKe, %eeve Je=æer, mesJee hegjJeCes, Jeeoeleerle iees°eRÛes efvejekeâjCe ÙeebÛeer DelÙeble mhe°lee DeeefCe lÙee meJe& IeškeâeceOÙes DemeuesuÙee Deebieerkeâ mebyeOeecegUs ne mebmLeelcekeâ {eÛee Gòece keâece ke⤠Mekeâuee. MesleerMeer mebyeefOele meJe& DeeefLe&keâ Je meeceeefpekeâ ØeMveebÛeer mees[JeCetkeâ Ùee Ùeb$eCescegUs menpe MekeäÙe Peeueer. mLeeefvekeâ ØeieleMeerue MeslekeâNÙeebveer mesJee hegjefJeCÙeeÛes keâece kesâuÙeecegUs 20
keâebÛeerhegjce Ûes Meslekeâjer ØeeÙeesefiekeâ huee@š uee Yesš osle Demeleebvee