Marathi - June 2018

Page 1

OwZ 2018 A§H$ 1

_yi B§J«Or_Ü`o àH$ m{eV Pmboë`m {ZdS> H$ boIm§Mo _amR> r _Ü`o g§H$ bZ


OyZ 2018 A§H$ 1

{à` dmMH$ , AÞ gmd©^m¡_ËMmgmR> r XoemÀ`m ñdmV§Í`mZ§Va AZoH$ {dY à`mg Ho$ bo Jobo. AÞYmÝ` Q> §MmB©da _mV H$ aÊ`mgmR> r BVa XoemVwZ AÞYmÝ` Am`mV hm Cnm` VmËnwaVm hmoVm. nU eoVr n«YmZ ^maV XoemV AÞYmÝ` CËnmXZ dmT> {dÊ`mda OmñV ^a {Xbm. AJXr n{hë`m n§Mdm{f©H$ `moOZm_Ü`o eoVr {dH$ mgmda _moR> `m n«_mUmV ^a {Xbm. h[aV H«$ m§Vrbm _moR> `m à_mUmda àmoËgmhZ {Xbo Joobo.Xoe^am_Ü`o boìhr `moOZm bmJw H$ ê$ Z gaH$ mar JmoXm_o AÞYmÝ`mZo ^aë`m Jobr hmoVr. aoeZtJ godm Xoe^am_Ü`o ngadë`m Joë`m. CËnmXZ dmT> d gd©Xwa {dVaU h`m YmoaUm_Üo` H|$ {ÐV ì`dñWmnZm_wio _mÌ H$ mhr {dnarV narUm_ Z¸$ rM Pmbo. CËnmXZ dmT> r_Ü`o nwU© `e {_idbo nU Ë`m gmo~VM BVa n«íZ hr {Z_m©U Pmbo. eoVr_Ü`o "{~`mU§' hm gdm©V _hËdmMm ^mJ Amho. dmVmdaUmer AZwHw$ b Aem dZñnVr d Ë`m dZñnVrVyZ ñW{ZH$ bmoH$ m§Mo ImÚ `m g§X^m©V ~arM CbWm nmbW Pmbr. ñWm{ZH$ bmoH$ m§À`m nmofUmgmR> r Amdí`H$ Agbobo KQ> H$ Ðì`o d gH$ g nUm _wimVM Agbobr {nH$ o XwamnmñV Pmbr d Z{dZ {nH$ m§Mr/dmUm§Mr n¡Xmg _moR> `m n«_mUmV gwê$ Pmbr. ñdV:À`m AmhmamgmR> r, nmofUmgmR> r d Amamo½`mgmR> r AÞ{Z_uVr H$ aUo hm hoVw ~mOwbm nS> bm d ~mOmamgmR> r AÞ {Z_uVr H$ aUo h`m hoVwZo Omoa Yabm. nmofUmEodOr Hw$ nmofU d AÞñdmV§Í`m EodOr namdb§~Ëd Ago Xoem§VJ©VM {MÌ {Z_m©U ìhm`bm bmJbo. nU Aem bmQ> oV Xo{Ib AÞmÀ`m gmd©^m¡_ËdmgmR> r OmJmoOmJr Oo n«`ËZ Pmbo/hmoV AmhoV.Ë`m§Mo n«{ejU d boIZ `m A§H$ mÛmao dmMH$ m§n`©V nmohMdÊ`mMm hm n«`ËZ `m H$ So H$ odi "H$ mhr n«`moJmMo dmMU' EdT> çm nwaVo Z nmhVm `mMm n«Mma n«gma H$ gm hmoB©b d `m {XeoZo emgZmMr Ü`o`o YmoaUo H$ er ~iH$ Q> hmoVrb Agm {dMma ìhmdm, MM]oV `mdm hmM EH$ CÔoe `m AH$ m§Mm Amho. dmMH$ m§Zr Amnbr _ZmoJVo Oê$ a nmR> dmdrV. . g§nmXH$ _§S> i

Yuva Rural Association

(www.misereor.de,

OyZ 2018


OyZ 2018 A§H$ 1 04-05

AÞ gmd©^m¡_ËdmH$ S> o ZoUmar O¡d{d{dYVm AmYm[aV nrH$ nÕVr Prashant Mohanty and Kanna K. Siripurapu

CS> rgm amÁ`mVrc Hw$ {Q> `m H$ m|Y `m Am{Xdmgr g_mOmOdi Jm¡U V¥UYmÝ` AmYm[aV {_l nrH$ nÕVr{df`r gImoc kmZ d AZw^dm§Mr {eXmoar Amho. `m Am{Xdmgr O_mVtZr gm_wXm{`H$ {~`mUo noTr d {~`mUo gm§ñH¥$ {VH$ H$ m`©H«$ _ nwZ©Or{dV H$ ê$ Z Ë`m§Mr Zm{her Pmcocr AÞmVrc {d{dYVm d g§n«^wVm nwÝhm àmßV Ho$ cr.

06-07

ñWm{ZH$ {~`mUmdarc _mcH$ sVyZ AÞ gmd©^m¡_ËdmH$ S> o

Lilesh N. Chavan, Hareshwar B. Magare and Sudhir M. Wagle

_hmamï´> mÀ`m Am{Xdmgr ^mJmVrc eoVH$ è`m§À`m gh^mJr nÕVrVyZ nma§n[aH$ {nH$ m§À`m dmUm§Mo nwZ©OrdZ, OVZ d nwZamd¥Îmr hr à{H«$ `m AÞYmÝ`mV gmd©^m¡_Ëd àmßV H$ aÊ`mg _XV H$ arV Amho. eoVH$ è`m§Zm AmVm ñWm{ZH$ dmUm§Mo nyd© kmZ AgyZ Ë`m§Zm Ë`m§À`m ng§VrÀ`m dmUmMr CncãYVm Amho.

08-11

{~`mUmda Vm~m hoM ñdmdc§~Z Archana Srivastava and Subia Ahmad

CÎmamI§S> _Yrc gVV nya `oUmè`m ^mJmVrc chmZ, gr_m§V d _{hcm eoVH$ è`m§Mr eoVr d EH§$ XaM CnOr{dH$ m hr YmoH$ mXm`H$ R> aVo. nya n[apñWVrV {Q> Hy$ Z amhUmè`m dmUm§À`m A^mdm_wio Ë`m§Zm gVV AÞYmÝ`mÀ`m Q> §MmB©cm gm_moao Omdo cmJVo.

12-15

AÞ gmd©^m¡_ËdmgmR> r ñdmdc§~ZmMm _mJ© Kulaswami Jagannath Jenna Anshuman Das

Amo[agmVrc am`JS> d H$ mbmh§Sr {OëømVrc Am{Xdmgr eoVH$ è`m§Zr Ë`m§À`m eoVmV d VmQ> mV O¡d{d{dYVobm àmoËgmhZ XoÊ`mgmR> r nrH$ CËnmXZmMo H¥$ fr n`m©daUr` _m°Sob Adc§~ Ho$ cm. Ë`m§Zr ñdV…Mr AÞ nÕVr {ZpíMV H$ ê$ Z Vo AÞmÀ`m gmd©^m¡_ËdmgmR> r ñdmdc§~ZmÀ`m _mJm©Zo {ZKmco AmhoV.

16-17

^aS> YmÝ`o YmoaUmË_H$ ~Xb nwZ©dcmoH$ Z Ranjit K Sahu, Ravi Shankar Behera and Srinibash Das

Iao åhUOo ^aS> YmÝ`o hr nmofUmMr ^ard gmYZ§ AmhoV. ^yH$ ~ir d Hw$ nmofUmgma»`m g_ñ`ocm gj_nUo Vm|S> XoÊ`mMr Ë`m_Ü`o VmH$ V Amho.

18-20

AÞgmd©^m¡_ËdmgmR> r à{VH$ mamMo ~rO The Foodeo Sovereignty Alliance-India bhmZ VH$ è`m_Ü`o ~mOmamer dmQ> mKmQ> r AÞmMr gmd©^m¡_Vm åhUOo XS> nemhrd¥dÜXr Ag_mZVm {da{hV _mZdr g_mO Amnë`m H$ aÊ`mgmR> r j_Vm ñdV…À`m eoVr d AÞì`dñWmm ñdm`ÎmnUo {Q> H$ dUo VgoM CÚmoJ OJVmMr AÞ d Debaranjan Pujahari and Aarti Dayal Ë`mÀ`m ^modVrMo ì`mnma MH«$ `mdarc nH$ S> _moSy> Z H$ mT> Uo `mÛmaMo Am_Mo AÞ Am_À`m Hw$ Qw> §~mV d g_mOmV gwa{jV H$ aUo eŠ` Amho.

OyZ 2018


AÞ gmd©^m¡_ËdmH$ S> o ZoUmar O¡d{d{dYVm AmYm[aV nrH$ nÕVr Prashant Mohanty and Kanna K. Siripurapu

CS> rgm amÁ`mVrc Hw$ {Q> `m H$ m|Y `m Am{Xdmgr g_mOmOdi Jm¡U V¥UYmÝ` AmYm[aV {_l nrH$ nÕVr{df`r gImoc kmZ d AZw^dm§Mr {eXmoar Amho. `m Am{Xdmgr O_mVtZr gm_wXm{`H$ {~`mUo noTr d {~`mUo gm§ñH¥$ {VH$ H$ m`©H«$ _ nwZ©Or{dV H$ ê$ Z Ë`m§Mr Zm{her Pmcocr AÞmVrc {d{dYVm d g§n«^wVm nwÝhm àmßV Ho$ cr.

nyd© ^maVmVrc CS> rgm amÁ`mVrc H§$ Y_mc {OëømVrc Am{Xdmgr Hw$ {Q> `m H$ m|Y O_mVr XmoZ XeH$ m§AJmoXan`ªV EH$ mM O{_ZrÀ`m VwH$ S> çmda Odinmg 40 Vo 50 {d{dY {nH$ m§Mr cmJdS> H$ arV Ago. na§Vw h[aVH«$ m§VrÀ`m àJVr_wio n[apñWVr ~Xccr. emgZmZo h[aVH«$ m§VrÀ`m V§ÌkmZmcm _moR> çm à_mUmV àmoËgmhZ XoÊ`mH$ [aVm ^aKmof _XV Ho$ cr. n[aUm_r A{YH$ CËnmXZ XoUmè`m dmUm§Zr ñWm{ZH$ "Jm¡U V¥UYmÝ` _H$ m, H$ S> YmÝ`, H§$ X_wio' `m nrH$ nÕVrcm Zï> Ho$ co. Var 2011 n`ªV Hw$ {Q> `m H$ m|Y O_mVrZo ñWm{ZH$ {nH$ m§À`m {d{dYVoVrc {nH$ m§Mr g§»`m 12 Vo 13 n`ªV amIcr hmoVr. nU `m O_mVrcm gwÕm {dXoer A{YH$ CËnmXZ XoUmè`m {nH$ m§Mr EH$ nrH$ eoVr nÕVr ~§YZH$ maH$ Ho$ cr. {nH$ m§Mr {d{dYVm H$ _r Pmë`m_wio Amdí`H$ AÞÐì`mMo godZ gwÕm à{V_mUer H$ _r Pmco. {Z_m©U `m ñd`§godr g§ñWoZo H§$ Ú_mc {OëømVrc ñWm{ZH$ ^mJmVrc O_mVrcm _XV H$ aÊ`mgmR> r {nH$ m§Mr O¡d{d{dYVm nwZ©ñWm{nV H$ aUo Am{U eoVr_Ü`o _{hcm§Zm ñWmZ {_idyZ XoÊ`mgmR> r {deof à`ËZ H$ aÊ`mÀ`m hoVyZo H$ m_mcm gwédmV Ho$ cr.

lr_Vr `emoXm _Pr Am{U Ë`m§Mo nVr lr. AemoH$ _Pr ho H$ §Y_mcm {OëømVrc Vwå_rXr~§Ym VmcwŠ`mVrc Xwnr `m JmdmVrc a{hdmgr AmhoV. lr_Vr _Pr øm Xwnr J«m_n§Mm`VrÀ`m gXñ`m AmhoV. `m Hw$ Qw> §~mH$ S> o 3 EH$ a eoVr AgyZ Ë`mV _w»`Ëdo ñWm{ZH$ Jm¡U V¥UYmÝ`, YmZ, H$ S> YmÝ`o, H§$ X_wio Am{U JirV {nH$ m§Mr cmJdS> H$ aVmV. hm n[adma Q> oH$ S> çm§À`m CVmamda ñWcm§V[aV nÕVrZo eoVr H$ aVmo. Ë`mM~amo~a ho Hw$ Qw> §~ O§JcmVrc Jm¡U CnO CËnmXZo, Ogo H$ s O§Jcr H§$ X_wio, qYJar, Imd`mMr nmZo d \$ io O_m H$ aVmV. dZ{d^mJmMr ~§Xr Am{U Ag_Vmoc nmdgm_wio `m ^mJmVrc ñWcm§V[aV eoVr Am{U nrH$ {d{dYVm Imcmdcr. Ë`mMm n[aUm_ H$ m¡Qw> §{~H$ eoVr CËnmXZmda Pmcm Am{U ñWm{ZH$ dmUm§Mr {~`mUo Zï> Pmcr. gZ 1912 _Ü`o "{Z_m©UÀ`m' H$ m_m_wio lr_Vr _PrOrÀ`m Hw$ Qw> §~mZo nwÝhm ñWcm§V[aV eoVr Mmcy Ho$ cr. Ë`m_wio nrH$ d {~`mÊ`mVrc {d{dYVm dmT> V Jocr lr_Vr _PrÀ`m Hw$ Qw> §~mZo Jm¡U V¥UYmÝ`mMr g§»`m 7 dê$ Z 25 da, J{iVmMr 2 dê$ Z 7 Am{U H$ S> YmÝ` 5 dê$ Z 12 dmUm§n`ªV dmT> dcr. lr_Vr _Pr hdm_mZmÀ`m ~XcmnmgyZ {nH$ mcm dmM{dÊ`mH$ [aVm {nH$ m§Mr noaUrMr doi H$ er gmYmdr ho {eH$ ë`m. H$ S> YmÝ`m§À`m noaUr C{eam Ho$ ë`mZo ho nrH$ \w$ cmoamÀ`m doir `oUmè`m AmH$ pñ_H$ nmdgmnmgyZ Ë`m§Zm dmM{dVm Amco. Ë`m§Zr BVa JmdH$ è`m§À`m 3 pŠd¨Q> c H$ S> YmÝ` CËnmXZmÀ`m VwcZoV 7 pŠd¨Q> c CËnmXZ KoVco. H$ S> YmÝ`mMo CËnmXZ H$ _r Pmë`m_wio Ë`mMr ~mOma qH$ _V 40 én`o à{V {H$ cmodê$ Z 65/- é. {H$ bmo Pmë`m_wio lr_Vr _Pr `m§Zm OmñVrMr aŠH$ _ {_imcr. Ë`mVyZ Ë`m§Zm én`o 42,250/- àmßV Pmco. Ë`m aH$ _oVyZ Ë`m§Zr _wcm§À`m {ejUmgmR> r d Hw$ Qw> §~mÀ`m d¡ÚH$ s` IMm©gmR> r KoVcoco 10,000/- Mo H$ O© \o$ S> co. `m Hw$ Qw> §~mZo Cacoco én`o 32,250/- _wcm§À`m {ejUmda IM© H$ aÊ`mgmR> r R> odco Am{U gmdH$ mamnmgyZ nwÝhm H$ O© Z KoÊ`mMm {ZU©` KoVcm. Ë`m§Zm Ka ~m§YÊ`mH$ [aVm B§{Xam Amdmg `moOZoVyZ {ZYr àmßV Pmë`mZo `m§Zr Vwar {dHy$ Z ~MVoVrc H$ mhr aŠH$ _ KamÀ`m ~m§YH$ m_mda IM© H$ aÊ`mMo R> a{dco. `m_wio H$ m¡Qw> §{~H$ AÞ gwa{jVVm Am{U amhUr_mZmMm XOm© gwYmê$ Z CËnÞ gwÕm hiyhiy dmT> V Joco. `mda lr_Vr _PrZo AmZ§X ì`ŠV Ho$ cm H$ s, ""`m_wio XwîH$ mimda _mV H$ aÊ`mV Amcr AÝ`Wm Hw$ Qw> §~mMo Am{W©H$ ZwH$ gmZ Pmco AgVo. AÞ d OrdZ OJÊ`mda _moR> o g§H$ Q> Amco AgVo. OJUo _wíH$ sc Pmco AgVo.

O_mVrcm g_OyZ KoVmZm

^aS> YmÝ` AmYm[aV {_l nrH$ nÕVr {df`r Hw$ {Q> `m H$ m|Y g_mOmbm gImob kmZ Amho.

OyZ 2018

à^mJmVrc Hw$ {Q> `m H$ mo§Y `m O_mVrÀ`m ñWm{ZH$ ^aS> YmÝ` AmYm[aV nrH$ nÕVr Am{U AÞ d nmofUmMr emídVr `mMm Aä`mg {Z_m©U g§ñWoZo 2011 gmcr Ho$ cm. Ë`mH$ [aVm `m O_mVrZo ì`mncoë`m H§$ Y_mc {OëømVrc 3 J«m_ n§Mm`VrVrc 10 JmdmVrc 350 Hw$ Qw> §~mMo gd}jU H$ aÊ`mV Amco. H$ m|Y hr O_mV _w»`Ëdo eoVrda (H$ moaS> dmhÿ) Q> oH$ S> çm§À`m CVmamda ñWcm§V[aV cmJdS> (ñWm{ZH$ ^mfoV nmoTy> Mmgm) `mda Adc§~yZ Ago. VgoM {d{dY Jm¡U dZ CnO O_m H$ ê$ Z {dH«$ s H$ aUo d _Owar `mgmaIo ì`dgm` H$ ê$ Z M[aVmW© MmcdrV Ago. S> m|Jar CVmamda d Xè`m_Yrc eoVr hr Am{Xdmgr O_mVrMm Am{W©H$ AmYmañV§^ Amho. {nH$ mMr {d{dYVm, {dnwc Z¡g{J©H$ g§gmYZo Am{U gImoc nma§n[aH$ kmZ AgyZ


gwÕm `m Am{Xdmgr ~hþc joÌm_Ü`o H$ _mcrMr J[a~r Amho. gd}jU joÌmVrc Odinmg 80% eoVH$ ar AË`ën ^yYmaH$ Am{U BVa gd© chmZ eoVH$ ar AmhoV. ~hþVoH$ O{_Zr cmc, aoVmi AgyZ H$ _r OcYmaU j_Vm Agë`mZo Iarn h§Jm_mV O{_ZrMr Yyn \$ ma _moR> çm à_mUmV hmoVo. C§M ^mJmV Jm¡U V¥UYmÝ` Mm§Jë`màH$ mao dmT> VmV Ago AmT> iyZ Amco hmoVo. Ë`m_wio ^aS> YmÝ`oM {H$ Ë`oH$ XeH$ mnmgyZ X[aÐr Am{U AË`ën ^yYmaH$ O_mVrcm nmogV AmhoV. `m ì`{V[aŠV `m {nH$ m§Zr ñWm{ZH$ O_mVrÀ`m Z¡{VH$ VoMr _wio "{ZgJm©er EH$ ê$ n hmoÊ`mÀ`m à{H«$ `oV' éVco Joco AmhoV. Hw$ {Q> `m H$ m|Y O_mVrZo cjmV R> odco Amho H$ s, {ZgJm©gmo~V amhmd`mMo Agë`mg Jm¡U V¥UYmÝ`m§Mr cmJdS> M `mo½` Amho. gÜ`mhr Hw$ Q> r`m H$ m|Y cmoH$ ñWm{ZH$ nrH$ nÕVr d {nH$ m§Mr {d{dYVm Ë`mÀ`m eoVmda {Q> H$ {dVmV. gÚ n[apñWVrV \$ ŠV ñWm{ZH$ 12 {nH$ m§Mr cmJdS> H$ aVmV. `m O_mVrÀ`m AmhmamVrc Jm¡U V¥UYmÝ`mMm dmQ> m \$ maM H$ _r Pmcm Amho. {XdgmVyZ VrZXm OodVmV Varhr Ë`m_Ü`o ^aS> YmÝ`mMm dmQ> m H$ _r Pmcm Amho. `m Jm¡UYmÝ`mcm gm_m{OH$ {dVaU ì`dñWoÛmao qH$ dm ~mOmamVyZ {dH$ V KoVcoë`m Vm§XimZo {dñWm{nV Ho$ co Amho. H§$ XmMm Cn`moJ gwÕm H$ _r Pmcm AgyZ Ë`mMr CncãYVm H$ _r Pmcr Amho qH$ dm Vr Vm§Xyi KoÊ`mgmR> r ~mOmamV {dH$ cr OmVmV. hrM ~m~ H$ S> YmÝ`mÀ`m ~m~VrV AmT> iyZ Amcr. ~hþVm§e H$ S> YmÝ`, n¡go, Vm§Xyi, gm_mZ, Xmê$ BË`mXr IaoXr H$ aÊ`mgmR> r {dH$ co OmVmV. Joë`m H$ mhr dfm©V Hw$ Q> r`m H$ m|Y O_mVrVrc Amamo½`mdarc IM© dmT> cm Amho. Vmo gmYmaUV… gmS> o VrZ nQ> dmT> cm Amho. "{Z_m©U'À`m Aä`mgmV VrZ _hÎdmMo {ZîH$ f© Ago AmhoV H$ s, _{hcm§Mm ñWm{ZH$ eoVr_Yrc gh^mJ _hÎdmMm Agcm Var Ë`mcm \$ ma _hÎd {Xco OmV Zmhr. ~rO ~±H$ , ~rOmoËgd gmaIo H$ m`©H«$ _ nyU©V… ~§XM PmcoV. VgoM S> m|Ja CVmamdarc d Xè`mImoè`m_Yrc, O{_Zrdarc _{hcm§Mm {H$ Vr H$ mi hŠH$ amhrc `mMr emídVr am{hcr Zmhr. Ë`m§À`m {ZñVma A{YH$ mamMr nU ImÌr am{hcr Zmhr. `m {ZîH$ fm©da AmYm[aV "{Z_m©U'Zo ñWm{ZH$ _{hcm§Zm Ë`m§À`m H$ m_mMr nmoM {_imdr, ~rO ~±H$ ~rOmoËgd gmaIo CnH«$ _ nwÝhm gwê$ ìhmdo d ñWm{ZH$ O_mVrcm ({deofV… _{hcm§Zm) S> m|Ja d BVa O{_Zrda H$ m`Xoera hŠH$ {_imdo; WmoS> Š`mV `m ^mJmVrc Hw$ Q> r`m H$ m|Y O_mVrcm AÞmMr gwa{jVVm {_imdr `mgmR> r à`ËZ H$ aÊ`mMr aU{ZVr AmIcr.

Xoer eoVr nÕVrMm nyZ©dmna "{Z_m©U'Zo 2012 gmcr {_l, O¡{dH$ {d{dYVm Am{U emídV H¥$ fr nÕVrcm àmoËgmhZ XoÊ`mgmR> r Ë`m eoVH$ è`m§gmo~V H$ m`© gwê$ Ho$ co. gwédmVrcm gd© JmdmV J«m_rU gh^mJ _yë`_mnZ nÕVrMm dmna H$ ê$ Z AmamIS> o ~Zdco. nm`m^yV _m{hVr O_m Pmcr. {d{dY àH$ maMr _m{hVr Ogo Hw$ Qw> §~mMo CËnÞ, Xoer eoVr nÕVrÀ`m dmnamMr pñWVr, {~`mÊ`mVrc {d{dYVm BË`mXtMm Ë`mV g_mdoe hmoVm. Xoer H¥$ fr nÕVrZo ZyVZrH$ aU H$ aÊ`mgmR> r g_mOmcm àmoËgmhZ XoÊ`mH$ [aVm ~¡R> H$ s Am`mo{OV H$ ê$ Z Xoer nrH$ {d{dYVm Zï> hmoÊ`mMr H$ maUo, Xoer nrH$ nÕVr Am{U emídV eoVrda MMm© KS> dyZ AmUë`m. n{hë`m dfu Jm¡U V¥UYmÝ` AmYm[aV {_l eoVr nÕVrda à{ejU Am`mo{OV H$ aÊ`mV Amco. Xwgè`m dfu emídV eoVrÀ`m nÕVrMo J«m_ ñVamda à{ejUmMo Am`moOZ H$ aÊ`mV Amco. Xoer {_l d O¡d d¡{dÜ` eoVr nÕVrcm nwZ©Or{dV H$ aÊ`mgmR> r _{hcm§Zm {_l nrH$ nÕVrH$ S> o àmoËgm{hV H$ aÊ`mV Amco.

{~`mÊ`m§À`m {d{dYVoMr nwZ©ñWmnZm {Z_m©UÀ`m hñVjonmMm _w»` CÔoe AÞ CËnmXZ nÕVrda {Z`§ÌU VgoM ñWm{ZH$ H¥$ fr d¡{dYVoMo g§ajU Am{U _{hcm{^_wI Ñ{ï> H$ moZmcm àmoËgmhZ XoUo hm hmoVm. _{hcm§À`m ~¡R> H$ s KoD$ Z J«m_ ñVar` g§ñWocm àmoËgm{hV Ho$ co. Odinmg 21 J«m_ ñVar` g§KQ> Zm V`ma H$ ê$ Z Ë`m§Zm Jm¡U V¥UYmÝ` AmYm[aV {~`mUo noT> r Am{U Ë`m§Mo {Z`moOZmMo à{ejU Am`mo{OV Ho$ coV. `m {~`mUo noT> rÛmao g_mOmMr {~`mÊ`mMr Amdí`H$ Vm nyU© hmoB©c Anojm hmoVr. gÜ`m Odinmg 27 {~`mUo noT> r H$ m`©aV AgyZ g^modVmcÀ`m 27 JmdmVrc 600 eoVH$ è`m§Zm _XV H$ arV AmhoV.

dZh¸$ H$ m`ÚmMo à{ejU dJ© na§namJV {~`mUm§À`m Amdí`H$ VoMm A§XmO KoVcm Amho. ñWm{ZH$ O_mVrcm gwédmVrcm EH$ XmM 12 Xoer {nH$ m§Mr na§namJV {~`mUo g§dY©ZmgmR> r XoÊ`mV Amco. `m 12 {nH$ m§Mr {~`mUo EH$ mM h§Jm_mV _moR> çm à_mUmV {Z_m©U Ho$ cr. gÜ`m gm_y{hH$ ~rO ~±Ho$ H$ S> o 55 doJdoJù`m Xoer {nH$ m§Mr {~`mUo AgyZ Ë`mV Jm¡U V¥UYmÝ`, _H$ m, H$ S> YmÝ`, ^mOrnmcm Am{U ImÊ`m`mo½` H§$ X_wio Aer {d{dYVm Amho. cmoH$ gÜ`m YmZmMo 7 dmU Xoer _Š`mMo 6 dmU, ZmJcrMo 3 dmU, dmarMo 3 dmU, gZdmMo 2 dmU, ~mOarMo 2 dmU, amù`mMo VrZ dmU, ÁdmarMo 2 dmU, VwarMo 4 dmU, MdirMo 2 dmU, Xoer amO_mÀ`m 3 dmU, Xoer dmcmMo 4 dmU, CS> rXmMo 2 dmU Am{U ImÊ`mOmoJo 17 àH$ maMo H§$ X_wio BË`mXr {_l nrH$ nÕVrV cmJdS> H$ aVmV. `mì`{V[aŠV 3 H$ aS> rMo dmU, 2 àË`oH$ s _mohar, H$ amio Am{U Vri, 7 àH$ maMm ^mOrnmcm 17 àH$ maMo H§$ X_wio, hiX, Amc, cgyU, {_aMr, H$ m§Xm `m§Mo àË`oH$ s 2 dmU VgoM BVa ñWm{ZH$ ^aS> YmÝ` d H$ S> YmÝ`mMr cmJdS> H$ aVmV. _{hcm§Zr Xoer {nH$ m§Mo nwZñWm©nZ ~rO ~±Ho$ Mo ì`dñWmnZ Am{U ñWm{ZH$ H¥$ fr n`m©daUmMr {d{dYVm {Q> H$ dÊ`m_Ü`o gdm©V _hÎdmMm dmQ> m CMccm Amho.

gm_y{hH$ {~`mUo _mohËgdm§_wio {~`mUm§Mr XodmUKodmU nrH$ H$ mnUrZ§Va (gwJr Z§Va) Hw$ {Q> `m H$ m|Y g_mO O¡d{d{dYVoMm CËgd gmOam H$ aVmV Ë`mcm ~wacm§J `mÌm åhUVmV. hm CËgd H$ mir AmB© Am{U {~`mUo Oo Ë`m§À`m eoVrMm AmYma AmhoV Ë`m~Ôc H¥$ VkVm ì`ŠV H$ aÊ`mgmR> r gmOam H$ aVmV. hm CËgd ZwgVmM Xoer na§namJV {~`mÊ`m§Mr XodmUKodmU H$ aÊ`mgmR> r ZgyZ {~`mUo g§dY©ZmgmR> r ^§S> ma d Ë`mMr {d{dYVm dmT> {dÊ`mMo H$ m`© `mVyZ hmoVo. _mJrc Mma dfmªnmgyZ "{Z_m©U' ~wacm§J `mÌm Am`mo{OV H$ aÊ`mg _XV H$ aVo. `m `mÌoV 2016 gmcr Odinmg 700 eoVH$ è`m§Zr

OyZ 2018


H§$ Y_mc `oWrc ~wacm§J `mÌoV ñdmV§Í`mMo ~rO O`Kmof Amo[agmVrc H§$ Y_mc {OëømVrc Hw$ {Q> `m H$ m|Y `oWrc O_mVr \o$ ~«wdmar-_mM© _{hÝ`mV J«m_rU ñVamda AmR> dS> m^a MmcUmè`m na§namJV Xoer {~`mUm§Mm CËgd gmOam H$ aVmV. `m dfu 5 _mM© 2017 amoOr `mM {Oëô`mVrc Vw_wS> r ~§Ym VmcwŠ`mVrc ~ocYa J«m_ n§Mm`Vrcm VmD$ H$ mcm IoS> çmV Am`mo{OV H$ aÊ`mV Amcm. nmM JmdmVrc Odinmg 600 Am{Xdmgr eoVH$ è`m§Zr gh^mJ Zm|X{dcm hmoVm. H$ m`©H«$ _mÀ`m gwédmVrcm _{hcm§Zr {~`mUo S> moŠ`mdê$ Z {_adyZ H$ mT> ë`mZ§Va _¡XmZmV Ë`mMo àXe©Z _m§S> Ê`mV Amco. eoVH$ è`m§Zr Odinmg 90 àH$ maMo Jm¡U V¥UYmÝ`, H$ S> YmÝ` Am{U JirV {~`mUm§Mo àXe©Z Ho$ co. `m_wio Am{Xdmgr eoVH$ è`m§Zm ñWm{ZH$ Xoer kmZ, Ë`m§Mo {dMma Am{U g§ñH¥$ VrMr XodmUKodmU H$ aÊ`mgmR> r _moR> m _§M {_imcm. Am{Xdmgr _{hcm§Zr {d{dY Xoer {~`mUm§À`m g§dY©Zm_wio Ë`m§Zm ñdmdc§~Z H$ go àmßV Pmco `mMo {dMma/_V _m§S> co. Hw$ {Q> `m eoVH$ ar Ë`m§Zm {_imcoco nma§nm[aH$ nU loð> XOm©Mo kmZ {H$ Ë`oH$ eVH$ mnydu {Z_m©U Ho$ cocr O¡d{d{dYVm nyU© eoVr nÕVr ho {nT> r Xa {nT> r H$ er AmXamZo hñVm§V[aV Ho$ co `m~Ôc ~mocV hmoVo. "{Z_m©U'Zo na§namJV kmZ dmQ> nmgmR> r Hw$ {Q> `m H$ m|Y g_mOmcm JQ> ñVamda g§Yr CncãY H$ ê$ Z {Xcr. `m H$ m`©H«$ _mV gh^mJr hmoD$ Z _mJ©Xe©Z H$ aÊ`m_Ü`o {Z_m©UMo g§MmcH$ lr. àem§V _moh§Vr, AmË_mMo àH$ ën Cng§MmcH$ lr. ho_§V

Xmg, lr. ~g§V Zm`H$ , à_moX Xmg gm_m{OH$ H$ m`©H$ V}, YmZ \$ mC§S> oeZMo g_Ýd`H$ {dO` Zm`H$ AJ«Ur hmoVo. H¥$ fr O¡d{d{dYVm {Q> H$ {dÊ`mV eoVH$ è`m§Zm àmoËgmhZ XoÊ`mgmR> r g§VwHo$ cm IoS> çmVrc Hw$ . apí_Vm _Pr, nwHy$ a IoS> çmVrc Hw$ . gwem§Vr åhmOr, gaYnya IoS> çmVrc Hw$ . ~wS> mcr nVåhmOr VgoM XodJmoS> m d H$ mcmJwS> m `oWrc XmoKm§Mm CËgdmXaå`mZ gÝ_mZ H$ aÊ`mV Amcm. `m CËgdm_Ü`o Hw$ {Q> `m H$ m|Y g_mOmZo nma§n[aH$ Z¥Ë` d Xoer {~`mUm§Mo g_mOmV dmQ> n H$ ê$ Z H$ m`©H«$ _mV g_mßVr Pmcr.)

gm_m{OH$ dZ g§gmYZmda hŠH$ {_imcm. d¡`pŠVH$ d gm_wXm{`H$ O{_Zr/g§gmYZmdarc hŠH$ _mÝ` Pmë`mZo AÞ CËnmXZ d gmd©^m¡_Ëd {Z_m©U hmoÊ`mMo _mJ© Iwco Pmco.

gmam§e

gm_wXm{`H$ ~rO ~±Ho$ À`m ì`dñWmnZm_Ü`o _[hbm _hËdmMr ^y{_H$ m {Z^mdVmV

cmoH$ m§Zr nrH$ CËnmXZmV dmT> AZw^dcrM nU Ë`mM~amo~a EH$ mM O{_Zrdarc CËnmXZmMm H$ mcmdYr dmT> ë`mMo AZw^dco. Ë`mV Ago cjmV Amco H$ s, cwßV Pmcoë`m Xoer {nH$ m§À`m dmUmÀ`m {~`mÊmm§À`m CncãYVo_wio {nH$ m§À`m cmJdS> rMm H$ m`©H$ mi 45-60 {Xdgm§Zr dmT> cm. hñVjonm_wio Hw$ {Q> `m H$ m|Y O_mV AÞ gwa{jVVoÀ`m Odinmg nmohMco. g_mOmÀ`m CËWmZmgmR> r _{hcm§da {deof ^a {Xë`mZo gÜ`mÀ`m AS> MUr gmoS> {dÊ`mgmR> r ^aS> YmÝ` AmYm[aV O¡d {d{dÜ`nyU© eoVr nÕVr \$ m`Xoera Agë`mMo {gÕ Pmco.

^mJ KoVcm. `mV 60 nojm OmñV Xoer na§namJV {~`mUm§Mo àXe©Z H$ aÊ`mV Amco hmoVo. Ë`mMo eoVH$ è`m§_Ü`o AXcm~Xc H$ aÊ`mV Amco. nwÝhm EH$ Xm `mV XoIrc _{hcm§Zr {deof gh^mJ Xe©{dcm. O{_Zrda hŠH$ {_i{dcm

Am^ma

Hw$ {Q> `m H$ m|Y g_mOmMo AOyZ EH$ AmìhmZ hmoVo, Ë`mV Zoh_r H$ gUmè`m O{_Zrda d g§nyU© gm_m{OH$ g§gmYZmda Ë`mMm H$ m`Xoera hŠH$ ZìhVm. _{hcm eoVrMm _w»` KQ> H$ Agë`m_wio Ë`m§Zm gwÕm H$ gUmè`m O{_Zrda hŠH$ {_imdm `mgmR> r à`ËZ H$ amdm cmJcm. `m O{_Zr ^aS> YmÝ` AmYm[aV eoVr H$ aÊ`mg `mo½` AmhoV. dZ gwajm H$ m`Xm (FRA) Am{U O{_Zrdarc hŠH$ H$ m`Xoera {_i{dÊ`mgmR> r H$ mJXnÌo ^aÊ`mgmR> r J«m_ ñVamda ~¡R> H$ s Am`mo{OV Ho$ ë`m hmoË`m. hr g§nyU© H$ m`©dmhr gm_m{OH$ ñd`§godH$ m§À`m _XVrZo gwédmV H$ aÊ`mV Amcr. `mVyZ EHy$ U 89 Hw$ Qw> §~m§Zm Ë`m§À`m na§namJV H$ gUmè`m O{_ZrMm hŠH$ {_imbm. _{hcm§Zm g§`wŠV _mcH$ s {_idyZ XoÊ`mV Amcr. Oding 15 Hw$ {Q> `m H$ m|Y Jmdm§Zm

Prashant Mohanty Executive Director, NIRMAN, S-3/751- Niladri Vihar, P.O. Sailashree Vihar Bhubaneshwar-751021, India Email: prashant@nirmanodisha.org Website: http://www.nirmanodisha.org

OyZ 2018

^maVr` Jm¡U V¥UYmÝ` JQ> mÀ`m H§$ Y_mb `oWrc gh^mJm~Ôc d S> m°. {ZJ_Z§Xm ñdoZ `m§À`mH$ Sy> Z eoVr nÕVr~m~V _m{hVr CncãY Ho$ ë`m~Ôc {Z_m©U g§ñWoV\}$ Am^ma.

_amR> r AZwdmX : S> m°. {dZmoX IS> go Source : Reviving crop biodiversity, restoring food Sovereighnty – LEISA India March 2017.


ñWm{ZH$ {~`mUmdarc _mcH$ sVyZ AÞ gmd©^m¡_ËdmH$ S> o

àXe©Zr_Ü`o O¡d{d{dYVm

Lilesh N. Chavan, Hareshwar B. Magare and Sudhir M. Wagle

_hmamï´> mÀ`m Am{Xdmgr ^mJmVrc eoVH$ è`m§À`m gh^mJr nÕVrVyZ nma§n[aH$ {nH$ m§À`m dmUm§Mo nwZ©OrdZ, OVZ d nwZamd¥Îmr hr à{H«$ `m AÞYmÝ`mV gmd©^m¡_Ëd àmßV H$ aÊ`mg _XV H$ arV Amho. eoVH$ è`m§Zm AmVm ñWm{ZH$ dmUm§Mo nyd© kmZ AgyZ Ë`m§Zm Ë`m§À`m ng§VrÀ`m dmUmMr CncãYVm Amho. {nH$ m§Mr AZwdm§{eH$ {d{dYVm hr AmOÀ`m n`m©daU, hdm_mZ d Am{W©H$ VUmdmÀ`m n[apñWVrV eoVH$ è`m§Mo emídV OrdZ_mZ {Q> H$ dyZ R> odÊ`mgmR> r A{Ve` _hÎdmMm KQ> H$ Amho. ñWm{ZH$ H¥$ fr hdm_mZmcm AZwHy$ c Agcoë`m {nH$ m§À`m ñWm{ZH$ àOmVrMo OVZ H$ aÊ`mgmR> r eoVH$ è`m§Zm eoH$ S> mo dfmªMo g_{n©H$ à`ËZ H$ amdo cmJco AmhoV. VargwÕm AÞYmÝ`o, Xmir, Voc{~`m, O§Jcr ImÊ`m`mo½` AÞ, H§$ X d Am¡fYr dZñnVr BË`mXrMo ñWm{ZH$ dmU Zï> hmoV Mmcco AmhoV. eoVH$ ar _moR> çm à_mUmV gwYm[aV dmUm§Mr cmJdS> A{YH$ CËnmXZ {_i{dÊ`mgmR> r H$ arV AmhoV. øm_wio eoVH$ è`m§Mo ~mhoarc g§ñWm§da {~`mÊ`m§À`mgmR> r Adc§{~Ëd dmT> V Amho. VgoM amgm`{ZH$ IVo d H$ sQ> H$ ZmeH$ m§À`m _moR> çm à_mUmda hmoUmè`m dmnam_wio CËnmXZ IMm©V _moR> çm à_mUmV dmT> hmoÊ`mgmo~VM n`m©daUmMo ZwH$ gmZ dmT> V Agcoë`m EH$ nrH$ nÕVr_wio O¡d{d{dYVm XoIrc à^m{dV hmoV Amho.

Z§Xwa~ma hm _hmamï´> mVrc Am{Xdmgr~hþc {Oëhm Amho. gmVnwS> çmVrc {deofV… YmS> Jmd d AŠH$ cHw$ dm VmcwHo$ ho Am{Xdmgr~hcw d nd©Vr` AmhoV. {^„ d nmdam ho øm VmcwŠ`mVrc _w»` Am{Xdmgr AmhoV. øm OmVr ~hþVm§e A{Ve` Jar~, chmZ d gr_m§V eoVH$ ar AmhoV. eoVrVrc Aën CËnmXZm_wio øm Am{Xdmgr OmVr {Zdm©hmgmR> r O§Jcmda {Z^©a AgVmV. Z§Xwa~ma {Oëhm hm AndmXmË_H$ , nma§n[aH$ {nH$ m§À`m d¡{dÜ`mgmR> r AmoiIcm OmV hmoVm. Á`m_Ü`o _H$ m, Ádmar, N> moQ> o V¥UYmÝ`o, Xmir d ImÊ`m`mo½` àOmVrgmR> r AmoiIcm OmVmo. na§Vw H$ mcm§VamZo Ë`mMr O¡d{d{dYVm _moR> çm à_mUmV Zï> Pmcr Amho. AÞgwajm, CXa{Zdm©hmMo gmYZ d chmZ eoVH$ è`m§gmR> r eoVrVrc YmoHo$ H$ _r H$ aÊ`m_Ü`o O¡d{d{dYVoMo _hÎd cjmV KoD$ Z ~m`\$ øm ñd`§godr g§ñWoZo Z§Xwa~ma {OëømVrc XwañW YmS> Jm§d d AŠH$ cHw$ dm VmcwŠ`mVrc 14 Jmdm§_Ü`o Am{Xdmgr AÞmMo gm_y{hH$ nÕVrZo g§dY©Z, à~§YZ d nwZ©OrdZ H$ aÊ`mMo H$ m`© gwê$ Ho$ co Amho. ho H$ m`© ñWm{ZH$ g_wXm`mÀ`m gh^m{JVocm àmoËgmhZ XoD$ Z Ë`m n[agamV CncãY Agcoë`m nma§n[aH$ d ñWm{ZH$ dmUmMr {d{dYVm d Ë`mg§~§YrMo kmZ ømMr Zm|X KoÊ`mMo C{Ôï> R> odyZ gwê$ H$ aÊ`mV Amco.

ñWm{ZH$ dmUmMo XñVmEodOrH$ aU (Documentation) øm à{H«$ `oV àmW{_H$ _m{hVr hr JmdnmVirda ~¡R> H$ m§Ûmao Jmdm§_Ü`o à_wI ì`ŠVr, AZw^dr d d`mod¥Õ nwéf d _{hcm Ë`m§À`mH$ Sy> Z Jmoim H$ aÊ`mV OyZ 2018


Amcr. ømgmo~VM {d{eï> C{Ôï> mgmR> r d {_imcoë`m _m{hVrMr gË`Vm VnmgÊ`mgmR> r VgoM A{V[aŠV _m{hVr Jmoim H$ aÊ`mgmR> r H|$ {ÐV JQ> MMm© ^a{dÊ`mV Amë`m. H$ m`©H$ Ë`mªZr Am{XdmgtÀ`m nma§n[aH$ CËgdm§_Ü`o g{H«$ ` gh^mJ KoD$ Z Ë`m§Mr g§ñH¥$ Vr d {~`mUm§Mr OmñVrV OmñV _m{hVr KoÊ`mMo H$ m`© Ho$ co. nma§n[aH$ AÞ {nH$ m§Mo OVZ H$ aÊ`mg CËgwH$ AgUmè`m Hw$ Qw> §~mMr `mXr V`ma H$ aÊ`mV Amcr. øm ~¡R> H$ sÀ`m Xaå`mZ H$ m`©H$ Ë`mªZr Aem Hw$ Qw> §~mMr gwÕm Zm|X KoVcr Oo Ë`m§À`m WmoS> çm O{_Zrda nma§n[aH$ ñWm{ZH$ {nH$ m§Mr cmJdS> H$ arV hmoVo. ~m`\$ Zo øm eoVH$ è`m§À`m ghH$ m`m©Zo Jmd nmVirda {~`mUm§Mo _oimdo Am`mo{OV Ho$ co. Odinmg 19 Jmd nmVirdarc {~`mUo àXe©Zo Am`mo{OV H$ aÊ`mV Amcr hmoVr. Á`m_Ü`o {d{dY {nH$ m§À`m ñWm{ZH$ OmVr Ogo ^aS> YmÝ`o, _H$ m d Ádmar BË`mXrgmo~V O§Jcr ImÊ`m`mo½` dZñnVtMo àXe©Z H$ aÊ`mV Amco.

OmJÀ`m OmJr g§dY©Z nmM eoVH$ ar Á`m§Zm {~`mUo OVZ à{H«$ `oMr AJmoXaM _m{hVr hmoVr Ë`m§Zm {~`mUo g§dY©Z/OVZ g_yhmV {ZdS> Ê`mV Amco. hm g_yh Z§Va gd© ñWm{ZH$ dmU Jmoim H$ aÊ`mV gh^mJr Pmcm hmoVm. gwadmVrcm _Š`mÀ`m 12 d ÁdmarÀ`m 9 ñWm{ZH$ OmVr Jmoim H$ aÊ`mV Amë`m. Z§Va BVa {nH$ m§À`m ñWm{ZH$ OmVr gwÕm Jmoim H$ aÊ`mV Amë`m. Odinmg EHy$ U 258 OmVr Jmoim H$ aÊ`mV Amë`m. Vº$ m H«$ _m§H$ 1 _Ü`o Ë`mn¡H$ s H$ mhr OmVr Ë`m§À`m JwUY_©g{hV {Xboë`m AmhoV. àXe©ZmXaå`mZ Jmoim Ho$ cocr {d{eï> ñWm{ZH$ àOmVtMr _m{hVr hr OmJÀ`m OmJr g§dY©Z H$ ê$ Z à_m{UV H$ aÊ`mV Amcr. cmoH$ m§gmo~V MMm© H$ ê$ Z _H$ m d ÁdmarÀ`m àË`oH$ s 5 ñWm{ZH$ àOmVr nwT> rc g§dY©ZmgmR> r {ZodS> Ê`mV Amë`m. (VŠVm H«$ . 2) eoVH$ è`m§Mr eoVo hr _yi OmJr g§dY©ZmMo joÌ åhUyZ dmnaÊ`mV Amcr. Xhm ßbm°Q> g² > øm g§dY©ZmgmR> r {ZdS> Ê`mV Amco. cmoH$ g§dY©Z à{H«$ `oV dmUm§Mr Ë`m§À`m ^m¡{VH$ dmT> rÀ`m AmYmamda {ZdS> H$ aÊ`mV g{H«$ ` gh^mJ KoV hmoVo. {~`mUo OVZ g{_VrMo gXñ` d AZw^dr eoVH$ è`m§Zr ~m`\$ À`m H$ m`©H$ Ë`mªgmo~V àË`oH$ g§dY©Z ßcm°Q> cm {nH$ m§À`m dmT> rÀ`m H$ mimV d H$ mnUrnydu ^oQ> {Xcr. gXñ` ho emñÌr` nÕVrMm Adc§~ H$ ê$ Z ewÕ dmUmÀ`m {ZdS> rgmR> r à{e{jV hmoVo. VŠVm H«$ . 1 … {~`mUo OVZ g{_VrÛmao Jmoim Ho$ coë`m {nH$ m§Mo dmU {nH$ m§Mo Zm§d amJr (finger millet) amim (foxtail millet)

ñWm{ZH$ OmVtMr g§»`m 01 03

_H$ m (Maize) Ádmar (Sorghum)

06 23 21

Mdir (Cowpea) nmdQ> m (Hyacinth Bean) O§Jcr ImÊ`m`mo½` dZñnVrÀ`m àOmVr EHy$ U

6 12 63 135

(Barnyard millet)

OyZ 2018

Ë`mgmo~V eoVH$ è`m§À`m Ë`m§À`m ñdV…À`m ewÕ dmU {ZdS> rÀ`m nÕVr hmoË`m. gXñ`m§Zr ñWm{ZH$ àOmVtMr {ZdS> Ë`m§À`m H$ mhr JwUY_m©dê$ Z Ho$ cr. Ogo, XmÊ`mMm AmH$ ma, XmÊ`mMm a§J, PmS> mMr C§Mr, nrH$ cmoiÊ`mMr j_Vm, {H$ S> r d amoJm§Zm à{VH$ maH$ Vm, XwîH$ mimV VJ Yê$ Z R> odÊ`mMr j_Vm, cm|~rMr aMZm B. {nH$ m§À`m dmT> rÀ`m JwUY_m©Mr emñÌr` _m{hVr ICAR À`m DUS {Z`_mdcrà_mUo àH$ ën H$ m`©H$ Ë`mªZr _Š`mÀ`m 21 d ÁdmarÀ`m 18 ñWm{ZH$ àOmVtMr _m{hVr Jmoim Ho$ cr. cmoH$ m§Zm ho AmT> iyZ Amco H$ s, ñWm{ZH$ àOmVr øm A{Ve` H$ mQ> H$ , XwîH$ mir n[apñWVrV {Q> H$ Umè`m, {H$ S> r d amoJm§Zm H$ _r ~ir nS> Umè`m AmhoV.

~rO OVZ g{_Vr {d{dY JmdmVyZ {ZdS> coco ~rO OVZ H$ aUmao eoVH$ ar ho ~rO OVZ g{_VrMo gXñ` AmhoV. Vo àjoÌ ñVamda ~rO g§dY©ZmMo H$ m`© H$ aÊ`mV g{H«$ ` gh^mJr d A{Ve` _hÎdmMr ^y{_H$ m {Z^mdVmV. g{_Vr _m{gH$ ~¡R> H$ m eoVmV Am`mo{OV H$ aVmV. àjoÌ ^oQ> rgmo~V H$ m`©H«$ _mMo {Z`moOZmMr Vo MMm© H$ aVmV. g{_Vr {~`mUm§Mr gmR> dU d BVa eoVH$ è`m§er Ë`mMo AmXmZàXmZ ømMr O~m~Xmar gm§^miVmV. àË`oH$ JQ> Ë`m§Mm EH$ à{V{ZYr VmcwH$ m ñVamdarc ~rO OVZ g{_VrgmR> r {Z`wŠV H$ aVmo. VmcwH$ m g{_VrMo Zmd "`mhm_moJr _mVm ~rO OVZ g{_Vr' Ago Amho. VmcwH$ mñVar` g{_VrV 10 gXñ` AmhoV. ~rO OVZ H$ aUmè`mV Odinmg 70 _{hcm eoVH$ ar AmhoV. Á`m§Zr {d{dY ^mOrnmcm {nH$ m§À`m {~`mMo OVZ Ho$ co Amho. eoVH$ è`m§Zr VrZ Jmd nmVirda {~`mUo ~±H$ ñWmnZ Ho$ ë`m AmhoV. Á`m eoVH$ è`m§Ûmam g§Mm{cV AmhoV. {~`mUo OVZ g{_Vr BÀNw> H$ eoVH$ è`m§Zm {~`mÊ`mMo dmQ> n AmXmZàXmZ VÎdmda H$ aVmV. eoVH$ è`m§Zm {~`mUo ~±Ho$ H$ Sy> Z {_imcoë`m {~`mÊ`mÀ`m XwßnQ> {~`mUo ~±Ho$ cm dmng H$ amdo cmJVo. ZwH$ VoM {~`mUo OVZ g{_VrZo 10 AmdoXZ nÌ (5 _Š`mgmR> r d 5 ÁdmarÀ`m ñWm{ZH$ àOmVrgmR> r) PPVFR (àmoQ> oŠeZ Am°\$ ßcm§Q> ìham`Q> rO A°ÊS> \$ m_©g© amB©Q> A°ŠQ> ) A°Wmo[aQ> r, Zdr {X„r BWo gmXa Ho$ ë`m AmhoV. n[aUm_ {nH$ m§Mr {d{dYVm d Ë`mg§~§YrMo nma§n[aH$ kmZ OVZ H$ aÊ`mÀ`m CnH«$ _mMo AZoH$ gH$ mamË_H$ n[aUm_ nmhm`cm {_imco. cmoH$ m§Zm ho OmUdco H$ s

ñWm{ZH$ OmVtMo JwUY_© Q> nmoao XmUo, JmoS> Md, OmñV \w$ Q> do, nmÊ`mMm VmU ghZ H$ aÊ`mMr j_Vm, Z cmoiVm C^o amhÊ`mMr j_Vm nS> rV d CVmamÀ`m O{_ZrV ghO dmT> Vo. g§emoYZ H$ aUmè`m {H$ S> rg à{VH$ maH$ , Mm§Jcr gmR> dUyH$ j_Vm, OmñV nmofH$ darcà_mUo nmÊ`mMm VmU ghZ H$ aÊ`mMr j_Vm, Z cmoiUmam, JmoS> Md, añQ> à{VH$ maH$ , Mm§Jcr Mmè`mMr JwUdÎmm gd© ñWm{ZH$ OmVr øm H$ mOir à{VH$ maH$ AgyZ JmoS> Md, nmÊ`mMm VmU ghZ H$ aÊ`mMr j_Vm, OmñV JmoS> Mmam d ghO _iUr `mo½` AmhoV. A{Ve` JmoS> , nmÊ`mMm VmU ghZ H$ aÊ`mMr j_Vm, OmñV {Q> H$ mdynUm, agemofH$ {H$ S> tZm H$ _r ~ir nS> Umar cm§~ e|J, Q> nmoao XmUo, JmoS> Md, ag emofU {H$ S> tZm à{V~§YH$ Am¡fYr JwUY_©, ~hþdm{f©H$ , ghO cmJdS> H$ aÊ`m`mo½`, amoJà{VH$ maH$ , XwîH$ mi ghZ H$ aÊ`mMr j_Vm


Ë`m§À`mOdi Mm§Jco JwUY_© Agcoë`m ñWm{ZH$ àOmVtMr gImoc _m{hVr Ogo - Md, dmg, Mm§Jcr gmR> dUyH$ j_Vm, OmñV nmofH$ Vm BË`mXr Amho d Ë`m§Mo g§dY©Z H$ aÊ`mg Vo gj_ AmhoV. Ë`m§Zm Agohr AmT> iyZ Amco H$ s nma§n[aH$ àOmVr øm A{Ve` H$ mQ> H$ , XwîH$ mimV VJ YaUmè`m, {H$ S> r d amoJm§Zm H$ _r ~ir nS> Umè`m AmhoV. VgoM øm {~`mÊ`m§Mr CJdU j_Vm Mm§Jcr AgyZ cmJdS> rMm IM© H$ _r Amho. øm nma§n[aH$ àOmVrMo ho \$ m`Xo nmhÿZ AmVm AZoH$ eoVH$ ar _moR> çm à_mUmV Ë`m§Mr cmJdS> H$ arV Amho. øm àOmVtÀ`m cmJdS> rÀ`m joÌmV dmT> hmoV Amho. Iarn 2016-17 Xaå`mZ 120 ~rO OVZ H$ aUmè`m eoVH$ è`m§Zr Odinmg 120 EH$ ada nma§n[aH$ _H$ m d ÁdmarÀ`m àOmVtMr cmJdS> Ho$ cr. gwadmVrcm Vo \$ ŠV 1/8 EH$ a joÌmda ømMr cmJdS> H$ arV hmoVo. AZoH$ eoVH$ ar AmVm øm nma§nm[aH$ àOmVrMr cmJdS> H$ aÊ`mMr BÀN> m ì`ŠV H$ arV Amho. OmUrd OmJ¥Vr H$ m`©H«$ _ VŠVm H«$ . 2 - _H$ m d ÁdmarÀ`m JwUZ H$ aÊ`mgmR> r {ZdS> coë`m ñWm{ZH$ àOmVrMo Vnerc {nHo$ ñWm{ZH$ Zmd _hÎdmMo JwUY_© _H$ m Hw$ ŠHw$ S> _H$ B© cdH$ a n[anŠd hmoUmar 90-95 {XdgmV, XwîH$ mimV VJ YaUmar, H$ mOir amoJ à{V~§YH$ , JmoS> dm Agë`m_wio cmSy> ~Z{dÊ`mg Cn`wŠV _H$ m Ho$ har _H$ B© (cmc a§JmMm _H$ m) _Ü`_ n[anŠdVm H$ mcmdYr 95-100 {Xdg, agemofU H$ aUmè`m {H$ S> tZm à{V~§Y H$ aUmar, Z cmoiUmar, XwîH$ mimV VJ YaUmar _H$ m {ndim cmc _H$ B© d {ndim chmZ _ŠH$ s cm§~ ^wÅ> m (H$ ), M_H$ Xma {ndim XmUm, 215 go._r. C§M PmS> , XwîH$ mi à{V~§YH$ _H$ m {ndim _H$ m cm§~ ^wÅ> m {~Zm Ho$ gmMm, H$ mOir à{V~§YH$ , {deofV… ^mH$ ar d cmøm V`ma H$ aÊ`mg `mo½` Ádmar {MH$ Zr cmc Owdma (g¡c H$ Urg) d {MH$ Zr Owdma H$ mOir à{V~§YH$ , XwîH$ mi à{V~§YH$ , {deofV… nmnS> V`ma H$ aÊ`mg `mo½` (KÅ> H$ Urg) Ádmar chmZ _Ur Owdma d _moR> r _Ur Owdma 105-110 {Xdg, H$ mOir d XwîH$ mi à{V~§YH$ , Z cmoiUmar, ghO _iUr H$ aÊ`m`mo½` d Mm§Jcr C{eam n[anŠd hmoUmar Mmè`mMr JwUdÎmm Ádmar _moR> r g\o$ X Owdma C§M dmT> Umar A§XmOo 220-240 go_r, H$ mnUrn`ªV PmS> {hado amhVo Ë`m_wio Mm§Jcm Mmam {_iVmo. JmoS> Md, Q> nmoao XmUo, ^mH$ ar d cmømgmR> r Cn`wŠV

~rOmoËnmXZmda nH$ S> Amë`m_wio eoVH$ ar AmVm OmñV {~`mÊ`m§Mm dmna H$ arV AgyZ Ë`m§Mo {~`mÊ`m§gmR> r ~mhoarc ñÌmoVmdarc Adc§{~Ëd H$ _r Pmco Amho. nwT> rc Iarn h§Jm_mgmR> r Odinmg 550 {H$ cmo _H$ m d 500 {H$ cmo ÁdmarMo {~`mUo CncãY Amho. VgoM {~`mÊ`m§darc IMm©V \$ ma _moR> çm à_mUmV ~MV Pmcr. øm Am{Xdmgr nQ²> Q> çmVrc eoVH$ è`m§Ûmao gh^mJmVyZ ñWm{ZH$ dmUm§Mo nwZ©éÁOrdZ g§dY©Z d dmT> H$ aÊ`mÀ`m H$ m`m©_wio AÞYmÝ`mÀ`m ~m~VrV

ñdmdc§~r hmoÊ`mg _XV Pmcr. AmVm Ë`m§À`mOdi Ë`m§Zm cmJUmè`m ñWm{ZH$ {~`mÊ`m§Mr _m{hVr d CncãYVm Amho. Sudhir M. Wagle BAIF MITTRA Bhavan, Opp. Niwas Homes, Behind Bodhale Nagar, Nasik-Pune Road,Nasik-11 E-mail : mittransk@gmail.com

_amR> r AZwdmX … lr bú_rH$ m§V nS> moio Source : Farm to Systems – Where is our measuring tape? LEISA India, March 2017

gh^mJmVyZ ñWm{ZH$ dmUm§Mo nwZ©OrdZ, g§dY©Z d dmT> OyZ 2018


{~`mUmda Vm~m hoM ñdmdc§~Z Archana Srivastava and Subia Ahmad

CÎmamI§S> _Yrc gVV nya `oUmè`m ^mJmVrc chmZ, gr_m§V d _{hcm eoVH$ è`m§Mr eoVr d EH§$ XaM CnOr{dH$ m hr YmoH$ mXm`H$ R> aVo. nya n[apñWVrV {Q> Hy$ Z amhUmè`m dmUm§À`m A^mdm_wio Ë`m§Zm gVV AÞYmÝ`mÀ`m Q> §MmB©cm gm_moao Omdo cmJVo. df©^a AÞYmÝ`mMm nyV©VogmR> r g§V H$ ~ra ZJa _Yrc _ohXmdc VmcwŠ`mVrc _{hcm eoVH$ è`m§Zr nya n[apñWVrV {Q> Hy$ Z amhUmè`m dmUm§À`m CËnmXZ nÕVrMm Adc§~ Ho$ cm. {MH$ Zr`m{S> h _Yrc eoVH$ è`m§H$ S> o C§M gIc d gVV nwamImcr `oUmao chmZ O{_ZrMo VwH$ S> o AmhoV. {MH$ Zr`m{S> h ho g§V H$ ~raZJa {OëømVrc _ohXmdc VmcwŠ`mVrc Jmd Amho. XwYr`m Vcmd Omo ~m{Iam gamodamcm cmJyZ Amho, Vmo gVV nyaJ«ñV hmoD$ Z AZoH$ eoV O{_ZtZm nmÊ`mImcr AmUVmo. Ë`m_wio Ë`m§Mr I[anmMr {nHo$ Zï> hmoVmV. øm_wio aã~r {nH$ m§Mr noaUr doioda H$ aVm `oV Zmhr. {gdmZ_Yrc Odinmg 25 Q> ŠHo$ ImocJQ> O{_Zr øm gVV E{àc-_o n`ªV nmÊ`mImcr AgVmV. øm_wio eoVH$ è`m§À`m CnOr{dHo$ da à{VHy$ c n[aUm_ hmoVmo. eoVH$ ar gd©gmYmaUnUo Jhÿ d YmZmÀ`m g§H$ arV dmUmMr cmJdS> H$ aVmV. øm dmUmMr hr {nHo$ A{V nmÊ`m_Ü`o {Q> H$ md YaV ZmhrV. Ë`m_wio nya n[apñWVrV Ë`m§Mo \$ ma ZwH$ gmZ hmoVo. hr {~`mUo _hmJS> r d amoJ {H$ StZm ghO ~ir nS> Umar AgyZgwÕm ñWm{ZH$ ~mOmanoR> oV qH$ dm gaH$ mar H¥$ fr H|$ Ðmda ghO {_iV Agë`m_wio Ë`m§Zm Vr dmnaÊ`mIoarO Xwgam n`m©` ZgVmo. {nH$ mÀ`m ZwH$ gmZrgmo~VM \$ ŠV dfm©Vrc 6-7 _{hZo nwaoc EdT> oM Hw$ Qw> §~mcm AÞYmÝ` CncãY hmoVo. eoVH$ è`m§Zm Ë`m§À`m Hw$ Qw> §~mcm AÞYmÝ` IaoXrgmR> r H$ O© ¿`mdo cmJVo. nwîH$ iXm Hw$ Qw> §~mVrc nwéfm§Zm H$ m_mÀ`m emoYmgmR> r ñWcm§Va H$ amdo cmJVo d _{hcm§Zm Hw$ Qw> §~mMr d eoVmMr H$ miOr KoÊ`mgmR> r _mJo amhmdo cmJVo

gwadmV (Initiation) gZ 2012 _Ü`o JmoaInya EZìhm`a_|Q> A°ŠeZ J«wn øm ñd`§godr g§ñWoZo {MH$ Zr `m S> rh Jmdmg{hV 19 JmdmV nya n[apñWVrV {Q> Hy$ Z amhUmè`m dmUm§À`m ~rO CËnmXZmÛmao CnOr{dHo$ _Ü`o pñWaVm AmUÊ`mMm H$ m`©H«$ _ am~{dÊ`mg gwédmV Ho$ cr. gr_m§V eoVH$ ar Hw$ Qw> §~mVrc _{hcm§^modVr hm H$ m`©H«$ _ H|$ {ÐV hmoVm. Odinmg 35 eoVH$ ar _{hcm øm XmoZ JQ> mV (_¥Ë`w§O` _{hcm eoVH$ ar JQ> d XwJm© _{hcm eoVH$ ar JQ> ) g§K{Q> V Ho$ ë`m. Odinmg 100 eoVH$ è`m§Mm (80 _{hcm d 20 nwéf) chmZ gr_m§V d _{hcm eoVH$ è`m§À`m AS> MUrda H$ m_ H$ aÊ`mgmR> r EH$ chmZ gr_m§V eoVH$ ar g§K V`ma H$ aÊ`mV Amcm. nyapñWVrcm à{VH$ maH$ dmUm§Mm dmna Ho$ ë`m_wio CËnmXZ dmT> Ê`mgmo~VM Hw$ Qw> §~mcm df©^a AÞYmÝ`mMr CncãYVm Pmcr.

10 OyZ 2018

eHw§$ Vbm Xodr Zo g|Ðr` nÕVrZo nwa {ñWVrbm à{VH$ mamH dmUmMo Ho$ bobo CËnmXZ V`ma Ho$ coë`m JQ> m§Zm Ago AmT> iyZ Amco H$ s `mo½` dmUmMr doioda CncãYVm hr EH$ _moR> r g_ñ`m Amho. Jmdmcm {nncrJ§O hr OdiMr ~mOmanoR> Amho Or 15 {H$ _r AgyZ gaH$ mar ~rO H|$ Ð ho 30 {H$ _r Xya Amho. _{hcm eoVH$ è`m§Zm `mo½` {~`mUo KoÊ`mV AS> MUr `oV hmoË`m. VgoM Ë`m§Zm ñWm{ZH$ n[apñWVrcm AZwHy$ c Agcoë`m {~`mUm§Mr _m{hVr gwÕm ZìhVr. Iarn h§Jm_mÀ`m AS> MUr cjmV KoD$ Z g_yhmÀ`m gXñ`m§Zr EH$ {XdgmMm H$ m`©H«$ _ KoD$ Z Ë`mV ñdUm© g~-1 øm nya à{V~§YH$ Agcoë`m YmZmÀ`m OmVrMo \$ m`Xo àX{e©V H$ aÊ`mMm {ZU©` KoVcm. ñdUm© g~-1 hr OmV 15-18 {Xdg nmÊ`mImcr amhÿZgwÕm Mm§Jco CËnmXZ XoVo. hm H$ m`©H«$ _ H¥$ fr {dkmZ H|$ Ð d EH$ sH¥$ V H$ sS> à~§YZ g§ñWm (Centre for Integrated Post Management) øm§À`m emñÌkm§Zr EH$ {ÌV[aË`m Am`mo{OV Ho$ cm hmoVm. {d{dY JQ> Ogo _{hcm eoVH$ ar JQ> d chmZ gr_m§V eoVH$ ar AmKmS> r (Small marginal farmer front) øm_Yrc 54 eoVH$ è`m§Zm `m {~`mÊ`mMo dmQ> n H$ aÊ`mV Amco. ~rO CËnmXZ lr_§Vr e§Hw$ Vcm Xodr Or _¥Ë`w§O` _{hcm eoVH$ ar JQ> mMr AÜ`jm Amho. {VZo Amnë`m 1 EH$ a eoVmV øm dmUmMr {~`mÊ`mH$ [aVm cmJdS> Ho$ cr. {VZo 15{H$ bmo nm`m^yV {~`mUo dmnê$ Z amondm{Q> H$ m V`ma Ho$ cr d V`ma amono nmUdR> çmcm cmJyZ Agcoë`m eoVmV Ë`m§Mr cmJdS> Ho$ cr. ~rO CËnmXZmMo Vm§{ÌH$ ghmæ` GEAG Ûmao H$ aÊ`mV Amco. VgoM S> m°. Oo.nr.


~rO CËnmXZmMm H$ m`©H«$ _ nwÝhm EH$ Xm KoVcm. Xhmnojm OmñV _{hcm Ë`m§À`m ~rO CËnmXZmV gh^mJr Pmë`m. AmVm ñdUm© g~-1 `m dmUmMr cmoH$ {à`Vm hr {MH$ Zr`m{S> h JmdmnwaVr _`m©{XV Z ahVm AmVm OdinmgÀ`m BVa JmdmV Ogo Kwanmcr, ~¿`mWmWa d {nS> arH$ cmZ øm Jmdm§VyZ _moR> çm à_mUmV _mJUr `oV Amho. {ZîH$ f© `mo½` {~`mÊ`m§Mr doioda CncãYVm Pmë`mH$ maUmZo AmVm _{hcm eoVH$ ar Iarn h§Jm_mV Mm§Jco CËnmXZ KoD$ cmJco VgoM Z¡g{J©H$ AmnÎmr_wio hmoUmao {nH$ mMo ZwH$ gmZ H$ _r H$ aUo eŠ` Pmco Oo AmYr eŠ` ZìhVo. nya à{VH$ maH$ dmUm§Mr cmJdS> Ho$ ë`mnmgyZ CËnmXZmV dmT> Pmcr d df©^a AÞYmÝ`mMr CncãYVm Pmcr. eHw§$ Vcm XodtZm àmßV Pmcoë`m Am{W©H$ ñdmdc§~Zm_wio BVa _{hcm eoVH$ ar Ë`m§À`m _mJm©Zo OmÊ`mgmR> r ào[aV Pmë`m.

XodmU-KodmU nÕVr_wio {~O CnbãYVo_Ü`o gwYma qgJ, emñÌk, H¥$ ^H$ mo øm§Zr Ë`m§Zm à{ejU {Xco. g§nyU© ~rO CËnmXZmMr à{H«$ `m hr H¥$ ^H$ moÀ`m _mJ©Xe©ZmImcr H$ aÊ`mV Amcr. eHw§$ Vcm XodtZr eoUIV, Jm§Sw> iIV d O¡{dH$ H$ sQ> H$ ZmeH$ m§Mm dmna Ho$ cm hmoVm. Odinmg 22 pŠd¨Q> c YmZmMo CËnmXZ Ë`m§Zm EH$ EH$ a OmJoV {_imco. øm dmÊmmÀ`m Mm§Jë`m JwUdÎmm d nya à{VH$ maH$ j_Vo_wio _o 2014 _Ü`o JmdmVrc BVa eoVH$ è`m§X²> dmao øm {~`mÊ`mMr _mJUr hmoVr. eH§w$ Vcm XodrZo 135 eoVH$ è`m§Zm 18 én`o à{V {H$ cmo ô`m XamZo ho {~`mUo {dH$ co. {VZo

Archana Srivastava Documentation Corrdinator Gorakhpur EnvironmentalAction Group Post Box # 60, Gorakhpur E-mail : pacs@geagindia.org SubiaAhmad Researcher Goraphpur EnvironmentalAction Group Post Box # 60, Gorakhpur E-mail : pacs@geagindia.org

_amR> r AZwdmX … lr bú_rH$ m§V nS> moio Source : Access to seed builds self-reliance -LEISA India, March 2017

11 OyZ 2018


H$ mernya_Yrb eoVH$ ar nwÝhm {_l{nH$ m§H$ S> o dibo.

AÞ gmd©^m¡_ËdmgmR> r ñdmdc§~ZmMm _mJ© Kulaswami Jagannath Jenna

Amo[agmVrc am`JS> d H$ mbmh§Sr {OëømVrc Am{Xdmgr eoVH$ è`m§Zr Ë`m§À`m eoVmV d VmQ> mV O¡d{d{dYVobm àmoËgmhZ XoÊ`mgmR> r nrH$ CËnmXZmMo H¥$ fr n`m©daUr` _m°Sob `mMm Adc§~ Ho$ cm. Ë`m§Zr ñdV…Mr AÞ nÕVr {ZpíMV H$ ê$ Z Vo AÞmÀ`m gmd©^m¡_ËdmgmR> r ñdmdc§~ZmÀ`m _mJm©Zo {ZKmco AmhoV. Amo{S> em amÁ`mVrc am`JS> m d H$ mcmh§S> r {OëømVrc Am{Xdmgr eoVH$ è`m§Zm AZoH$ AS> MUtZm Vm|S> Úmdo cmJVo. Ogo - ^yH$ , Cnmg_marZo _¥Ë`y, XwîH$ mi, ~§Xr _Oya, XwIX ñWcm§VaU BË`mXr. O_rZ gwYmaUm H$ m`©H«$ _m§VJ©V emgZmH$ Sy> Z àmßV Pmcoë`m N> moQ> çm O{_ZrÀ`m VwH$ S> çmda Ë`m§Zr H$ Yrhr cmJdS> Ho$ cr Zmhr. Ë`m_wio `m ^mJmV \$ ma WmoS> o amoOJma CncãY Agë`mZo BVaÌ ñWcm§V[aV ìhmdo cmJVo. eoV_Oya åhUyZ am~VmV qH$ dm {_iVrc Vr BVa H$ m_o H$ aVmV. `m g_mOmcm eoVrH$ S> o di{dÊ`mgmR> r Am{U AÞ gwa{jVVm gmÜ` H$ aÊ`mgmR> r ñWm{ZH$ ñd`§godr g§ñWm "AmJ«Jm_r'Zo H¥$ fr-n`m©daU nÕVrMm Adc§~ H$ aÊ`mgmR> r `m g_mOmcm àmoËgm{hV Ho$ co.

12 OyZ 2018

n`m©`r, ñWm{ZH$ YmÝ` CËnmXZmgmR> r nwT> mH$ ma ^aS> YmÝ`o Am{U H$ S> YmÝ` hm Amo[agmVrc H$ moaS> dmhÿ eoVrMm AmË_m Amho. Jhÿ Am{U Vm§Xwimda AmYm[aV gaH$ mar AÞYmÝ` {dVaU àUmcr H$ Yrhr Am{Xdmgr eoVH$ è`m§gmR> r \$ m`Xoera hmoD$ eH$ V Zmhr. am`JS> d H$ mcmh§S> r {OëømVrc 115 Am{Xdmgr _{hcm§Mo JQ> EH$ Ì H$ éZ AmJ«mJm_r g§ñWoÀ`m _XVrZo n`m©`r YmÝ` CËnmXZ d gmR> dUyH$ àUmcrMm (AFPSS) à`moJ gwê$ Ho$ cm. gaH$ mar AÞYmÝ` {dVaU àUmcrnojm Xwgè`m H$ ënZm d {dMmamda AmYm[aV AÞ gwa{jVVm d gmd©^m¡_ËdVm {_iÊ`mgmR> r ZdrZ gj_ nÕVr dmnaÊ`mMo Ë`m§Zr R> a{dco. `m àUmcrÀ`m n`m©`r YmÝ` CËnmXZ d gmR> dUyH$ àUmcr _mÜ`_mZo n{hë`m Q> ßß`mV ~m§Y Q> mH$ Uo, Ma ImoXUo, _mVrMr ^a KmcUo BË`mXr H$ m_o H$ aÊ`mV Amcr. "AmJ«Jm_r'Zo ñWm{nV Ho$ coë`m {~`mUo dOm YmÝ` noT> rVyZ YmÝ` H$ O© eoVH$ è`m§Zm CncãY Ho$ co Joco. Ë`mÀ`m ~Xë`mV eoVH$ è`m§H$ Sy> Z YmÝ` naV KoVco OmVo. nwT> À`m Q> ßß`mV Xoer {~`mUo dmnê$ Z nma§n[aH$ Am{U O¡d{d{dYVm Agcocr eoVr H$ aUo ho hmoVo. nrH$ H$ mnUrZ§Va H$ O© YmÝ`mÀ`m _mÜ`_mZo naV\o$ S> KoD$ Z gm_y{hH$ YmÝ` gmR> çmV O_m Ho$ cr


Jocr. øm_wio Am{Xdmgr g_mOmÀ`m g§H$ Q> H$ mir AÞmMr emídVrM Zìho Va AÞmMo gmd©^m¡_Ëd {_i{dÊ`mgmR> r nma§n[aH$ H¥$ fr n`m©daU nÕVr {dH$ {gV Pmcr. AFPSS (n`m©`r YmÝ` CËnmXZ d gmR> dUyH$

àUmcr) Mm àË`oH$ {gÕm§V AÞmÀ`m gmd©^m¡_ËdmMm Im§~ Amho. Ë`mV nS> rV O_rZ CR> {dUo, gÜ`mMr cmJdS> rImcrc O{_ZrMo CËnmXZ dmT{dUo, O¡d{d{dYVoMr eoVr, ~mOmam{^_wI Am{U hdm_mZ AmYm[aV cmJdS> VgoM ñWm{ZH$ ^y{_H$ m§da ^a `m ~m~rMm g_mdoe Amho> . _{hcm§À`m g§KQ> Zo_m\©$ V ho gd© Ho$ co OmVo Am{U CËnmXZ, gmR> dUyH$ Am{U {dVaU `m à{H«$ `o_Ü`o AmdO©yZ "ñWm{ZH$ ' `mda ^a XoÊ`mV `oVmo. Joë`m VrZ XeH$ mVrc AmJ«Jm_rMo à`ËZ Ago XmI{dVmV H$ s O¡d{d{dYVm, g|{Ð`, Z¡g{J©H$ eoVr `m à`moJmVyZ OmñVrMo nmofH$ AÞ V`ma hmoVo. doJionUmZo "à{V EH$ a OmñV nmofH$ AÞ CËnmXZ' åhUOoM "à{V EH$ a Mm§Jco Amamo½`' Agm Ë`mMm {ZîH$ f© {ZKVmo. AcrH$ S> o Amåhr Ho$ cocm AJXr VimVcm Aä`mg Ago gm§JVmo H$ s, Á`m chmZ eoVH$ è`m§H$ S> o ñdV…Mo ñWm{ZH$ {~`mU§ Amho, {~Zm amgm`{ZH$ dmnamMr Vo eoVr H$ aVmV, n`m©daUr` Ñ{ï> H$ moZmVyZ eoVr H$ aVmV d \o$ Aa Q´> oS> _mH}$ qQ> J H$ aVmV. Vo eoVH$ ar ~mOmamVrc ~rO, agm`Zo dmnaUmao d emofH$ ~mOma nÕVrda Adc§~yZ AgUmè`m eoVH$ è`m§nojm nmM nQ> rZo CËnÞ {_idVmV. `m chmZ eoVH$ è`m§Zr J«mhH$ mcm àË`j ñWm{ZH$ _mc {dH$ Ê`mgmR> r eoVH$ ar CËnmXH$ JQ> m_m\©$ V g§nH©$ gmYyZ CËnmXH$ d J«mhH$ Aer EH$ gmIir V`ma Ho$ cr Am{U emofH$ _Ü`ñWmcm dJiyZ Q> mH$ co. `m JQ> m§_wio O¡d{d{dYVVocm eoVmV Am{U VmQ> mV dmT> {dVm Amco, Oo nmofUmcmM Zìho

Va AÞmÀ`m gmd©^m¡_ËdmgmR> r XoIrc _hÎdmMo Amho. {d{^Þ AÞ nÕVrda A{YH$ ma 65 JmdmVrc _{hcm _§S> imÀ`m AZoH$ dfm©À`m H$ m_m_wio 2275 EH$ a nS> rV O_rZ CR> dyZ 1 cmI {H$ .J«°_ n«Ë`oH$ h§Jm_mV A{V[aŠV AÞ CËnmXZ gwê$ Pmco. Odinmg àVr IoS> o 2000 amoOJma {XdgmMr {Z{_©Vr Pmcr. Ë`m_wio àVr EH$ ar 40 _Zwî` {Xdg H$ m_ {Z_m©U Pmco. Ë`mgmo~VM 6000 OZmdam§Mo ImÚ {Z_m©U Pmco. Ë`m_wio Hw$ Qw> §~m§Zm A{V[aŠV 1000 doiÀ`m OodUmMo VmQ> m§Mr gmo` Pmcr. `m gdmªMm n[aUm_ åhUOo Mmam dmT> cm. OrdZe¡cr gwYmacr Am{U _OwarMm Xa gwYmacm. Amnë`m JmdmÀ`m AÞmÀ`m gmd©^m¡_ËdmgmR> r _{hcm _§S> im§Zr à`ËZ gwê$ R> odco Am{U Ë`mgmo~VM ZOrH$ À`m JmdmVrc cmoH$ m§Zm gwÕm ho nQ> dyZ gm§JÊ`mMm à`ËZ H$ arV AmhoV. gmZr _mÁhr … EH$ AZwH$ aUr` AmXe© am`JS> {OëømVrc H$ mernya VmcwŠ`mVrc _mcr JmdmVrc 34 dfu` gmZr _mÁhrZo {ZgJm©À`m Z g§nUmè`m AmdmhZm§Zm Vm|S> XoÊ`mgmR> r Am{U OrdZ {Zdm©hmgmR> r emídV òmoV {_i{dÊ`mgmR> r nŠH$ m {ZU©` KoVcm. _mJrc nmM dfmªnmgyZ Vr Amncr 1.2 EH$ a O_rZ EH$ Q> r dmhÿZ {nHo$ , H$ m|~S> çm, ~H$ è`m Am{U JmonmcZ `m§Mo `mo½` g§VwcZ amIyZ CnOr{dH$ m Mmc{dV Amho. AÞ hm _Zwî`mMm _yc^yV hŠH$ Amho. hm hŠH$ nyU© hmoÊ`mgmR> r AÞmMr gmd©^m¡_ËdmMr h_r Agmdr cmJVo. gZ 2012 _Ü`o AmJ«Jm_rÀ`m emídV eoVrÀ`m nwT> mH$ amZo O¡d J«m_ {dH$ mgm§VJ©V gmZr _mÁhrZo {VÀ`m EH$ m EH$ amV EH$ mpË_H$ eoVr nÕVrMm doJdoJir ^aS> YmÝ`o N> moQ> `m eoVrda CJdbo OmV AmhoV.

13 OyZ 2018


Vr åhUVo, ""AmVm _r _mÂ`m Hw$ Qw> §~mVrc H$ _dVr gXñ` Pmcr Amho.'' Vr `m CËnÞmVrc H$ mhr ^mJ _wcm§À`m {ejUmgmR> r Am{U Cacocr WmoS> rer aŠH$ _ ~MV åhUyZ R> odVo. Vr H$ wQw> §~mÀ`m {ZU©`mÀ`m à{H«$ `oV ^mJ ¿`m`cm cmJcr. gmZr _mÁhrcm AmVm Ago dmQ> Vo H$ s, {VMr AmoiI {Z_m©U Pmcr Amho.

nañna g§dmX gÌ Mmbw Amho

Adc§~ Ho$ cm. àW_ O{_ZrÀ`m AmH$ mamV ~XcmgmR> r {Vcm à^m{dV Ho$ co. AÞÐì`mÀ`m àdmhmMo Omio {Z_m©U H$ aÊ`mgmR> r Ë`m O{_Zrda EH$ mpË_H$ eoVr nÕVr AmH$ ma KoD$ cmJcr. {VÀ`m ho cjmV Amco hmoVo H$ s CËnmXZj_ eoVr AgÊ`mgmR> r O¡d{d{dYVocm ~iH$ Q> H$ aUo JaOoMo Amho. Ë`m_wio Vr ñdV…cm ñd`§nyU© ~Zdy eH$ Vo. {VZo 25% O_rZ V¥UYmÝ`, ^aS> YmÝ`o, H$ S> YmÝ` Am{U ^mOrnmë`mImcr 55% joÌ \$ i~mJogmR> r, 15% joÌ JmB©, ~H$ è`m, H$ m|~S> r nmcZmgmR> r Am{U Cacoë`m 5% joÌ Hw§$ nUmda H$ Sy> {Z_ gw~m^yi, ~oc, Amdim, qc~y, AZZg BË`mXtgmR> r {d^mJcr. hr ~hþdm{f©H$ PmS> o O{_ZrMm nmoV gwYmaÊ`mgmR> r Am{U Mmam d OimD$ cmH$ S> mgmR> r Cn`moJr nS> VmV. {VZo eoVrVrc O¡d{d{dYVm dmT> {dÊ`mgmR> r {_l {nHo$ , nrH$ \o$ anmcQ> , {nH$ m§Mo g§`moOZ Am{U Am§Va {nH$ m§Mm dmna gwê$ Ho$ cm. hiyhiy gmZr _mÁhr AÞmMo gmd©^m¡_Ëd {_i{dÊ`mgmR> r n`m©daU gwc^ eoVrH$ S> o dicr. {VZo gm_wXm{`H$ {~`mUo noT> rV {~`mUo (^mOrnmcm, Odg, V¥UYmÝ` d Jm¡U V¥UYmÝ`) O_m Ho$ co. ho gd© {~`mUo J«m_ñW Xadfu dmnaV Amho.

Amo{S> emVrc X{jU-npíM_ joÌmVrc {OëømVrc Am{Xdmgr g_mOmZo OrdZe¡cr gwYa{dVmZm {d{dY àH$ maMo V¥UYmÝ`, Jm¡UV¥U YmÝ`, H$ S> YmÝ`, Voc{~`m, H§$ X_wio Am{U \$ im§À`m cmJdS> rMm g_mdoe Ho$ cm. EH$ m EH$ amVrc EH$ mpË_H$ eoVrV {d{dY {nH$ m§Mr cmJdS> Ho$ ë`mZo ZgwVrM AÞmMr gwa{jVVm Pmcr Zmhr Va AÞ gmd©^m¡_ËdmH$ S> o Ë`m§Mo EH$ nmD$ c nwT> o nS> co. Ë`m_wio XwîH$ mimV gwÕm emídV OrdZe¡crgmR> r Am{U AÞ gwa{jVVVogmR> r Ë`m§Zr nmCcdmQ> {Z_m©U Ho$ cr. EHo$ H$ mimVrc ñWcm§V[aV eoVr ~XcyZ n`m©daUmgmo~V gm_mdyZ OmUmè`m {_l nrH$ nÕVr dmnaë`m Joë`m. `m àXoemVrc H$ m|Y, OmoYr`m d namOg O_mVr AmVm AmË_{Z^©a Am{U ñdmdc§~r Pmë`mV. Am{Xdmgr eoVH$ è`m§Zr {gÕ Ho$ co H$ s AÞ CËnmXH$ m{edm` AÞ gwa{jVVm àmßV hmoD$ eH$ V Zmhr. H$ moUË`mhr MM}_Ü`o Ë`m§À`m J[a~r d ^yH$ {Z_©ycZmV _hÎdmMm dmQ> m {dgê$ eH$ V Zmhr. AÞ _mUgmMm _yc^yV hŠH$ Amho. OoWo AÞmMo gmd©^m¡_Ëd Amho VoWoM `m hŠH$ mMr nyV©Vm hmoVo. Kulaswami Jagannath Jena Project Coordinator, Agragamee, Kashipur, Rayagada, Odisha, India - 765015 E-mail; Kulaswami13@gmail.com http://www.agragamee.org

AZwdmXH$ S> m°. {dZmoX IS> go Source : A self reliance path towards food sovereignty -LEISA India, March 2017

H$ mbmh§S> r `ooWo eoVmVwZ H$ mT> bobo _H$ `mMo {dnwb [nH$

14 OyZ 2018


^aS> YmÝ`o YmoaUmË_H$ ~Xb : nwZamdbmoH$ Z Ranjit K Sahu, Ravi Shankar Behera and Srinibash Das

Iao åhUOo ^aS> YmÝ`o hr nmofUmMr ^ard gmYZ§ AmhoV. ^yH$ ~ir d Hw$ nmofUmgma»`m g_ñ`ocm gj_nUo Vm|S> XoÊ`mMr Ë`m_Ü`o VmH$ V Amho. na§Vw nmofH$ Amhma nwadR> m H$ aÊ`mÀ`m {XeoZo KoVcoco YmoaUmË_H$ {ZU©` AàË`jnUo O¡d{d{dYVoda Am§Hw$ e AmUUmao, R> am{dH$ M {nH$ mMr cmJdS> nwañH¥$ V H$ aUmao d {d{dY àH$ maMo Hw$ fmofUmMo àH$ ma ngadUmao AmhoV Ago dmQ> Vo Am{U åhUyZM nma§nm[aH$ [aË`m ^aS> YmÝ`o {nH$ dÊ`mgmR> r H$ mhr YmoaUmË_H$ ~Xc KS> dyZ AmUUo _hÎdmMo Amho. H$ Xm{MV ñWm{ZH$ H¥$ fr n`m©daUmer Vo gwg§JV Agoc. nmofUmMo CÎm_ ñÌmoV åhUyZ d ^yH$ ~irda `mo½` Cnm` åhUyZ ^aS> YmÝ`m§Zm _hÎd àmßV Pmcoco Amho. V¥UYmÝ`o hr OJmÀ`m gd© A{dH$ {gV ^mJm_Ü`o d {deofV… ^maVmVrc Am{Xdmgr {d^mJm_Ü`o Iyn nydunmgyZ _hÎdmMo AÞ åhUyZ àM{cV Amho. ^aS> YmÝ`o åhUOo J[a~mMo ImÚ åhUyZ JUco OmVo. nU AcrH$ S> o `m~m~VrV AJXr R> adyZ Xwc©j Ho$ ë`m OmV Amho d Ë`m_wio Ë`mMo CËnmXZhr àM§S> à_mUmV H$ _r Pmco Amho. AJXrM \$ ma nydu Zìho Va Joë`m 20-25 dfmªnydu ^maVmV nyd}H$ S> rc KmQ> r d H$ moamnya {Oëhçmgma»`m Am{Xdmgr àXoemV ^aS> YmÝ`mMo ^aKmof CËnmXZ KoVco Om`Mo. `m_Ü`o Ádmar, ~mOar, amim, amJr, H$ moXmo ho gd© àH$ ma `oVmV. `mV amJrMo à_mU OmñV hmoVo. hr gd© ^aS> YmÝ`o {deofV… hcŠ`m O{_ZrV, nmÊ`mMm {ZMam hmoUmè`m d nmdgmÀ`m nmÊ`mda KoVcr OmVmV. ~hþYm Am{Xdmgr g_mO ^aS> YmÝ`mMr cmJdS> S> m|Ja CVmamda d _miamZmda gmYmaUV… OyZ Vo gßQ> |~a `m H$ mcmdYr_Ü`o H$ aVmV. hr ^aS> YmÝ`oM Am{Xdmgr g_mOmMr nmofH$ AmhmamMr Iar gmYZ§ AmhoV. Z°eZc BpÝñQ> Q> çyQ> Am°\$ Ý`yQ> ´ reZ, h¡Xam~mX `m§À`m AhdmcmV Agm C„oI Amho H$ s Vm§XyimÀ`m VwcZoV øm ^aS> YmÝ`m_Ü`o {_Zac, àmoQ> rZ d \°$ Q> Mo à_mU OmñV AgVo. Ë`m{edm` `m_Ü`o `m ^mJmV Agcoë`m Hw$ nmofU Am{U A°{Z{_`mgma»`m g_ñ`m§Zm Vm|S> XoÊ`mgmR> r cmJUmao cmohmMo à_mU XoIrc `m ^aS> YmÝ`m_Ü`o OmñV AgVo.

Ocdm`y n[adV©ZmMo àíZ d AI§S> {dídm_Ü`o Ë`mMo H¥$ fr dZm§da hmoUmao Xwîn[aUm_ `m g§X^m©V nwÝhm EH$ Xm ^aS> YmÝ`mMo _hÎd gdmªÀ`m cjmV `oV Amho d Ë`mda ^a {Xcm OmV Amho. hm g§X^© KoD$ Z X{jU Amo[agm_Ü`o nma§n[aH$ nÕVrZo {dH$ {gV Ho$ coë`m H$ mhr ^aS> YmÝ`mÀ`m ~m~VrV EH§$ XaM eoVrda hmoUmè`m n[aUm_mMm Aä`mg H$ aÊ`mgmR> r EH$ gd}jU Ho$ co. ^aS> YmÝ`mMo joÌ H$ _r Pmco - H$ mhr _wÔo {Zc{Jar, Am°B©c nm_ d H$ mnyg `m gma»`m ZJXr {nH$ m§Mm {eaH$ md Pmë`m_wio ^aS> YmÝ`mgmR> rMr O_rZ _moR> çm à_mUmda {~Ja AÞYmÝ` {nH$ mImcr Jocr. `m_wio `m n[agamVrc J[a~m§Mo ImÌrera AÞ CËnmXZ {hgH$ mdyZ KoVë`mgmaIo Pmco. dmñV{dH$ `m Jar~ nQ²> Q> çm_Yrc g_mOmÀ`m AÞgwajogmR> r {nH$ m§Mr {d{dYVm d nma§nm[aH$ {nH$ mÀ`m {d{dY OmVr `m_wio AÞ gwa{jVVoMr EH$ ImÌr {Z_m©U Pmcr hmoVr. nU ZdrZ ZJXr {nHo$ d AmYw{ZH$ EH$ nrH$ nÕVr `m ^mJm_Ü`o _moR> çm à_mUmV Wmondcr OmV Amho. AWm©VM eoVH$ è`m§Zm PmS> o cmdmdr cmJV AmhoV d Ë`m§À`m Amhmam_Ü`o XoIrc ~Xc hmoV AmhoV. ømMm Ë`m cmoH$ m§À`m Amamo½`mda XyaJm_r n[aUm_ H$ gm d H$ m` hmoB©c ho nmhUoM Amnë`m hmVr Amho. Aën XamV (AZwXmZ) Vm§Xyi CncãY Agë`m_wio ^aS> YmÝ`o AmhmamVyZ H$ _r PmcrM nU nmofH$ nXmWm©Mr H$ _VaVm XoIrc OmUdV Amho. H$ mernya VmcwŠ`mVrc {earJwS> m JmdmVrc ~cam_cm Mma-Mma _wcrÀ`m c½ZmgmR> r n¡emMr JaO hmoVr. amJrÀ`m {nH$ mVyZ H$ mhrM CËnÞ hmoV Zgo åhUyZ Ë`mÀ`mH$ S> o Agcoë`m 30 EH$ a O{_Zrn¡H$ s 20 EH$ a O{_Zrda {Zc{JarMr cmJdS> Ho$ cr. `mVyZ nwT> rc VrZ dfm©V Ë`mcm à{V EH$ a é. 70,000/- {_iVrc d Ë`mVyZ Ë`mMr Am{W©H$ JaO ^mJoc. `m CcQ> amJrMo nrH$ Vmo 100 {H$ cmo KoV hmoVm d OmñVrV OmñV 21 én`o {H$ cmo hm amJrMm ~mOma^md Ago åhUyZ hm ~Xc Ë`mcm Vm{H©$ H$ d {H$ \$ m`Vera dmQ> Vmo. `mnydu ~cam_ doJdoJù`m OmVrMr amJr {nH$ dV hmoVm. nU AmVm doioMm {dMma H$ ê$ Z Vmo \$ ŠV J§S> B© _wpñH$ crMoM nrH$ KoVmo. EdT> o Ë`mÀ`m Kar nwaVo d WmoS> o\$ ma Vmo {dH«$ s gwÕm H$ aVmo. `m O{_Zr hcŠ`m àVrÀ`m AgyZ Ë`m_Ü`o H$ moUVrhr {nHo$ `oV ZmhrV Agm g_O V`ma H$ ê$ Z {Zc{Jargma»`m PmS> m§À`m cmJdS> rgmR> r Vr dmnaÊ`mZo

Q> o~c 1 … ^aS> YmÝ`mÀ`m Imcr `oUmao joÌ {Zc{Jar cmJdS> rImcr `oÊ`mÀ`m à{H«$ `oMo n[aUm_ XmIdUmam VŠVm

H«$ . n`m©daU {dÎmr` nmofU/Amhma

dV©_mZ XwîH$ mimer WmoS> çm\$ ma à_mUmV gm_Zm H$ aoc d {H$ _mZ CËnmXZ hmoB©c eoVH$ è`mgmR> r \$ ma \$ m`Xoera Zmhr. eoVH$ ar g_mOmMr nmofUmMr JaO ^mJdVo.

gm_m{OH$

gm§ñH¥$ {VH$ ÑîQ> çm ImZnmZ d na§namer gwg§JV

Am{W©H$

V`ma ~mOma Zmhr.

^{dî` Ocdm`y ~Xcmd _wio AmoT> dboë`m XwîH$ mimer gmnZm H$ abo eoVmVyZ {_iV dmT> eŠ` CËnmXZ ho ~mOmamgmR> r Agë`m_wio ñWm{ZH$ mÀ`m ^aUnmofUmMr Q> §MmB© hmoD$ eH$ Vo. ImZnmZ/Amhma `m_Ü`o ~Xc hmoB©c. ZdrZ gd`r AmË_gmV H$ amì`m cmJVrc. CËnmXZmg ~mOmamV _mJUr Amho. OyZ 2018


nydu {nH$ dÊ`mV `oUm`m ^aS>YmÝ`mÀ`m ~è`mM OmVr gÜ`m {nH$ dë`m OmV ZmhrV.

`m ^mJmVrc Hw$ nmofU Xya H$ aÊ`mMr eŠ`Vm XwamnmñV Pmcr. Iyn gmè`m ^aS> YmÝ`mÀ`m OmVr `m ^mJmV {nH$ {dë`m OmV hmoË`m. Ë`m AmVm ~§X Pmë`m. Q> o~c 1 _Ü`o ^aS> YmÝ`o Vo {Zc{Jar PmS> m§Mr cmJdS> `m g§H«$ _UmMo g§^mì` n[aUm_ ZOrH$ À`m ^{dî`mV H$ m` hmoVrc. {deofV… "Ocdm`y ~Xc'À`m g§X^m©V, XmIdÊ`mMm à`ËZ Ho$ cm Amho. amJrgma»`m ^aS> YmÝ`mMo Amamo½` {df`H$ \$ m`Xo - Ogo H$ s H$ mocoñQ> oam°c H$ _r R> odUo, ñVZXm _mVm§Zm ~mimcm nmOÊ`mgmR> r ^anya XyY AgUo, H°$ pëe`_ d \$ m`~agmaIo {_Zaëg earamcm {_iUo B. gd© _mÝ` AmhoV. na§Vw aoeZ XwH$ mZmVyZ H$ _r XamV CncãY Agcoë`m Vm§Xwim_wio ^aS> YmÝ`mMo ImÊ`mVrc à_mU H$ _r Pmco. Ho$ di ImÊ`m_Ü`o ^aS> YmÝ`mMo à_mU H$ _r Pmco EdT> oM Zmhr Va Ë`m_wio nmofUmMo à_mU H$ _r Pmco. nwT> o OmD$ Z ^aS> YmÝ`mImcrc O{_Zr _moR> çm à_mUmda H$ _r Pmë`m. ^aS> YmÝ`o {nH$ dÊ`m_Ü`o cmoH$ m§Zm ag am{hcm Zmhr VgoM nma§nm[aH$ OmVr/àOmVr cwßV nmdë`m. EH§$ Xa ~XcË`m OrdZ nÕVr_Ü`o _Ü`_dJu` d CÀM _Ü`_ dJu`m_Ü`o ^aS> YmÝ`mMm AmhmamVrc dmna ~amM H$ _r Pmcm. n[aUm_r _mJUr H$ _r Pmcr. Ë`m_wio chmZ d gr_m§{VH$ eoVH$ è`m§Zm ^aS> YmÝ`mMo CËnmXZ KoÊ`mnmgyZ namd¥Îm Ho$ co Joco. ^{dî`mV nrH$ {d{dYVoÀ`m AmYmamda emídV eoVr_Ü`o ~è`mn¡H$ s ^y{_H$ m {Z^mdy eH$ Vrc Aem nma§nm[aH$ doJdoJù`m ^aS> YmÝ`mÀ`m OmVr {dcwßV hmoÊ`mÀ`m _mJmda AmhoV. Á`m àXoemV S> PZmdmar OmVr {nH$ dë`m OmV hmoË`m. VoWo AmVm EImÚm dmUmMo nrH$ KoVmZm {XgVo. amJrÀ`m H$ mhr OmVr Á`m§Mr n¡Xmg Ho$ cr OmV hmoVr nU d gÜ`m Ho$ cr OmV Zmhr `mMr _m{hVr Imcrc VŠË`m_Ü`o {Xcr Amho. Ë`mdê$ Z A§XmO `oB©c H$ s Ë`m nma§nm[aH$ àXoem_Ü`o H$ emàH$ mao `m OmVrMm èhmg hmoV Amho. Q> o~c 2

OyZ 2018

^aS>YmÝ`o Am{XdmgtÀ`m nmofUmMo n«_wI gmYZ Amho.

H$ m¡Qw> §{~H$ d gm_m{OH$ O~m~XmarMo AmoPo ho XoIrc H¥$ fr qH$ dm _|T> nmimgmR> r {nT> çm {nT> çm Agcoë`m O{_Zr {Zc{Jargma»`m d¥j cmJdS> rImcr AmUÊ`mMo EH$ H$ maU Amho ho H$ mernya VmcwŠ`mVrc {VarJwS> m JmdmVrc ~cam_ d¡ÚÀ`m CXmhaUmdê$ Z ñnï> hmoVo. Vmo ho gdmªZm gm§JVmo H$ s, Amnë`m Mma-Mma _wctÀ`m c½ZmMr O~m~Xmar H$ er Ë`mcm Ë`mÀ`m O{_Zrn¡H$ s 2/3 O_rZ ^aS> YmÝ`mnmgyZ (amJr) {ZcJra d¥jmamonUmH$ S> o KoD$ Z Jocr. (~m°Šg 1). ~cam_Mr H$ WmM Amnë`mcm gm§JVo H$ s EImÚm d¡`pŠVH$ Ñ{ï> H$ moZm_wio gwÕm H$ go R> am{dH$ {nH$ mMo à_mU KQ> Vo Am{U Ë`m {nH$ mda Á`mMr amoOMr ^yH$ Amho Ë`m§Zm hm Ñ{ï> H$ moZ H$ gm d§{MV R> odVmo d Xa AmR> dS> çmcm Ë`m§Zm ho YmÝ` ~mOmamVyZ AmUmdo cmJVo. H$ maU Ë`m§À`m ^aUnmofUmMo Vo EH$ _hÎdmMo gmYZ Amho. lr_Vr gw_Z Pmo{S> `m `m§À`m _Vo, Aem àH$ maÀ`m n`m©daU g§doXZerc à^mJm_Ü`o øm ñdê$ nmVco KS> V Agcoco \o$ a~Xc ho Iyn PnmQ> çmZo hmoV AmhoV. 50 nojm OmñV Hw$ Qw> §~m§Zr ~cam_À`m nmdcmda nmD$ c Q> mHy$ Z Amnë`m O{_Zr H$ em {Zc{Jar cmJdS> rImcr AmUë`m Ë`mMm Ë`m C„oI H$ aVmV. EH$ m ~mOyZo emgZmV\}$ 1 én`m {H$ cmo Vm§Xyi {_iV AgVmZm nmoQ> ^aÊ`mgmR> r amJrMo CËnmXZ KoÊ`mMr JaOM {e„H$ am{hcr Zmhr. gw_ZÀ`m _VmMo g_W©Z H$ _m{cZr Pmo{S> `m, H§w$ OmnVr Pmo{S> `m d gmo~Zr Pmo{S> `m `m _{hcm§Zr gwÕm Ho$ co. Aem VèhoZo EHo$ H$ mir ^aS> YmÝ`o Á`m ^mJmMo à_wI nrH$ hmoVo Ë`m ^mJmMm H$ m`mnmcQ> {Zc{Jar cmJdS> rZo H$ gm hmoVmo ho EH$ CXmhaUM Amho. ^aS> YmÝ`mMm àMma VimJmimVrc dmñVd ^aS> YmÝ`o nwÝhm AmUUogmR> r _moR> çm à_mUmda àMma Ho$ cm OmVmo Amho. AZoH$ {R> H$ mUr _moR> _moR> o H$ m`©H«$ _ ^adco OmV AmhoV. ^aS> YmÝ`m§À`m _hÎdmMo JmoS> do JmB©co OmV AmhoV. na§Vw àË`jmV VimJmimV OmD$ Z nm{hco Va emgZ, ImOJr joÌ, ñd`§godr g§ñWm `m§À`mH$ Sy> Z `m AË`§V _hÎdmÀ`m {nH$ mcm dmMdÊ`mgmR> r \$ maH$ mhr ^aKmof à`ËZ Ho$ co OmV ZmhrV. gaH$ maZo `mgmR> r ~rO d qgMZgma»`m gw{dYm XoÊ`mMo _mÝ` Ho$ co. Vgohr ^aS> YmÝ`mZm H$ moUË`mhr amgm`{ZH$ {Z{dð> mMr Amdí`H$ Vm ZgVo d doJdoJù`m {H$ S> rZm d amoJm§Zm g_moao OmÊ`mMr à{VamoY eŠVr Ë`m§À`mV AgVo. Aem arVrZo dmao_mn d AH$ maU IM© dmT> dyZ ^aS> YmÝ`mMo CËnmXZ


~mOmamMr _mJUr nyU© H$ aÊ`mÀ`m Ñï> rZo `m {nH$ mMr cmJdS> Z dmT> dVm H$ sQ> H$ ZmeH$ mMm d Am¡fYm§Mm dmna Q> miyZ ^aS> YmÝ`mImcrc joÌ dmT> dmdo hrM Iar `mo½` ZrVr R> aoc. AWm©V Á`m {nH$ m§Zm (^aS> YmÝ`o) ~mhoarc {Z{dð> m§Mr \$ maer Amdí`H$ Vm ZgVo Ë`m {nH$ m§Mm àMma-àgma H$ aÊ`mg amgm`{ZH$ IVo d Am¡fYo ~ZdUmè`m H§$ nÝ`m ~T> mdm XoUmaM ZmhrV. Ë`mV Ë`m§MoM ZwH$ gmZ Amho. Xwgè`m ~mOyZo Aem H§$ nÝ`m eoVH$ è`m§Zm ^aS> YmÝ`mgmaIr {nHo$ KoÊ`mnmgyZ namd¥Îm H$ arV AgVmV Am{U Ë`m_wioM ì`mnmar VÎdmda MmcUmè`m CnH«$ _m§Mm `m_Ü`o gh^mJ d ghH$ m`© Zgë`m_wio ^aS> YmÝ`mMo CËnmXZ hmoÊ`mg àmoËgmhZ XoUmè`mMr VmH$ X/~i H$ _r nS> Vo. Am_ OZVoVhr Ë`mMm \$ ma ~moc~mcm hmoV Zmhr. nma§nm[aH$ ÑîQ> çm gd© ^aS> YmÝ`o g|{Ð` nÕVrZoM KoVcr OmVmV. gÜ`m `m {nH$ m§Mo _hÎd ehar ^mJmV ngadÊ`mMr _moR> r _mo{h_M Mmccocr {XgVo. nmofU d Amamo½` {df`H$ \$ m`Úm§Mm C„oI Ho$ cm OmVmo. Xwgè`m ^mfoV gm§Jm`Mo Va `m {nH$ m§Zm EH$ CÀM XOm© àmßV H$ ê$ Z {Xcm OmV Amho. EH$ mdoir hoM ^aS> YmÝ` J[a~r d _mJmgnUmer {ZJ{S> V hmoVo. ho ImU§ åhUOo J[a~rM§ cjU _mZc§ OmV hmoV§. Amdí`H$ Vm, JaO åhUyZ Oa `m {nH$ m§Zm nyU©nUo ì`mnmar VÎdmda ~T> mdm {Xcm Va nwÝhm hoM nrH$ Vm§Xyi, Jhÿ d _H$ m `m {nH$ mgmaIo EH$ nrH$ nÕVrH$ S> o hiyhiy dioc Am{U AWm©VM nrH$ {d{dYVm hiyhiy Zï> hmoB©c Am{U hdm_mZ ~XcmÀ`m gmo~V OmJÀ`m OmJr nrH$ {Z_m©U nÕVr H$ mogiyZ nS> oc. nwT> o OmD$ Z ~XcË`m hdm_mZmÀ`m n[aUm_m_wio nrH$ ZwH$ gmZ nU hmoD$ eH$ Vo Am{U åhUyZ Á`m {R> H$ mUMo _yi nrH$ Ë`mM O{_Zr_Ü`o Vo {nH KoÊ`mMrM nÕV nwT> o Mmcdmdr. àdmh ~XcÊ`mMr JaO nmofU Amhma nwadR> çmÀ`m gaH$ mar YmoaUm_wio øm ^mJmVrc N> moQ> o-N> moQ> o ^aS> YmÝ` AàË`j[aË`m Jm`~M hmoVrc d hiyhiy `m ^mJmV doJù`m ñdê$ nmMo Hw$ nmofU {Z_m©U hmoB©c Aer ^rVr Amho. åhUyZM Aer H$ mhr ZrVrUm Adc§~mdr cmJoc H$ s OoUoH$ ê$ Z ñWm{ZH$ dmUmÀ`m {nH$ m§Zm àmoËgmhZ {Xco OmB©c. ZOrH$ À`m ~mOmanoR> oer `m CËnmXZmcm OmoS> co OmB©c Am{U BVa ZJXr {nH$ m§À`m am§JoV øm nm¡{ï> H$ {nH$ m§Zm ñWmZ {_ioc. {Zc{Jar gma»`m PmS> mMr cmJdS> Am{W©H$ ÑîQ> çm \$ m`ÚmMr R> acr Agcr Var ~XcË`m dmVmdaUmV _ycV… {Z_m©U hmoUmè`m {nH$ m§Mr cmJdS> gd© Ñï> rZo {H$ Vr _hÎdmMr Amho ho cmoH$ m§Zm nQ> dyZ gm§JUo Amdí`H$ Amho. Am{Xdmgr cmoH$ n{hë`mnmgyZM {_l {nHo$ d nrH$ \o$ anmcQ> H$ aVmV Am{U Vo Iè`m AWm©Zo ñWm{ZH$ n[apñWVrcm nmofH$ Amho. hr nrH$ nÕVr dmVmdaUmÀ`m ~Xcm_Ü`o VJ Yê$ Z am{hë`mMo XmIco AmhoV. Ë`mM àH$ maMr nrH$ nÕVr Iè`m AWm©Zo àmoËgm{hV Ho$ cr nm{hOo. eoVr ì`dñWoMr emídVr hmM Iam dmVmdaU ~XcmÀ`m àíZmda `mo½` VmoS> Jm Amho. d¥j cmJdS> rVyZ {dÎmr` g_mYmZ eoVH$ è`m§Zm {_iobhr na§Vw {H$ S> tMm Q> o~b 3 … YmoaUmË_H$ ~Xc Am{U g§^mì` n[aUm_

àmXw^m©d d dmVmdaU ~XcmMo n[aUm_mcm Vm|S> Úmdo cmJoc åhUyZ `mVyZ _Ü` gmYÊ`mMm à`ËZ Amdí`H$ Amho. Á`m_wio XmoÝhr {nH$ m§Mo g§VwcZ gmYVm `oB©c. Zmhr Va WmoS> çmem H$ mcmdYrV ^anya n¡gm {_ioc nU AZ§V H$ mimgmR> r n`m©daU ~XcmMo PQ> Ho$ ghZ H$ amdo cmJVrc. {edm` Aem doir PmS> m§Mo ZwH$ gmZ, ^aS> YmÝ`mÀ`m OmVr Xwgè`m ~mOyZo Zï> hmoUo `m_wio eoVH$ è`m§Mo g§H$ Q> S> ~c hmoB©c Am{U dmVmdaU ~XcmÀ`m {dnarV n[aUm_mcm Vm|S> XoUo cmoH$ m§gmR> r _wpíH$ c hmoB©c. dmVmdaU ~Xcmcm gm_moao OmUo d éVcocm Hw$ nmofUmMm àíZ `m XmoÝhr g_ñ`m§er _{hcm Mm§Jë`m nÕVrZo gm_Zm H$ ê$ eH$ VmV. ^aS> YmÝ`o Am{U _{hcm `m§À`m_Yco ~§Y AJXr An[ahm`© AmhoV (Z VwQ> Umao) n¡gm Am{U Amamo½` `m Xmohmo_Ü`o Añnï> Aer aofm R> admdr cmJoc åhUOo hm {d^mJ gÜ`m Hw$ nmofUmÀ`m JV}V Amho Vmo {H$ _mZ nwT> o OmD$ Z Amamo½`mÀ`m _moR> çm g_ñ`oV nS> Uma Zmhr. nwT> rc {Xem Amo[agm_Ü`o gw_mao 30 {Oëho Ago AmhoV OoWo nd©V, S> m|JaXè`mMm ^mJ Amho d ^aS> YmÝ`o `oWo nydm©nma {nH$ dcr OmVmV. ho {d^mJ Ia§ Va Am{XdmgrgmR> r ^yH$ ^mJdUmar d {Zdmè`mMr gmo` Amho Am{U åhUyZ `oWo amJr d BVa ^aS> YmÝ`o _moR> çm à_mUmV àgma H$ aUo, àmoËgm{hV H$ aUo `mZo ñWm{ZH$ g_mOmcm \$ m`Xoera R> aoc. gÜ`mMo YmoaU d Ë`mMm A§_c ^aS> YmÝ` CËnmXZmÀ`m {damoYmVM OmUmao Amho. {deof Aer ñd`§ào[aV ^y{_H$ m KoD$ Z `m {nH$ m§Mm hmoUmam Zm`ZmQ> Wm§~dyZ Ë`mcm àmoËgmhZ {Xco Zmhr Va dmVmdaU ~Xcmda _mV H$ aUma§ Am{U AÞYmÝ`mÀ`m H$ _VaVoda _mV H$ aUma§ AË`§V {H$ _Vr gmYZ Amnë`m hmVyZ {ZgQy> Z OmB©c. gÜ`mÀ`m dmñVdmcm Yê$ Z Amåhr H$ mhr YmoaUmË_H$ ~Xc `oWo gwMdy BpÀN> Vmo Á`mÀ`m_wio `m {d^mJmV ^aS> YmÝ`o {nH$ dÊ`mMr éT> r nwT> o Mmcy amhrc. (Q> o~c 3 nhmdm) àM§S> hm{ZH$ maH$ hmoUmè`m hdm_mZ ~XcmÀ`m g_ñ`mÀ`m AdñWoV øm YmoaUmË_H$ ~Xcm_wio ñWm{ZH$ {~`mUo d {nHo$ `m§Mo g§dY©Z hmoD$ eH$ Vo. `m_wio `m {d^mJmV AgUmao Hw$ nmofU WmoS> çm \$ ma à_mUmV H$ _r hmoD$ eH$ Vo. H$ maU ^aS> YmÝ`mMo CËnmXZ d Ë`mMm J[a~m§À`m AmhmamV g_mdoe amhrc. Ho$ di ^wH$ ^mJdUo hoM eodQ> Mo Zmhr Va Amamo½`Xm`r g_mO {Z_m©U hmoUo ho _hÎdmMo Amho. ho g_OyZ ¿`m`cm AmÎmmM gwédmV H$ am`cm hdr. `m {d^mJmV Hw$ nmofUmÀ`m g_ñ`oda ^a XoUo AË`mdí`H$ Amho Am{U åhUyZM gaH$ maZo VmVS> rZo YmoaUmË_H$ ~Xc KS> dyZ AmUUo JaOoMo Amho. ^aS> YmÝ`mÀ`m CËnmXZmcm àmoËgmhZ XoUo JaOoMo Amho. Ranjit K. Sahu is a freelance writer currently located in Virginia, USA Email : sahurk9@gmail.com Ravi Shankar Behera Independent Freelance Development Consultant based in New Delhi E-mail : rsbehera@rediffmail.com Srinibash Das District Coordinator, Agragamee, Rayagoda - 765001 Odisha E-mail : dassrinivash@gmail.com

_amR> r AZwdmX … XÎmm nmQ> rc Source : Policy Changes on millets : a relook LEISA India, March 2017

OyZ 2018


AÞgmd©^m¡_ËdmgmR> r à{VH$ mamMo ~rO The Food Sovereignty Alliance-India

AÞmMr gmd©^m¡_Vm åhUOo XS> nemhr d Ag_mZVm {da{hV _mZdr g_mO. Amnë`m ñdV…À`m eoVr d AÞì`dñWmm ñdm`ÎmnUo {Q> H$ dUo VgoM CÚmoJ OJVmMr AÞ d Ë`mÀ`m ^modVrMo ì`mnma MH«$ `mdarc nH$ S> _moSy> Z H$ mT> Uo `m ÛmaoM Am_Mo AÞ Am_À`m Hw$ Qw> §~mV d g_mOmV gwa{jV H$ aUo eŠ` Amho. ^maV AÞ gmd©^m¡_ AmKmS> r (The food Sovereignty Allance) hr EH$ à{VamoY d g_W©Z H$ aUmar Aer EH$ AmKmS> r Amho. AÞ åhUOo doJdoJù`m cmoH$ m§gmR> r doJdoJir Jmoï> AgVo. AmO Amnco AÞ, AÞì`dñWm, ImÚg§ñH¥$ Vr BË`mXrdarc Am_Mo {Z`§ÌU PnmQ> çmZo H$ _r hmoV Amho. Amnbo AÞ, Amåhr H$ m` Imd§? Vo H$ g§ ~Zdmd§, H$ g§ dmQ> n, {dVaU H$ amd§? Ë`mM§ n°qH$ J H$ g§ Agmd§? H$ g§ {dH$ c§ Omd§, {dVaU Ho$ c§ Omd§ B.~m~VMo {ZU©` d {Z`§ÌU emgZ nwañH¥$ V CÚmoOH$ nyU©nUo Amnë`m hmVmV PnmQ> çmZ§ KoD$ nhmV AmhoV. ZìdXmì`m eVH$ mÀ`m gwédmVrcm h[aVH«$ m§Vr d YdcH«$ m§Vr hr AÞì`dñWoÀ`m Am¡Úmo{JH$ aUmVrc n{hcr nm`ar Amho. AÞ ì`dñWodarc {Z`§ÌU EH$ dQ> Uo d Ë`mMm gd©Ì {dñVma H$ aUo hm Ë`m_mJMm hoVy hmo`. H¥$ fr ì`dgm`H$ d AÞ g_«mQ> AÞ CËnmXZ, à{H«$ `m, {dVaU, Cn^moJ `m gdmªda {Z`§ÌU AO_mdV AmhoV. Ë`mVyZM g§nyU© OJmMo Ñ{ï> H$ moZ Am{U nyU© OrdZ g§ñH¥$ VrM ~XcV Amho. EHo$ H$ mir chmZ eoVH$ ar ñdmdc§~r d ñdV§Ì OrdZ OJUmao AmVm J«mhH$ åhUyZ `m CÚmoJ OJVmda IVo, H$ sQ> H$ ZmeHo$ , {~`mUo (AJXr OZwH$ s` namdVuV) (Genetically modified) {~`mUo, V§ÌkmZ B.gmR> r nyU©nUo Adc§~yZ Jocr AmhoV. H$ m_Jmam§Zm AJXr Jwcm_mgmaI am~dyZ Am¡Úmo{JH$ AÞ ~Zdco OmVo Am{U Ë`m§Zm nwT> o H$ Om©À`m AmoÂ`mImcr AmoT> co OmVo. EHo$ H$ miMr O¡d{d{dY n`m©daUr` eoVr nÕVr Zï> hmoD$ Z AmVm Ho$ di EH$ nrH$ nÕVrZo Vm§Xyi, OZmdamMo ImÚ qH$ dm H$ m|~S> çm§Mo ImÚ ~ZdÊ`mgmR> r _H$ m, H$ m°\$ s, H$ mOy, a~a, H$ m§Xm, Q> mo_°Q> mo, {_aMr, D$ g VgoM doJdoJù`m ^mÁ`m d \$ io `m§Mo CËnmXZ Ho$ di CÚmoOH$ H§$ nÝ`mgmR> r KoVco OmV Amho. hr gd© {nHo$ (ZJXr) Ë`m H§$ nÝ`mZm {dH$ cr OmVmV. Á`m§À`mH$ Sy> Z amoOMo

F$ Vy d H$ mimZwgma AÞ MH«$ mMo {Z`moOZ H$ aVmZm g_yh

18

OyZ 2018

ImÚnXmW© {dH$ V KoVco OmVmV. øm Am¡Úmo{JH$ ImÚ ì`dgm{`H$ m§Zr nyduMr gm_m{OH$ Ag_mZVm AmUIr ÑT> Ho$ cr Amho. Am{U gd© Z¡g{J©H$ ì`dñWmZm _moS> rV H$ mT> co Amho. _mZdmMo {ZgJm©gmo~V Agcoco gm§ñH¥$ {VH$ d AÚmË_H$ g§~§Y g§nwï> mV Amcoco AmhoV. Amåhr Am_Mo {~`mUo, dmU, O_rZ, nmUr, hdm, kmZ, Amamo½` Am{U Am_M§ Amnë`m OrdZm~Ôc {ZU©` KoÊ`mM§ ñdmV§Í` hadyZ Jocmo AmhmoV

Voc§JUmVrc S> oŠH$ Zr OmVrÀ`m _|T> çm CnOr{dHo$ M§ EH$ _hÎdmM§ gmYZ AmhoV. `m gd© Yw_mHw$ im_Ü`o gwÕm g§gmYZmda Amncm gmd©^m¡_ A{YH$ ma ~aH$ ama amhÊ`mgmR> r Amnco ImÚ d OrdZ Amnë`mM {Z`§ÌUmImcr am{hco nm{hOo `mH$ [aVm cT> mB© H$ aUmao Am{Xdmgr, X{cV, chmZ eoVH$ ar, _|T> nmi, YZJa, _mgo_ma d BVa CËnmXH$ `m§À`m_Ü`o AOyZhr à{VamoY d à{VH$ mamMr {~Oo {XgyZ `oVmV. The food Sovereignty Allance, India hm à{VamoY à{VH$ ma d g_W©Z H$ aUmè`m AZoH$ _§Mmn¡H$ s EH$ _§M Amho. hm _§M 2013 _Ü`o {Z_m©U Ho$ cm. `mMm hoVy Agm H$ s, ImÚmÞmÀ`m gmd©^m¡_ hŠH$ mMo AÞ gmd©^m¡_Ëd {Q> H$ dUo, YaVr _mVoda A{YH$ ma ~aH$ ama R> odUo. AÞmMr gmd©^m¡_Vm åhUOo XS> nemhr d Ag_mZVm {da{hV g_mO. Amnë`m eoVr d AÞì`dñWm ñdm`ÎmnUo {Q> H$ dUo VgoM CÚmoJ OJVmMr "AÞ' d Ë`m ^modVrMo ì`mnmaMH«$ `mdarc nH$ S> _moSy> Z H$ mT> Uo `m ÛmaoM Am_Mo AÞ Am_À`m Hw$ Qw> §~mV d g_mOmV gwa{jV H$ aUo eŠ` Amho. AÞ gmd©^m¡_ËdmÀ`m Am_À`m nÕVr /AmKmS> r H$ m` H$ aVo? gm_wXm{`H$ "H¥$ Vr-qMVZ d H¥$ Vr' `m nÕVrMm dmna H$ ê$ Z AÞ gmd©^m¡_Ëdmcm ~mYm/AS> MUr AmUUmao KQ> H$ emoYUo, Ë`mMo {dícofU H$ aUo Am{U gmd©^m¡_Ëd {gÕ H$ aÊ`mgmR> r gm_y{hH$ n[adV©Z H¥$ Vr C^maUo


hm Am_À`m H$ m_mMm nm`m Amho. EH$ ÌrVnUo {Z_m©U H$ obobo AÞ gmd©^m¡_ AmamIS> o amOH$ s` H¥$ VrMr _hÎdmMr A{^ì`ŠVr åhUyZ g_moa Amco. `m AmamIS> çm§Zm Am{Xdmgr g_mOmMo OrdZMH«$ , chmZ eoVH$ ar g_wXm`mMo H¥$ frMH«$ , _|T> nmi g_mOmMo OrdZMH«$ , àË`oH$ g_wXm`mH$ S> o Agcoco ñWm{ZH$ kmZ `mZr Mm¡H$ Q> àmßV H$ ê$ Z {Xcr. `m AmamIS> çm_Ü`o nwT> rc ~m~r A§V^©yV AmhoV. g§gmYZmda cmoH$ emhr emgZ-O{_Zr, nmUr, O§Jco, àXoe, O¡d{d{dYVm, ~rO, dmU d kmZ, Am_À`m _mVrV OrdZ C^maUo, g§JmonZ H$ aUo d dmT> dUo, {d{dYVoZo `wŠV, H¥$ fr n`m©daUr` nÕVrZo {Z_m©U Ho$ coco gm§ñH¥$ {VH$ d `mo½` Ago AÞ J«hU H$ aUo d BVam§Zm dmQ> Uo, ñWmZr` ~rO d dmUmMo g_W©Z H$ aUo, AmngmV dmQ> n H$ aUo, l_mMr XodmUKodmU H$ aUo, nma§nm[aH$ kmZ d CËnmXZmMo AmngmV XodmUKodmU H$ aUo, ñWm{ZH$ ImÚmÞ ~mOmamg MmcZm XoUo, OoWo ñWm{ZH$ J«mhH$ d ñWm{ZH$ CËnmXH$ EH$ _oH$ m§er g§nH$ m©V `oVrc, `m_wio ImÚmÞ {nH$ mMo nwZéÁOrdZ d d¡{dÜ` OmonmgUo OmBc. `m AmKmS> r_wio à^mJm_Ü`o cmoH$ EH$ _oH$ m§er ~rO XodmUKodmU ghO H$ ê$ eH$ VmV. {deofV… EImÚm n[agamV EImXo dmU Zï> /cwßV hmoV Agoc Va Vo Xwgè`m n[agamVyZ KoVm `oVo. gm_m{OH$ Ý`m` hm AÞ gmd©^m¡_ËdmMm H|$ Ðq~Xy Amho. åhUyZM OmVnmV, dU©, qcJ `m AmYmamda C^macoë`m gm_m{OH$ aMZm VmoSy> Z Q> mH$ Uo ho `m Am§XmocZmMo _w»` H$ m`© Amho. XmoZ {nT> çm§_Ü`o kmZmMr XodmUKodmU AZw^dr cmoH$ m§H$ Sy> Z Zd`wdH$ m§Zm ìhmdr hr _hÎdmMr ZrVr Amho. `wdm {nT> r dS> rcYmè`mH$ Sy> Z {eHy$ Z KoVmV, {deofV… _{hcm Ooìhm O§JcmVyZ H§$ X, Am¡fYr dZñnVr, \$ io, {~`mUo Jmoim H$ aÊ`mg gmo~V OmVmV Ë`mdoir H$ mT> Ur H$ er H$ amdr, à{H«$ `m H$ er, Ho$ ìhm H$ amdr, gmR> dUyH$ H$ er H$ amdr, ~rO H$ go g§dY©Z H$ amdo, ~rO ~±H$ {Z{_©Vr, H¥$ frgmR> r cmJUmar ñWm{ZH$ AdOmao {Z{_©Vr, dmna Aem AZoH$ ~m~r {eHy$ Z KoVë`m OmVmV. ñWm{ZH$ gUmgwXrVyZ ñWm{ZH$ ImÚmÞmMo {d{dYVm CËgd gmOao H$ aUo, JmUr, {WEoQ> a, gm_y{hH$ ^moOZ, gm§ñH¥$ {VH$ H$ m`©H«$ _, F$ Vw_mZmZwgma H¥$ frMr H$ m_o B._wio nÕVr_Ü`o JwUmË_H$ Vm dmT> Vo. _mo{h_m, OÌm, YmÝ` gmd©^m¡_Ëd n[afXm, g_wXm` H¥$ Vr g§emoYZ, AZw^d d qMVm àgma _mÜ`_mÀ`m_m\©$ V ì`ŠV H$ aUo, coImÛmao à{gÕ H$ aUo B. H$ mhr H$ m_o Ho$ cr OmVmV H$ s OoUoH$ ê$ Z "AÞ gmd©^m¡_Ëd'gmR> r EH$ Vm {Z_m©U hmoVo. gm_wXm{`H$ H¥$ Vr H$ aUo eŠ` hmoVo. AÞ gmd©^m¡_À`m g_W©ZmW© AmKmS> rÀ`m gXñ`m§Zr ~è`mM doJdoJù`m aU{ZVr AmIë`m AmhoV. Am§Y«àXoe d Voc§JZm amÁ`mVrc Am{Xdmgr ~hþc ^mJmV VoWrc Am{Xdmgr ñWm{ZH$ J«m_ n[afXmÀ`m _m\©$ V "Am{Xdmgr EoŠ` do{XH$ m' `m ~°ZaImcr EH$ Ì `oD$ Z ApñVËdmV Agcoë`m H$ m`ÚmA§VJ©V, 1996 À`m nogm H$ m`ÚmVrc d 2006 À`m dZhŠH$ H$ m`ÚmVrc VaVwXrZwgma O{_Zrda d àXoemda Amnco hŠH$ àñWm{nV H$ aÊ`mMo à`ËZ H$ arV AmhoV. {dZmeH$ mar AÞ Am¡Úmo{JH$ aU XoIrc H$ mhr Am{Xdmgr nQ²> Q> çm§_Ü`o Mmcy Amho. CXm. _h~y~ ZJa {OëømVrc M|My Am{Xdmgr O_mVrcm g~{gS> rMo Am{_f XmIdyZ Ë`m§Zm ~rQ> r H$ mngmMo CËnmXZ H$ aÊ`mH$ S> o didco.

H$ sQ> H$ ZmeH$ m§À`m dmnam_wio `oWrc _mVrMr gw{nH$ Vm Iam~ Pmcr. _Y_mem§Mo à_mU nyU©nUo KQ> co VgoM ImÚmÝ` {nH$ dÊ`mMo à_mU XoIrc ~è`mn¡H$ s Kgaco. `mda Jm§^r`m©Zo {dMma H$ ê$ Z d qMVZ H$ ê$ Z cmoH$ m§Zr Amnë`m h§Jm_mZwgma AÞYmÝ` {nH$ mMo d dZñnVrMo VgoM àm{U_mÌmMo {Z`moOZ ~Z{dco. Ë`m_Ü`o O¡d{d{dYVm d AÞ _hmoËgd B.Mm g_mdoe Ho$ cm. ho {Z`moOZ Ë`m§Mo O§Jcmer Agcoco ZmVo VgoM n`m©daU ~XcmÀ`m à{H«$ `oda _mV H$ aÊ`mÀ`m eŠ`Vm `mMm ñnï> nUo XmIcm XoVo. `m à`moJm_wio Amncr {nHo$ gmoSy> Z H$ mnyg H$ aUmao eoVH$ ar nwÝhm Amnë`m nma§nm[aH$ nrH$ nÕVrH$ S> o dico Am{U H¥$ fr n`m©daUr` Ñ{ï> H$ moZmVyZ {nHo$ KoVcr OmD$ cmJcr. `mVyn namJrH$ aUmMr à{H«$ `m nwÝhmgwê$ Pmcr d _Y_memMo à_mU dmTy> cmJco. Am§Y« àXoeÀ`m {MÎmya {OëømV X{cV _{hcm Ë`m§À`m g_mOmÀ`m O_rZ hŠH$ mÀ`m cT> çmcm ZoV¥Ëd XoV AmhoV. Ë`m§À`m `m cT> çm_Ü`o EH$ _hÎdmMm _wÔm Amho Am{U Vmo åhUOo O{_Zr Ë`m§À`m Vmã`mV Amë`mda Vo

`m Hw$ Qw§> ~mbm eoVrgmR> r newYZmMr OmñV _XV hmoVo.

H¥$ fr n`m©daUr` nÕVrZo eoVr H$ aVrc. Ë`m~m~V Agcoco nma§nm[aH$ kmZ,~wÕr, gamd `mMm dmna H$ ê$ Z O{_ZrMm nmoV gwYmaUo d nrH$ O¡d{d{dYVm gmYZo Ë`m§Zm eŠ` hmoUma Amho. `m à{H«$ `oZo _{hcm§Zm nwéfàYmZVm, _{hcmdarc AÝ`m`-AË`mMma d ^oX^md `m {damoYmV EH$ {ÌV cT> Ê`mMr VmH$ V {_imcr. AmO _{hcm§Zr ñdV…Mr doJir ~mOmanoR> C^macr Amho. OoWo Ë`m§Zr {Z_m©U Ho$ cocm _mc {dH«$ s Ho$ cm OmVmo. H$ mù`m cmoH$ arMr n¡Xmg XoUmè`m S> oŠH$ Zr _|T> rÀ`m OmVrMo g§dY©Z H$ ê$ Z CnOr{dH$ m {Z_m©U H$ aÊ`mgmR> r `m OmVrMo g§dY©Z d g§JmonZ ìhmdo åhUyZ Voc§JZm_Ü`o S> oŠH$ Zr Jmoèhocm _oH$ cm n|nmH$ mS> mê$ cm g§K_ AZoH$ {XdgmnmgyZ g§Kf© H$ arV Amho. øm _|T> çm _Q> U, IV d cmoH$ argmR> r Cn`wŠV AgVmV. `m cmoH$ arnmgyZ C~Xma Aem ãc±Ho$ Q> (Km|JS> r) ~Zdë`m OmVmV. ZìdXmÀ`m XeH$ mÀ`m _Ü`mda Zo„moa ZmdmÀ`m Ho$ gmi nU cmoH$ a Zgcoë`m _|T> çm S> oŠH$ Zr H$ inmV gmoS> Ê`mMo YmoaU nwT> o AmUco. Am§Y« àXoeÀ`m {H$ ZmanÅ> rdarc `m OmVrÀ`m {_lUm_wio ~rZ cmoH$ arMr _|T> çm§Mr n¡Xmg Pmcr. g§K_Zo à`ËZ H$ ê$ Z S> oŠH$ Zr dmUmMr n¡Xmg nwÝhm gwê$ Ho$ cr. OyZ 2018


_{hbm§Zr H$ obobr ~rO {d{dYVoMr _m§S> Ur

BVa g_mOmVrc cmoH$ m§Zm nU Ë`mgmR> r V`ma Ho$ co d ~o„moa dmUmÀ`m OmJr SoŠH$ Zr dmUmÀ`m _|T> çm ~XcdÊ`mg àmoËgmhZ {Xco. AÞ gmd©^m¡_ËdmgmR> r Ë`m§Mm _hÎdmMm AO|S> m åhUOo O§Jcm_Ü`o eoù`m_|T> çm§Zm MamB© H$ aÊ`mMm A{YH$ ma, ~m^yiMr PmS> o VmoS> Ê`mg AQ> H$ md, gm_y{hH$ MamB© joÌ {Q> H$ dyZ R> odUo, neyÀ`m Amamo½` godm§Mo ImOJrH$ aU Wm§~dÊ`mgmR> r emgZmda X~md AmUUo B. hmo`. S> oŠH$ Zr OmVrÀ`m _|T> çmMr n¡Xmg nwZñWm©{nV Ho$ ë`m_wio cmoH$ arMr CncãYVm d Ë`mnmgyZ Km|JS> r ~ZdyZ ñWm{ZH$ ~mOmamV {dH$ Uo eŠ` Pmco. `mcm {H$ _VgwÕm OmXm {_iVo. H$ maU cmoH$ arMr JwUdÎmm Mm§Jcr AgVo. Am§Y« àXoe_Ü`o gZ 2011 _Ü`o lr. Jmonr g§K_ `m§Zr H§$ nÝ`mMr _ŠVoXmar g§nwîQ> mV AmUÊ`mgmR> r ñdV- XwYmMm doJim ~mOma C^m Ho$ cm. `mÛmao 6 {cQ> a XwYmnmgyZ gwê$ Ho$ cocm hm ~mOma AmO 600 {cQ> an`ªV Jocm d AmOy~mOyÀ`m 5 JmdmVrc 80 eoVH$ ar _XZmn„r `oWrc Z{OH$ À`m emim d gw_mao 150 Xwgao J«mhH$ `m§Zm Vo XyY {dH$ V AmhoV. g§K_Mo gXñ` Am{U J«mhH$ {_iyZ XwYmMo ^md R> adVmV. eoVH$ ar {d{dY ImÚ {nHo$ KoVmV. Ogo H$ s ^aS> YmÝ`o, H$ S> YmÝ`o, Voc{~`m Am{U ^mÁ`m. ñdV…À`m dmnam{edm` {e„H$ am{hcocr ^aS> YmÝ`o à{H«$ `m H$ ê$ Z Z{OH$ À`m hm°pñnQ> c_Ü`o WmQ> coë`m XwH$ mZmV {dH$ co OmVo. AcrH$ S> o ñWm{ZH$ AÞ nXmW© {dH«o$ Ë`m§Zm ^aS> YmÝ`o {dH$ Ê`mg gwédmV Ho$ cr. AZoH$ dfm©À`m AWH$ à`ËZmZr `m ñWm{ZH$ AÞ {dH«o Ë`m§Zr ho _mÝ` H$ obo H$ r gaH$ maÀ`m Ý`mhar_Ü`o ^aS> YmÝ` {_{lV nXmW© Agm`cm hdoV. `m_wio Amamo½`Xm`r AÞ Im`cm {_iVo d ñWm{ZH$ Amamo½`dY©H$ {nH$ m§Zm ~mOmanoR> {_iVo Ago Xwhoar hoVy gmÜ` Pmco. ^m§S> dcXmar AW©ì`dñWm EH$ M àH$ maÀ`m CËnmXZmMr EH$ m{YH$ maemhr àmoËgm{hV H$ aVo d FSI `mMm {damoY H$ aVo. ñWm{ZH$ ~mOmanoR> m hmM EH$ _mJ© OmJ{VH$ sH$ aUmÀ`m emofUmcm AmìhmZ XoUmam _mJ© Amho. H$ maU `m_Ü`o ñWm{ZH$ CËnmXZ, Ë`mMo ^md, Ë`mMm AmhmamVrc dmna B. ~m~r ñWm{ZH$ m§À`mM {Z`§ÌUmV amhVmV. `m_Ü`o ñWm{ZH$ cmoH$ m§Mr CnOr{dH$ m A~m{YV amhVo. EImÚm ^mJmV Oo {nH$ Vo Vo ImUo, {eëcH$ amhVo Vo Ë`mM ^mJmV BVam§Zm {dH$ Uo VgoM XwîH$ mimgma»`m n[apñWVrV Cn`moJr nS> oc Aer Ë`mMr gmR> dUyH$ H$ ê$ Z R> odUo ho Iao _mJ©Xe©H$ VÎd Amho. {deofV…

ñWm{ZH$ ~mOmanoR> o_wio J«mhH$ mgmo~VMm g§dmX d CËnmXH$ mÀ`m AmOr{dH$ m dmMdUo ho eŠ` hmoVo. g_wXm` H¥$ Vr g§emoYZ H$ ê$ Z {d{eï> cmoH$ m§Mr g§emoYZ H$ aÊ`mMr _ŠVoXmar Z _mZUo hm XoIrc Am_À`m H$ m_mMm EH$ ^mJ Amho. `mgmR> r AmKmS> r_Ü`o cmoH$ m§Mo H$ m`© JQ> H$ ê$ Z g_ñ`m§Mm emoY KoUo, g_wXm`m_Ü`o gVV Ë`mda g§dmX/MMm© KS> dyZ AmUUo Aem à{H«$ `m KS> {dë`m OmVmV. `mVyZ gO©Zerc H¥$ Vr ñWm{ZH$ , amÁ` d amï´> r` nmVirda {Z_m©U hmoVmV d _moR> çm ñVamda KwgiU hmoD$ Z `mVyZ R> mog H¥$ Vr d _mo{h_m V`ma hmoVmV. `mVyZM XyY ì`dgm`mVrc g§H$ Q> , ~r\$ ~§Xr, OUwH$ s` namdVuV {nHo$ Am{U Am{XdmgtÀ`m O{_Zr hS> nUo Aem àíZm§da Am_À`m _mo{h_m gwê$ AmhoV. Midi C^maUr ehar d J«m_rU ^mJmVrc emim, _hm{dÚmc`mVrc _wco d `wdH$ m§n`ªV nmohmoMyZ Ë`m§À`mer g§dmX gmYZo hr aU{ZVr nwT> rc MidirMm EH$ J§^ra ^mJ Amho. emim, _hm{dÚmc`o VgoM Voc§JUmVrc Hw$ S> mir `oWo Agcoë`m H|$ Ðm_Ü`o XoIrc ho g§dmX KS> dyZ AmUVm `oVrc. (www.kudali.org) Am_À`m g§KQ> ZoÀ`m ^{dî`mÀ`m Ñï> rZo doJdoJio àíZ C^maUo, d¡Mm[aH$ nmVirda MMm© KS> dyZ AmUUo `mgmR> r `m _wcm§Mr d `wdH$ m§Mr à{V~ÕVm _hÎdmMr amhrc. Ë`mgmR> r nwT> rc {df`/_wÔo {dMmamYrZ AmhoV. H¥$ fr n`m©daUr` eoVH$ è`m§Zm ^oQ> Uo - Ë`m§À`m eoVmda d _|T> çmÀ`m H$ inmZm ^oQ> r XoUo - Ë`m§À`m eoVmda {nH$ dcoco AÞ ImUo - Ë`m Ë`m {R> H$ mUmMo O¡d{d{dYVm _moOUr H$ aUo - g§ñH¥$ Vr, n`m©daU, ImÚ `m§À`mer cmoH$ m§Mr Agcocr Zmi g_OyZ KoUo - AÞ gmd©^m¡_Ëd_Ü`o AmS> `oUmè`m g§aMZm d KQ> H$ `m~m~V àíZ C^o H$ aUo - _mVr, eoU, ~rO g§X^m©V H$ m_ H$ aUo {eH$ Uo - Amnco {dMma, Ñ{ï> H$ moZ JmUr, ZmM, {MÌ, H$ cm `mÛmao àH$ Q> H$ aUo B.AZw^d d {_imcocr {eH$ dU `m AmYmamda Amnë`mcm emim _hm{dÚmc`m_Ü`o à`moJ H$ aUo Ogo H¥$ {f n`m©daUr` nÕVrZo ^mOm§Mr bmJdS> {H§$ dm nag~mJ V`ma H$ aUo. hr _wbo/`wdH$ d Ë`m§Mo nmbH$ `m§À`mgmR> r n{adV©ZmMr gwê$ dmV hmoD$ eH$ Vo. ñdV:Mr AÞì`dñWm d Cn^moJmMm Z_wUm `mda {Z`§ÌU {Z_m©U H$ aUmar hr _moR> r gwê$ dmV hmoD$ eH$ Vo. dgmhVdmX _moSy> Z H$ mT> Umar d Z_wZoXma Aer n{hë`m {nT> rH$ Sy> Z Xwgè`m {nT> rH$ S> o hñVm§V[aV hmoUmar d nañna g§ñH¥$ Vr_YyZ àM{cV {ejUmMr à{H«$ `m _wimV "AÞ gmd©^m¡_Îdm'H$ SoPonmdUmar Q> ßno AmhoV. `m Qß`mÀ`m AmYmaoM {Z_m©U H$ aVo. `m n[apñWVrV Aem AmJ«hmÀ`m B§ÐYZwî`mÀ`m AmYmaoM Amåhr AÞ d eoVrda _ŠVoXmar H$ aUmè`mÀ`m OmoIS> rVyZ gwQ> H$ m H$ ê$ eH$ Vmo. Ë`mÛmaoM Amåhr ImÚ {d{dYVm, g§ñH¥$ Vr `mdarc Am_Mo A{YH$ ma dmMdy eH$ Vmo d `mVyZM ^y_r _mVm d EH$ Xwgè`mer gwg§dmX `wŠV Ago ^{dî`mVrc OrdZ OJy eH$ Vmo. The Food Sovereignty Alliance A-21 Sainikpuri Secunderabad-500094 Telangana, India www.foodsovereigntyalliance.wordpress.com

AZwdmX … gwaoe cwbo d XÎmm nmQ> rc Source : Seed of resistance for food sovereignty : a relook LEISA India, March 2017


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.