Êb÷ºÉå¤É®ô 2014 +ÆEò 2
Magzine on Low External Input Sustainable Agricultrue
Êb÷ºÉå¤É®ô 2014 +ÆEò 2 ueerpee-Fbef[Ùee ns efveÙelekeâeefuekeâ Des.Sce.F&. HeâeTb[sMeve leHexâ ØekeâeefMele kesâues peeles. lÙeeÛeer ogmejer DeeJe=òeer ceje"er Yee<esle ÙegJee ®jue DemeesefmeSMeve, veeiehetj ceeHe&âle uesKebeÛee ceje"er DevegJeeo keâ®ve ØekeâeefMele keâjerle Deensle. cegKÙe mebheeokeâ kesâ.Jner.Sme Øemeeo Des.Sce.F&.HeâeGb[sMeve JÙeJemLeehekeâerÙe mebÛeeuekeâ šer.Sce jeOee Des.Sce. F&. HeâeGb[sMeve ceje"er mebheeove ollee heešerue, ÙegJee ®jue DemeesefmeSMeve, veeiehetj ceje"er DevegJeeo [e@. meefjlee ceesJee[s, ollee heešerue, [e@. efJeveeso Ke[mes, ue#ceerkeâeble he[esUs, megjsMe uegues ßeer. Deefveue yeesje[s, ßeerce. MegYeebieer he[esUs DevegJeeo mecevJeÙeve De®Ce kegâceej efMeJejeÙe ØeMeemeve ®keäceerveer peer.peer Des.Sce. F&. HeâeTb[sMeve ÙegJee ®jue DemeesefmeSMeve 23, oeleerj efveJeeme, vÙet Decejveiej, efÛeKeueer jes[, ceevesJee[e efjbie jes[,veeiehetj - 440034. Heâesve : +91-712-2743972 / 2743986 Fcesue : info@yraindia.org JesyemeeF&š : www.yraindia.org Des.Sce.F&. HeâeGb[sMeve veb. 204, 900 Hetâš efjbie jes[, 3 Hesâpe, yeeveeMebkeâjer, 2 je yuee@keâ, 3 jer mšspe, yebieueesj - 560075, Yeejle Heâesve : +91-080-2669 9512, +91-080-26699522 F&cesue : + amebang@giasbg01.vsnl.net.in He@âkeäme : + 91-080-26699410 ÚheeF& : efovesMe «eeHeâerkeâ, veeiehetj cees.9422119631 cegKe he=‰ Heâesšes : Dee@jiee@efvekeâ meWšj.DeesDeejpeer
efØeÙe JeeÛekeâ }erpee- Fbef[Ùee šerce leHes&â DeeHeCee meJee&vee neefo&keâ MegYesÛÚe. }erpee Fbef[Ùee Ûee otmeje Debkeâ ceje"er ceOÙes ÚeHetve DeeHeuÙee neleele ÅeeÙe}e Deecne}e Deevebo neslees Deens. Heefn}e Debkeâ efkeâceeve 500 ef"keâeCeer HeesnesÛe}e. Deveskeâebveer Debkeâ JeeÛe}e Demes}Ûe. Deecner DeeHeuÙee øeefleef›eâÙee DeHesef#ele keâjerle Deenesle. keâ=HeÙee DeeHeuÙee øeefleef›eâÙee ÙegJee ®j} DemeesefMeSve ÛÙee HeòÙeeJej Hee"JeeJÙee. efkeâJee Fces}Jej Hee"JeeJÙee. meÅee efpekeâ[s eflekeâ[s Mesleer Je Meslekeâjer De[ÛeCeerle DemeuÙeeÛeer ÛeÛee& DeeHeuÙee}e SskeâeÙe}e Ùesles. efJeoYee& meejKÙee øeosMeele, DeebOeü øeosMeele Deveskeâ Meslekeâjer DeelcenòÙee keâjleevee Dee{Uleele. jespe Jele&ceeve He$eele yeelecÙee JeeÛeeÙe}e efceUleele. MeemeveeÛÙee HeeleUerJej ÙeeJej leele[erÛes Je otjieeceer GHeeÙe ÙeespeCÙee yeeyele øeÙelve JneJesle Ùee mee"er meJe&Ûe peve DeHes#ee keâjleele. Meemeveeves ¢ee yeeyeer iebYeerjHeCes IÙeeÙe}eÛe nJÙeele. Mesleer MeemJele nesCes, HeâeÙeÅeeÛeer nesCes DeeJeMÙekeâ Deens. Mesleer GlHeeove, GlHevve, YejIees<e Demes} lejÛe Meslekeâjer Ieškeâ Ûeebie}s peerJeve peies}. Ùeemee"er efJeefJeOe ef"keâeCeer efJeefJeOe øekeâejÛes øeÙelve Je øeÙeesie kesâ}s peele Deensle. DeMee øeÙeesieebvee oeo osCes, mecepetve IesCes Je MeemeveeleHes&â, mJeÙebmesJeer mebmLeeleHes&â DeMee øeÙeesieebvee ceole keâjCes, efJemleej keâjCes DeeefCe SketâCeÛe, HeÙee&JejCe, DeejesiÙe, MesleerÛes DeLe&keâejCe, HegjsMes DevveOeevÙe GlHeeove Je HegjJe"e DeeefCe meceevelee Ùee iees<šer øelÙe#eele ÙesCÙeemee"er MeemJele Mesleermee"er øelÙeskeâeves menÙeesie Je menkeâeÙe& keâjCes iejpesÛes Deens. ¢ee DebkeâeceOÙes DeMee keâener øeÙeesieeÛeer ceeefnleer DeeHeuÙeeHeÙeb&le Deecner HeesnesÛeJele Deenesle. veJe ÙegJekeâebvee Mesleerle keâmes efškeâJetve "sJelee ÙesF&} ÙeeÛee øeÙelve osKeer} Skeâe }sKeeceOÙes DeeHeuÙee}e JeeÛelee ÙesF&}. DemesÛe øeÙelve DeeHeCeeHewkeâer keâesCeer keâjle Demeleer}DeeefCe les ÙeMemJeer Pee}s}s Demeleer} lej les vekeäkeâer Deecne}e ef}ntve keâUJee. DeMee øeÙelveebÛee }sKeeÉejs øemeej keâjCes keâoeefÛele MekeäÙe nesF&}. Debkeâ JeeÛetve øeefleef›eâÙee pe¤j Hee"Jee.
mebHeeokeâ ceb[U ueerpee cnCepesÛe yeensjerue ueeieleerÛee DelÙeuhe Jeehej Je MeeÕele Mesleer ØeCeeueer nesÙe. pÙee MeslekeâNÙeebvee heÙee&JeCee&rÙe meblegueve ve efyeIe[efJelee Mesleer Glheeove Je Glhevve Jee{JeeÙeÛes Deens DeMee MeslekeâNÙeebmee"er ne Skeâ leebef$ekeâ Je meeceeefpekeâ heÙee&Ùe Deens. mLeeefvekeâ mebmeeOeveeÛee Je vewmeefie&keâ Øeieleer ÙeebÛee Mesleer ØeCeeueer ceOÙes ÙeLeeÙeesiÙe Jeehej DeeefCe iejpe he[uÙeeme kesâJeU keâener yee¢e ueeieleerÛee megjef#ele Je me#ece Jeehej ns ueerpeeÛes lelJe Deens. mJele:Ûes Ghepele %eeve, keâewMeuÙe, ceguÙes Je mebmke=âleerÛÙee DeeOeejeJej Deeheues YeefJe<Ùe GpJeue keâjCÙeeÛeer Gceea DemeuesuÙee ceefnuee Je heg®<e MeslekeâNÙebeÛes ns Skeâ Gpee&mLeeve Deens. Meslekeâjer DeeefCe mebyeefOele IeškeâebÛÙee menYeeieer heæleerves #eceleeJe=æer keâjCeejb ns Skeâ ceeOÙece Deens. Skebâoj Mesleer ØeCeeueer megOeejCee Je yeouelÙee iejpebevegmeej lÙee ceOÙes yeoue keâjCes DeeefCe nesCeejs yeoue ÙeesiÙe Øekeâejs Deelcemeele keâjCÙeemee"er ueerpee ns Skeâ ceeie&oMe&ve Deens. ueerpeeÉejs MesleerÛÙee heejbheeefjkeâ %eeve Je MeeŒeerÙe %eeveeÛee keâeUpeerhetJe&keâ efceueehe kesâuee peelees Je heg{s lÙee DeeOeejeJej DeeJeMÙekeâ OÙesÙe OeesjCes leÙeej keâjCÙeemee"er ØeÙelve kesâuee peelees. DeMee OeesjCeebÛee Jeehej, Øemeej, ØeÛeej keâjCÙeeÛes osefKeue ns meeOeve Deens. ueerpee ner Skeâ mebkeâuhevee Deens, Skeâ °erkeâesve Je jepekeâerÙe mebosMe Deens.
MISEREOR founded in 1958 is the German Catholic Bishops' Organization for Development operation. For over 50 years MISEREOR has been committed to fighting poverty in Africa, Asia and Latin America. MISEREOR's support is available to any human being in need - regardless of their religion, ethnicity or gender. MISEREOR believes in supporting initiatives driven and owned by the poor and the disadvantaged. It prefers to work in partnership with its local partners. Together with the beneficiaries, the partners involved help shape local development processes and implement the projects. This is how MISEREOR, together with its partners, responds to constantly changing challenges, (www.misereor.de; www.misereor.org)
Des.Sce. F&. HeâeTb[sMeve heejbheeefjkeâ %eeve Je veJeveJeerve leb$e%eeve ÙeebÛee mebiece keâ™ve DelÙeuhe yeenŸe ueeieleerÛÙee lelJeeJej vewmeefie&keâ mebmeeOeveeÛes Gòece JÙeJemLeeheve megefveef§ele keâjerle MeeÕele GheefpeefJekesâuee Øeeslmeenve osCeejer mebmLee Deens. nÙee nsletves oKKeve Yeeieelener mebmLee ueneve Je ÚesšŸee Meslekeâjer kegâšgbyeemeesyele,efMe#eCe,ØeefMe#eCe,heejbheeefjkeâ %eeve mee"JeCe,efJeefJeOe mebmLee mebIešvee meesyele DevegYeJeebÛeer osJeeCe IesJeeCe keâjerle Mesleer heOoleerÛes efJeefJeOe heÙee&Ùe meelelÙeeves MeesOele Demeles. Deieoer leUeieeUele peeTve ieeJeeleerue FÛÚgkeâ MeslekeâNÙeebmeesyele lÙebevee efJeefJeOe HeâeÙeosMeerj heÙee&Ùe GheueyOe keâ™ve osCÙeeÛes ØeÙelve nŸee mebmLesleHexâ kesâues peeleele. DeMee ef"keâeCeer Flej Deveskeâ Meslekeâjer, mebmLee-mebIešveebvee efMekeâCÙeeÛeer mebOeer cnCetve keâeÙe&›eâce DeeÙeesefpele kesâues peeleele. ÙegJee ®jue DemeesefmeSMeve ner mebmLee vewmeefie&keâ mebmeeOeveeÛÙee mebJeOe&veemeesyele lÙeebÛÙee ÙeesiÙe JÙeJemLeeheveeJej DeeOeeefjle «eeceerCe Je DeeefoJeemeer #es$eele ieefjyeerJej ceele keâjCÙeemee"er veJeveJeerve GheefpeJekesâÛes ØeÙeesie Je heÙee&Ùe efvecee&Ce keâjCÙeeme ueneve Meslekeâjer, Meslecepetj, DeeefoJeemeer Je «eeceerCe iejerye mecegneme ceole keâjerle Demeles. ÙeeceOÙes ceeefnleermee"er efJeMes<e ØeÙelve kesâues peeleele.Mesleer Je Meslekeâjer mebyeefOele efJeefJeOe ØeMveebJej OeesjCeelcekeâ heeleUerJej ÙeesiÙe les efveCe&Ùe Je yeoue Ie[JeCÙeeÛee efJeMes<e ØeÙelve Flej jepÙe Je je<š^erÙe heeleUerJejerue mebIešvebe meesyele kesâues peeleele. ueerpee Fbef[ÙeebÛes efveÙele keâeefuekeâ ceje"er ceOÙes ØekeâeefMele keâjCÙeeÛee Ghe›eâce ne osefKeue lÙeeÛeeÛe Skeâ Yeeie Deens.
2
Deveg›eâceefCekeâe 4-5
ef[meWyej 2014 Debkeâ -2 je
MeemJele Tme ueeieJe[ leb$e%eeve Glheeove Jee{ermeesyele heÙee&JeCeerÙe heoefÛevn keâceer keâjCÙeeÛes heÙelve cetU uesKekeâ : efyekeâMeece iegppee Je Ùeg.Sme. vešjepeve MeemJele Tme }eieJe[ leb$e%eeve (SSI) ner Skeâ veeefJeCÙeHetCe& ke=â<eer GlHeeove HeOoleer Deens pÙeecegUs HeÙee&JejCeerÙe Nneme keâceer neslees. ns leb$e%eeve DeefleMeÙe Jesieeves Yeejleeleer} Tme GlHeeokeâebceOÙes øeÛeef}le nesle Deens.(SSI) }e, lÙeeÛÙee peemle GlHeeove, heeCÙeeÛee keâceer Jeehej Je efkeâceeve ke=âef<e efveefJe‰ Ùee iegbCeecegUs Skeâ DeeoMe& Tme }eieJe[ leb$e%eeve ueJekeâjÛe cnCetve ueJekeâjÛe ceevÙelee efceUsue. efJeefJeOe IeškeâebÛÙee mecevJeÙeerle øeÙelveebcegUs SSI Ûee HewâueeJe ceole nesF&}.meeshÙee keâjCÙeeÛee ØeÙelve kesâuee Deens. Jeeoeleerle DemeCeeNÙee ¢ee Mesleer heæleerÛÙee peJeU les DeeheCeeme IesTve peele Deensle.
7-9
eqJemleejeÛes Oe[s cetU uesKekeâ : šer. Sce. jeOee meOeve Oeeve ueeieJe[ heæleer ner %eeveeJej DeeOeeefjle heæleer Deens DeeefCe leer melele efJekeâmeerle nesle Deens. ¢ee heæleerÛee peemleerle peemle Je MeeÕele Øemeej keâjCÙeemee"er efJeefJeOe ØekeâejÛes ØeÙelve keâjeJes ueeieleerue. %eeve Je=æer menYeeefielee meleleÛes ceeie&oMe&ve, {eÛÙeebiele mecevJeÙeve DeeefCe mejkeâejer ceole ÙeebÛeer efveleeble iejpe Ùeemee"er ueeiesue.
10-12 heef[keâ peefceveerletve megKeeÛeer megieer - keâe{Ceermee"er leÙeej Peeuesues Deebyes cegU uesKekeâ : heg<heuelee heeveer Lees[ŸeeMee yee¢e meneÙÙeecegUs heeveheesmeer ieeJeeleerue DeeefoJeemeer mecegneves DeeheuÙee heef[keâ peefceveer Glheeokeâ yeveJeuÙee. Jee{JeuesuÙee Pee[eveer lÙeevee GlheVe Jee{ lej efoueerÛe heCe lÙeeÛe yejesyej meJe& mecegneuee Je ieeJeeueeÛe Skeâ$e yeebOeues DeeefCe heueeÙeve hetCe& heCes LeebyeJeues.
13-15 mesboüerÙe ke=â<eer GlHeeove HeOoleer cegU uesKekeâ : nefj<e lesJeejer Je Hegvece lesJeejer Mesleerleer} veefJeve efHe{er peer jemeeÙeefvekeâ Mesleer HeOoleerJej peemle DeJe}byetve Deens, DeMee peieYejeleer} ÙegJee JÙeeJemeeefÙekeâebvee mesboüerÙe Mesleer HeOoleerÛes efMe#eCe osCÙeemee"er [y}t.[y}t.Dees.Dees.SHeâ Fbef[Ùee (wwoof-India) lÙeebvee Yeejleeleer} mebsoüerÙe MesleerÛÙee mebHekeâe&le DeeCeCÙeeÛes keâeÙe& keâjerle Deens.hegJeea jeyeefJele Deme}suÙee Deveskeâ GHe›eâceebletve les MeslekeâNÙeebvee mesboüerÙe Mesleer HeOoleer efMekeâefJeCÙeemeesyeleÛe peieYejeleer} efJeÅeeLÙee&bvee pes mesboüerÙe Mesleer HeOoleer efMeketâ FefÛÚleele lÙeebvee DeMee MesleebJej øelÙe#e keâece keâjCÙeeÛeer Je lÙeeÉejs efJeefJeOe osMeebleer} meebmke=âeflekeâ osJeeCe-IesJeeCe keâjCÙeeÛeer mebOeer GHe}yOe keâ¤ve osles.
16-18 yengmlejerÙe YeepeerHee}e MesleerHeOoleer cegU uesKekeâ : ØekeâeMe efmebie Meslekeâjer vesnceerÛe veefJeve keâuHevee DeeHeuÙee Mesleele JeeHejleele DeeefCe vetleve HeOoleer DeJe}byeveeves efkeâlÙeskeâ mLeeefvekeâ leb$e%eeve leÙeej nesleele. nÙee vetleve HeOoleer mLeeefvekeâ JeeleeJejCeeÛes meKees} %eeveeJej DeeOeejerle lemesÛe HeÙee&JejCe Je JeeleeJejCeeMeer megmebiele Demeleele. nÙee }sKeele Yeejleeleer} GllejeKeb[ jepÙeeleer} efncee}Ùeeleer} ceOÙece GbÛeerJejer} Kes[Ùeeleer} DeuHeYegOeejkeâ MeslekeâNÙeebveer leÙeej kesâ}suÙee YeepeerHee}e vegleve GlHeeove HeOoleerÛes efJeM}s<eCe kesâ}s Deens.
19-20 ‘Mesleer’ ceOÙes ÙegJee Ûee efškeâeJe cegU uesKekeâ : [er. LebieheefoÙeve MesleerceOetve efkeâceeve GlheVe efceUCes keâef"Ce DemeuÙeeÛes ue#eele DeeuÙeecegUs yengleskeâ ÙegJee GheefJekesâmee"er Mesleer JÙeefleefjòeâ Flej ef"keâeCeer mebOeer MeesOele Deensle. ¢ee mecemÙesJej ceeie& cnCetve Ùeeveer oesve Je<ee&Ûee ØeefMe#eCe keâeÙe&›eâce meg¤ kesâuee Deens. Ùee ceOÙes «eeceerCe ÙegJekeâevee Mesleer MeeÕele yeveefJeCes Je HeâeÙeÅeeÛeer yeveJeCesÛes ØeefMe#eCe efoues peeles.
3
MeemJele Tme }eieJe[ leb$e%eeve GlHeeove Jee{ermeesyele HeÙee&JejCeerÙe HeoefÛevn keâceer keâjCÙeeÛes øeÙelve Biksham Gujja and U.S. Natarajan
MeemJele Tme }eieJe[ leb$e%eeve (SSI) ner Skeâ veeefJeCÙeHetCe& ke=â<eer GlHeeove HeOoleer Deens pÙeecegUs HeÙee&JejCeerÙe Nneme keâceer neslees. ns leb$e%eeve DeefleMeÙe Jesieeves Yeejleeleer} Tme GlHeeokeâebceOÙes øeÛeef}le nesle Deens. (SSI) }e, lÙeeÛÙee peemle GlHeeove, heeCÙeeÛee keâceer Jeehej Je efkeâceeve ke=âef<e efveefJe‰e Ùee iegbCeecegUs Skeâ DeeoMe& Tme }eieJe[ leb$e%eeve ueJekeâjÛe cnCetve ueJekeâjÛe ceevÙelee efceUsue. efJeefJeOe IeškeâebÛÙee mecevJeÙeerle øeÙelveebcegUs (SSI) Ûee HewâueeJe ceole nesF&}. Tme ns Yeejleele keâeHemeeveblej ogmeNÙee ›eâceebkeâeÛes ke=â<eer- DeewÅeesieerkeâ efHekeâ Deens. peieeceOÙes yeÇePeerue hee"eshee" ogmeNÙee mLeeveeJej Deme}s}s Je 350 oMe}#e šve Jeeef<e&keâ GlHeeove Demeuesues ns heerkeâ 5 oMe}#e ns. #es$eeJej IesleuÙee peeles. Tme ns ieüeceerCe Yeeieele Deboepes 90000 keâjes[ (17 billion USD) ¤HeÙeeÛes ÙeesieoeveemeesyeleÛe Jeerpe Je FLesvee@} GlHeeoveeÛee Skeâ HeÙee&Ùe megOoe Deens. DeeefLe&keâ Je meeceeefpekeâ HeâeÙeÅeecegUs Tme ns Yeejleele YeefJe<ÙeeceOÙes cenlJeeÛes Heerkeâ Demes}. Hejbleg meOÙee Tme }eieJe[erle Deveskeâ De[ÛeCeer Deensle. pemes keâceer GlHeeove, JeeCeebÛeer DeJeveleer, ke=â<eer efveefJe<"ebÛÙee Jee{}suÙee efkebâceleer, Jee{}suÙee jesie Je efkeâ[erbÛee øeeotYee&Je, peefceveerÛeer Iemej}s}er GlHeeokeâlee, #eejlee, HeeCeer meeÛeCes Je og<keâeU F. cegUs TmeeÛeer }eieJe[ melele keâceer nesle Deens.heeCeeršbÛeeF ns osefKeue GmeeÛÙee keâceer GlHeeoveemee"er keâejCeerYetle Deens. TmeeÛeer HeeCÙeeÛeer ceeieCeer ner 1500-3000 efce.ceer. Demetve øecegKe efHekeâebceOÙes ner meJee&le peemle Deens. Gllej øeosMeele Pee}suÙee DeYÙeemeeceOÙes Demes Dee{Utve Dee}s Deens keâer, øelÙeskeâ Skeâ efkeâ}es meeKej leÙeej keâjCÙeeme Deboepes 2000 }eršj HeeCÙeeÛeer DeeJeMÙekeâlee Demeles. nÙeeÛee DeLe& Demee keâer, meeKej GlHeeoveemee"er YejHetj HeeCÙeeÛeer iejpe }eieles, SSI Ûee DeJe}bye kesâuÙeeme Heâej cees"Ùee øeceeCeele heeCÙeeÛee Jeehej keâceer keâjlee Ùeslees. MeemJele Tme }eieJe[ leb$e%eeve
(SSI)
ns Jej Gu}sKe kesâ}suÙee efJeefJeOe mecemÙeebÛes efveJeejCe keâjCÙeeÛee øecegKe HeÙee&Ùe cnCetve meOÙee GHe}yOe Deens. SSI ns ke=â<eer leb$e%eeveeÛÙee efJeefJeOe HeOoleerÛee veeefJeCÙeHetCe& mebÛe Demetve lÙeeceOÙes yesCÙeebÛee keâceer
SSI
4
mJele:ÛÙee Sme Sme DeeÙe huee@š ceOÙes Deeveboer Meslekeâjer
mJeleŠÛÙee Sme.Sme.DeeÙe. huee@š ceOÙes Deeveboer Meslekeâjer
JeeHej, veme&jerceOÙes jesHes leÙeej keâjCes, veefJeve }eieJe[ leb$eeÛee JeeHej keâjCes, Pee[ebceOeer} Deblej Jee{efJeCes, DevveoüJÙes Je HeeCÙeeÛes Ûeebie}s øeyebOeve FlÙeeoercegUs TmeeÛes GlHeeove HeefjCeecekeâej keâefjlÙee Jee{efJeCes MekeäÙe nesles. SSI Ûeer cegKÙe lelJes: pemes Skeâ [esUe Deme}suee legkeâ[e JeeHe¤ve TmeeÛeer
veme&jer leÙeej keâjCes, 25-30 efoJemeebÛeer jesHes Mesleele }eJeCes, oesve DeesUerleer} Deblej Jee{efJeCes (4-6 X 2 Hegâš), Tmee}e DeeJeMÙekeâ lesJe{sÛe HeeCeer osCes, HeeCÙeeÛee DeveeJe<Ùekeâ JeeHej šeUCes, mesboüerÙe KeleebÛee peemleerle peemle JeeHej keâjCes, ÛeebieuÙee DeeblejceMeeiele Je Heerkeâ mebj#eCeeÛes GHeeÙe Je DeeblejHeerkeâ HeOoleerÛee JeeHej pÙeecegUs peefceveerÛee GHeÙeesie DeefOekeâ keâeÙe&#ecelesves neslees. DeMee ke=â<eerHeOoleer hetJeeaheemetve Jeehejle neslÙeeheCe lÙee efJe<keâUerle neslÙee. Hejbleg 2009 ceOÙes [y}t [y}t SHeâ - Fef›eâme@š (WWF-ICRISAT) ÛÙee øekeâuHeele lÙee øeLeceÛe Skeâef$eleefjlÙee jeyeefJeCÙeele DeeuÙee. Sme.Sme.DeeÙe SRI ner cegKÙele: (
)
SSI Ûee efJemleej :-
Yeejleele SSI Ûeer mebkeâuHevee øeeÙeesefiekeâ lelJeeJej meJe&øeLece YeejleerÙe GHeKeb[eleer} DeebOeüøeosMeele Je Gllej øeosMeele [y}t [y}t SHeâ-Fef›eâme@š øekeâuHeebleie&le jeyeefJeCÙeele Dee}er. 2009-2010 ceOÙes ØelÙeskeâ jepÙeele 10 ns. Jej SSI Ûes ÙeMemJeer øeelÙeef#ekeâ IesCÙeele Dee}s. ÙeeÛe keâe}eJeOeerle oesve mJebÙemesJeer mebmLeebÛÙee menkeâeÙee&ves 13 nskeäšjJej SSI Ûes øeelÙeef#ekeâ Deesef[Mee jepÙeele pees TmeeÛee meeiejer efkeâveejHešdšerÛee øeosMe Deens Je Hebpeeye jepÙeele 4 ns. #es$eeJej IesCÙeele Dee}s. Tme }eieJe[erÛÙee leerve JesieJesieUÙee øeosMeele Iesle}suÙee øeelÙeef#ekeâebÛes DeeMeeoeÙekeâ Je DeHes#ee peemle ÙeMeecegUs Speerßeer (AG SRI) ves øekeâuHeeÛÙee meceeHleerveblej SSI ÛÙee øemeejeÛeer peyeeyeoejer [y}t [y}t SHeâ-Fef›eâme@š Iesle}er. TmeeÛeer jesHeJeeefškeâe
OeeveeÛÙee ''ßeer`` (SRI) HeOoleer ÛÙee lelJeeJejÛe DeeOeejuesueer Deens. peer MeslekeâNÙeebceOÙes DeefleMeÙe HeâeÙeÅeeÛeer "j}er Deens. TmeeÛeer jesHeJeeefškeâe : Skeâ veeefJeCÙeHetCe& Sme.Sme.DeeÙe.(SSI) HeOoleer HeejbHeeefjkeâ HeOoleerle TmeeÛeer }eieJe[ ner GmeeÛes keâeb[s }eJetve kesâ}er peeles. Hejblet SSI HeOoleerle Skeâ [esUe JeeHe¤ve jesHeJeeefškesâle leÙeej kesâ}s}s Skeâ ceefnvÙeeÛes jesHe }eJe}s peeles. lÙeecegUs SSI }e ''ye[ Ûeer šskeävees}e@peer`` megOoe cnCeleele. ner HeOoleer pejer Deboepes 60 Je<ee&bHeemetve keâener MeslekeâNÙeebvee ceenerle nesleer. Hejbleg Meem$eMegOo Je SkeâelceerkeâefjlÙee efn}e øeefmeOoer osCÙeele Dee}er veJnleer. 1999 ceOÙes SSI ÛÙee veeefJeCÙeHetCe& HeOoleerÛeer Hegefmlekeâe ÚeHeCÙeele Dee}er. pÙeeceOÙes efHekeâeÛÙee øeyebOeveeÛeer mebHetCe& ceeefnleer ÛejCeyeOo HeOoleerves efo}er Deens. SSI HeOoleerÛes HeâeÙeos
SSI HeOoleerves }eieJe[ kesâ}suÙee Tme efHekeâele cegUebÛÙee peesceoej
Jee{ermeesyeleÛe peemle HegâšJes, pe}o Jee{}s}er TmeeÛeer GbÛeer Je pee[er efceUles. pÙeecegUs peemle GlHeeoveemeesyele meeKejsÛee Gleeje megOoe Jee{lees. TmeeÛeer efJejU }eieJe[ Je efHekeâeÛÙee pe}o Jee{ercegUs efkeâ[er Je jesieeÛeer }eieCe Heâej keâceer øeceeCeele nesles. ne JesieUe HeâeÙeoe SSI cegUs efceUlees. Ùee efMeJeeÙe nskeäšjer megceejs Ûeej šve GmeeÛeer (kebâe[s) yeÛele, Je jesheJeeefškesâ cegUs Deieoer heefnuÙeeÛe ceefnCÙeele 90% heeCÙeeÛeer yeÛele nesles. lemesÛe efhekeâeÛÙee mebhetCe& keâeueeJeefOele efJejU ueeieJe[er cegUs Je ef"yekeâ efmeÛebvee meejKÙee leb$eeÛÙee JeehejecegUs megceejs 30% heeCÙeeÛeer yeÛele nesles. SSI heOoleerceOÙes yeerÙeeCes Je GÛÛeeoveeÛes ØeceeCe megOoe Dee§eÙe& keâejkeâ efceUsue. heejbheeefjkeâ heOoleerves Gme ueeieJe[ kesâuÙeeme 1:6 les 1:8 Demes ns ØeceeCe SSI heOoleerceOÙes 9:60 les 9:00 SJe{s ØeÛeb[ Jee{les. lÙee cegUs veJeerve JeeCÙeeÛeer peueo Jee{ heCe nesles.
2010 ceOÙes mLeeHeve Pee}s}er AG SRI ner mebmLee SSI heOoleerÛes Heefj#eCe, megOeejCee Je øemeej Yeejleeleer} Tme GlHeeokeâ øeosMeele keâjerle Deens. SRI nÙee meeceeefpekeâ GHe›eâceeDebleie&le SRI Je SSI Ûee øemeej YeejleeleuÙee Deveskeâ ke=â<eer nJeeceeve øeosMeeleer} MeslekeâNÙeebceOÙes GlHeeove KeÛe& Je HeeCÙeeÛee JeeHej keâceer keâjCÙeemee"er keâjerle Deens. DeeleeHeÙe&ble meeKej keâejKeeves Je mJeÙemesJeer mebmLeebÛÙee menÙeesieeves AG SRI ner SSI Ûes Heefj#eCe Gllej øeosMe, Deesef[Mee, keâvee&škeâ, DeebOeüøeosMe Je ceneje<š^eceOÙes megceejs 1000 SkeâjJej keâjCÙeele Dee}s. nÙeeÛes DeefleMeÙe Ûeebie}s HeefjCeece efceUe}s. meJe& Mesleele GlHeeoveele HeefjCeecekeâejkeâ Jee{ Pee}s}er efomeueer. AG SRI ves npeejes MeslekeâNÙeebvee SSI JeeHejCÙeemee"er øeefMe#eCe efo}s Je meesyeleÛe lÙeebÛÙee }neve jesHeJeeefškeâe leÙeej kesâuÙee. AG SRI ner HeOoleer megOeejCÙeemeesyeleÛe }eieJe[ HeOoleer leÙeej keâjCes Je JeeCeebÛee nJeeceeveevegmeej øeeflemeeo Heefj#eCe keâjCÙeeÛes megOoe keâece keâjerle Deens. meOÙee SSI DeefleMeÙe øeeLeefcekeâ DeJemLesle Demetve lÙeeceOÙes Deveskeâ megOeejCee-pemes iegCeJellee megOeejCes, GlHeeove KeÛe& keâceer keâjCes F. keâjCÙeeÛee JeeJe Deens. Lees[keäÙeele veme&jer leÙeej keâjCÙeeÛÙee DeeoMe& HejerÛe}ve HeOoleerÛee DeJe}bye kesâuÙeecegUs SSI Ûes #es$e Jee{efJeCÙeeme Heâej ceole nesF&}.DeeefCe AGS Ûeb mebmLee lÙeeÛe keâeceele meÅee iegbleJesue Deens. meceesjÛeer JeešÛee} OeeveeÛÙee ''ßeer``(SRI) HeOoleerøeceeCesÛe SSI megOoe Tme }eieJe[erceOÙes iegCeJellee megOeejCÙeemeesyeleÛe GlHeeove Jee{ermee"er Ûeebie}er mebOeer GHe}yOe keâjles. Tme ns peemle HeeCÙeeÛeer iejpe Deme}s}s Heerkeâ Deens Je SSI ner HeeCÙeeÛÙee šbÛeeF&Jej Skeâ Ûeebie}e HeÙee&Ùe osles. keâceerle keâceer mebmeeOeves JeeHe¤ve, GlHeeove KeÛe& keâceer keâ¤ve Je TmeeÛeer GlHeeokeâlee Jee{Jetve SSI ner TmeeÛeer Jee{leer ceeieCeer HetCe& keâjCÙeeÛee SkeâcesJe GHeeÙe Deens. SSI ner HeÙee&JejCeHegjkeâ }eieJe[ HeOoleer Demetve pÙeecegUs HeÙee&JejCeeÛee
keâceerle keâceer Nneme nesle DemeuÙeecegUs Heâej Jesieeves efleÛee øemeej Yeejleele lej nesleÛe Deens. Hejbleg ogmeNÙee osMeebceOÙes pemes keâÙegyee F. ceOÙes megOoe efleÛee øemeej nesle Deens.SSI ner Skeâ DeeoMe& Tme }eieJe[ 5
HeOoleer cnCetve mebHetCe& Yeejleeleer} Tme HešdšÙeele øeÛeef}le nesF&}. nÙee}e keâener keâe}eJeOeer }eiet Mekeâlees. Hejbleg Heg{er} oMekeâele Yeejleeleer} }neve Je ceOÙece MeslekeâjerÛe veJns lej peieeleer} Deveskeâ osMeele SSI Ûee JeeHej Jee{}s}e Demes}. Hejblet nÙeemee"er }eskeâebÛes Je meeJe&peefvekeâ GHe›eâceeÛes lemesÛe Keepeieer GÅeesieeÛes menkeâeÙe& DeeJeMÙekeâ Deens. SSI ÛÙee Jee{ermee"er }eskeâebÛeer Je meeJe&peefvekeâ GHe›eâceeÛeer Je Keepeieer GÅeesie #es$eeÛeer Yeeieeroejer øeYeeJeer jener}. nÙee meJe& yeeyeerbmeesyeleÛe SSI }e Jee{efJeCes, ceeefnleerÛee øemeej, meeJe&peefvekeâ (Public) menYeeieeves Ûee}CeeNÙee Tme mebMeesOeve mebmLee Je peemle Ûeebie}e meeKejsÛee Gleeje efceUCÙeeÛeer DeHes#ee Deme}s}s meeKej keâejKeeves ÙeebÛÙeemeesyele keâece keâjCes ns Skeâ DeeJneveÛe Deens. ÛÙee keâeÙe&HeOoleerÛÙee DeeJneveemeesyeleÛe mebMeesOeveeÛÙee keâener yeeyeer pemes [esàÙeeÛeer (ye[ÛeerHe) iegCeJellee megOeejCes, [esUe keâe{CÙeeÛes SSI
megOeeefjle DeJepeej, pÙeecegUs ns keâece pe}o ieleerves nesF&} Je keâe{}suÙee [esUÙeebÛeer iegCeJellee ve Iemejlee mee"JeCetkeâ keâjCÙeeÛeer HeOoleer Je jesHeJeešerkesâÛee KeÛe& keâceer keâjCes nÙeekeâ[s }#e ÅeeJes }eies}. pÙeecegUs MeslekeâNÙeebvee jesHeebmee"er keâceerle keâceer KeÛe& keâjeJee }eies}. ner lÙeebÛÙeepeJeU Deme}suÙee ceÙee&efole mebmeeOeveeÉejs nÙeeHewkeâer keâener efJe<eÙeebJej keâeÙe& keâjerle Deens. AG SRI
Dr. Biksham Gujja E-mail : bg@agsri.com Dr.U.S. Natarajan E-mail : natrajan@agsri.com For More information : www.agsri.com Vol. 15 no. 1, March 2013
ceje"er DevegJeeo : ßeer. ue#ceerkeâeble he[esUs
efuepee Fbef[Ùee Flej Yeeef<ekeâ Debkeâ
keâVe[, lesueieg, leeefceU, DeesefjÙee
efnboer, ceje"er DeeefCe hebpeeyeer 6
efJemleejeÛes Oe[s T. M. Radha
meOeve Oeeve ueeieJe[ heæleer ner %eeveeJej DeeOeeefjle heæleer Deens DeeefCe leer melele efJekeâmeerle nesle Deens. ¢ee heæleerÛee peemleerle peemle Je MeeÕele Øemeej keâjCÙeemee"er efJeefJeOe ØekeâejÛes ØeÙelve keâjeJes ueeieleerue. %eeve Je=æer menYeeefielee meleleÛes ceeie&oMe&ve, {eÛÙeebiele mecevJeÙeve DeeefCe mejkeâejer ceole ÙeebÛeer efveleeble iejpe Ùeemee"er ueeiesue. heejbheeefjkeâ heCes DeebOeÇØeosMe, keâvee&škeâ Je leeefceuevee[t Ùee oef#eCeskeâ[erue jepÙeeleerue og<keâeUer efpeuneleerue Úesšs Meslekeâjer, og<keâeUer heefjefmLeleerMeer leie Oe®ve Jee{Ceejer heCe mekeâme heerkesâ Iesle Demele. lÙeebÛÙee jespeÛÙee DeVeeÛÙee iejpee ÙeeceOetve YeeieefJeuÙee peele neslÙee hejbleg keâeceevegmeej ¢ee MeslekeâNÙeebveer DeeheuÙee efhekeâeceOÙes Heâjkeâ kesâuee DeefCe Deieoer efmebÛeveeÛeer hegCe& JÙeJemLee vemeleebvee osefKeue yeenÙe ueeieleerÛÙee peesjeJej OeeveeÛes efhekeâ IÙeeÙeuee meg®Jeele kesâueer. meleleÛee og<keâeU Je JesUer DeJesUer he[Ceeje heeTme ÙeecegUs heeveer šbÛeeF& DeefOekeâÛe Ùee Yeeieele Jee{ueer. SJe{sÛe veJns lej DeJÙeenle peefceveer KeeueÛÙee Yejcemee"e Ghemee DeeefCe peue mebOeejCÙeeÛee DeYeeJe ÙeecegUs peefceveeruee DeesueeJee megæe keâceer peeCeJet ueeieuee. heefjCeeceer Glheeove ØeceeCe {emeUues Je vewmeefie&keâ mebmeeOeveeÛeer iegCeJeòee ueÙeeuee iesueer. DeMÙee heefjefmLeleerMeer PegbpeCeeNÙee keâesj[Jeent MeslekeâNÙeebvee ceole keâjCÙeemee"er Je legšhegbpee heeCÙeeÛee ÙeesiÙe Jeehej keâjCÙeeÛes nslegve S.Sce.F&. HeâeTb[sMeve ves Sme Deej DeeÙe heæleer uee Øeeslmeenve osCÙeeme meg®Jeele kesâueer. meg®Jeele OeeveeÛÙee efhekeâeheemetve kesâueer. Je nUgnUg jeieer, njYeje meejKÙee efhekeâeceOÙes osefKeue ner heæleer DeeCeueer. veJes ØeÙelve 2004-2005 ceOÙes DeebOeÇØeosMeeleerue keâener Meslekeâjer melele IešCeeNÙee GlheeoveecegUs efÛebeflele nesles. Glheeove Jee{er mee"er keâeÙe Jeešsue les keâjCÙeeÛeer lÙeebÛeer ceeveefmekeâlee yeveueer nesleer. lesJneÛe Smeb Deej DeeÙe ner veefJeveÛe keâuhevee Deeueer nesleer. S Sce F& HeâeTb[sMeve meesyele keâece keâjCeeNÙee keâener MeslekeâNÙeeveer Sme Deej DeeÙe heæleerÛee ØeeÙeesefiekeâ lelJeeJej Jeehej keâjCÙeeÛes "jefJeues. heefnuÙeeÛe Je<eea lÙeebÛes Glheeove Yejcemee" Jee{ues ÙeecegUs DeeveKeer keâener Meslekeâjer ØeYeeefJele nesTve lÙeebveer heCe heg{erue nbieeceele Sme Deej DeeÙe heæleerÛee Jeehej kesâuee. SketâveÛe PeeuesuÙee Glheeove Jee{ercegUs ØeYeeefJele nesGve S Sce F& HeâeTb[sMeve ves Flej Yeeieeleerue MeslekeâNÙeebvee DeebOeÇceOeerue MeslekeâNÙeebÛÙee Mesleeruee Yesšer osTve DeYÙeeme keâjeJee cnCetve DeeCeues. DeMee leNnsves 2008 heÙeËle kesâJeU DeebOeÇØeosMe veJns lej keâvee&škeâ,
leeefceUvee[t jepÙeeleerue osefKeue 250 MeslekeâNÙeebveer Sme Deej DeeÙe heæleerves Oeeve efhekesâ Iesleueer. 2008-2009 nsÛe keâece Jee{JeCÙeemee"er S Sce F& HeâeTb[sMeveuee [yuÙeg [yuÙeg SHeâ Je osMeheeb[s HeâeTb[sMeveÛeer DeeefLe&keâ ceole efceUeueer. nUtnUt 9 efpeu¢eeleerue MeslekeâNÙeebmeesyele ns keâece heg{s mejkeâues. DeebOeÇØeosMe ceOeerue cesnyegye veiej Je efÛeleesj efpeuns, leeefceuevee[t ceOeerue Oecee&hetjer, kegâ<Ceefiejer, hesjeceeyeuetj, heg[tkeâes{eF& DeeefCe efle®Ûeer efpeuns Je keâvee&škeâ ceOeerue OeejJee[ DeeefCe nmmeve efpeuns. OeejJee[ ceOeerue heeJemeeÛÙee heeCÙeeJej Sme Deej DeeÙe heæle jeyeefJeuÙeecegUs S Sce F& HeâeTb[sMeveuee yejerÛe DeeJneves PesueeJeer ueeieueer. 2009-10 heÙeËle 4900 MeslekeâNÙeebveer Sme Deej DeeÙe heæleer DeJebueyeueer lÙeeÛe JesUer veeyee[& ÛÙee DeeefLe&keâ menÙeesieeves S Sce F& HeâeGb[sMeve 2010-11 ceOÙes 13000 Meslekeâjer 2011-12 ceOÙes 16000 Meslekeâjer lej 2012-13 ceOÙes 19000 MeslekeâNÙeeheÙeb&le heesnÛet Mekeâueer. efMekeâJeCe, veeefJeCÙe Je me#eceerkeâjCe SmeDeejDeeÙe heæleer ner %eeveeJej DeeOeeefjle DemeuÙeecegUs MeslekeâNÙeebceOÙes ¢ee heæleerÛeer cetUlelJes hekeäkeâer JneJeer ÙeeJej Yej efouee . ¢eemee"er `MesleerMeeUe' ner jCeefveleer DeJeuebyeueer pÙeeÛÙee cegUs hetCe& nbieeceYej heenCeer, efvejer#eCe, heefj#eCe ÙeeÉejs %eeve Jee{JeCÙeeÛeer mebbOeer GheueyOe Peeueer. DeMee MeslekeâNÙeeÛes ieš mLeeheve kesâues iesues. Je mebhetCe& nbieeceYej lÙeebvee ceeie&oMe&ve kesâues iesues. Deieoer heejbheeefjkeâ heæleerves heeCÙeeves let[gbye YejuesuÙee MesleeceOÙes Yeele efhekeâ IesCÙeeÛeer hejbheje Je lÙee DeeOeejs efvecee&Ce Peeuesueer MeslekeâNÙeebÛeer ceeveefmekeâlee yeoueCÙeemee"er ¢ee heæleerÛeer iejpe nesleer. ¢ee melele ÛÙee ceeie&oMe&veecegUs MeslekeâNÙeebceOÙes SmeDeejDeeÙe heæleer yeeyele DeelceefJeÕeeme efvecee&Ce Peeuee. meesyeleÛe ¢ee MeslekeâNÙeemee"er #es$eYesšer, ØeelÙeeef#ekesâ, ØeefMe#eCe, Meslekeâjer les Meslekeâjer Deeoeve Øeoeve F. ØeÙelve Øemeej ØeÛeejemee"er cenlJeeÛes "jues. ojJe<eea meeOeejCeleŠ 250 Øeef#eMeCe keâeÙe&›eâce, oesve JesUe Deeoeve Øeoeve keâeÙe&›eâce, nbieeceeÛÙee MesJešer ØelÙeskeâ ieeJeeceOÙes #esef$eÙe Yesšer DeeÙeesefpele kesâuÙee neslÙee. DeeheuÙee heefjefmLeleerceOÙes pegUtve ÙesCÙeeÛÙee GösMeeves ÙeesiÙe ceMeeiele heæleer keâeÙe Je keâMee DeemeeJÙee ns mJeleŠ MeslekeâNÙeebÛÙee ue#eele ÙeeJes cnCetve ØelÙe#e MesleeJej MeeŒeerÙe °erkeâesveeletve efJeefJeOe ØeÙeesie keâjCÙeeme MeslekeâNÙeebvee melele Øeeslmeenve osCÙeele Deeues. Ùeeuee Deecner `menYeeieer leb$eefJekeâeme' Demes veeJe efoues. Ùeemee"er FÛÚgkeâ MeslekeâNÙeebÛÙee MesleeJej efJeefJeOe ØeÙeesie keâ®ve efJeefMe° ØekeâejÛÙee De[ÛeCeerJej JesieJesieUs ØeÙeesie kesâues iesues. efyeÙeeCes, efveboCe, jesJeCeer, heeCeer lÙeeÛÙee cee$ee DeMee efJeefJeOe DeJemLeebceOÙes efJeefJeOe MesleeJej 7
efJeefJeOe ØeÙeesie kesâues iesues DeMee SketâCe 18 ÛeeÛeCÙee kesâuÙee iesuÙee. ¢ee `menYeeieer leb$eefJekeâeme Øeef›eâÙescegUs' MeslekeâNÙeeceOÙes veeefJeCÙe keâ®ve heenCÙeeÛee Skeâ Glmeen efvecee&Ce Peeuee. mJeleŠ Meslekeâjer JesieJesieàÙee keâuhevee jeyeJet ueeieues. Goe. ueesKeb[er efleHeâve JeehejCes, MeslekeâNÙeeuee pe[ Je $eemeoeÙekeâ JeešeÙeÛes cnCetve ueekeâ[er efleHeâve keâ®ve JeehejeÙeuee meg®Jeele kesâueer. lemesÛe DeeveKeer Skeâe ef"keâeCeer meeÙekeâueuee ueesKeb[er heelÙeeÛee Jeehej keâ®ve efhekeâeleerue leve keâe{Ces, keâesUheCeer Je DeesuÙee peefceveerveer veebiejCeer keâjCes megæe meesheer peeles. ns efmeæ kesâues. menYeeieer Øe›eâerÙeecegUs MeslekeâNÙeecebOÙes veeefJeCÙe keâ®ve heenCÙeeÛee Glmeen efvecee&Ce Peeuee. MesleerMeeUebÛÙee ojcÙeeve Deveskeâ Meslekeâjer efJeefJeOe ØekeâejÛÙee veefJeve iees°er Flejebvee meebieg Mekeâues.
cees"Ÿee ØeceeCeele ceveg<ÙeyeU S.Sce.F&. HeâeTb[sMeve keâ[s MekeäÙe veJnles. cnCetve Mesleer ceOÙes keâece keâjCÙeeNÙee DeMee Deveskeâ ueeskeâebvee efveJe[tve lÙeebvee MeeŒeerÙe Je meeÛesyeæ ØeefMe#eCe efoues Je ieeJeesieeJeer ``MeeÕele Mesleer Øemeejkeâ'' leÙeej kesâues. ¢ee ÙegJee Øemeejkeâebveer lÙeebvee efouesuÙee ØeefMe#eCeeÛee mJeleŠÛÙee MesleerJej GheÙeesie lej kesâueeÛe, efMeJeeÙe veJeveefJeCe ØeÙeesie mJeleŠÛÙee heeleUerJej keâ® ueeieues Je ieeJeeleerue Flej MeslekeâNÙeebvee osKeerue les ceole Je ceeie&oMe&ve keâ® ueeieues. DeMee Øekeâejs 500 hes#ee peemle Meslekeâjer ÙegJeebvee ØeefMe#eerle kesâues Je lÙeebÛÙee ceeHe&âle cees"Ÿee ØeceeCeele SmeDeejDeeÙe Ûee Øemeej nesT ueeieuee. DeMee ØeefMe#ele ÙegJeeÛeer ieeJeeleuÙee ieeJeele menpe GheueyOeer cegUs Deveskeâ MeslekeâNÙeebveer Ùee heæleerÛee DeJeuebye keâjCÙeeÛes Oee[me kesâues. [erheernuueer ns keâesueej efpeunÙeeleerue Demes Skeâ ieeJe Deens keâer pesefLeue meJe&ÛÙee meJe& MeslekeâNÙeebveer SmeDeejDeeÙe heæleer DeJeuebyeueer Deens. {eÛÙeeiele Skeâ keWâõeefYecegKelee
veeÛeCeerÛÙee Mesleele Meslekeâjer ke=âef<e heÙee&JejCe JÙeJemLesÛes efJeMues<eCe keâjleevee.
DeLee&le Ùee meJe& veefJeve iees°er Skeâe Skeâer Deelcemeele keâjCes SJe{s meeshes veener. Je Deveskeâ MeslekeâNÙeebvee De[ÛeCeer peeCeJele neslÙee heCe Ùee meJe& Øe›eâerÙesceOÙes S.Sce.F&. HeâeGb[sMeveÛÙee ÛÙee yeepegves melele ceeie&oMe&ve nesle jenerues. MebkeâeÛes meceeOeeve kesâues iesues. Ùeeletve MeslekeâNÙeebvee Skeâ MeeŒeerÙe DeeOeej Jeešuee. Skeâ JesU meesceeveekeâe ieeJeeleerue MeslekeâNÙeebvee ÙeesiÙe JesUer OeeveeÛeer jeshes jesJeCeer keâjCÙeemee"er cepetj efceUle . lÙeeJesUer jesJeCeer Ùeb$e lÙeebvee GheueyOe keâ®ve efoues ¢eeÛÙee JeehejecegUs Deieoer JesUsle Je keâceer hewMeele keâece Peeues. lÙeecegUs cepegjeÛee ØeMve megšuee. efMeJeeÙe cepegjerJej KeÛe& nesCeeje hewmee Skeâ ‰°ebMe SJe{e keâceer Peeuee. ieeJeleuÙee ieeJeele HewâueeJe Sce.Deej.DeeÙe. Skeâ veefJeve Je heejbheeefjkeâ heæleeruee DeeJneve osCeejer heæleer DemeuÙeecegUs Deieoer yeejerkeâ yeejerkeâ cegÅeeJej Je ØelÙeskeâ DeJemLesceOÙes meleleÛes efveefj#eCe, ceeie&oMe&ve, ØeMveebÛes efvejekeâjCe keâjCes ns DeeJeMÙekeâ Deens. peme pemes Meslekeâjer Jee{g ueeieues lemes meJe& MeslekeâNÙeebvee ns meleleÛe ceeie&oMe&ve Je meesyele osCÙeemee"er SJe{Ÿee 8
cees"Ÿee ØeceeCeele Øemeej nesCÙeeÛÙee nslegves SSceF& HeâeTb[sMeveves meceefJeÛeejer mJeÙebmesJeer mebmLee Je mJeÙebmesJeer mebmLeebÛeer vesšJeke&â ÙeebÛÙeeMeer Skeâ$e ÙesTve keâece keâjCÙeeme meg®Jeele kesâueer. DeMee efjleerves leeefceUvee[t ceOÙes heerSmeSmeSme, yeer.F&.Sme.šer Je Sme.heer.heer.[er DeeefCe DeebOeÇØeosMe Fkeâeskeäueye Je DesJnerSHeâ ÙeebÛÙee meesyele keâece meg® kesâues. DeMee keâener YeeieeceOÙes pesLes S Sce F& HeâeTb[sMeve ØelÙe#eele heesnesÛet Mekeâues veJnles DeMee ef"keâeCeÛÙee keâener mLeeefvekeâ mebmLee meesyele mebyebOe pees[CÙeeÛes ØeÙelve kesâues. pemes 2009 ceOÙes keâvee&škeâeleerue nmmeve efpeu¢eeleerue mekeâuesMehetj leeuegkeäÙeeceOÙes ke=âef<e efJeYeeieemeesyele mebyebOe pees[ues lej leeefceuevee[tceOÙes heeÛe efpeu¢eeleerue ke=âef<e efJeYeeieeleHexâ DeeÙeesefpele ``MesleerMeeUsÛÙee'' keâeÙe&›eâceele SSceF& HeâeTb[sMeve meeOeve mebmLee cnCetve GheefmLele jeefnueer. Ùee MesleerMeeŒeeceOÙes SmeDeejDeeÙe neÛe ØecegKe efJe<eÙe neslee. efJeMes<e DeefYeÙeeve SSceF& HeâeTb[sMeveves lÙeebÛÙee heg{s peeTve efJeMes<elJeeves SmeDeejDeeÙe DeefYeÙeeve Ùee veeJeeves DeefYeÙeeve meg® kesâues. 2009 ceOÙes kesâJeU MeslekeâjerÛe veJns lej efJeefJeOe mebIešvee, Øemeej ceeOÙeces ueeskeâ ØeefleefveOeer keâer pes SmeDeejDeeÙe heæleermee"er efJeefJeOe ceeiee&ves menkeâeÙe& keâjleerue DeMee meesyele ns DeefYeÙeeve heesnesÛeJeues. ÙeeÛee leele[erves HeâeÙeoe Demee Peeuee keâer 35 ieeJeeleerue megceejs 1500 Meslekeâjer ØeLeceÛe SmeDeejDeeÙe keâjeÙeuee leÙeej Peeues. lÙeeÛe heæleerves keâvee&škeâ ceefOeue keâesueej Je yeuueejhetj ÙesLes osefKeue ØeÙelve Peeues. efYebleer he$ekesâ, ye@veme&, leòesâ, efJnef[Dees DeMee efJeefJeOe meeOeveebÛee Jeehej keâ®ve OeejJee[ efpeu¢eeleerue 30 ieeJeeceOÙes DeefYeÙeeveeves Øemeej kesâuee. cees"Ÿee ØeceeCeele MeslekeâNÙeebveer Ùeeuee Øeeflemeeo efouee. SmeDeejDeeF&- Flej efhekeâekeâ[s ketâÛe OeeveeÛÙee efhekeâemee"er SmeDeejDeeÙe Ûeer lelJeØeCeeueer heæleer JeehejuÙeeves yejeÛe HeâeÙeoe Peeuee cnCetve veeieueer DeeefCe letjer meejKÙee efhekeâeceOÙes osefKeue Demes keâ®ve heeneJes Demes MeslekeâNÙeebvee Jeešues. 2010-11 ceOÙes
heefuekeâ[s peeTve Deveskeâ efpeuns, jepÙes ÙesLes Øemeej keâjCÙeemee"er Flej Ieškeâ, mebmLee meesyele keâjCes ns DeeJeMÙekeâ Deens. ¢eeÛeeÛe DeLe& Demee keâer DeeheuÙeeuee meceeve #es$eeleerue Deveskeâ Ieškeâebveer efceUtve ``Skeâ keWâõeefYecegKe'' heæleer DeJeuebyeuÙeeme lÙeeÛes heefjCeece Ûeebieues Je ogjieeceer nesleele. ceie lees DeeoMe&Jeeo Demees keâer Skeâeoer heæleer. Ùeemee"er mebmLeeiele veelesmebyebOe yeebOeCeer DeefCe efkeâceeve DeeefLe&keâ menÙeesieeÛeer iejpe DemelesÛe.
Sme Deej DeeÙe heælej Jeehe¤ve Iesleuesues OeeveeÛes heerkeâ.
megceejs 290 MeslekeâNÙeebveer SmeDeejDeeÙe ÛÙee cetueYetle heæleer, pemes efyeÙeeCeeÛeer cee$ee keâceer, efvebove JÙeJemLeeheve F. keâesueej efpeu¢eeleerue 14 ieeJeeleerue Ùee MeslekeâNÙeebveer 209 SkeâjeceOÙes Ùee heæleerves veeieueerÛes heerkeâ Iesleues. ÙeecegUs lÙeebvee 22 škeäkesâ peemle Glheeove Je 33 škeäkesâ peemle GlheVe efceUeues. heg{skeâener Je<ee&le DeeveKeer keâener MeslekeâNÙeebveer ner heæleer efmJekeâejueer. DeeefCe Deelee 900 Meslekeâjer Ùee heæleerves veeieueer efhekeâJele Deensle. ÙeeÛe ØeceeCes keâesueej efpeu¢eeleerue heeÛe ieeJeeleerue 35 MeslekeâNÙeebveer 16 SkeâjeJej legjerÛes efhekeâ IesTve megceejs 70 škeäkesâ Glheeove Jee{erÛee DevegYeJe Iesleuee. efMekeâJeCe Deepe SmeDeejDeeÙe heæleer leebogU efhekeâefJeCÙeeNÙee 19000 MeslekeâNÙeebheÙeËle veeieueer efhekeâJeCeeNÙee 977 lej letj efhekeâJeCÙeeNÙee 70 MeslekeâNÙeeheÙeËle heesnesÛeJeueer Deens. efJeMesleŠ keâesj[Jeent MesleerceOÙes 8 Je<ex ceeies JeUtve heeneruÙeeme Demes efomeles keâer Ùee ÙeMeeÛÙee ceeies Deveskeâ keâejCes Deens. lÙeeceOÙes mebhetCe& nbieeceeYej MeslekeâNÙeebÛÙee menYeeieer Øeef›eâÙeebÛee meJee&le cees"e Jeeše Deensle. SmeDeejDeeÙe ceOÙes %eeveeuee peemle cenlJe Deens. DeeefCe ueeieleeruee veJns Mesleer MesleerMeeUe Je menYeeieer leb$eefJekeâeme Ùee heæleerceOÙes MeslekeâNÙeebvee keâ®ve, veefJeve heÙee&Ùe MeesOeCes, mecepetve IesCes Ùeemee"er Ûeebieuee JesU, mebOeer efceUeueer. DeLee&le Ùee heæleerÛes Gòece heefjCeece ‘‘Glheeove Je GlheVe Jee{’’ ns lej veefJeve MeslekeâNÙeebvee Kee$eer osCeejsÛe "jues. lÙeeÛeØeceeCes MeslekeâNÙeebmeesyele ieše iešeletve keâece kesâuÙeecegUs Skeâceskeâekeâ[tve efMekeâuÙeeves Keghe Ûeebieuee heefjCeece Peeuee. Kejb lej pÙee MeslekeâNÙeebmeesyele ns keâece kesâues peele Deens les ueneve Meslekeâjer Deensle DeeefCe ceeefnleer Je Kee$eer vemeuesues ØeÙeesie keâjCes lÙeebvee hejJe[Ceejs veener. lÙeecegUs melele lÙeebÛeer meesyele osTve ceeie&oMe&ve keâjCÙeeÛeer iejpe. S SceF& HeâeTb[sMeveÛÙee ue#eele Deeueer. efkeâceeve ner iejpe megjJeeleerÛÙee 3 nbieeceeheÙeËle Demeles. lÙeebmee"er MeeÕele Mesleer ØemeejkeâebÛeer cees"er ceole Peeueer. lÙeecegUs Sketâve SSceF& HeâeTb[sMeveÛeer Kejer leekeâo efJeefJeOe heeleUerJejerue Meslekeâjer, ÙegJee Øemeejkeâ, ueeskeâebÛeer #ecelee, Je=æer keâjCÙeeJejÛe peemle GheÙeesieele Deeueer. Ùee DevegYeJeeletve Demes ue#eele Ùesles keâer mebhetCe& efpeuneÛe veJnslej SmeDeejDeeÙe Øemeej
Kejblej Deieoer cees"Ÿee ØeceeCeeJej Ùee heæleerÛee DeJeuebye Jee{Ces DeeJeMÙekeâ Deens. pÙeecegUs Glheeove Jee{, mebmeeOeve mebJeOe&ve Je JeeleeJejCe yeoueemeejKÙee iejpee, ØeMveebJej ceele keâjlee ÙesT Mekeâles. mebyebefOele jepÙemejkeâejebveer Ùeekeâ[s ue#e osGve YejIeesme meneÙÙe veener kesâues lej Demeues Deveceesue ØeÙeesie ØeÙeesieehetjlesÛe ceÙee&efole jenleerue. %eeve Jee{efJeCes, mebMeesOeve keâjCes, efJemleej efMe#eCe FlÙeeoer #es$eeleerue meneÙÙe cnCetve ueneve MeslekeâNÙeebmee"er cenlJeeÛes Deens. Úesšs Meslekeâjervee lej meesyele heCe nJeer DemelesÛe heCe lÙeeefMeJeeÙe leebotU efhekeâefJeCeeNÙee cees"Ÿee MeslekeâNÙeebvee megæe Ùee heæleerkeâ[s JeUefJeCes cenlJeeÛes Deens. Deefuekeâ[s cees"Ÿee MeslekeâNÙeebvee SmeDeejDeeÙe heæleer JeehejeÙeuee Deveskeâ keâejCeebveer De[ÛeCeerÛes peele Deens. DeMee MeslekeâNÙeebmee"er mejkeâejves keâceer cepegjeÛÙee DeeOeejs ÛeeueefJelee ÙesCeejer Úesšer Úesšer meeOeves, Ùeb$es yeveefJeCÙeele hewmee iegbleJeeJee. meJee&le cenlJeeÛes cnCepes cees"Ÿee ØeceeCeele MeslekeâNÙeebveer DeMeer heæle DeJeuebyeves ns DeeheCe leern heæle MeslekeâNÙeeheÙeËle keâMeer heesnesÛeJelees ÙeeJej DeJeuebyegve jenles. SmeDeeÙeDeej ner Flej leb$e%eeveemeejKeer MeslekeâNÙeebÛÙee [eskeäÙeeJej cee®ve ÛeeueCeej veener. lej ØelÙeskeâ mLeeveevegmeej Je yeouelÙee heefjefmLevegmeej efJekeâmeerle keâjCÙeeÛeer ner heæle Deens. DeeefCe lÙeemee"er Meemeveeuee Deieoer leUeieeUele keâece keâjCÙeeNÙee ÚesšŸee ÚesšŸee mebmLeemeesyele keâece keâjeJes ueeiesue. menYeeieer lelJeeJej keâeÙe&heæleer "sJeeJeer ueeiesue. DeeefCe lejÛe SmeDeejDeeF& heæleer meJe&otj Je otjieeceer heesnesÛesue/efškesâue. meboYe& Sangita Patil,Upscaling an innovative practiner in rainfed peddy cultivation, LEISA India Vol II, No. 4, December, 2009. P.15-17 AMEF - Producing more food grain with less water, project completion report of AMEF- wwp Collabarative Program 2011 T M. Radha AME Foundation #204, 100 Ft. Ring Road, Banashankari, 2nd Block, 3rd Stage, Bangalore-560085 Email:- amebang@giasgbol.vsnl.net.in Vol. 15 no. 1, March 2013
ceje"er DevegJeeo : Deefveue yeesje[s, oòee heešerue
9
heef[keâ peefceveerletve megKeeÛeer megieer Puspalata Pani
Lees[ŸeeMee yee¢e meneÙÙeecegUs heeveheesmeer ieeJeeleerue DeeefoJeemeer mecegneves DeeheuÙee heef[keâ peefceveer Glheeokeâ yeveJeuÙee. Jee{JeuesuÙee Pee[eveer lÙeevee GlheVe Jee{ lej efoueerÛe heCe lÙeeÛe yejesyej meJe& mecegneuee Je ieeJeeueeÛe Skeâ$e yeebOeues DeeefCe heueeÙeve hetCe& heCes LeebyeJeues. peeMeerHetj y}e@keâceOeer} HeeveHeesmeer ns DeeoerJeemeer Kes[ÙeebHewkeâer Skeâ ieebJe Deens. ÙesLeer} MeslekeâNÙeebÛee GojefveJee&n keâesj[Jeent OeeveeÛÙee MesleerJej DeJe}byetve Deens. ÙesLeer} peJeUpeJeU 38% peceerve Deesye[Oeesye[ Je Ûe{GleejeÛeer Deens. lÙeeHewkeâer kesâJeU 10% peceerve Meslekeâjer OeeveeÛÙee GlHeeoveemee"er JeeHejleele. Gj}s}er mebHetCe& peceerve GlHeeoveemee"er ÙeesiÙe vemeuÙeecegUs Je<ee&vegJe<e& He[erle "sJeCÙeeble Ùesles. lÙeecegUs Kes[Ùeele MesleerÛes keâece vemeuÙeecegUs peJeUpeJeU 40-50 kegâštbye efveÙeefceleHeCes DeeHeuÙee kegâštbyeeÛÙee GHeefpeJeerkesâÛes meeOeve/jespeieej MeesOeCÙeemee"er Menjekeâ[s mLe}eblej keâjleele. jespeieej Je DevveOeevÙeeÛÙee keâcelejlescegUs nesCeeNÙee MeslekeâNÙeebÛÙee mLe}ebleje}e LeebyeefJeCÙeemee"er Je MeslekeâNÙeebÛeer DeeefLe&keâ DeeJekeâ Jee{efJeCÙeemee"er DULAL mebmLesves NABARD ÛÙee meeneÙÙeeves MeslekeâNÙeebÛÙee efJekeâemeemee"er Jee[er 10
keâe{Ceer mee"er leÙeej Peeuesues Deebyes.
(WADI) øekeâuHeeÛee øeÛeej Je øemeej keâjCÙeeme meg¤Jeele kesâ}er. lemesÛe
nÙee øekeâuHee}e jeyeefJeCÙeemee"er MeslekeâNÙeebvee øeeslmeeefnle keâjCÙeeÛee øeÙelve meg¤ kesâ}e. ne øekeâuHe DeesefjmeeceOeer} NABARD ÛÙee meeneÙÙeeves jeyeefJeCÙeeble Dee}suÙee 31 øekeâuHeebHewkeâer Skeâ øekeâuHe neslee. nÙee øekeâuHeeÛee cegKÙe GösMÙe Jee[er efJekeâefmele keâjCes Deme}e lejer Jee[er meYeesJeleer Flej ke=â<eer efJekeâeme keâeÙe&›eâce jeyeefJe}s ies}s. Goe.: nÙee #es$eele JevemHeleerbvee Jee{efJeCÙeemeesyeleÛe ceeleerÛee DeesueeJee jeKeCes lemesÛe MekeäÙe Demes} lesLes efJeefnjer Keesogve HeeCÙeeÛeer meesÙe keâjCes, meesyeleÛe ceefn}e meMekeäleerkeâjCe Je lÙeebÛes mJeemLÙe nÙee Ieškeâebvee osKeer} mLeeve efceUe}s. Jee[er ceOÙes }eJe}s}Ùee Pee[ebÛÙeeceOÙes HegjsMeer peeiee DemeuÙeecegUs DeeblejefHekesâ IesCes ne Jee[er GHe›eâceeleer} cenlJeeÛee Yeeie neslee. meg¤Jeele : meve 2005 ceOÙes DULAL ÛÙee meomÙeebveer lÙee ieebJee}e Yesš osJetve efleLes JevemHeleerbÛÙee }eieJe[eryeeyele MeslekeâNÙeebMeer ÛeÛee& kesâ}er. meg¤Jeeleer}e Meslekeâjer nÙeeyeeyele efve¤lmeener neslesÛe. efMeJeeÙe DULAL yeeyele lÙeebÛÙee ceveele efJeefJeOe Mebkeâe neslÙee. efJekeâemeeÛÙee veebJeeKee}er DULAL Ûes meomÙe DeeHe}er peceerve efnjeJetve Iesleer}, DeMeer Yeerleer lÙeebÛÙee ceveele melele Iej keâjerle nesleer. peJeUpeJeU Skeâ Je<ee&Hes#ee peemle keâeU Pee[ebÛÙee }eieJe[ermee"er MeslekeâNÙeebÛeer mebceleer
iegpejele ceOÙes ‘Jee[er’ cnCepes Úesše yeieerÛee. Skeâ oesve SkeâjeÛee. ner mebkeâuhevee yeeSHeâ mebmLesÛÙee oesve obMekeâebÛÙee ØeÙelveeletve efvecee&Ce Peeuesueer DeeefoJeemeer efJekeâemeeÛes cee@[sue cnCetve efJekeâefmele Peeueer Deens. oesve les leerve ØekeâejÛeer HeâUPee[s Jee[erceOÙes Iesleueer peeleele. ÙeecegUs heÙee&JejCe, pewJe efJeefJeOeòee lemesÛe yeepeej JÙeJemLee Ùee leervener cenlJeeÛÙee yeeyeer ue#eele IesleuÙee Deensle. DeeefoJeemeerÛeer peefceve 5 Skeâjehes#ee ner keâceer Demesue. lÙeeleerue Skeâ SkeâjeceOÙes megceejs 60 HeâUPee[s Je meYeesJeleeueer 600 pebieueerPee[s kegâhebCe cnCetve ueeJeueer peeleele. efceUefJeCÙeeme }eie}e. veblej MeslekeâNÙeebÛÙee JeejbJeej Iesle}suÙee Yesšerle Je lÙeebÛÙeeMeer kesâ}suÙee ÛeÛes&cegUs Meslekeâjer Pee[ebÛÙee }eieJe[ermee"er mencele Pee}s Je }eieJe[ermee"er peceerve leÙeej ke⤠}eie}s. meve 2007 ceOÙes 53 Skeâj peceerve HeâUPee[ebÛÙee }eieJe[ermee"er efveefMÛele keâjCÙeeble Dee}er. lÙeeJesUer keâener }eskebâeveer efJejesOe kesâ}eÛe. Hejblet veblej lesner nÙee keâeÙe&›eâceele menYeeieer Pee}s. meve 2008 ceOÙes nÙeele Hegvne veefJeve 62 Skeâj peceerveerÛeer Yej He[}er. lÙeeÛeøeceeCes Heg{er} Je<ee&le (2010 ceOÙes) 15 Skeâj Je 2011 ceOÙes 38 SkeâjeÛeer Yej He[}er. Skebâojerle Jee[er øekeâuHeemee"er meOÙee 168 Skeâj peceerve Deens. Jee[er øekeâuHeeÛÙee Debleie&le Pee[eÛeer efveiee jeKeCÙeemee"er, Hees<eCeemee"er 10-12 meomÙeebÛeer GÅeeve efJekeâeme meefceleer mLeeHeuÙee ies}er. DeMee SketâCe 14 GÅeeve efJekeâeme meefcelÙee mLeeHeuÙee iesuÙee. ieebJeHeeleUerJej øelÙeskeâ GÅeeve efJekeâeme meceerleermee"er Skeâ DeOÙe#e, meefÛeJe Je š^sPejj vesceCÙeeble Dee}s. meceerleerÛes meomÙe ceefnvÙeeletve oesveoe Skeâ$e yew"keâ IesTve Heg{er} keâeÙe&›eâceeÛeer DeeKeCeeryeeyele ÛeÛee& keâjerle Demele. nÙeeÛe 14 GÅeeve efJekeâeme meceerlÙeebvee efceUtve Skeâ DeeceüHee}er mJeÙebmeneÙe menkeâejer mebmLee leÙeej Pee}er. Deeceüheeueer mJeÙebmeneÙÙe menkeâejer mebmLesÛee Fefleneme meve 2009 ceOÙes meg¤Jeeleer}e øeLeceÛe }eJe}suÙee Pee[ebÛeer HeâUs lees[Ceer}e meg¤Jeele Pee}er Je megceejs 400 efkeäJebš} HeâUebÛeer lees[Ceer Pee}er. lÙeeJesUer meJe& GÅeeve efJekeâeme meceerleerÛÙee meomÙeebvee Heg{s cees"d"e øeMve neslee keâer pej keâe 25 ieebJeeleer} Jee[er øekeâuHeeletve SJe{er HeâUs efveIee}er lej lÙeebÛÙee efJe›eâermee"er yeepeejHes" kegâ"s efceUJeeÙeÛeer? veblej DeMeeÛe Skeâe y}e@keâ HeeleUerJejer} ÛeÛee& meYesle MeslekeâNÙeeÛeer keâesDee@HejsšerJn keâe{CÙeeÛeer keâuHevee megÛeefJeCÙeeble Dee}er. DULAL ÛÙee ceoleerves GÅeeve efJekeâeme meceerleerÛÙee meomÙeebveer keâes-Dee@HejsšerJn leÙeej keâjCÙeeme Depe& kesâ}e DeeefCe }iesÛe 2010 ceOÙes DeeceüHee}er keâesDee@HejsšerJn Ûeer veesboCeer Pee}er. nÙee keâes-Dee@HejsšerJn}e 200 Skeâj peceerveerJejer} HeâUebÛeer keâe{Ceer Je neleeUCeer keâjCÙeeÛeer peyeeyeoejer osCÙeele Dee}er. meÅee ¢ee mebmLesÛes meomÙe 25 ieeJeeleerue Deensle. meve 2010 ceOÙes DeLee&le øeLece Je<ee&le 40000 efkeâ}es DeebyÙeeÛeer efJe›eâer
menkeâejer mebmLee meomÙe keâefJeefj Je he@keâeRie keâjleevee
keâjCÙeeme $eeme ies}e. Hejblet nÙeeÛeer efJe›eâer peJeUÛÙee ieebJeeleer} yeepeejHes"sle Goe.: keâejevepeerÙee, meF&jeCeHetj, yeeefjHeeoe YegJeCesMJej FlÙeeoer ef"keâeCeer keâjCÙeeble Dee}er. lejer osKeer} nÙee MeslekeâNÙeebvee GlHeeoveeÛee keâener Yeeie o}e}eceeHe&âle efJekeâeJee }eie}e. veblej }JekeâjÛe veeyee[& ÛÙee meneÙÙeeves MeslekeâNÙeebvee yeepeejHes"smee"er peeiee efceUe}er. veeyee[& ÛÙee ieüeceerCe yeepeejHes" ÙeespevesDebleie&le peeMeerHetj ÙesLes ogkeâeve meg¤ keâjCÙeeble Dee}s. lÙeemee"er HeâUebÛeer keâeUpeer IesCÙeemee"er Je efJe›eâer keâjCÙeemee"er keâce&Ûeejer vesceCÙeeble Dee}s. nÙee ieüeceerCe yeepeejHes"sÛÙee mLeeHevescegUs Meslekeâjer Je o}e} nÙeebÛeer meeKeUer legšuÙee ies}er. nUtnUt veeyee[& ÛÙee meneÙÙeeves Jee[er øekeâuHeeleer} mebHetCe& peceerveerletve GlHevve nesCeeNÙee HeâUebvee Skeâef$ele keâjCÙeemee"er 15 }eKe ¤HeÙeebÛeer keâpe&¤Heele DeeefLe&keâ ceole efceUe}er. meJe& ieebJeeleer} Jee[erceOeer} HeâUefHekeâebÛÙee HeâUOeejCesÛÙee keâeUele GlHevveeÛee Deboepe }eJeCÙeele Dee}e. veblej HeâUs keâe{Ceerveblej ieesUe keâ¤ve øelÙeskeâ ieebJeeleer} IejebceOÙes mee"efJeuÙee ies}s. 2-3 efoJemeeveblej ner HeâUs KeeskeäÙeele Ye¤ve ieüeceerCe yeepeejHes"sle "sJeCÙeeble Dee}er Je HeâUebÛeer Keeskeâer peMeerHetj keâeÙee&}Ùeeble "sJeuÙee ies}er. ÙesLetve ner HeâUebÛeer Keeskeâer Flej JesieJesieUÙee yeepeejHes"sle yemeceOetve HeesnesÛeefJeCÙeeble Dee}er. nÙee HeâUebÛeer yeepeejHes"sletve efJe›eâer PeeuÙeeveblej Dee}suÙee jkeäkeâcesÛee MeslekeâNÙeebmeesyele yemetve efnMeesye HetCe& keâjCÙeeble Ùeslees. 11
Devegkegâ} HeefjCeece :meÅe:HeefjefmLeleerle ner menkeâejer mebmLee mJeyeUeJej GYeer Deens. nÙee keâes-Dee@HejsšerJn ÛÙee ceeHe&âle efJe›eâer nesCeejer HeâUs mebHetCe& mesboüerÙe DemeuÙeecegUs lÙeebvee øeÛeb[ ceeieCeer Demeles. ÙesLes Pee[ebÛÙee Jee{ermee"er keâesCelÙeener øekeâejÛes jmeeÙeves JeeHejle veener efkebâJee HeâUebvee efHekeâefJeCÙeemee"er keâeyee&F&[ meejKes jmeeÙeveebÛee JeeHej kesâuÙee peele veener. HeâUs efHekeâefJeleebvee vewmeefie&keâ HeOoleerbÛee DeJe}bye kesâuÙee peelees. Goe.: Pee[ebÛÙee HeeCeebÛee JeeHej kesâuÙee peelees. FLes HeâUebmeesyeleÛe keâepetÛeerosKeer} efJe›eâer kesâuÙee peeles. Mesleeletve keâe{}suÙee keâepetbvee yeNneveHetj ÙesLes Heg{er} mebmkeâjCeemee"er Hee"efJe}s peeles Je lÙeebÛeer efJe›eâer ieüeceerCe yeepeejHes"sle efkebâJee Ùee$esle kesâ}er peeles. nÙee keâepetbvee lÙeebveer 'ceÙegjer` Demee yeü@v[ efo}e Deens. meeOeejCele: Skeâe Pee[eHeemetve 2 efkeâ}es keâepetÛes GlHevve nesles Je ieüeceerCe yeepeejHes"sle 400-600 ¤HeÙes øeefle efkeâ}es nÙee ojeves efJekeâuÙee peelees. meOÙee DeeceüHee}er keâes-Dee@HejsšerJn veer mejkeâejer yeeiesle GlHevve Pee}suÙee 16 šve DeebyÙeeÛeer efJe›eâer keâjCÙeeme neskeâej efo}e Deens. mejkeâejer yeeiesletve GlHevve Pee}s}s Deebyes ces ceefnvÙeeble Ùesleele (oMesjer Deebyee) Je Jee[erletve ÙesCeejs Deebyes pegve-peg}w ceOÙes efJe›eâerme efveIeleele. lÙeecegUs efJe›eâer keâjleebvee yeepeejHes"sle mHeOee& nesle veener. ieüeceerCe yeepeejHes"sle meOÙee yeNÙeeÛe JesieJesieUÙee HeoeLee&bÛeer efJe›eâer JneÙe}e }eie}er Deens. menkeâejer mebmLesleHexâ efJe›eâer nesCeejer HeâUs mebhetCe& meWõerÙe DemeuÙee cegUs lÙeeveeb ØeÛeb[ ceeieCeer Demeles. HeâUs efhekeâJeCÙee mee"er keâeyee&F&[ meejKÙee keâesCelÙeener jmeeÙeveeÛee Jeehej nesle veener. lej vewmeefie&keâ efjlÙee HeâUs efheketâ efoueer peeleele. ÙesLeer} }eskeâ yeNÙeeHewkeâer Úesšs GÅeesie keâjeÙe}e }eie}s Deensle. yeÛeleiešeleer} ceefn}ebvee ogOeeHeemetve efÛepe, Heveerj Je Flej HeoeLe& leÙeej keâjCes, }esCeÛeer leÙeej keâjCes nÙeeJej øeefMe#eCe osCÙeeble Ùesle Deens. nÙee HeoeLee&bÛeer efJe›eâer mšesj ceOÙes kesâuÙee peeles. lÙeeveer oesve
12
keâce&Ûeejer osefKeue Iesleues Deensle. Jee[ermeesyeleÛe MeslekeâNÙeeveer efHekeâ HeOoleerle megOeejCee kesâ}er Deens. DeeblejefHekeâ HeOoleerÛee JeeHej kesâJeU Jee[erceOÙesÛe veener lej efHekeâebceOÙes Goe.: pJeejer, cekeâe, YeepeerHee}e, [eUerceOÙes megOoe meg¤ Pee}e Deens. DeeblejefHekeâ HeOoleercegUs MeslekeâNÙeebÛeer DeeefLe&keâ DeeJekeâ Jee{}er Deens. ÙesLeer} Skeâe MeslekeâNÙeeves DeeblejefHekeâHeOoleerletve Dee}suÙee HewMeeves meesvÙeeÛeer Debie"er kesâ}er Je leer Flejeme Yesš efo}er. lesJne lÙeeÛes cnCeCes Demes nesles keâer 'ceeleerletve meesves efveIeles ns ceer Sskeâ}s nesles, HeCe øelÙe#eele lemes nesleebvee Deelee yeIelees Deens`. Jee[er øekeâuHeeleer} meomÙeebÛÙee efveÙeefceleHeCes IesleuÙee ies}suÙee ÛeÛe& Je meYescegUs ÙesLeer} meJe& Meslekeâjer Skeâ$e Deens Demes ÙesLeer} MeslekeâNÙeebÛes cele Deens. meOÙee ÙesLes yejsÛe ÛeÛee&me$e, meYesÛes DeeÙeespeve kesâuÙee peeles Je MeslekeâNÙeebceOÙes peeie¤keâlee DeeCeuÙee peeles. keâesDee@HejsšerJn Ûes meer.F&.Dees ieJee&ves cnCeleele keâer, pesJne Deecner ns keâece meg¤ kesâ}s nesles lesJne Deecne}e les efMekeâeÙe}e iegpejele}e peeJes }eieeÙeÛes. Hejblet meÅe:HeefjefmLeleerle Flej }eskeâ DeeceÛÙee ieebJeele efMekeâeÙe}e Ùesleele. meOÙee ÙesLetve keâesCeerÛe Meslekeâjer Menjekeâ[s mLe}eblej keâjerle veener. HetCe& Je<e&Yej DeeHeuÙee MesleerÛÙee keâeceele iegble}s}s Demeleele. Jee[erleer} Pee[ebveer nÙee MeslekeâNÙeebvee ieebJeemeesyele yeebOetve "sJe}s Deens. Puspalata Pani Executive Director, DULAL Convent Road, Baripada P.O. Mayurbhaj District Orissa - 757001, India. Website : www.dulal.in Email: dulalbaripada@yahoo.co.in Vol. 15 no. 2, June 2013
ceje"er DevegJeeo : [e@. meefjlee ceesyeeb[s
mesboüerÙe ke=â<eer GlHeeove HeOoleer meebmke=âeflekeâ osJeeCe-IesJeeCe Éejs %eevemebJeOe&ve Harish Tewari and Poonam Tewari
mesboüerÙe Mesleermee"er DeeJeMÙekeâ Deme}suÙee Deveskeâ yeeyeer pemes HeMegOeve, efJeefJeOe ke=âef<enJeeceeve DeeOeeefjle pewJe efJeefJeOelee nÙeebveer mece=Oo Deens. lemesÛe cees"Ùee øeceeCeele }neve Je efmeceeble Meslekeâjer Deensle. lÙeecegUsÛe mebefõÙe Mesleer ner mebmke=âleerÛe Deens.
Mesleerleer} veefJeve efHe{er peer jemeeÙeefvekeâ Mesleer HeOoleerJej peemle DeJe}byetve Deens, DeMee peieYejeleer} ÙegJee JÙeeJemeeefÙekeâebvee mesboüerÙe Mesleer HeOoleerÛes efMe#eCe osCÙeemee"er [y}t.[y}t.Dees.Dees.SHeâ Fbef[Ùee (wwoof-India) lÙeebvee Yeejleeleer} mebsoüerÙe MesleerÛÙee mebHekeâe&le DeeCeCÙeeÛes keâeÙe& keâjerle Deens.hegJeea jeyeefJele Deme}suÙee Deveskeâ GHe›eâceebletve les MeslekeâNÙeebvee mesboüerÙe Mesleer HeOoleer efMekeâefJeCÙeemeesyeleÛe peieYejeleer} efJeÅeeLÙee&bvee pes mesboüerÙe Mesleer HeOoleer efMeketâ FefÛÚleele lÙeebvee DeMee MesleebJej øelÙe#e keâece keâjCÙeeÛeer Je lÙeeÉejs efJeefJeOe osMeebleer} meebmke=âeflekeâ osJeeCe-IesJeeCe keâjCÙeeÛeer mebOeer GHe}yOe keâ¤ve osles.
[y}t.[y}t.Dees.Dees.SHeâ-Yeejle (wwoof-India) Ûeer efveefce&leer :
Deepe Mesleerle JeeHejuÙee peeCeeNÙee efJeefJeOe ke=â<eer jmeeÙeveebcegUs HeÙee&JejCee}e nesCeejer neveer lemesÛe DeejesiÙeeJej nesCeeNÙee o=<HeefjCeeceebcegUs KeeÅeevveeÛÙee iegCeJellesefJe<eÙeer «eenkeâ peeie¤keâ nesle Deens. peeieeflekeâ HeeleUerJej ieüenkeâ ne mesboüerÙe GlHeeoveebvee megjef#ele Je og<HeefjCeece efJejnerle mecepele Deens.
Yeejleele Deveskeâ Je<ee&Heemetve jemeeÙeefvekeâ Mesleer HeOoleerÛÙee GHeÙeesieecegUs mesboüerÙe Mesleer efkebâJee DejemeeÙeefvekeâ Mesleer efJe<eÙeer DeefleMeÙe keâceer ceeefnleer Je efJeMes<e%e GHe}yOe Deensle. mejkeâejer Ùeespevee Je ke=âef<e efJemleejele jemeeÙeefvekeâ Mesleer HeOoleerÛeeÛe øeÛeej cees"Ùee øeceeCeele keâjleele. Hejblet mesboüerÙe MesleerÛÙee øemeejele efJeMes<e }#e osle veener.
efJekeâefmele Je efJekeâmeveMeer} osMeebceOÙes mesboüerÙe GlHeeoveebÛeer ceeieCeer efoJemesbefoJeme Deboepes 20-25 škeäkesâ øeefle Je<e& Ùee ojeves Jee{le Deens. Yeejlee}e mesboüerÙe Mesleerle YejHegj mebOeer GHe}yOe Deensle. mesboüerÙe Mesleer ner HegJeer&HeemetveÛe YeejleerÙe MesleerÛee Skeâ DeefJeYeepÙe Debie Deens. Yeejle ne
osMeeÛÙee Deveskeâ Yeeieele pemes HeJe&leerÙe Je keâesj[Jeent Mesleerle DeefleMeÙe keâceer øeceeCeele ke=â<eer efveefJe<"ebÛee JeeHej keâjCÙeeÛÙee HeOoleercegUs MeslekeâNÙeebvee mesboüerÙe Mesleerkeâ[s JeUCes meesHes nesTve, melele Jee{le Deme}suÙee osMeerÙe lemesÛe Deeblejje<š^erÙe yeepeejHes"ebÛee HeâeÙeoe IesCÙeeÛeer cees"er mebOeer GHe}yOe Deens Je lÙeecegUs jemeeÙeefvekeâ MesleerJej DeJe}byetve Deme}suÙee veefJeve efHe{er}e mesboüerÙe MesleerÛes efMe#eCe osCes ner Deelee keâeUeÛeer iejpe Deens.
2007 ceOÙes DeefmlelJeeme Dee}s}er wwoof-Indiab ([y}t [y}t Dees Dees SHeâ-Fbef[Ùee Jeu[&JeeF&[ DeHee@ÛÙeg&efvešerpe Dee@ve Dee@jie@efvekeâ Heâece&med Fbef[Ùee) ner mesboüerÙe Mesleer ke⤠FefÛÚCeeNÙee MeslekeâNÙeebvee DeeJeMÙekeâ les mesboüerÙe MesleerÛes %eeve osCÙeeÛes keâeÙe& keâjerle Deens. meg¤Jeeleer}e 2007 13
mebÙeespekeâemeesyele Mesleele meWefõÙe Mesleer efMekeâleebvee mJeÙebmesJekeâ
ceOÙes Heâkeäle 14 mesboüerÙe MesleerHeâece& Deme}suÙee vesšJeke&âceOÙes Deelee leyye} 180 Hes#ee peemle mesboüerÙe MesleerHeâece&med Demetve lÙeeceOÙes Deveskeâ mJeÙebmesJeer mebmLeebÛee meceeJesMe Deens. meOÙee wwoof-India Ûes peeUs YeejleeleuÙee 16 jepÙeebceOÙes Hemej}s}s Deens. wwoof-India Ûee cegKÙe GösMe ne MeslekeâNÙeebvee mesboüerÙe Mesleer GlHeeove
HeOoleerÛee DeJe}bye keâjCÙeeme ceole keâjCes, lemesÛe efJeefJeOe osMeebleer} efJeÅeeLÙee&bvee meebmke=âeflekeâ Deeoeve øeoeve keâeÙe&›eâceebleie&le mesboüerÙe Mesleerle øelÙe#e keâece keâjCÙeeÛeer mebOeer GHe}yOe keâ¤ve osCes, lemesÛe mesboüerÙe/yeeÙees[eÙeve@efcekeâ peerJeve HeOoleer mecepeeJeCes Je lÙeele DeeJe[ efvecee&Ce keâjCes ne Deens. nÙee keâeÙe&›eâceebleie&le efveJe[}suÙee ef"keâeCeebÛeer Ùeeoer leÙeej keâ¤ve leer peeieeflekeâ mlejeJej FÛÚtkeâ mJeÙebmesJekeâebvee pÙeebvee ''wwoofers megOoe cnCeleele. lÙeebvee GHe}yOe kesâuÙee peeles, pÙeeÙeesies }eskeâebvee efJeefJeOe osMeeceOÙes ØeJeeme keâjCÙeeme Øeeslmeeefnle kesâues peeles. lÙeecegUs %eeve Jee{efJeCÙeeÛeer mebOeer lej efceUlesÛe. Hejbleg lesLeer} mebmke=âleerÛeer Je peerJeveHeOoleerÛeer ceeefnleer efceUles.
Mesleer efMe#eCe keâeÙe&›eâce :
ne GHe›eâce Ùepeceeve MeslekeâNÙeebÉejs jenCÙeeÛeer Je KeeCÙeeÛeer JÙeJemLee lej meYeemeoebÉejs ßeceeÛeer ceole Ùee lelJeeJej jeyeefJeuÙee peeles. ÙeecegUs meYeemeoebvee DeefleMeÙe keâceer KeÛee&le nÙeele menYeeieer neslee Ùesles.
ÙeeceOÙes JesieJesieUÙee osMeebletve Dee}s}s ÙegJekeâ efveJe[}suÙee MeslekeâNÙeebÛÙee Mesleele efkebâJee [y}tpeerJner ceOÙes mesboüerÙe Mesleerle DeeHe}er mesJee osTve mLeeefvekeâ mesboüerÙe Mesleer HeOoleerÛeer Je meb}ive Deveskeâ cegÅeebÛeer ceeefnleer Iesleele. les mesboüerÙe Mesleerle jentve mesboüerÙe Mesleer HeOoleer efMekeâleele. efveJe[}suÙee Mesleerleer} Meslekeâjer ns mesboüerÙe HeOoleerves DevveOeevÙeeÛes GlHeeove Iesleele Je DelÙeble meeOesHeCeeves MeemJele peerJeve peieCÙeeÛee øeÙelve keâjleele. les mesboüerÙe GlHeeove HeOoleer, MeeÕele Je HeÙee&JejCeHegjkeâ peerJeve peieCÙeeÛes DeeHe}s %eeve Je DevegYeJe mJeÙebmesJekeâebvee osleele.
wwoof-India
mesboüerÙe Mesleer HeOoleer Je mJeÙebmesJekeâebÛes peeUs nÙeebÛee efJemleej melele nesCÙeemee"er wwoof-India ves 4 ''[y}t [y}t Dees Dees SHeâ i}esye} efJn}spe`` (WGr & WGV) Ûeer Yeejleele mLeeHevee kesâ}er Deens. ner ieebJes YeefJe<Ùeele mesboüerÙe MesleerÛÙee mebMeesOeveele ceeie&oMe&keâ jenleer}. Heefn}s [y}t peer Jner ns ceOÙeøeosMeeleer} megjpeHegje ieebJeele 4.5 Skeâj peefceveerJej mLeeHeve kesâ}s Deens, pes peieøeefmeOo KepegjeDees cebefoj, kesâve veoer Je Hevvee JÙeeIeÇ ØekeâuheeÛÙeepeJeU Deens.
iesuÙee heeÛe Je<ee&le Decesefjkeâe Je Ùegjeshe ceefOeue Deveskeâ efJeÅeeheer"eleerue 15 ØeefMe#eeLeea Je megceejs 2000 ÛÙee Jej mJeÙebmesJekeâ ÙeebÛes ‘meWefõÙe Mesleer’ meboYee&leerue ØeefMe#eCe Peeues Deens. 14
mLeeefvekeâ MeslekeâNÙeebme peefceve leÙeej keâjCÙeeme ceole keâjleebvee mJeÙebmesJekeâ
mesboüerÙe Mesleer øeefMe#eCe keâeÙe&›eâceele mJeÙebmesJekeâ efkebâJee øeefMe#eCeeLeer& cnCetve MeslekeâNÙeebÛÙee efkebâJee [y}t Jner peer ÛÙee keâeÙee&le menYeeieer neslee Ùesles. mJeÙebmesJee HeOoleer (Volunteering)
Meslekeâjer nÙee mJeÙebmesJekeâebvee Ûeebie}s Yeespeve, megjef#ele Je mJeÛÚ jenCÙeeÛeer megefJeOee GHe}yOe keâ¤ve osleele. lÙee yeouÙeele mJeÙebmesJekeâ Mesleele 4-6 leeme keâece keâ¤ve mesboüerÙe Mesleer HeOoleerÛes øelÙe#e DevegYeJe Je %eeve Iesleele Je MeslekeâNÙeebvee ceole keâjleele. Øeefleefove 4.6 leeme keâece keâ¤ve ns mJebÙemesJekeâ efMekeâle Demeleele.
øeefMe#eCeeLeer& keâeÙe&›eâce
(Internship Programme)
mebMeesOeveeJej DeeOeeefjle mesboüerÙe Je MeemJele Mesleer HeOoleer DeeefCe HeÙee&JejCeeÛÙee efJeefJeOe cegÅeebJej le%eebÛÙee Je øesjCee oeÙekeâ JeeleeJejCeeleer} vesšJeke&âceOÙes Mew#eefCekeâ øeefMe#eCe IesCÙeemee"er wwoof-India øeefMe#eCe keâeÙe&›eâce leÙeej keâjCÙeele Dee}e Deens. ns ØeefMe#eeLeea JesieJesieUÙee efJeÅeeheer"eOÙes MesJešÛÙee Je<ee&le efMekeâCeejs Demeleele. nÙeeceOÙes øekeâuHe DeeOeeefjle øeefMe#eCe SkeâšÙeeves efkebâJee mecegneves jeyeefJeCÙeele Ùeslees. 12 Dee"Je[ÙeeÛes }ebye keâe}eJeOeerÛes øeefMe#eCe pes øeefMe#eCeeLeer& mJele:ÛÙee øekeâuHeeJej mebMeesOeve, efveÙeespeve jeyeJet FefÛÚleele lÙeebÛÙeemee"er GHeÙegkeäle Deens. 4 les 8 Dee"Je[ÙeebÛee keâe}eJeOeer ne pÙeebvee wwoof-India ves efo}s}s øekeâuHe jeyeJet FefÛÚleele lÙeebÛÙeemee"er GHeÙegkeäle Deens. ner leerve ÛejCeele efJeYeeie}s}er Demetve, mebkeâuHeves}e mecepeCes Je lÙeeÛes ceeie&oMe&ve øeLece ÛejCeele kesâ}s peeles. nÙeeÛeer meg¤Jeele efHeâu[Jej peeCÙeeDeieesoj wwoof-India Je Ùepeceeve Meslekeâjer nÙeebÛeer ceguÙes Je ceeie&oMe&keâ lelJes nÙeeÉejs øeefMe#eCeeLeer& (Interns) wwoof-India Je Ùepeceeve MeslekeâNÙeebMeer GösMeHetCe& Je HeâeÙeosMeerj mebyebOe pees[leele. nÙeeÛe keâeUele øekeâuHeeÛeer efveJe[ kesâ}er peeles. efÉleerÙe ÛejCeele efveJe[}suÙee øekeâuHeeÛÙee mebMeesOeveemee"er efJeÅeeLÙee&bÛee JesU ne efveefMÛele kesâ}e peelees. øekeâuHeeÛÙee ceOÙeeJej Pee}suÙee DeYÙeemeeÛes HegvejeJe}eskeâve kesâuÙee peeles. pÙeecegUs efJeOeeÙekeâ meceer#eCe Je øeeflemeeoeÛeer mebOeer GHe}yOe nesles. øekeâuHeeÛÙee Debleerce meeojerkeâjCeele DeeJeMÙekeâ mebMeesOeve mebHeJetve øelÙe#e ke=âleer meg¤ keâjCÙeeble Ùesles. Internship
eflemeNÙee ÛejCeele øeefMe#eCeeLeer& efveJe[}suÙee øekeâuHee}e Ùepeceeve MeslekeâNÙeebÛÙee Mesleele jeyeefJeleele. keâener øeefMe#eCeeLeer& ns WGV ceOÙes øeefMe#eCe Iesleele. DeepetyeepetÛÙee ieebJeeleer} Meslekeâjer, mJeÙebmesJekeâ Je øeefMe#eCeeLeer& ns JesieJesieUÙee pemes mesboüerÙe HeOoleerves jesHeebÛeer veme&jer leÙeej keâjCes, yebOeejs yeebOeCes, veme&jermee"er meeJe}er JeeHesâ leÙeej keâjCes Je keâcHeesmš Ùegefveš leÙeej keâjCes F. keâeceele menYeeieer nesleele. øeefMe#eCe keâe}eJeOeerÛÙee MesJešer øeefMe#eCeeLeer& lÙeeves jeyeefJe}suÙee øekeâuHeeceOÙes leervener ÛejCeele DevegYeJe}suÙee Je DeYÙeeme}suÙee mebMeesOeveelcekeâ yeeyeerbJej meeojerkeâjCe keâjleele. øekeâuHeeÛÙee meg¤JeeleerHeemetve les MesJešHeÙe&bleÛÙee meJe& veesboer øeefMe#eCeeLeer& Je mebHetCe& keâeÙe&›eâceeÛÙee HeâeÙeÅeemee"er "sJeuÙee peeleele. øeefMe#eCe mebHeuÙeeveblej wwoof-India øeefMe#eCeeLeer&bvee øeceeCeHe$e øeoeve keâjleele. pÙeeceOÙes lÙeeves efMekeâ}suÙee Je øeeHle kesâ}suÙee DevegYeJeeÛes efJe<esMe JeCe&ve kesâ}s}s Demeles. DeeleeHeÙe&bleÛee øeJeeme : øelÙeskeâ Je<eer& wwoof-India }e pegUCeeNÙee mJeÙebmesJekeâ Je øeefMe#eCeeLeer&bÛeer mebKÙee Jee{leÛe Deens. nÙee keâeÙe&›eâceecegUs lÙeebÛes mesboüerÙe HeOoleer Je keâewMeuÙe ns Jee{}s Deens. GoenjCeeLe& : Deelee lÙeebvee efHekeâeÛeer HesâjHee}š, øeeflekeâejkeâ peeleer, keâcHeesmšerbie, efceße Heerkeâ HeOoleer, MegvÙe ceMeeiele Heerkeâ GlHeeove Je efkeâ[ øeefleyebOe, efnjJeUerÛeer Keles, DeeÛÚeoves, efHekeâebÛeer Hees<ekeâ lelJeebÛeer meeKeUer, GHe}yeOe
ØeefMe#eCeeLeea mebÙeespekeâeÛÙee Mesleele ØekeâuheeÛeer DebceueyepeeJeCeer keâjleebvee
meeOeveebÛes Hegve&øeef›eâÙee FlÙeeoer yeeyeerbÛes %eeve Jee{}s Deens. lÙeebveer efJeefJeOe efkeâ[er Je jesie øeyebOeveeÛÙee Ùeespevee leÙeej keâ¤ve jeyeefJeuÙee Deensle. pÙeeceOÙes efveefj#eCe, øeefleyebOe Je veesboer "sJeCes nÙee cenlJeeÛÙee yeeyeer Deensle. keâeUpeerHegJe&keâ keâjeÙeÛÙee mesboüerÙe øeef›eâÙee HeOoleerÛÙee cenlJeeÛÙee iejpee lÙeebvee mecepeuÙee. DemesboüerÙe HeoeLe& Je GlHeeoveeÛÙee YesmeUeryeeyele les ÛeÛee& keâjleele. Deelee lÙeebvee mesboüerÙe GlHeeoveeÛÙee yeepeejHes"sÛeer Je wwoof-India ÛÙee Ùepeceeve MeslekeâNÙeebÛÙee efJe›eâer leb$eeÛeer ceeefnleer Pee}er Deens. lÙeebvee Deelee efJeefJeOe efJe›eâer HeOoleer (pemes- Lesš efJe›eâer, Meslekeâjer yeepeej, efJeMes<üe efJe›eâerÛes ogkeâeves Je efkeâjkeâesU efJe›esâles F.) Je lÙeebÛes JewefMe<šÙes mecepe}er Deensle. lÙeebvee øeceeefCekeâjCeeÛÙee HeOoleer Je efveÙee&le keâjCÙeemee"er }eieCeeNÙee DeeJeMÙekeâ yeeyeerbÛee DeYÙeeme keâjCÙeeÛeer mebOeer efceUe}er. wwoof-India Ûeer ceole Deveskeâ MeslekeâNÙeebvee, mJeÙebmesJekeâebÛÙee meeneÙÙeeves mesboüerÙe Mesleerkeâ[s JeUCÙeeme Pee}er Deens. mebHetCe& Yeejleeleer} 50 Hes#ee peemle Ùepeceeve mesboüerÙe Meslekeâjer nÙee øekeâuHeeceOÙes menYeeieer Pee}s Deensle. Heg{er} 5 Je<ee&le wwoof-India 1000 Hes#ee peemle mesboüerÙe Mesleer Heâece& pÙeeceOÙes 5000 Hes#ee peemle mJeÙebmesJekeâ Je 2000 Hes#ee peemle øeefMe#eCeeLeer&bÛee menYeeie JesieJesieUÙee øekeâuHeeceOÙes keâjCÙeeÛes Gefö<š Deens. Ùepeceeve Meslekeâjer Je mJeÙebmesJekeâ nÙeebvee Skeâ$e DeeCetve Je }eskeâebveer SkeâceskeâebÛÙee menkeâeÙee&ves Je DevegYeJeeves peerJevee}e MeeÕele HeOoleerves peieCÙeeletve Skeâ mJemLe peie efvecee&Ce keâjCÙeeÛes keâeÙe& wwoof-India keâjerle Deens. nÙee keâeÙe&›eâceeceOÙes Heâej cees"Ùee øeceeCeeJej meebmke=âeflekeâ osJeeCe-IesJeeCe nesles. Harish Tewari Director, WWOOF India, A-46, Judge Farm, Haldwani, Nainital, Uttarakhand, India E-mail : sewak@rediffmail.com www.wwoofindia.org. Poonam Tewari Junior Scientist, College of Home Science, G.B.P.U.A & T. Pantnagar University, Uttarakhand, India Vol. 15 no. 2, June 2013 Vol. 15 no. 3, September 2013
ceje"er DevegJeeo: ßeerceleer MegYeebieer he[esUs 15
yengmlejerÙe YeepeerHee}e MesleerHeOoleer DeuHe YetOeejkeâ meceepeeves megOeejerle GlHeeoveemee"er MeesOe}s}er vetleve HeOoleer yengmlejerÙe hesjCeerletve peemle ØeceeCeele heerkeâ Prakash Singh and G C S Negi
Meslekeâjer vesnceerÛe veefJeve keâuHevee DeeHeuÙee Mesleele JeeHejleele DeeefCe DeMee vetleve HeOoleer DeJe}byeveeves efkeâlÙeskeâ mLeeefvekeâ leb$e%eeve leÙeej nesleele. nÙee vetleve HeOoleer mLeeefvekeâ JeeleeJejCeeÛes meKees} %eeveeJej DeeOeejerle lemesÛe HeÙee&JejCe Je JeeleeJejCeeMeer megmebiele Demeleele. nÙee }sKeele Yeejleeleer} GllejeKeb[ jepÙeeleer} efncee}Ùeeleer} ceOÙece GbÛeerJejer} Kes[Ùeeleer} DeuHeYegOeejkeâ MeslekeâNÙeebveer leÙeej kesâ}suÙee YeepeerHee}e vegleve GlHeeove HeOoleerÛes efJeM}s<eCe kesâ}s Deens. cekeâjeJe ns efncee}Ùeeleer} Úesšs Kes[s Yeejleeleer} GllejeKeb[ jepÙeeleer} kegâceeT øeevleele 1100 efcešj GbÛeerJej Jeme}s Deens. lesLeer} 85% jefnJeeMeer øeecegKÙeeves Mesleer DeeefCe lÙeeJej DeeOeejerle JÙeJemeeÙeeJej DeJe}byetve Deensle. ieebJeeleer} peJeUHeeme 50 nskeäšj peefceve ceMeeieleerKee}er Deens. peJeUHeeme 90% Mesleer keâesj[Jeent Deens, pÙeele keâesoes, kegâškeâermeejKes ogÙÙece le=CeOeevÙe, Oeeve, ient DeeefCe ceesnjerÛeer }eieJe[ keâjleele. Úešs Úesšs KeÛejs, pesLes heeCÙeeÛeer Lees[erHeâej meesÙe Deens DeMee ef"keâeCeer Yeepeer heeuÙeeÛes Ghleeove IesleuÙee peeles. Kes[ÙeeÛeer mejemejer peefceve OeejCee #es$e 0.50 nskeäšj Deens 16
efHekeâeKee}er} peefceve mLe}eblejerle kegâštbyeebÛÙee DeKelÙeejerle Demetve leer peefceve Skeâlej lÙeebÛes veelesJeeF&keâ efkebâJee Mespeejer Jeenleele, lÙeecegUs He[erle peefceve efMeu}keâ jeefn}s}er veener. Kes[s jmlÙeeÛÙee peeUÙee}e pees[}s DemeuÙeeves Jeenletkeâermee"er DeeefCe yeepeejeMeer menpe pees[}s Deens. vetleve HeOoleer : yeng mlejerÙe YeepeerHee}e GlHeeove : peJeUHeeme Skeâ MelekeâehegJeer&, Kes[Ùeeleer} JeÙemkeâ JÙekeäleerbveer Skeâef$ele peJeUHeeme 5 nskeäšj peefceveerÛee letkeâ[e Yeepeerheeuee MesleerÙeesiÙe yeveefJe}e. HegJeer& Mesleer mLeeefvekeâefjlÙee efveefce&le ieg}ebÉejs Dees}erle kesâuÙee peele Demes. leer Deelee MeemekeâerÙe Ùeespeves Debleie&le jÛeveelcekeâ le}eJe DeeefCe HeeCÙeeÛÙee Heeševes Dees}erle kesâuÙee peele Deens. meg¤Jeeleer}e ieepej, yešeše (Dee}g), DeUt, efnjJee YeepeerHee}e DeeefCe keâesLeerbefyej, nUo, }megveemeejKeer cemee}s Heerkesâ me}ie HeOoleerves }eieJe[ kesâuÙee peele nesleer. pÙee peefceveerJej HeejbHeejerkeâefjlÙee DeUg Heerkeâ me}ie IesleuÙee peeles, lÙee ef"keâeCeer Flej Heerkeâ IesCes MekeäÙe veJnles. ojJe<eer& 7 les 8 ceefnvee keâe}eJeOeerÛes DeUg efHekeâe}e peevesJeejerHeemetve meg¤Jeele nesles. DeUgÛÙee keâebÅeeHeemetve peefceveerJej DebkegâjCÙeeme 60 les 80 efoJeme }eieleele.
yengmleefjÙe yeerpe hesjCeerÛÙee leb$eecegUs peefceefveÛee efJemleej ve keâjlee/lesJe{ŸeeÛe peefceveerceOÙes DeefOekeâÛes Yeepeerheeuee Glheeove MekeäÙe DemeuÙeeÛes ns DelÙeble ÙeMemJeer GoenjCe Deens. DeUgÛÙee efoIe&keâeUÛÙee GefMeje GieJeCeercegUs peefceveerÛee JejÛee Lej JeeHejele Ùesle veener. Demes peeCeJeuÙeeJej MeslekeâNÙeebveer DeefOekeâ GlHeeoveemee"er mebmeeOeve JeeHejeÛes efJeefYevve ceeie& MeesOe}s. meg¤Jeeleer}e MeslekeâNÙeebveer Hesj}suÙee DeUgÛÙee GieJeCÙeeHetJeer& peefceveerÛÙee JejÛÙee Lejele keâceer keâe}eJeOeerÛÙee YeepeerHeeuÙeeÛeer }eieJe[ kesâ}er. DeUgÛes Heerkeâ GefMeje GieefJeCeejs DeeefCe 7 les 8 ceefnvÙeele leÙeej nesCeejs DemeuÙeecegUs MeslekeâNÙeebveer Heg{Ûes øeÙeesie meg¤ kesâ}s. lÙeebveer DeUgÛeer HesjCeer 10-20 mesb.ceer. Je¤ve 20-30 mesb.ceer. Kees}erJej kesâ}er DeeefCe meesyele Dee}g Heerkeâemee"er GOJe&/GYeer peeiee efvecee&Ce kesâ}er. DeMee jerleerves, Meslekeâjer $eermlejerÙe yeer HesjCeer HeOoleer meceesj Dee}er. pÙeeceOÙes leerve efJeefJeOe YeepeerHeeuÙeebÛÙee efyeÙeeCes/kebâo pemes, DeUg, Dee}t (yešeše) DeeefCe efnjJee YeepeerHee}e FlÙeeoer Kees}, ceOÙece Je GLeU peefceveerÛÙee Lejele SkeâeÛeJesUer }eJeleele.
nÙee megOeejerle }eieJe[er HeOoleerÉejs, Meslekeâjer øeLece peevesJeejer ceefnvÙeele cees"Ùee YeepeerHeeuÙeeÛÙee #es$eele }eieJe[ keâjleele. lÙeeÛÙeeJej 10 les 15 mesb.ceer. Kees}erJej yešeše }eieJe[ keâjleele DeeefCe lÙeeJejer} ceeleerÛÙeeLejele (0-5 mesbceer.) efnjJÙee HeeveebÛÙee YeepeerHeeuÙeeÛes efyeÙeeCes Hesjleele. JejÛÙee Lejeleer} Hesj}s}s efHekeâ (efnjJÙee HeeveebÛee YeepeerHee}e) }JekeâjÛe GieefJelees DeeefCe 20 les 25 efoJemeeble cnCepesÛe HesâyeütJeejerÛÙee MesJešer keâe{}e peelees. YeepeerHeeuÙeeÛÙee keâe{Ceerveblej leeye[leesye, ogmeNÙee Lejeleer} efHekeâeÛeer yešeše GieJeCe meg¤ nesles. les oesveoe efvebouÙeeveblej ces ceefnvÙeeble keâe{leele. yešešeÛÙee keâe{Ceerveblej peefceveerÛÙeeJej DeUgbÛÙee GieJeCeerme øeejbYe neslees DeeefCe Dee@keäšesyej ceOÙes keâe{Ceerme Ùesles. veesJnsbyej DeeefCe ef[mesbyej ceefnvÙeele DeUgÛes Mesle keâebÅeeÛeer jesHes leÙeej keâjCÙeemee"er JeeHej}s peeles. pÙee}e efnJeeUÙeele mebHetCe& øeevleele cees"er ceeieCeer Demeles. GJe&jerle YeepeerHee}e #es$e, pÙeeceOÙes DeveskeâmlejerÙe HeOoleer JeeHej}er peele veener. DeMee ÚesšÙee #es$eele Je<e&Yej efJeefJeOe nbieeceer YeepeerHee}e }eieJe[ kesâ}er peeles. Meslekeâjer peJeUHeemeÛÙee yeepeejele mJele: efJekeâleele efkebâJee keâesCeerlejer Mesle efJekeâle IesTve yeepeejele vesTve efJekeâleele. Skeâe SsJepeer leerve efHekesâ IesleuÙeeveblej meenefpekeâHeCes efHekeâebceOÙes HeeCeer DeeefCe DevveoüJÙeekeâefjlee mHeOee& nesles. lejermegOoe cekeâjeJe Kes[Ùeeleer} Meslekeâjer nÙee oesvner mHeOee& JÙeJeefmLeleHeCes efveÙeb$eCeele "sJeleele. vewmeefie&keâ PeNÙeeÛes HeeCeer efmecebsšÛÙee šekeäÙeeceOÙes mee"efJeuÙeecegUs GvneUÙeeble Dees}erle keâjCÙeemee"er HeeCÙeeÛeer keâcelejlee Yeemele veener. lÙeeefMeJeeÙe, MeslekeâNÙeebveer (meJee&vegceles) Ûe›eâHeOoleerves Dees}erle HeOoleer leÙeej kesâ}er.
peceerveerÛÙee Skeâe legkeâ[Ÿeele ueeJeuesuÙee leerve ØekeâejÛÙee YeepÙee
nÙee veefJeve leb$eeÛÙee JeeHejecegUs, pÙee}e DeveskeâmlejerÙe }eieJe[ }eskeâeføeÙe veebJeeves DeesUKeleele, MeslekeâNÙeebveer øeefle Skeâj #es$eele DeefOekeâeDeefOekeâ GlHeeove efceUCÙeemee"er øeÙelve kesâ}s. yengmleefjÙe yeerpejesheCe heOoleercegUs Deens lesJe{ŸeeÛe peefceveerletve peemle ØeceeCeele Je JesieJesieàÙee YeepÙeebÛes Glheeove IesCÙeeÛee ne DeefleMeÙe ÙeMemJeer ØeÙelve Deens. Deveskeâ mlejerÙe efyeÙeeCes }eieJe[ HeOoleerves ÙeMemJeerefjlÙee DeefOekeâ YeepeerHee}e GlHeeoveemee"er keâesCeleener keâe}eJeOeer ve Jee{efJelee Deefleefjkeäle peeiee GHe}yOe keâjles.
Ùee HeOoleerle MeslekeâNÙee}e šekeäÙeeleer} HeeCeer Dees}erleemee"er JeeHejCÙeekeâjerlee mebHetCe& efoJeme efo}e peelees. Ùee HeOoleerÉejs, "jeefJekeâ keâe}eJeOeerves øelÙeskeâ MeslekeâNÙee}e Mesle Dees}erle keâjCÙeemee"er mebOeer efceUles. Deveskeâ mlejerÙe efHekeâeÛÙee Mesleeleer} DevveoüJÙeeÛÙee mHeOes&ÛÙee efvejekeâjCeemee"er ef[mesbyej ceefnvÙeele (DeUg, yešeše DeeefCe YeepeerHeeuÙeeÛÙee HesjCeerHetJeer&) øelÙeskeâ Mesleele cees"Ùee øeceeCeele MesCeKele šekeâleele. ner Mesleer MeslekeâNÙeebÛÙee IejeHeemetve peJeU DemeuÙeeves MesCeKele šekeâCÙeele keâesCeleerner De[ÛeCe Ùesle veener. meJee&le cenlJeeÛes, HeeCÙeeÛÙee DeeefCe MesCeKeleeÛÙee YejHetj GHe}yOelescegUs cekeâjeJe Kes[Ùeeleer} DeveskeâmlejerÙe Mesleer MekeäÙe Pee}er. Deelee leerve YeepeerHee}e efHekesâ SkeâeÛe JesUer IesleuÙeecegUs DeUgÛÙee Mesleeleer} øeefle Skeâj #es$eele YeepeerHee}e GlHeeove Jee{}s. nÙee HeOoleerÛes }eiele-efceUkeâle øeceeCe (HewMeeÛÙee ¤Heele) ceespe}er Demelee 1:8 Demes øeceeCe nesles. pes Ùee Yeeieeleer} Flej Kes[Ùeeleer} yešeše (1:2), šceešj (1:5), efcejÛeer (1:2) ÛÙee me}ie }eieJe[erHes#ee efkeâlÙeskeâ Hešerves peemle nesles.
17
efve<keâ<e& :cekeâjeJe Kes[Ùeeleer} DeveskeâmlejerÙe YeepeerHee}e }eieJe[ ceÙee&efole YetmebmeeOeveeÛee HetCe& HeâeÙeoe IesCÙeemee"er ceeleer DeeefCe HeeCeer Ùee mebmeeOeveeÛee mecepegleoej JeeHejeÛes vecegvesoej GoenjCe Deens. lemesÛe, yeepeejHes"sÛeer GHe}yOelee ns megOoe nÙee veefJeve %eeveeletve Mesleer HeOoleer}e keâejCeerYetle Deens. ns Kes[s øeosMeeleer} MeslekeâNÙeebmee"er DeeoMe& Kes[s Deens. nÙee YeepeerHee}e Heerkeâ HeOoleer}e ceeleerleer} Deeoü&lee Je DevveoüJÙe yeo}eÛee Heg{er} Meem$eerÙe DeYÙeeme efÛelleJesOekeâ Demes}.
18
efouÙeeyeö} DeeYeejer Deensle. cekeâjeJe Kes[Ùeeleer} MeslekeâNÙeebveer DeeHe}s cele Je %eeve JÙekeäle keâjCÙeemee"er JesU efouÙeeyeö} lÙeebÛesmegOoe DeeYeejer Deenesle. Prakash Singh ( Research Scholar) and GCS Negi ( Scientist 'D') G. B. Pati Institute of Himalayan Environment and Development, Kosi-Katarmal, Almora, Uttarakhand, India Email : dhailaprakash@yahoo.com
peeefCeJe :
Vol. 15 no. 4, December 2013
}sKekeâ peer.yeer. Heble efncee}Ùeerve JeeleeJejCe DeeefCe efJekeâeme JevemHeleer mebmLeeve, De}ceesje, Yeejle ÙeebÛes øeeslmeenve Je megefJeOee GHe}yOe keâ¤ve
ceje"er DevegJeeo : [e@. meefjlee ceeskeâe[s
Mesleer ceOÙes ÙegJee Ûee efškeâeJe D. Thangapandian MesleerceOetve efkeâceeve GlheVe efceUCes keâef"Ce DemeuÙeeÛes ue#eele DeeuÙeecegUs yengleskeâ ÙegJee GheefJekesâmee"er Mesleer JÙeefleefjòeâ Flej ef"keâeCeer mebOeer MeesOele Deensle. ¢ee mecemÙesJej ceeie& cnCetve School of Biodynamic Farming Ùeeveer oesve Je<ee&Ûee ØeefMe#eCe keâeÙe&›eâce meg¤ kesâuee Deens. Ùee ceOÙes «eeceerCe ÙegJekeâevee Mesleer MeeÕele yeveefJeCes Je HeâeÙeÅeeÛeer yeveJeCesÛes ØeefMe#eCe efoues peeles. YeejleerÙe ke=â<eer #es$eeme meelelÙeeves JesieJesieUÙee iebYeerj mecemÙee Yes[meeJele Deensle. lÙeeceOeer} yenglekeâ mecemÙee nÙee ceeveJeefveefce&le Deensle. DeÙeesiÙe leb$e%eeve Je ÛegkeâerÛÙee HeOoleer Deelcemeele kesâuÙeecetUs ke=â<eer #es$e Heeefjßeceerkeâ GojefveJee&n HegjlesÛe ceÙee&efole Pee}s}s Deens. meelelÙeeves Kee}eJele ies}s}s efpeJeveceeve, opee& ÙeecetUs yengleskeâ ieüeceerCe YeeieeceOeer} }eskeâebveer, Menjer YeeieebceOÙes mLe}eblej keâjCÙeeme meg¤Jeele kesâ}s}er Deens. vegkeâlÙeeÛe Pee}suÙee peveieCevesvegmeej leeceer}vee[t jepÙeeceOeer} DelÙeble efJeoejkeâ efmLeleer meceesj Dee}s}er Deens. pÙeeceOÙes 50 škeäkesâ Hes#ee peemle }eskeâmebKÙee ner Menjer YeeieebceOÙes JeemleJÙeeme Deens. lesJne DeeHeCe kegâ"s peele Deenesle? keâesefJe}Hešdšer DeeefCe Gmeer}ceHešdšer ÙesLes keâeÙe&jle Deme}suÙee efveefce&leer Je ceenerleer leb$e%eeve #es$eeceOeer} kebâHevÙeebkeâ[s DeeHeCe peele Deenesle keâeb? lej mebHetCe& jepÙee}e DevveOeevÙe keâesCe HegjJeCeej? lesJne ner OeeskeäÙeeÛeer Iebše Demetve JesUerÛe Ùeekeâ[s }#e osCes iejpesÛes Deens.
MeeUsÛee heefjmej
DeeHeCe DelÙeble leelkeâeUHeCes ieüeceerCe YeeieeceOeer} le¤CeebÛeer efšce leÙeej keâ¤ve lÙeebvee øeeslmeenerle Je øeefMe#eerle keâjCes iejpesÛes Deenskeâer, pes le¤Ce Heg{s peeTve ke=â<eer #es$eeceOeer} veJeerve DeeJneveebvee meeceesjs peeleer} Je Mesleer ne JÙeJemeeÙe cnCetve efmJekeâejleer}. Hejblet lÙeebvee Heâkeäle mesboüerÙe Mesleer meboYee&leÛe øeefMe#eerle ve keâjlee, DeeOegefvekeâ leb$e%eeve megOoe DeJeiele keâjCes iejpesÛes Deens. pÙee ceeOÙeceeletve Mesleer DeeefLe&keâo=<šÙee HejJe[Ceeje JÙeJemeeÙe "js}.¢eeÛe, o=<šerkeâesCeeletve ieebOeerpeerbÛÙee lelJeevegmeej Ûee}CeeÛÙee, Fbyee mesJee mebiece nÙee mebmLesves leeceer}vee[t jepÙeeceOeer} keâ¤j efpeunÙeeceOÙes ieüeceerCe YeeieeceOeer} iejerye efJeÅeeLÙee&bvee ÙesCeeNÙee Je<ee&ceOÙes Skeâ øeefMeef#ele ke=â<eer le%e cnCetve leÙeej keâjCÙeekeâjerlee Skeâ DeveesKeer yeeÙees[eÙeve@ceerkeâ Mesleer MeeUe meg¤ kesâ}er. efpeJeveeOeej cnCetve ÙeeceOeer} efJeÅeeLÙee&bveer Heâkeäle mesboüerÙe MesleerÛeeÛe efmJekeâej ve keâjlee, He=LJeerÛÙee DeejesiÙekeâejkeâ DeefYeÙeeveeÛee megOoe Skeâ Yeeie JneJes ner DeHes#ee Deens. (mesboüerÙe Mesleer MeeUe) The School of Biodynamic Farming 11 peg}w 2012 jespeer leeceer}vee[t jepÙeeceOeer} keâ¤j efpeunÙeebceOÙes efJeveesyeepeerHegjce ÙesLes meg¤ keâjCÙeele Dee}er. ne DeYÙeeme›eâce oesve Je<eer&Ùe efveJeemeer HeodJeerkeâe cnCetve efve:MegukeâHeCes Fbyee mesJee mebiece Ùee mebmLesÛÙee meneÙÙeeves meg¤ keâjCÙeeble Dee}s}e Deens. meOÙee HeefnuÙee ye@ÛeceOeer} 7 efJeÅeeLeer& (lÙeebvee efye.[er. 7 cnCetve HeCe mebyeesefOe}s peeles) ns ogmeNÙee Je<ee&}e efMekeâle Deensle. ns meJe& meelener efJeÅeeLeer& peJeUHeemeÛÙee ieebJeeceOeer} DelÙeble iejerye kegâštbyeebceOetve Meslekeâjer Dee}s}s Deensle. pegve 2014 ceOÙes Ùee MeeUsceOetve Heefn}er ye@Ûe leÙeej nesTve efveIee}s}er Deens.
efJeÅeeLeea heeCeer mee"JeCe yeebOekeâece efMekeâleebvee
19
Heâece&, DeeefCe Jee}[esHe&â Mesleer MeeUe keâes[eÙekeâye} efJeÅeeLÙee&bvee Sce.meer.Deej.meer. ÛesvveF& DeeÙeesefpele ceeleerÛÙee efJeM}s<eveekeâjerlee meg#ce Hees<ekeâ lelJeebÛeer efJeM}s<eCeelcekeâ ÛeeÛeCeer meboYee&le megOoe øeefMeef#ele keâjCÙeeble Dee}s. yeeÙees[eÙeve@ceerkeâ DemeesefmeSMeve Dee@Heâ Fb[erÙee ves Mesveyeeieyegj ÙesLes DeeÙeesefpele kesâ}suÙee yeeÙees[eÙeve@ceerkeâ øeefMe#eCeeceOÙes megOoe efJeÅeeLeer& menYeeieer Pee}sle.
ÙegJee efhe{eruee kesâJeU ke=âef<e le$eb%eeveeÛes ØeefMe#eCe osCÙeehegjlee ne keâeÙe&›eâce ceÙee&efole vemetve efMemleyeæ DeeefCe Peesketâve osCeejs «eeceerCe veeieefjkeâ yeveJeCÙeeÛee ne keâeÙe&›eâce Deens. mesboüerÙe MesleerceOeer} mebHetCe& JesieJesieUÙee IeškeâebceOÙes ''ke=âleer ceOetve efMekeâCes`` Ùee HeOoleerves efJeÅeeLeer& øeefMe#eerle nesle Deensle. Hegmlekeâer %eeveeHes#eener øeelÙe#eerkeâebJej peemle Yej osCÙeeble Ùeslees. mebHetCe& DeYÙeeme›eâce ne leerve YeeieebceOÙes efJeYeeie}e ies}e pÙeeceOÙes leebef$ekeâ keâewMeuÙe øeefMe#eCe, DeOe&kegâMe} keâewMeuÙe øeefMe#eCe Je øeelÙe#eerkeâ MeeUe, leebef$ekeâ keâewMeuÙe øeüefMe#eCeeceOÙes efJeÅeeLÙee&bvee JeveMesleer, HeeCe}esš, JÙeJemLeeHeCe, efmebÛeve JÙeJemLeeHeCe, MesleerHeÙeesieer DeewpeejebÛeer osKeYee}, mesboüerÙe Mesleer, peceerve megHeerkeâlee, ke=â<eer efJeÅee, HeâUyeeie efyeÙeeCes, leb$e%eeve, øeceeCeerkeâjCe DeeefCe yeepeejJÙeJemLee FlÙeeoer efJe<eÙeebmeboYee&le øeefMe#eerle kesâuÙee peeles. lej DeOe&kegâMe} keâewMeuÙe øeefMe#eCe Debleie&le mebJeeo keâewMeuÙe, efpeJeveeJeMÙekeâ keâewMeuÙe, mebieCekeâeÛee GHeÙeesie Je mebmke=âleer F. efJe<eÙe efMekeâefJeuÙee peeleele. øelÙeskeâ šce&ÛÙee MesJešer (øelÙeskeâer 3 ceefnvÙeeøeceeCes SketâCe 6 šce&) veeJeepe}suÙee, megHeefjÛeerle mesboüerÙe MeeUsJej 3 les 4 Dee"Je[ÙeeÛes øeelÙeef#ekeâ efJeÅeeLeer& HetCe& keâjleer}. Ùee øeelÙeef#ekeâ MeeUsceOeer} efoJemeebceOÙes mesboüerÙe HeOoleer/leb$eeJej peemle Yej efouÙee peelees. cegKÙelJes JesieJesieUer mesboüerÙe oüeJeCeb/Ieškeâ leÙeej keâjCes Je lÙeebÛee MesleerceOÙes GHeÙeesie pemes yeeÙees[eÙeve@ceerkeâ kebâHeesmš Kele, lej} Keeo meesyeleÛe efJeÅeeLÙee&bvee MesleerHeÙeesieer DeewpeejebÛee JeeHej Je osKeYee} ÙeeceOÙes megOoe øeefMeef#ele kesâuÙee peeles. pemes keâer yengHeÙeesieer Ùeb$e, efveboCe cegkeäleer Ùeb$e, HeâJeejCeer Ùeb$e FlÙeeoer. meOÙeeÛÙee ye@ÛeceOeer} efJeÅeeLÙee&bveer mesboüerÙe DeeefCe yeeÙees[eÙeve@ceerkeâ Mesleebvee megOoe Yesšer efouÙeele. pÙeeceOÙes efJeboeje Heâece& De@jesefJe}s, kegâjerbpeer yeeÙees[eÙeve@ceerkeâ
20
±ÉÒVÉÉ <ÆÊb÷ªÉÉ Êb÷ºÉå¤É®ô 2014 +ÆEò 2
efÉleerÙe Je<ee&ceOÙes efMekeâle Demeleebvee efJeÅeeLÙee&bvee YeefJe<ÙeeceOÙes lÙeebÛÙee mJele:ÛÙee MesleerÛes JÙeJemLeeHeCe ÛeebieuÙee HeOoleerves keâjlee ÙeeJes Ùeekeâjerlee øeceeCeerkeâjCe Je yeepeejJÙeJemLee Ùee meboYee&leer} keâener DeYÙeeme oewNÙeebÛes DeeÙeespeve megOoe keâjCÙeele Ùesles. Heg{er} 10 Je<ee&ceOÙes DeMee HeOoleerÛes 1000 Hes#ee peemle le¤Ce-le¤Ceer leÙeej keâjCÙeeÛes DeeceÛes efveÙeespeve Deens keâer, pes ''He=LJeerÛes DeejesiÙekeâejkeâ DeefYeÙeeveeceOÙes`` Skeâ owJeerogle cnCetve keâece yeIeleer}. Ùee keâeÙe&›eâceeÛes cenlJeeÛes OÙesÙe Demes Deens, pÙeeceOÙes le¤Ceebvee Heâkeäle Mesleer #es$eeceOeer} leb$e%eeveeceOÙesÛe øeefMe#eerle keâjCes vemetve lÙeebÛeer efMemleyeOo meceHeer&le efpeJeveHeOoleer efmJekeâejCeer Ùeekeâjerlee lÙeebvee Ie[efJeCes Deens. Ùee MeeUsøeceeCes Iesle}s}s meecegnerkeâ Heg{ekeâej meceepeeceOÙes keâener mekeâejelcekeâ yeo} Ie[Jet Mekeâleele, ÙeeJej DeeceÛee "ece efJeMJeeme Deens. D. Thangapandian is a member of the academic committee of The School of Biodynamic Farming and The Lead Worker of Farm India www.farmindia.org For more information contact : Mr. Jaikaran, Director, The School of Biodynamic Farming Vinobajipuram, Karur District, Tamil Nadu. http:://www.inbasevasangam.org Vol. 15 no. 3, September 2013
ceje"er DevegJeeo : ßeer. megjsMe uegues