d;zpo 2019, Á³Õ 2
Magazine on Low External Input Sustainable Agriculture
ñÆ÷Å ê³ÜÅìÆ d;zpo 2019
ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ çÅ Á¾áò» ê³ÜÅìÆ Á³Õ ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ ç¶ ÃÇÔï¯× éÅñ Ö¶åÆ ÇòðÅÃå Çîôé ò¼ñ¯º êÌÕÅÇôå ÕÆåÅ ÜÅ ÇðÔÅ ÔËÍ ÇÂà Á³Õ Çò¼Ú ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ Çò¼Ú êÌÕÅÇôå Á³×ð¶÷Æ ç¶ Õ°¼Þ î±ñ ñ¶Ö» çÅ ê³ÜÅìÆ Áé°òÅç êÅáÕ» çÆ é÷ð ÕÆåÅ Ç×ÁÅ ÔËÍ AME Foundation No. 204, 100 Feet Ring Road, 3rd Phase, Banashankari 2nd block, 3rd stage, Bangalore- 560085 , India Tel: +91-080-22699512, +91-080-22699522 Fax: +91-080-22699410 E-Mail: leisaindia@yahoo.co.in
Ö¶åÆ ÇòðÅÃå Çîôé ×ñÆ é³. D, ÁÅð. òÆ. ô»åÆ é×ð,ìÅÜÅÖÅéÅ ð¯â, ÜËå¯-AEAB@B óêðÕ: @AFCE-BCADAE, E@CDAE ò˼ìÃÅÂÆà: khetivirasatmission.org ÂÆî¶ñ: khetivirasatmission@gmail.com
ñÆ÷ŠdzâÆÁŠ¶. Á˼î. ÂÆ. ë»À±ºâ¶ôé ç°ÁÅðÅ ÁÅÂÆ. Á˼ñ. ÂÆ. ÁÅÂÆ. ¶. ç¶ ÃÇÔï¯× éÅñ Á³×ð¶÷Æ íÅôÅ Çò¼Ú êÌÕÅÇôå ÕÆåÆ Ü»çÆ åÌËîÅÇÃÕ ê¼ÇåÌÕÅ ÔËÍ î°¼Ö Ã³êÅçÕ: Õ¶. òÆ. Á˼Ã. êÌôÅç, ¶. ÁËî. ÂÆ. ë»À±ºâ¶ôé êÌì³èÕ Ã³êÅçÕ: àÆ.Á˼î. ðÅèÅ, ¶. Á˼î. ÂÆ. ë»À±ºâ¶ôé
ÇêÁÅð¶ êÅáÕ¯ ¶. Á˼î. ÂÆ. ë»À±ºâ¶ôé ç°ÁÅðÅ íÅðå Çò¼Ú êÌÕÅÇôå Õ½î»åðÆ Ö¶åÆ ê¼¼ÇåÌÕÅ ñÆ÷ŠdzâÆÁ» ç¶ Ö¶åÆ ÇòðÅÃå Çîôé ò¼ñ¯º ռ㶠׶ ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé çÅ pkotK Á³Õ ÁÅêÜÆ çÆ é÷ð ÕðÇçÁ» ÃÅù ì¶Ô¼ç Ö°ôÆ Ô¯ ðÔÆ ÔËÍ ê¼ÇåÌÕÅ ù ÁÅêÜÆ å¯º Çîñ ðÔ¶ íðê±ð Ô°³×Åð¶ Áå¶ ÇêÁÅð ÃçÕÅ ñÆ÷Å ê³ÜÅìÆ ðÅÔƺ ÁÅêÜÆ éÅñ À°¼Ú ÇîÁÅðÆ Áå¶ Áðæê±ðé ÜÅäÕÅðÆ Ã»ÞÆ Õðé çÆ ÃÅâÆ êÌåÆì¼èåÅ Ô¯ð î÷ì±å Ô¯ÂÆ ÔËÍ ÃÅâÆ Ôî¶ôÅ ÇÂÔ ÔÆ Õ¯Çôô ðÔ¶×Æ ÇÕ ÒñÆ÷ŠdzâÆÁÅÓ ç°ÁÅðÅ Ö¶åÆ -ÇÕÃÅéÆ çÆ ÇìÔåðÆ Áå¶ Ö¶åÆ ù ÇàÕÅÀ± ÁÅÜÆÇòÕÅ çÅ ÃéîÅéÜéÕ ÃÅèé ìäÅÀ°ä ñÂÆ Ú¶åé ÇÕÃÅé» Áå¶ ÇÕÃÅé ÇÔåËôÆ Ã³ÃæÅò» ç°ÁÅðÅ ÕÆå¶ ÜÅ ðÔ¶ ÕÅîïÅì å÷ðÇìÁ» Áå¶ ÇòÕÃå ÕÆåÆÁ» ÜÅ ðÔÆÁ» ÇÕÃÅé Áå¶ Õ°çðå ê¼ÖÆ Ö¶åÆ åÕéÆÕ» ù ÁÅêÜÆ éÅñ Çéð³åð ûÞÅ ÕÆåÅ ÜÅò¶Í ÇÂÔ òÆ ÇèÁÅé ð¼ÇÖÁÅ ÜÅò¶×Å ÇÕ Ç×ÁÅé, ÜÅäÕÅðÆ Áå¶ åÕéÆÕ» çÅ ÇÂÔ ÇñêÆì¼è ÁÅçÅé-êÌçÅé Ôð ê¼Ö¯º ÃàÆÕ Áå¶ íð¯Ã¶î³ç Ô¯ò¶Í ê¼ÇåÌÕÅ ç¶ ÇÂà Á³Õ Çò¼Ú ÒñÆ÷ŠdzâÆÁÅÓ ç¶ î±ñ Á³×ð¶÷Æ Ã³ÃÕðé ç½ðÅé êÌÕÅÇôå Õ°¼Þ Ú¯äò¶º ê¶ÌðäÅçÅÂÆ ñ¶Ö» çÅ ê³ÜÅìÆ À°ñ¼æÅ å°°ÔÅâÆ é÷ð Õðé ÜÅ ðÔ¶ Ô»Í ÁÅà Õðç¶ Ô» ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ çÅ ÔæñÅ ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé êÅáÕ» çÆÁ» ÁÅû Óå¶ Öð·Å À°¼åð¶×ÅÍ ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ àÆî d;zpo^2019
Áé°òÅç Õ¯ÁÅðâÆé¶Áð: thBk wkoezv/, ¶. Á˼î. ÂÆ. ë»À±ºâ¶ôé óêÅçÕ î³âñ Áå¶ ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé: À°î¶ºçð ç¼å, o{g;h ror
ñÆ÷Šؼà ìÅÔðÆ ÁÅ×å» Áå¶ ÇàÕÅÀ± Ö¶åÆ çÆ ÇÃðî½ð ê¼ÇåÌÕÅ ÔËÍ ÇÂÔ Õ°çðå éÅñ
êÌì³èé: ÜÆ. ÜÆ. ð°ÕîéÆ, ¶. Á˼î. ÂÆ. ë»À±ºâ¶ôé
ǼÕÇî¼ÕåÅ ðÅÔƺ ëÃñ» çÅ À°åêÅçé Áå¶ ÁÅêäÆ ÁÅîçé òèÅÀ°ä ñÂÆ
ñ¶ÁÅÀ°à Áå¶ àÅÂÆê ÃËÇà³×: Ü×ÜÆå ÇÃ³Ø ìðÅó
ÕÅðÜôÆñ ÇÕÃÅé» ù åÕéÆÕÆ Áå¶ Ãî°çÅÇÂÕ êÇÔñÕçîÆÁ» 寺 ÜÅä±
vcxvxcv
ÛêÅÂÆ: i? nkc;?ZN fgqzNo;, fJzv;Nqhnb J/ohnk, c/I 2, uzvhrVQ cx
ÁÅòðä ë¯à¯: Ö¶åÆ ÇòðÅÃå Çîôé
ñÆ÷Å ê¼ÇåÌÕÅ ç¶ Ô¯ð êÌÕôé: ëÅðÇî³× îËàð÷ (Á³×ð¶÷Æ)
ÕðòÅòÀ°ºçÆ ÔËÍ ñÆ÷Å Õ°çðåÆ Ã¯ÇîÁ» Áå¶ Õ°çðåÆ êÌÇÕÇðÁÅò» ç¶ ÃðòÀ°¼åî ÇÂÃå¶îÅñ ìÅð¶ ÜÅäÕÅðÆ î°Ô¼ÂÆÁÅ ÕðòÅÀ°ºçÆ ÔËÍ ÇÂÔ À°Ôé» ÇÂÃåÌÆ, ê°ðô
ñÆÃÅ ðÆÇòÃàŠⶠÁË×ð¯ÂÆÕ¯ñ¯÷ÆÁÅ (ñÅåÆéÆ Ã³ÃÕðé)
ÇÕÃÅé» Áå¶ Ãî°çÅÇÂÁ» ç¶ ôôÕåÆÕðé ñÂÆ ÕÅðÜôÆñ ÔË ÇÜÔó¶ ÇÕ ÁÅêä¶
ñÆÊdzâÆÁÅ (Á³×ð¶÷Æ, Õ³éóÅ, åÅÇîñ, À°óÆÁÅ, îðÅáÆ, ÇÔ³çÆ Áå¶
Ç×ÁÅé, Ô°éð, ÁÅêäÆÁ» Õçð»-ÕÆîå», üÇíÁÅÚÅð Áå¶ ÁçÅÇðÁ» ç¶ ÁÅèÅð
å¶ñ×± óÃÕðé) ÁË×ðÆâ¶ê (ê¼ÛîÆ ÁëðÆÕÅ, ëðËºÚ Ã³ÃÕðé)
Óå¶ ÁÅêäÅ íÇò¼Ö ìäÅÀ°äÅ ÚÅÔ°³ç¶ ÔéÍ ñÆ÷Å Ö¶åÆ Çò¼Ú ðèÅð Áå¶ ÇÂÃù¶
ÁË×ðÆÕñÚð÷ ÁËÕÃêÆðÆÁ˺ÇÃÁÅà ÂËî ÁË×ð¯ÂÆÕ¯ñ¯÷ÆÁÅ ìÌÅ÷Æñ
ìçñçÆÁ» ÔÅñå» Áå¶ ÷ð±ðå» î°åÅÇìÕ ãÅñä ñÂÆ Ö¶åÆ ç¶ ÃÇÔíÅ×Æ åðÆÕ¶
ì¯ÁÅìÅì(ÂÆÃà ÁëðÆÕÅ Á³×ð¶÷Æ Ã³ÃÕðé)
óêÅçÕ ò¼ñ¯º ñ¶Ö» Çò¼Ú êÌÕÅÇôå ÜÅäÕÅðÆ ìÅð¶ ê±ðÆ ÃÅòèÅéÆ òðåÆ
ÁêäÅ Õ¶ ÇÕÃÅé» Áå¶ Ö¶åÆ éÅñ Ü°ó¶ Ô¯ðéÅ ñ¯Õ» çÆ ÃîðæÅ òèÅÀ°ä Óå¶ ÷¯ð Çç³çÆ
×ÂÆ ÔËÍ Çëð òÆ Ã»ÞÆ ÕÆåÆ ×ÂÆ ÜÅäÕÅðÆ Çò¼Ú ÇÕö òÆ ÕîÆ çÆ
ÔËÍ ñÆ÷Å ðòÅÇÂåÆ Ç×ÁÅé Áå¶ ÇòÇ×ÁÅé ù ÁÅêà Çò¼Ú ܯó Õ¶ éÆåÆ ÇéðîÅä
Ç÷³î¶òÅð Ãì³èå ñ¶ÖÕ çÆ Ô¯ò¶×ÆÍ îÅÇÂܶðÆÁð ç¶ ÃÇÔï¯× Áå¶ Ö¶åÆ ÇòðÅÃå Çîôé À°¼çî ÃçÕŠ¶. Á˼î. ÂÆ. ç°ÁÅðÅ êÌÕÅÇôå
ÕÅðÜ ù êÌíÅÇòå Õðç¶ Ô¯Â¶ Á×ñ¶ð¶ ÇòÕÅà ñÂÆ Áé°Õ±ñ òÅåÅòðä ÇåÁÅð Õðé çÆ Ç¼ÛÅ ð¼ÖçÆ ÔËÍ ñÆ÷Å ÇÂ¼Õ ÇòÚÅð ÔË, ÇÂ¼Õ êÔ°³Ú ÔË ÇÂ¼Õ ðÅÜéÆåÕ Ã°é¶Ô» ÔËÍ
¶. Á˼î. ÂÆ. ë»À±ºâ¶ôé ðòÅÇÂåÆ Ç×ÁÅé Áå¶ Çéò¶ÕñÆÁ» åÕéÆÕ» ç¶ îÅÇèÁî éÅñ ؼà ìÅÔðÆ ÁÅ×å êÌì³èé ðÅÔƺ ÇàÕÅÀ± ð¯÷×Åð êËçÅ Õðé ù À°åôÅÇÔå ÕðçÆ ÔËÍ ÇÂà À°ç¶ô çÆ ê±ðåÆ ñÂÆ Â¶. Á˼î. ÂÆ. ë»À±ºâ¶ôé ç¼Öä ç¶ Áðè Ö°ôÕ Ö¶åð Çò¼Ú ۯචÁå¶ ÃÆî»å ÇÕÃÅé» éÅñ Çîñ Õ¶ Ö¶åÆ ç¶ ìçñ ÇåÁÅð Õðé, Ç×ÁÅé òèÅÀ°ä, ÇÃÖñÅÂÆ, Ö¶åÆ ù ÇòÕÅà ¶÷³ÃÆÁ» éÅñ ܯóé Áå¶ Áé°íò ò³âä çÅ Õ³î Õð ðÔÆ ÔËÍ Â¶. Á˼î. ÂÆ. ë»À±ºâ¶ôé Çê³â» ç¶ ×°¼ÇÛÁ» Çò³¼Ú ǼÛÕ ÇÕÃÅé Ãî±Ô» éÅñ À°Ôé» ù ìçñò¶º Ö¶åÆ ê¼çåÆ ÇåÁÅð Õðé Áå¶ ÁêäÅÀ°ä ç¶ ï¯× ìäÅÀ°ä çÅ ÕÅðÜ ê±ðÆ Çô¼çå éÅñ Õð ðÔÆ ÔËÍ ÇÂÔ ÃæÅé Ãì³èå ÇÕÃÅé» Áå¶ À°Ôé» ù À°åôÅÇÔå Õðé òÅñ¶ ÁçÅÇðÁ» ñÂÆ À°Ôé» çÆ ç¶Öä-ÃîÞä çÆ ÃîðæÅ Çò¼Ú òÅèÅ Õðé ñÂÆ ÇüÖä ñÅÇÂÕ ÔÅñå» ç¶ î°Ô¼ÂÆÁÅ Õðç¶ ÔéÍ ÇÂà Çò¼Ú öËð ÃðÕÅðÆ Ã³×áé Áå¶ öËð ÃðÕÅðÆ Ã³×áé» ç¶ é˼àòðÕ òÆ ôÅÇîñ ÔËÍ www.amefound.org Ö¶åÆ ÇòðÅÃå Çîôé ÃòËÇéðíð, ÃòËîÅäÆ, Ãòç¶ôÆ Ö¶åÆ Áå¶ Ãðìå ç¶ íñ¶ ù ÃîðÇêå ñ¯Õ ñÇÔð ÔËÍ ÁÅêä¶ Üéî òð·¶ îÅðÚ, B@@E 寺 ÔÆÇÂÔ ê³ÜÅì ù ç¶ðê¶ô Ö¶åÆ ÇÃÔå» Áå¶ òÅåÅòðä ç¶ ÁÇå ׳íÆð óÕà ÇÖñÅø ÁÅî ñ¯Õ» ù Ú¶åé Õðç¶ Ô¯Â¶ ÇÂà óÕà ç¶ î±ñ ÕÅðä ÷ÇÔðÆñÆ ðÃÅÇÂÇäÕ Ö¶åÆ ç¶ ìçñ òܯº ÷ÇÔð î°Õå Õ°çðåÆ Ö¶åÆ çÆ ÃæÅêéÅ ñÂÆ ïåéôÆñ ÔËÍ òðåîÅé Ã Ã±ì¶ íð Çò¼Ú Ã˺Õó¶ ÇÕÃÅé Ö¶åÆ ÇòðÅÃå Çîôé çÆ ðÇÔé°îÅÂÆ Çò¼Ú ê±ðÆ ÃëñåÅ éÅñ ÷ÇÔð î°Õå Õ°çðåÆ Ö¶åÆ çÆ Ã°éÇÔðÆ ÇÂìÅðå ÇñÖ ðÔ¶ ÔéÍ (www.khetivirasatmission.org) îÅÇÂܶðÆÁð çÆ ÃæÅêé» AIEH Çò¼Ú Ô¯ÂÆÍ ÇÂÔ ÷ðîé ÕËæ¯ÇñÕ Çìôê çÆ ÇòÕÅÃåîÕ ÃÇÔï¯× éÅîÕ Ã³ÃæÅ ÔËÍ ìÆå¶ E@ 寺 òÆ ÇÜÁÅçÅ ÃÅñ» 寺 îÅÇÂܶðÆÁð ÁëðÆÕÅ, ¶ôÆÁÅ Áå¶ ñËÇàé ÁîðÆÕÅ Çò¼Ú ×ðÆìÆ ÇÖñÅø ñóé ñÂÆ òÚéì¼è ÔËÍ ÜÅåÆ, èðî Áå¶ Çñ³× í¶ç 寺 À°êðÅî îÅÇÂܶðÆÁð ÇÕö òÆ îé°¼ÖÆ ÷ð±ðå çÆ ê±ðåÆ ÇÔ¼å ÃÇÔï¯× ñÂÆ ååêð ÔËÍ îÅǶܶðÆÁð ×ðÆì» Áå¶ ÷ð±ðåî³çÅ ç°ÁÅðÅ ô°ð± ÕÆå¶ Áå¶ ÁêäŶ ׶ ÕÅðÜ» ù ÃÇÔï¯× Õðé Çò¼Ú ÇòôòÅà ðÖçÅ ÔËÍ ÇÂÔ ÁÅêä¶ ÃæÅéÕ íÅ×ÆçÅð» éÅñ Çîñ Õ¶ Õ³î Õðé ù êÇÔñ Çç³çÅ ÔËÍ ÇÂÔ ñÅíêÅåðÆÁ» Áå¶ ÃÇÔï¯×Æ Ã³×áé» ù éÅñ ñË Õ¶ ÇòÕÅÃ ç¶ ÃæÅéÕ ÕÅðÜ» çÆ ð±êð¶ÖÅ åËÁ ÕðçÅ ÔË Áå¶ Ãì³èå ê̯ÜËÕà ñÅ×± Õðé Çò¼Ú ÃÇÔï¯× ÕðçÅ ÔËÍ ÇÂÔ ÔÆ ÕÅðé ÔË ÇÕ îÅÇÂܶðÆÁð ÁÅêä¶ ÃÇÔíÅ×ÆÁ» éÅñ Çîñ Õ¶ Çéð³åð ìçñçÆÁ» Ú°ä½åÆÁ» êÌÇå ÇåÁÅð-ìð-ÇåÁÅð ÖóÅ ÔËÍ (www.misereor.de;misereor.org) ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
ñÆ÷Å ê³ÜÅìÆ, d;zpo 2019
×ð°µê ǧàðêzÅÂÆÇÜ÷ ۯචÇÕÃÅé çÆ ÜÆòéÆ é±§ òèÅÀ°ä çÅ åðÆÕÅ îµÕÆ ÇÕÃÅéź, ÖÅà å½ð Òå¶ ÕðéÅàÕÅ ç¶ Û¯à¶ èÅðÕź ÇòÚÕÅð ÇÂµÕ ÁÅî ëÃñ ÔË ÇÂÕ Ãî±Ô ç¶ å½ð å¶ ÇÂյᶠԯä éÅñ, ÇÚÕÕŶîÇî§×Åé¯ð¯ Çê§â ÇòµÚ îµÕÆ ç¶ À°åêÅçÕź é¶ ÇÂµÕ Ãî±ÇÔÕ À°çï¯× ÃæÅÇêå ÕÆåÅ Áå¶ ÕÆîå å¶ òèÆÁÅ Õ§àð¯ñ ÔÅÃñ ÕÆåÅ ÖÅñÆ ×°µñź 鱧 ìÅñä òܯº ðÆÃÅÂÆÕñ ÕðÕ¶, ×ð°µê é¶ ëÃñ çÆ ìðìÅçÆ å¯º ìÅÔð çÆ ÁÅîçéÆ ÕîÅÀ°ºç¶ ԯ¶, òÅåÅòðä êzåÆ Ã§ò¶çéôÆñåÅ ÇçÖÅÂÆ ÔË ê¶Ü é³: 5
ò§é ðò§éÆ Ö¶åÆ ìÅóÆ, ۯචÇÕÃÅé ñÂÆ ÇÂà ò¶ñ¶ çÆ ñ¯â ÔË ÜñòÅï° êÇðòðåé çÅ êzíÅò ۯචÁå¶ ÃÆîźå ÇÕÃÅé çÆ Çܧç×Æ é±§ Ô¯ð íÆ Á½ÖÅ ìäÅ ÇðÔÅ ÔË. ۯචÁå¶ ÃÆîźå ÇÕÃÅé çÆ ð¯÷Æ ð¯àÆ é±§ ìÔ°å õåðÅ Ô¯ Ç×ÁÅ ÔË. ÇÂà åðź ç¶ ÔÅñÅå ÇòÚ ò§é ðò§éÆ ÔÆ ÁÅôÅ çÆ ÇÂÕ îÅåð ÇÕðé ÔË. ÕðéÅàÕ ç¶ ÇÚµÕéïÅÕäÔÅñÆ Ç÷ñ¶ çÅ À°µêðÅÔÅñÆ Çê§â ÇÂà ׵ñ å¶ ÖðÅ À°åÅðçÅ ÔË. ê¶Ü é³: 11
ÇîµàÆ çÆ À°êÜÅÀ° ôÕåÆ é±§ òèÅÀ°ä ñÂÆ Õ°çðåÆ åðÆÕÅ î±ñ ð±ê éÅñ ÁÅêäÆ Øð¶ñ± Öêå ñÂÆ úâÆôÅ ç¶ Çê§â ÁñÅçÆéê°ð ç¶ ìÔ°å ÃÅð¶ ÇÕÃÅéź é¶ ÜËÇòÕ ÖÅçź çÆ ÕÅôå Õðç¶ Ô¯Â¶ ÁÅêäÆ Ãì÷ÆÁź çÆ êËçÅòÅð 鱧 ìÅ÷Åð éÅñ ܯÇóÁÅ. Ú½Ç×ðç¶ é±§ ëÅÇÂçÅ Ô¯ä ç¶ éÅñ éÅñ Áå¶ À°µÚ ×°äòµåÅ çÆ Ö°ðÅÕ ç¶ éÅñ ÔÆ À°Ôéź é¶ Õ°çðåÆ Ö¶åÆ òµñ Õçî òèÅÇÂÁÅ ÔË Áå¶ À°Ô ÁÅêäÆ ñÅ×å ØàÅÀ°ä ç¶ éÅñ éÅñ ÁÅåîÇéðíð ìä Ú°Õ¶ Ôé. ê¶Ü é³: 15
À°çï¯× çÆ Þ°µ×Æ ç¶ éÅñ ÷îÆé çŠǧÚ
ê¶Ü é³: 16 êÇðòÅð çÆ ê¯ôÕåÅ Áå¶ ÁÅðÇæÕ ñ¯óź ê±ðÆÁź Õðé ñÂÆ Ü篺 ÇÂÔ ìÔ°å ò§é-ðò§éÆ Áå¶ ñÅíçÅÇÂÕ Ô°§çÆ ÔË åź Û¯àÆ Ô°§çÆ ÔË Û¯à¶ Ô¯ñÇâ§×÷ Ö¶åÆìÅóÆ Õðé òÅñ¶ êÇðòÅðź 鱧 éÇòÁÅÀ°ä, åÜðì¶ Õðé, ðÆÃÅÂÆÕñ Õðé Áå¶ ÕÅôå ç¶ ÖðÚ¶ ØàÅÀ°ä ñÂÆ Ú°ä½åÆ Çç§ç¶ Ôé ÇÂµÕ Û¯àÆ ÇÜÔÆ Øð¶ñ± îÕÅé ëÅðî ÇÜà ÇòµÚ ÇÂµÕ Á½ðå ÇÕÃÅé ç°ÁÅðÅ ÃëñåÅê±ðòÕ êzì§è ÕÆåÅ Ç×ÁÅ ÔË, õÚî°Ú êz¶ðéÅçÅÇÂÕ ÔË¢ ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
3
fgnko/ ;kEhU bhIk fJzvhnk dk pkotK nze nkgih d/ jZEK ftZu j?. jo S/ wjhB/ pknd SgD tkbh gZfsqek d/ ftZu e[dosh ns/ fNekT{ y/sh eoB tkb/ fe;kB ns/ fe;kB phphnK dh ;|b ejkDhnK nkg ih Bz{ g/P eod/ jK. e[dosh ns/ fNekT{ y/sh nZi ;w/A dh b'V j?. wB[Zy B/ fgSb/ 50 ;kbK ftZu ;zxDh ns/ o;kfJfDe y/sh d/ fi; wkvb Bz{ tXkfJnk T[j fJ;kBhns ns/ ;w[Zuh Xosh bJh ftBkPekoh f;ZX j'fJnk j?. n;hA fJZe gk;/ e[dosh ;kXBK Bz{ spkj ehsk j?, tzB^;[tzBsk Bz{ popkd ehsk j? ns/ d{i/ gk;/, n;hA wB[Zyh f;js dhnK wB[Zyh XihnK T[vk fdZshnK jB. ;' ni'e/ ;w/A f;js Bz{ ;zGkbD dk ns/ Ifjo w[es G'iB T[rkT[D tk;s/ tZvk T[gokbk ftZvD dk j?. T[whd j? y/sh ftok;s fwPB, i?s' ns/ J/Hn?ZwHJhH ckT{Av/PB tZb'A gqekfPs fJj e"wKsoh y/sh gZfsqek nkg ih Bz{ uzrh bZr/rh. feqgk eoe/ fJj gZfsqek Bz{ j'o ;zGkbD tk;s/ nkgDh tZvw[Zbh okfJ io{o d/Dk. nk; eod/ jK fe bhIk fJzvhnk dk jZEbk nze nkgih s/ yok T[so/rk. XzBtkd
e[dosh ns/ fNekT{ y/sh eoBk ukj[zd/ j' sK y/sh ftok;s fwPB Bkb ;zgoe eo' nkfc; L 01635-231415, 503414 w'pkfJb L 83072-91198 t?p;kJhN L https://www.khetivirasatmission.org :{^fNT{p L https://www.youtube.com/results?search_query=kheti+virasat+mission
4
ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
×ð°µê ǧàðêzÅÂÆÇÜ÷ ۯචÇÕÃÅé çÆ ÜÆòéÆ é±§ òèÅÀ°ä çÅ åðÆÕÅ ÁËÚ ÁÅð îËñ¶ô Áå¶ àÆ êÅðæ¶ÃðæÆ
îµÕÆ ÇÕÃÅéź, ÖÅà å½ð Òå¶ ÕðéÅàÕÅ ç¶ Û¯à¶ èÅðÕź ÇòÚÕÅð ÇÂµÕ ÁÅî ëÃñ ÔË ÇÂÕ Ãî±Ô ç¶ å½ð å¶ ÇÂյᶠԯä éÅñ, ÇÚÕÕŶîÇî§×Åé¯ð¯ Çê§â ÇòµÚ îµÕÆ ç¶ À°åêÅçÕź é¶ ÇÂµÕ Ãî±ÇÔÕ À°çï¯× ÃæÅÇêå ÕÆåÅ Áå¶ ÕÆîå å¶ òèÆÁÅ Õ§àð¯ñ ÔÅÃñ ÕÆåÅ ÖÅñÆ ×°µñź 鱧 ìÅñä òܯº ðÆÃÅÂÆÕñ ÕðÕ¶, ×ð°µê é¶ ëÃñ çÆ ìðìÅçÆ å¯º ìÅÔð çÆ ÁÅîçéÆ ÕîÅÀ°ºç¶ ԯ¶, òÅåÅòðä êzåÆ Ã§ò¶çéôÆñåÅ ÇçÖÅÂÆ ÔË ÇÚåðç°ð×Å Ç÷ñ¶ ç¶ Ô¯ñÆÕ¶ð åÅñ°Õ ç¶ ÇÚÕÕŶîÇî§×Åé¯ð¯ Çê§â ÇòµÚ HD@ êÇðòÅðź ÇòµÚ¯º ñ×í× H@% îµÕÆ çÆ Ö°ðÅÕ êµåÞó î¯Ãî ç¶ ÁèÆé ìÆÜç¶ Ôé¢ ÇÂà Çê§â ÇòÚñ¶ ۯචÇÕÃÅé îµÕÆ é±§ Ô¯ðéź ëÃñź éÅñ¯º Ç÷ÁÅçÅ êçç Õðç¶ Ôé ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂà 鱧 ÁÅÃÅéÆ éÅñ ìÅÇðô éÅñ Ü°óÆÁź ëÃñź ç¶ å½ð Òå¶ ìÆÇÜÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ ÔË Áå¶ ÇÂà ÇòÚ ÕÆÇóÁź çÆ ÇìîÅðÆ Øµà Ô°§çÆ ÔË, ÇÂà ñÂÆ Ö¶åÆ çÆ ñÅ×å ìÔ°å صà Ô°§çÆ ÔË¢ ÁÅî å½ð Òå¶, ÇÕÃÅéź 鱧 ÁéÅÜ çÆ êËçÅòÅð F@ 寺 GE հǧàñ êzåÆ ÔËÕà¶Áð çÆ À°îÆç ÔË, ܯ ÇÕ ñ×í× AE,@@@ ð°ê¶ ç¶ æ¯ó·¶ î°éÅë¶ ÇòÚ Ô¯ òÆ ÃÕçÆÁź Ôé, ÇÜà éÅñ Ô¯ðéź ëÃñź ç¶ î°ÕÅìñ¶ صà ܯÖî Ô¯ ÃÕç¶ Ôé¢ ÃæÅéÕ í¯Üé ÇÜò¶º ÇÕ À°êîÅ, â¯ÃÅ, ð¯àÆ, òðîÆÕ¶ñÆ ÁÅÇç ÇòÚ òµÖ¯ òµÖðÆÁź ÚÆ÷ź, îµÕÆ å¯º ìäÅÂÆÁź ÜźçÆÁź Ôé¢ ÇÂÃ鱧 ê¯ñàðÆ ëÆâ Áå¶ êô± ëÆâ ìäÅÀ°ä ÇòµÚ òÆ òðÇåÁÅ ÜźçÅ ÔË¢ îµÕÆ çÆ ëÃñ çÆ ðÇÔ§ç-Ö±§Ôç À°µÚÆ ÔË Áå¶ ÇÂÃçÅ ÇÂÃå¶îÅñ ÇîµàÆ ç¶ ÜËÇòÕ êçÅðæ çÆ îÅåðŠ鱧 òèÅÀ°ä ñÂÆ ÕÆåÅ ÜźçÅ ÔË¢ ëÃñź çÆ ðÇÔ§ç-Ö±§Ôç 鱧 êô±Áź ñÂÆ ÚÅð¶ òܯº òÆ òðÇåÁÅ ÜźçÅ ÔË¢ ÖÅñÆ ×°µñź (ÁéÅÜ é±§
fpqe[N;, i?fte fJzXBK dk jok ftebg j?, i' y/sh^e{V/ s'A fsnko j[zdk j?. ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
5
ÔàÅÀ°ä ç¶ ìÅÁç) ÇòÚ Ú§×Æ ×ðîÆ çÆ ÃîðµæÅ ÔË Áå¶ ÇÂÃ
ǧàðéËôéñ ÷ÃÅîîÅéÅðìÆà (ÜÆ.ÁÅÂÆ. Ü˵â.) Áå¶
鱧 ìÅñä ç¶ îÕÃç ñÂÆ òðÇåÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ ÔË¢ ÔÅñźÇÕ,
ÜðîéÆ ç¶ ÁÅðÇæÕ ÃÇÔÕÅðåÅ Áå¶ ÇòÕÅà î§åðÅñ¶ (ìÆ.
ÇÕÃÅé ÕðÇÚÁź 鱧 Õ±óÅ ÃîÞç¶ Ôé Áå¶ ÇÂà 鱧 ÃæÅéÕ
Á˵î. Ü˵â) ÁË×ðÆ ÇìÜéà êz¯î¯ôé Ã˺àð (¶ ìÆ êÆ ÃÆ) ÁËî ÜÆ
òêÅðÆÁź Õ¯ñ ò¶Ú Çç§ç¶ Ôé Üź À°é·Åº 鱧 Ö¶åź ÇòÚ ÔÆ ÜñÅ
ÃÆ ç¶ Á§çð ÇÂÕ ï±Çéà ÔË Ü¯ ×ðÆé ÕÅñÜ àz¶éÆÁà ç°ÁÅðÅ
Çç§ç¶ Ôé¢
ìäÅÂÆ ×ÂÆ Ç§àðêzÅÂÆÇ÷§× çÅ Ãîðæé ÕðçÆ ÔË¢
îÂÆ B@AG ÇòÚ, ÇîðâÅ ×zÆé ÕÅñÜ (ÁËî ÜÆ ÃÆ) é¶ ÇÂà Çê§â ç¶ C@ ÇÕÃÅéź ñÂÆ ÇÂÕ ÇÃÖñÅÂÆ êz¯×ðÅî çÅ ÁÅï¯Üé ÕÆåÅ, ÇÜà ÇòÚ îµÕÆ çÆ ëÃñ çÆ òèÆÁÅ ÕÅôå ìÅð¶ ÜÅäÕÅðÆ ÇçµåÆ ×ÂÆ¢ ÁËî.ÜÆ.ÃÆ. ÇÂÕ Ô°éð ÇéðîÅä çÃæÅ ÔË ÇÜà çÅ î§åò Ö¶åÆ ÁÅèÅÇðå À°çï¯×ź 鱧 ÇòÕÅà ÕðéÅ ÔË¢ ÇÂÔ B@AF ÇòÚ îñ¶ðÅ ç°ÁÅðÅ òÅñæ°§×ðÇÔÇñø éÅñ Ãź޶çÅðÆ ÇòÚ ÃæÅÇêå ÕÆåÅ Ç×ÁÅ ÃÆ Áå¶ ×±×ñ
ÇõÇÖÁå ÇÕÃÅéź 鱧 TÃÇîzèÆ î¶ÕÕ¶ ܯñÅ ì¶ñ××ÅðÅðŠçØT éź ç¶ ÇÂÕ îµÕÆ À°åêÅçÕ Ãî±Ô ÇòµÚ ç×Çáå ÕÆåÅ Ç×ÁÅ ÃÆ¢ Ãî±Ô Ôð îÔÆé¶ çÆ ê§ÜòÆ åðÆÕ é±§ ì°ñÅÇÂÁÅ ÜźçÅ ÔË åź ܯ À°Ô ÇÃÖñÅÂÆ ç½ðÅé ÇõÖÆÁź ×ÂÆÁź åÕéÆÕź Áå¶ Ö¶åÆìÅóÆ éÅñ Ü°ó¶ Ô¯ð î°µÇçÁź Òå¶ ÚðÚÅ Õð ÃÕä¢ î˺ìð Ôð îÔÆé¶ E@ 寺 A@@ ð°ê¶ ìÚÅÀ°ºç¶ Ôé Áå¶ Ô°ä åÕ À°é·Åº ç¶ ìËºÕ ÖÅå¶ ÇòµÚ Üî·Åº AI,EB@ ð°ê¶ çÆ ìÚå ÔË¢
ÇÂé¯ò¶ôé Ã˺àð êz¯×ðÅî ç¶ åÇÔå â±ôÚ ×ËÃñÃËÕëà ëð
fe;kB ;w{j wZeh Eo?Po dk ;zukbB ns/ gqpzXB eodk j'fJnk
6
ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
æzËôð çÆ ñÅ×å HH,@@@.@@ (ÃìÇÃâÆ ç¶ åÇÔå ÖðÆÇçÁÅ Ç×ÁÅ) æðËÃð çÆ Õ°µñ ñÅ×å ð°ê¶ ÔË. AHH,@@@.@@ ÖðÚ
ÁÅîçéÆ
ÃÆðÆ.
ÇòÇôôà
A
âÆ÷ñ çÆ ñÅ×å (Çñàð)
B
å¶ñ çÆ ñÅ×å (Çñàð)
ï±Çéà ï±Çéà çÆ çð Õ°µñ ðÕî FF.@@ I,I@@.@@ AE@ AA@.@@ A,FE@.@@ AE B
öòÅ çÆ ñÅ×å
C
A,C@@.@@
D
ñ¶ìð DE% Õ°µñ ÕîÅÂÆ çÅ
E
Ãî±Ô 鱧 ÁçÅ ÕÆåÆ ðÕî (ÁËëÁÅÂÆÜÆ)
CF,@@@.@@ A@G,GG@.@@
ÁÅêð¶àð 鱧 ñÅí
Üź àé ÇòµÚ
A.
E.E àé
BD@@.@@
AC,B@@.@@
A àðµÕ
B.
F.B àé
BD@@.@@
AD,HH@.@@
A àðµÕ
C.
F.E àé
BE@@.@@
AF,BE@.@@
A àðµÕ
D.
F.@@ àé
BE@@.@@
AE,@@@.@@
A àðµÕ
EI,CC@.@@
ÖðÚ¶ ç¶ ò¶ðò¶ - êÇÔñÆ àðµÕ ÃÆðÆ.
ò¶ðò¶
A.
ÖÅñÆ
Ç×äåÆ ÁËÕÃê. (ð°ê¶.) BD.B
AG,DE@.@@
ÇðîÅðÕà ÇÂÕî°ôå ðÕî çÆ ñÅ×å ×°µñ êzåÆ àé çÆ ÕÆîå ÇÕÃÅéź 寺 ÖðÆÇçÁÅ
B. àzźÃê¯ðà¶ôé D Çàzµê C. ñ¶ìð ñÅ×å AI Õ°µñ ×°µñ ÜÆ Â¶ Á˵ë 鱧 ò¶ÇÚÁÅ ð°ê¶ ÖðÚ¶ ç¶ ò¶ðò¶ ð°ê¶ Õ°µñ ñÅí
îµÕÆ æðËôâ
BHHA
E@.@@
ADD,@E@.@@
(հǧàñ)
ADD,@E@.@@
Õ°µñ
ÁÅÀ°ºçÆÁź Ôé, ÇÜà éÅñ ÇÕ ìÔ°å Ãîź ñµ×çÅ ÔË¢ îôÆé Ö¯çä ÇÂÕ Ô¯ð ÇòÕñê ÔË, ܯ ÇÕ îËé±Áñ æz¶Çô§× éÅñ¯º òÆ
ç¶ ×°µñ êzÅêå
Õ°µñ
Õ°µñ ðÕî
ÇêóÅÂÆ Õðé ñÂÆ ÇÕðå êzÅêå Õðé ÇòÚ î°ôÇÕñź
ÕÆîå ÇòµÚ ð°ê¶ ÇòµÚ Õ°µñ ðÅôÆ (ð°ê¶) ðÆîÅðÕÃ
ÖÅñÆ îµÕÆ
ï±Çéà çð
CF,BH@.@@
Á˺àðêzÅÂÆ÷ çÅ ò¶ðòÅ Ô¶á ÇçµåÅ Ç×ÁÅ ÔË: ÃÆðÆ.
ï±Çéà
B,F@@.@@ EG,@@@.@@
Õ°µñ
ò¶ðò¶
BF@@@.@@ ñ¯Çâ§× / Áéñ¯Çâ§× AAE@@.@@ ED,IE@.@@ EI,CC@.@@ E,D,IE@.@@ DCH@.@@ ð°ê¶ (BD.B àé ñÂÆ)
ÁÃÅé ÔË¢ ÇÂà ñÂÆ, ۯචÇÕÃÅé òêÅðÆ òµâ¶ ÇÕÃÅéź å¶ Çéðíð Õðç¶ Ôé ܯ æðËÃð ç¶ îÅñÕ Ôé¢ êð ÁÕÃð, ÇÕÃÅéź 鱧 Ã ÇÃð æðËÃð êzÅêå ÕðéÅ Á½ÖÅ ñµ×çÅ ÔË, Ü篺 îÅðÕÆà çÆÁź ÕÆîåź À°µÚÆÁź Ô°§çÆÁź Ôé¢ ÇÂµÕ Û¯à¶ ÇÕÃÅé ñÂÆ, Ã å¶ æðËÃð êzÅêå éÅ Õðé çÅ îåñì ÔË îÅðÕÆà ÇòµÚ Ú§×Æ ÕÆîå 寺 Ôµæ Ö¯ÔäÅ¢ ÇÂÔ ÇÂµÕ ÃÆ÷é ÇòµÚ îµÕÆ çÆ îÅðÕÆà ÕÆîå 鱧 ç¶Ö Õ¶ ÃîÇÞÁÅ ÜÅ ÃÕçÅ ÔË¢ ÇêÛñÆ ÃÆ÷é (éò§ìðÒAG 寺 ÁêzËñ AH), îµÕÆ çÆ îÅðÕÆà ÕÆîå A@F@ 寺 ABH@ ð°ê¶ êzåÆ Õ°Ç§àñ ç¶ ÇòÚÕÅð òèçÆ ðÔÆ ÔË¢ ÇÂÔ ÕÆîå òµÖ-òµÖ ÕÅðÕź Òå¶ Çéðíð ÕðçÆ ÔË ÇÜò¶º ÇÕ ÇìÔÅð 寺 îµÕÆ çÆ ÁÅîç, Á§åððÅôàðÆ ìÅ÷Åð çÆÁź ÃÇæåÆÁź, îµÕÆ ç¶ ê°ðÅä¶ ÃàÅÕź çÆ ÇðÔÅÂÆ ÁÅÇç¢ ÁÇÜÔÆ ×åÆôÆñ ÃÇæåÆ ÇòµÚ, ÇÕÃÅé ÃæÅéÕ ìÅ÷ÅðÒ å¶ é÷çÆÕÆ é÷ð ðµÖç¶ Ôé, Áå¶
À°çï¯×
Ü篺 îÅðÕÆà ÕÆîå À°é·Åº çÆ ê±ðåÆ ÕðçÅ ÔË åź À°Ô îµÕÆ ÇÕÃÅéź çÆ ÇòÚÅð ÚðÚÅ ç½ðÅé À°íÇðÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ
ò¶Úä çÆ Õ¯Çôô Õðç¶ Ôé¢ À°îÆçź (ABE@-AC@@ ð°ê¶
ÇÂÕ ÃîµÇÃÁÅ îµÕÆ çÆ Ö°çÅÂÆ ç¶ Ã§ì§è ÇòÚ ÃÆ¢ ÁÅî å½ð
êzåÆ Õ°Ç§àñ) Ô°§çÆÁź Ôé êð Ü篺 òÆ îÅðÕÆà çÆÁź
Òå¶, òÅãÆ ç¶ ìÅÁç, îµÕÆ Ã°µÕ ÜźçÆ ÔË Áå¶ òêÅðÆÁź ç¶
ÕÆîåź À°µÚÆÁź Ô°§çÆÁź Ôé, ê±ðÆ îµÕÆ é±§ ÃÅë Õðé Áå¶
Øðź ÇòµÚ Ãà¯ð Ô°§çÆ ÔË Ü篺 åµÕ îÅðÕÆà çÆÁź ÕÆîåź
ÇÂà 鱧 ìÅ÷Åð ÇòÚ ÇñÜÅä ñÂÆ Ö¶åð íð ç¶ ÇÕÃÅéź ÇòµÚ
Ú§×ÆÁź éÔƺ Ô°§çÆÁź¢ ÔÅñźÇÕ ò¶Úä 寺 êÇÔñź, îµÕÆ çÆ
ÇÂµÕ íÆó Ô°§çÆ ÔË¢ ÇÂà ñÂÆ, æzËÃð÷ Áå¶ ÇÕÃÅé ÇÜé·Åº Õ¯ñ
æðËôð ðźÔÆ ÞÅó ÕÆåÆ ÜÅäÆ ÚÅÔÆçÆ ÔË, ÇÜò¶º ÇÕ ×°µñź 寺
æðËôð éÔƺ Ôé, À°é·Åº ñÂÆ ìÔ°å î§× ÔË ÇÕ À°Ô ÇÂà 鱧 ò¶Úä
òµÖð¶ ÁéÅÜ ÕÆå¶ ÜÅºç¶ Ôé ¢ ÔÅñźÇÕ, ÇÕÃÅéź 鱧 îËé±Áñ ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
7
ç¶ ï¯× éÅ Ô¯ä ç¶ ìÅòܱç À°é·Åº çÆ îµÕÆ çÆ êËçÅòÅð ÇòµÚ
հǧàñ å¶ ÇéôÇÚå ÕÆåÆ ×ÂÆ ÃÆ Áå¶ Ãî±Ô ç¶ î˺ìðź 鱧 DE
ÇÂµÕ ÇéðÅôÅÜéÕ ÔÅñÅå Ô°§çÆ ÔË íÅò¶º ÇÕ îÅðÕÆà çÆÁź
ð°ê¶ / հǧàñ çÆ Û¯à ÇçµåÆ ×ÂÆ¢ ÇÂµÕ î˺ìð, ÕÅñôµêŠ鱧
ÕÆîåź òèÆÁÅ Ôé¢ ÇÂµÕ ìËáÕ ÇòµÚ, ×ð°µê ç¶ î˺ìð
ÁÅêð¶àð ç¶ å½ð å¶ Ú°ÇäÁÅ Ç×ÁÅ ÃÆ¢ ÇÂÔ ëËÃñÅ ÕÆåÅ
ÕÇðìÅôµêÅ é¶ Áøïà êz×à ÕÆåÅ ÇÕ, TܶÕð î˺ îµÕÆ é±§
Ç×ÁÅ ÃÆ ÇÕ Úµñ ðÔ¶ ÖðÚÅ, ðµÖ-ðÖÅò, ìÆîÅ çÆ ÁÅîçé
æðËôð ðźÔÆ ÃÅë ÕðÕ¶ îÅðÕÆà ÇòµÚ Ü篺 ÕÆîå AB@@ ð°ê¶
æðËôð 寺 êzÅêå ÕÆåÆ ÜÅò¶×Æ¢ ìÅÕÆ ìÚ¶ ðÇÔä Òå¶, ×ð°µê 鱧
êzåÆ Õ°Ç§àñ Ô¯ò¶ , î˺ À°Ã Ã ÁÅêäÆ IF հǧàñ îµÕÆ é±§
CF,@@@ ð°ê¶ Ççµå¶ ÜÅä׶ Áå¶ ìÅÕÆ ç¶ ÕÅñ¶ôµêÅ ç¶ ÇԵö
ò¶Ú ÃÕçÅ ÃÆ Áå¶ A@@@@ ð°ê¶ òÅè± ÕîÅ ñ˺çÅ ÃÆ¢ T×ð°µê
ÜÅä׶¢
é¶ ÇîðâÅ ×zÆé ÕÅñÜ éÅñ ÃîµÇÃÁÅ ìÅð¶ ÇòÚÅð òàźçðÅ ÕÆåÅ Áå¶ Ãź޶ å½ð å¶ ÇÕÃÅéź 鱧 îµÕÆ çÆ îÅåðŠ鱧 صà Õðé ñÂÆ åðÆÕ¶ ñµí¶¢ÇÕ Ü篺 îÅðÕÆà çÆÁź ÕÆîåź À°µÚ Ô¯ä åź À°Ô îµÕÆ ò¶Úä ñÂÆ ÇåÁÅð ðÇÔä¢
îÅðÕÆÇà§× ÁéÅÜ æðËôð çÆ ê±ðÆ êzÇÕÇðÁÅ EA Ççéź åµÕ ÚµñÆ Áå¶ ÇÂà éÅñ GH ÇÕÃÅéź çÆÁź ñ¯óź ê±ðÆÁź ÕÆåÆÁź ×ÂÆÁź ¢ ÇÂÕ ÃîÞ½å¶ î°åÅìÕ, úêð¶àð é¶ îÂÆ B@AH ÇòÚ æðËÇô§×
Á˵î ÜÆ ÃÆ ç¶ Â¶ ìÆ êÆ ÃÆ é¶ ×ð°µê 鱧 îµÕÆ æðËÃð çÅ
êzÇÕÇðÁÅ ê±ðÆ Õðé 寺 ìÅÁç ¶.ìÆ.êÆ.ÃÆ. 鱧 æðËÃð òÅêÃ
ò¶ðòÅ ÇçµåÅ¢ ×ð°µê é¶ å°ð§å ÁÅêä¶ îµÕÆ æzËÃð ç¶ êzì§èé
Õð ÇçµåÅ¢ Á˺àðêzÅÂÆ÷ ç¶ éåÆܶ òܯº CF,BH@ / - ð°ê¶ çÅ
ÇòµÚ ÇçñÚÃêÆ ÇçÖÅÂÆ¢ ÇîðâÅ ç¶ ÃàÅë é¶ ×ð°µê ç¶
ñÅí Ô¯ÇÂÁÅ (Ãî±Ô 鱧 CF,@@@ ð°ê¶ ç¶ í°×åÅé ç¶ ìÅÁç) ܯ
é°îÅǧÇçÁź ç¶ éÅñ æðËÃð çÆ ñÅ×å Áå¶ ÇÂà çÆ êzÅêåÆ
ÃÇÔîå ԯ¶ úêð¶àð ç°ÁÅðÅ ðµÖÆ ×ÂÆ ÃÆ¢ ìÅÕÆ ç¶ ò¶ðò¶
ç¶ åðÆÇÕÁź ìÅð¶ ÚðÚÅ ÕÆåÆ¢ æz¶ôð çÆ ñÅ×å AH@@@ / -
Զ០Ççµå¶ ׶ Ôé: é¶óñ¶ Õ¯âÅ×ÅòñÆÔÆåÆ Çê§â ç¶
ð°ê¶ ÃÆ¢ ÇÕÃÅéź 鱧 À°é·Åº çÆ æ¯ó·Æ ìµÚå éÅñ ÇÂÔ éÅ Çîñ
ðÅÜÕ°îÅð ÕÇÔ§ç¶ Ôé, TÕñ¶ôµêÅ é¶ ÃÅⶠñÂÆ À°µåî öòÅ
ÃÇÕÁÅ¢ Ö¶åÆìÅóÆ ÇòíÅ× é¶ ÇòÁÕåÆ×å ÇÕÃÅéź ñÂÆ
êzçÅé ÕÆåÆ ÔË Áå¶ æzËÃð çÆ Õ°ÁÅÇñàÆ òÆ òèÆÁÅ ÔË¢ Ü篺 î˺
HH Ô÷Åð ð°ê¶ çÆ ÃìÇÃâÆ òÅñÆ ñÅ×å Òå¶ æðËôð
òêÅðÆ Õ¯ñ¯º ÁçÅÇÂ×Æ Õð ñÂÆ åź î˺ AB@ ð°ê¶ êzåÆ
î°ÔµÂÆÁÅ ÕðÅÀ°ä çÆ ÃÕÆî ìäÅÂÆ ÃÆ¢ ÇÂ毺 åµÕ ÇÕ ÇÂÔ
հǧàñ î°µñ çÆ ÁçÅÇÂ×Æ ÕÆåÆ Áå¶ Ü篺 ÕÆîå îÅðÕÆà
ðÕî ÇÕÃÅéź çÆ êÔ°§Ú 寺 òÆ Áµ×¶ ÃÆ¢
ÇòµÚ Ú§×Æ ÃÆ Áå¶ Õñ¶ôêŠ鱧 F@@@ / - ð°ê¶ çÅ í°×åÅé ÕÆåÅ¢ êÇÔñź, î˺ ÁÅêä¶ Çê§â 寺 æðËôð êzÅêå Õðé çÆ
ÇÂà ÕðÕ¶, ¶ ìÆ êÆ ÃÆ é¶ ÇðÁÅÇÂåÆ îµÕÆ æzËÃð çÆ
Õ¯Çôô Õð ÇðÔÅ ÃÆ Áå¶ Ü篺 ÇÂà Ãì§èÆ î§× ÕÆåÆ ÜźçÆ ÃÆ
ÖðÆç ñÂÆ ×ð°µê ÇòµÚ H,H@@@ ð°ê¶ çÅ Ãîðæé
åź ÇÂà çÆ ÕÆîå òµè ðÔÆ ÜźçÆ Áå¶ ÇÂà 鱧 êzÅêå Õðé
òèÅÇÂÁÅ¢ ×ð°µê é¶ ÇÂÕ î˺ìð, ×°. éÅ×µêÅ, ܯ ÃìÇÃâÆ ñËä
ÇòµÚ òÆ ÁÃëñ ÇðÔÅ ÃÆ¢
ç¶ ï¯× Ãé¢ ÁËî ÜÆ ÃÆ, ×ð°µê Áå¶ ÇÕÃÅé (×°. é×µêÅ) ç¶ ÇòÚÕÅð ÇåzêÅáÆ ÇÂÕðÅðéÅî¶ Òå¶ çÃåÖå ÕÆå¶ ×¶ Ãé
îË鱧 Áô¯Õ Õ¯×Å×òÅñÆ (ÇÂµÕ Ãî±Ô ç¶ î˺ìð) 寺 îµÕÆ
åź ÇÕ Â¶ ìÆ êÆ ÃÆ é±§ ÕÇîÀ±ÇéàÆ çÆ åð믺 îôÆéÒ å¶ êzì§èé
æðËÃð ìÅð¶ ÜÅäÕÅðÆ Çîñ ×ÂÆ Ü¯ ÇÕ ÇÚÕ¶Çîî×é°Áź ÇòÖ¶
Õðé ç¶ ÁÇèÕÅð çÆ ÇÂÜÅ÷å ÇçµåÆ ÜÅ ÃÕ¶¢ æzËÃð 鱧 ççìð
ÔË Áå¶ ÇÂà çÅ ÇÕðÅÇÂÁÅ òÆ Øµà ÔË¢ Çëð õ°ç î˺, Õ°Þ Ô¯ð
B@AG ÇòÚ ÖðÆÇçÁÅ Ç×ÁÅ ÃÆ¢ ÇÂà 鱧 ÇÂÕ ÃÆ÷é ñÂÆ
ÇÕÃÅéź éÅñ Çîñ Õ¶ Õñ¶ôµêŠ鱧 ÃÅⶠÇê§â ì°ñÅÇÂÁÅ¢
ÚñÅÀ°ä ñÂÆ, ÜéòðÆ B@AH ç¶ ç±Ü¶ Ççé Ãîð°µçÆ ×ð°µê 鱧
Á×ñ¶ Ççé À°Ôéź é¶ ÃÅⶠÇê§â ÇòÚ æðËÇô§× ô°ð± Õð ÇçµåÆ¢
ýºê ÇçµåÅ Ç×ÁÅ ÃÆ¢
Õ°µñ ÇîñÅ Õ¶, ܯ æzËÃð 寺 öòÅòź êzÅêå Õðç¶ Ôé À°Ô Ö°ô Ô°§ç¶ Ôé ÇÕÀ°ºÇÕ Ã ÇÃð æzËÇô§× Ô°§çÆ ÔË ÇÜà ÕÅðé À°é·Åº 鱧
¶ ìÆ êÆ ÃÆ é¶ ×ð°µê 鱧 ÁÅêð¶ôé çÅ ò¶ðòÅ ç¶ä ñÂÆ
Ú§×Æ ÕÆîå ÇîñçÆ ÔË¢ TæzËÇô§× Á˺àðêzÅÂÆ÷ð Õñ¶ôµêÅ, ܯ
ÃÔ±ñå ÇçµåÆ¢ ×Ëð-î˺ìðź ñÂÆ æzËÇô§× çÆ çð E@ ð°ê¶ /
ÁÅêz¶àð ÃÆ, é¶ ÇÂà ÃÆ÷é ñÂÆ Ú§×Æ ÁÅîçé ÕîÅÀ°ä ÇòÚ
8
ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
ÃÔÅÇÂåÅ ÕÆåÆ ÔË¢ DE% ÁÅîçéÆ D-F î÷ç±ðź 鱧 ÇçµåÆ
çðÇîÁÅé¶ òêÅðÆÁź ç¶ ÷ðƶ ò¶Úä Ã ÇÕÃÅé Ôð ð¯÷
×ÂÆ ÃÆ, ܯ ÇÕ À°é·Åº ç¶ Õ§î ç¶ ì¯Þ Òå¶ Çéðíð ÕðçÅ ÃÆ ¢
åÕðÆìé BE@ ð°ê¶ 寺 C@@ ð°ê¶ êzåÆ àé ÕîźÀ°ºç¶ Ãé, ÜçÇÕ òêÅðÆÁź ç¶ Çìéź ÖÅñÆ ×°µñź çÆ ÇõèÆ ÖðÆç éÅñ,
òèÆÕ ñÅí
ÇÕÃÅé FE@ 寺 GE@ / - àé êzÅêå Õð ÃÕç¶ Ôé¢ Ô¯ñÅñÕ¶ð¶
ÇÂà 寺 ÇÂñÅòÅ, ¶ ìÆ êÆ ÃÆ é¶ ÇÕÃÅéź 鱧 ÇÃµè¶ å½ð
Çê§â ç¶ ÇÂÕ ÇÕÃÅé ÔñÅîîÅ é¶ ÇÕÔÅ, Tî˺ C ¶Õó ÜîÆé
Òå¶ îµÕÆ ç¶ ×°µñź 鱧 ò¶Úä ÇòÚ ÃÔÅÇÂåÅ ÕÆåÆ ÔË¢ ×°µñź 寺
ÇòÚ îµÕÆ çÆ ëÃñ 鱧 À°×ÅÇÂÁÅ ÃÆ¢ î˺ æðËÃð òðÇåÁÅ Áå¶
ÁéÅÜ é±§ òµÖ Õðé ç¶ ìÅÁç, ÖÅñÆ ×°µñź 鱧 ÔÆêâ Áå¶
DH հǧàñ îµÕÆ é±§ ABH@ ð°ê¶ / հǧàñ ç¶ î°µñ ÇòµÚ
ìÅñä ç¶ å½ð å¶ Üź ÖÅç ìäÅÀ°ä ñÂÆ òðÇåÁÅ ÜÅçÅ ÔË¢
ò¶ÇÚÁÅ¢ î˺ @.F àé ÖÅñÆ ×°µñź 鱧 òÆ ò¶ÇÚÁÅ Áå¶ E@E@
ÕÂÆ òÅð ÇÕÃÅé ÇÂà 鱧 ò¶Úä òÅÇñÁź 鱧 ðµçÆ æµñ¶ ðµàä
ð°ê¶ çÆ òÅè± ðÕî ÕîÅ ÃÇÕÁÅ ÃÆ¢ TÇÂé·Åº ñÅíź ç¶
ñÂÆ ò¶Ú Çç§ç¶ Ôé Üź ÁÅêä¶ Ö¶åź ÇòÚ ÇòµÚ ÔÆ ÇÂÃ鱧
ìÅòܱç, ÇÕÃÅéź ç¶ Ãî±Ô 鱧 ×°µñź 鱧 ò¶Úä çÅ ÕÅð¯ìÅð
ÃÅóç¶ Ôé¢ ç°ÕÅéçÅðź é¶ ×°µñź ñÂÆ ÇÕÃÅéź 鱧 ÇÂµÕ Øµà
Õðé ñÂÆ îéÅÀ°äÅ ÇÂµÕ Ú°ä½åÆ ÔË ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂÔ ÁÅî å½ð Òå¶
ǵÕî°ôå ÕÆîå çÅ ÔòÅñÅ ÇçµåÅ ÔË¢
صà î°µñ ç¶ä ç¶ ð±ê ÇòµÚ ç¶ÖÆ ÜźçÆ ÔË¢ ÇÂà ñÂÆ ×ð°µê é¶ ÇÂà ñÂÆ À° ç ï¯ × êåÆÁź çÆ êÛÅä ÕÆåÆ ÔË ¢
×°µñź ñÂÆ Ú§×Æ ÕÆîå êzÅêå Õðé ñÂÆ, ÇÕÃÅé ç¶ Ö¶å åµÕ ×°µñź ÇÂÕµáÅ Õðé ñÂÆ êzì§è ÕÆåÅ Ç×ÁÅ ÃÆ Áå¶
ÃÆéÅêÅ, Çê§â ç¶ êµèð ç¶ À°çï¯×êåÆ Ü¯ ׶æðÆ ÁË×ð¯
ÇÂà 鱧 ÛÅñÅñ¶ð¶ ÇòµÚ ×ÅÇÂåðÆ ÁË×ð¯ ÇëÀ±ñ÷ ( ÜÆ Â¶ Á˵ë )
ÇëÀ±ñ Ú¶ñÅÕ¶ð¶ Áå¶ ÇÕÃÅéź ç¶ ÇòÚÕÅð òêÅð çÅ åÅñî¶ñ
åµÕ ÇñÜÅä ñÂÆ êzì§è ÕÆåÅ , ܯ ÇÕ H@ 寺 I@ ÇÕñ¯îÆàð
Õðç¶ Ãé, é¶ ÇÕÔÅ, Tî˺ ÇÕÃÅéź 寺 ×°µñź 鱧 ÖðÆçä Áå¶
ç±ðÆ À°µå¶ ÔË¢ ÜÆ Â¶ Á˵ë ÇÂµÕ Ãëñ Õ§êéÆ ÔË Ü¯ TÖ¶åÆìÅóÆ ç¶
àðµÕź ÇòµÚ ÇÂà 鱧 ñ¯â ÕðéÅ ÇÃµÖ ÇñÁÅ ÔË¢ íÇòµÖ ÇòµÚ,
Õ±ó¶-ÕðÕà 寺 òÃå± ìäÅÀ°ä T ç¶ ÇòÚÅð éÅñ Õ§î Õð
î˺ ÇÂµÕ Ççé ÇòµÚ êzåÆ àðµÕ G@@ ð°ê¶ ÕîÅ ÃÕçÅ Ôź¢ ÇÂÔ
ÇðÔÅ ÔË- ¶×ðÆ ÇìÁðà îµÕÆ ç¶ ×°µñź/ ×ëñÆ ç¶ ô˵ñź /
÷ð±ðÆ ÔË ÇÕ ÇÕÃÅéź 鱧 ÖÅñÆ ×°µñź 鱧 ÇÃµè¶ ÇÕÃÅé Ãî±Ô
Õ½ëÆ ô˵ñź Ô¯ ÃÕç¶ Ôé - ÜÆ Â¶ Á˵ë ÁË×ðÆ Õ±ó¶ 鱧 êÅÀ±âð
ç°ÁÅðÅ ÜÆ Â¶ Á˵ë 鱧 ò¶Úä ñÂÆ êz¶Çðå ÕðéÅ ÔË ¢
ÇòµÚ Õ°ÚñçÅ ÔË Áå¶ êÅÀ±âð 鱧 ì±ñ¶àðź ÇòµÚ òðå¶ ×¶
Áµ×¶ Ú°ä½åÆÁź Áå¶ ðÅÔ
ÇìðËÕàź 鱧 ÇåÁÅð Õðé ñÂÆ Õ§êËÕà ÕðçÅ ÔË¢ êÅòð êñźà
×ð°µê 鱧 ÇÂÔ ÁÇÔÃÅà ԯ Ç×ÁÅ ÔË ÇÕ æðËÇô§× ǵÕ
ÇìðËÕàź ñÂÆ Ú§×Æ î§× ÔË, ܯ ×Ëà å¶ñ / Õ¯ñ¶ 鱧 ÜËÇòÕ
ñÅíÕÅðÆ À°çï¯× Ô¯ ÃÕçÅ ÔË¢ éåÆÇÜÁź ç°ÁÅðÅ
ǧèé ÇòµÚ ìçñä òÅñÆ ÔË¢ çðÁÃñ ÇÂÔ î§× ìÔ°å À°µÚÆ
À°åôÅÇÔå, Ãî±Ô ÇÂµÕ Ô¯ð îµÕÆ æzËÃð ÖðÆçä çÆ ï¯ÜéÅ
ÔË ÇÕ ÜÆ Â¶ Á˵ë ìÔ°å Ç÷ÁÅçÅ Ö¶åÆ ðÇÔ§ç Ö±§Ôç ÖðÆçä ñÂÆ
ìäÅ ÇðÔÅ ÔË¢ À°Ã 寺 êÇÔñź, ÕÂÆ Ú°ä½åÆÁź Áå¶ åÜðì¶ å¯º
ÇåÁÅð ÔË ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂÔ ÜñçÆ ÔÆ êzçÅé ÕÆåÆ ÜÅ ÃÕçÆ ÔË¢
ÇõÖä çÆ ñ¯ó ÔË, ÇÜÃ鱧 ÃÔÆ Õðé çÆ òÆ ñ¯ó ÔË¢ ×°µñź ç¶
¶ ìÆ êÆ ÃÆ ÇÕÃÅéź ç¶ ×ð°µê ç°ÁÅðÅ ÇÃµè¶ ×ËÃź 鱧 ÜÆ Â¶ Á˵ø
éÅñ ÁéÅÜ çÆ ìðìÅçÆ ÔË, ÇÜà 鱧 æzËÇô§× çÆ êzÇÕÇðÁÅ ÇòÚ
鱧 B 寺 C òÅð Õ¯ìà ÇÃµè¶ ÃêñÅÂÆ Õðé ÇòµÚ ÃÔÅÇÂåÅ Õð
Õ°Þ Ã°èÅð Õðé éÅñ ØàÅÇÂÁÅ ÜÅäÅ ÷ð±ðÆ ÔË¢ ÇÜò¶º ÇÕ
ðÔÆ ÔË, ܯ êÇÔñź ÇÕÃÅéź ñÂÆ òðÇåÁÅ ÜźçÅ ÔË¢ ÇÜò¶º ÇÕ
îµÕÆ çÆ æzËÇô§× ç¶ ìÅÁç æzËÇô§× ìµÞÆ ðÇÔ§çÆ ÔË, ñðÜî°ÖÆ,
ÇÂà ÇòµÚ Çñ§Õ¶Ü ÁÅ ÃÕçÅ ÔË, ÃÅèÅðé å½ð Òå¶, Áܶ òÆ ÇÂÃ
Çë§×ð ìÅÜð¶, ÜòÅð ÁÅÇç òð×ÆÁź ÚÆ÷ź ñÂÆ Çµկ æðËÃð
ÇòµÚ ìÔ°å ÃÅð¶ Õ§î ÇõÖä ñÂÆ Ô°§ç¶ Ôé¢ Á˺àðêzÅÂÆ÷ ÇòµÚ
çÆ òð寺 çÆ Ã§íÅòéŠ鱧 Ö¯Üä çÆ ÷ð±ðå ÔË¢ ÇÂÃç¶ éÅñ ÔÆ,
î°µÖ Ô°éð àðµÕź 鱧 òµè 寺 òµè ×°µñź éÅñ ñ¯â Õðé çÅ ÇðÔÅ ÔË¢ ô°ð±ÁÅå ÇòÚ, À°çï¯×êåÆ ÇÃðë E.E - F.E îÆàð åµÕ ñ¯â Õð ÃÕçÅ ÃÆ , êð Áé°íò éÅñ, ÇÂµÕ àðµÕ ÇòÚ I 寺 A@ ÇîñÆÁé àé ñ¯â Ô¯ä ÜÅ ÇðÔÅ ÔË¢
y/s dh ofjzd^y{jzd (wZeh ns/ w{zrcbh d/ fSbe/) Bz{ fpqeN; ftZu pdfbnk ik ;edk j?. fJj ihtkPw JhAXB dk fJZe uzrk ftebg j? ns/ fJ;dh uzrh wzr th j?. ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
9
ÇðÔÅ ÔË¢ îµÕÆ çÆ ÇÃÖñÅÂÆ ñÂÆ ÁË î .ÜÆ.ÃÆ. ç¶ Õ¯ Á ÅðâÆé¶ à ð ìÆ.ÁËî.òÆïÅ é¶ ÇÕÔÅ, TÇÃÖñÅÂÆ Ã, íÅ×ÆçÅðź é¶ ÇÃðë Ö¶åÆìÅóÆ Õðé ìÅð¶ ÔÆ éÔƺ êð Ö¶åÆìÅóÆ é±§ ÕÅð¯ìÅð ç¶ å½ð Òå¶ ÃîÞä çÆ Õ¯Çôô ÕÆåÆ¢ ÁÅêä¶ î°µÇçÁź Òå¶ ÚðÚÅ Õðç¶ Ô¯Â¶, À°é·Åº é¶ îÇÔñà ÕÆåÅ ÇÕ À°é·Åº çÆ åÅÕå ÇÂÕ¯ ÇÕÃÅéÆ ç¶ Ãî±Ô ç¶ å½ð å¶ ÇÂÕÜ°µà ð±ê ÇòµÚ Õ§î Õðé ÇòµÚ ÔË, ÇÕÀ°ºÇÕ ÇÂÔ À°é·Åº 鱧 ÁÅêäÆÁź ÃîµÇÃÁÅòź 鱧 éò¶º òêÅðÕ î½ÇÕÁź ÇòµÚ ìçñä ç¶ ï¯× ÇÕÃÅéź é¶ îµÕÆ ç¶ ×°µñź 鱧 ÇÂÕ Õ§êéÆ éÅñ ܯó Õ¶ ÇÂà 鱧 ÔðÆ Âƺèé ç¶ ð±ê ÇòÚ ðÆÃÅÂÆÕñ ÕðòÅÇÂÁÅ
ìäÅÀ°ºçÅ ÔË¢ ÇÜò¶º ÇÂÕ Ô÷Åð îÆñ çÆ ïÅåðÅ ÇÂÕ Õçî éÅñ ô°ð± Ô°§çÆ ÔË- ÇÂé·Åº ÇÕÃÅéź é¶ ÃòË-ÇòôòÅà éÅñ ÇÂÕ Û¯àÆ ÇÜÔÆ ô°ð±ÁÅå ÕÆåÆ ÔË
¶ ìÆ êÆ ÃÆ Ô°ä òÆ Ãî°çÅÇ ç°ÁÅðÅ ÇÂÃ ç¶ ðµÖ-ðÖÅò ç¶ î°µç¶ çÅ ÇèÁÅé ðµÖ ðÔÆ ÔË Áå¶ ÇÂà çÆ ñ¯ó òÆ ÔË¢ ÇÂà 寺 ÇÂñÅòÅ, æzËÃð çÆ ÁÅòÅÜÅÂÆ ç¶ ç½ðÅé ÇÂà 鱧 ÇÂÕ æź 寺
ÇÕ À°é·Åº çÅ íÇòµÖ Áå¶ À°é·Åº çÆ ÇÕÃÅéÆ çÅ íÇòµÖ À°Ôéź ç¶ ÁÅêä¶ î÷ì±å î¯ÇãÁź Òå¶ ÇàÇÕÁÅ ÔË¢
ç±ÜÆ åµÕ ÇñÜÅä éÅñ Ô°§çÆÁź ç°ðØàéÅòź / ÔÅçÇÃÁź 鱧 ôÅîñ éÔƺ ÕðçÅ ÔË, ÇÜÃ鱧 ÇèÁÅé ÇòÚ ðµÖäÅ ìÔ°å ÔÆ
ô°ÕðÅé¶ ñ¶ÖÕ ÁÅêä¶ ìÔ°å ÃÅð¶ ÃÅæÆÁź Áå¶ ç¯Ãåź çÆ
Üð±ðÆ ÔË¢
ÔîÅÇÂå 鱧 Áå¶ À°é·Åº ç¶ ï¯×çÅé 鱧 ÃòÆÕÅð ÕðéÅ ÚÅÔ°§ç¶ æzËÇô§× Á˺àðêzÅÂÆ÷ òÅÃå¶ Çîñ Õ¶ Õ§î Õðé Áå¶
Ôé, ÇÜà éÅñ ÁÇÜÔÆÁź Õ¯Çôôź çíò Ô¯ ÃÕÆÁź Ôé¢
ÕÅÇîÁź 鱧 ò¶Úä ÇòÚ ÃøñåÅ çŠðÁÅç Úó·ÅÀ°ºÇçÁź, ÇÂà ÃÆ÷é ÇòÚ, ×ð°µê é¶ ÁÅÀ°ä òÅñ¶ ÃÆ÷é ñÂÆ ìÔ°å ÃÅðÆÁź ÚÆ÷ź çÆ ÖðÆç ñÂÆ ÇÂյᶠէî ÕÆåÅ ÔË ¢ ÇÂà åð·Åº, Ã ç¶ éÅñ, êËÃÅ À°èÅð ç¶ä òÅÇñÁź 寺 ñ¯é ñ¶ Çìéź ÇÕÃÅéź 鱧 ÇðÁÅÇÂåÆ ð¶à Òå¶ êËö Çîñç¶ Ôé¢ ÇÂÕ Ô¯ð Ãì§èå À°çï¯× ܯ ÇÕ ÇÕÃÅé ÇÂà ìÅð¶
àÆ êÅðæ¶ÃðæÆ êz¯ÜËÕà Õ¯ÁÅðâÆé¶ôé (×zÆé ÕÅñÜ - ÕðéÅàÕ Áå¶ îÔÅðÅôàð) ò˵ñ毺×ðÔÆñë êz¯ÜËÕà ÁÅÇëÃ, ÇîðâÅ # B, ÃðÇòà ð¯â, â¯îñÕ, ì˺×ñ¯ð , ÕðéÅàÕ EF@@GA
åÜðì¶ Õð ðÔ¶ Ôé, À°Ô ÔË å±óÆ Õµàä òÅñÅ Õàð - êô±Áź 鱧 ÚÅðÅ ç¶ä 寺 êÇÔñź îµÕÆ çÆ ÕÅôå 鱧 ۯචà°ÕÇóÁź ÇòÚ ÕµÇàÁÅ ÜźçÅ ÔË ¢ ÁÇÜÔÅ Õðé éÅñ, îµÕÆ çÆÁź ëÃñź çÆ ìðìÅçÆ é±§ ìÔ°å صà ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ ÔË¢ ÇÂÔ Ãî±Ô Õ°µÕó Áå¶ êô± ëÆâ Õ§êéÆÁź ÇòµÚ òÆ îµÕÆ ò¶Úä çÆ Õ¯Çôô Õð
10
ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
Group Enterprises A way to enhance small farmer livelihoods LEISA India, September 2018
ò§é ðò§éÆ Ö¶åÆ ìÅóÆ, ۯචÇÕÃÅé ñÂÆ ÇÂà ò¶ñ¶ çÆ ñ¯â ÔË ÁËî ¶ºé Õ°ñÕðäÆ Áå¶ àÆ Ã°ð¶ô
ÜñòÅï° êÇðòðåé çÅ êzíÅò ۯචÁå¶ ÃÆîźå ÇÕÃÅé çÆ Çܧç×Æ é±§ Ô¯ð íÆ Á½ÖÅ ìäÅ ÇðÔÅ ÔË. ۯචÁå¶ ÃÆîźå ÇÕÃÅé çÆ ð¯÷Æ ð¯àÆ é±§ ìÔ°å õåðÅ Ô¯ Ç×ÁÅ ÔË. ÇÂà åðź ç¶ ÔÅñÅå ÇòÚ ò§é ðò§éÆ ÔÆ ÁÅôÅ çÆ ÇÂÕ îÅåð ÇÕðé ÔË. ÕðéÅàÕ ç¶ ÇÚµÕéïÅÕäÔÅñÆ Ç÷ñ¶ çÅ À°µêðÅÔÅñÆ Çê§â ÇÂà ׵ñ å¶ ÖðÅ À°åÅðçÅ ÔË. ÕðéÅàÕ ç¶ ÇÚµÕéïÅÕäÔÅñÆ Ç÷ñ¶ çÅ À°µêðÅÔÅñÆ Çê§â ÇÂÕ Û¯àÅ ÇÜÔÅ [AD@] êÇðòÅðź çÅ Çê§â ÔË, Ö¶åÆìÅóÆ À°Ôéź çÅ î°ãñÅ ÇÕµåÅ ÔË, ÇÂÔéź ÇòÚ [H@%] çðÇîÁÅé¶ Áå¶ [B@%] ۯචÇÕÃÅé Ôé. ÔÅñźÇÕ éÅðÆÁñ ÇÂà Ç÷ñ¶ çÆ î°Ö éÕçÆ øÃñ ÔË, ÇÂà ÇÂà Çê§â ç¶ ÇÕÃÅéź é¶ éÅðÆÁñ çÆ øÃñ 鱧 ð¯× Áå¶ ÕÆóÅ ñµ×ä 寺 ÇêµÛ¯º Ãì÷ÆÁź çÆ øÃñź òµñ ð°ÞÅé Õð ÇñÁÅ. À°µêðÅÔÅñÆ Çê§â ç¶ 50 - 60 ÇÕÃÅéź é¶ àîÅàð, Çí§âÆ, å¯ðÆ, ëñÆÁź, ÇîðÚ Áå¶ Ôð¶ êµÇåÁź òÅÇñÁź Ãì÷ÆÁź ñ×ÅÀ°äÆÁź ô°ð± Õð ÇçµåÆ. À°Ô ÇÕÃÅé ÁÅêäÆ ÁÅêäÆ Ü¯å î°åÅÇìÕ [1ÕéÅñ 寺 1 ÇÕµñÅ] åÕ ç¶ ðÕì¶
ÇòÚ Ãì÷ÆÁź ñ×Å ðÔ¶ Ôé. ÇÜÔéź ÇÕÃÅé êÅà êÅäÆ çÅ ïÕÆéÆ ì§ç¯ìÃå ÔË À°Ô åź ÇÕµñ¶ ÇòÚ Ãì÷ÆÁź ñ×Å ðÔ¶ Ôé. TîÆºÔ òÅñ¶ î½Ãî ÇòÚ ÁÃƺ À°µÚ¶ ÁÃæÅéź å¶ Áå¶ ×ðîÆÁź ÇòÚ éÅðÆÁñ ç¶ ì×ÆÇÚÁź ÇòÚ Ãì÷ÆÁź ñ×ÅÀ°ºç¶ Ôź. éÅðÆÁñ ç¶ ì×ÆÇÚÁź ÇòÚ Ãì÷ÆÁź ñÂÆ êÅäÆ çÆ Üð±ðå ÁÅîå½ð å¶ Øµà Ô°§çÆ ÔË ÕﯺÇÕ Üñ çÆ í±ÇîÕŠçï¯ÜÕ òð×Æ Ô°§çÆ ÔË. À°êñìè ÃÅèéÅ ç¶ éÅñ ÁÃƺ Ãì÷ÆÁź íÆ À°×ÅÀ°ºç¶ Ôź Áå¶ éÅñ ÔÆ éÅðÆÁñ ç¶ ì×ÆÇÚÁź çÅ êzì§èź íÆ Õð ñËºç¶ ÔźT ÇòÃåÅð éÅñ çµÃç¶ Ô¯Â¶ ôzÆ ð§Ç×ÁÅÔ Ü¯ ÇÂÕ Ãì÷Æ À°×ÅÀ°ä òÅñ¶ ÇÕÃÅé Ôé.
ÃzÆ. Çé§×ÂÆÁÅ é¶ çðµÖå ÁèÅðå Ö¶åÆìÅóÆ éÅñ ÁÅêäÅ åÜðìÅ ÁÅêä¶ ëÅðî ÇòÚ ÁÅÀ°ä òÅñ¶ îÇÔîÅéź éÅñ ÃźÞÅ ÕÆåÅ ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
11
ÇÜÔéź ÇÕÃÅéź Õ¯ñ êÅäÆ çÅ ïÕÆéÆ êzì§è ÔË À°Ô
ì§ç¯ìÃå Õðç¶ Ôé, éåÆ÷¶ òܯº ÇÕÃÅé Á½Ãåé [2500 寺
ÁÅîå½ð å¶ [4 寺 5] ÇÕÃîź çÆÁź Ãì÷ÆÁź À°×ÅÀ°ºç¶ Ôé
C@@@] ð°êÂÆÁÅ ìÚÅÀ°ä ÇòÚ ÕÅîïÅì ԯ¶ Ôé, ܯ À°Ô
ÇÜò¶º ÇÕ àîÅàð , å¯ðÆ , Õð¶ñÅ, ðÅîå¯ðÆ, ëñÆÁź-ìÆé
ðÃÅÇÂÇäÕ ÖÅç Áå¶ ÕÆåÅ éÅôÕź ñÂÆ ÖðÚ Õð ðÔ¶ Ãé.
ÁÅÇç. òÅè± òËé Ãò§éåÅ çÅ îåñì ØÅචçÅ õåðŠصà. éÅñ ÔÆ ÇÂÔ ÇÕÃÅé ÜËÇòÕ Üź Õ°çðåÆ Ö¶åÆ ç¶ å½ð åðÆÕ¶ 鱧
Ãì÷ÆÁź 鱧 é¶óñ¶ ìÅ÷Åð Ô°ÇñÁÅð , ÃÆ Â¶ºé ÔÅñÆ,
ÁÅêäÅ ðÔ¶ Ôé. ÇÂÔéź ÇÕÃÅéź çÅ Üç¯ Ú½Ç×ðç¶ î°åÅÇìÕ
Áå¶ Õ¶ ìÆ ÕzÅà ÇòÚ ì¶Úé í¶ÇÜÁÅ ÜźçÅ ÔË Ü¯ Çê§â ç¶ é¶ó¶ ÔË.
Ö¶åÆìÅóÆ éÅñ êÇðÚ¶ À°ç¯º Ô¯ÇÂÁÅ Ü篺 Ãé 2011 - 13 ç¶
êÇÔñź À°Ô Ãì÷ÆÁź í¶Üä ñÂÆ ÇéÜÆ ìÃź ç¶ òð寺 Õðç¶
ç½ðÅé ÕðéÅàÕ ÃðÕÅð ç¶ Ö¶åÆ ìÅðÆ ÇòíÅ× é¶ Õ°çðåÆ
Ãé. êð Ô°ä àzŧÃê¯ðà çÆ Ã°ÇòèÅ À°µêðÅÔÅñÆ Çê§â ÇòÚ ÔÆ
Ö¶åÆ ñÂÆ ÇÂÕ êz¯ÜËÕà Çê§â ÇòÚ ÚñÅÇÂÁÅ Áå¶ ñÅ×± ÕÆåÅ.
ÔË, Áå¶ ÇÕÃÅé Ãì÷Æ ã¯ä ñÂÆ ÁÅ௠ÇðÕôÅ çÆ òð寺 íÆ
ÇÕÃÅé íÅÂÆÁź é¶ òðîÆ Õ§ê¯Ãà (קâ¯Â¶ çÆ ÖÅç) òðåÆ Áå¶
Õðç¶ Ôé.
ðÃÅÇÂÇäÕ ÖÅç çÆ òð寺 ÇòÚ [E@%] çÆ ÕîÆ ÕÆåÆ.
À°Ô ÁÅêä¶ å½ð å¶ íÆ ÇòÚ¯ñƶ çÆ îçç éÅñ
ÕÆÇóÁź Áå¶ ê½ó·ÆÁź çÆ ÇìîÅðÆÁź ñÂÆ ìÔ°å ÃÅð¶ ÇÕÃÅéź
ÁÅêäÅ îÅñ ÇìÕðÆ Õð ñËºç¶ Ôé. ÇÂÔéź ÃÅðÆÁź ÁÅÂÆàîź
é¶ Õ°çðå ÇòÚ Çîñä òÅñ¶ êçÅðæź ç¶ ÕÅó·Å Áå¶ Ø¯ñ çÆ
ÇòÚ ÇÃðë àîÅàð çÆ ×z¶Çâ§× Ô°§çÆ ÔË, Áå¶ ÇìÕðÆ Ô°§çÆ ÔË.
òð寺 Õðç¶ Ôé Áå¶ ÇìîÅðÆÁź Áå¶ êzì§èź ÕÆÇóÁź çÅ
Çôò§éÅ òð׶ ÇÕÃÅé òèÆÁÅ ÕîÅÂÆ Õð ðÔ¶ Ôé - Ãì÷ÆÁź çÆ ÕÅôå
12
ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
ð§ØÂÆÁź ÇÂÕ Û¯àÅ ÇÕÃÅé ÔË . À°Ô Ãì Øð ÇòÚ òð寺 ñÂÆ Çîñà (î±ñ ÁéÅÜ), Ú½ÇñÁź, ÚéÅ, ×, ÁÅÇç À°×Å ÇðÔÅ ÔË. À°Ã òÆð é¶ Õ°Û ÃÅñ êÇÔñÅ Ãì÷ÆÁź ñ×ÅÀ°äÆÁź ô°ð± ÕÆåÆ ÃÆ, ìÅÕÆ ÇÕÃÅéź é¶ ð§ØÂÆÁź çÆ ÁÅîçé ç¶Ö Õ¶ Ô½ñÆ Ô½ñÆ À°ÃçÅ Áé°Ãðä ÕðéÅ ô°ð± Õð ÇçµåÅ. ð§ØÂÆÁź Ãì÷ÆÁź ñÂÆ ÁÅêä¶ Ö¶å ÇòÚ ê¯ôÅÕ åµåź ç¶ Â¶ÕÆÇÕzå êzì§èź çÅ ì§ç¯ìÃå ÕÆåÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔË. À°Ô ð±óÆ çÆ ÖÅç çÆ Ö°µñ Õ¶ òð寺 ÕðçÅ ÔË, ÇçÚÅÂÆ ç¶ êÅäÆÁź éÅñ À°Ô òðîÆ Õ§ê¯Ãà íÆ Çç§çÅ ÔË. ÇÂà ìÅÂÆ ÜÆ é¶ âÇðê (챧ç 챧ç) ÇçÚÅÂÆ çÅ êzì§è ÕÆåÅ Ô¯ÇÂÁÅ ÔË. éÅñ ÔÆ À°Ô [A] Çñàð êô±Áź çÅ ÇêôÅì, [A@] Çñàð êÅäÆ ñÅÇ ն Ö¶å ÇòÚ ñ×ÅåÅð Ãêð¶ ÕðçÅ ðÇÔ§çÅ ÔË. ÇÂà ÃÅñ À°Ãé¶ [@.125 ÇÕµñÅ] ÜîÆé ÇòÚ å¯ðÆ çÆ øÃñ À°×ÅÂÆ ÔË,[@.05 ÇÕµñÅ] ÇòÚ Õð¶ñ¶, [@.05 ÇÕµñÅ] ÇòÚ ÇîðÚź, Áå¶ [@.BEÇÕµñÅ] ÇòÚ ëñÆÁź À°×ÅÂÆÁź Ôé. å¯ðÆ çÆ å°óÅÂÆ ô°ð± Ô¯ ×ÂÆ ÔË Áå¶ [1000 ÇÕñ¯×zÅî] ìÅ÷Åð ÇòÚ ò¶Ú ÇçåÆ ×ÂÆ ÔË Á½ð ÇÂà åðÆÕ¶ éÅñ 20000/ð°êÂÆÁÅ ÇÂÕ îÔÆé¶ ÇòÚ ÕîÅÂÆ Õð ñÂÆ ×ÂÆ ÔË, Ô¯ð øÃñź çÅ Áܶ ǧåÜÅð ÔË. ÇêÛñ¶ ÃÅñ ð§×ÅÇÂÁÅ é¶ ÇÃðë Ãì÷ÆÁź 寺 ÔÆ, å¯ðÆÁź 寺 60000/- ð°êÂÆÁÅ, Õð¶ñ¶ 寺 24000/Áå¶ Ú½ÇñÁź 寺 45000/- ÁÅîçé ÕÆåÆ ÃÆ. éÅðÆÁñ ç¶ ìË× å¯º Ô¯ÂÆ ÁÅîçé ÇÂà 寺 òµÖðÆ ÔË.
ôzÆ. ð§×ËÔÅ ì¯àËéÆÕñ åðñ ÖÅç ñÅ×± Õðç¶ Ôé À°Ã ç¶ ëÅðî Òå¶ ÇåÁÅð
À°Ôéź é¶ Áµ×¶ çµÇÃÁÅ ÇÕ ×z¶Çâ§× çÆ òÜ·Å éÅñ
ÇÕµñÅ êzÅêå Õð ñËºç¶ Ôź Áå¶ Õ°ñ î½Ãî ñÂÆ Øð ÇòÚ òð寺
[50/-] êzåÆ ìÅÕà òÅè± Çîñ ÜźçÅ ÔË. ë¶ð íÆ, À°Ãé¶
ñÂÆ çÅñź çÅ êzì§è Ô¯ ÜźçÅ ÔË. ÃçÅ Çê§â òèÆÁÅ Ãì÷ÆÁź
çµÇÃÁÅ ÇÕ ëñÆÁź ÃźÞÅ å½ð å¶ ì¶ÚÆ ÜźçÆ ÔË. ÇÃÁÅïº ÇòÚ
ñÂÆ êzÇõè ÔËT.
Ô°ÇñÁÅð çÆ îÅðÕÆà ÇòÚ ð¯÷ [1000 kilogram] Ãì÷ÆÁź çÆ Öêå ÔË. À°µêðÅÔÅñÆ Çê§â çÆÁź Ãì÷ÆÁź ç¶Öä ÇòÚ
êô±êÅñä çÆ ôî±ñÆÁå
ÜÅÂÆçŠð§çð Ô°§çÆÁź Ôé Áå¶ Öêå Õð ÇÂÔéź 鱧 ñËä
ÇÂÔ ÇÂÕ ÇçñÚÃê ×µñ ÔË ÇÕ Ôð ÇÂÕ Ãì÷Æ
ñµÇ×ÁÅ ìÔ°å î¯ñ íÅÁ íÆ ÔÇÔ ÕðçÅ. ÇÂÕ Á§çÅܶ
À°åêÅçÕ é¶ [2 Üź 3] êô± ðµÖ¶ Ô°§ç¶ Ôé. ÇÂà 寺 ÁñÅòÅ
î°åÅÇìÕ Ôð Ôëå¶ Ãì÷Æ À°åêÅçÕ 4000 寺 5000 åÕ
[I@] Øðź 鱧 êô± ÖðÆçä ñÂÆ ÁŧÇôÕ å½ð å¶ êz¯ÜËÕà òµñ¯º
ÕîÅÂÆ Õð ñËºç¶ Ôé, ÇÜà ÇòÚ å°óÅÂÆ Áå¶ ã°ÁÅÂÆ çÅ
ÃÇÔï¯× ÕÆåÅ Ç×ÁÅ ÃÆ.
ÖðÚÅ 1500 åÕ Ô°§çÅ ÔË. Ãì÷ÆÁź Áå¶ ÁéÅ÷ À°×ÅÀ°ä
ìÆ Â¶ ÁÅÂÆ ÁËë ǧÃàÆÇàÀ±à ëÅð ðÃàËéìñ
òÅñ¶ ÇÕÃÅé ÇæîîÅÇÂÁÅÔ é¶ ÇÕÔÅ ÇÕ TÃÅⶠÇê§â çÅ Ôð
ñÆò¶ñÆÔ°µâ Á˺â ÇâòËñêî˺à, Çåêå°ð é¶ À°Ôéź ç¶ ÃîÅÜ é±§
ÇÂÕ ÇÕÃÅé Õ¯ñ [2 寺 5 ÇÕµñÅ] åÕ ÜîÆé ÔË. À°µÚÆÁź
Õ°çðåÆ Ö¶åÆ ÕðòÅÀ°ä ñÂÆ Ã°ÇòèÅ êzçÅé ÕÆåÆ ÔË. ÇÂÃ
ÁÃæÅéź ðÅ×Æ çÆ ÇìÜÅÂÆ ÕÆåÆ ÜźçÆ ÔË, ×Æ , Û¯ñË/Õ°ñæ
éÅñ ç°µè çÆ êËçÅòÅð òµè ×ÂÆ. ÇÂÔ ÇÕÃÅé ð¯Ü [8 寺 10
, ÁðÔð ÁÅÇç çÆ ÇîÇôzå øÃñ ç¶ å½ð å¶ Áå¶ ÇìÜÅÂÆ ÕÆåÆ
liter] ç°µè ì¶Ú ñ˺çÅ ÔË. À°µêðÅÔÅñÆ Çê§â ÇòÚ ÇÂÕ ÇéÜÆ
ÜźçÆ ÔË éÅñ ÔÆ ðÅ×Æ çÆ øÃñ íÆ ñÂÆ ÜźçÆ ÔË. ÃÅèÅðé
ç°µè Õ°ñËÕôé Õ¶ºçð ÕÅî ÕðçÅ ÔË
ìðÃÅå ÇòÚ ÁÃƺ [4 寺 6 հǧàñ] ðÅ×Æ çÆ øÃñ êzåÆ ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
13
ïÇîÁź çÆ ðÆ ÃÅÂÆÕÇñ§×
Áå¶ ÁÅîçéÆ ÇòÚ òÅèÅ Õð ñÆåÅ ÔË. òËé ðò§é ÇÕµàÆ éÅñ
ÇÕÃÅé ç¶ Ã¯ÇîÁź çÆ ÃÅÂÆÕÇñ§× ÇÂÕ Ã¯î¶º 寺 ç±Ãð¶
ÇÜò¶º ÇÂà îÅîñ¶ ÇòÚ Ãì÷ÆÁź Áå¶ ç°µè À°åêÅçź éÅñ
òñ Ô°§çÆ ÔË. ÔÅðÅ ÚÅð ܯòÅð, êàÃé, ðÅ×Æ ÁÅÇç êô±Áź
ÇéôÇÚå ÁÅîçéÆ çÅ íð¯ÃÅ ÔÅÇÃñ ÕÆåÅ ÔË. ÜñòÅï°
ñÂÆ í¯Üé êËçÅ Õðç¶ Ôé Üç ÇÕ ìçñ¶ ÇòÚ êô±Áź çÅ
êÇðòðåé çÆ ìçñ¶ ÔÅñÅå ÇòÚ ò§é ðò§éÆ Ö¶åÆ ìÅóÆ é¶
ׯÔÅ(ׯìð) ç°ìÅðÅ ë¶ð Ö¶å ÇòÚ êÔ°§Ú ÜźçÅ ÔË. ׯìð
ØÅචçÅ õåðÅ Öåî ÕÆåÅ ÔË Áå¶ ÁÅîçéÆ é±§ ÇàÕÅÀ±
Õ§ê¯Ãà ÇòÚ ìçñ ÜźçÅ ÔË Áå¶ Ãì÷ÆÁź çÆÁź ìÔ°å
ìéÅïÅ ÔË.
ÃÅðÆÁź ÇÕÁÅðÆÁź ÇòÚ òðÇåÁÅ ÜźçÅ ÔË, Ûµêó çÆ ×Åç íÆ ÕÂÆ ÇÕÃÅé òðå ñËºç¶ Ôé. ÇÂÔ Ãí éÅñ À°é·Åº çÆ ðÅÃÅÇÂäÕ ÖÅç À°êð ÇéðíðåÅ Ô°ä Øà ×ÂÆ ÔË. ÇÃðë ç°µè ÔÆ ê±ð¶ ÇÃÃàî 寺 ìÅÔð ÜźçÅ ÔË. ÇÂà åðÆÕ¶ éÅñ ê±ð¶ ç¶ ê±ð¶ ïÇîÁź çÆ ðÆ ÃÅÂÆÕÇñ§× Áå¶ ÇÂÃç¶ À°ñà Ô¯ ÃÕçÆ ÔË. ÇõàÅ À°µêðÅÔÅñÆ Çê§â ÇòÚ [AD]êÇðòÅðź ÇòÚ¯º 50 寺 60 êÇðòÅð òËé ðò§é¶ øÃñź ñ×Å Õ¶ êÇðòÅð çÆ ê½ôÇàÕåÅ
14
ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
n?ZwHn?ZBH e[ZbeoBh phHJ/HnkJhHn?ZcH nkf|;, e[;[wkBro, e/bkrhoh o'v, Xotkd^580008 E-mail: mnkulkarni65@gmail.com
Diverse farming Need of the hour for small farmers LEISA India, September 2018
ÇîµàÆ çÆ À°êÜÅÀ° ôÕåÆ é±§ òèÅÀ°ä ñÂÆ Õ°çðåÆ åðÆÕÅ î±ñ ð±ê éÅñ ÁÅêäÆ Øð¶ñ± Öêå ñÂÆ úâÆôÅ ç¶ Çê§â ÁñÅçÆéê°ð ç¶ ìÔ°å ÃÅð¶ ÇÕÃÅéź é¶ ÜËÇòÕ ÖÅçź çÆ ÕÅôå Õðç¶ Ô¯Â¶ ÁÅêäÆ Ãì÷ÆÁź çÆ êËçÅòÅð 鱧 ìÅ÷Åð éÅñ ܯÇóÁÅ. Ú½Ç×ðç¶ é±§ ëÅÇÂçÅ Ô¯ä ç¶ éÅñ éÅñ Áå¶ À°µÚ ×°äòµåÅ çÆ Ö°ðÅÕ ç¶ éÅñ ÔÆ À°Ôéź é¶ Õ°çðåÆ Ö¶åÆ òµñ Õçî òèÅÇÂÁÅ ÔË Áå¶ À°Ô ÁÅêäÆ ñÅ×å ØàÅÀ°ä ç¶ éÅñ éÅñ ÁÅåîÇéðíð ìä Ú°Õ¶ Ôé.
ÇÕÃÅé ÇìðÅçðÆ çÆ Üð±ðå êåÅ ñ× ÜÅé 寺 ìÅÁç [VIEWS] é¶ ÜéòðÆ å¯º ܱé,B@AD, ÇÂÕ ÇòÁÅêÕ àz¶Çé§× êz¯×ðÅî ÜËÇòÕ ÖÅçź ç¶ ëÅÇÂç¶ Áå¶ ÇÂÃç¶ ÁñçÆéê°ð ç¶ ìÅÇô§ÇçÁź ñÂÆ ÇÂÃçÅ î§åò. ðËâÆ ç¶ éÅñ ÔÆ [BD] Ô¯ð ÇÕÃÅéź é¶ ÇÂà êz¯×ðÅî ÇòÚ íÅ× ÇñÁÅ. ÁñçÆéê°ð 寺 ÁñÅòÅ ÇÂÔ àz¶Çé§× êz¯×ðÅî קÜî ÇÜñ¶ ç¶ [B@] Çê§â ÇòÚ êÔ°§ÚÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅ. ÇÂÔ êz¯×ðÅî ÁÅÂÆ ÃÆ ÃÆ ú 뽺â¶ôé òñ¯º ÃÇÔï¯× éÅñ
TÁÅêä¶ êÇðòÅð ç¶ çµÃ [A@] êzÅäÆÁź çÅ Çãµâ íðé ñÂÆ Ö¶åÆ
קÜî ÇÜñ¶ ç¶ [C] ìñÅÕź ÇòÚ ÚñŶ ÜÅ ðÔ¶ êz¯ÜËÕà TúâÆôÅ
ÇòÚ Øµà Ãî¶ ÇòÚ ÜÅÂÆçÅ ÞÅó ñËä ç¶ ÚµÕð ÇòÚ ÃÅⶠկñ ÇÃðë
ÇòÚ ÇàÕÅÀ± ð¯÷Æ ð¯àÆ êÇÔñ-ÕçîÆ T. êz¯ÜËÕà åÇÔå ¶é ÷Æ ú
ðÃÅÇÂÇäÕ ÖÅçź òðåä çÅ ÇòÕñê ÔÆ ìµÇÚÁź Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆT
ÇòÀ±Ã [VIEWS] é¶ Çê§â ç¶ òÃéÆÕź 鱧 Ö°ç çÆ Öêå ñÂÆ,
úâÆôÅ ç¶ ÇÂÕ ÇÕÃÅé 55 ÃÅñź ç¶ ÇÕÃÅé ôzÆ ìÆ ðËâÆ é¶ çµÇÃÁÅ
ô°ð±ÁÅå ÇòÚ Ãì÷ÆÁź À°×ÅÀ°ä ñÂÆ ÜËÇòÕ ÖÅçź çÆ Ö¶åÆ çÆ
.Ô¯ð ÇÕÃÅéź òÅº× ðËâÆ é¶ íÆ ÞÅó òèÅÀ°ä ñÂÆ ÇÂÕ ÃÅñ êÇÔñź
àz¶Çé§× ÇçµåÆ. àz¶Çé§× 寺 ìÅç Ôð Øð 鱧 Ãì÷ÆÁź ÇÜò¶º àîÅàð ,
ðÃÅÇÂÇäÕ ÖÅçź òðåäÆ ô°ð± ÇÕµåÆ. ô°ð±ÁÅåÆ ç½ð ÇòÚ ÇÂÃ
Çí§âÆ , Áå¶ Õð¶ñÅ ç¶ ìÆÜ Ççµå¶. ðËâÆ é¶ ç±Ü¶ ÇÕÃÅéź éÅñ ÜËÇòÕ
åðÆÕ¶ é¶ òèÆÁÅ éåÆܶ Ççµå¶, êð ë¶ð Ü篺 æ¯óÅ Ãîź ×°Üð ÜÅé
ÖÅç çÆ òð寺 Õð Õ¶ Ãì÷ÆÁź êËçÅ ÕÆåÆÁź.
寺 ìÅÁç ìÅÕÆ ç¶ ÇÕÃÅéź òźױ îË鱧 íÆ ñµ×ÆÁź ÇÕ Ô°ä ÇîµàÆ
ÇÂà Ãì ç¶ éåÆܶ ìÔ°å À°åôÅÔÜéÕ ÃÅÇìå ԯ¶. ÃÅð¶
À°Ô¯ ÇÜÔÆ éÔƺ ðÔÆ ÇÜà åðź çÆ Õ°µÛ ÃÅñ êÇÔñź Ô°§çÆ ÃÆ,
ÔÆ ÇÕÃÅé ÇÂà ׵ñ 鱧 ç¶Ö Õ¶ ìÔ°å Ö°ô Ãé ÇÕ ÇìéÅ ðÃÅÇÂÇäÕ
ðÃÅÇÂÇäÕ ÖÅçź çÆ òð寺 é¶ éÅ ÇÃðë Ö¶åÆ ÇòÚ ÞÅó ÔÆ
ÖÅç 寺 Ãì÷ÆÁź À°× ðÔÆÁź é¶. ÁÅêä¶ ÁÅêä¶ ñÂÆ Ö°ç çÆ Öêå
ØàÅÇÂÁÅ ÔË Ãׯº ÇîµàÆ çÆ ×°äòµåÅ é íÆ é°ÕÃÅé êÔ°§ÚÅÇÂÁÅ ÔË.
ñÂÆ Ãì÷ÆÁź À°×ÅÀ°ºç¶ À°×ÅÀ°ºç¶ ÇÂÔéź ÇÕÃÅéź é¶ ìÅ÷Åð ÇòÚ
úâÆôÅ ÇòÚ Õ§î Õð ðÔÆ ÇÂÕ Â¶é ÷Æ ú ÇòÀ±Ã [VIEWS] ܯ
ÇÂÔ Ãì÷ÆÁź ò¶ÚäÆ ñÂÆ Ãì÷ÆÁź À°×ÅÀ°äÆÁź ô°ð± Õð
ÔÅôƶ å¶ Úñ¶ ׶ ÇÕÃÅéź çÆ í¯Üé ððµÇÖÁÅ ñÂÆ ÕÅðÜÕzî
ÇçµåÆÁź. ÖêåÕÅðź ç¶ Ô°§×Åð¶ é¶ À°Ôéź ç¶ îé ÇòÚ Õ°çðåÆ Ö¶åÆ
ÚñÅÀ°ºçÆ ÔË é¶ ÇòÚÅð êz×à ÕÆåÅ. ÇÚµÕÆ ìñÅÕ ç¶ Çê§â
ç¶ ñÅí ÇòÚ ÇòôòÅà íð ÇçµåÅ . ÖêåÕÅðź é¶ ÇÂÔ îÇÔðà ÕÆåÅ
ÁñçÆéê°ð ÇÜæ¶ ðËâÆ Ãî¶å ÜÅÂÆçÅåð ÇÕÃÅé Ãì÷ÆÁź çÆ
ÇÕ ÇÂÔéź çÅ ÃòÅç ðÃÅÇÂÇäÕ Ö¶åÆ òÅñ¶ À°åêÅçź 寺 òèÆÁÅ
ÕÅôå ÇÃðë ðÃÅÇÂÇäÕ ÖÅç êÅ Õ¶ Õð ðÔ¶ Ãé , ÇÂà ÁÇíÁÅà ç¶
ÔË.
é°ÕÃÅéçÅÇÂÕ Çõචòܯº ð¯÷Æ ð¯àÆ ç¶ ÇàÕÅÀ°êé 鱧 õåðÅ êËçÅ Ô¯ Ç×ÁÅ ÔË.
ÜñçÆ ÔÆ À°é·Åº ç¶ ÜËÇòÕ À°åêÅçź çÆ ìÅ÷Åð ÇòÚ î§× òèäÆ ô°ð± Ô¯ ×ÂÆ ÜçÇÕ Ô¯ð ç°ÕÅéź òÅñ¶ Çí§âÆ é±§ 25/- ç¶ íÅÁ éÅñ ò¶Ú ðÔ¶ Ô°§ç¶ é¶ À°ç¯º ÃÅâÅ ÇÕÃÅé ÁÅð×ËÇéÕ Çí§âÆ 35/- ç¶ íÅÁ éÅñ ò¶ÚçÅ ÔË. ÇÂà 寺 ÁñÅòÅ ë½ðÆ Áå¶ ÃÕÅðåîÕ Áå¶ ÇõÇàÁź ÇòÚ ôÅÇîñ ÔË òÅåÅòðä çÆ Ã°èÅð ðÔÆ ÁòÃæÅ Áå¶ òèÆÁÅ ×°äòµåÅ òÅñÅ í¯Üé. ÇÂà Ãì é¶ ãÅâÆ Áå¶ Ô¯ð ÇÕÃÅéź 鱧 ÁÅåî Çéðíð ìäÅÀ°ä Áå¶ Ö¶åÆ ñÅ×å ØàÅÀ°ä ÇòÚ îçç ÕÆåÆ. Source: http://iccoindia.org/story/farmers-inodishareplenish-soil-fertility-the-natural-way/
Farmers in Odisha replenish soil fertility – the natural way LEISA India, June 2018 ਅਲਦੀਨਪੁਰ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦਾਂ ਵਰਤ ਕੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਵੱਲ ਤੁਰ ਚੱਲੇ ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
15
À°çï¯× çÆ Þ°µ×Æ ç¶ éÅñ ÷îÆé çÅ ÇÂ§Ú êÆ ÁÇéæÅ Õ°îÅðÆ, îÇðé ìÅì± Áå¶ ÁËà Áźç°ÜÅ
êÇðòÅð çÆ ê¯ôÕåÅ Áå¶ ÁÅðÇæÕ ñ¯óź ê±ðÆÁź Õðé ñÂÆ Ü篺 ÇÂÔ ìÔ°å ò§é-ðò§éÆ Áå¶ ñÅíçÅÇÂÕ Ô°§çÆ ÔË åź Û¯àÆ Ô°§çÆ ÔË Û¯à¶ Ô¯ñÇâ§×÷ Ö¶åÆìÅóÆ Õðé òÅñ¶ êÇðòÅðź 鱧 éÇòÁÅÀ°ä, åÜðì¶ Õðé, ðÆÃÅÂÆÕñ Õðé Áå¶ ÕÅôå ç¶ ÖðÚ¶ ØàÅÀ°ä ñÂÆ Ú°ä½åÆ Çç§ç¶ Ôé ÇÂµÕ Û¯àÆ ÇÜÔÆ Øð¶ñ± îÕÅé ëÅðî ÇÜà ÇòµÚ ÇÂµÕ Á½ðå ÇÕÃÅé ç°ÁÅðÅ ÃëñåÅê±ðòÕ êzì§è ÕÆåÅ Ç×ÁÅ ÔË, õÚî°Ú êz¶ðéÅçÅÇÂÕ ÔË¢
ǧçðÅ é¶ éÅðÆÁñ Áå¶ ÃéÅåé ê½ÇçÁź ÇòµÚ ÇîðÚ çÆ ÇìÜÅÂÆ òèÅÂÆ ÔË¢
16
ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
Ö¶åÆìÅóÆ Ö¯Ü Áå¶ ÇòÕÅà ֶåð ñÂÆ B@B@ åµÕ
Õ¶Ãź ç¶ ÁÇèÁËé çÅ çÃåÅò¶÷ÆÕðé ÕÆåÅ Ç×ÁÅ ÃÆ¢ ÇÂÔ
Ö¶åÆìÅóÆ ÁÅîçéÆ ç°ÔðÅÀ°äÅ Ãí 寺 òµâÅ ÇéôÅéÅ ÔË¢
ۯචëÅðîź çÆÁź î°µÖ Çòô¶ôåÅòź ëÃñź Áå¶ À°çï¯×ź
ÁÅñ ǧâÆÁÅ ç¶ Á§Õó¶ çµÃç¶ Ôé ÇÕ íÅðå ç¶ H@% 寺 òµè
ÇòÚ éòÆÁź Ö¯Üź ç¶ Ã§ÚÅð 鱧 ñµíä ñÂÆ êÅÇÂÁÅ Ç×ÁÅ
ÇÕÃÅé ۯචÁå¶ ÔÅôƶ Ôé¢ ÇÂÔ ÇÂµÕ Ã§Õ¶å ÔË, íÅðå ÇòÚ
ÃÆ¢ (ç¶Ö¯ ìÅÕà A)
Ö¶åÆ À°åêÅçé çÅ òµâÅ ÇÔµÃÅ ÇÂé·Åº ۯචÇÕÃîź ÇòÚ¯º ÔË¢ Õ¶ðñ ðÅÜ ç¶ Û¯à¶ Ö¶åź çÆ ÒÃëñåÅ î§åðÒ, ܯ ÇÕ Á½Ãåé ÷îÆé çÆ Ôµç ÔË, ܯ @.B ÔËÕà¶Áð ç¶ ìðÅìð ÔË, Ã ç¶ éÅñ ÇòÕÃå ԯ¶ Ö¶åÆìÅóÆ íÅÂÆÚÅð¶ çÆÁź éòÆéåÅòź ðÅÔƺ êzÅêå ÕÆå¶ ×¶ ìÔ°å ÃÅð¶ ÇòÇí§éåÅ îÅâñ Ôé¢ Ç§âÆÁé ÕÅÀ±ºÇÃñ ÁÅø ÁË×ðÆÕñÚðñ ÇðÃðÚ Ã˺àðñ êñÅéà¶ôé Õð¯êà ÇðÃðÚ Ç§ÃàÆÇÚÀ±à (ÁÅÂÆ ÃÆ Â¶ ÁÅð-ÃÆ.êÆ.ÃÆ.ÁÅÂÆ.) Ö¶åÆìÅóÆ íÅÂÆÚÅð¶ ÇòÚ ÕÅëÆ Ôµç åÕ êÔ°§Ú Áå¶ ÃÇÔíÅ×Æ òÅèÅ Ö¯Ü êz¯×ðÅî ñÅ×± Õð ÇðÔÅ ÔË¢ ÁÅêä¶ ÒÇÕÃÅéź ç¶ êÇÔñ¶ êz¯×ðÅîÒ (Á˵ë Á˵ë êÆ) ç¶ ÁèÆé, êáï±ð ê§ÚÅÇÂå, Áµñê°÷Å Ç÷ñ·¶ ç¶ Û¯à¶ ÇÕÃÅéź ç¶
êô± èé 寺 Çîñä òÅñÅ Çðàðé êÇðòÅð çÆ ÁÅîçéÆ ÇòµÚ òÅèÅ ÕðçÅ ÔË¢
âÅÇÂàðÆ ÇòÇí§éåÅ Áå¶ ç°µ×äÆ ÁÅîçéÆ ñÂÆ Û¯à¶ ëÅðî Òå¶ ÃàÆÕ é°îÅǧç×Æ¢ ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
17
ìÅÕà A: ۯචÁå¶ ÇòÃÇåzå Øðź ÇòµÚ ìä¶ Ö¶åź - Õ°Þ ÖÅà Çòô¶ôåÅòź A. ۯචëÅðîź çÆ ÷îÆé çÅ ÁÅÕÅð @.B 寺 @.D ÔËÕà¶Áð åµÕ ÃÆ
E. ÃÅð¶ ۯචëÅðîź ÇòµÚ ÇÕÃÅéź (êÇðòÅð) çÆ ôî±ñÆÁå Áå¶
ìÔ°-òÃå±Áź 鱧 Ãð¯åź çÆ òµè 寺 òµè À°êï¯×åÅ ñÂÆ ÇîñÅÇÂÁÅ
ÇԵöçÅðÆ ÃæÅÂÆêä çÅ êzî°µÖ é°ÕåÅ ÃÆ ëÃñ Õµàä Áå¶
Ç×ÁÅ ÃÆ ÇÜà ÇòÚ ×åÆôÆñåÅ Áå¶ ëÅðî ç¶ êÇðòÅð ç¶ î˺ìðź ç¶
îÅðÕÆÇà§× ð¯÷ÅéÅ ç¶ ÁÅèÅð å¶ ÕÆåÆ ÜźçÆ ÔË åź ܯ Òí¯Üé îÆñÒ
Ã çÆ À°êñìèåÅ ôÅîñ ÃÆ
÷Æð¯ Ô¯ ÜÅò¶
B. éÅðÆÁñ, ëñ ëÃñź, ÚÅðÅ, Õ§ç, Ãì÷ÆÁź, îÃÅñ¶ ÁÅÇç çÆ
F. åÕéÅñ¯ÜÆ ç¶ ÇòÕñêź ÇòµÚ ÇèÁÅé éÅñ 򡊦 ׶ ðòÅÇÂåÆ
ÕÅøËðÆ ÁÅÇç, Áå¶ òµÖ¯ òµÖðÆÁź ÇÂÕÅÂÆÁź ç¶ ñÅÂÆò Ãà¯ðź, Û¯à¶
Ç×ÁÅé Áå¶ Ô°éð ÇÜò¶º ÇÕ ì¯àËéÆÕñ ÕÆàéÅôÕź çÆ òð寺 Áå¶
ð¶×î§âð, ê¯ñàðÆ Áå¶ ìËÕÁðâ åñÅìź ç¶ òµÖ¯ òµÖð¶ ëÅðî
Ãì÷ÆÁź, Õ§ç, Õ¶ñ¶, éÅðÆÁñ Áå¶ êô±Áź ñÂÆ ÜËÇòÕ ÖÅç ÁÅÇç
À°çï¯×ź 鱧 ôÅîñ ÕðéÅ, Ãð¯å ðÆÃÅÂÆÕÇñ§× 鱧 ÃîðÇæå Áå¶
ôÅîñ Ôé
ÇÜÁÅçÅåð êÇðòÅðÕ ÇîÔéå éÅñ çíÅÇñÁÅ ÜźçÅ ÔË
G. Ö¶å ÇòÚ Ôð¶Õ ÇԵö çÅ êËîÅéÅ Áå¶ ÁÕÅð, ëÅðî ç¶ êÇðòÅð
C. îÆºÔ çÆÁź ÃÇæåÆÁź ÇòµÚ Ö¶åÆ ç¶ Áîñ 鱧 ÁêäÅÇÂÁÅ ÜźçÅ
ç°ÁÅðÅ ÇéôÇÚå ÕÆåÅ Ç×ÁÅ ÃÆ, ÁÅÀ°àê°µà çÅ êzì§è Õðé,
ÔË îµÖÆÁź Áå¶ êÅäÆ ìÚÅÀ°ä ç¶ ÁÇÜÔ¶ À°êÅÁ ÇÜò¶º ÇÕ î½éñé 寺
ÁÅîçé ò§âä Áå¶ Ô¯ð À°çï¯×ź 寺 Á§çð±éÆ Çéò¶ô çÆ òµè òð寺
êÇÔñź éÅðÆÁñ ç¶ ì¶Ãäź ç¶ Ö°µñä, Ö¶å çÆ ðÇÔ§ç-Ö±§Ôç ç¶ éÅñ
/ ðÆÃÅÂÆÕñ ðÅÔƺ Ö¶åÆ é±§ ÃëñåÅê±ðòÕ ÜÅðÆ ðµÖä ñÂÆ
Çîôðä Áå¶ êô±Áź ç¶ ðÆÃÅÇÂÕÇñ§× ÇÜò¶º ÇÕ ×À± ׯìð, ÇêôÅì
H. ð¯÷ÅéÅ ÁÅîçé (Á§âÅ, ç°µè, Øð¶ñ± êz¯ÃËÃâ êz¯âÕàÃ, ì°ô ܶîÃ
Áå¶ Ã°µÕ¶ êµÇåÁź ÁÅÇç 鱧 ÁêäÅÇÂÁÅ ÜźçÅ ÔË
ÁÅÇç çÆ ÇòÕðÆ), ÇëÕÃâ ǧàðòñ ÁÅîçé (DE Ççéź ÇòµÚ
D. êÇðòÅð ç¶ î˺ìðź çÆ í±ÇîÕÅ é¶ ÇìÔåð Ãîź êzì§èé,
ÇÂµÕ òÅð éÅðÆÁñ çÆ ëÃñ ò¶ñ¶) Áå¶ ÇÜò¶º ÇÕ ÜËéÆë¶, ÇîðÚź
×åÆôÆñåÅ ç¶ Áé°Õ±ñé, Ö¶åÆìÅóÆ ç¶ À°åêÅçź ç¶ î§âÆÕðé ñÂÆ
Áå¶ ëñź çÆ î½ÃîÆ ÁÅîçé êzÅêå Õðé ñÂÆ Û¯à¶ ëÅðîź ÇòµÚ
ÃîÅÜ éÅñ éËàòðÇÕ§× Áå¶ éÅ÷°Õ Çéò¶ô êzÅêå Õðé ñÂÆ
ò§ÇâÁÅ Ç×ÁÅ ÇÜé·Åº ÇòµÚ Çà§ìð ç¶ çðõåź, ÜÅéòðź çÆ ÇòÕðÆ
ÁÅêäÆ ÃîðµæŠ鱧 òèÅ ÇçµåÅ ÔË
ÁÅÇç òÆ ôÅÇîñ Ãé
ÇòÃÇåzå Øð¶ñ± êµèð ç¶ ëÅðî
îñÅìÆ éÃñ çÆÁź ê§Ü ìµÕðÆÁź, H@ Õ°µÕó ÕµçÕéÅæ
Õ¶ðñ ÇòÚ Øð¶ñ± êµèðÆ Ö¶åÆ ÇÂµÕ Ã çÅ êzÆÖä
Áå¶ ÃæÅéÕ éÃñź ç¶ F@@ îÆ B Ö¶åð ç¶ îµÛÆ êÅñä Áå¶
îÅâñ ÔË, ܯ êÆó·ÆÁź Áå¶ Áé°íòÆ Ç×ÁÅé ç°ÁÅðÅ
éÅðÆÁñ ÁÅèÅÇðå ëÃñ êzäÅñÆ ç¶ éÅñ ÔË¢ ÇÂÃç¶ ÇÂñÅòÅ,
êÇðê±ðé ÔË¢ îÇñÁÅñî íÅôÅ ÇòÚ Òê±ðåÆçÅ ÇÕzôÆÒ çÅ
ÃðÔµç Òå¶ Çà§ìð ç¶ ð°µÖ òÆ Ôé, GC çðµÖå Áå¶ Õ°µÞ
ôÅìÇçÕ Áðæ ÔË ÒêÇðòÅð ñÂÆ Øð ç¶ ÁÅñ¶ ç°ÁÅñ¶ çÆ æźÒ
éÅðÆÁñ ç¶ Þ°§â å¶ ÇêÛ¶åð GC ÇîðÚ òÅÂÆé, úÃËÕÅ Õ¯é¯
å¶ Ö¶åÆ ÕðéÅ Ò ¢ ÇÂà ñÂÆ ÇÂà 鱧 ÒۯචëÅðî ,Ö¶åÆ Õðé
(×ñðÆÃÆÇâÁÅ Ãê). / òµàÅ (îÕÅð§×Å ê¶ñàÅàÅ) ܯ Ôð¶
òÅñ¶ êÇðòÅðź ç°ÁÅðÅ Ö¶åÆ Õðé òÅñ¶ êÇðòÅðź ñÂÆ Ò
ÕÅôå çÆÁź ëÃñź ç¶ ð±ê ÇòÚ òÆ Õ§î Õðç¶ Ôé¢
Õ°çðåÆ Áå¶ êz½ÇòÁÅåîÕ ÇéïîÅºÒ å¶ ÇàÕä Òç¶ å½ð å¶ ÇÕÔÅ ÜÅ ÃÕçÅ ÔË¢ ÇîÇÃ÷ ǧçðÅ, Õ§èÅæËñðÅÇÂñ, êáï±ð ê±ðì, Áµñ±ê±÷Å ÇÂÕ ÇÕÃÅé êÇÔñ¶ êz¯×zÅî (Á˵ë Á˵ë êÆ) çÅ ÇÂÕ À°åôÅÔÆ îÅâñ Á½ðå ÇÕÃÅé ÔË Ü¯ ¶ÕÆÇÕzå Ö¶åÆ ÇÃÖñÅÂÆ (ÁÅÂÆ ÁËë ÁËÃ) ÇòÚ À°çï¯× çÆ ÇòÇí§éåŠ鱧 ÁêäÅ ðÔÆ ÔË¢ Û¯àÅ ëÅðî @.BH ÔËÕà¶Áð Ö¶åð çÅ ÔË Áå¶ ÇÂÃçÅ êzì§è ôzÆîåÆ Ç§çðÅ, À°Ã ç¶ êåÆ Áå¶ ê°µåð ç°ÁÅðÅ ÕÆåÅ ÜźçÅ ÔË¢ ëÅðî Û¯àÅ ÔË Áå¶ ç¯ ç°èÅð± ÜÅéòðź Áå¶ ÇÂÕ òµÛ¶,
18
ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
Ö¶åÆìÅóÆ ç¶ åÅ÷¶ À°åêÅçź ñÂÆ Ç§çðŠ鱧 êzÆîÆÁî ÕÆîå ÇîñçÆ ÔË
ôzÆ Çîè°é, À°ÃçÅ ì¶àÅ ÇÂµÕ Ç§ÜéÆÁÇð§× ×zËܱ¶à ÔË Áå¶ À°Ãé¶ ÇÂà ۯචÇÜÔ¶ ëÅðî å¶ À°Ãç¶ ï¯×çÅé ç¶ éÅñ ÇÂµÕ ÇîÃÅñ ÕÅÇÂî ÕÆåÆ ÔË ¢ îµÛÆÁź G xDxA îÆàð ç¶ ÁÅÕÅð ç¶ Çå§é ÃÆÇî§à à˺Õź ÇòµÚ îµÛÆ Áå¶ Çë§×ñ§× ëÅðÇî§× ô°ð± ÕÆåÆ Ü¯ ÇÕ Øðź çÆ Ú½ÕÆ ê¯ºâ 寺 ÇÂñÅòÅ ÃÆ¢ À°Ô Ö°ô Ôé ÇÕ Øðź ç¶ ìä¶ Ô¯Â¶ Ö¶å 鱧 ô°µè Áå¶ ÕÅøÆ ÔòÅ, á§âŠñÖî îÅÔ½ñ Áå¶ Ò÷Æð¯ í¯Üé îÆñÒ éÅñ åÅ÷Å í¯Üé òð׶ ÇòñÅÃåÅ êzçÅé ÕðçÅ ÔË¢
ëÅðî Òå¶ òÇèÁÅ Á÷¯ñÅ êô±Áź ñÂÆ ê±ðÕ Ö°ðÅÕ òܯº òðÇåÁÅ ÜźçÅ ÔË
Ãð¯åź çÆ ç°ðòð寺 ÇÂà ۯචÇÜÔ¶ ëÅðî ÇòÚ ê½ÇçÁź Áå¶ éÃñ çÆÁź ñ×í× FH ÇÕÃîź çÅ çÃåÅò¶÷ÆÕðé ÕÆåÅ Ç×ÁÅ ÔË¢ êñÅà ÇòÚ ç¯ Çê§Üð¶ îè± Õñ¯éÆÁź çÆ Õ°çðåÆ î½Ü±ç×Æ ÇòµÚ ëñ¯ðñ êñźàź Áå¶ Á§åð ëÃñź ç¶ éÅñ Øð¶ñ± êµèðÆ ÇÂñËÕàz½ÇéÕ Ç§ÜÆéÆÁÇð§× çÆ ðòÅÇÂåÆ ÇòèÆ çðÃÅÂÆ ×ÂÆ ÔËÔ Ãð¯å ðÆÃÅÂÆÕÇñ§× é¶ F@ êzÇåôå åµÕ ìÅÔðÆ Ç§갵à çÆ òð寺 ØàÅ ÇçµåÆ ÔË¢ ÚÅð¶ Áå¶ Õ°çðåÆ ØÅÔź 鱧 ÃàÅÕ ðÇÔä ñÂÆ Ö°ÁÅÇÂÁÅ ÜźçÅ ÔË ÜçÇÕ ëÃñź ñÂÆ ëÅðî ïÅðâ ÖÅç Áå¶ ÇêôÅì çÆ òð寺 ÕÆåÆ ÜźçÆ ÔË¢ Çå§é Ççéź ÇòÚ ÇÂÕ òÅð Á÷½ñÅ êËçÅ Ô°§çÅ ÔË, ÇÂà 鱧 ê¯ñàðÆ, ìµÕðÆ, îµÛÆ Áå¶ êô±Áź ñÂÆ ëÆâ ç¶ å½ð å¶ òðÇåÁÅ ÜźçÅ ÔË¢ Õç¶-Õç¶ ÇÂÔ Ãì÷Æ çÆÁź ëÃñź å¶ òÆ ñÅ×± Ô°§çÅ ÔË¢ ÔðÆ ÖÅç çÆÁź ëÃñź îÅÂÆÕz¯ Áå¶ îËÕð¯ ê¯ôÕ åµå êzçÅé ÕðçÆÁź Ôé¢ ðïÂÆ çÆ ðÇÔ§ç-Ö±§Ôç Áå¶ Ã°ÁÅÔ ëÃñź Òå¶ ñÅ×± Ô°§çÆ ÔË¢ éÅðÆÁñ ç¶ Ö±§Ôç îñÇÚ§× ÃÅîµ×ðÆ ç¶ ð±ê ÇòÚ Õ§î Õðç¶ Ôé Áå¶ ÇîµàÆ é±§ îÜì±å Õðç¶ Ôé¢ ÕÂÆ ñÅí êzÅêå Õðé¶ êÇðòÅð ÁÅêä¶ ðÇÔä òÅñ¶ ìÅן ç°ÁÅðÅ ÕÂÆ ñÅí êzÅêå Õð ÇðÔÅ ÔË¢ î¯é¯ ëÃñź òÅñ¶ êñÅàź ç¶ î°ÕÅìñ¶ ÕÆó¶
Áå¶ ìÆîÅðÆÁź çÆ ÇìîÅðÆ ìÔ°å صà ÔË¢ Ö¶å ÇòÚ é¶êð¶ ÚÅó·ÆÁź éÃñź Áå¶ ëÃñź çÅ À°åêÅçé ÕÆåÅ Ç×ÁÅ ÔË Áå¶ ÇÂö åð·Åº ç¶ îÅðÕÆÇà§× À°åêÅçź ç¶ î°ÕÅìñ¶ B@-C@ êzåÆôå çÆ êzÆîÆÁî ÕÆîå êzÅêå ÕÆåÆ ×ÂÆ ÔË ¢ ëÅðî À°åêÅçź 鱧 ëÅðî Òå¶ ÁÅÀ°àñ¶à ðÅÔƺ ò¶ÇÚÁÅ ÜźçÅ ÔË¢ ç°µè 鱧 ç°µè ò¶Úä òÅñ¶ ÇÕÃÅéź çÆ ÃÇÔÕÅðÆ Ã§ÃæŠ鱧 ÃêñÅÂÆ ÕÆåÅ ÜźçÅ ÔË¢ ÃæÅéÕ éÃñź ç¶ ç°µè Áå¶ ÁźⶠÀ°µÚ ÕÆîå ÇñÁÅÀ°ºç¶ Ôé¢ Øð¶ñ± ÁèÅðå î°µñ ÁËâòźà À°åêÅç ÇÜò¶º ÇÕ çÔƺ Áå¶ îµÖä òÅñ¶ ç°µè 寺 B@@ 寺 C@@ ð°ê¶ çÆ ð¯÷ÅéÅ ÁÅîçé êzçÅé Õðç¶ Ôé¢ éÅðÆÁñ 寺 êzÅêå ÁÅîçé ç¯ îÔÆÇéÁź ÇòµÚ ÇÂµÕ òÅð êzÅêå Ô°§çÆ ÔË¢ ÕðÆì D.B ñµÖ ð°ê¶ çÆ ÁÅîçéÆ êÇðòÅð ç°ÁÅðÅ Ôð ÃÅñ ÕÆåÆ ÜźçÆ ÔË¢ ò§é ðò§é¶ Øð ç¶ ìä¶ Ö¶å é¶ êÇðòÅð 鱧 ÇÃÔåî§ç åÅ÷Å í¯Üé òÆ êzçÅé ÕÆåÅ ÔË¢ Ç÷ÁÅçÅåð Øðź çÆÁź ÖÅä çÆÁź ñ¯óź ÁÅêä¶ ÁÅê ÔÆ Øð 寺 ê±ðÆÁź Ô°§çÆÁź Ôé¢ Ã¶ÃÅîî Áå¶ Ø¯ó¶ ç¶ ×zÅî î½ÃîÆ å½ð å¶ òè¶ Ôé¢ ÇÂÔéź 寺 ÇÂñÅòÅ, ܱéź Áå¶ Õ§ç (ÁËî¯ðë¯ëÅñÃ, âÅÇÂÃÕ¯ðÅ, Õ¯ñ¯ÕÅÃÆÁÅ, ïŵî, ÕÃÅòÅ), Ôð¶ êµå¶ òÅñÆÁź ÃìÜÆÁÅ (Çî§×Å, ÁËîðźæ°Ã, êð§êðÅ×å ë°àÕñ êµå¶), ëñ (Õ¶ñÅ, ñÆ÷ŠdzâÆÁÅ, ê³ÜÅìÆ Ã³ÃÕðé, d;zpo 2019
www.leisaindia.org
ëÅðî ÇòÚ îµÛÆ çÆ à˺ÕÆ ÇòÚ êËçŠԯ¶ À°µñÆîÅð
ÁéÅéÅÃ, Á§ì, ÜËÕ, Ãì¯àÅ, ð§ì±àé), Ãì÷ÆÁź, òµÖ-òµÖ í¯Üé , åÅÜÅ êÅäÆ çÆ îµÛÆ, ç°µè Áå¶ ç°µè À°åêÅç, Á§â¶, ÁÅÇç êÇðòÅð 鱧 ÇÃÔåî§ç ê¯ôä êzçÅé Õð ðÔ¶ Ôé¢ Ç§çðÅ é¶ ÇÕÔÅ, TÃÅâÅ ëÅðî ÇÂµÕ ÇÃÔåî§ç êÇðòÅð ñÂÆ åÅ÷Å Ö°ðÅÕ çÅ ÒÁÕôË êÅæðîÒ ÔË Áå¶ ëÅðî ÇòÚ ÜÆÇòå êzÅäÆÁź çÆ Ö°ôÆ Áå¶ ÇêÁÅð ç¶ éÅñ ÇÂµÕ Ú§×Æ ÁÅîçé òÆ ÔË¢ T TÇÂà ç×Çáå ëÅðî 寺 Ãí 寺 òµè îÔµåòê±ðä Áé°íò ÕÆîå ÇòÚ À°åðÅÁ-Úó·ÅÁ Áå¶ ÜñòÅï± åìçÆñÆ ç¶ ç½ðÅé ܯ õåðÅ êËçÅ Ô¯ÇÂÁÅ À°Ã 鱧 ç±ð ÕðéÅ ÔË T, À°Ã ç¶ êåÆ ôzÆ ðòÆ é¶ ÇÕÔÅ¢ ǧçðÅ é¶ ÁÅêä¶ Ö¶åðÆ êzåÆÇéè 寺 í¯Üé Áå¶ ÃæÅÂÆ ÁÅîçé êzÅêå Õðé 寺 ÇÂñÅòÅ À°Ã çÅ òÆ ÃÇåÕÅð ÕÆåÅ ÜÅ ÇðÔÅ ÔË Áå¶ À°Ã 鱧 êÇðòÅð ç¶ î˺ìðź Áå¶ À°Ã ç¶ íÅÂÆÚÅð¶ 寺 îÅéåÅ êzÅêå Ô¯ÂÆ ÔË¢ À°Ã 鱧 ÇÕzôÆòÅéź ç°ÁÅðÅ ÇÂÕî°ôå Ö¶åÆ ãźÚÅ êzäÅñÆ ç¶ ÇÂîìñ¶Çàò îÅâñ çÆ ÃæÅêéÅ ñÂÆ òÆ îÅéåÅ êzÅêå Ô¯ÂÆ
ÔË¢ À°Ã 鱧 À°Ã ç¶ ëÅðÇî§× îÅâñ 鱧 ÃźÞÅ Õðé ñÂÆ òÆ ÃµçÅ ÇçµåÅ Ç×ÁÅ ÃÆ ÇÜÃ ç¶ Õ¯ñ Ö¶åÆìÅóÆ çÆ ÁÅîçéÆ ç°×ä¶ Õðé çÆ ÇòÔÅðÕåÅ ÔË, ܯ ÁËé.¶.¶.ÁÅð.Á˵î., ÔËçðÅìÅç ÇòÖ¶ ÁÅï¯ÇÜå ÇÂÕ ðÅôàðÆ êµèð çÆ òðÕôÅê ÇòÚ ÇÂÕ îÇÔñÅ ÇÕÃÅé ç¶ å½ð å¶ À°Ã ñÂÆ îÅä çÅ êñ ÔË¢ ôzÆîåÆ Ç§çðÅ éÅñ IIDGGBBDED Òå¶ Ã§êðÕ ÕÆåÅ ÜÅ ÃÕçÅ ÔË¢
êÆ ÁÇéæÅ Õ°îÅðÆ Çêz§ÃÆêñ ÃÅǧÇàÃà (ÁË×ðÆñ. ÁËÕÃÃàé.) ÁÅÂÆ.ÃÆ.¶.ÁÅð ÃÆ.êÆ.ÃÆ.ÁÅð.ÁÅÂÆ., Ö¶åðÆ Ãà¶ôé ÇÕzôéÅê°ðî êÆ.ú., ÇÕÁÅîÕ°ñî -FI@ ECC ÂÆ-î¶ñ: anithacpcri'gmail.com
Inch of land with bunch of enterprises LEISA India, September 2018
Follow us on: www.facebook.com/Leisaindiamag
@LeisaIndia