6
شهرآرا
سا ل پنجم شماره 1557پنجشنبه 23تير 1390
نگاه
دريچه
كشاورزي شهري پاسخي خودانگيز به مشكالت شهرهاي امروز سيدمهدي طباطبايي‌اردكاني
از غالف تمام‌فلزي تا غالف گندم
مشاركت مردمي در احياي گونه‌هاي در حال انقراض
ليال خدابخش آش��پزخانه‌هاي امروزم��ان ش��ايد بهترين جايي باشند كه مي‌توانيم بروز و ظهور دهكده جهاني را در آنها ببينيم .در همين فضاي كوچك جمع فرهنگ‌ها و ذائقه‌ها يافت مي‌ش��ود .از ميوه‌ها و خوراكي‌هاي عجي��ب و غريب تا انواع س��س‌ها و ادويه‌ها كه راه درازي را ب��راي رس��يدن به اين نقط��ه از دنيا طي كرده‌ان��د .براي خيل��ي از توليد‌كنندگان محصوالت غذايي بازار جهاني ديگر يك هدف دور و دراز نيست كافي است محصوالت‌شان را كه چيزي است متعادل بين سليقه‌هاي شرق و غرب دنيا با بسته‌بندي شيك و البته كم��ي تبليغات خالق همراه كنند .بازارهاي ش��هرهاي بزرگ چنان سيري‌ناپذيرند كه به زودي مي‌توان جايي در آشپزخانه‌هاي شهروندانش يافت. همه چيز هم به نظر خوب مي‌رسد؛ آن كه مي‌تواند توليد مي‌كند و آن كه پول دارد مي‌خرد و مي‌شود مصرف‌كنن��ده .اي��ن معامله چن��ان منصفانه به نظر مي‌رس��يد كه دهه‌ها كس��ي به آخ��ر و عاقبت اين ب��ردن و آوردن‌ها فكر نمي‌كرد؛ س��يكل معيوبي كه تكرار و به زودي به فاجعه منتهي مي‌ش��د .مي‌دانم نمي‌ش��ود مس��ائل پيچيده‌اي مثل مهاجرت و ميل به شهرنش��يني و تولي��د انبوه از طري��ق صنعت را ساده‌سازي كرد اما اين سناريوي تراژيك را مي‌شود در چن��د جمله خالصه كرد؛ كش��اورزان خرده‌پاي محلي نتوانس��تند با رقيبان صنعتي‌شده خود همپا ش��وند ،پس چاره‌اي برايش��ان نماند ج��ز اينكه به آنها بپيوندند .ش��هرها هم براي اسكان سيل عظيم مهاجران مشتاق ،س��خاوتمندانه دست و پايشان را روي حواشي‌ش��ان دراز كردند .ديگر مهم نبود اين حواش��ي جنگل است يا س��احل يا زمين كشاورزي. مهم توس��عه و آباداني ش��هر بود .هرچند شهرها در مقايس��ه با روس��تاها به صورت گسترده‌اي از توليد نيازهاي غذايي خودش��ان عاجز ماندند اما فكرهاي مترقي مي‌توانس��تند مش��كالت پيش روي ش��هرها را يكي‌يك��ي ح��ل كنن��د ،مث ً ال مي‌ش��د زمين‌هاي كش��اورزي حاشيه ش��هرها كه به دليل نزديكي به شهر ارزش��مند‌ترين زمين‌هاي كشاورزي محسوب مي‌ش��دند را پس از تغيير كاربري (عمدتاً مسكوني و تجاري) ب��ا زمين ديگري در جاي ديگري از كره زمي��ن جايگزين كرد .ديگ��ر مهم نبود اين ديري و دوري از ش��هر چقدر مي‌تواند مخرب و هزينه‌بردار باشد .كسي آن گوشه دنيا به اندازه مصرف چند ماه دنيا مي‌كاشت و صادر مي‌كرد .ريش و قيچي را هم دس��ت مي‌گرفت ،با كم و زياد توليد و صادرات يا با دور ريختن اضافه محصول ،قيمت بازار را هم كنترل مي‌كرد و آنهايي را كه بايد راضي نگه مي‌داش��ت. چن��د س��الي اس��ت اما ورق برگش��ته .آس��مان ديگر مثل گذش��ته س��خاوتمند نيست و زمين هم فرمانبرداري را پش��ت گوش مي‌اندازد .هر دو انگار عمليات مش��تركي را كليد زده‌اند تا شايد پيام‌شان را دريافت كنيم .خشكس��الي ،س��يل ،آتش‌س��وزي جنگل‌ه��ا و مزارع و س��ونامي ه��ر روز بمب خبري دني��ا مي‌ش��وند و هر بار قس��متي از زمي��ن را فلج مي‌كنند .و همين مي‌ش��ود كه فائو پش��ت س��ر هم س��يگنال مي‌فرس��تد كه تهديد غذايي در سال‌هاي پيش رو بسيار جدي است و اين سطح از گرسنگي مي‌تواند بح��ران اجتماعي خلق كند .تازه نظرها به اين مس��اله جلب شده كه اين تمركز توليد محصول چقدر مي‌تواند ش��كننده و بحران‌آفرين باش��د مثل اينكه تمام پول‌هايتان را يك‌جا نگه داريد و واي به روزي كه دزد به آن يك جا بزند .و اينكه زمين‌هاي كشاورزي ديگر رمق بار دادن ندارند و اينكه آلودگي حجم عظيم حمل و نقل دريايي مواد غذايي چه به روز آب‌هاي آزاد آورده اس��ت. تمام اين موارد چندين س��ال است شده دغدغه آنها كه فهميده‌اند يك جاي كار اشكال دارد .آنها كه الب��ه‌الي اين رفت و آمد‌ها دنبال راه‌حلي مي‌گردند
تا شايد شهرها را از خشم روز واقعه مصون كنند. كشاورزي شهري اغلب مردم تصور مي‌كنند كشاورزي اتفاقي است كه در روس��تاها و نهايتاً حاش��يه ش��هرها مي‌افتد. عجيب هم نيست ،تا يادمان مي‌آمده بهمان گفته‌اند روستايي كشاورز است و فرد شهرنشين مجال ندارد تا در اين چرخه سهيم باشد. اص ً ال شهر ماموريت ديگري دارد؛ ماموريت توسعه و ترقي و س��اخت و ساز .شايد به همين دليل است ك��ه ديگر برايمان قابل تصور نيس��ت كه ش��هر هم بتواند عرصه‌اي براي كاش��ت و داشت و برداشت در اختيارمان بگذارد .اما متراكم‌ترين اجتماعات شهري ه��م گاهي مجال كش��ت و كار مي‌دهند؛ بام‌ها ،رف پنجره‌ها ،حياط‌خلوت‌ها. كش��اورزي ش��هري به معناي رشد و پرورش به شيوه‌اي است كه منحصرا ً با فضاهاي كوچك شهري منطبق باش��د تا عالوه بر كاهش هزينه‌هاي انرژي و محيطي ،با ايجاد بازارهاي محلي از خروج سرمايه از چرخه اقتصادي منطقه نيز جلوگيري كند. ب��ه همي��ن دليل اس��ت كه چند س��الي اس��ت نظريه‌پردازان شهر توجه به كشاورزي شهري را در دس��تور قرار داده‌اند به اين معني كه هر ش��هر -هر ش��هروند بتواند غذاي مورد نياز خود را تامين كند؛ غذايي س��الم‌تر ك��ه از راه‌هاي تميز‌تري به دس��ت مي‌آي��د و الزم ه��م نيس��ت دور دني��ا را بگردد تا به دس��ت مصرف‌كننده برس��د .اي��ن نظريه‌پردازان معتقدند كش��اورزي شهري كه همين حاال هم ۱۵ ت��ا ۲۰درصد غذاي دنيا را تامين مي‌كند ،مي‌تواند پاس��خي خودانگي��ز و نوآور باش��د به بس��ياري از مش��كالتي ك��ه ش��هرهاي ام��روز با آن دس��ت به گريبانند؛ مشكالتي مثل فقر ،ناامني غذايي ،آلودگي زيست‌محيطي ،ترافيك و... پروژه چش�م‌انداز آينده نيويورك‌س�يتي شايد اين عكس‌ها شما را ياد فضاهاي انيميشني والت‌ديس��ني بيندازد يا فكر كنيد اين هم روش��ي اس��ت تا يك هنرمند تجس��مي به شيوه‌اي انتقادي
و كنايي دريغ س��بزي و س��بزينگي از شهرهايمان را يادآور ش��ود. شايد اگر بش��نويد اين تصاوير حاصل چند سال كار جدي و علمي يكي از مطرح‌ترين نظريه‌پردازان ش��هر و گروه پژوهشگرش اس��ت ،تعجب كنيد .اما اين راهي اس��ت كه چند س��الي است شروع شده. مايكل س��وركين و ان‌جي‌‌اويي كه تاس��يس كرده، چش��م‌اندازي براي س��ال ۲۰۳۰نيوي��ورك تصوير كرده‌اند. سالي كه تخمين زده مي‌شود بيش از ۶۰درصد جمعيت كره زمين شهرنش��ين باش��ند .آنها س��عي كرده‌اند نش��ان دهن��د كه اگر ش��هرها دوباره از نو براي انس��ان‌ها و نه ماش��ين‌ها طراحي شوند ،ما در چه خيابان‌هايي ق��دم مي‌زنيم و با چه منظره‌هايي روبه‌رو مي‌شويم. نگاه س��وركين به ش��هر همانند بستري است كه مي‌توان از طريق آن ،مشكالت اجتماعي و فرهنگي را س��امان داد .پس براي مقابله ب��ا بحراني كه كره زمين با آن درگير اس��ت ،ش��هرها مي‌توانند و بايد محوري‌ترين ابزار براي احياي پتانسيل‌هاي ازدست رفته باشند. پروژه چش��م‌انداز آينده نيوي��ورك از يك گزاره ساده كليد خورد :آيا نيويورك (به عنوان نمونه‌اي از يك ابر‌شهر مدرن) مي‌تواند درون مرزهاي سياسي خودش خودكفا باشد به طوري كه ردپاي اكولوژيكي ش��هر با ردپاي سياس��ي‌اش كام ً ال هم‌مرز ش��ود؟ در پاس��خ ب��ه اي��ن س��وال و ب��ا اس��تفاده از در‌هم‌تنيده‌ترين متابوليسم‌هاي شهر ،از غذا و انرژي گرفته تا زباله و حمل و نقل ،پيش��نهاداتي ارائه‌شده و در نهايت مدلي براي شهرها -در هر جاي دنيا و با هر س��طحي از توسعه‌طلبي -به دست آمده تا در مقاب��ل آنچه از منابع زمين مصرف مي‌كنند ،تعهد و مسووليت بيشتري قبول كنند يا حداقل بار سنگين مصرف‌ش��ان را كه بر دوش شهرونداني خيلي دورتر از آنه��ا زندگي مي‌كنند ،كمي س��بك كنند .از اين نظ��ر اين پروژه فارغ از ويژگي‌هاي خاص منطقه‌اي
به همين دليل است كه چند سالي است نظريه‌پردازان شهر توجه به كشاورزي شهري را در دستور قرار داده‌اند به اين معني كه هر شهر -هر شهروند بتواند غذاي مورد نياز خود را تامين كند؛ غذايي سالم‌تر كه از راه‌هاي تميز‌تري به دست مي‌آيد و الزم هم نيست دور دنيا را بگردد تا به دست مصرف‌كننده برسد.
كه دارد ،به واس��طه نوع نگاه جس��ورانه و خالقش مي‌تواند الگويي براي ش��هرهاي ديگر دنيا هم باشد. مايكل سوركين و همكارانش با گردآوري ليستي از تكنولوژي‌ها ،زيرساخت‌ها و الگوهاي معماري كه در حال حاضر در دس��ترس‌اند يا دسترس��ي به آنها محتمل است و با بررسي شرايط اجتماعي ،محيطي و س��اختاري ش��هر نيويورك ،وضعيتي پايدار و مانا براي ش��هر نيويورك تصوي��ر مي‌كنند؛ تصويري كه رس��يدن به آن بدون همكاري و تعامل مس��ووالن ش��هر ،سياس��تگذاران ،معماران ،طراحان شهري و مهم‌تر از همه ش��هروندان امكان‌پذير نيست .بحث درب��اره اليه‌ه��اي مختلف اين پ��روژه را مي‌گذاريم براي بعد ،اما ش��ايد بد نباش��د ب��ه هدف اصلي اين تيم تحقيقاتي بپردازيم. سال‌هاست فعاالن حوزه شهر دو دسته شده‌اند؛ آنه��ا ك��ه مي‌دانن��د س��اختارهاي زندگي ش��هري امروزمان مس��اله‌دار اس��ت و س��عي مي‌كنند آن را اصالح كنند و آنها كه تمام اين مشكالت را مي‌دانند و اصالح آن را غيرممكن .شايد بزرگ‌ترين دستاورد طراحي چشم‌انداز شهر نيويورك اين باشد كه نشان داده حتي اين س��طح از تعهد و مسووليت نسبت به محيط كه ش��ايد در نگاه اول راديكال و افراطي هم به نظر برس��د ،خيلي ه��م فانتزي و عجيب و غريب و دور از دس��ترس نيس��ت .كافي است ساختارهاي ش��كل‌گرفته در ذهن‌مان در رابطه با ش��هر را زير و رو كنيم و كمي منعطف باش��يم .چه اش��كال دارد پل بروكلين بش��ود محل كش��ت ريحان و جعفري؟ اي��ن نگاه كه ش��ايد امروز عجيب ب��ه نظر بيايد ،در آينده خود را به ما تحميل مي‌كند .پس خوب است از همي��ن ح��اال خود را برايش آم��اده كنيم .همين ام��روز يك گلدان كوچك بگذاريد لب پنجره و يك دان��ه لوبياي جوان��ه‌زده بگذاريد در دلش .من هنوز هم س��يرهايي كه م��ادرم در بالكن خانه مي‌كارد را به س��يري كه ب��ه اندازه مصرف يك س��ال از خود رش��ت مي‌آيد و ماه‌ها در فري��زر جا خوش مي‌كند ترجيح مي‌دهم.
شهرهای پیشرو قاهره ،مصر انفج��ار جمعیت در مص��ر مثل هر جای دیگ��ر انگیزه‌ای ش��د ب��رای روی آوردن به كشاورزی بزرگ‌مقیاس. همی��ن ش��د ك��ه مناب��ع خانواده‌ه��ای شهرنش��ین و دسترسی‌ش��ان به محصوالت سالم غذایی روز به‌روز محدودتر شد .در این بین عده‌ای از استادان دانشگاه عین شمس قاهره‌ايده ابتكاری رشد سبزی‌های ارگانیك روی ب��ام خانه‌ه��ا را مطرح كردن��د .به‌اين ترتیب بام خانه‌ها تبدیل به ابزاری شد برای ارتقای كیفیت زندگ��ی خانواده‌ها از طریق تهیه غذای سالم و افزایش درآمدشان .تمام اینها را اضافه كنید به اثرات مثبت محیطی و زیبایی‌شناس��ی بام‌های سبز در كالنشهر ب��ا تراكمی مثل قاهره .این طرح در س��ال ۱۹۹۰به صورت آزمایش��ی روی منطقه‌اي از قاهره در مقیاس كوچك امتحان ش��د ،تا جایی كه در س��ال ۲۰۰۱به صورت رسمی به تصویب فائو رسید.
قاهره
جيم��س موري��س معتقد اس��ت :علت پيداي��ش ش��هرها وج��ود م��ازاد تولي��د روستا‌هاس��ت .اما اين نظر مانند بس��ياري ديگ��ر از نظري��ات ،امروز چن��دان به مذاق خوش نمي‌آي��د ،كمااينكه هنوز هم زندگي بي��ش از چهارميلي��ارد شهرنش��ين جهان وابس��ته به مواد غذايي است كه در مناطق روس��تايي و غيرش��هري تامين مي‌ش��ود. مناطق��ي در جهان هس��تند كه زندگي مردمان بس��ياري به تولي��دات غذايي آنها وابسته است. در س��اليان اخير به‌رغم گوشه‌چش��مي ك��ه قدرت‌ه��اي جهاني در رواب��ط پيدا و پنهان سياس��ي و اقتصادي بين‌المللي خود ب��ه اين مناطق داش��ته‌اند ،هر روز ش��اهد آس��يب‌پذيري بيش��تر اين نواحي هستيم. در چن��د دهه اخير با ش��دت گرفتن پديده تغييرات اقليمي و حوادث س��همگين ناشي از آن ،مناطق روستايي عمدتاً توسعه‌نيافته كه نقش مهم��ي در توليدات غذايي جهان دارند ،بي��ش از پيش آس��يب ديده‌اند .در اين معادله نا‌عادالنه ،معيش��ت كش��ورهاي فقير كه زندگي‌ش��ان وابسته به زمين‌هاي كشاورزي اس��ت ،مدام در معرض تهديد و ويراني است. از س��ويي ديگ��ر كش��ورهاي صنعت��ي ك��ه مش��تريان توليدگ��ران ارزان در اي��ن كش��ورها هستند ،با توليد فزاينده گاز‌هاي گلخان��ه‌اي و آالينده‌هاي صنعتي مهم‌ترين عامل تغييرات اقليمي و فشار بر كشور‌هاي آس��يب‌پذير به ش��مار مي‌آيند .پرده ديگر اين تراژدي اين اس��ت كه غذا به هر شكل بايد براي جهان توس��عه‌يافته تامين ش��ود. كمك‌هاي بين‌المللي كه از سوي قدرت‌هاي اقتصادي و س��ازمان‌هاي مال��ي جهاني ،به نام كمك به كش��ورهاي آسيب‌ديده و فقير ارسال مي‌شود در واقع تضميني است براي تامين مواد اولي��ه غذايي ارزان‌قيمت براي جه��ان توس��عه‌يافته ،و چ��ه تضميني بهتر از وج��ود ميليارد‌ها دالر بده��ي بين‌المللي كش��ورهاي توليد‌كننده. سال ۲۰۱۰ميالدي يكي از پرحادثه‌ترين س��ال‌ها براي مناط��ق توليد‌كنن��ده عمده محصوالت غذايي بود. سيل‌هاي ويرانگر آسيايي و به ويژه سيل پاكس��تان ،اندونزي و استراليا باعث نابودي هزاران هكتار از زمين‌هاي زير كش��ت برنج و غالت شد .آتش‌سوزي مزارع غالت روسيه و خشكسالي بي‌سابقه در امريكاي شمالي و حوادث كوچك و بزرگ طبيعي ديگر توليد مواد غذايي جهان را با چالشي جدي مواجه س��اخت .در كنار ح��وادث طبيعي تحوالت سياسي كش��ورهاي عمدتاً فقير خاورميانه نيز در وارد آمدن شوك به بازار مواد غذايي بي‌تاثير نبود. رژيم‌هاي كش��ورهاي آفريقاي شمالي و خاور نزديك در تالش بودند تا به گرسنگان اين كش��ورها ك��ه در آنها فاصل��ه طبقاتي زيادي ميان م��ردم وجود دارد ،نان بدهند چون از خشم مردم مي‌ترسيدند .به عنوان مث��ال مصر به عنوان خريدار بزرگ غله در جهان به طور جدي بر بازار تاثير گذاش��ت. بالفاصل��ه پس از آغ��از ناآرامي‌ها در مصر، ن��رخ غله در بورس‌ه��اي جهان باال رفت .و جالب اينجاس��ت كه يكي از عوامل تشديد نا‌آرامي‌هاي مصر افزايش قيمت غالت بود. ب��ه ه��ر روي به زع��م كارشناس��ان ،به وخامت نهادن ش��رايط توليد غذا در جهان و افزايش ش��مار گرس��نگان و ب��ه تبع آن بحران‌ه��اي اجتماع��ي و بين‌الملل��ي ب��ا ادام��ه روند فعل��ي اجتناب‌ناپذير مي‌نمايد. سالياني اس��ت كه متخصصان علوم مرتبط با ش��هر با انتقاد به ش��كل نوين اس��تعمار غذاي��ي كالنش��هرهاي فعل��ي ب��ر مناطق روس��تايي ،آلودگ��ي اكولوژيك��ي و رواني شهرهاي صنعتي و ...شعار حركت به سمت خودكفايي غذايي شهرها را سر داده‌اند .بنا بر اين نظريات ،شهرهاي بزرگ نبايد صرفاً مصرف‌كننده مواد غذايي باش��ند .توليدات غذايي ش��هري در قالب نظريه «كشاورزي ش��هري» ايده‌هايي است جايگزين در برابر روند رو به زوال كنوني. ايدهاي مبتني بر مش��اركت ش��هروندان در ايج��اد اجتماع��ات كوچ��ك انس��اني و تقسيم وظايف شهروندي حول محور توليد محصوالت كش��اورزي در فضاهاي عمومي، استفاده از فضاهاي س��بز شهري به عنوان بستر كاش��ت محصوالت كشاورزي و باغي با مشاركت نهاد‌هاي مردمي ،تبديل سطوح باير شهري ،مانند پش��ت بام‌ها ،زمين‌هاي قه��وه‌اي و ...به باغچه‌ه��اي كوچك محلي، ايدهاي كه در بس��تر ي��ك مديريت كارآمد مردمي قابل دس��تيابي اس��ت .شايد روزي ش��هرياران به اين حقيقت برس��ند كه بايد كارخانج��ات اسلحه‌س��ازي را ش��خم زد و بذر پاشيد.
ريحان و جعفري بر خاكستر تجارت جهاني
احمدعلي نامداريان
هاوانا ،كوبا كوبا به دلیل كمبود س��وخت و مشكالت ناش��ی از آن در حمل و نقل ،به ناچار رو به سمت كشاورزی شهری آورد .امروز در كوبا درص��د باالیی از محص��والت غذایی از این طریق به دس��ت می‌آیند. در س��ال 14 ،۲۰۰۲ه��زار هكت��ار از باغ‌های شهری ،سه میلیون و 400هزار تن
محصوالت غذایی تولید كردند .در هاوانا ۹0 درصد از تولیدات تازه شهر از باغ‌ها و مزارع شهری محلی برداشت مي‌شود. تمای��ل ب��ه كش��اورزی ش��هری در كوبا ع�لاوه ب��ر تولید محص��ول س��الم و ارزان، س��هم عمده‌ای هم در ایجاد اشتغال در این كشور ایفا كرده است .در سال ۲۰۰۳بیش از 200هزار كارگر كوبایی در بخش توسعه
كشاورزی ش��هریبهكارمش��غولش��دند. بمبئی ،هند توسعه اقتصادی در بمبئی رشد جمعیتی را بر اين شهر تحمیل كرد كه عمدتاً توسط مهاج��رت كارگران از مناطق دیگر كش��ور باعث شده بود. ش��مار ساكنان در شهر ،در سده گذشته بیش از ۱۲برابر ش��ده اس��ت .بمبئی یكی از متراكم‌تری��ن ش��هرهای دنیاس��ت .در سناریوهایی مثل بمبئی ،شاید بعید به نظر برس��د كه كشاورزی شهری بتواند محلی از ب��روز بیابد چ��را كه باید بر س��ر تصاحب و دسترس��ی به زمین‌های خالی با صاحبان و دالالن امالك و مس��تغالت رقابت كند .اما در همی��ن فضای متراكم نیز ایده‌های نوآور جای خود را باز مي‌كنند. آش��پزخانه مركزی بندر تراس��ت بمبئی روزانه برای حدود سه هزار نفر از كارمندانش غذا تهیه مي‌كند. ای��ن حج��م از تولید غذا خود می‌ش��ود
تولیدكنن��ده مقدار زیادی از زباله‌های آلی. باغ ایجادش��ده توسط كاركنان این بندرگاه امكان اس��تفاده دوب��اره از ای��ن دورریز را مي‌ده��د؛ با اس��تفاده از آن ب��ه عنوان كود ب��رای تولید میوه و س��بزی .پریت��ی پاتیل افسر تدارك غذا در این بندرگاه هدف از این س��رمایه‌گذاری را این‌گونه توضیح مي‌دهد: «بندر تراس��ت بمبئی ی��ك مزرعه ارگانیك روی ت��راس آش��پزخانه مرك��زی‌اش ایجاد كرد؛ محدوده‌ای به وسعت تقریبی سه هزار مترمربع .فعالیت كش��اورزی شهری این باغ ابتدا برای مدیریت صحیح زباله‌های حاصل از فعالیت آش��پزخانه به ش��یوه‌اي همساز با محیط شروع شد. ب��ه م��رور كارمندان تمایل پی��دا كردند تا بعد از كار روزانه‌ش��ان در آش��پزخانه در باغ مش��غول ش��وند كه چیزی حدود ۱۵۰ درخت دارد ».حاال این باغ ،بخش عمده‌ای از مواد اولیه غذایی الزم برای آش��پزخانه را تولید مي‌كند.
همين امروز كه اين يادداشت را مي‌خوانيد، ۱۶گون��ه گياه��ي در معرض انق��راض قرار گرفته‌اند و اين حكايت س��االنه براي ۲۱۸۹۴ گونه تكرار مي‌ش��ود .بشر به سه شيوه عمده حيات گونه‌ه��اي حيات��ي را تهديد مي‌كند. افزايش جمعيت و به تبع آن رش��د ش��هرها، با آلوده كردن زيس��تگاه‌هاي طبيعي و بر هم زدن شرايط حيات اكوسيستم‌هاي چندميليون س��اله ،ادامه حيات بسياري از گونه‌ها را تحت تاثير قرار داده است .از طرفي هر روز بيش از پي��ش جنگل‌ها ،مراتع و دش��ت‌ها به منظور تامي��ن غذاي ش��هرها و توليد غ��ذا از وجود ديگر گياهان و جانداران پاك مي‌ش��ود .البته گونه‌هايي هم هستند كه به علت بهره‌برداري جنون‌آميز و عدم پش��تيباني از تجديدش��ان، جه��ت تامين نيازهاي انس��اني رو به نابودي نهاده‌اند .اهميت تنوع زيستي و حفظ تمامي گونه‌هايي كه طي ميليون‌ها سال چرخه‌هاي پش��تيبان حيات را در زمين حمايت كرده‌اند از چنان حساسيتي برخوردار است كه سازمان مل��ل متح��د س��ال ۲۰۱۰ميالدي را س��ال «حفاظت از تنوع زيس��تي» اعالم كرد .اما با اين حال ،كاهش تنوع زيستي در بيشتر نقاط جه��ان و به ويژه در مناطق در حال توس��عه روبه افزايش است. در ايران منطق��ه زاگرس مركزي به دليل ش��رايط وي��ژه جغرافياي��ي و خ��رد اقليمي، داراي تنوع زيس��تي قابل توجهي است .بنا بر گفته كارشناسان انجمن پيام سبز اصفهان و مسووالن منابع طبيعي استان ،در چندين سال گذشته فشار جمعيت ،فقدان مديريت كارآمد، چراي شديد و نياز اقتصادي مردم به برداشت از منابع گياهي ،آسيب‌هاي جبران‌ناپذيري به اكوسيس��تم اين منطقه وارد آورده ،به طوري كه چند گونه گياهي در اين منطقه در معرض انقراض قرار گرفته اس��ت .كرفس كوهي يكي از اين جمله گياهان است؛ گياهي كه به دليل ارزش‌هاي دارويي و غذايي كم‌نظير براي دام و انس��ان و همچنين افزايش تقاضا براي اين محصول و فرآورده‌هاي آن در سال‌هاي پيشين بدون توجه به جايگزيني مورد برداشت بي‌رويه و در نتيجه مورد تهديد انقراض قرار گرفته بود. در سال ۱۳۸۱به ابتكار جمعيت پيام سبز اصفهان و حماي��ت برنامه كمك‌هاي كوچك ( )sgpتس��هيالت جهان��ي زيس��ت‌محيطي برنامه عمران ملل متحد ( )GEFو همكاري اداره كل مناب��ع طبيع��ي اس��تان اصفه��ان، طرحي براي جلب مشاركت مردم براي حفظ اين گونه‌ها ارائه ش��د .به گفته كارشناس��ان جمعيت پيام س��بز« :ه��دف اصلي اين طرح عالقه‌من��د كردن جوامع محلي براي حفاظت از گونه‌هاي باارزش و در حال انقراض با تغيير نگ��رش و روش بهره‌برداري (ايجاد روش‌هاي معيش��ت جايگزين) و ايجاد الگوي مشاركت بين س��ازمان‌هاي دولتي ،غيردولتي و جوامع محلي بوده اس��ت ».پس از انج��ام مطالعات بس��تر پروژه در سال ،۱۳۸۴مشاركت عملي مردم در طرح آغاز شد .به منظور شروع طرح ابت��دا بايد آموزش و آگاه��ي الزم به مردم و مس��ووالن محلي داده شود .اين كار با انتشار كتابچه‌ها ،بروشور‌ها و پخش فيلم‌هاي آموزشي براي مردم و برگزاري جلسات متعدد توجيهي براي آنان صورت گرفت .هدف از اين كار عالوه بر افزايش آگاهي مردم نسبت به ارزش حفظ گونه‌هاي حياتي و به ويژه كرفس كوهي ،نشان دادن ارزش‌هاي اجتماعي و اقتصادي اين طرح در معيشت مردم نيز بود .در اين زمينه مردم محلي و به ويژه زن��ان با روش‌هاي نگهداري و جم��ع‌آوري بذر گي��اه ،روش‌هاي جايگزين بهره‌ب��رداري ،فرآوري و بس��ته‌بندي و عرضه محصوالت ،در قال��ب تعاوني‌ها و انجمن‌هاي محلي آش��نا ش��دند .پس از جلب نظر اهالي روس��تاهاي تحت پوشش و نهاد‌هاي دولتي و غيردولتي محلي ،طرح جمع‌آوري بذر ،حفاظت از رويشگاه‌هاي كرفس كوهي و كشت اين گياه در زمين‌هاي روستايي ،باغات و حتي خانه‌ها آغاز ش��د .پس از گذش��ت دو س��ال از شروع طرح مشاركتي و نمايان شدن تاثيرات مثبت معيش��تي و اجتماعي آن ،زمينه جلب توجه مردم جامعه محلي براي درخواست بذر گياه و كشت آن در مزارع و به ويژه منازل مسكوني به ميزان قابل توجهي افزايش يافت ،به طوري كه اداره كل منابع طبيعي با مشاهده جنبه‌هاي مثبت اين پروژه از س��ال ۱۳۸۳خريداري و توزيع بذر كرفس را در راس��تاي فعاليت‌هاي حفاظتي متداول خود قرار داد. اجراي موفقيت‌آميز چنين طرح‌هايي نشان مي‌ده��د تا چه حد آموزش مردم و اس��تفاده از نيروي بي‌بديل مش��اركت مردمي در برابر مصرف‌گراي��ي و س��وداگري‌هاي اي��ن زمانه مي‌تواند موثر باشد .در كشور ما هزاران موقعيت مشابه وجود دارد كه مي‌تواند دستمايه جلب مش��اركت مردمي ،توس��عه انس��اني ،ارتقاي كيفيت معيشت مردمي و البته حفظ محيط زيست قرار گيرد .و تنها در سايه اعتقاد مديران به نقش مردم است كه اين موقعيت‌ها به ثمر خواهند نشست.