On My Mother's Knee by Llantarnam Grange

Yr Wyddor:: Jessie Chorley

On My Motherâ&#x20AC;&#x2122;s Knee gwneuthurwyr wedi eu dylanwadu gan dreftadaeth y cartref Curadwyd gan Louise Jones-Williams

Kirsty Anderson, Julie Arkell, Jessie Chorley, Louise Frances Evans, Caren Garfen, Kate Jenkins, Lynn Setterington and Ruth Singer.

Arddangosfa Deithiol Canolfan y Celfyddydau Llantarnam Grange

Rhagair Mae “On my Mother’s Knee” yn arddangosfa sy’n archwilio’r cysyniad o dreftadaeth y cartref trwy waith wyth o ymarferwyr cyfoes. Wedi ei guradu gan Louise Jones-Williams, mae’r casgliad o wneuthurwyr sy’n rhan o’r arddangosfa wedi eu disgrifio fel “teulu brenhinol tecstilau” ac rwy’n credu bod y detholiad yma’n cyflawni ei gweledigaeth. Yr hyn gaiff ei archwilio’n yr arddangosfa hon yw grŵp o wneuthurwyr sy’n gallu cofnodi llinach pendant, mae ganddynt gysylltiad uniongyrchol â’r person gafodd effaith sylweddol ar y modd y gwnaethant ddatblygu fel pobl a’r modd y cafodd eu arfer celfyddydol ei lunio. Tra’n trafod “On My Mother’s Knee” â Louise, cawsom nifer o Ruth Singer

sgyrsiau ynghylch syniadau a chysyniadau,

sgiliau a gwybodaeth, a’r modd y caiff y

credu bod yr arddangosfa hon yn ymwneud

rhain eu pasio o un genhedlaeth i’r llall.

â mwy na dim ond y broses greadigol, mae’n

Dechreuais feddwl yn ôl i fy mlynyddoedd

archwilio proses sylfaenol y modd y byddwn

ffurfiannol a pha ddylanwadau a ffactorau

yn dysgu ac esblygu.

wnaeth lunio’r modd yr wyf yn ystyried y byd ac yn gweithredu ynddo. Sut cafodd fy ngweledigaeth artistig ei llunio. Rwy’n credu

weithiau

mai

digwyddiadau

bychain fydd yn cael fwyaf o ddylanwad, cael eich amgylchynu â chreadigedd ar amrywiol ffurfiau, gwybod nad oes dim yn anghyffredin mewn tynnu lluniau, paentio, modelu, adeiladu a chreu. Mae hyn yn rhoi hyder inni archwilio ac arbrofi, i wneud pethau’n anghywir a dysgu oddi wrth ein camgymeriadau a bydd hyn, yn ei dro, yn ein gwneud yn unigolion mwy cyflawn. Rwy’n

Hywel Pontin, Director, Llantarnam Grange Arts Centre

Kate Jenkins

On My Mother’s Knee gwneuthurwyr wedi eu dylanwadu gan dreftadaeth y cartref Curadwyd gan Louise Jones Williams Kirsty Anderson, Julie Arkell, Jessie Chorley, Louise Frances Evans, Caren Garfen, Kate Jenkins, Lynn Setterington and Ruth Singer. Mae llawer o wneuthurwyr yn tyfu lan mewn

sgiliau gwneuthurwr eu hetifeddu oddi

cartrefi wedi eu hamgylchynu â defnyddiau

wrth berthnasau na wnaethant fyth eu

a pharaffernalia gwnïo, wedi eu dysgu gan

cwrdd; teidiau a neiniau oedd yn deilwriaid,

eu mamau a’u mam-guod i wnïo, gwau,

yn wniadwragedd a hetwyr; neu weithiau,

brodio, cwiltio a chrosio. Wrth dyfu lan yn y

yn syml ddigon o greadigedd eu rhieni wrth

teuluoedd hyn, y cenedlaethau hŷn fyddai’n

arddio neu goginio. Fyddai’r gwneuthurwyr

dylanwadu ar y genhedlaeth nesaf trwy

yn yr arddangosfa hon ddim y bobl yr

basio eu sgiliau ymarferol ymlaen, wedi

ydyn nhw heddiw oni bai am ddylanwad

eu atalnodi â straeon wedi eu hadrodd o

eu teuluoedd, gwaddol gaiff ei gorffori ym

lyfrau a hanesion o’u bywydau eu hunain;

mhob pwyth cain.

gan hefyd basio ymlaen, o un genhedlaeth chofroddion

Daeth yr ysbrydoliaeth ar gyfer yr

gwerthfawr. Weithiau caiff diddordeb a

arddangosfa hon o arsylwi ar ddiddordeb

i’r

llall,

wrthrychau

fy merch mewn celf, dylunio a chreu. Mae wedi gwneud imi feddwl mwy am sgiliau gaiff eu hetifeddu a’u dysgu. Bob tro y byddaf yn codi fy merch o dŷ ei mam-gu a’i thad-cu, ble y bydd yn treulio cwpwl o oriau ar ôl ysgol, byddaf yn ei chael hi a fy mam yn gwnïo dillad a thrwsio gwallt gwlân hen ddoliau clwt fy mhlentyndod, yn pwytho tapestri, yn gwnïo ac, yn fwy diweddar, yn gwau. Mae’r berthynas glòs rhyngof fi, fy merch a fy mam yn fy atgoffa’n fawr am fy mhlentyndod fy hun gyda fy mam a fy mam-gu. Roedd fy mam-gu yn bresenoldeb parhaus pan oeddwn yn tyfu i fyny, gan ei bod yn byw gyda ni. Yn ei hieuenctid, roedd fy mam-gu’n hetwraig tan iddi briodi yn y Kirsty Anderson

1930au, a byddai’n gwnïo’r rhan fwyaf o’i

dillad ei hun yn ogystal â rhai fy mam pan

i sefyll ar stôl fechan er mwyn i ddilledyn

oedd yn ferch fach. Wedi hynny, bu fy mam-

newydd gael ei binio amdanaf. Rwy’n cofio’n

gu’n dysgu gwnïo mewn dosbarthiadau

annwyl iawn hefyd am oriau lawer yn eistedd

addysgu cymunedol ac aeth fy mam ymlaen

o gylch y bwrdd cinio’n torri patrymau, yn

i ddysgu clytwaith, cwiltio, a bron pob crefft

dysgu sut i ddefnyddio’r peiriant gwnïo,

arall, gan basio’r sgiliau a’r traddodiadau yr

yn paentio a thynnu llun, yn brodio neu’n

oeddent wedi eu dysgu yn eu blaen i eraill.

gwnïo tapestri. Mae’r sgiliau y gwnaeth fy mam-gu a fy mam basio i lawr imi bellach

Ac felly roedd ein tŷ bob amser yn llawn

yn cael eu pasio ymlaen i fy merch; maent

o dameidiau o edau, ffabrig, pinnau a

yn ymestyn yn ôl dros genedlaethau, roedd

nodwyddau (oedd wastad yn sownd yn

fy hen fam-gu’n wniadwraig, roedd fy hen

y carped!); y bocs botymau oedd yn gist

hen dad-cu’n deiliwr a’i frawd yn grydd.

llawn trysor i edrych trwyddo ar ddiwrnod

Rwy’n teimlo weithiau mae’n rhaid ei fod yn

glawog; y siswrn gwnïo gwerthfawr – oedd

rhywbeth sydd yn y gwaed.

fyth i gael ei ddefnyddio at un diben arall! Un o fy atgofion mwyaf eglur o fy mhlentyndod

I genedlaethau blaenorol, ar adeg pan oedd

oedd y rhwystredigaeth o gael fy ngorfodi

‘crefft’ yn rhan o fywyd bob dydd, roedd

sgiliau gwnïo, gau a thrwsio’n elfennau hanfodol er mwyn i ferched ddysgu i ddilladu eu teuluoedd. Ond o’r elfen angenrheidiol yma, rwy’n credu i fenywod yn enwedig ganfod cwmnïaeth a llawenydd wrth ddysgu, cwblhau a phasio’r sgiliau hyn yn eu blaen. A phleser hefyd, yn y cyffyrddiadau personol y gellid eu hychwanegu iddynt trwy roi gofal arbennig i’r pwytho neu wrth frodio blodyn neu enw arnynt. Roedd mam Julie Arkell yn wniadwraig fedrus, ac yn gwau, coginio a garddio “…o ffrogiau i ddillad ar gyfer fy noliau, sannau fy nhad, siwmperi a menyg a hetiau, i gyd wedi eu creu â chariad a pherffeithrwydd.” Fe basiodd y sgiliau yma i gyd ymlaen i Julie, sydd wedi eu cyfuno fel Kate Jenkins

rhan o’i harddull unigryw ei hun.

Mae dilladach yn ganolog i’r traddodiad

gael eu pasio i lawr, fel yn y gorffennol, o un

hwn o etifeddiaeth y cartref, o sgiliau a

genhedlaeth i’r llall unai trwy anghenraid

thechnegau a ddysgwyd gan ein mamau

neu, yn bwysicach fyth, oherwydd bod

a’n neiniau. Byddai merched bach yn creu

iddynt werth neu ystyr arbennig.

dillad ar gyfer doliau clwt, gan ddysgu’r sgiliau gwnïo cyntaf hynny. Felly, efallai nad

Mae gan Ruth Singer ddiddordeb penodol

yw’n syndod bod llawer o’r gwneuthurwyr

yn agweddau cudd hanes menywod a bydd

yn yr arddangosfa hon yn defnyddio

yn ddefnyddio’r ffedog, y dilledyn mwyaf

ddillad fel sianel ar gyfer eu meddyliau

iwtilitaraidd posibl, gan ei thrawsnewid

a’u syniadau. Mae dillad, ar y lefel fwyaf

yn wrthrych all gynrychioli bywydau’r

sylfaenol, yn hanfodol ar gyfer cynhesrwydd

gwneuthurwyr a’r perchnogion y caiff

ac amddiffyn y corff, ond maent hefyd yn

eu straeon eu cuddio oddi wrthym. Mae

hynod o bersonol, maent yn cyfeirio nid yn

Jessie Chorley hithau’n defnyddio dillad,

unig at y person sydd wedi eu creu ond yn

gan ganfod harddwch ac ysbrydoliaeth

bennaf oll at y person sy’n eu gwisgo, eu

mewn pethau sydd wedi eu hepgor neu eu

gwaith efallai, eu safle mewn cymdeithas,

gosod o’r neilltu. Bydd Jessie’n adfywio eu

eu chwaeth personol. Mae dillad yn dal i

harddwch dirywiedig trwy frodio testun

a naratif arnynt. Gan ei bod yn dod o deulu o wneuthurwyr sydd yn credu’n gryf mewn clytio a thrwsio, mae Jessie’n frwd ynghylch parhau i ddefnyddio technegau traddodiadol a ddysgwyd iddi o oedran ifanc iawn gan ei mam a’i mam-gu. Roedd ailgylchu ac ailddefnyddio, peidio â gwastraffu dim, yn gysyniadau oedd yn gyffredin yn y mwyafrif o gartrefi tan ymhell wedi’r ail ryfel byd, a gwelwyd ton newydd o ddiddordeb yn hyn yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Mae Julie Arkell yn cofio: “Byddai ffrogiau y llynedd yn cael eu altro i ffitio, ’doedd dim yn cael ei wastraffu.” Mae’r ethos yma wedi parhau ymysg llawer Julie Arkell

o wneuthurwyr, efallai’n llai o ganlyniad i

ymdeimlad o reidrwydd ond yn hytrach yr

yn gwneud inni feddwl am gysylltiadau

ymdeimlad o droi’n ôl at elfennau sylfaenol,

teuluol, hunaniaeth a cholled. Mae ei

hiraeth a chysylltiad personol â’r gwaith a

gwaith yn dangos fod y pethau y byddwn

gynhyrchir. Mae Kirsty Anderson yn creu

yn eu gwisgo neu’n eu cadw’n agos atom

gweithiau o decstilau a ddyluniwyd ac a

hefyd â chysylltiad diarbed â’n meddyliau,

argraffwyd gan ei mam yn y 1960au tra

ein teimladau a’n atgofion.

bo Lynn Setterington yn defnyddio ffabrig o ffrog a wisgodd ei mam unwaith yn ei

Mae gan wnïo elfen gymdeithasol sy’n bwysig

gwaith: “Clytwaith o atgofion”. Yn aml

iawn hefyd, heddiw bydd gwneuthurwyr yn

caiff gwrthrychau gwerthfawr hefyd eu

gweithio ar eu pen eu hunain yn bennaf, yn

pasio i lawr gan fam i’w merch, modrwy,

unig mewn stiwdio neu ystafell wely sbâr,

basged wnïo neu gist yn llawn tlysau, fêl

ond mae i’r traddodiad cylch gwnïo neu

priodas, llythyrau, cynfasau, gŵn bedyddio,

gwrdd gwnïo hanes maith. Byddai grwpiau

ffotograffau. Bydd gwneuthurwyr fel Louise

o gymdogion, teuluoedd a ffrindiau’n dod

Frances Evans yn aml iawn yn cynnwys

ynghyd i wnïo, clebran, chwerthin ac yfed te.

gwrthrychau a gafwyd a hen ddillad er

Yn y grwpiau hyn byddai sgiliau sylfaenol a

mwyn creu gweithiau sy’n naturiol iawn

thriciau newydd yn cael eu cyfnewid. Mae fy

Ruth Singer

mam yn cofio mynd â’i mam yn ferch fach i

gilydd gan wnïo, gwau, gwneud les neu

ymweld â’i hen fodrybedd, ble y byddai grŵp

nyddu. Mae menywod dros y byd i gyd yn

mawr o fenywod yn cwrdd, siarad a gwnïo.

dal i greu gwrthrychau o frethyn, gan basio

Meddai Louise Frances Evans, “Cefais fy

sgiliau brodio, appliqué, batic ac ati ymlaen

nysgu i wnïo a gwau gan fy Nain yn bennaf,

o fam i ferch.

ac i goginio a phobi gan fy mam, ac yn sicr fe wnes ddysgu llawer tra’n yfed te.”

Yn aml iawn cafodd harddwch, gwerth a phwysigrwydd brethyn a gwnïo ei

Am filoedd o flynyddoedd bu cynhyrchu

anwybyddu tan yn ddiweddar, yn bennaf

brethyn a dillad, nid yn unig yn ganolog

oherwydd ei statws cymharol isel o fewn y

i rôl menywod yn y cartref, ond yn ogystal

celfyddydau ond hefyd, oherwydd ei natur

bu’n ffynhonnell incwm pan oedd fawr

byrhoedlog, prin yw’r esiamplau sydd i gael

ddim cyfleoedd eraill ar gael iddynt. Cyn y

o fwy nag ychydig ganrifoedd yn ôl. Bellach

chwyldro diwydiannol byddai’r brethyn yn

mae technoleg a thechnegau cadwraeth

cael ei gynhyrchu’n y cartref, unai ar gyfer

yn caniatáu cadwraeth llawer gwell a

eich teulu eich hun neu fel ‘diwydiant cartref’.

chaiff gwaith gwniadwragedd, brodwyr a

Byddai mamau a merched yn gweithio â’i

chwiltwyr ei werthfawrogi gan gynulleidfa

ehangach. Yn ystod berw cymdeithasol

pynciau mwyaf difrifol. Mae gwneuthurwyr

y cyfnod ar ôl y rhyfel, dechreuodd rhai

fel Caren Garfen yn defnyddio tecstilau i

gwestiynu gwaith a rolau menywod ac yn aml

greu gweithiau sydd yn aml iawn yn llawn

cafodd tasgau a ystyriwyd yn draddodiadol

hiwmor ond sy’n cynnwys datganiadau

fel rhai ‘menywod’ eu gwrthod. Yn raddol, o’r

cymdeithasol moel sy’n ymwneud â

1970au ymlaen cafodd y galwedigaethau

materion menywod, fel bywyd y cartref,

hyn eu hail-werthuso a gwelwyd ton newydd,

cydbwysedd bywyd / gwaith, a’r corff.

yn enwedig yn ystod yr ugain mlynedd diwethaf, mewn artistiaid a gwneuthurwyr

Er efallai nad yw’r gwneuthurwyr yn yr

sy’n defnyddio brethyn. Yn ogystal, ceir

arddangosfa hon yn cyfeirio’n uniongyrchol

gwerthfawrogiad cynyddol sylweddol o’r

at etifeddiaeth yn eu gwaith, daw pob un

hyn y mae gwneuthurwyr yn ei gynhyrchu

ohonynt o gefndir cwbl bendant ble ’roedd

a’i gyd-destunau hanesyddol. Mae’r llinell

crefft, creadigrwydd a sgiliau’n bethau i’w

ddiffiniol rhwng crefft a chelfyddyd wedi

defnyddio, eu trysori a’u pasio ymlaen. Mae

tyfu’n fwyfwy aneglur ac mae mwy a mwy

Kate Jenkins yn cofio cael ei dysgu i wau a

o wneuthurwyr yn ystyried tecstilau fel ffurf

chrosio gan ei mam a’i mam-gu o oedran

mynegiant dilys, ac yn un all ymdrin â’r

ifanc iawn ac mae wedi ei dylanwadu’n fawr

gan ei theulu. Er, mae’n siŵr iawn, i lawer

Felly dyma ble y dechreuodd y cyfan, fe

wrthryfela’n ystod eu glasoed, mae Julie

wnaeth y cysur a’r rhyfeddod oedd i’w gael

Arkell yn sôn am fynd allan i brynu ffrog

mewn pentyrrau o ddefnyddiau, blychau

jersi gan Jeff Banks. “Roedd mam yn credu ei

botymau, bredwaith a rhubanau gyfareddu’r

bod hi’n edrych yn siêp ac roedd yn amheus

gwneuthurwyr yn blant. ’Does dim yn fwy

iawn ohoni. Fe geisiais i ddal fy nhir, ond

naturiol iddynt na chreu gweithiau sy’n eu

yn dawel fach roeddwn yn gwybod mai hi

cysylltu’n dragywydd â’u plentyndod a’r bobl

oedd yn iawn!” Yn y diwedd mae’r mwyafrif

a ddylanwadodd arnynt. Mae technegau a

ohonom yn rhoi’r gorau i wrthryfela ac,

ddysgwyd ‘ar lin mam’ yn golygu fod gan y

fel y dywed Janet Ruttenburg, “Fe wnes fy

gwneuthurwyr hyn hunaniaeth unigryw a

ngorau glas i fod yn wahanol i fy mam ym

gorffennol cyffredin; gan wnïo profiadau,

mha bynnag fodd posibl, ond nawr rwyf

digwyddiadau a chyfrinachau bywydau

wedi rhoi lan, rwyf am fod yn union yr un

eu teuluoedd. Mae eu gwaith yn cyfeirio at

fath â hi.” Ac efallai, yn eu tro, bod y mamau

waith menywod a threftadaeth y cartref ac

hefyd wedi eu dylanwadu gan eu merched,

wedi eu llanw â harddwch, hanes ac ystyr.

trwy adfywio eu ymdeimlad o antur, i fod yn fwy gwreiddiol a chreadigol.

Kirsty Anderson

Kirsty Anderson “Gan imi gael fy magu mewn amgylchedd

ffrogiau – felly roeddwn i’n weddol agos ati.

creadigol, ’doedd e ddim yn benderfyniad o

Cafodd fy chwaer a minnau ein dylanwadu’n

gwbl mewn gwirionedd, mae wedi bod yn

greadigol gan ein teulu o oedran ifanc, yn

ein teulu ers cenedlaethau. Mae mam-gu

arbennig gan ein mam. Gan ei bod wedi

wastad yn siarad am ei mam yn ailgylchu

mynd i’r ysgol gelf mae wastad wedi bod

manion bethau o amgylch y tŷ i greu tlysau

â’r offer angenrheidiol wrth law. Rwyf am

bychain. Fe wnaeth mam astudio argraffu

ddangos dwy ochr fy ngwaith i a gwaith fy

tecstilau yn Duncan of Jordanstone a

mam ar gyfer yr arddangosfa hon. Cafodd

threulio’r rhan fwyaf o’i hoes fel cynllunydd,

peth o’r ffabrig a ddefnyddiwyd ei ddylunio

mae dad yn chef ac mae Lucy, fy chwaer,

gan fy mam yn yr ysgol gelf. Cefais y patrwm

yn gynllunydd ffasiwn, felly roedd hyn yn

wedi ei argraffu’n ddigidol ar gyfer rhai o’r

siŵr o ddigwydd – alla’ i ddim dychmygu

patrymau ac mae rhai yn cynnwys y ffabrig

gwneud unrhyw beth arall. Mae gen i lun

gwreiddiol, mae darnau eraill o ddefnydd

wnes i yn yr ysgol gynradd ble ’roedd rhaid

wedi eu pasio i lawr, fel y napcynau yn

inni dynnu llun o’r gorffennol, y presennol

adenydd y symudyn. Mae’n ddiddorol iawn

a’r dyfodol. Y dyfodol oedd llun ohono’

imi weld rhan ohonom ni wedi ei adlewyrchu

i’n eistedd wrth fwrdd arlunio’n cynllunio

yn y gwaith y byddaf yn ei greu.”

Kirsty Anderson Magwyd Kirsty Anderson yn Burntisland, tref glan y môr yn Fife. Mae wedi bod ynghlwm â chreu, dysgu ac arddangos celf a thecstilau fyth ers iddi raddio ac mae’n byw yng Nghaeredin bellach. Mae gwaith Kirsty’n ymwneud yn bennaf â dadadeiladu a thrawsnewid tecstilau diangen neu a gafwyd, gan droi eitemau annymunol neu a daflwyd i’r neilltu yn weithiau unigryw sydd â bywyd o’r newydd gan greu atgofion ffresh â’i anifeiliaid clwt. Caiff ei gwaith ei ysbrydoli gan y gorffennol, bywyd gwyllt, y teulu ac eitemau eclectig sydd â hanes iddynt.

Kirsty Anderson

1 “Fi, fy mam a mam fy nhad”

Julie Arkell

Julie Arkell “Fe dyfais i lan yn ystod y 1950au a’r 60au

credu ei bod hi’n edrych yn siêp ac roedd yn

mewn cartref ble roedd eitemau wedi eu

amheus iawn ohoni. Fe geisiais i ddal fy nhir,

gwneuthuro â llaw yn hynod o bwysig.

ond yn dawel fach roeddwn yn gwybod mai

Roedd mam yn wniadwraig, yn weuwraig,

hi oedd yn iawn! Bu dysgu i wau yn fwy o her

cogyddes a garddwraig fedrus. Roedd yn

i mi – bysedd poeth, chwyslyd yn ceisio deall

gwau a gwnïo i’w theulu i gyd – o ffrogiau

ble y dylai’r edafedd fynd. Roedd tensiwn

i ddillad ar gyfer fy noliau, sannau fy nhad,

fy ngwaith yn ofnadwy, roedd popeth yn

siwmperi a menyg a hetiau, i gyd wedi eu creu

troi allan yn anferthol, ble roedd ei gwaith

â chariad a pherffeithrwydd. Fe ddangosodd

hithau mor ddestlus a pherffaith. Mae wedi

hi’r sgiliau yma i gyd imi. Rwy’n cofio’r cyffro

gwella dros y blynyddoedd. Ers i mam farw

o ymweld â Liberty a dewis defnydd a

18 mis yn ôl rwyf wed cael cysur mawr wrth

phatrwm ar gyfer ffrog haf newydd. Byddai

wau. Fe ofynnodd ffrind imi, pan welodd y

ffrog y llynedd yn cael ei altro i ffitio, fyddai

capan corrach bach coch, os mai fy mam

dim yn cael ei wastraffu. Yn fy arddegau fe

oedd wedi ei wau. Fe fyddwn wrth fy modd

wnes i wrthryfela a, gyda rhywfaint o arian

yn dangos fy ngwaith iddi.”

yr oeddwn wedi ei gynilo, fe es i brynu un o ffrogiau jersi Jeff Banks. Roedd mam yn

Julie Arkell Julie Arkell yw un o artistiaid gwerin cyfoes mwyaf adnabyddus y wlad. Wedi iddi astudio ffasiwn yn St Martin’s, dechreuodd werthu ei gwaith ar stondin yn Covent Garden ac mae bellach yn arddangos ei chreaduriaid rhyfeddol mewn orielau ym mhob cwr o’r byd. Gan weithio o’i stiwdio yn Llundain, bydd yn llunio a phaentio eu cyrff papier-mâché, gan wnïo a brodio eu dillad â llaw a gwau eu cyfwisgoedd. Bydd Julie’n cynnal gweithdai’n rheolaidd ar hyd a lled y DU a thramor.

Julie Arkell

1 2 “Yn y ddau ffotograff yma mae mam yn gwisgo dwy ffrog o’r un patrwm, y ddwy wedi eu creu ganddi hi. Ar ddiwedd y 1980au fe wnaeth hi greu yr un ffrog mewn defnydd patrwm sgwarog du a gwyn. Fi sy’n berchen ar y patrwm bellach ac rwy’n dal i wisgo’r un y wnaeth mam ei chreu i mi bob haf. Y ffotograff lliw yw fy ffefryn, wedi ei dynnu ym 1960 yn yr ardd gefn. Roeddwn wrth fy modd gyda’r ffrog gingham porffor golau a gwyn yr wyf yn ei gwisgo ynddo. Rwy’n dal dol mewn gwisg genedlaethol y Swisdir ddaeth fy Modryb yn ôl imi o’i gwyliau – mae hi’n dal gen i. Yn anffodus cafodd holl ffrogiau fy mhlentyndod eu gwisgo’n dwll a’u rhwygo wrth chwarae ar y siglenni a’r llithren yn y parc lleol. Tynnwyd y ffotograff du a gwyn tua gwanwyn 1957.”

Jessie Chorley

Jessie Chorley ac

ei mam a’i mam-gu. Bydd yn dal i greu’n aml

ysbrydoliaeth mewn pethau sydd wedi eu

iawn â’i mam, Primmy Chorley, ac maent

hepgor neu eu taflu o’r neilltu. Y gwrthrychau

hefyd yn cynnal gweithdai brodio ar y cyd.

Mae

Jessie’n

gweld

harddwch

mwyaf cyfarwydd y bydd yn gweithio â hwy yw llyfrau, dillad a dodrefn a bydd weithiau’n

Bydd Jessie’n defnyddio testun a delweddau

cyfuno’r tri er mwyn creu un darn neu gyfres

wedi eu dewis yn ofalus a’u cyfuno â gwaith

fechan o weithiau.

brodio syml â llaw, gan osod manion a gafwyd i greu golygfeydd a phrofiadau

Addysgwyd Jessie a’i brawd gartref gan eu

naratif ar gyfer casgliad eang o wahanol

rhieni, oedd ill dau yn artistiaid tecstilau,

weithiau y gellir eu gosod mewn ystafelloedd

gan ddysgu trwy greadigrwydd. Gan ei bod

yn ogystal ag eitemau i’w gwisgo. “Rwy’n

o deulu o wneuthurwyr sy’n credu’n gryf

frwd am roi bywyd a dechrau newydd i

mewn Clytio a Thrwsio, mae’n defnyddio

wrthrych angof. Mae gweld rhywun yn

technegau tatio / gwneud les, brodio â llaw

defnyddio rhywbeth yr wyf wedi ei ail-greu

a gwehyddu. Mae Jessie’n frwd dros barhau

fel pe bae’n cyfannu’r cylch.”

i ddefnyddio’r technegau traddodiadol hyn, a ddangoswyd iddi o oedran ifanc iawn gan

Ganed Jessie Chorley ym Maidstone, Caint

Jessie Chorley ond fe’i maged yn Eryri, yng Ngogledd Cymru. Mae’n gweithio’n bennaf â phapur a thecstilau, y rhan fwyaf ohonynt wedi eu “canfod”, a dyma yw ei hysbrydoliaeth. Mae Jessie’n byw a gweithio yn Nwyrain Llundain ac yn cyd-redeg J&B The Shop. Mae ei gwaith yn archwilio adrodd straeon a naratifau trwy ddefnyddio technegau tecstilau traddodiadol, syml wedi eu cyfuno â’r defnydd o wrthrychau a gafwyd ac a ailweithwyd. Mae’n frwd dros ddysgu a rhannu ei sgiliau, mae’n cynnal gweithdai ar draws y DU.

Jessie Chorley

1 Jessie’n gwnïo 2 Primmy’n gwnïo

Louise Frances Evans

Louise Frances Evans “Rwy’n dod o deulu clòs gyda mam a nhad,

hymyl. Yn anffodus wnes i erioed gwrdd â

a minnau fel jam yn y frechdan rhwng fy nau

mam fy nhad, roedd hithau’n wniadwraig

frawd. Roedd mam yn fythol bresennol a

broffesiynol. Hi wnaeth greu ffrog briodas

byddwn yn gweld mam-gu, nain a fy hen fam-

fy mam ar ddechrau’r chwedegau, a Nain

gu, neu ‘Mam-gu Cariad Bach’, yn aml. Cefais

wnaeth wnïo dillad y morynion bach. Roedd

fy nysgu i wau a gwnïo gan Nain yn bennaf,

creu fy ffrog briodas, a ffrogiau’r morynion,

ac i goginio a phobi gan mam, ac mae’n sicr

yn draddodiad teuluol yr oeddwn yn hapus

imi lyncu llawer o wybodaeth tra’n yfed te.

iawn i’w ddilyn.

Pan oeddwn i’n weddol fychan fe wnaeth Nain wnïo doli glwt anferth imi a gelwais hi’n

Yn ddiweddar, rwyf wedi dysgu bod

Rebecca. Rwy’n cofio fy mod i wrth fy modd

dyddiaduron mam a mam-gu o’i harddegau’n

yn archwilio cynnwys y blwch botymau ac

llawn o gyfeiriadau at ‘aros i mewn a gwnïo’,

fy mod yn cael chwarae gwisgo lan mewn

‘gwnïo blowsen’ neu gyfeiriadau at greu

ffrog felen hardd y gwnaeth Mam ei gwisgo

rhywbeth ar gyfer y ‘drôr isaf’ fel rhan o’r

i’w pharti pen-blwydd yn 21ain oed. Roedd

gwaith paratoi ar gyfer cael cartref yn y

Nain wastad yn creu ffrogiau a chafodd fy

dyfodol. Rwyf bellach yn trysori peiriannau

hoffter o ffabrig ac edau ei feithrin wrth ei

gwnïo mam a nain ac rwy’n ffodus imi

Louise Frances Evans dderbyn gwniadur Mam-gu Cariad Bach yn ei hen gasyn melfed gwyrdd hardd. Wrth rannu ffotograffau teuluol sepia gyda nain, sydd bellach yn 96, fe fyddwn i’n edmygu’r hen amser a’r cysylltiadau teuluol, ond byddai nain yn cofio pa mor llachar oedd y ffabrig yn y llun fel pe bae’n liw llawn, pryd y gwnaeth greu a phryd y gwisgodd y dilledyn.”

Louise Frances Evans

1 “Mam, nain, y brawd a minnau ar y pier” 2 “Fi, Mam, Nain, Mam-gu Cariad Bach a’r brodyr adeg y Nadolig”

Caren Garfen

Caren Garfen Bydd Caren yn mân-bwytho atgofion o

ymddangos ar ffurf dwy ffrog yn steil y

dyfu lan mewn cartref ble roedd creu yn

ffrogiau haf y byddai’r efeilliaid yn eu

fodd greddfol o fyw. “Yn fy nghartref pan

gwisgo pan oeddent tua wyth mlwydd oed.

oeddwn i’n fach roedd cypyrddau’n gorlifo â

Bellach yn oedolion, maent yn edrych yn ôl,

llathenni o ffabrig, riliau o gotwm a thuniau

gan ymgolli mewn atgofion o’u plentyndod.

o fotymau. Roedd bocsys yn llawn o offer

Cafodd yr hanes gan Efeilles I ei wnïo â llaw

gwnïo, zipiau a thapiau mesur. Roedd gan

ar flaen y ffrog gyntaf cyn i unrhyw atgofion

edafedd a gweill gwau eu lle penodol ar y

gael eu datgelu gan Efeilles II. ’Doedd gan

silff. ’Does ryfedd fod tecstilau a phwytho

yr efeilliaid ddim syniad o gwbl beth oedd

wedi tyfu’n elfen ganolog o fy ngwaith.”

y llall yn ei ysgrifennu. Mae’r frawddeg a bwythwyd â llaw, ‘Tydw i ddim yn cofio

Mae ‘Addressing the Past’ yn archwiliad

eistedd ar lin fy mam’, yn cynnig awgrym inni

o blentyndod dwy efeilles gafodd yr un

o’r berthynas gythryblus rhwng y merched

fagwraeth, ac mae’n archwilio eu hatgofion

ifainc â’u mam; bydd rhaid i’r gwyliwr

a gweld os ydynt yn debyg neu’n wahanol,

ddarllen rhwng y llinellau!

wrth i’r menywod dewr hyn ddatgelu eu gorffennol. Mae’r celfwaith yma’n

Mae Caren Garfen yn defnyddio tecstilau i

Caren Garfen greu gweithiau sy’n ymwneud â materion menywod yn yr unfed ganrif ar hugain. Defnyddir mân-bwytho â llaw i gyfleu negeseuon am wleidyddiaeth y rhywiau, a themâu fel bywyd cartref, cydbwysedd bywyd / gwaith, a’r corff. Mae Caren wedi arddangos yn helaeth yn y DU a thramor, gan gynnwys yn y V&A a’r Academi Frenhinol. Mae wedi ymddangos mewn nifer o erthyglau a llyfrau ac mae’n aelod o The 62 Group of Textile Artists.

Caren Garfen

1 2 “Dyma lun ohonof fi’n blentyn (yn dal y bwced!) yng nghanol fy chwiorydd a gyda fy mam. Mam wnaeth y trowsusau yr oedden ni gyd yn eu gwisgo ar y pryd a hi wnaeth wau y siwmperi hefyd!”

Kate Jenkins

Kate Jenkins Wedi ei dysgu i Grosio a Gwau o oedran ifanc

gasglu ar hyd a lled y byd. Mae Kate yn

gan ei Mam a’i Mam-gu, disgrifiwyd Kate fel

gweithio o’i stiwdio yn Brighton ac mae’n

‘athrylith crosio’ ac un o artistiaid mwyaf

fwriad ganddi arddangos ym Mharis yn

gwreiddiol a dyfeisgar y DU. Yn adnabyddus

2014.

am ei bwyd crosio unigryw, fe gymer Kate gipolwg hiraethus ar wrthrychau bob dydd,

Ganed Kate Jenkins yng Nghwmbrân a

wedi eu ail-greu mewn gwlân ac edafedd

chafodd ei magu yn Nhir-y-berth, Cwm

gyda chyffyrddiadau doniol, ysmala.

Rhymni. Fe’i haddysgwyd yng Nghaerdydd ac yn ddiweddarach graddiodd o Brifysgol

Mae wedi crosio gweithiau celf o hoff

Brighton gyda Gradd BA (Anrhydedd) mewn

fwydydd y wlad, trawsffurfio mannau yn

Tecstilau Ffasiwn. Yn ei bywyd blaenorol

ardd wedi ei chrosio a’i gwau, gwau golygfa

fel ymgynghorydd gwau llwyddiannus, fe

o wledd ffantasi gan gynnwys poteli

werthodd ei chynlluniau i labeli ffasiwn fel

Siampaen wedi eu crosio, ail-ddychmygu

Marc Jacobs, Missoni, Sonia Rykiel a Donna

eitemau archfarchnad a brandiau eiconig.

Karan. Ynghyd â’i phrosiectau celf mae’n

Mae wedi arddangos yn Llundain, Brighton

cynhyrchu ffasiwn a nwyddau i’r cartref o

a’r Unol Daleithiau a chaiff ei gwaith ei

dan ei label ei hyn, ‘Cardigan’.

Kate Jenkins

1 “Dyma lun hen iawn ohonof fi a fy chwaer Helen (mewn gwisg Gymreig). Fi ar y dde.” 2 “Fi, yn fabi.”

Lynn Setterington

Lynn Setterington “O edrych yn ôl, rwy’n credu i fy nheulu

/ ein cartref ei glirio. Mae edrych arno

ddylanwadu arna’ i â’u hoffter angerddol i

eto wedi’r holl amser a gweld y ffabrig o’r

greu, yn hytrach na gwnïo neu decstilau’n

newydd, yn ennyn atgofion hapus o fy

benodol.

gogyddes

mhlentyndod gan fy nwyn yn ôl i fy mywyd

ddyfeisgar wych, fy nhad yn athro a garddwr

cynnar yn Swydd Efrog. Rwy’n dal i allu

brwdfrydig ac roedd fy mrawd hŷn byth a

gweld mam yn y ffrog binc a welir yn y tŷ

hefyd yn y garej yn atgyweirio pethau ac yn

canol yn y rhes uchaf.

Roedd

mam

gweithio fel athro gwaith coed. Trwy gyd-blethu’r ffabrigau ym mlociau’r Mae’r clytwaith a geir yn y gwaith hwn yn

tŷ, mae’r gwaith hwn yn ein hatgoffa

un y dechreuais arno pan oeddwn yn fy

o’r effaith y gall ein magwraeth ei gael

arddegau. Mae wedi ei greu o garpiau o

ar ein hunaniaeth a’n dyfodol. Mae’r tŷ

ddillad oedd yn berchen i mi, fy mam, a fy

â’i ben i waered yn cyfeirio at y ffaith na

chwaer. Fe orweddodd yn angof (fel llawer

fydd pob atgof a magwraeth yn gadael ôl

o brosiectau clytwaith) mewn wardrob am

cadarnhaol.”

ddeng mlynedd ar hugain ac ailymddangos pan fu farw mam a phan gafodd ei chartref

Mae Lynn Setterington yn artist tecstilau a

Lynn Setterington gydnabyddir yn rhyngwladol sy’n dathlu’r cyffredin a’r hyn gaiff ei anwybyddu gan gymdeithas. Wedi ei geni yn Swydd Efrog, hyfforddwyd Lynn yng Ngholeg Celf a Thechnoleg Caerefrog ac yng Ngholeg Goldsmiths,

Llundain.

Mae’n

Uwch-

ddarlithydd ym Mhrifysgol Fetropolitan Manceinion ac yn Gymrawd Cyswllt Canolfan Ryngwladol Astudio’r Cwilt yn UDA. Mae’n aelod o The 62 Group ac yn arddangos ei gwaith yn rhyngwladol. Ceir enghreifftiau o’i gwaith mewn nifer o amgueddfeydd cyhoeddus o bwys yn cynnwys y V&A, y Crafts Council of Great Britain ac Oriel Gelf Whitworth, Manceinion.

Lynn Setterington

1 “Fi, mam a John fy nghefnder” 2 “Fi, mam a mrawd”

Ruth Singer

Ruth Singer “Grandad’s tool shed: Mae’r darnau hyn yn

trapwnto, brodwaith cysgodol ac appliqué

seiliedig ar yr offer tŷ a gardd o sied fy Nhad-

o chwith.

cu. Bu’n arddwr proffesiynol o pan oedd yn 14 oed a daliodd ati i dyfu ei lysiau ei hun

Aprons - Time Bubble 1 & Time Bubble 2: Mae’r

tan ei farwolaeth yn 2012, yn 96 mlwydd

gyfres yma o ffedogau wedi ei hysbrydoli

oed. Roedd ei siediau niferus yn cynnwys

gan agweddau cudd hanes menywod a’r

blynyddoedd o offer oedd wedi gweld

ffedogau di-berchen, enigmatig sydd i’w

llawer o ddefnydd ac oedd wedi eu cynnal

gweld bellach mewn amgueddfeydd. Mae

a’u cadw’n ofalus, ynghyd â’i ysbryd yntau.

ffedogau’n gelfyddyd nas gwerthfawrogir

Roedd teulu ei ail wraig yn rhedeg golchdy

ddigon gaiff eu gadael yn aml, wedi eu

bychan, ac roedd eu tŷ’n llawn eitemau

hanwybyddu, mewn casgliadau mewn

lliain traddodiadol, pob un wedi ei gannu,

amgueddfeydd, heb unrhyw astudiaethau

ei startsio a’i smwddio. Rwyf wedi cyfuno’r

manwl ohonynt. I mi, maent yn cynrychioli

darnau lliain hyn a’r siediau offer i greu cyfres

bywydau gwneuthurwyr a pherchnogion y

o weithiau sy’n perthyn i’w gilydd, wedi eu

ffedogau hyn, y mae eu hanes wedi ei guddio

creu o facynnau Tad-cu ynghyd â ffabrigau

oddi wrthym, o fewn swigen amser.”

newydd. Mae technegau’n cynnwys cwiltio

Ruth Singer Mae Ruth Singer yn creu gweithiau celf diddorol sydd wedi eu hysbrydoli gan decstilau hanesyddol, gwrthrychau mewn amgueddfeydd,

treftadaeth

personol,

atgofion a hanesion. Mae’n defnyddio tecstilau naturiol ac eilgylch wedi eu cyfuno â phwytho â llaw yn ogystal â thechnegau trin ffabrig i greu arwynebau â gwead llawn manylion. Caiff llawer o’i thechnegau eu datblygu o’i hastudiaeth o decstilau hanesyddol, yn seiliedig ar ei hymchwil personol a’i gyrfa gyntaf mewn amgueddfeydd. Mae’n arddangos yn y DU a thramor ac fe’i comisiynwyd i greu gweithiau ar gyfer Amgueddfeydd Derby ac Oriel y Shire Hall. Ruth Singer

Ruth Singer

1 “Fi a fy Nhad-cu” 2 “Fy llysfam wnaeth fy nysgu i wnïo, fy llysfam-gu (ail wraig Tad-cu), Tad-cu a fi”

Julie Arkell

“On My Mother’s Knee” a Llantarnam Grange Arts Centre Touring Exhibition. We would like to thank all the makers who have allowed us to exhibit their work in “On My Mother’s Knee”. Exhibition Curator: Louise Jones Williams Translator: Heddwen Pugh-Evans Design: Hillview Design Published by Llantarnam Grange Arts Centre. Text ©The Authors and LGAC 2013 Llantarnam Grange Arts Centre St.David’s Road Cwmbran Torfaen NP441PD T: +44(0)1633 483321 E: info@lgac.org.uk W: www.lgac.org.uk Llantarnam Grange Arts Centre is part of the Arts Council of Wales portfolio of Revenue Funded Organisations. Registered Charity no: 1006933 Company Limited by Guarantee no: 2616241 Llantarnam Grange Arts Centre is funded by the Arts Council of Wales, Torfaen County Borough Council and Monmouthshire County Council. This publication may not be reproduced in whole or in part in any form without written permission from the publisher.