Libby Sacer Foundation Σύνολο δράσεων
2016 -17
Libby Sacer Foundation/Σύνολο δράσεωνs2016-17 / Περιεχόμενα
2013-2015 Η περίοδος που προηγήθηκε ήταν ιδιαιτέρως πλούσια…....9-15 2016
Το σώμα δίχως διαβατήριο, το έμφυλο σώμα……...…....…16-29
2017
Έπειτα ακολούθησε άλλη μια έντονη περίοδος....................30-32 Γιατί Τουρκία;…………………………………………………..33-39 Ναι, αλλά γιατί Τουρκία; …………………...………….…..…40-55 Το πλήρες πρόγραμμα του φεστιβάλ………….…...…….....56-57 Μετά το φεστιβάλ, ένα τηλεφώνημα…………...…...………..58-69
Ευχαριστίες..……………..…………………….……...…….….……....…70-71 Τύπος.............................…..…………………………..…….…………...…72-74 Κολοφώνας………………………..…...…...…….…...……………..……76-77
Contents
Η Λίμπι Σάκερ στο δωμάτιο με τις μάσκες, στο σπίτι της. Είτε ζούσε στην Αιθιοπία είτε στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Σάκερ διατηρούσε πάντοτε ένα δωμάτιο αφιερωμένο στη συλλογή της με τις μάσκες.
Η περίοδος που προηγήθηκε ήταν ιδιαιτέρως πλούσια.
Αν
το
2013
ήταν
γεμάτο
συζητήσεις,
σκέψεις και διερεύνηση – Τι μορφή θα έπαιρνε το εγχείρημα Libby Sacer; Ποιος ήταν ο στόχος και ποια θα ήταν τα μέσα του; Ποια ήταν η Σάκερ και γιατί υπήρχε; – η αμέσως επόμενη περίοδος ήταν
γεμάτη
συζητήσεις, εικαστικές
2014-2015
δραστηριότητα. παρουσιάσεις, εκθέσεις,
Δεκάδες ομιλίες,
καλλιτεχνικές
επιτελέσεις σχημάτισαν
και τον
«Διαβατήριο εβδομήντα
ζωντανές
παραστάσεις
κύκλο
παρακαλώ».
εικαστικοί
και
εκδηλώσεων Πάνω
από
παραστατικοί
καλλιτέχνες, θεωρητικοί και επιστήμονες, συγγραφείς
και
αρχιτέκτονες
από
την
Ελλάδα και το εξωτερικό συνεργάστηκαν με το Libby Sacer Foundation για αυτή τη σειρά δράσεων.
Η ακτίνα επιρροής των εκδηλώσεων απλώθηκε σε τρία επίπεδα. Αφενός υπήρξε το περιστασιακό κοινό των εκδηλώσεων, το οποίο έφτασε τις αρκετές εκατοντάδες, αγγίζοντας ανθρώπους με πολύ διαφορετικά ενδιαφέροντα. Αφετέρου, καθώς λάμβαναν χώρα οι προγραμματισμένες εκδηλώσεις, βδομάδα τη βδομάδα και μήνα το μήνα άρχισε να δημιουργείται ένας κύκλος «θαμώνων», δηλαδή ένας πυρήνας ανθρώπων που
εμφανίζονταν τακτικά στις εκδηλώσεις μας, ακόμα κι όταν αυτές αφορούσαν πολύ διαφορετικά πράγματα, έξω από τα άμεσα ενδιαφέροντά τους.
Αν η πρώτη κατηγορία κοινού αποτελούνταν π.χ. από φίλους της ποίησης που ήρθαν για να ακούσουν την αγαπημένη τους Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουρκ, αλλά δεν επέστρεφαν για να γνωρίσουν τον Camilo Vergara, η δεύτερη – σαφώς ολιγομελέστερη – κατηγορία ενεπλάκη στις δράσεις που ενορχηστρώσαμε με μεγαλύτερη εμπιστοσύνη. Αυτοί ήταν όσοι μπήκαν στον κόπο να μπουν σε περιπέτειες, όσοι ήρθαν για ένα πράγμα, αλλά έμειναν για κάτι άλλο, όσοι ήρθαν ξανά και ξανά, ανακαλύπτοντας ανθρώπους και ιδέες που ίσως πριν να τους ήταν
άγνωστα.
Αυτό ήταν
το αγαπημένο μας κοινό. Σπάζοντας τα στεγανά του επαγγέλματος, του κοινωνικού κύκλου ή των συνηθειών τους, ήταν αυτοί που εκπλήρωσαν την επιθυμία πάνω στην οποία ήταν θεμελιωμένο ολόκληρο των πλέγμα των δράσεων «Διαβατήριο παρακαλώ». (Ο ρόλος ενός διαβατηρίου είναι
να βοηθά στο
πέρασμα από τη μία περιοχή στην άλλη.)
Πέρα όμως από τους περιστασιακούς και τους τακτικούς επισκέπτες, οι εκδηλώσεις της περιόδου 2014-15 είχαν και άλλη μία κατηγορία επιρροής: τους ίδιους τους συμμετέχοντες. Αυτοί, δεν είχαμε μόνο την εμπειρία του κάθε πράγματος που συνέβαινε ξεχωριστά, με τις εκπληρώσεις και τις εκπλήξεις του,
αλλά και μια ευρύτερη θέα τους συνολικού εγχειρήματος, των στόχων και του σκεπτικού του. Επιπλέον, ένας πυρήνας 25 περίπου ατόμων δεν συμμετείχαμε μόνον στην υλοποίηση των δράσεων αλλά και στην σύλληψή τους, στην έρευνα και στο άνοιγμα των πιθανοτήτων.
Η επίδραση που είχε αυτή
η διαδικασία επάνω μας, είναι ανυπολόγιστη.
Την ιδιαιτέρως δραστήρια για το Ίδρυμα περίοδο 2014-15, διαδέχθηκε ένα ήσυχο
2016, όπου κυριάρχησε ο αναστοχασμός και οι εσωτερικές διεργασίες για πιθανά μελλοντικά πλάνα.
Αρκετά συνέβησαν
αυτή την περίοδο αν και πιο εσωτερικά, χωρίς μάρτυρες απαραιτήτως. Ένα από αυτά, μοιραζόμαστε παρακάτω.
Ακολουθεί η διπλωματική εργασία που παρέδωσε το 2016 μία από τις συνεργάτιδες του Libby Sacer Foundation, η χορεύτρια και χορογράφος Όλγα Σπυράκη, η οποία συμμετείχε ενεργά στις συζητήσεις και τις δράσεις της προηγούμενης περιόδου.
Η εργασία παρατίθεται εδώ – ως τεκμήριο διεργασίας, ως ένα ντοκουμέντο σκέψης – σχεδόν όπως παραδόθηκε στην επιβλέπουσα καθηγήτρια (μάθημα: Θεωρίες Ταυτότητας), χωρίς επιμέλεια ή σχολιασμό από πλευράς του Ιδρύματος, αλλά με ελάχιστες παραλήψεις όπου κρίθηκε απαραίτητο.
Libby Sacer Foundation. PASSPORT PLEASE. Το ΣΩΜΑ ΔΙΧΩΣ ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΟ, ΤΟ ΕΜΦΥΛΟ ΣΩΜΑ. Εργασία, θέμα:
Μάθημα: Θεωρίες ταυτότητας: φεμινιστικό θέατρο και θέατρο των μειονοτήτων, διδάσκουσα Αγγελική Ρόζη. Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Πατρών, Φοιτήτρια επί πτυχίο Όλγα Σπυράκη, ΑΜ 838. ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2016.
2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην εργασία αυτή θα προσεγγίσουμε την φεμινιστική και μετααποικιακή θεωρία όπως αυτές εφαρμόζονται στην διοργάνωση που υλοποιήθηκε το 2014 – 2015 στην γκαλερί Cheap Art, με κεντρικό σημείο αναφοράς την αμφίφυλη και κατ’ επιλογήν της γυναίκα, Αφρικανή (στην καταγωγή), μαύρη στο χρώμα, Εβραία (στο θρήσκευμα) Λίμπι Σάκερ που απεβίωσε την άνοιξη του 2013 από γηρατειά. Οι καλλιτέχνες που συγκρότησαν την ομάδα Libby Sacer Foundation, βασίστηκαν στην ιδιαίτερη ταυτότητά της, ανάμεσα σε δύο φύλα, Εβραία μιγάδα, μια προσωπικότητα που ταξίδευε συνέχεια και ζούσε στην αφάνεια με μια ανάγκη συνεχή να προστατευτεί. Διέκριναν ότι η μητρική της περιουσία και η καλλιέργεια που όφειλε στην αστική της καταγωγή, παρείχαν μια ζωή γεμάτη, σε έναν άνθρωπο που θα μπορούσε κάλλιστα να αφανιστεί την περίοδο που έζησε, μια ζωή γεμάτη με γνωριμίες με εξέχουσες προσωπικότητες της εποχής της, μια ζωή γεμάτη με πολιτική συνείδηση και δημιουργική γραφή, πάντα όμως στα πλαίσια ανωνυμίας και αφάνειας. Η Λίμπι ήταν ένα πλάσμα χωρίς ταυτότητα – κατά τα κοινωνικά στερεότυπα. Χωρίς απόλυτα ένα φύλο που να συνδέεται με ένα χρώμα που να ταυτίζεται με μια θρησκεία… η Λίμπι έζησε μια ζωή στερεοτυπικά ελεύθερη, σαν ένα φάντασμα που πορεύτηκε για ένα χρονικό διάστημα μες τις σελίδες της παγκόσμιάς μας ιστορίας. Και ουσιαστικά περί αυτού πρόκειται – για την ομάδα που έστησε αυτή την σειρά δράσεων, η Λίμπι Σάκερ αποτελεί την αφετηρία διερεύνησης της έννοιας Ταυτότητα, της έννοιας Διαβατήριο. Με εκθέσεις, συζητήσεις και μικρές durational performances ανοίγει ένα θέμα προς συζήτηση που αφορά όλους μας: τα σύνορα που έχει χαράξει ο καπιταλισμός και ο φιλελευθερισμός, την αυταρχικότητα του πολιτικού μας παρόντος που μας προσδίδει ταυτότητα και μας ταξινομεί αυστηρά και στερεοτυπικά σύμφωνα με την θρησκεία, το φύλο, το χρώμα μας. Με σημείο εκκίνησης την Λίμπι Σάκερ, οι εκδηλώσεις επεκτάθηκαν σε μια ευρύτερη θεματική που απεικονίζει γεγονότα και συνομιλεί με καταστάσεις που αφορούν στην
σημερινή καπιταλιστική θεώρηση και κατανομή του κόσμου, μέσα από μια οπτική που θεμελιώνεται στις βασικές αρχές της μετααποικιακής θεωρίας. Η αποικιοκρατία αποτέλεσε μια συνθήκη πολιτικής εξουσίας που επιβαλλόταν από παλιές ευρωπαϊκές δυνάμεις στους υποταγμένους λαούς. Σήμερα βιώνουμε πλέον ένα διαφοροποιημένο σύστημα οικονομικής κυριαρχίας των ισχυρών έναντι των ασθενέστερων που μάλιστα στην παρούσα περίοδο που διανύουμε ως σύστημα βιώνει κρίση και με στόχο την ανάκαμψή του προκαλεί μια σειρά δράσεων και αντιδράσεων που καρποφορούν πολέμους, εμφυλίους, μεταναστεύσεις πολιτικού χαρακτήρα ή επιβίωσης. Αν και δεν ισχύει πια ο όρος «αποικιοκρατία», ο πλανήτης μας επανα-χαρτογραφείται και δημιουργούνται νέα σύνολα απάτριδων υποταγμένων λαών, ενώ ο Τρίτος Κόσμος που η παρελθούσα αποικιοκρατία δόμησε, συνεχίζει να αποτελεί απτή απόδειξη ότι δεν είμαστε όλοι πολίτες κόσμου αλλά πολίτες πρώτης δεύτερης και τρίτης κατηγορίας. Η Λίμπι Σάκερ λοιπόν αποτελεί έναν συνδυασμό στοιχείων που την καθιστούν αδύναμο κρίκο στο κοινωνικό ευρύτερο πλέγμα: είναι διεμφυλική και ταυτόχρονα ανάμεσα σε δύο φύλα επιλέγει το θηλυκό – επισφραγίζοντας έτσι μια προσωπική φεμινιστική θεώρηση της γυναικείας φύσης. Δεν έκανε παιδιά, συνεπώς η επιλογή της δεν ταυτίζεται με μια ανάγκη μεταθανάτιας ύπαρξης αλλά υποστηρίζει την Γυναίκα ως δεύτερο φύλο σε μια Πατριαρχική κοινωνία. Η φεμινιστική κριτική και το φεμινιστικό κίνημα έχει επιδιώξει την διερεύνηση της γυναικείας αντίληψης και φύσης ευρύτερα και πέρα από μια επιθετική αντιπαλότητα με τον ανδρικό κόσμο. Ταυτόχρονα ή Λίμπι γεννημένη στην Αφρική, μιγάδα στο χρώμα, κατατάσσεται αυτομάτως στον Τρίτο Κόσμο, στον οποίο όμως η μητέρα της, μια αστή από Ευρωπαϊκή οικογένεια καλλιεργημένη γυναίκα, μεταβίβασε μαζί με το συγγενικό αίμα, μια εθνική ταυτότητα Ευρωπαϊκή, μια θρησκευτική ταυτότητα επικρατούσα. Η Λίμπι λοιπόν εκφράζει a priori με την ύπαρξή της, ένα κράμα φύλων θρησκειών και χρωμάτων, ένα πλάσμα αποτύπωσης της φεμινιστικής και μετααποικιακής θεωρίας, και για τους λόγους αυτούς, μια ιδανική αφετηρία διαλεκτικής πάνω στην έννοια της ταυτότητας και του διαβατηρίου, της πατρίδας και των συνόρων. Ανάμεσα στις παραστατικές δράσεις που υλοποιήθηκαν στα πλαίσια της διοργάνωσης της Libby Sacer Foundation, θα σταθούμε σε δύο που με την θεματική τους και τον τρόπο υλοποίησής τους, βλέπουμε ότι έχουν στοιχεία και ταυτότητα φεμινιστικού θεάτρου και θεάτρου που μιλά για την ιστορική έναντι της θρησκευτικής και της εθνικής ταυτότητας. Για να διερευνήσουμε όμως και να αναγνώσουμε με συνέπεια τις 2 performances, αρχικά θα πρέπει να σταθούμε στους όρους βάση των οποίων θα γίνει η ανάγνωσή μας. Προχωρούμε λοιπόν οριοθετώντας τις έννοιες φεμινιστικής και μεταποικιακής θεωρίας, αλλά και του «Μεταποικιακού Φεμινισμού».
3. ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΠΟΙΚΙΑΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Η μεταποικιακή όπως και η φεμινιστική θεωρία αποτελούν θεωρίες με εύρος διαλεκτικό και ιστορική διαδικασία εξέλιξης και εμβάθυνσης. Εμείς θα σταθούμε σε έναν βασικό ορισμό τους, προκειμένου να συσχετίσουμε αυτές με την έμπρακτη απόδοσή τους στα δείγματα παραστάσεων που θα εξετάσουμε, όπως επίσης θα τις επεξεργαστούμε με βάση την έννοια της Ταυτότητας του ατόμου. Στα πλαίσια αυτά θα επεξεργαστούμε αρχικά την μεταποικιακή θεωρία. Σε έναν κόσμο με Κράτη που κυριαρχούν έναντι άλλων - Κράτη που έχουν και Εθνική υπόσταση – και ταυτόχρονα σε μια εποχή όπου η παγκοσμιοποίηση επήλθε με στόχο να ενοποιήσει ή μάλλον να ομογενοποιήσει, ενδεχομένως η μεταποικιακή θεωρία αποτελεί πλέον μια ιστορική θεώρηση της προγενέστερης αποικιακής πολιτικής λαών που προσδοκούσαν να καθυποτάξουν ασθενέστερες χώρες προς δική τους ενδυνάμωση και εξέλιξη. Η αποικιοκρατία αποτελούσε μια μορφή ιμπεριαλισμού, με σχέσεις εξουσίας και εκμετάλλευσης. Οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες υπηρετούν τα πιο ισχυρά κεφαλαιακά κράτη. Η μεταποικιακή θεωρία επιζητεί την διαφοροποίηση, οραματίζεται το μετααποικιακό έθνος όπου η ανεξαρτησία επικρατεί της όποιας σχέσης ισχυρού και ασθενούς. Σύμφωνα με την Μεταποικιακή θεωρία, η αποικιακή πολιτική καταδικάζεται. Και κριτικά χαρακτηρίζεται αποτυχημένη. Κύριος λόγος είναι οι πολιτιστικές, πολιτισμικές ιδιαιτερότητες κάθε κράτους – έθνους οι οποίες δεν νοείται να αφανιστούν προς χάριν μιας ισχυρότερης χώρας που το ελέγχει. Η Μεταποικιακή θεωρία ομιλεί για την σημασία της ταυτότητας όπως αυτήν ορίζει ο χώρος αλλά και η πολιτιστική/εθνική καταγωγή. Υποστηρίζει την ανεξαρτησία και την συνύπαρξη σε πλαίσια που ισότιμα βιώνουν και συμβιώνουν κράτη διαφορετικών θρησκευτικών πεποιθήσεων, φυλετικής ταυτότητας και πολιτισμικών παραδόσεων. Ιστορικά υπήρξαν αντιαποικιακά κινήματα αντίστασης στην αποικιακή πολιτική ισχυρότερων χωρών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Αφρική και κινήματα αντίστασης έναντι των Γάλλων αποικιοκρατών. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η δράση γυναικών στα κινήματα αυτά. Υπήρξαν ισότιμα ενεργές με επαναστατική δράση ακόμα και ένοπλη στο πλάι των ανδρών επαναστατών. Ο Φεμινισμός λοιπόν αποτελούσε μια έμπρακτη εφαρμογή στα πλαίσια αντιαποικιακής δράσης. Οι γυναίκες με την διττή τους υπόσταση ως έμφυλα και αποικιακά υποκείμενα, σε συνθήκη δράσης που αποτυπώνει την μετααποικιακή θεωρία, επιτύχαιναν να συμβιώνουν με τους άνδρες επί ίσοις όροις, και στο σημείο αυτό διακρίνουμε την δυνατότητα οι δύο θεωρίες που εξετάζουμε να αφομοιώσουν η μία την άλλη. Ισχύει όμως ταυτόχρονα ότι ο φεμινισμός δεν συνδέεται άρρηκτα με την μετααποικιακή θεωρία εφόσον δεν συνυπάρχουν άνδρες και γυναίκες σε πλαίσια εφαρμογής αυτής. Μια φεμινίστρια δεν είναι απαραίτητα και εθνικίστρια, ένας εθνικιστής δεν είναι απαραίτητα φεμινιστής. Την ίδια στιγμή όμως μια αντι ιμπεριαλιστική ιδεολογία ασπάζεται την ισότητα και τίθεται ενάντια της καταπίεσης σε κάθε περίπτωση. Από την άλλη… μια πατριαρχικά δομημένη κοινωνία που αποκτά συνείδηση διεθνιστική καθώς μάχεται ενάντια της καταπίεσης από έθνη σε έθνη, παραμένει στις δομές της μια Πατριαρχική κοινωνία. Το
φύλο έχει ιεραρχηθεί. Προχωράμε λοιπόν στην ερμηνεία της φεμινιστικής θεωρίας, αντιλαμβανόμενοι ότι οι γυναίκες δεν είναι άπατρις. Ο φεμινισμός διεκδικεί για τις γυναίκες ισότιμη διαχείριση και ίσα δικαιώματα έναντι των ανδρών. Υπάρχουν όμως ζητήματα σεξουαλικότητας, βιολογικής διαφοροποίησης που εκ των πραγμάτων δεν αφορούν στην εθνική ταυτότητα αλλά οριοθετούνται σε πλαίσια ιστορικών – πολιτιστικών και θρησκευτικών ταυτοτήτων και παραδόσεων. Τι συνιστά λοιπόν την έννοια Μεταποικιακός Φεμινισμός; Θα βασιστούμε σε αυτό το σημείο πολύ στην Deepika Bahri και το κείμενό της με τίτλο Feminism in/and postcolonialism, όπου οριοθετείται η Φεμινιστική κριτική σε σύνδεση με την Μετααποικιακή κριτική βασίζοντας την οριοθέτηση αυτή σε εννοιολογικά κατασκευάσματα όπως η «Αναπαράσταση» η «ουσιοκρατία», «η Γυναίκα του Τρίτου Κόσμου» και η «ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ». Η Spivak όπως αναφέρεται στο άρθρο αυτό μας παραθέτει με πολύ εύστοχο τρόπο την σημασία όλων αυτών των εννοιών στα πλαίσια της μεταποικιακής και φεμινιστικής θεωρίας. Μιλά για την αναγκαία στάση αποστασιοποίησης όταν μιλεί ως Ινδή ή ως Γυναίκα ή ως Φεμινίστρια , μιλά για την μέθοδο της αναπαράστασης όπου ουσιαστικά παρουσιάζει – εκπροσωπεί την στιγμή που μιλά την όποια ταυτότητά της. Γιατί ισχύει ότι την ίδια στιγμή συμβιώνουν μέσα της πολλές υποκειμενικότητες - «ένα πράγμα δεν είναι μόνο ένα πράγμα». Η ουσιοκρατία, αποτελεί μια στρατηγική ανάδειξης μιας «μειονοτικής» ομάδας – που οι άνθρωποι που την αποτελούν είναι λογικό να διαφέρουν σε χαρακτηριστικά στοιχεία - παρουσιάζοντας κάποιες κοινές ιδιότητες ως σταθερές ιδιότητες ομαδικές και αμετάβλητες και εκ φύσεως δεδομένες. Η Γυναίκα του Τρίτου Κόσμου είναι η γυναίκα που τα σημεία καταπίεσής της συνδέονται άρρηκτα με την εθνική της ταυτότητα και ενδεχομένως κάποιες απαράβατες αρχές που επιβάλλονται μες από την θρησκεία του λ αού της. Είναι ως επί το πλείστον η γυναίκα της Ανατολής καθώς η Γυναίκα της Δύσης θεωρείται πιο εκ – πολιτισμένη μέσα σε μια πιο εκ – πολιτισμένη πραγματικότητα. Καταλήγουμε σε μια έννοια που αφομοιώνει όλες τις προηγούμενες για να τις αναγνώσουμε με πιο βαθιά κατανόηση: Η έννοια της Παγκοσμιοποίησης σε συνδυασμό με την πολιτική αντίληψη του χώρου, του εδάφους, όπως έχει χαρτογραφηθεί ο πλανήτης μας και στις μέρες μας επανα - χαρτογραφείται με τρόπο οδυνηρό. Ένας άνθρωπος χαρτογραφείται καταρχάς από την σεξουαλική του ταυτότητα, ως ατομικότητα, και εν συνεχεία ως μέρος έθνους, ως γονιδιακός φέρων παραδόσεων, θρησκείας και γλώσσας, ως πολίτης της γης στην οποία γεννήθηκε. Στο καπιταλιστικό καθεστώς που μας διέπει, ο άνθρωπος μετακινείται και μάλιστα μετακινείται από ανάγκη, από πείνα, γιατί δεν υπάρχει τροφή στον τόπο του, γιατί η χώρα του είναι φτωχή και η βιωσιμότητα αμφισβητήσιμη, γιατί η γη που τον γέννησε και αποτελεί το σπίτι του, είναι πεδίο μάχης και βομβαρδισμών. Την ίδια στιγμή ο φιλελευθερισμός άνοιξε τα σύνορα για τους ανθρώπους παρακινώντας τους να υπάρξουν πολίτες του κόσμου, δημιουργώντας μια νέα οπτική για τον άνθρωπο ως κομμάτι πολυσύνθετης κοινωνίας που όμως είναι κοινωνία για όλους… άλλωστε σε ποιο
σπίτι δεν έχουμε coca cola (στην Madaya της Συρίας βέβαια σήμερα εν έτι 2016, οι άνθρωποι πεθαίνουν από την πείνα, και σίγουρα δεν έχουν coca cola στα ψυγεία τους.) Η Φεμινιστική Μετααποικιακή Θεωρία λοιπόν όχι απλά ευσταθεί σαν όρος αλλά και ταιριάζει απόλυτα στην κοινωνική και πολιτική μας επικαιρότητα. Μιλάμε για Ταυτότητα και συνάμα μιλάμε για Διαβατήριο. Η Γυναίκα φέρει και την εθνική της ταυτότητα καθώς το χρώμα, η θρησκεία και ο τόπος γέννησής της, ειδικά στις μέρες μας αυτά καθιστούν τους όρους ύπαρξης και συνύπαρξής της σε παγκόσμια πλαίσια. Η Λίμπι Σάκερ είναι φορέας των παραπάνω εννοιών. Είναι κατ επιλογήν γυναίκα, είναι μια μιγάδα (Αφρικανή κατά το ήμισυ) Εβραία, και τυχαίνει να απόγονος οικογένειας μεσοαστικής με καλλιέργεια και κριτική σκέψη, διαλεκτική δύναμη και δυνατότητα επιβίωσης χάρις στην οικονομική ταξική της σφραγίδα. Με αφετηρία την Λίμπυ Σάκερ η σειρά εκδηλώσεων τιτλοφορείται ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΟ ΠΑΡΑΚΑΛΩ και δίνει το έναυσμα για προβληματισμό & συζητήσεις όπου η φεμινιστική & μετααποικιακή θεωρία αποτελούν βάση και σημείο αναφοράς.
4. PROJECT LIΒBY SACER – θεματικές, έκθεση. «Η ομάδα Libby Sacer Foundation εκκινεί έναν διάλογο … για τα ζητήματα που η Λίμπυ Σάκερ σωματοποιεί, τις καταβολές και τα φαντάσματά μας. Η επτάμηνη ενότητα δράσεων Διαβατήριο Παρακαλώ … αναφέρεται σε οριοθετήσεις και περιορισμούς του σώματος, του χώρου , της ταυτότητας, και στην έννοια της Διαμεσολάβησης στην τέχνη και στην ίδια την ζωή.» (Καταπίστευμα/ Το αρχείο της Λίμπυ Σάκερ, ηλεκτρονική διαδικτυακή έκδοση ISSUU. http://issuu.com/libbysacerfoundation/docs/katapistevma_gr ) Οι δράσεις ξεκίνησαν τον Απρίλιο του 2014 με εναρκτήριο γεγονός την έκθεση με τίτλο ΚΑΤΑΠΙΣΤΕΥΜΑ όπου παρουσιάστηκαν «αυθεντικά αντικείμενα» από το αρχείο της Σάκερ, «ανακατασκευές και αντίγραφα» αντικειμένων του αρχείου της, και δημιουργικές προσεγγίσεις στα εκθέματα, με βάση το αρχείο της. Εν συνεχεία με την Θεματική με τίτλο ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ/ GHOST SONGS, ξεκίνησε μια σειρά δράσεων: υλοποιήθηκαν παρουσιάσεις καλλιτεχνών και Συζητήσεις με θέματα όπως την Οικογένεια ως ιδεολογικό μηχανισμό, τον Δημόσιο χώρο και την διαδήλωση, το Φάντασμα του Έθνους, τον Τρόμο και Ρομαντισμό. Η έκθεση ανανεώθηκε με νέες δημιουργίες εικαστικές που βασίζονταν στην έννοια Φάντασμα, ενώ υλοποιήθηκε νέος κύκλος performances. Απ' τα φαντάσματα της Ιστορίας ως τα προσωπικά μας φαντάσματα, εκείνο που στοιχειώνει, που επιμένει να υπάρχει ανεξάρτητα από το χώρο και το χρόνο, και
παραμένει αόρατο παρά τις εμφανίσεις του, αποτελεί κομμάτι της ταυτότητάς μας. Τα φαντάσματα μπορούν να κρύβονται ή να αποκαλύπτονται, διαπερνόντας τοίχους και αιώνες, παραβαίνοντας όρια και περιορισμούς, και ολοκληρωτικά περιφρονώντας κάθε είδους Διαβατήρια. Όσα και αν τους ζητάμε εκείνα δεν ανταποκρίνονται, διατηρούν άκρα αυτοδιάθεση και το κυρίαρχο έμβλημα της εξουσίας: να μας βλέπουν ακόμα κι όταν εμείς δεν μπορούμε να τα δούμε. Ποια είναι τα φαντάσματα που μας «στοιχειώνουν», μας συγκροτούν, μας εξουσιάζουν, μας συντροφεύουν, μας παιδεύουν, μας απελευθερώνουν; Ποια είναι η φωνή τους, καλά κρυμμένη μέσα στη δική μας φωνή; Εμφανίζονται ερήμην μας, τα απόθεσαν άλλοι σε εμάς ή τα εγκάλεσαν οι σκέψεις κι οι επιλογές μας; Μας στοιχειώνουν ερωτήματα που παραμελήσαμε να θέσουμε ή τα ανεπίλυτα προβλήματα; Παραδοσιακά για να μπορέσει μια οντότητα να στοιχειώσει το παρόν πρέπει πρώτα να πεθάνει, να γίνει παρελθόν. Ο θάνατος είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την υπέρβαση των περιορισμών της ύλης. Και παραδόξως, είναι ακριβώς η επαναφορά των φαντασμάτων στη ζωή, η έκθεσή τους στο φως του τρέχοντος χρόνου, που τελικά δύναται να τα αποστομώσει, να τα παραλύσει και να τα καταστήσει οριστικά νεκρά. Όμως πώς θα βρίσκαμε το δρόμο μας και ποιοι θα ήμασταν χωρίς αυτά; Αν μια αλήθεια είναι αυτό που αρνείται τη λήθη, τότε τι γίνονται οι αλήθειες που ξεχνιούνται; Υπάρχουν φαντάσματα που τρέφουμε ευχαρίστως την παρουσία τους; Ποια θα προτιμούσαμε να ξεφορτωθούμε και πώς; Και εν τέλει, για ποια φαντάσματα μιλάμε;
Η βασική ομάδα που εκπροσωπούσε το Libby Sacer Foundation και διοργάνωσε την σειρά δράσεων, όρισε τις θεματικές τους και συγκέντρωσε τους συμμετέχοντες εικαστικούς και περφόρμερ, αποτελείτο από τους Μυρτώ Σταμπούλου, Ευγενία Τζιρτζιλάκη, Δημήτρη Χαλάτση. Το κείμενο που παραθέτουμε παραπάνω αποτελούσε το κείμενο του διαδικτιακού δελτίου τύπου που παρουσίαζε την ενότητα δράσεων ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ (https://www.facebook.com/LibbySacer/photos/pb.526505937467641.2207520000.1452201929./599074660210768/?type=3&theater ). […] Οι παραστάσεις όλες είχαν ως κοινά χαρακτηριστικά: 1. την αφετηριακή μορφή του αμφίφυλου με επικρατέστερο στοιχείο το θηλυκό έναντι του αρσενικού, και 2. Την εκκίνηση της performance με «αφορμή» την έννοια της εθνικής-φυλετικής ιδιαιτερότητας που έφερνε ως συνέπεια την συνεχή μετακίνηση από χώρα σε χώρα ή την αναγκαστική μετανάστευση. Επίσης όλες οι performances ήταν durational, μικρής διάρκειας ώστε να επαναλαμβάνονται πχ ανά ώρα την ημέρα που παρουσιάζονταν, πλην της Linda/ Prima Vista που υλοποιήθηκε ως ξεχωριστή παραστατική δράση με κοινό, και είχε διάρκεια περίπου 40 λεπτά. Τέλος, πάντα υπήρχε ένας συσχετισμός με τα αντικείμενα έκθεσης και διάδραση του περφόρμερ με το κοινό και τον χώρο.
5.LIΒBY IDENTITY – representation – essentialism. ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΟ ΠΑΡΑΚΑΛΩ – όλες οι δράσεις επικεντρώνονταν σε μια μορφή στερεοτυπικά ατυχή. Με σεξουαλικότητα μη αποδεχτή, με μαύρο χρώμα και εβραϊκή θρησκεία, η Λίμπυ εκπροσωπούσε a priori ένα σύνολο μειονοτικών ομάδων, ενώ ταυτόχρονα ο τρόπος που έζησε τη ζωή της και οι επιλογές της εκφράζουν μια κριτική και πολιτική τοποθέτηση έναντι του κοινωνικού καθεστώτος. Εδώ είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι η Λίμπυ ήταν ένα πρόσωπο πλαστό, μια κατασκευή από τους τρεις βασικούς διοργανωτές των δράσεων, γεγονός που αποκαλύφθηκε καιρό μετά την λήξη της έκθεσης. Η επιλογή της δημιουργίας λοιπόν της Λίμπι Σάκερ μπορεί να θεωρηθεί μια ιδανική επιλογή αναπαράστασης, καθώς σα μορφή συγκεντρώνει κύρια στοιχεία διαφορετικών μειονοτικών ομάδων. Η ουσιοκρατία αποτελεί λοιπόν κύριο στοιχείο σε αυτό το συμβολικό χαρακτήρα. Η Λίμπυ ισορροπεί ανάμεσα σε ταυτότητες και προβάλλει την δύναμη της επιλογής ακόμα και με την πολυσύνθετη υπόσταση που έχει. Ζει στην αφάνεια – λογικό καθώς θα κινδύνευε η ζωή της αν εξέθετε όσα είναι πιο συχνά και καθημερινά. Οι έδρες της εναλλάσσονται και αποτελεί μια ιδιαίτερη νομαδική μορφή. Το διαβατήριό της είναι η πολυσύνθετη φύση της που η ίδια την έχει αποδεχθεί και προστατεύει. Οι δύο performances που θα αναφέρουμε και παρακάτω δομούνται βάση της πολυσύνθετης ταυτότητας ενός πλαστού προσώπου, και ομιλούν για την πολυσύνθετη παγκόσμια πραγματικότητα όπου πολιτικές υπηρετούν κατεστημένα, όπου κατεστημένα ορίζουν έθνη, όπου έθνη δομούνται από κοινωνίες, όπου οι κοινωνίες ορίζονται από Πατριαρχικά μοντέλα, και όπου όλα αυτά συντελούν σε μια απάνθρωπη ανακατανομή γης, στην διαμόρφωση ενός λυπηρού Άτλαντα που απαριθμεί ομάδες ανθρώπων σε συνεχή διαδικασία μετανάστευσης, αλλά και πτώματα – θύματα της εθνικής τους ταυτότητας, θαμμένα σε βυθούς ωκεανών που αποτελούν μια ακόμα άβατη «γη του κανενός». Όλη η σειρά δράσεων του Libby Sacer Foundation υλοποιήθηκε την περίοδο που ήδη στην Συρία είχαν ξεκινήσει οι βομβαρδισμοί. Αυτό το γεγονός είχε ως αποτέλεσμα την ανάγκη για την σύνθεση της μίας performance στην οποία θα σταθούμε με τίτλο Ίχνη. Ταυτόχρονα, όλη η λογική με την οποία οικοδομήθηκε η σειρά δράσεων, οδήγησε στην τελική διαδραστική σε σχέση με το κοινό performance, με τίτλο Linda/ Prima Vista. Στην Λίντα, πάλι βάση αποτελεί η αφήγηση μιας γυναίκας που έχει μεταναστεύσει για οικονομικούς λόγους. Και στις δυο παραστάσεις το Σώμα που αναπαριστά – στη μια περίπτωση κινητικά όπου επιβεβαιώνεται με την παρουσία της, στην άλλη περίπτωση διανοητικά, καθώς ακούμε τη συνέντευξη που έχει δώσει η Λίντα, ένα υπαρκτό πρόσωπο – είναι ένα Σύμβολο που θέτει επί τάπητος την έννοια των συνόρων, της μετανάστευσης, της πατρίδας, του διαβατηρίου, της Ταυτότητας. Η Λίμπυ γίνεται φορέας ανθρώπων δίχως όνομα συγκεκριμένο μα με κοινά χαρακτηριστικά που δηλώνουν απόντες ένεκα ενός ιμπεριαλιστικά απάνθρωπου παρόντος.
6. PERFORMANCES. TRACES. LINDA PRIMA VISTA. Η performance με τίτλο ΊΧΝΗ/TRACES, βασίστηκε στην έννοια της ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ και του ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΟΥ. Μεγάλα κομμάτια από λευκό χαρτί ήταν απλωμένα στο πάτωμα σαν στενοί διάδρομοι, ενώ δίπλα ήταν τοποθετημένα δοχεία με μελάνι όπου μπορούσε ο επισκέπτης του χώρου να τοποθετήσει σημεία του σώματος του και μετά να δημιουργήσει αποτυπώματα όποιας μορφής ήθελε στα χαρτιά. Έτσι οι θεατές διαμόρφωναν τα δικά τους Ίχνη στο έδαφος. Εν συνεχεία εμφανιζόταν η χορεύτρια με ένα λευκό φόρεμα, συμβολίζοντας ένα φάντασμα, ενδεχομένως την άυλη μορφή της Λίμπυ που «βαδίζει» πάνω στα ίχνη του κόσμου. Το κύριο στοιχείο της performance ήταν όμως το ηχητικό: καθ όλη την διάρκεια που η «Λίμπυ» ήταν παρούσα στο χώρο, και η κίνησή της συσχετιζόταν με τα ίχνη, ακουγόταν ηχογραφημένο υλικό που το συνέθεταν η ομιλία του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ, ειδήσεις και ανταποκρίσεις από Γάζα, Συρία και Αμερική, και ταυτόχρονα διαφημιστικά σποτάκια ραδιοφωνικά κυρίως στα αγγλικά, που διαφήμιζαν προϊόντα προβάλλοντας το πρότυπο της επιτυχημέ-να μεσοαστικής λευκής πατριαρχικής οικογένειας, που κατά το διαφημιστικό δοκούν αποτελεί και την μόνη υγιή ένδειξη ζωής στον πλανήτη μας. Η δράση αυτή είχε διάρκεια 10 λεπτά, και ολοκληρωνόταν με την αποχώρηση της «Λιμπυ» από τον χώρο κουλουριάζοντας το σώμα της με τις λωρίδες χαρτί και φεύγοντας μαζί τους, για να τοποθετηθούν νέες λωρίδες λευκές. ‘Η LINDA PRIMA VISTA, βασιζόταν στο βιβλίο: *«Συζητώντας με τη Λίντα», επιμέλεια Ελένη Συρίγου-Ρήγου, εκδ. Ανοιχτά Σύνορα, όπου μια Αλβανίδα μετανάστρια μιλά για την ζωή της και η Ελένη Συρίγου καταγράφει τα λεγόμενά της. Ένα κείμενο-ντοκουμέντο λοιπόν χρησιμοποιείτο σε επιτέλεση από κοινού. Υπήρχαν συμμετέχοντες περφόρμερ που είχαν κατεύθυνση να συμμετέχουν στα πλαίσια καθοδήγησης του κοινού και στήριξης αυτού στην πρόθεσή του καθένα να συμμετάσχει στην διαδικασία. Ο χώρος οριζόταν και χωριζόταν από ένα πανί. Πίσω του είχαν τοποθετηθεί ένα τραπέζι, μια καρέκλα κι ένα φως. Το κείμενο της απομαγνητοφωνημένης συνέντευξης της Λίντα ήταν απλά τοποθετημένο στο τραπέζι και όποιος ήθελε από το κοινό, μπορούσε να πάει πίσω από το πανί και να διαβάσει ο ίδιος φωναχτά και απευθυνόμενος στο κοινό, απόσπασμα από το κείμενο, prima vista. Απ' την άλλη μεριά του πανιού βρίσκονταν οι καρέκλες των θεατών. Έτσι, δεν φαίνονταν οι αναγνώστες, μόνο η σκιά τους. Κι ενώ το πανί προσφέρει σε όσους διαβάζουν μια ενθαρρυντική ανωνυμία, βοηθά και όσους ακούν: «Έχουμε τα μάτια για τα ψέματα και τα αυτιά για την αλήθεια», έλεγε ο Βολτέρος. Ίσως τα λόγια της Λίντας ακουστούν καλύτερα έτσι. (απόσπασμα από το δελτίο τύπου για την συγκεκριμένη δράση). Και στις δύο επιτελέσεις το Σώμα είναι παρόν –κατ επιλογήν με θηλυκή επικρατέστερη μορφή στην πρώτη περίπτωση σε μια αμφίφυλη διάσταση σεξουαλικά και άυλη πραγματιστικά, στην δεύτερη περίπτωση σε μια διάσταση
εκφερόμενου λόγου όπως αυτός εκφράζει βιώματα γυναίκας, μάνας όσο και κόρης που όμως ο λόγος αυτός εκφέρεται από οποιονδήποτε άνδρα ή γυναίκα. Στην πρώτη περίπτωση το Σώμα λειτουργεί ως διαμεσολαβητής ανάμεσα στο ίχνος το παρόν και οπτικό και το ίχνος παρελθόν και παρόν ηχητικό. Και στις δύο περιπτώσεις στηρίζουν την επιτέλεση δομικά και δραματουργικά οι έννοιες των συνόρων, της χαρτογράφησης, της εθνικής ταυτότητας έναντι μιας εποχής παγκοσμιοποίησης και ενός καπιταλιστικού συστήματος. Το θηλυκό φύλο σε συνδυασμό με την ταυτότητα της γυναίκας ενός Τρίτου ατυχούς κόσμου, αποτελούν δεδομένα του υποκείμενου αναπαράστασης προβάλλοντας έτσι σύνολα μειονοτικών ομάδων ως προς τις κοινές τους ιδιότητες. Με κύριο κώδικα λοιπόν το Σώμα και εν συνεχεία τον ήχο – τον λόγο και την εικόνα– τη σκιά, υλοποιούνται δύο επιτελέσεις που συν – ομιλούν με τον θεατή για την Ταυτότητα, το Διαβατήριο ημών των Ανθρώπων. 7. ΤΑ ΣΩΜΑΤΑ ΔΙΧΩΣ ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΟ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΟΥ Το σώμα της Λίντα μεταβιβάζεται σε όλους, σε κάθε αναγνώστη και σε κάθε ακροατή. Οι αναμνήσεις και τα βιώματά της εξομοιώνονται με τον καθέναν που μετέχει στην επιτέλεση. Εδώ επιτυγχάνεται κάτι σημαντικό: καθένας από εμάς αντιλαμβάνεται σε τι βαθμό τον αφορούν καταστάσεις που μπορεί να τις θεωρούσε μη οικίες. Τυχαία αποτελεί γένος μια χώρας που βρίσκεται σε συγκεκριμένη θέση οικονομικά και γεωγραφικά, και του αναλογούν εμπειρίες που τις καθιστά δεδομένες η ταυτότητά του – εθνική - θρησκευτική, οικονομική και γεωγραφική. Στην επιτέλεση όπου ένα άυλο παρελθόν σώμα βαδίζει στα ίχνη μιας παρούσας πραγματικότητας, έχουμε ένα σώμα χωρίς διαβατήριο και πάλι, χωρίς στερεοτυπικά δεδομένο φύλο, αλλά θήλυ στα πλαίσια μιας συνειδητής επιλογής, που αφουγκράζεται την κρίση του διεθνούς συστήματος με την αποστασιοποιημένη δύναμη της πολυσύνθετης ταυτότητάς της η οποία της στερεί δεδομένη εθνική ιδιοσυγκρασία. Είναι σημαντικό εδώ να αναφερθεί ότι στον πρώτο κύκλο της έκθεσης, συνέβαινε μια durational performance σημαντική και εισαγωγική για τις δύο μεταγενέστερες που εξετάζουμε. Αποτελούσε μια 10λεπτη «εμφάνιση» της Λίμπυ στον εκθεσιακό χώρο, που μες τη σιωπή ικανοποιούσε κάποιες από τις βασικές φυσικές ανάγκες της και ανάγκες ασφαλείας: την δίψα, την ανάγκη για τροφή, τον ύπνο, την στέγη και την θέρμανση. Τις ικανοποιούσε όμως όλες σε πλαίσια Ευχαρίστησης, δηλαδή εμφανιζόταν με ράθυμο βήμα και καθόταν δίπλα στο μπαλκόνι για να τη λούσει το ζεστό φως, έπινε λίγο κονιάκ και έτρωγε ένα μικρό κομμάτι σοκολάτας, χάζευε έξω τον κόσμο και έκλεινε τα μάτια σαν να βουτούσε σε έναν ελαφρύ και σύντομο ύπνο. Η περφόρμερ ήταν μια αδύνατη μορφή με κίνηση τόσο ανδρική όσο και γυναικεία, ντυμένη με ανδρικά ρούχα αλλά με μακριά μαλλιά και παιδικό ουδέτερο πρόσωπο. Στόχος ήταν να παρουσιαστεί στο κοινό το Σώμα που συμβολίζει την Λίμπυ και το ιδεολόγημα την κριτική σκέψη πίσω από την Λίμπυ. Με αφετηρία λοιπόν το Σώμα αυτό που συστηνόταν στο κοινό, σαν συνέχεια φυσική μιας αλυσίδας εξιστόρησης και αναπαράστασης, προέκυπταν οι επόμενες παραστάσεις, με τελική την Linda, Prima Vista.
Το Σώμα με τα δύο φύλα και την ανέντακτη ταυτότητα, το Σώμα δίχως διαβατήριο αποτελούσε το ιδανικό μέσον και σύμβολο για να επιτευχθεί αναπαράσταση με αναφορά σε θέματα φεμινιστικής και μετααποικιακής κριτικής.
8. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η Libby Sacer δημιουργήθηκε για να εξιστορηθεί μες από τον βίος της ο βίος μας. Σημαντικό πολύ στοιχείο της σειράς δράσεων είναι ότι αποκαλύφθηκε μετά την λήξη των δράσεων το γεγονός ότι ήταν ένα πλαστό πρόσωπο. Όλοι οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες το γνώριζαν ασφαλώς εξαρχής, αλλά συνεργάστηκαν στο να τηρηθεί μυστική η αλήθεια και να επιτευχθεί μια αληθοφανής παρελθούσα ζωή της. Χρειάστηκε λοιπόν να κατασκευαστεί μια μορφή που να έχει συγκεντρωμένα στοιχεία που την κατατάσσουν σε μειονοτικές ομάδες, σε συνδυασμό με μια αστική καταγωγή και καλλιέργεια που διασφάλιζαν την επιβίωσή της, δεδομένων όλων αυτών των χαρακτηριστικών στα ιστορικά πλαίσια των γεγονότων του 20ου αιώνα. Ένα Σύμβολο ποιήθηκε λόγω της σεξουαλικής, εθνικής, φυλετικής και κοινωνικής του ταυτότητας. Ποτέ όμως δεν ερμηνεύτηκε ως σύμβολο αλλά ως ένας άνθρωπος που έζησε, και η ζωή του αποτελεί διδαχή και πεδίο προβληματισμού και διαλόγου. Η Λίμπυ Σάκερ ανοίγει ζητήματα Χώρου, συνόρων, Διαβατηρίου. Η σειρά Δράσεων με τον τίτλο ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΟ ΠΑΡΑΚΑΛΩ εγείρει το ενδιαφέρον του αποδέκτη στην επαναδιαπραγμάτευση με την ιδιότητα που φέρει ως πολίτης κόσμου, σε έναν κόσμο που είναι κατανεμημένος, με κατηγοριοποιήσεις ανθρώπων σύμφωνα με το φύλο, το χρώμα, το γένος, την θρησκεία, τις ρίζες τους. … η Φεμινιστική Κριτική και η Μετααποικιακή Κριτική παραμένουν επίκαιρες και καθώς οι παραστατικές τέχνες αποτυπώνουν την επικαιρότητα με στιγμιαία δημιουργία αλλά διαχρονική ισχύ μεταβίβασης σκέψεων και προβληματισμών, πλέον έχουν ενσυνείδητη αναφορά στις θεωρίες αυτές, ακόμα και με έναν τρόπο ακτιβιστικό, διεκδικώντας ίσως μια νέα «τάξη πραγμάτων» ή έστω διατυπώνοντας με έναν τρόπο ανθρώπινο ( και όχι απαραίτητα ανθρωπιστικό) τι συμβαίνει, τι συμβαίνει απτά, σκληρά, πραγματικά. Οι τέχνες αποτελούν ένα πεδίο πολύτιμο για πολιτική τοποθέτηση και έκφραση. Άλλωστε δεν γίνεται η τέχνη να παράγει δίχως να αλληλεπιδρά με την κοινωνία μες από την οποία προκύπτει καις την οποία απευθύνεται. Και ιδιαίτερα στην εποχή μας, ύστερα από τόσα χρόνια ύπαρξης της Γηραιάς μας Ηπείρου αλλά και όλων των ηπείρων του πλανήτη μας, είναι ευδιάκριτος ο συσχετισμός των κοινωνικών μας ζητημάτων με το ευρύτερο σύστημα που μας διέπει. Αυτό το σύστημα οφείλουμε να κατανοήσουμε, να ερμηνεύσουμε, να καταδείξουμε.
Ένας σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας, με πολιτική ακτιβιστική δράση και θέση, ήταν ο Χάρολντ Πίντερ, με του οποίου τα λόγια (από την μαγνητοφωνημένη ομιλία του την οποία έστειλε όταν τον κάλεσαν για την παραλαβή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας 2005) είναι μάλλον ένας επίλογος ιδανικός: «Πιστεύω ότι παρά τα τεράστια, υπαρκτά εμπόδια, υψίστης σημασίας υποχρέωση που μας αφορά όλους, εμάς τους πολίτες, είναι να έχουμε ατρόμητη, απαρέγκλιτη, άγρια πνευματική αποφασιστικότητα για να ορίσουμε την πραγματική αλήθεια της ζωής μας και της κοινωνίας μας. Είναι επιτακτική ανάγκη. Εάν μια τέτοια στάση δεν ενσωματωθεί στο πολιτικό μας όραμα δεν έχουμε καμία ελπίδα να αποκαταστήσουμε ό,τι σχεδόν έχουμε χάσει: την ανθρώπινη αξιοπρέπεια … η αποφασιστικότητα για την οποία μιλεί αποτελεί ανάγκη επιτακτική για μας και σήμερα. Και η θεατρική σύμβαση ένα μέσο ιδανικό για να την εμφυσήσουμε στους συνανθρώπους μας.
Όλγα Σπυράκη, ΑΜ 838, 16 Ιανουαρίου 2016.
9.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ «Μεταποικιακή Θεωρία, μια ιστορική εισαγωγή», Robert J. C. Young, μετάφραση Γιώργος Δεμερτζίδης, επιστημονική επιμέλεια Βασιλική Καραγιάννη, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2007. «Εισαγωγή στην φεμινιστική κριτική», Peter Barry, Γνωριμία με τη Θεωρία, μια εισαγωγή στη λογοτεχνική και πολιτισμική θεωρία, , Peter Barry, μετάφραση Αναστασία Νάτσινα, β’ έκδοση, εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2013. «Εισαγωγή στην μεταποικιακή κριτική», Peter Barry, Γνωριμία με τη Θεωρία, μια εισαγωγή στη λογοτεχνική και πολιτισμική θεωρία, , Peter Barry, μετάφραση Αναστασία Νάτσινα, β’ έκδοση, εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2013. Φεμινισμός και Μαρξισμός, πέντε κλασσικά κείμενα – Κείμενο 4, On Patriarchy,Veronica Beechey, Feminist Review, No. 3, p. 66 – 8, 1979, αρχείο Σπουδές Φύλου και Ισότητας στις Πολιτικές και Κοινωνικές Επιστήμες, πανεπιστήμιο Παντείου. “Ο φεμινισμός, η έννοια του πολίτη και η ριζοσπαστική δημοκρατική πολιτική”, Chantal Mouffe, Φεμινιστική Θεωρία και πολιτισμική κριτική, επιμέλεια: Αθηνά Αθανασίου, εκδόσεις Νήσος, Αθήνα 2006. “Feminism in/and postcolonialism”, Deepika Bahri, The Cambridge Companion to Postcolonial Literary Studies, Edited by Neil Lazarus, Cambridge University Press, 2004. Ηλεκτρονική βιβλιογραφία Ηλεκτρονική έκδοση βιβλίων με παρουσίαση όλων των δράσεων και θεματικής των δράσεων της Libby Sacer Foundation, με τίτλο ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΟ ΠΑΡΑΚΑΛΩ/ Passport Please https://issuu.com/libbysacerfoundation http://issuu.com/libbysacerfoundation/docs/events2014-2015 http://issuu.com/libbysacerfoundation/docs/ghost_songs_fantasmata http://issuu.com/libbysacerfoundation/docs/katapistevma_gr Δελτία τύπου της Cheap Art , και της Libby Sacer Foundation,στα πλαίσια της σειράς δράσεων ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΟ ΠΑΡΑΚΑΛΩ/ Passport Please. http://libbysacer.blogspot.gr/ , http://cheapart.gr/%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%80%CE%AF%CF%83%CF%84%C E%B5%CF%85%CE%BC%CE%B1-libby-sacer-foundation-cheapart/ , https://www.facebook.com/LibbySacer/
Έπειτα ακολούθησε άλλη μία έντονη περίοδος. Παρατηρώντας
την
κινητικότητα
του
Ιδρύματος, βλέπει κανείς να σχηματίζεται ένα
μάλλον
κυματοειδές
μοτίβο.
Τις
περιόδους αποτίμησης και προετοιμασίας διαδέχονται
οι
έντονα
δραστήριες
περίοδοι, κι έπειτα πάλι ησυχία, ως την επόμενη σειρά δράσεων. Έτσι, μετά το αργό, μάλλον στοχαστικό
2016, το 2017
ήταν και πάλι ιδιαιτέρως δραστήριο για το Ίδρυμα. Το 2017 ήταν η χρονιά του «Κοίτα Δίπλα: φεστιβάλ σινεμά και πολιτισμού από την Τουρκία» [29, 30 Σεπτ & 1 Οκτ.].
Το «Κοίτα Δίπλα» ήταν ένα τριήμερο
με
μεγάλο εύρος δράσεων και πυκνό πρόγραμμα που ξεκινούσε από το πρωί της κάθε μέρας και τελείωνε μετά τα μεσάνυχτα. Ο κύριος όγκος της διοργάνωσης ήταν αφιερωμένος στο
σύγχρονο
ανεξάρτητο
κινηματογράφο,
τουρκικό
περιλαμβάνοντας
17
ταινίες πρόσφατης παραγωγής – μικρού και μεγάλου
μήκους,
μυθοπλασίας
και
ντοκιμαντέρ – από Τούρκους, Κούρδους και Αρμένιους
δημιουργούς.
Παράλληλα
το
πλούσιο πρόγραμμα συνοδευτικών δράσεων περιελάβανε από πρωινές περιηγήσεις στα οθωμανικά κτήρια της Αθήνας, έως μία ξενάγηση στη φιλοσοφία της ανατολικής κουζίνας,
και
από
μαθήματα
τουρκικής
γλώσσας έως συζητήσεις με καλεσμένους καλλιτέχνες
και
ακαδημαϊκούς
από
την
Τουρκία για το τωρινό κλίμα στη χώρα.
Γιατί Τουρκία;
Η προσοχή μας στράφηκε στην Τουρκία όταν, το 2016, βρέθηκαν στο αρχείο της Λίμπι Σάκερ επιστολές που μαρτυρούν ότι είχε πραγματοποιήσει τουλάχιστον τρία ταξίδια εκεί στις αρχές της δεκαετίας του ’70, αλλά και ότι μέρος της γενεαλογίας της συνδέονταν με τη χώρα.
«Η επίσκεψή μου σ’ αυτή τη [δυσανάγνωστο] γη με κράτησε πολύ απασχολημένη. Τελικά έμεινα πολύ περισσότερο απ’ όσο είχα αρχικά υποθέσει. [δυσανάγνωστο] Ο τόπος που γεννήθηκε η προγιαγιά μου είναι πολύ πιο μαγικός απ’ όσο φανταζόμουν. Ωστόσο, όπως
με
είχες
προειδοποιήσει,
είναι
δύσκολο να είσαι γυναίκα εδώ.»
Στις επιστολές της μιλάει με θαυμασμό για τον τόπο, τον πολιτισμό και τις πολλές
04.01. 1969 Paris Dear Mr.Yapici, Thank you again for your patience. Take my word and give my assertion to the buyer. I will be in your office by noon of May 25. If that’s okay for all parties, we can make the sale that afternoon. You can go ahead and get the necessary appointments from the deed office. Sincerely, Libby Sacer
04.20.1969 Istanbul Dear Mrs. Sacer, Very glad to come to the final step for this sale. Your lawyer acquaintance Mr.Abend has come to my office several times by now. All is set, waiting for your arrival. Warm regards, Ahmet Yapici
07.21.1971 Istanbul Dear Alex My visit to this strange land has kept me so busy. I ended up staying a lot longer than I had originally assumed. It has been a difficult journey for me mentally. My great grandmother’s birth place is much more magical than I had imagined. However, as you had warned me, it’s difficult to be a woman here. The family that bought the house also took care of me. Otherwise it would have been difficult to stay here this long as I have, as a single black woman with a language barrier. The family and I are quite fond of each other. They organized a flat for me in Fener, where I will be staying till the end of August. I know you are curious about my encounter with Yasar Kemal… James Baldwin introduced us, right before he left Istanbul for good. Yasar is [….] Ah well I got over that as I realize interracial relationships are not accepted in this part of the world. Moreover, you know me, I can’t be under anyone’s thumb. There are no hard feelings left between me and Yasar. He will always stay in my memoirs as someone I have loved. Please keep an eye on my house and keep watering my plants. I have that carpet you always wanted. Be patient! Thinking of you, Libby
διαφορετικές
κουλτούρες
που
συναντά
(Κούρδοι,
Εβραίοι,
Έλληνες,
Αρμένιοι,
Αχπάζιοι,
Αλβανοί,
Άραβες,
Ασσύριοι,
Βόσνιοι, Κιρκάσιοι, Γεωργιανοί, Χεμσίν, Λαζούς, Τατάροι, Πομάκοι, Ρομά). Η μίξη Δύσης
και
Ανατολής
αναδύει
έναν
κοσμοπολιτισμό που την γοητεύει.
Στην Κωνσταντινούπολη περνά χρόνο με τον φίλο της James Baldwin, ο οποίος της συστήνει τον εμβληματικό συγγραφέα Yaşar Kemal*. Οι δυο τους έρχονται γρήγορα κοντά κι εκείνος τη βοηθά να δει όσα κρύβονται κάτω από το «μαγικό χαλί» της Ανατολής. Οι μεγάλες αντιφάσεις, ο ρόλος του στρατού, η
θέση των γυναικών, η
καταπίεση των μειονοτήτων, οι διώξεις και τα βασανιστήρια, η φτώχεια αλλά και οι
Γιασάρ Κεμάλ / Yaşar Kemal (1923-2015) Από τους κορυφαίους λογοτέχνες της σύγχρονης Τουρκίας, πολύ αγαπητός στη χώρα του και διεθνώς. Όταν ήταν 5 ετών είδε τον πατέρα του να δολοφονείται. Το σοκ τού άφησε ένα τραύλισμα που γιάτρεψε με την ποίηση και το τραγούδι. Έμαθε να παίζει σάζι, να αφηγείται λαϊκά παραμύθια και να τραγουδά κι αργότερα μοιράστηκε την εμπειρία του περιπλανώμενου τροβαδούρου σε ένα αχανές έργο όπου αποτύπωσε την προφορική παράδοση της βαθιάς Ανατολίας. Έφηβος, σταμάτησε το σχολείο κι έκανε πολλές δουλειές, από εργάτης ως βιβλιοθηκάριος. Το πραγματικό του όνομα ήταν Κεμάλ Σαδίκ Γκιοκτσελί (Kemal Sadık Gökçeli) αλλά χρησιμοποίησε ψευδώνυμο όταν ξεκίνησε να δημοσιογραφεί. Όντας κουρδικής καταγωγής, στήριζε τον πολιτικό αγώνα των Κούρδων για ίσα δικαιώματα και περισσότερη δημοκρατία. Η πρώτη του γυναίκα ήταν Εβραία κι ο ίδιος ήταν Αλεβίτης, ανήκε δηλαδή στο εκσυγχρονισμένο Ισλάμ, στο πιο προοδευτικό κομμάτι μιας κατά τα’ άλλα θρησκευόμενης κοινωνίας. Ταυτισμένος με τους λαϊκούς του ήρωες –αγρότες, ψαράδες, προλετάριους– ήταν ο συγγραφέας των αδυνάτων και των διωκόμενων. Ο ίδιος παραπέμφθηκε συνολικά 20 φορές σε δίκη για τις πεποιθήσεις και την πολιτική του δράση και φυλακίστηκε τρεις. "Η φυλακή είναι το σχολείο των τούρκων συγγραφέων", έλεγε. Ο Γ. Κ. είχε δεσμούς με το εξωτερικό. Έζησε 2 χρόνια στη Σουηδία, ήταν ιδρυτικό μέλος της Παγκόσμιας Ακαδημίας για την Κουλτούρα στο Παρίσι, και έργα του αναίβηκαν στη Σκάλα του Μιλάνου. Του απονεμήθηκε το Prix du Meilleur Livre Etranger στη Γαλλία, το Peace Prize of the German Book Trade στη Γερμανία και το Μεγάλό Βραβείο Πολιτισμού και Τεχνών της Προεδρίας της Δημοκρατίας της Τουρκίας, ενώ το 1973 είχε προταθεί για Νόμπελ λογοτεχνίας.
ελπίδες
του
τόπου
αρχίζουν
να
εμφανίζονται στα γράμματα της μετά τη γνωριμία με τον Γιασάρ Κεμάλ. Η σχέση της μαζί του δεν φαίνεται να κρατάει πολύ, όμως παραμένουν φίλοι ως το τέλος της ζωής τους.
«Ε, το ξεπέρασα όταν συνειδητοποίησα ότι οι
διαφυλετικές
σχέσεις
δεν
είναι
αποδεκτές σ’ αυτό το μέρος του κόσμου [δυσανάγνωστο]. Δεν έχει μείνει πικρία ανάμεσα σ’ εμένα και τον Γιασάρ. Θα μείνει πάντα στη μνήμη μου ως κάποιος που έχω αγαπήσει.»
Αυτό είναι μάλλον το τελευταίο γράμμα της Σάκερ
με
αναφορά
στον
Γιασάρ
Κεμάλ.
Έκτοτε, πουθενά αλλού στα γραπτά της δεν συναντάται το όνομά του, τουλάχιστον απ’ όσο γνωρίζουμε ως τώρα.
«Με αφορμή αυτό το υλικόπαρακαταθήκη, το Libby Sacer Foundation αποπειράται ένα πορτραίτο της Τουρκίας σήμερα.
Κινηματογραφιστές, καλλιτέχνες, μουσικοί και ακτιβιστές συμπληρώνουν μια εικόνα της Τουρκίας, και ταυτόχρονα συνδέονται, επικοινωνούν, μοιράζονται μαζί μας όσα θα μένουν πάντα έξω από τα δελτία ειδήσεων…»
- Από το Δελτίο Τύπου του φεστιβάλ «Κοίτα Δίπλα»
Ναι, αλλά γιατί Τουρκία; Η προσοχή μας στράφηκε στην Τουρκία όταν, το 2016 αλλά και νωρίτερα, οι σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας οξύνονταν τεχνητώς, και η όξυνση χρησιμοποιούνταν ως εργαλείο πειθάρχησης
των
μαζών
και
στις
δύο
πλευρές της μεσογείου. Σε δύο κοινωνίες που βρίσκονται σε κρίση – οικονομική, πολιτική και ευρύτερη – ο παραθλασμένος αντικατοπτρισμός του «Άλλου» άρχισε να αναπαράγεται ως φόβητρο με ολοένα και πιο ακραίους
τρόπους,
αποπροσαντολισμό
φιλοδοξώντας
των
πολιτών
και
στον την
υπακοή τους στην κατεστημένη ιεραρχία.
Παράλληλα, οι φοβεροί απέναντι βίωναν μια – συνδεδεμένη με παλιότερες δεκαετίες της Τούρκικης κοινωνίας αλλά πρωτόγνωρη για αυτή τη γενιά
και ιλιγγιώδη
σε κάθε
περίπτωση – πορεία προς έναν ας πούμε καπιταλιστικό ολοκληρωτισμό.
Δηλαδή, η
ατμόσφαιρα εκδημοκρατισμού και ανανέωσης που ως λαϊκό αίτημα είχε πρωτοφέρει τον Ερντογάν στην εξουσία, έδινε σιγά σιγά τη θέση
της
δικαιωμάτων,
σε
σταδιακές αυταρχισμό
στερήσεις και
ποινικοποίηση των αντιδράσεων, με σκοπό
τη θεμελίωση της ισχύουσας εξουσίας ως ένα απεριόριστο μέλλον. Βασικός μοχλός για αυτό το σκοπό ήταν και η προοπτική μιας δήθεν ανορθωμένης οικονομίας, με κάθε τίμημα. Στο βωμό αυτού του πολιτικά απαραίτητου αλλά απατηλού και σίγουρα μηβιώσιμου
κέρδους
«ανάπτυξης»
μιας
επιτελούνται
δυτικοφανούς τα
τελευταία
χρόνια στη γειτονική χώρα συστηματικοί εκτοπισμοί,
φτωχοποιήσεις,
καταστροφές
τόσο του φυσικού περιβάλλοντος όσο και ιστορικών μνημείων, ενώ οι ιδεολογικού, θρησκευτικού
και
εθνοτικού
τύπου
εκκαθαρίσεις εντατικοποιούνται.
Τέλος, όσο περισσότερο σπαράζεται μια κοινωνία από εσωτερικές αντιφάσεις, τόσο περισσότερο
βολικό
εργαλείο
ελέγχου
αποδεικνύεται η επίδειξη δύναμης και η επιθετικότητα κλισέ, κλισέ).
στο
εξωτερικό
(κλισέ,
«Καταδικάστηκα σε 2 χρόνια και 10 μήνες απλώς επειδή ζωγράφισα τούρκικες σημαίες σε κατεστραμμένα κτήρια. Όμως, αυτοί (η κυβέρνηση) το προκάλεσαν αυτό. Εγώ το ζωγράφησα μόνο.»
- Ζεχρά Ντογκάν
Ειδικά
δε,
μετά
την
απόπειρα
πραξικοπήματος το 2016, οπόταν και το κράτος
μπήκε
επισήμως
σε
κατάσταση
εξαίρεσης και πολλοί νόμοι άρχισαν να αναστέλλονται ενώ νέοι έπαιρναν τη θέση τους,
όσοι
καταγγέλλουν
ή
απλώς
παρατηρούν δημοσίως αυτή την πορεία, (με πράξεις,
λόγια,
εγκληματίες
εικόνες1) και
ονομάζονται
αρχίζουν
να
εξαφανίζονται.
Δεν είναι να απορεί κανείς που όλο και περισσότεροι
Τούρκοι
πολίτες,
κάθε
εθνοτικής καταγωγής, ειδικότερα οι πιο προοδευτικοί, κοσμικοί,
1
δημοκρατικοί,
πασχίζουν
να
αριστεροί,
γλυτώσουν
τις
Π.χ. βλ. την περίπτωση της εικαστικού και δημοσιογράφου Zehra Doğan, πρώην αρχισυντάκτρια του φεμινιστικού κουρδικού πρακτορείου ειδήσεων Jinha (που έκλεισε το 2016 ως ένα από τα 100 ΜΜΕ που έκλεισαν οι αρχές μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα). Το 2017 η Ντογκάν φυλακίστηκε λόγω ενός πίνακά της. Στο έργο αποδίδονταν καλλιτεχνικά μια φωτογραφία τραβηγμένη από κρατικούς αξιωματούχους και απεικόνιζε την κατεστραμμένη τουρκική πόλη Nusaybin στα σύνορα με τη Συρία. Στη δίκη, η εισαγγελία χρησιμοποίησε ως καταδικαστικά στοιχεία τους πίνακες και τα σχόλιά της στο twitter, ενώ η ίδια εξήγησε ότι τα εγκλήματα για τα οποία κατηγορείται είναι νόμιμες δημοσιογραφικές της δραστηριότητες, ως μέλος της Ένωσης Δημοσιογράφων Τουρκίας. Αλληλεγγύη με την Ντογκάν έχουν εκφράσει πολλοί, πχ. ο εικαστικός Ai WeiWei με επιστολή του το 2017 και ο Banksy με τοιχογραφία του στη Νέα Υόρκη το 2018.
διώξεις με μία φυγή από τη χώρα. Και ποια χώρα μοιράζεται κατά το δυνατόν κλίμα, τις συνήθειες, το ήθος και το ύφος της πιο
φιλόδοξης
εκδοχής
της
χώρας
που
αφήνουν; Για πολλούς η απάντηση είναι η χώρα δίπλα τους, η Ελλάδα. Έτσι, όλο και περισσότεροι
Τούρκοι
πολίτες
μεταναστεύουν στην Ελλάδα2.
Αυτό που συναντούν όταν φτάνουν, δεν είναι μόνο ένα μικρό κοινό λεξιλόγιο, οικείο ήλιο και τούρκικο καφέ, αλλά και την καχυποψία που οι ντόπιοι πολιτικοί καλλιέργησαν ανταγωνισμό
στον για
το
μεταξύ ποιος
τους πείθει
περισσότερο ως εθνοπατέρας. Η καχυποψία αυτή
–
μείγμα
εχθρότητας–
άγνοιας,
υποδέχεται
βλακείας εδώ
και
ανθρώπους
τσακισμένους, τρομαγμένους, λυπημένους,
2
Κάποια στοιχεία εδώ http://www.kathimerini.gr/955430/article/epikairothta/ellada/apo-ta-kelia-toyerntogan-sthn-a8hna
κάποιοι
εκ
των
οποίων
έχουν
υποστεί
βασανιστήρια, κάποιοι εκ των οποίων έχουν φυλακιστεί
ως
κάποιοι
των
εκ
αρνητές οποίων
στράτευσης, έχουν
παλέψει
σκληρά για να μη φύγουν από τη χώρα τους.
Εντωμεταξύ το 2016, καθώς στην Τουρκία η κατάσταση
επιδεινώνεται
δραματικά
και
στην Ελλάδα η ανησυχία για τον κίνδυνο εξ Ανατολάς
θεριεύει,
στην
Αθήνα
κορυφώνεται η διάθεση για ανταλλαγή και αλληλοκατανόηση.
Όχι
όμως
με
τους
γείτονες, αλλά με τους μακρινούς μας εταίρους.
Η
απόφαση
της
γερμανικής
documenta 14 να μοιραστεί για πρώτη φορά ανάμεσα σε Αθήνα και Κάσελ, αγκαλιάστηκε στην αρχή με ενθουσιασμό από πολλούς δημοσιογράφους, κριτικούς3.
3
Αυτή
καλλιτέχνες τη
φορά,
και δεν
Αν και ομολογουμένως όχι από το ευρύ κοινό, για πολλούς λόγους που δεν είναι της παρούσης.
μας
έρχονταν προαπαιτούμενα από το βορρά, αλλά «δώρα»: τέχνη και θεωρία, με τη σφραγίδα της εγκυρότητας μιας από τις ισχυρότερες του
καλλιτεχνικές
κόσμου.
Και
διοργανώσεις
μάλιστα
με
έναν
εντυπωσιακό μπάτζετ που θα έδινε δουλειές σε κόσμο στην ταλαιπωρημένη Αθήνα, ενώ ταυτόχρονα
θα
έφερνε
τεχνογνωσία
και
αρωγή σε διάφορα πολιτιστικά ιδρύματα στην Αθήνα.
Σε γενικές γραμμές, το κλίμα γύρω από τη διοργάνωση
ήταν
χαρμόσυνο
και
κοσμοπολίτικο, σαν μια μεγάλη εσπεράντο γιορτή που εικαστικοί, και όχι μόνο, από όλο τον κόσμο ταξίδεψαν ως την Αθήνα για να την απολαύσουν. Είμασταν κι εμείς στη γιορτή,
είδαμε
κι
εμείς
περφορμανς,
εκθέσεις και παρουσιάσεις, βρεθήκαμε κι εμείς στις συζητήσεις, κρατήσαμε κι εμείς ποτήρια
με
κρασί
στα
πηγαδάκια.
Στα
διάφορα εγκαίνια έτυχε να γνωρίσουμε και ορισμένους
Τούρκους
επιμελητές
που
σαββατοκύριακο
για
καλλιτέχνες
και
ξέκλεψαν
ένα
να
πεταχτούν
στη
μεγάλη γιορτή. Στις συζητήσεις μαζί τους για την κατάσταση στη χώρα τους, μας είπαν πώς δεν δίνουν τόση σημασία στην πολιτική αλλά μας τόνισαν πως η τέχνη εκεί δεν υστερεί σε τίποτε. Κι όταν τους ρωτήσαμε
για
την
Ζεχρά
Ντογκάν,
κοιτάχτηκαν μεταξύ τους ενοχλημένοι και μας είπαν πώς πρόκειται για εξαίρεση.
Κι έτσι ο χώρος της τέχνης, η διανόηση και τα ΜΜΕ έμοιαζαν να συνηγορούν:
την ώρα που δίπλα είχε ανάψει φωτιά, εμείς
έπρεπε
να
κοιτάμε πάνω, στον κρύο βορρά.
Το Κοίτα Δίπλα ήταν ένα τριήμερο φεστιβάλ αφιερωμένο στη Τουρκία, γεμάτο ταινίες, συναυλίες,
συζητήσεις,
περφόρμανς
και
παρουσιάσεις που έλαβε χώρα στο Θέατρο Εμπρός,
στου
Ψυρρή,
στο
κέντρο
της
Αθήνας.
Το
φεστιβάλ
ήταν
κινηματογραφικό4, ταινίες, μικρού
ή
αγγλικούς
κατά
αφού
κύριο
προβλήθηκαν
μυθοπλασίας
ή
μεγάλου
μήκους,
και
ελληνικούς
λόγο 17
ντοκιμαντέρ, όλες
με
υπότιτλους.
Όλες σχεδόν οι ταινίες μεταφράστηκαν και
4
Την έμπνευση για ένα κυρίως κινηματογραφικό φεστιβάλ, μας την έδωσε το “Bakur”, που ήταν η πρώτη ταινία που θέλαμε να προβάλουμε αλλά στην οποία τελικά ποτέ δεν καταφέραμε να αποκτήσουμε πρόσβαση. (βλ https://www.theguardian.com/world/2015/apr/13/film-makers-withdraw-films-istanbul-filmfestival)
παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα από το Libby Sacer Foundation. Παράλληλα,
τις
μέρες
του
φεστιβάλ
εξελίσσονταν και ένα πρωινό πρόγραμμα σε άλλους χώρους, που περιελάβανε μαθήματα Τουρκικών
(σε
ένα
φροντιστήριο),
εισαγωγή στην κουζίνα της Τουρκίας (σε μια κουζίνα εστιατορίου) και περιήγηση στα
οθωμανικά
κτήρια
της
Αθήνας
(κινούμενη πορεία - ξενάγηση). Όλες οι προβολές και οι δράσεις του φεστιβάλ είχαν ελεύθερη είσοδο.
Για το πλήρες πρόγραμμα του φεστιβάλ: Κοίτα Δίπλα
Μετά το φεστιβάλ, ένα τηλεφώνημα
Μία ή δυο μέρες αφού ολοκληρώθηκε το φεστιβάλ, χτύπησε το τηλέφωνο ενός από τα μέλη
του
Libby
τηλεφώνημα
Sacer
έρχονταν
Foundation.
από
την
Το
τουρκική
πρεσβεία στην Αθήνα. Η γραμματέας της προξένου
ήθελε
να
μάθει
περισσότερες
πληροφορίες για το Ίδρυμα Λίμπι Σάκερ – που
στεγάζεται,
κεντρικά
του
που
γραφεία,
βρίσκονται ποια
είναι
τα η
επίσημη ιστοσελίδα του – και σε κάθε περίπτωση
να
κανονίσει
μία
συνάντηση
μεταξύ της προξένου και ενός εκπροσώπου του Ιδρύματος.
«Μπορείτε να έρθετε στην πρεσβεία για μία συνάντηση;» ρώτησε η γραμματέας. «Μπα,
μας πέφτει λίγο μακριά» ήταν η πρώτη μας απάντηση.
«Δεν
κατεβαίνει
καλύτερα
η
πρόξενος για έναν καφέ στο κέντρο;»
Ούτε
να
βρεθούμε
σε
τουρκικό
έδαφος
ανυπομονούσαμε, ούτε θεωρούσαμε ότι η προξενική
αρχή
μιας
άλλη
χώρας
έχει
κάποια εξουσία επάνω μας. Όμως, θα ήταν ψέμα να πούμε ότι το τηλεφώνημα μας άφησε εντελώς
ατάραχους.
Συζητήσαμε
την
πιθανότητα να μην πάμε στο ραντεβού, και όντως
τίποτε
συναντηθούμε πόσο
μάλλον
δεν με
μας
υποχρέωνε
εκπρόσωπο
όταν
μιας
να
κυβέρνησης, κυβέρνησης
υπεύθυνης για βασανισμούς πολιτών.
Τελικά αποφασίσαμε να πάμε, κυρίως ώστε να είμαστε βέβαιοι ότι δεν θα βάζαμε σε δύσκολη θέση κάποιον από τους Τούρκους πολίτες που συνεργάστηκαν μαζί μας ή
ταξίδεψαν
για
να
συμμετάσχουν
στο
φεστιβάλ. Έτσι, 10 μέρες μετά τη λήξη του Κοίτα
Δίπλα,
στις
11
Οκτώβρη
2017,
συναντηθήκαμε με την Γενική Πρόξενο της Τουρκίας Αθηνών – Πειραιώς,
κυρία O.Υ.
σε ένα ήσυχο καφέ στο Ζάππειο.
Η κα Υ. συζήτησε μαζί μας για πάνω από μιάμιση ώρα περί ανέμων και υδάτων – για τη μαμά της, το γιατί της, τα παιδιά της, τα μαθήματα ελληνικών που παρακολουθεί, τα τρένα στο Βέλγιο, τους τουρίστες που χάνουν τα πορτοφόλια τους – αλλά και για το φεστιβάλ μας: μοιράστηκε μαζί μας ότι όταν πρωτοάκουσε για το Κοίτα Δίπλα, ένιωσε χαρά και μαζί λύπη – χαρά που κάποιος ασχολείται με την Τουρκία, λύπη που η ίδια δεν ήξερε τίποτε γι’ αυτό. Μας πληροφόρησε ότι είχε έρθει την τελευταία μέρα στο φεστιβάλ και είχε απολαύσει την ταινία
και
την
συναυλία
που
παρακολούθησε. Εν τη ρύμη του λόγου, δε, μας έκανε και λίγες ερωτήσεις:
Αλήθεια, ποιοι αποτελούν το Libby Sacer Foundation; Πόσοι είμαστε; (Η απάντησή μας:-Πολλοί.) Τι σπουδάσαμε; (-Διάφορα.) Ποιος είχε την ιδέα για αυτό το φεστιβάλ; (-Εμείς.) Θα ξανακάνουμε κάτι για την Τουρκία; Τι; Θα κάνουμε κάτι για κάποια άλλη χώρα; Τι; Σ’ αυτές τις ερωτήσεις, η απάντησή μας ήταν ότι δεν θα απαντήσουμε. Όχι τόσο λόγω εχεμύθειας, όσο επειδή πάντα κάνουμε
ό,τι θέλουμε, όταν το θέλουμε, χωρίς να δίνουμε λόγο πουθενά,
ή
να
τηρούμε
κάποιο
πλάνο.
Ομολογουμένως χωρίς να πτοηθεί, η κυρία Πρόξενος συνέχισε τις ερωτήσεις, πάντοτε
ιδιαιτέρως ευγενικά και επιδεικνύοντας ένα αληθοφανές ενδιαφέρον.
Άραγε που βρήκαμε τα λεφτά για να κάνουμε το
φεστιβάλ;
Είχαμε
χρηματοδότες;
Πόσους; Ποιους; Πολύ θα ήθελε κι εκείνη να διοργανώσει ένα παρόμοιο φεστιβάλ αλλά είναι τόσο δύσκολο να βρει τα λεφτά! Θα είχαμε
ίσως
κάποιες
συμβουλές
για
εκείνην; Πού να βρει λεφτά; Εμείς πώς τα βρήκαμε; είμαστε
(Και
πόσο
ανεξάρτητοι
μας και
ζηλεύει
που
ελεύθεροι
να
διαλέξουμε όποιον σπόνσορα θέλουμε, αφού δεν εκπροσωπούμε κάποια κυβέρνηση...)
Αλλά όμως, αν έβρισκε τα λεφτά για να κάνει ένα φεστιβάλ τούρκικου σινεμά, πού θα έβρισκε τις ταινίες; Εμείς πώς βρήκαμε τις ταινίες που προβάλαμε; Ποιος μας τις έδωσε; Τι επαφές έχουμε στην Τουρκία;
Ούτε σε αυτές τις ερωτήσεις υπήρχε κάποια απάντηση
πέραν
του
προφανούς.
Ούτε
σπόνσορες είχαμε, ούτε μπάτζετ, ούτε και τίποτε τρομερές επαφές. Τις περισσότερες ταινίες τις βρήκαμε μέσω άλλων φεστιβάλ όπου
είχαν
ήδη
προβληθεί.
Φίλοι
και
γνωστοί βοήθησαν εθελοντικά. Εν τέλει, όλα
είχαν γίνει φοβερά απλά.
Πέραν των ερωτήσεων, η συζήτηση έφερε και ανταλλαγή απόψεων, όπως πχ. για το θέμα της λογοκρισίας. Η κυρία πρόξενος μας εξήγησε ότι θεωρεί χρήσιμη τη λογοκρισία, αφού έτσι γλιτώνει, π.χ., τα μικρά παιδιά της από το να δουν κάτι φρικτό στην τηλεόραση.
Είναι
απαραίτητη
κάποια
λογοκρισία, αυτή είναι απλώς η ταπεινή της άποψη, εξήγησε. Εμείς ρωτήσαμε:
Ποιος όμως
αποφασίζει τι
είναι
το
«φρικτό»; Ένα φιλί ή μια σφαγή; Εμείς θέλουμε τα παιδιά μας να βλέπουν φιλιά και αγκαλιές ανάμεσα σε ανθρώπους του ίδιου και του άλλου
φύλου,
κάθε
καταγωγής,
για
να
καταλάβουν πως η αγάπη είναι μία, και είναι πάντοτε καλή. Δεν θέλουμε τα παιδιά μας να βλέπουν βία και αίματα, να μη νομίσουν πως η ανθρώπινη ζωή είναι φτηνή. Άλλοι προτιμούν να βλέπουν τα παιδιά τους αίμα κι όχι φιλιά – ποιος αποφασίζει για το τι θα βλέπουν τα παιδιά;
Μετά
τη
φιλικά,
συνάντηση, ένα
ακολούθησε.
αποχαιρετιστήκαμε
μούδιασμα Υπήρχε
η
όμως σκιά
μας
κάποιου
υπόγειου εκφοβισμού κι ένας ασυνείδητος
φόβος, είτε για εμάς τους ίδιους είτε για τους συνεργάτες μας στην Τουρκία, που αμέσως
ανακίνησε
σκέψεις
αυτό-
λογοκρισίας.
Έπρεπε να αναφέρουμε τη συνάντηση αυτή στη σελίδα μας στο facebook ή σε αυτό εδώ το
τεύχος;
Ή
θα
ήταν
καλύτερα
να
παραλείπαμε κάποια αναφορά; Κι ακόμα, τώρα που ξέρουμε ποιος παρακολουθεί τα όσα γράφουμε: Στην αποτίμηση του φεστιβάλ ή στις εντυπώσεις από αυτό, θα έπρεπε να αναφερθούμε στις πιο πολεμικές θέσεις των καλεσμένων
μας
παρουσιάζοντας
ή
να
έτσι
τις μια
αποφύγουμε, πιο
ανώδυνη
κατόπιν εορτής εικόνα;
Η απάντηση ήταν πιο δύσκολη απ’ όσο θα φαντάζονταν
κανείς
θεωρητικά.
επιλογή μας την διαβάζετε.
Την
ευχαριστούμε όσους
ήρθαν
μοιράστηκαν
στο μαζί
Κοίτα μας
μια
Δίπλα ματιά
και στη
σύγχρονη Τουρκία. Μετά από σχεδόν δυο χρόνια δουλειάς, η ιδέα του φεστιβάλ έγινε πραγματικότητα, με τη συμμετοχή περισσότερων από 30 καλλιτεχνών που με τις ταινίες, τις μουσικές, τις σκέψεις και την παρουσία τους συνέθεσαν το Κοίτα Δίπλα
-
τους
ευχαριστούμε
όλους!
(Περισσότερα γι’ αυτούς, στο αναλυτικό πρόγραμμα του φεστιβάλ.)
Ακόμη περισσότερο, ευχαριστούμε εκείνες και
εκείνους
που
το
όνομά
τους
δεν
εμφανίζεται στο πρόγραμμα αλλά που χωρίς αυτούς δεν θα υπήρχε φεστιβάλ ~ τις φίλες και τους φίλους που με τις ιδέες, την προσοχή και τον ιδρώτα τους, ρυθμίζοντας φώτα και ενώνοντας καλώδια, παίρνοντας
τηλέφωνα,
σχεδιάζοντας,
σερβίροντας
μπύρες,
μεταφράζοντας,
φωτογραφίζοντας,
καθαρίζοντας τουαλέτες, υποτιτλίζοντας, διδάσκοντας, ή απλώς μιλώντας μας για μια ταινία που θα πρέπει οπωσδήποτε να δούμε,
έφτιαξαν το Κοιτά Δίπλα Özgür
Aydek,
Βασίλη
Πιτσιλή,
Μαρία
Τσολάκη, Λίνα Φιλοπούλου, Latife Akyuz, Ελισσάβετ Τομαή, Μιχάλη Παπαρούνη, Νίκο Καζέρο, Özge Öztürkmen, Βίκυ Κολοβού, Ζωή Μπαλτζοπούλου, Αγγελική Μιχαήλ, Κανέλλα Πουλή, Firat Kuscu, Μαριάννα Σταμπούλου, Καλλιόπη Odabasio, Κατερίνα
Τακάκη, Ali
Έλενα
Altan,
Κατσιφαράκη,
Ακύλα,
Βαγγέλη Στέλλα
Ayca Σαγρή,
Μπούρου,
Νίκο Γιουσέφ, Λεονίδα Μοίρας, Halint Mian και Fetih Dogan Koc, σας ευχαριστούμε!
More on Libby Sacer & The Libby Sacer Foundation: For more information, you can look at the Libby Sacer BLOG, the Libby Sacer FACEBOOK page, or the rest of our on-line publications.
Papers/conferenc es:
Art Of Disobedience
/ΙΕΤΜ * Balkan Express
Selected PRESS on the Libby Sacer FFoundation & its activities: The Guardian * Το Περιοδικό * Αθηνόραμα Ι * Allevents * Antenna * Εφημερίδα των Συντακτών * The Books Journal * Αυγή * Art & life * Athens Voice * Antony Loewenstein I * Loewenstein II * Left.gr * Lifo * Το Περιοδικό * Αυγή * Athens Voice * Metropolis Press * 10percent * Φύλο Συκής * Αrt & Life * Περιοδικό ΑΩ * Click at Life * Το Περιοδικό * Athens Voice * The R project * Το Περιοδικό ΙΙ * Το Σπίρτο * Athens Voice II
+ Specifically for SIDE LOOK: 9.84 radio * Αθήνα με ακούς; * Μπλε σαν πορτοκάλι radio interview * Το Βήμα * Athens Voice * Αθηνόραμα * FCinema * Evensi * Η Αυγή * Ματιά * Το Σπίρτο * elculture * in.gr * kinimatorama * Lifo * Αθηνόραμα ΙΙ * Monopoli * Culture Now
ΚΟΛΟΦΩΝΑΣ
Φωτογραφίες
Έλενα Ακύλα, Νίκος Καζέρος, Τίνα Κότση, Μυρτώ Σταμπούλου, Ευγενία Τζιρτζιλάκη, Στέφανος Χανδέλης, Δημήτρης Χαλάτσης
Μεταφράσεις
Ευγενία Τζιρτζιλάκη
Σχεδιασμός
LIBBY SACER FOUNDATION
Όλες οι δράσεις του LIBBY SACER FOUNDATION μέχρι τώρα ήταν απολύτως αυτοχρηματοδοτούμενες και με ελεύθερη είσοδο. Θέλετε να μας στηρίξετε ή απλώς να μιλήσουμε; Στείλετε μας μήνυμα εδώ.
LIBBY SACER FOUNDATION ISSUU, FACEBOOK BLOG