GRATIS TICKETS VOOR CULTUUR zie p. 5
06.2016
P912013 | JUNI-JULI-AUGUSTUS 2016 | VERSCHIJNT VIER KEER PER JAAR | AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X
www.davidsfonds.be . 3 euro
“Twee gidsen die vader en zoon zijn, dat intrigeert blijkbaar” Naar Noord-Frankrijk met Edward en Dimitri De Maesschalck 24
40
46
BORSTEL- EN SCHOENNIJVERHEID
DE EMOTIE IN OUDE MUZIEK
TERUG NAAR DE FIFTIES
Zomerzoektocht in de Leiestreek
Cursussen bij drie muziekfestivals
5 redenen om naar Cuba te reizen
boeken
32
TEKST
Lieselotte De Snijder FOTO’S:
Mixstories
“Wij hebben iets te leren van mensen met dementie” Speldoos om de verbeelding van mensen met dementie en hun omgeving te activeren Alles vervaagt, behalve de verwondering. Ook mensen met dementie, met wie de communicatie vaak moeilijk verloopt, beschikken nog altijd over een rijke verbeeldingskracht. Als we het contact met hen willen behouden, moeten we onze manier van communiceren veranderen. Daarom ontwikkelde Kasper Bormans het spel van de verbeelding, dat bij Davidsfonds verschenen is. Speciaal voor Davidsfonds Cultuurmagazine geeft hij toelichting. Misschien eerst even vooraf: wat verstaan we onder dementie? “Dementie is de overkoepelende term voor een reeks aandoeningen die zich uiten in een combinatie van stoornissen in verstandelijke vermogens (zoals het geheugen), stemming en gedrag. De meest voorkomende en bekende vorm is de ziekte van Alzheimer. De ziekte gaat gepaard met verschillende klachten. Natuurlijk denken we vooral aan het geheugen dat achteruitgaat. Maar in de laatste versie van het DSM-handboek (het meest gebruikte classificatiesysteem voor psychiatrische aandoeningen, n.v.d.r.) verschuift de klemtoon naar de sociale dimensie. Dementie is niet alleen zwaar voor de persoon zelf, het is vooral de omgeving die het er erg moeilijk mee heeft.”
Wat maakt dementie zo zwaar voor de omgeving? “De dialoog die afbrokkelt. Mensen met
In een samenleving waarin iedereen altijd en overal bereikbaar moet zijn, stellen mensen met dementie ons voor een grote uitdaging dementie kunnen zich niet goed meer uitdrukken of begrijpen anderen niet goed meer. Zo ontstaat een communicatieprobleem. Daarom moeten we anders leren communiceren, meer gericht op het emotionele, het onbewuste en het zintuiglijke. We moeten beseffen dat vertellen niet alleen draait om het uitwisselen van informatie, maar ook een sociale functie heeft. Je kunt heel wat opsteken als je toekijkt hoe mensen
met dementie met elkaar spreken. De chronologie is vaak zoek en ze vallen geregeld in herhaling. Maar tegelijkertijd lachen of huilen ze. Ze delen een gevoel met elkaar en het verhaal zorgt voor verbondenheid.”
Hoe bent u op die sociale functie van verhalen gestoten? “Het hoofddoel van mijn projecten is de levenskwaliteit van mensen met dementie en hun omgeving verbeteren door hen te verbinden en te versterken. Als doctoraatsonderzoeker (KU Leuven) ben je op een afstandje betrokken en zo kom je tot nieuwe inzichten. Zo ontwikkelde ik de applicatie MemoryHome, een audiogids waarmee je geheugenpaleizen kunt creëren voor mensen met dementie.”
Geheugenpaleizen? “Mensen met dementie stippelen thuis of in hun tehuis een route uit op basis van 33
boeken
objecten die hen aan dierbaren doen denken. Het is de bedoeling dat hulpverleners of mantelzorgers samen met hen die route bewandelen en hen uitnodigen om op bepaalde punten nieuwe, positieve verhalen te vertellen. Op die manier groeit er niet alleen een sterkere vertrouwensrelatie, maar wordt de omgeving ook vertrouwder. Bovendien kunnen er altijd nieuwe verhalen aan de route worden toegevoegd. De eerste testen lopen en de resultaten zijn veelbelovend.”
Om die app te ontwikkelen bent u zelf vrijwilligerswerk gaan doen. Hoe was dat?
Het spel Het spel van de verbeelding telt 160 kaartjes en zit in een handig doosje. Het bevat ook een boekje met uitleg en kost 24,99 euro. INFO www.davidsfonds.be
34
“Heel confronterend. Mensen met dementie verliezen geleidelijk aan alles wat ze hebben aangeleerd. En vaak worden ze ook gereduceerd tot hun herinneringen, tot het verleden. Op een bepaald moment zetten we ook letterlijk een punt achter hun levensverhalen. Wat we vergeten, is te vragen naar de toekomst. Daarom schreef ik het boek Wat Alz?, om ook plaats te maken voor dromen en verloren plezier bij ouderen en mensen met dementie. Inspelen op de verbeelding, in plaats van de herinnering, is een nieuwe benadering die komt overwaaien uit de Verenigde Staten. Hoe oud of hoe dement we ook zijn, we verliezen onze verbeelding nooit – tenzij uit het oog. Het is dan ook
het ideale middel om de brug te slaan naar mensen met dementie.”
En dus ontwikkelde u de speldoos ‘Activeer je fantasie. Het spel van de verbeelding’. “Het spel is inderdaad een oproep om de dialoog op een andere manier aan te gaan en elkaars verbeelding te activeren en te verruimen. Ik heb het bedacht om de dialoog tussen mensen met dementie en hun omgeving te bevorderen, maar het kan ook in andere contexten waardevol zijn – met kinderen, met mensen die een nieuwe taal leren …”
Hoe oud of hoe dement we ook zijn, we verliezen onze verbeelding nooit – tenzij uit het oog Hoe werkt het spel? “Aan de hand van kaartjes met dieren, objecten, eigenschappen en plaatsen vul je elkaars zinnen aan en verzin je samen een verhaal. Daarna komt er een ‘wat alz’-vraag, die het verhaal een andere wending geeft en
je aanspoort om je fantasie te gebruiken. Op die manier overstijg je een vorm van communicatie die alleen gericht is op logica en informatie, want in onze verbeelding is alles mogelijk. Er bestaan geen foute verhalen.”
Wat is het doel van het spel? “Het spel ontsluit niet alleen de verbeelding, maar zorgt ook voor verbinding. En dat is juist wat veel mensen zo moeilijk vinden als iemand in hun omgeving dementie krijgt. Ze verliezen het contact met die persoon, want mensen met dementie reageren niet altijd zoals we dat gewend zijn. In een samenleving waarin iedereen overal en altijd bereikbaar moet zijn, stelt dat ons voor een grote uitdaging. Het spel is een uitnodiging om weer verbinding te maken, zij het op een heel andere manier dan we gewoon zijn – veel speelser. Het gaat er niet om wát we vertellen, maar wel dát we vertellen. Alles wat gebeurt of niet gebeurt, is goed – ook als het stil blijft of verhalen ontstaan die geen steek houden. Het is belangrijk om af en toe iets irrelevants te kunnen vertellen, dat houdt het luchtig.”
Heeft die aanpak een positieve impact? “Absoluut. Onderzoek toont aan dat de aanpak effect heeft. Mensen met dementie
maken meer oogcontact, zoeken meer de aanraking op, nemen meer initiatief en stellen zich opener op tegenover andere mensen en activiteiten. Bovendien blijft het effect even doorwerken. Als we net voor een geheugentraining een verbeeldingssessie doen, levert dat betere resultaten op. Het spel creeert met andere woorden een atmosfeer die nazindert. Daarom is het ook belangrijk dat het niet in een doos weggestopt zit, maar altijd uitgestald ligt en beschikbaar is. Uiteraard loopt het spel niet altijd van een leien dakje, zeker niet de eerste keer. Door het vaker te spelen, word je er beter in. Het helpt ook om het spel eerst in aanwezigheid van mensen met dementie te spelen, zodat ze kunnen meevolgen en merken dat er geen foute antwoorden bestaan. Dit spel spreekt de vermogens aan die ze wel nog hebben – de verbeelding. Dat bevordert de levenskwaliteit, zowel van de persoon zelf als van de omgeving.”
Er zijn dus geen spelregels? “Nee, er zijn geen regels, er is geen plan. En net daarom is het een uitdaging voor mensen zonder dementie. Wij hebben iets te leren van hen: ze dompelen ons onder in een manier van communiceren die we als samenleving verloren zijn.” ¶
De wereld van herinnering Nog tot 30 juni 2016 kunt u in M - Museum Leuven naar een herinneringskamer die de verbeelding van mensen met dementie aanspreekt en gesprekken op gang brengt. U kunt er ook het verhaal horen van dementiepatiënten aan de hand van foto’s en persoonlijk archiefmateriaal. Met uw Davidsfonds Cultuurkaart krijgt u 2 euro korting. INFO www.mleuven.be
35