afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010 driemaandelijks tijdschrift | januari-februari-maart 2014
43 | winter
in dit nummer o.a.
Knotbomen en hakhout Wildbescherming Het Sterbos
BelgiĂŤ-Belgique p.b. hasselt 1 12/675
voorwoord Beste bosbeheerder en/of –liefhebber De winter is in het bos altijd een drukke periode en dat is ook nu het geval. Terwijl de bomen en de natuur in rust zijn, wordt er heel wat gezaagd en geplant om het bos naar volgend jaar toe weer naar hartelust te laten groeien. Dit najaar verkochten de Limburgse Bosgroepen een recordhoeveelheid brandhout uit de bossen van onze leden. Maar liefst 2 170 m³ voor 89 boseigenaars! Al dat hout zal heel wat Limburgse huiskamers verwarmen. Zo werken we samen aan een klimaatneutraal Limburg! Jullie reageerden massaal op de aankondiging van het project bosranden: een extra ploeg werd ingeroepen om al die inheemse en autochtone bomen en struiken tijdig geplant te krijgen. En dan is er nog de Bosgroepwerking binnenshuis! De politiek buigt zich momenteel over de voorstellen van een nieuw decreet waarin het natuur– en bosdecreet worden samengevoegd. Helaas stellen de Bosgroepen vast dat in de huidige voorstellen de samenwerking met kleinere privébosbeheerders nog te beperkt is opgenomen. Een gemiste kans dus, om met weinig middelen mooie bossen met hoge natuurwaarden te realiseren. Hoewel de Bosgroepen vanaf 1 januari 2014 volledig onder de bevoegdheid van de provincie vallen, is die Vlaamse regelgeving belangrijk voor onze leden en werking. Ze bepaalt immers de wijze waarop het privébos in de toekomst beheerd zal worden! In Limburg zorgen we er alleszins voor dat Bosgroepen en Regionale Landschappen, onder regie van het provinciebestuur, hun werking zo goed mogelijk continueren en afstemmen. Inmiddels wensen wij u en uw familie een gelukkig en gezond 2014.! Ludwig Vandenhove Gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur
soort in de kijker
Hulst: een loofboom apart Tot op de tanden bewapend De stekelige hulst kennen we van parken, hagen en tuinen. Met zijn glanzende, donkergroene blad en rode bessen vinden we hem jaarlijks terug in kerststukjes op fraai versierde tafels. We zouden bijna vergeten dat hulst een inheemse, wilde bosplant is.
Een boom of een struik
De hulst is een plant uit de hulstfamilie en komt voor in het westen en zuiden van Europa, het noordwesten van Afrika en het zuidwesten van Azië. Het is de enige groenblijvende loofboom die van nature voorkomt in de Benelux. Gemiddeld wordt hij 100 jaar. Zijn geringe hoogte veroorzaakt verwarring over de vraag of het een boom of struik betreft. Volgens taxonomen mag de hulst gerust een boom genoemd worden: in optimale omstandigheden groeit hij tot een hoogte van 15 m. Slechts zelden geven mensen hem die kans. De hulst voelt zich thuis op vrij voedselarme en niet al te droge zandgronden en kan best wat schaduw en zure bodems verdragen. Vochtige bodems verdraagt hij echter niet. Van nature komt hij daarom vooral voor in beuken- en eikenbossen. Met zijn aanwezigheid zorgt hij voor extra structuur en variatie in het bos. Giftig maar voedzaam
In het Latijn werd de hulst Ilex aquifolium gedoopt. Ilex verwijst naar steeneik: een mediterrane eik met een vergelijkbaar blad. In aquifolium herkennen we acus (naald) en folium (blad). De getande, groenblijvende bladeren hangen tot 8 jaar aan de plant, maar zelden meer dan 5. De stekels zijn mogelijk een verdedigingsstrategie tegen vraat van herbivoren. Bij oudere planten immers, hebben de takken die hoger op de plant staan meestal een gladde bladrand. De hulst is tweehuizig. Dat wil zeggen dat er mannelijke en vrouwelijke planten bestaan. Beide dragen in mei en juni subtiele witte bloemen in trosjes in de bladoksels. Bij de vrouwelijke planten evolueren deze tot de kenmerkende rode bessen. Hoewel de meeste vogels de hulstbessen niet erg waarderen, worden ze wel gegeten door appelvinken en lijsterachtigen. Grote grazers als herten en reeën trekken zich weinig aan van de stekels. Zij eten eveneens het 2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter
loof. Voor de mens zijn de bessen giftig, maar vroeger trok men wel koortsverlagende en urinedrijvende thee van de jonge bladeren door de bladeren in juni te plukken en te drogen.
siek is het vervaardigen van de witte schaakstukken uit het hout van de hulst. Denk maar terug aan die magische krachten als je de volgende keer de ebbenhouten koning van het bord wilt vegen!
Strategisch in bosbeheer
Dit artikel is een bewerking van ‘Hulst’ uit de ‘Bosgazet’, tijdschrift van de Antwerpse Bosgroepen.
Hulststruwelen in bossen bieden met hun bladstekels dekking aan dieren. Voor de bosbeheerder zijn ze daarom een waardevol alternatief voor uitheemse soorten zoals rododendron en laurierkers, die wel eens om dezelfde redenen worden aangeplant. Vroeger plantte men hulsthagen aan als weerhagen tegen dieven en vijanden. Door het stekelige karakter is zo’n haag ook geschikt als veekering. Bijgeloof
De hulst heeft van oudsher een bijzondere status. Plinius de Oudere beweerde al dat het planten van een hulst vlak langs het huis bescherming bood tegen bliksem en hekserij. Ook in het christendom riep de wintergroene hulst heel wat bijgeloof op. Niet voor niets dat in kerststukjes nog steeds uitgerekend hulst gebruikt wordt. De Engelse naam ‘Holly’ is verwant aan de benaming ‘holy tree’ (heilige boom). Maar wie denkt bij het horen van ‘Hollywood’ nog aan de oorsprong van deze naam? Of verwijst die weer naar een deel gemeente van Tessenderlo waar de hulst ooit welig tierde: ‘Hulst’? De mysteries zijn de wereld nog niet uit! Zelfs bij een partijtje schaak komen we de hulst tegen. Het harde, ivoorwitte hout leent zich namelijk uitstekend voor draaiwerk. Klas-
foto: Karolien Van Diest
‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter | 3
bosbeheer
Knotbomen en hakhout: symbiose tussen mens en boom De terugkeer van vergeten beheervormen Meerstammige hakhoutstronken leken spontaan zo gegroeid. Van de knotbomen leek alleen de knotwilg ons nog vertrouwd. Dat niet zo lang geleden ook knoteiken, knotlindes en knothaagbeuken veel in het landschap voorkwamen, zijn de meeste mensen vergeten. Gelukkig komen deze beheervormen dankzij hun ecologische en productietroeven weer meer in gebruik! Oorspronkelijk bosbeheer
Als we vandaag aan bos denken, denken we meestal aan een bos met grote opgaande bomen, zoals de Kempense dennenbossen of het Zoniënwoud. Deze beheervorm noemen we hooghout: een aantal bomen krijgt de kans door te groeien tot hun natuurlijke hoogte. Weinig mensen weten dat dit vrij recent de overheersende vorm van bosbeheer is. Wetenschappers vermoeden dat zowat al ons bos al in de middeleeuwen (en wellicht nog veel vroeger) werd omgezet naar hakhout of een tussenliggende vorm die middelhout wordt genoemd. Bij middelhout zijn in het bos opgaande bomen aanwezig in combinatie met hakhout. Deze beheervorm heeft vele voordelen: de opgaande bomen leveren goed zaaghout en het hakhout levert brandhout. Troeven ten opzichte van hooghout
Beide beheervormen produceren meer hout en rechter hout dan een klassiek hooghoutbeheer. Omdat de scheuten snel naar het licht groeien, worden de takken recht en het hout minder knoestig. Daardoor is het geschikter voor allerlei toepassingen. Dit hout werd traditioneel ‘geriefhout’ genoemd en gebruikt om stelen, vlechtwerk, gereedschap, … te vervaardigen. Dunnere twijgen werden geoogst voor veevoeder, looistoffen, ... De kroon kan worden uitgedund, opdat de resterende takken dikker worden. Dit gebeurt sowieso geleidelijk spontaan als de takken mekaar wegconcurreren. Oude elzenhakhoutstoof (foto: Karolien Van Diest)
De hoeveelheid biomassa (hout en bladeren) die stoven en knotbomen leveren, groeit in de
Definities Een knotboom is een boom die periodiek wordt teruggezet tot op een bepaalde hoogte. Daar ontstaat een ‘knoot’ waaruit snelle jonge scheuten schieten. De scheuten die lager op de stam ontspringen, werden vroeger door het vee afgevreten, zodat de boomvorm behouden bleef. Nu kan het soms nuttig zijn om deze takken weg te snoeien. Hakhout is het hout dat lager bij de grond wordt gekapt op een stronk die je ‘stoof ’ of ‘stoel’ noemt. Al naargelang de gewenste doel diameter varieert de omlooptijd meestal van 10 tot 15 jaar.
4 | ‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter
dat maakte de bossen donkerder: het hakhout kwijnde weg. De loonkosten voor het vele bosbeheerwerk bleven stijgen tot het de moeite niet meer loonde om het hakhout nog af te zetten. Op zoek naar licht groeiden de oude hakhoutstoven geleidelijk uit tot hooghout. De minder sterke stammen stierven af door lichtgebrek tot een of een paar stammen een plaats in de bomenlaag veroverd had. Zo groeiden heel wat vroegere hakhout- en middelhoutbossen uit tot de hooghoutbossen die we nu kennen. De Kempense dennenbossen hebben een andere oorsprong en ontstonden door bebossing van de heidegronden voor de productie van mijnhout. Een aanzienlijk deel van de Haspengouwse bossen ontstond in de twintigste eeuw: nieuwe bossen werden aangelegd met Canadapopulieren op verlaten hooilanden in de valleien.
foto: Karolien Van Diest
Grote ecologische waarde
Afgezet hakhout (foto: Inverde)
loop der jaren. Logisch, want de wortels worden steeds ouder. De boom of struik blijft bij dergelijk beheer langer leven dan een exemplaar dat je met rust laat! Dit komt door de periodieke verjonging van de bovengrondse delen, die het meest gevoelig zijn voor verrotting. Gerief– en brandhout als beheer prioriteit
Vroeger waren gerief- en brandhout heel belangrijk. Geriefhout was in elk huishouden alomtegenwoordig en brandhout was dé energievorm in het toen al dichtbevolkte Vlaanderen. Hakhoutbeheer was in onze bossen alomtegenwoordig tot het begin van de twintigste eeuw. Hakhoutstoven en knotbomen kwamen ook in houtkanten voor. In holle wegen en op oevers dienden de voort-
levende wortels van hakhout als natuurlijke versteviging. Knotbomen komen in onze streek vooral voor op perceelgrenzen als grensmarkering of in de bosrand, terwijl in Engeland hele bossen bestaan van o.a. knoteiken. De nadagen van hakhout- en knot beheer
De veranderende economische omstandigheden zorgden voor het stille einde van het hakhout- en knotbeheer. Het brandhout werd als energiebron vervangen tussen het einde van de achttiende en het midden van de twintigste eeuw. De concurrentie van kunststofmaterialen met hun grote beschikbaarheid en lage prijs nam de vraag naar geriefhout weg. De vraag naar hout daalde hierdoor spectaculair. Het beheer nam af en
Hakhout en knotbomen hebben een hoge cultuurhistorische waarde en verhogen de ecologische waarde van het bos sterk. Studies in o.a. de bossen van provinciaal domein Nieuwenhoven tonen aan dat de mooiste voorjaarsflora groeit in bosbestanden die het langst een hakhout- of middelhoutbeheer hebben gekend. Wetenschappers menen dat de massale aanwezigheid van bijvoorbeeld bosanemoon, bosorchideeën, speenkruid, wilde hyacint, sleutelbloemen, … een gevolg is van traditioneel hakhout- en middelhoutbeheer. Door het kappen krijgt de bosbodem periodiek veel meer licht. De invloed daarvan op de bloei van deze soorten is spectaculair. Een aantal andere soorten als de kale jonker, brem, boskruiskruid en gewoon vingerhoedskruid maakt de schaduwfase van het hakhout en middelhout mee zonder gezien te worden. Hun vruchten en zaden wachten in de bodem de volgende lichtfase af om dan massaal te kiemen en op korte tijd te groeien, bloeien, zaad te zetten en weer af te sterven. De afwisseling van zeer lichtrijke plekken met donkere gesloten bestanden is niet alleen voor de kruidlaag cruciaal. Ook voor veel vogelsoorten en ongewervelden (vlinders!) is deze afwisseling een voorwaarde om te kunnen overleven. Een afwisseling die nu meestal ontbreekt in het gemiddelde Vlaamse bos. Tips voor hakhout- en knotbeheer
Vraag je eerst af of de boom die je in hakhout wilt zetten of wilt knotten daarvoor geschikt is. Naaldbomen zijn zeker niet geschikt, maar bijna alle loofbomen komen in aanmerking. In traditionelere landschappen vind je ‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter | 5
bosbeheer alle loofboomsoorten in knot– of hakhoutvorm terug. De geschiktheid van een soort kan afhankelijk zijn van de groeiplaats. Zo is de kans dat beuk terug uitloopt op rijke bodems groter dan op arme zandgronden.
De regels van de kapkunst
Ook het tijdstip van afzagen is belangrijk. Over de rol van de maanstand bij houtkappen en zagen bestaan eeuwenoude inzichten
Dé hoofdregel voor succesvol hakhout- en knotbeheer is dat er voldoende licht op het zaagvlak moet vallen. Dit licht is nodig om de slapende knoppen van de stobben te laten ontwaken en opnieuw uit te laten lopen. Kap daarom liever geen te kleine oppervlaktes! In de literatuur worden oppervlaktes tussen 0,2 en 0,5 ha als ideaal beschouwd. De ene soort heeft wat minder licht nodig dan de andere. Zo verdragen bijvoorbeeld hazelaar en tamme kastanje heel wat meer schaduw dan inlandse eik, es en els. In de praktijk zijn deze ideale oppervlaktes niet altijd haalbaar en in het bos zien we dus evenzeer voorbeelden van terug uitgeschoten hakhoutstoven op kleinere kapvlaktes. Het kappen van grotere oppervlaktes geeft ook verminderde kans op fatale vraatschade door de ree. De vraat wordt dan gespreid over meerdere stobben en dan is het risico op afsterving kleiner. Zeker eik en es zijn zeer geliefd voedsel van reeën; els wordt meestal weinig aangevreten.
foto: Karolien Van Diest
foto: Karolien Van Diest
(zie ook ’t Limburgs Bosbelang nummer 38). Voor knot- en hakhoutbeheer wordt traditioneel bij afnemende maan (de 13 dagen na volle maan) gewerkt. Het afzagen gebeurt enkel in de rustperiode van de vegetatie (november tot februari). Best kapt men niet te laat (maart), omdat de sapstroom dan volop naar boven stroomt en het met de boom slecht kan aflopen door bloeding of uitputting. Ook bij vorst is het beter de kapping uit te stellen, aangezien de schors sneller scheurt en de stronken kunnen barsten. Zaag de stammen af op ongeveer 20 cm van de grond met een gaaf, schuin aflopend zaagvlak om rotting door insijpelend water te vermijden. Als je voormalig hakhout of oude knotbomen opnieuw wilt afzagen, is voorzichtigheid geboden: de kans op opnieuw uitlopen daalt met de leeftijd. Vooral op armere gronden. Volgens sommigen zou dit het gevolg kunnen zijn van de dikker wordende schors die het doorbreken van slapende knoppen bemoeilijkt. Als je het toch wilt proberen, is het verstandig eerst een kleine
Te knotten boomsoorten? NIET: naaldbomen (behalve de taxus)
MOEILIJK: beuk, berk, valse acacia, taxus (de enige naaldboom die je kunt knotten)
MAKKELIJK: wilg, populier, els, eik, es, haagbeuk, linde, esdoorn, tamme kastanje en boskers
6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter foto: Karolien Van Diest
oppervlakte te kappen bij wijze van proef om te zien of de stobben weer vitaal uitlopen en de scheuten in leven blijven. Ook kan het nuttig zijn de stam hoger af te zetten, bijvoorbeeld op 50 à 100 cm i.p.v. 20 cm van de grond. Dit verhoogt de kans op opnieuw uitlopen. Bij oude knotbomen laat men vaak één of enkele kleinere takken staan, totdat er voldoende andere scheuten zijn. Die takken moeten de sapstromen aan de gang houden. Voor een evenwichtige ontwikkeling en goede gewichtsverdeling is het belangrijk ze na een paar jaar ook af te zagen. Symbiose door bosbeheer
Mogelijk nemen hakhout en middelhout nooit meer de plaats in die ze eens hadden. Deze beheervormen helemaal afschrijven is echter voorbarig. Overal zien we dat mensen weer op een duurzame manier hout uit het bos willen gebruiken. Via de bosgroepwerking en brandhoutverkopen vinden vele brandhoutgebruikers de weg terug naar het bos. Anderzijds blijkt dat de natuur in de bossen nog beter ‘moet’ om de Europees gestelde bosdoelstellingen voor natuur te behalen. Deze twee ‘prikkels’ zullen ongetwijfeld deze traditionele beheervormen nog meer in de kijker zetten.
Opgelet met de es! Momenteel is het erg riskant om essen te knotten of in hakhout te beheren! We meldden al eerder dat een serieuze ziekte alle essen van Europa aangetast heeft: Chalara fraxinea. Omdat deze extra agressief optreedt op de jonge essentwijgen, kan goedbedoeld beheer de doodsteek van de es zijn. De toekomst met Chalara voor de es is in het algemeen onzeker. Misschien beter even wachten totdat de situatie duidelijker wordt?
‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter | 7
bosbeheer
Wildbescherming
Hoe voorkom je wildschade?
foto: Karolien Van Diest
Reeën, konijnen en hazen zijn graag geziene gasten in onze bossen. Behalve als je net boompjes hebt geplant! Deze schattige dieren kunnen aan de jonge bomen en struiken heel wat vraat- en veegschade veroorzaken. Een deel boompjes offer je als eigenaar nog graag op, maar hoe kan je wildschade tot een aanvaardbaar niveau beperken? Wildschade beperken
De bosbeheerder heeft groot belang bij de bescherming van de jonge aanplant. Wildschade verzwakt de boom, vermindert de groei, verstoort de dominante hoogtegroei,
veel meer boompjes hebt dan er uiteindelijk volwassen worden, weet je eigenlijk al in het begin dat de meeste boompjes niet tot mooie grote bomen uitgroeien. Die bomen die voortijdig afsterven of in iemands kachel eindigen, mogen wat gehavend zijn. Evenwicht in wildstand en voedselaanbod
foto: Sylvain HAYE - Wikimedia Commons
veroorzaakt vorken en kan de plant bij herhaling uiteindelijk doen afsterven. Om de kosten te sparen adviseren de Limburgse Bosgroepen meestal individuele bescherming van de planten voor meestal 40 % verspreid over het bestand. Aangezien je eerst 8 | ‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter
Een evenwichtige wildstand is een gezonde uitgangssituatie. Liefst heeft dat wild ook voldoende voedselaanbod buiten jouw waardevolle aanplantingen en verjongingen. Dit kun je voorzien door onder andere deze adviezen op te volgen: • zorg op voldoende plaatsen voor bosverjonging • dun regelmatig (zodat de kruid- en struiklaag een kans krijgt) • beheer de bosranden goed door ze regelmatig af te zetten (zodat er veel bessen en
bloesems blijven) • varieer in soorten en zorg voor vruchten in verschillende periodes • voorzie voor houtige of kruidige wildakkers. Als er te weinig voedselaanbod staat, kan dit je met weinig moeite veel verhelpen. Een bekende Waalse bosbouwer snijdt zo regelmatig wat brem- of wilgentakken af met zaden en steekt die in de grond. Deze kiemen snel. Soorten die hiervoor in aanmerking komen, zijn o.a. zachte berk, wilg, haagbeuk en vlier. Beter voorkomen dan genezen
Onze ervaring is dat er geen algemene regel geldt: sommige vormen van wildbescherming werken prima op de ene plaats en heel slecht op de andere. Zoals met alle dingen in de bosbouw en in het leven. We geven daarom een overzicht van de belangrijkste voor- en nadelen van courante vormen van wildbescherming. Uitgezonderd de 2 laatste beschermvormen gaat het om individuele beschermingsvormen.
Plukken wol aan een zijtak schrikken het wild af (foto: Martin Winnock, Inverde)
Een klem die de eindscheut moet beschermen. (foto: Martin Winnock, Inverde)
Een plantkoker
SCHAPENWOL OP DE ZIJTAKKEN
PLASTIC KLEM
PLASTIC KOKER
(ook mensenhaar zou effectief zijn) + Goedkoop en ecologisch ● + Gemakkelijk zelf aan te brengen ● + In Wallonië effectief gebleken tegen ● alle vormen van wildschade (zowel wildvraat als veegschade) + Achteraf ook nog te bevestigen ● + Onnodig te verwijderen ● - Weinig gekend in Vlaanderen ● - Elk jaar te vernieuwen (in de maand ● maart en tot 3 jaar na aanplant) - Vereist regelmatige controle (om ● ingroeien in de stam te vermijden)
+ Gemakkelijk zelf aan te brengen en te ● verwijderen + Achteraf ook nog vlot te bevestigen ● + Vooral geschikt voor soorten met een ● grote eindknot zoals naaldhout (beschermt enkel de topscheut) - Beschermt niet tegen veegschade ● - Vereist regelmatige controle (de klem ● zit bij groei al gauw te laag)
+ Beschermt tegen alle vormen van ● wildschade + Geeft een serre-effect (meestal positief ● voor de jonge boom) - Duurder (materiaal en plaatsing) ● - Moet voor het planten geplaatst worden ● - Verhitting door bovenmatig serre-effect ● mogelijk (de geperforeerde variant verhindert dat) - Geeft afval als de kokers achteraf niet ● worden verzameld
foto: Karolien Van Diest
(foto: Martin Winnock, Inverde)
foto: Karolien Van Diest
PLASTIC SPIRAAL
KALKWIT
+ Goede prijs-kwaliteitverhouding ● + Beschermt tegen alle vormen van ● wildschade + Achteraf ook nog te bevestigen ● - Het wild kan soms de spiraal omhoog ● duwen - Kans op ingroeien ● - Geeft afval als de spiralen achteraf ● niet worden verzameld
+ Goedkoop en ecologisch ● + Gemakkelijk zelf aan te brengen ● + Beschermt ook tegen vorst en parasieten ● + Onnodig te verwijderen ● - Elk jaar te vernieuwen ● - Vooral in de fruitteelt gangbaar, minder ● in bosbouw
ZELFOPROLLENDE GEPERFOREERDE PLASTIC KOKER
+ Meest kostenefficiënte methode ter ● bescherming van stevigere bomen, zoals Canadapopulier of grauwe abeel + Gemakkelijk zelf aan te brengen en te ● verwijderen + Beschermt tegen alle types van wild● schade (mits 100 cm hoog) + Achteraf ook nog te bevestigen ● - Beschermt niet tegen schade die ● paarden, schapen of koeien kunnen aanbrengen - Niet geschikt voor typisch bosplantgoed ● van 60-120 cm hoog - Geeft afval als de kokers achteraf niet ● verzameld worden
‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter | 9
bosbeheer
foto: Inverde
AFPLAKTAPE (GENRE TESA)
+ Goedkoop ● + Gemakkelijk zelf aan te brengen en te ● verwijderen + Blijft enkele jaren zitten ● + Naar verluidt zeer populair in de ● Nederlandse bosbouw + Achteraf ook nog te bevestigen ● + Zou niet ingroeien ● - In Vlaanderen weinig of geen ervaring ● mee - Geeft beperkt afval als de tape achteraf ● niet verzameld wordt
Een wildbeschermingsnet met ondersteunende lat. (foto: Karolien Van Diest)
PLASTIC NETJES, GEFIXEERD MET 1 OF 2 HOUTEN STAKEN
+ Beschermt tegen alle vormen van ● wildschade + Laat voldoende licht en lucht door ● + Netjes beschikbaar in verschillende ● groottes (afhankelijk van het dier waartegen bescherming nodig is) - Relatief duur ● - Kans op omwaaien of omduwen (als de ● staken niet stevig zijn)
10 | ‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter
AFRASTEREN MET HOUTEN OMHEINING (COLLECTIEVE BESCHERMINGSMETHODE)
+ Kan bij natuurlijke en kunstmatige ● verjonging + Te fabriceren met lokaal te vinden ● materialen + Gemakkelijke herstelling (in kleine ● delen) + Eenvoudige en goedkope afbraak ● achteraf - Materiaal in Vlaamse bossen minder ● beschikbaar - Vereist enige handigheid ●
foto: Karolien Van Diest
AFRASTEREN MET DRAAD (COLLECTIEVE BESCHERMINGSMETHODE)
+ Te gebruiken bij natuurlijke en ● kunstmatige verjonging + Verschillende types van draad beschik● baar (bijvoorbeeld ‘ursusdraad’ met grote mazen aan de bovenkant voor groot wild en kleine aan de onderkant voor klein wild) - Relatief duur ● - Kans op omwaaien of omduwen (als de ● staken niet stevig zijn) - Om reeën buiten te houden moet de ● draad minstens 2 m hoog zijn
Verberg je aanplant
Een effectieve en zeer goedkope wildbescherming is het niet te proper vrijstellen van de jonge aanplant. Laat de bramen en ruigte maar groeien: ook reeën hebben niet veel zin om zich daar doorheen te worstelen. Bovendien vinden ze de jonge boompjes niet zo gemakkelijk terug. De meeste boomsoorten kunnen in hun jeugdjaren wel wat schaduw verdragen. Probeer alleen de topscheut boven de ruigte uit te laten steken. Je kunt dit bereiken door in de zomer door het jonge bos te lopen en de ruigte rondom iedere topscheut weg te kappen, maaien of trekken. Dit gaat snel en makkelijk met een hakmes of met een sikkel met lange steel. Je kunt ook met de bosmaaier werken, maar het risico bestaat dat je dan per ongeluk de jonge boompjes afmaait of beschadigt. Als je spontane maar niet-gewenste opslag (wilg, berk, …) tussen de aanplant wilt verwijderen, knip of maai die dan op ca. een halve meter hoogte. Dit heeft 2 voordelen. Ten eerste zal de plant opnieuw uitschieten met hapklare scheuten op reehoogte. Als je bovendien veel spontane opslag op die manier inkort, gaan deze twijgen de reeën ‘kietelen aan de buik’ en hebben ze veel minder zin om erdoorheen te gaan.
Vegen is begrenzen Verwijder niet te snel een geveegde boom! De nieuwe boom zal ook snel geveegd worden. De ree bakent met het vegen namelijk de territoriumgrens af. Laat best de geveegde boom staan en plant de nieuwe boompjes een beetje verderop.
Nieuwe spelers in de bossen Met de opkomst van bevers en everzwijnen moet de bosbeheerder nog wat meer nadenken! Bij het voorkomen van bevers adviseert men niet te planten binnen 10 m van de waterloop. Wat er van nature uitgroeit, kan de bever daar naar believen gebruiken. Bij everzwijnen is het complexer ... Zij hebben het niet echt op de boompjes gemunt, maar merken de eerste jaren de boompjes nauwelijks op. Al die blote grond nodigt uit om een modderbad te nemen of naar bodemfauna te graven, zeker net na het planten. Je houdt ze niet zomaar uit je aanplant! Alleen met de zogenaamde zwijnenschrik (2 elektrische draadjes rond het jonge bos) behaalt men goede resultaten. Dat is een hele investering, die gelukkig wel door het Agentschap voor Natuur en Bos wordt gesubsidieerd.
foto: Karolien Van Diest
Een verplaatsbare elektrische schrikdraad houdt everzwijnen uit een aanplant (foto: Martin Winnock, Inverde)
foto: Annemie Hannosset
‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter | 11
bosgroep zuid-limburg in de kijker
Het Sterbos Bosbeheer hand in hand met hoge natuurwaarden Dankzij de rijke bodem van Haspengouw is Bosgroep Zuid-Limburg een buitenbeentje onder de Limburgse Bosgroepen. De Has pengouwse bossen hebben in grote lijnen een andere geschiedenis en soortensamenstelling dan die van de Kempen. Het Sterbos in Mechelen-Bovelingen illustreert mooi de werking van de Bosgroepen: sinds 2006 ondersteunt de Bosgroep Zuid-Limburg hier het bosbeheer. Een veranderend kasteel in een prachtig domein
Het gebied Mechelen-Bovelingen behoorde tot het persoonlijke eigendom van de graven van Loon. Het graafschap Loon bestond tussen 1014 en 1362. In 1365 werd het geannexeerd door het Prinsbisdom Luik. Pas bij de Franse Revolutie (1789) werd het bij de rest van het huidige Vlaanderen gevoegd. Het kasteeldomein is de oude kern van het dorp Bovelingen, dat in de zeventiende eeuw versmolt met de dorpen Pepingen, Mechelen en Rukkelingen.
In 1957 werden de laatste resten van het verwoeste kasteel afgebroken.
Het kasteel was in de vijftiende eeuw een versterkte burcht met slotgracht en ophaalbrug. Tussen de zeventiende en negentiende eeuw werd het verbouwd in laat-classicistische stijl. Vanuit het dorp leidde toen een drevenstelsel naar een door de kasteelhoeve, dienstgebouwen en ommuurde moestuinen gevormd visueel scherm. Zo werd het kasteel maximaal aan het oog van de gewone sterveling onttrokken. De omgeving van het kasteel evolueerde van een open domein met Franse tuinen met meerdere vijvers, boomgaarden en groentetuinen naar een Engels landschapspark in de negentiende eeuw. De huidige structuur dateert van die periode. In het vroegere parkgedeelte dat nu als weide gebruikt wordt, herken je de overblijfselen van een vijver. Deze werd van water voorzien via een ondergronds gewelfde aftakking van de Herk, vanuit het Hornebos. Deze tunnel van 800 m werd in de tweede helft van de negentiende eeuw gegraven. Hier en daar zijn verluchtingskokers herkenbaar. Die voorzagen destijds de arbeiders van verse lucht. Het domein was gekend voor zijn ongeveer 100 ha grote boomgaard met meer dan 500 appelvariëteiten. Verschillende eigen variëteiten werden hier veredeld, zoals de nog steeds gesmaakte Pépin de Bovelingen.
foto: Annemie Hannosset
12 | ‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter
Begin 1920 verliet de laatste graaf van Bovelingen het kasteel. Het bleef in gebruik tot de Tweede Wereldoorlog, toen het eerst door de Duitsers en daarna door de Amerikanen werd
De houtopbrengst In 2007 kapte de Bosgroep in zorgvuldig overleg met de koper 466 gigantische Beaupré-populieren op ongeveer 8 ha, nadat de pistes waren vrijgezaagd. Dit voorbereidend werk leverde al ongeveer 140 stère brandhout. Het kruinhout werd netjes opgeruimd en er gebeurde een dunning in de jongvolwassen zomereiken van de onderetage (18 stuks, 52m³). De beperkte opgeofferde zones werden herbebost met een combinatie van natuurlijke verjonging en het beperkt bijplanten van groepjes per 10 stuks. Voor deze herbebossing vroeg de Bosgroep subsidie aan. Bij de kapping werd zo zorgvuldig gewerkt dat in 2009 een dunning in de essen en esdoorns kon gebeuren, die 258 stère brandhout opleverde. Deze winter kan opnieuw in een tiental zones dankzij een dunning brandhout verkocht worden. Ondertussen wordt het bos alleen maar mooier en krijgen de jongvolwassen bomen alle ruimte om imposant uit te groeien. De beheerachterstand is ongeveer weggewerkt en het bos is klaar voor een QD-beheer (Zie ’t Limburgs Bosbelang nummer 41). Ondanks al deze werken bleef de zeldzame Bechsteinvleermuis het bos graag opzoeken! bezet. Naar verluidt werd hierbij het interieur volledig verwoest. Een brand vernielde in 1947 tenslotte het kasteel zelf.
door lichtgebrek steeds hoger op de stam aan het afsterven. Het uitgangspunt van de familie was het herstelde bos zoveel mogelijk te behouden. Een mooi voorbeeld van
Begin jaren tachtig werd het domein verkocht aan de landbouwers, die voorheen al gedurende 4 generaties de pachters waren. De vroegere kasteelbossen en de manege werden verkocht aan 2 particulieren, die zich later aansloten bij Bosgroep Zuid-Limburg. Het Sterbos: doorstart met Canadapopulieren
De nieuwe eigenaars wilden het geplunderde Sterbos herstellen. De oude reuzen uit het kasteelbos waren namelijk gekapt door een vroegere eigenaar, die van het bos een stortplaats wilde maken. Gelukkig is dat nooit gerealiseerd! Eén van hen was dokter Gielen. Hij plantte Canadapopulieren en een onderetage van es en esdoorn en behield de zomereiken, die de ravage overleefd hadden. Voordat de bomen kaprijp waren, kwam de dokter helaas te overlijden en gingen de bossen over op zijn kinderen. De kaprijpe populieren waren voor hen de aanleiding om bij de Bosgroep ondersteuning te zoeken. De essen en esdoorns waren dringend aan een dunning toe en de oudere zomereiken vroegen om hulp om voldoende plaats te krijgen tussen zoveel opkomend jeugdig ‘geweld’. Hun takken waren
Bosgroep Zuid-Limburg. Beide bossen zijn opgenomen in het gezamenlijk bosbeheerplan St.-Truiden, Nieuwerkerken en Gingelom. Dit beheerplan werd conform de criteria duurzaam bosbeheer opgesteld en gecoördineerd door de Bosgroep Zuid-Limburg voor 62 eigenaars voor 275 ha bos in of net buiten de betrokken gemeenten. Het plan werd goedgekeurd in 2011. Recent plantte een ander lid van de Bosgroep aan de Altenastraat een blok inheems bos aan. Momenteel wordt de administratie afgehandeld om een internationaal erkend FSC-certificaat van duurzaam bosbeheer te verkrijgen. Het nabij gelegen Hornebos is in eigendom van het Agentschap voor Natuur en Bos. In de vallei bevinden zich heel wat Canadapopulieren in versnipperd privébezit. Ook hier namen verschillende eigenaars aan het beheerplan deel. Er gebeurde onder andere al een geslaagde omvorming naar inheems loofhout. De algemene Haspengouwse bostypen
foto: Annemie Hannosset
hoe Canadapopulier hand in hand met hoge natuurwaarden kan gaan: in het bos bleef een rijke voorjaarsflora aanwezig ondanks dat het dichtgegroeid en donker was. Het Sterbos uitgezoomd
Ook de andere privéboseigenaar trad toe tot
Dankzij de rijke bodem is Haspengouw sinds de Romeinse periode een fruit- en landbouwstreek bij uitstek. Houtkanten, knotbomen en hagen moeten het gebied vroeger een nog groener uitzicht hebben gegeven. De ruilverkavelingen van de twintigste eeuw wijzigden het oorspronkelijke landschap sterk. De huidige bossen zijn meestal gesitueerd op gronden die maar marginaal geschikt zijn
foto: Annemie Hannosset
‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter | 13
bosgroep zuid-limburg in de kijker waarden bij de boomsoort. Oudere bossen waar Canadapopulier in de twintigste eeuw werd ingeplant, blijken echter wel degelijk hoge natuurwaarden te hebben. Kansen en bedreigingen voor de Haspengouwse bossen
De voorbije eeuwen waren de valleien vooral in landbouwgebruik als hooiland. De natuurverenigingen herstellen dat gebruik nu in de mate van het mogelijke. Nieuw is ook dat steeds meer privéboseigenaars hun Canadapopulierenbossen willen omvormen naar standplaatsgeschikt inheems loofhout. Zo ook in de vallei naast het Sterbos. Bij deze omvorming hebben ze te maken met heel wat bosbouwkundige vragen en daarbij
foto: Karolien Van Diest
voor landbouw, zoals natte valleigebieden en heuveltoppen, of het zijn verboste kasteelparken, zoals het Sterbos. Verboste Engelse parken en kasteelbossen
De talrijke oude kasteelparken en -bossen zorgen voor de aanwezigheid van beperkte, doch ecologisch belangrijke, oude (vooral loof-)bossen. Deze bossen blijken volgens de Vlaamse bosinventaris goed te scoren op natuurlijkheid: ze zijn oud en hebben een gemengde soortensamenstelling en een struiklaag. Valleibossen met Canadapopulier
De meeste Haspengouwse bossen zijn ech-
Sterbos (foto: Annemie Hannosset)
14 | ‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter
ter jong tot vrij jong. Er wordt veel gepraat over bosuitbreiding, maar in Haspengouw hebben particulieren in de twintigste eeuw al heel wat bosuitbreiding gerealiseerd! Dit gebeurde vooral op de talrijke valleigronden die de eeuwen daarvoor als hooiland gebruikt werden. Dé boomsoort die hierbij geplant werd, was Canadapopulier. Deze valleibossen hebben vaak nog vrij lage natuurwaarden, omdat ze nog maar zo recent bebost werden. Het vergt immers enige tijd voordat een bodem zich als bosbodem ontwikkelt en typische bosplanten zich er vestigen. Zeker als er in de nabijheid geen of weinig zaadbronnen zijn! In het verleden zocht men de oorzaak van die lagere natuur-
foto: Annemie Hannosset
in de versterking van de bosstructuur. De bossen kunnen het landschap nog aantrekkelijker maken voor de bewoners en de toeristen. Over het algemeen zijn de bossen sterk versnipperd en klein. Dit maakt ze extra kwetsbaar voor randeffecten en bedreigingen van buitenaf. De frequentste zijn de sluikstortingen, het gestaag wegploegen van de bosranden door de aanpalende landbouwers en de verruigingseffecten door o.a. meststoffen in grond en regenwater. Ondanks die bedreigingen hebben de Haspengouwse bossen nog steeds hoge natuurwaarden. Volgens inventarisaties bevinden zich tussen deze bossnippers enkele zeldzame tot uiterst zeldzame bostypes, zelfs op Europees niveau.
foto: Annemie Hannosset
blijkt advies ondersteuning van de Bosgroep belangrijk.In Haspengouw ligt de toeristische nadruk op het open fruit- en landbouwlandschap. Toch schuilt een belangrijke potentie
foto: Annemie Hannosset
De Canadapopulier als pionier op nieuwe grond Een studie van het INBO (Instituut voor Natuur en Bosonderzoek van de Vlaamse overheid) toont aan, dat Canadapopulier als eerste generatie de best mogelijke strategie is om landbouwgrond om te vormen naar bosgrond (Populieren: geschikte pioniers voor ecologisch waardevolle bosuitbreiding, Luc de Keersmaeker, 2009). Zeker op de rijkere Haspengouwse gronden. Helaas werden deze bevindingen nog niet in het Vlaamse bosbeleid opgenomen. Heel wat kritiek op de soort van het (recente) verleden is door deze studie gedateerd. De Canadapopulier kreeg ook kritiek omwille van de ravages, die onafwendbaar leken bij de kap van populieren. Dit hield wel steek. Gelukkig behoort deze werkwijze meer en meer tot het verleden, onder andere dankzij de bosgroepwerking en onze hoge eisen op de exploitatiekwaliteit. Nu verlopen de exploitaties doorgaans met meer zorg voor bodem en onderetage.
Wandel mee door het Sterbos en omgeving Op zondag 23 februari 2014 organiseert de Bosgroep een wandeling in en rond het Sterbos. Meer informatie vind je in onze activiteitenkalender.
‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter | 15
bosgroepwerking
Zevende contactdag Limburgse Bosgroepen Op zaterdag 22 maart vindt de zevende contactdag van de Limburgse Bosgroepen plaats. De Landcommanderij Alden Biesen zal opnieuw het toneel zijn van een aangename namiddag met algemene vergaderingen, voordrachten en wandelingen.
Zoals altijd zijn alle leden van harte welkom. Elk lid ontvangt in februari een persoonlijke uitnodiging. Dit jaar wordt het programma ingekort tot een namiddag: door de continu groeiende opkomst is de organisatie van een gezamenlijke en gelijktijdige lunch helaas niet langer haalbaar. Voor meer informatie kun je terecht bij Evi Ghijsens (tel. 011 23 73 28).
foto’s: Pascal Vanhees
Programma
12.30 uur Ontvangst van de genodigden 13.00 uur Algemene vergaderingen van alle Limburgse Bosgroepen 15.20 uur Verwelkoming door gedeputeerde Ludwig Vandenhove 15.45 uur Voordrachten en wandelingen
Voordrachten
Doorlopend programma: • Amerikaanse vogelkers, van bospest tot bosboom • vlinderrijke bosranden • hazelmuizen. Wandelingen Keuze uit een reeks wandelingen met specifieke thema’s.
17.45 uur Afsluiting met een drankje
Verkiezingen RvB Het driejarig mandaat van de bosgroepbestuurders Hoge Kempen en Zuid-Limburg verstrijkt. Tijdens de algemene vergadering verkiezen de leden de nieuwe raad van bestuur (RvB) voor een nieuwe periode van drie jaar. Ben je boseigenaar in de regio van de Bosgroep Zuid-limburg of Bosgroep Hoge Kempen en heb je interesse om de Bosgroep mee op te volgen en te begeleiden? Geef ons een seintje! Ook eigenaars van kleine bossen komen hiervoor in aanmerking!
16 | ‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter
zoekertjes - activiteitenkalender
Bos te koop Ben je lid van de Bosgroep en wil je je bos verkopen of ben je net op zoek naar een bos? In deze rubriek bieden we een overzicht van percelen privébos die te koop staan. Wij hopen natuurlijk dat andere Bosgroepleden het bos kopen, zodat de duurzaamheid van het bosbeheer gegarandeerd is.
Afspraken bij de zoekertjes: • Voordat het zoekertje gepubliceerd wordt, ondertekent de eigenaar een toelating. • Het zoekertje verschijnt eenmalig in ’t Limburgs Bosbelang. • De publicatie van het zoekertje is geen garantie voor de verkoop van het bos. • Als je het bos niet meer zou willen verkopen, breng je de Bosgroep op de hoogte.
Hoe reageer je op een zoekertje? • Je neemt zelf contact op met de boseigenaar. • Bij aankoop geef je de Bosgroep een seintje.
Te koop • NEERPELT: 1,14 hectare; naaldhout; voorkooprecht; 0475 99 96 87; info@immowuytens.be • OPGLABBEEK: 57,48 are; naaldhout; voorkooprecht; 03 311 52 22; info@de-eiken.be • ZUTENDAAL: 22,85 are; naaldhout; geen voorkooprecht; 0478 49 89 05 • AS: 55,54 are; naaldhout; geen voorkooprecht; 089 85 44 90; geebelenmia@hotmail.com • AS: 17,65 are; gemengd; voorkooprecht; 012 23 30 99 • AS: 18,72 are; gemengd; voorkooprecht; 089 65 73 57
Wil je je bos verkopen? Plaats een zoekertje of contacteer je Bosgroep!
Activiteiten Limburgse Bosgroepen Datum
Onderwerp
Organisatie/ Plaats
Zondag 23 februari 2014
Wandeling: Sterbos Heers
Bosgroep Zuid-Limburg vzw
Zaterdag 22 maart 2014
Contactdag Limburgse Bosgroepen
Alden Biesen Bilzen
Wandeling Sterbos Heers
Op zondag 23 februari 2014 ben je welkom om het Sterbos en omgeving te ontdekken onder begeleiding van gidsen van de Bosgroep en Natuurpunt. Het vertrek is om 10 uur ter hoogte van de rode dreef tegenover de boerderij in de Altenastraat in Mechelen-Bovelingen. Het einde is voorzien rond 12.15 uur. Opgelet: aangepast (waterdicht) schoeisel wordt sterk aanbevolen! Om de winterkoude te trotseren, sluiten wij af met een warme drank. Contactdag Limburgse Bosgroepen
foto: Annemie Hannosset
De contactdag biedt opnieuw een gevarieerd programma. Na de algemene vergaderingen van de 5 Limburgse Bosgroepen staan interessante lezingen en diverse gegidste wandelingen op het programma. Zie elders in dit nummer. ‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter | 17
activiteitenkalender
Cursussen en excursies AANBOD LIMBURGSE BOSGROEPEN De Limburgse Bosgroepen organiseren regelmatig vormingsactiviteiten voor hun leden. Wil je zeker zijn van een plaats, schrijf je dan snel in via de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (tel. 011 23 83 63). We verwachten jouw inschrijving minimaal drie weken vóór de cursusdatum. Je inschrijving is pas definitief na overschrijving van de deelnameprijs op bankrekening BE48 7795 9073 9027. Meer gedetailleerde informatie ontvang je enkele weken voor de vormingsactiviteit per post. Datum
Onderwerp
Organisatie/ Plaats
Prijs
Vrijdag 24 en zaterdag 25 januari 2014
Cursus: kettingzaag ECS 1: onderhoud en afkorttechnieken
Bosgroep Zuid-Limburg vzw*
€ 80
Vrijdag 21 februari 2014
Excursie: houtverwerkend bedrijf – Kroondomein Het Loo en rondhoutveiling Arnhem (NL)
Limburgse Bosgroepen
€ 20
Vrijdag 14 en zaterdag 15 maart 2014
Cursus: kettingzaag ECS 2: basisveltechnieken
Bosgroep Limburgse Duinen vzw*
€ 80
Vrijdag 4 april 2014
Cursus: EHBO in het buitengebied
Centrum Duurzaam Groen (Genk)
€ 40
*In samenwerking met Inverde (www.inverde.be) Veilig werken met de kettingzaag – ECS 1: onderhoud en afkorttechnieken
Sinds 2013 zijn de kettingzaagmodules aangepast aan de European Chainsaw Standards (ECS). Deze cursus is het inleidende niveau voor kettingzaaggebruikers en omvat op de eerste dag de basis: gezondheid en veiligheid voor de gebruiker en onderhoud en inspectie van de kettingzaag. De tweede dag zullen we in het bos hout met een beperkte doorsnede afkorten en hulpmiddelen bekijken voor het manipuleren en stapelen van hout. Veilig werken met de kettingzaag – ECS 2: basisveltechnieken
Het tweede niveau is geschikt als basisvorming voor kettingzaaggebruikers. De twee praktijkdagen brengen we volledig in het bos door. De cursus omvat het vellen van kleine en hellende bomen, gebruikmakend van verschillende technieken, het neerhalen van geklemde bomen met gebruik van hulpmiddelen en het onttakken en afkorten van stammen. Voorkennis van het veilig werken met de kettingzaag (eerste niveau) is vereist. Excursie houtverwerkend bedrijf, Kroondomein Het Loo in Uddel en rondhoutveiling Arnhem (Nederland)
De firma Boeve en Hop koopt steeds meer hout uit onze Kempische bossen. We krijgen de kans te zien hoe zij dit hout verzagen en verwerken. Daarna bezoeken we het Paleispark en de Koninklijke Houtvesterij van het domein: een 10 000 ha uitgestrekt bos- en heidegebied dat al 300 jaar verbonden is met het Huis Oranje-Nassau. Een beheerder geeft uitleg over het bosbeheer en over de afzetmogelijkheden van het hout. Later op de dag brengen we een bezoek aan de rondhoutveiling in Arnhem waar traditioneel op de laatste zaterdag in februari (dit jaar de dag na ons bezoek) kwaliteitshout te koop wordt aangeboden. Een gids leidt ons rond en vertelt wat de kwaliteitscriteria zijn. Vertrek vanaf de parking van de Kinepolis in Hasselt om 7 uur. Verwachte terugkomst om 19.30 uur. EHBO in het buitengebied
Ben je werkzaam in het buitengebied? Leer dan tijdens deze cursus hoe je eerste hulp biedt bij ongevallen. Belangrijk, omdat in het buitengebied de hulpdiensten vaak moeilijk ter plaatse kunnen komen. De cursus gaat in op de algemene benadering van levensbedreigende situaties. Hoe licht je correct de hulpdiensten in? Hoe reanimeer je en hoe ga je om met bloedingen, wonden en breuken? Hoe handel je correct bij hersenschudding, hyperventilatie, flauwvallen, zonneslag, onderkoeling en elektrocutie? De cursus is ook bedoeld als verplichte jaarlijkse bijscholing in het kader van de ‘erkenning bosexploitatie’: na afloop ontvangen deelnemers het attest EHBO-initiator.
Wij verwijzen ook graag naar enkele andere interessante vormingsmogelijkheden en activiteiten.
AANBOD CENTRUM DUURZAAM GROEN Hiervoor schrijf je rechtstreeks in bij de organisator. Meer informatie vind je op de website www.centrumduurzaamgroen.be. Datum
Onderwerp
Organisatie/ Plaats
Prijs
Maandag 13 januari 2014 (avond)
Cursus: correct (duurzaam) aanplanten
Genk
€ 45
18 | ‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter
Colofon ’t Limburgs Bosbelang 43 | winter
uitgave De deputatie van de provincieraad van Limburg, Herman Reynders, gouverneurvoorzitter, Marc Vandeput, Ludwig Vandenhove, Igor Philtjens, Frank Smeets, Jean-Paul Peuskens, Inge Moors, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier.
hoofdredactie Johan Van den Broek
coördinatie Annemie Hannosset annemie.hannosset@limburg.be Karolien Van Diest karolien.vandiest@limburg.be
eindredactie Katrien Wittemans katrien.wittemans@limburg.be
redactiesecretariaat Annemie Hannosset annemie.hannosset@limburg.be
redactieraad Lore Bellings, Katrien Wittemans, Jasper Goffin, Annemie Hannosset, Johan Van den Broek, Karolien Van Diest
Het team van de Limburgse Bosgroepen wenst u het allerbeste voor 2014!
redactie Lore Bellings, Evi Ghijsens, Jan Mampaey, Vera Reymen en Karolien Van Diest
foto cover Karolien Van Diest
cartoons Dirk Vercampt
tekstbewerking zeggenofschrijven.be: Vincent Westerwoudt
vormgeving & lay-out Dion Boodts, Grafische Producties, Informatie & Communicatie provincie Limburg Designpartner - Opglabbeek
druk Drukkerij Paesen - Opglabbeek
postbus Limburgse Bosgroepen p/a provincie Limburg, Directie Ruimte Afdeling Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt tel. 011 23 83 20 bosgroepen@limburg.be www.bosgroepen.be
oplage foto: Pascal Vanhees
3 800 exemplaren
wettelijk depotnummer D/2008/5857/82
‘t Limburgs Bosbelang digitaal!
verantwoordelijke uitgever
Hier kan iedereen steeds de recente edities online raadplegen: www.issuu.com/limburgs_bosbelang Het ledenblad van de Limburgse Bosgroepen valt elk seizoen in je brievenbus. Wil jij graag bomen sparen? Wens je ‘t Limburgs Bosbelang enkel nog digitaal te raadplegen? Geef dan een seintje aan jouw Bosgroepsecretariaat! foto: Pascal vanhees
Johan Van den Broek Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt Deze publicatie werd gedrukt op houten chloorvrij kringlooppapier, zonder optische witmakers.
‘t Limburgs Bosbelang | 43 | winter | 19
43 | winter | in dit nummer
nuttige adressen
driemaandelijks tijdschrift | januari-februari-maart 2014
Bosgroepen Noordoost-Limburg vzw
Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba
ondernemingsnummer 459 481 087
Universiteitslaan 1 3500 Hasselt
Coördinator
Medewerkers
ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 bosgroepnoordoost@ limburg.be
Vera Reymen ir. Frederik Bollen tel. 011 23 83 63 fax 011 23 83 10
Adjunct-coördinator: Pascal Vanhees tel. 011 23 83 63
Secretariaat
Agentschap voor Natuur en Bos
Bosgroep Hoge Kempen vzw ondernemingsnummer 874 667 014
Bosgroep
Coördinator
Coördinator
ir. Patrick Meesters tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 bosgroephogekempen@ limburg.be
ir. Benjamine Bufkens tel. 011 23 83 29 gsm 0479 40 08 48 bosgroepwest@limburg.be
Secretariaat
Evi Ghijsens tel. 011 23 73 28
Administratief coördinator: ir. Lore Bellings tel. 011 23 83 14 P.a. provincie Limburg Universiteitslaan 1 3500 Hasselt www.limburg.be/bosgroepen www.bosgroepen.be fax 011 23 83 10
Bosgroep
Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30
West-Limburg vzw
ondernemingsnummer 479 742 895
Sabine Schraepen tel. 011 23 73 82
Secretariaat
Bosgroep Bosgroep
Zuid-Limburg vzw
Limburgse Duinen vzw
ondernemingsnummer 874 670 378
ondernemingsnummer 882 247 464 Coördinator
ir. Jan Mampaey tel. 011 23 83 19 gsm 0478 78 07 21 bosgroeplimburgse duinen@limburg.be Secretariaat
Coördinator
ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94 bosgroepzuid@limburg.be
Het ANB staat in voor het beleid, het duurzaam beheren en versterken van natuur, bos en groen, samen met alle partners. De uitdaging is dan ook het verder uitbouwen van een partnerschap met de Limburgse Bosgroepen, als schakel tussen de private boseigenaren en ANB. Aanspreekpunt Bosgroepen
Jasper Goffin Agentschap voor Natuur en Bos Koningin Astridlaan 50 bus 5 3500 Hasselt gsm 0479 54 90 09
voorwoord .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 soort in de kijker Hulst: een loofboom apart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 bosbeheer Knotbomen en hakhout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 bosbeheer Wildbescherming .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 bosgroep zuid-limburg in de kijker Het Sterbos .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 bosgroepwerking Zevende contactdag Limburgse bosgroepen . . . . 16 zoekertjes Bos te koop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 activiteitenkalender Activiteiten Limburgse Bosgroepen. . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Cursussen en excursies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Nuttige websites
Agentschap Natuur en Bos: www.natuurenbos.be BOS+: www.bosplus.be Landelijk Vlaanderen vzw: www.landelijkvlaanderen.be Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: www.inbo.be Inverde vzw: www.inverde.be Unie Vlaamse Bosbouw vzw: www.uvb.be
Secretariaat
Annemie Hannosset tel. 011 23 83 20
Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15 H a m o n tAchel
Lommel
Waarvoor kun je terecht bij de Bosgroep? Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kun je evenwel altijd te rade bij de Bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten) • informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als
provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT limburg.be
boseigenaar en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kunt maken • hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen • kaartmateriaal • adressen van houtexploitanten en boomkwekerijen • coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars.
Ne d e r land
N e e r p e lt O v e r p e lt
B o c h o lt
A nt w e rp e n
Kinrooi
Bree
HechtelEksel
Peer
Leopoldsburg Ham
Maaseik MeeuwenGruitrode
Beringen Tessenderlo HouthalenHelchteren
Opglabbeek DilsenStokkem
HeusdenZolder
As Zonhoven
Lummen
Genk H e r k- D e - S t a d Halen
Maasmechelen
H a s s e lt Diepenbeek
Zutendaal Lanaken
Nieuwerkerken Alken
Bilzen Kortessem
Wellen
B rab ant
H o e s e lt S i n t- T r u i d e n Borgloon
Heers
Riemst
Tongeren Voeren
Gingelom Herstappe
Luik