afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010 driemaandelijks tijdschrift | oktober-november-december 2014
46 | herfst
PB- PP B- 01675 BELGIE(N) - BELGIQUE
in dit nummer o.a.
Resultaten houtverkoop De Zevenbronnenvallei Alternatieve kijk op Amerikaanse vogelkers
voorwoord Beste lezer De zomer loopt stilaan ten einde en dat betekent dat de bosbedrijvigheid weer in actie schiet! De in juni verkochte loten worden in deze periode netjes geëxploiteerd, onder het wakend oog van onze mensen en bosconsulenten. In dit nummer blikken we terug op deze verkoop, waar de Limburgse Bosgroepen samen meer hout dan ooit aan recordprijzen verkochten voor maar liefst 180 particuliere eigenaars! Op de contactdag in maart vond een gesmaakte lezing plaats over de groeiende alternatieve kijk op de bospest. Wie die lezing miste, vindt in dit nummer een artikel over dit onderwerp terug.
bosgroepwerking
Biodiversiteit in de Zevenbronnenvallei FSC®-bosbeheer beloond door de rivierdonderpad In de Zevenbronnenbeek in Montenaken woont een bijzonder diertje: de rivierdonderpad. Het kan daar opnieuw vertoeven door het duurzaam bosbeheer in de omliggende privébossen. Sommige eigenaars zijn lid van de Bosgroep Zuid-Limburg en lieten hun bos opnemen in een bosbeheerplan volgens de criteria duurzaam bosbeheer. Met dit plan en de FSC-certificering krijgt hun beheer eindelijk de nodige erkenning. Zelfs van de voor Vlaanderen niet-alledaagse rivierdonderpad!
Het artikel over de regio Zuid-Limburg zoomt dan weer in op lokale prestaties in het zuiden van de provincie, waar duurzaam bosbeheer hand in hand gaat met topnatuur en waarvoor nu ook een internationaal erkend kwaliteitslabel toegekend wordt. Tot slot, kijk ik al een hele poos uit naar de Limburgse Bos- en Houtbeurs op zondag 19 oktober 2014. Dankzij de enthousiaste aanpak van onze mensen en bosconsulenten belooft dat een bijzondere dag voor het bos te worden, waar ik graag bij ben … Rivierdonderpad (foto: Hans Hillewaert)
Wie weet tot binnenkort dus, in Zutendaal!
Ludwig Vandenhove gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur voorzitter Limburgse Bosgroepen
De Zevenbronnenbeek
De boomsoort die in Haspengouw al decennia het meest voorkomt is de canadapopulier. Hij werd na de 19de eeuw veel aangeplant om de opbrengst te verzekeren. Ondanks de natte bodems rond de Zevenbronnenbeek groeien de meeste klonen hier goed. Na het planten krijgt de onderetage van natuurlijke zaailingen een hele periode de kans om uit te groeien. Een aantal percelen werd zo ondertussen omgevormd tot inheems bos, omdat de onderetage stilaan te mooi en te kwaliteitsvol werd om als brandhout af te zagen. In het verleden kostte het de privéeigenaars veel moeite om de mooie vallei te behoeden voor sluikstortingen en vandalisme. Grote firma’s stortten hun vuil, terwijl de eigenaars bij de lokale politie of gemeente weinig of geen steun kregen om dit te stoppen. Gelukkig is de mentaliteit veranderd: de gemeente participeert in het gezamenlijke bosbeheerplan en er is wederzijds begrip. Kleinere stortingen gebeuren helaas nog steeds ... Waterkwaliteit
Studies tonen aan dat deze bossen de oorzaak zijn van de betere waterkwaliteit. Bovendien bieden ze de steeds zeldzamere habitat voor verschillende soorten. Een daarvan is de rivierdonderpad. Elders is het opvallend dat de zeldzame zeggekorfslak bij inventarisaties in heel wat beken in populierenbossen te vinden is. “Ondanks de aanwezigheid van populier”, zal
2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst foto: Annemie Hannosset
menig bioloog uitroepen. “Misschien net dankzij de aanwezigheid van populier”, durft de boseigenaar te zeggen. De Zevenbronnenbeek is hoe dan ook voldoende zuiver om een zeldzame gast te kunnen herbergen. De rivierdonderpad
Het is geen pad en zelfs geen kikker: het is een visje. Niet moeders mooiste, maar ronduit lelijk! Ooit zwom hij talrijk in onze beken, maar tegenwoordig is de rivierdonderpad in Vlaanderen erg zeldzaam. Omdat de waterkwaliteit gradueel verbetert en men steeds meer aandacht heeft voor het structuurherstel van de waterlopen, selecteerde het ANB een aantal potentieel geschikte bovenlopen van het Demerbekken om de rivierdonderpad te herintroduceren. De Zevenbronnenbeek bleek de enige locatie waar de rivierdonderpad het goed blijft doen. Een veeleisend visje
De rivierdonderpad heeft een hoge habitatvariatie nodig met variatie in stroompatronen en een afwisselende substraatgrootte. Hij is veeleisend: de limietgrens voor zuurstof bedraagt 5 à 7 mg/l. Ook moeten voldoende prooien beschikbaar zijn (voor kenners: de gammarus en een verscheidenheid aan ongewervelden). Aangezien juvenielen en adulten een verschillende habitatvoorkeur hebben, is het van belang dat op geringe afstand zowel snel-
ler als trager stromende delen voorkomen. Grotere stenen (of groot dood hout) bieden schuil- en paaiholten. Verder is beekbegeleidende vegetatie wegens de bufferende werking en schaduw van groot belang. FSC-boscertificering in Vlaanderen en Limburg
Uit een recent persbericht van de Forest Stewardship Council® blijkt dat in Vlaanderen ruim 20 000 ha bos gecertificeerd is met het
FSC-keurmerk voor verantwoord bosbeheer. Hoewel het merendeel van deze gecertificeerde bossen eigendom is van regionale of lokale overheden, stijgt ook de oppervlakte FSCbos in privéhanden. Begin juni traden maar liefst 21 Limburgse privéboseigenaars (met een gezamenlijke bosoppervlakte van bijna 65 ha) toe tot het FSC-boscertificaat dat wordt beheerd door het ANB. Dit groepscertificaat telt nu 62 privéboseigenaars en de totale oppervlakte FSC-gecertificeerd privébos bedraagt momenteel 296 ha. Met het FSC-keurmerk krijgt de boseigenaar een internationaal erkend kwaliteitslabel voor verantwoord beheer voor zijn bos. In Vlaanderen is het aandeel van FSC-gecertificeerd privébos nog erg klein, maar er is heel wat potentie: het hebben van een goedgekeurd uitgebreid bosbeheerplan is de zwaarste voorwaarde. Als je je daarbij engageert om het hout alleen aan de officieel erkende houtkopers te verkopen en veiligheidskledij te dragen als je zelf in je bos werkt, houdt niets je tegen om het label aan te vragen. Ook voor privébossen in versnipperde eigendomsstructuur
foto: Annemie Hannosset
Het nastreven van een FSC-boscertificaat voor kleinere boseigenaars lijkt geen evidentie. Toch kunnen heel wat thema’s in samenwerkingsverband, zoals via de Vlaam-
‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst | 3
Groeiend aanbod lokaal FSC-hout Een toenemende oppervlakte FSC-gecertificeerd bos betekent ook een toename van lokaal FSC-hout. Alleen al in de maand juni werd in Vlaanderen ongeveer 32 000 m³ FSC-hout te koop aangeboden via diverse houtverkopen. “Een stijgend aanbod is goed nieuws voor houtverwerkende bedrijven uit de regio die in toenemende mate op zoek zijn naar lokaal FSChout”, zegt Bart Holvoet (directeur FSC- België). De recent gecertificeerde privébossen zorgen bovendien voor een primeur op het vlak van het aanbod aan FSC-gelabeld populierenhout. “Bij mijn weten is het de eerste keer dat bij een houtverkoop ruim 1 000 m³ FSC-gelabelde populier aangeboden wordt.” Uit het persbericht van FSC (16 juni 2014)
Groepscertificaten in Limburg Momenteel is er 21 228 ha FSC-bos verspreid over alle Vlaamse provincies en dit gaat van het kleinste FSC-bos van 0,23 ha (privéboseigenaar) tot grotere boscomplexen van 2 500 ha (Zoniënwoud). “Wat privébossen in het FSC-groepscertificaat betreft, ligt bijna 90 % in de provincie Limburg”, zegt Tim Audenaert (coördinator FSC-groepscertificering), “waar we een voortreffelijke samenwerking hebben met de Limburgse Bosgroepen. Hopelijk kunnen we dit overal in Vlaanderen uitbouwen”. Uit het persbericht van FSC (16 juni 2014)
Onder populieren vestigde zich heel wat inheems loofhout. (foto: Annemie Hannosset)
se Bosgroepen, worden aangepakt. Ook het opstellen van (nieuwe natuur)beheerplannen en het behalen van een FSC-certificering. De certificering van de privébossen die recent werden toegevoegd aan het ANB-certificaat, kwam er dankzij de coördinatie vanuit de Bosgroep. Door het gezamenlijk opstellen 4 | ‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst
van beheerplannen via de Bosgroepen hebben heel wat privéboseigenaars een beheerplan volgens de criteria duurzaam bosbeheer. FSC-certificering is een logische volgende stap. “Niet alleen wordt zo zichtbaar dat het beheer conform de strengste internationale normen gebeurt“, stelt Karolien Van Diest (coördinator Bosgroep Zuid-
Limburg), “voor het bos is de meerwaarde vooral de goede opvolging van de effectieve realisatie van het beheerplan. Onze ervaring leert dat dergelijke positieve stimulus de kwaliteit en de uitvoering van de beheerplannen sterk verhoogt.”
bosbeleid
Alle hens aan dek voor het bosbehoud Gronden voor boscompensatie gezocht! foto: Karolien Van Diest
Om te voorkomen dat de oppervlakte bos in Vlaanderen verder achteruitgaat is een ontbossingsverbod van kracht volgens het Bosdecreet van 13 juni 1990. Slechts in een beperkt aantal gevallen kan een vergunning worden verleend om te ontbossen. Deze ontbossing moet steeds gecompenseerd worden. Boscompensatie
Meestal gebeurt deze compensatie door het betalen van een zogenaamde bosbehoudsbijdrage aan de overheid. Deze bedraagt 1,98 euro/m² voor een naaldbos tot 3,96 euro/m² voor een inheems loofbos. Deze bedragen gaan wellicht nog stijgen in de toekomst. Dit geld wordt in principe gebruikt om gronden aan te kopen om nieuwe bossen aan te planten. Een tweede mogelijkheid om te compenseren is zelf een bos ter compensatie aan te planten. Dit is natuurlijk voor de gemiddelde particulier moeilijk: niet iedereen beschikt over zoveel grond. Een derde mogelijkheid is een overeenkomst af te sluiten met een derde die bereid is een bos ter compensatie aan te planten. De eigenaar van deze grond plant een compensatie-
bos en krijgt zijn vergoeding van degene die ontbost. Het is echter niet altijd makkelijk zo iemand te vinden.
de overheid er niet in om met het opgebouwde kapitaal nieuwe bossen aan te planten. Realisatie van boscompensatie in natura garandeert dus beter het bosbehoud.
Bosaanplanting
Nochtans ontvangen de Bosgroepen regelmatig vragen van particulieren die wensen een bos aan te planten. In het verleden ondersteunden de Limburgse Bosgroepen bij voorkeur de subsidieaanvraag die de Vlaamse overheid voor bosuitbreiding ter beschikking stelde. De ervaring leerde echter dat de procedure veel vlotter loopt bij compensatiedossiers. Daarom ondersteunen de Limburgse Bosgroepen nu ook de vergoeding via compensatie. Ontbossers bleken vooral te kiezen voor de gemakkelijkste oplossing: het betalen van een hoge bosbehoudsbijdrage. Helaas slaagt
Ontbosser zoekt bebosser
Het ANB wil met alle partners ervoor zorgen dat het gemakkelijker wordt om eigenaars met te bebossen gronden te contacteren. Dit kan momenteel via de Bosgroepen, maar in de toekomst kan dit ook rechtstreeks: het ANB werkt een digitale marktplaats uit waar mensen die moeten ontbossen snel partijen kunnen vinden die te bebossen gronden aanbieden (zie www.boscompensatie.be). Het is vervolgens aan beide partijen om duidelijke afspraken te maken over o.a. de prijs per vierkante meter die de”ontbosser“ aan de ”bebosser“betaalt.
Wij roepen je op Heb je percelen in eigendom die mogelijk kunnen worden aangewend voor boscompensatie in natura? Neem vrijblijvend contact op met de medewerkers van je Bosgroep. Wij helpen je graag verder. ‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst | 5
bosgroepwerking
Resultaten gezamenlijke houtverkoop 18 juni 2014 Op woensdag 18 juni 2014 organiseerde de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen (CoLimBo) voor het 12de jaar op rij een gezamenlijke houtverkoop voor de 5 Limburgse Bosgroepen. Dit jaar werden maar liefst twee records gebroken: zowel het verkochte houtvolume als de gehaalde houtprijzen waren hoger dan ooit! Volume
De Limburgse Bosgroepen boden 53 loten aan die samen goed waren voor zo’n 22 122 m³ hout. Maar liefst 180 boseigenaars verkochten hun hout op deze verkoop. Daarbij werd een recordhoeveelheid FSC-gecertificeerd hout verkocht: bijna 2 000 m³! 50 van de 53 loten werden toegewezen aan de hoogste bieder. Voor 1 lot werd de minimumprijs niet gehaald; voor de 2 overige loten werd geen bod uitgebracht. Prijs
Uiteindelijk konden 12 erkende kopers of exploitanten van de 18 bieders 1 of meer loten kopen. In totaal werd 21 813,18 m³ hout verkocht voor een bedrag van € 858 045,00! De gemiddelde prijs per m³ bedroeg daardoor € 39,33. Zowel voor populier als naaldhout was een aanzienlijke prijsstijging merkbaar ten opzichte van 2013: de gemiddelde prijs bedroeg toen € 34,00 per m³. Alleen voor het dunnere loofhout zette die trend niet door. Toenemende vraag
De verklaring voor de stijging van de houtprijzen vinden we in de toenemende vraag naar hout en in het groeperen van verscheidene boseigenaars binnen 1 lot. De Bosgroepen trachten zoveel mogelijk percelen met een vergelijkbare houtkwaliteit en binnen een beperkte afstand te bundelen in 1 lot.
foto: Annemie Hannosset
6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst
foto: Annemie Hannosset
De 180 verkopende eigenaars krijgen de garantie dat de exploitatie met minimale schade aan de bodem en de eventueel te behouden bomen zal gebeuren. De opvolging van de werken valt naast de hele voorbereiding ook onder de taken van de Bosgroep. Alle kappingen zijn gericht op een duurzaam bosbeheer. De tabel op de volgende bladzijde geeft per lot een overzicht van de boomsoort, het aan-
tal bomen, het volume in m³, het biedingsbedrag en de firma waaraan het hout werd toegewezen. In het gemiddelde bedrag per m³ zijn de administratieve kosten niet verrekend/opgenomen.
RESULTATEN GEZAMENLIJKE HOUTVERKOOP 2014 Hoogste bod
Aantal bomen
Aantal m3
3 041
1 433,82
56 680,00
39,53
Norbord
174
53,69
2 160,00
40,23
Goossens Marc
51
132,24
4 320,00
32,67
Rondho
1 720
873,88
33 500,00
38,33
Ras G.
470
161,42
5 770,00
35,75
Norbord
421
198,25
6 661,00
33,60
Deracourt
52% Cors. den, 22% grove den, 11% zomereik, 9% fijnspar, 6% overige
603
282,17
8 930,00
31,65
Norbord
Beringen - Klitsberg - LH
57% Am. eik, 29% robinia, 14% zomereik
101
45,08
1 520,00
33,72
Goossens Marc
14/1074
Tessenderlo
86% Cors. den, 14% grove den
217
107,37
3 531,00
32,89
Muffels Leon
14/1075
Tessenderlo - xPo
100% populier
101
88,60
3 552,00
40,09
Caluwaerts Willy
6 899
3 376,52
126 624,00
37,50
3 521
1 890,42
69 760,00
36,90
Norbord
Lot nr
Lot naam
Boomsoort
14/1066
Lummen - Genenbos
63% grove den, 30% Cors. den, 3% Am. eik, 2 % zomereik, 2% overige
14/1067
Lummen - Eindkap fijnspar
100% fijnspar
14/1068
Lummen - xPo
100% populier
14/1069
Lummen - Willekensberg
69% Cors. den, 10% Am. eik, 8% grove den, 7% Am. vogelkers, 6% overige
14/1070
Meldert - Hertenrode
66% Cors. den, 27% larix, 7% fijnspar
14/1071
Beringen - Geenhout
80% grove den, 20% Cors. den
14/1072
Beringen - Klitsberg - NH
14/1073
Totaal Bosgroep West-Limburg
Prijs/m3
Hoogste bieder
14/2057 As - Maaseik
71% grove den, 13% Cors. den, 5% zomereik, 4% fijnspar, 4% larix, 3% overige
14/2058 Maaseik - Siemkesheuvel
75% grove den, 13% Am. eik, 6% Cors. den, 6% zomereik
394
144,70
4 590,00
31,72
Norbord
14/2059 Kinrooi - Berkenbroek - xPo
100% populier
95
138,75
5 160,00
37,19
Cohout
14/2060 Bree - ‘t Hasselt - xPo
100% populier
591
602,97
23 670,00
39,26
ondho
14/2061
85% fijnspar, 15% zomereik
400
119,28
14/2062 Gruitrode
89% grove den, 11% Am. eik
814
370,67
13 680,00
36,91
Norbord
14/2063 Meeuwen
93% grove den, 7% Cors. den
1 306
532,38
20 280,00
38,09
Norbord
14/2064 Peer
95% grove den, 5% Am. eik
715
403,93
15 360,00
38,03
Norbord
14/2065 Bocholt - Lozerheide - xPo
100% populier
61
58,74
2 066,00
35,17
Rondho
14/2066 Neerpelt
83% grove den, 14% Cors. den, 3% weymouthden
1 372
460,03
17 680,00
38,43
Norbord
14/2067 Neerpelt - Boskers - FSC
100% boskers
153
91,83
2 500,00
27,22
niet toegewezen
14/2068 Hamont-Achel - Beverbeek - xPo
72% populier, 28% fijnspar
257
170,27
5 111,00
30,02
Muffels Leon
14/2069 Hamont-Achel - Beverbeek - FSC
96% grove den, 2% Cors. den, 2% larix
1 140
685,57
29 660,00
43,26
Norbord
10 819
5 669,54
209 517,00
36,95
Bree - Gerkenberg
Totaal Bosgroep Noordoost-Limburg
Geen Bod
14/3033 Montenaken - xPo- FSC
100% populier
185
330,11
13 426,00
40,67
Rondho
14/3034 Montenaken - gemengd - FSC
34% es, 34% Am. eik, 13% robinia, 9% zomereik, 10% overige
148
89,57
1 800,00
20,10
Cohout
14/3035 Gingelom - xPo - FSC
100% populier
77
180,49
7 530,00
41,72
Rondho
14/3036 St.-Truiden - xPo
100% populier
147
326,79
12 388,00
37,91
Bex Jimmy
14/3037 Nieuwerkerken - xPo - FSC
100% populier
92
257,98
9 029,00
35,00
Adams Ward
14/3038 Heers - xPo
100% populier
147
253,44
10 560,00
41,67
Rondho
14/3039 Zepperen - xPo - FSC
100% populier
156
342,79
14 050,00
40,99
EFM
14/3040 Alken - xPo
100% populier
90
147,01
6 080,00
41,36
EFM
14/3041
100% populier
55
75,03
3 412,00
45,48
Rondho
100% populier
143
208,25
7 362,00
35,35
Caluwaerts Willy
1 240
2 211,46
85 637,00
38,72
Hasselt - xPo
14/3042 Hoeselt - Wijngaardbos - xPo Totaal Bosgroep Zuid-Limburg 14/4117
Zutendaal - Bessemer - Eindkap fijnspar
100% fijnspar
814
437,23
20 320,00
46,47
Boeve en Hop
14/4118
Zutendaal - Trichterweg
58% fijnspar, 16% douglas, 12% Am. eik, 7% grove den, 6% larix, 1% zomereik
272
71,23
2 050,00
28,78
Deracourt
14/4119
Zutendaal
93% grove den, 7% Am. eik
14/4120
Genk - Wiemesmeer
58% grove den, 38% Cors. den, 3% fijnspar, 1% Am. eik
14/4121
Genk - Eindkap fijnspar
100% fijnspar
14/4122
As - Oeleinderheide - Eindkap Cors.
99% Cors. den, 1 % Am. eik
14/4123
As - Nedereinde - Eindkap
76% fijnspar, 22% Cors. den, 2% overige
14/4124
As - Klaverberg
68% grove den, 31% Cors. den, 1% zomereik
14/4125
As - Klaverberg - Eindkap Cors.
100% Cors. den
14/4127
Maasmechelen - NH
68% Cors. den, 32% grove den, 0,1% berk
14/4128
Maasmechelen - gemengd LH
54% Am. vogelkers, 46% Am. eik
14/4129
Dilsen-Stokkem
75% grove den, 14% Am. eik, 9% Am. vogelkers, 2% zomereik
14/4130
Dilsen-Stokkem - Bergerven - xPo
100% populier
14/4131
Dilsen-Stokkem - Rotem
100% populier
Totaal Bosgroep Hoge Kempen 14/5061
Helchteren - xPo
100% populier
269
164,65
5 556,00
33,74
Muffels Leon
2 206
1 113,19
45 633,00
40,99
Muffels Leon
82
67,07
1 920,00
28,63
Deracourt
1 853
961,33
42 370,00
44,07
Norbord
2 140
557,43
24 360,00
43,70
Norbord
3 495
2 164,97
88 866,00
41,05
Muffels Leon
1551
1 247,45
56 560,00
45,34
Norbord
444
332,27
12 940,00
38,94
Norbord
1 477
193,16
4 166,00
21,57
Muffels Leon
648
248,98
7 100,00
28,52
Goossens Marc
63
232,12
10 450,00
45,02
Cohout EFM
35
128,39
5 140,00
40,03
15 349
7 919,47
327 431,00
41,35
42
97,78
/
Geen bod
14/5062 Hechtel - Eindkap Cors.
88% Cors. den, 12% grove den
340
325,79
12 886,00
39,55
Goossens Marc Muffels Leon
14/5063 Hechtel - Eindkap fijnspar
100% fijnspar
760
308,85
15 200,00
49,21
Int. H. Ras
14/5064 Hechtel - West
89% grove den, 10% Cors. den, 1% fijnspar
4 591
1 461,56
54 296,00
37,15
Muffels Leon
14/5065 Hechtel - Mussennest
99% grove den, 1% Cors. den
1 026
628,34
23 644,00
37,63
Muffels Leon
14/5066 Hechtel-Eksel - Mussennest - xPo
100% populier
100
122,76
5 310,00
43,26
Goossens Marc
Totaal Bosgroep Limburgse Duinen
6 859
2 945,08
111 336,00
37,80
ALGEMEEN TOTAAL:
41 166
22 122,07
858 045,00
39,34
‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst | 7
bosbeheer
Een alternatieve kijk op Amerikaanse vogelkers Accepteren of bestrijden: het bos weerbaar maken Bart Nyssen van de Bosgroep Zuid-Nederland sprak tijdens de laatste contactdag op 22 maart al over alternatieve beheervormen van Amerikaanse vogelkers. Tijdens de excursie op 9 mei in Lummen nam hij met Margot Vanhellemont van de Universiteit van Gent de boom nog eens onder de loep. Moet de bosbeheerder nog schrikken van de Amerikaanse vogelkers?
vreten door wild en laat hij veel verschillende insectensoorten toe. Veel meer dan bijvoorbeeld hulst en lijsterbes. Vandaag wordt de boom meestal als ”lelijk” gepercipieerd, toch werd de boom door de adel geïntroduceerd als park- en sierboom. Van bosboom …
Dat gebeurde in 1623, maar vanaf 1900 werd de soort op grote schaal aangeplant om kwaliteitshout te produceren. Al vrij snel werd duidelijk dat hij in de pioniersbossen op arme heidegronden maar zelden rechte, fijnbetakte onderstammen vormde die dit kwaliteitshout kunnen leveren. Na de eerste, teleurstellende fase van aanplantingen voor houtproductie volgde vanaf 1920 een tweede fase van aanplantingen. Amerikaanse vogelkers werd aangeplant als wind- en brandwering in stroken rond naaldbestanden en om insectenplagen en brandgevaar te verminderen in de onderetage van grove denbestanden. Bovendien werd hij aangeplant als dekking voor wild. Onze voorgangers verstonden dus hun vak: de gewaardeerde sierboom was producent van waardevol hout in tijden van schaarste tijdens de industriële revolutie en vogelkers was de ideale pionier toen de dennenaanplant behoefte had aan een begeleidende en verzorgende boomsoort. … tot bospest
Omringd door Amerikaanse eik zocht een mooie vogelkers een plekje. (foto: Benjamine Bufkens)
If you can’t beat them, join them
De eerste zin van het voorwoord van het boek van Bart Nyssen, Kris Verheyen en Jan den Ouden licht een tipje van de sluier op. In april 2013 verscheen het boek ”Amerikaanse vogelkers – Van bospest tot bosboom”. Het perspectief is duidelijk: hoe komt het dat deze in Amerika zo gewaardeerde boom in ons gebied als een agressieve exoot wordt bestempeld? Op die vragen geeft het veelbesproken boek antwoord. Hoe kwam de boom bij ons en – zoals Bart Nyssen zich tijdens 8 | ‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst
zijn voordracht afvroeg: ”Waren onze voorgangers dom?”. De sierboom die pionier werd
Het antwoord is natuurlijk ”nee”: onze voorgangers verstonden hun vak. De Amerikaanse vogelkers is een pionier en vestigt zich als één van de eerste boomsoorten na het creëren van meer licht. Hij geeft snel en veel zaad als hij veel licht krijgt. Hij kan overleven met amper 10 % licht, wat grove den en berk hem niet nadoen. Bovendien wordt hij niet aange-
Rond 1950 werden in Nederland de eerste problemen met Amerikaanse vogelkers gemeld. Daarna werd ook in Duitsland en België gewezen op de snelle verspreiding van de soort in bossen, heidegebieden en droge graslanden. In Nederland ontstond rond 1955 de term ”bospest”. Het massale optreden van Amerikaanse vogelkers in de onderetage van naaldbossen wordt vaak beschouwd als een bewijs van zijn agressieve verbreidingsstrategie. Vrijwel onmiddellijk na de eerste meldingen van de negatieve effecten van Amerikaanse vogelkers in de jaren ‘50 werden in Nederland bestrijdingsmethodes uitgetest en toegepast, met als doel de bospest uit te roeien. Bosbeheerders in Nederland, België
van hem enkel als hinderlijke bospest te bestrijden. In veel situaties kan hij als brandhout in hakhout beheerd worden en op sommige plaatsen zelfs uitgroeien tot een boom die kwaliteitshout levert!
en Duitsland proberen ondertussen al 50 jaar om Amerikaanse vogelkers terug te dringen met mechanische, chemische en biologische middelen. Kwestie van beheer
Weerbare bossen
Tijdens de excursie in Lummen besprak Bart Nyssen 3 mogelijke beheerstrategieën als Amerikaanse vogelkers in je bos voorkomt: bestrijden, accepteren of het bos weerbaarder maken. Bestrijding is zinvol als de realisatie van de beheerdoelen (bv. verjonging van de dennen) in gevaar is én als het gevoerde bosbeheer (dunning of kaalkap van dennen) tot veel licht op de bosbodem leidt. Er moet dan wel continuïteit in het beheer zijn en de schaal waarop de bestrijding plaatsvindt moet voldoende groot zijn. Als zaailingen immers kunnen uitgroeien tot zaadbomen of als zaadbomen in de nabije omgeving aanwezig blijven, zal de bestrijding op termijn niet succesvol zijn. Als je begint met dunnen in je bos, krijgt de Amerikaanse vogelkers meer licht. Hij schiet
De Amerikaanse vogelkers heeft zijn plaats gekregen in de flora van West- en CentraalEuropa en is niet meer uit te roeien. Inmiddels beheren we onze bossen als complexe ecosystemen: bossen zijn sterk veranderd sinds de jaren ‘50. De beheerder staat dus voor keuzes: welke beheerdoelen worden bedreigd en welke kansen biedt vogelkers bij de realisatie van deze doelen?
Amerikaanse vogelkers als kwaliteitshout? (foto: Benjamine Bufkens)
Bart Nyssen aan het woord. (foto: Benjamine Bufkens)
dan omhoog en vertoont het typisch invasieve karakter die de boom zo kenmerkt. Je kunt dit voorkomen door het bos weerbaarder te maken: plant groepen schaduwbomen aan onder scherm en kap pas later de dennen. Zo wordt massale verjonging van vogelkers na een dunning of kaalkap vermeden. In de
aangeplante groepen moet dan bij het vrijstellen en zuiveren de Amerikaanse vogelkers selectief worden verwijderd. Gevolg is wel dat er voorzichtig geëxploiteerd moet worden, omdat anders de aanplant te veel schade ondervindt. Door gericht ruimingspistes en verjongingsgroepen op een plan te voorzien, is omvorming naar een gelaagd en soortenrijk bos haalbaar. Vooral bij het verjongen van pioniersboomsoorten is vogelkers een probleemsoort. Deze pioniersboomsoort heeft immers zelf veel licht nodig om te kunnen verjongen. Van dit licht profiteert niet enkel de gewenste boomsoort, maar ook de vogelkers, die meestal in de onderetage aanwezig is. Deze vogelkersen in de onderetage groeien snel uit tot grotere bomen en zullen massaal gaan verjongen waardoor de gewenste boomsoort onderdrukt wordt. Met gerichte selectiemaatregelen kan vogelkers als een begeleidende boomsoort beheerd worden in plaats
Op zoek naar verjonging van schaduwverdragende, inheemse soorten onder een Amerikaans vogelkersenbestand. (foto: Benjamine Bufkens)
Als we de aanwezigheid van de Amerikaanse vogelkers accepteren en ondertussen door aanplant van opvolgsoorten de successie kunnen versnellen, zullen weerbare bossen ontstaan. In deze weerbare bossen zal de Amerikaanse vogelkers slechts één van de vele soorten in het bos zijn. Hij zal zijn dominant pionierskarakter niet meer kunnen vertonen en bijgevolg niet langer als een probleemsoort worden ervaren. Wil je meer lezen over deze visie? Dan is het boek “Amerikaanse vogelkers, van bospest tot bosboom”, van Bart Nyssen, Jan den Ouden en Kris Verheyen (ISBN 9789050114523) een aanrader.
Vogelkershout is kwaliteitshout Amerikaanse vogelkers vind je als ”Amerikaanse kersen” op de markt. Dit hout lijkt als twee druppels water op Europees kersenhout, dat erg zeldzaam geworden is. Goede stammen halen goede prijzen. In Lummen ontdekten we twee bomen die eventueel als kwaliteitshout te behouden zijn. Je hebt een omtrek van 150 tot 180 cm nodig, een rechte stam van minstens 2 m, een evenwichtige kroon en dus ook gelijkmatige jaarringen. Heb je zo’n boom staan? Zaag hem niet zelf om, maar laat hem vellen door specialisten. De Bosgroepen helpen je graag bij de exploitatie en de vermarkting. Dat laatste is op dit moment niet eenvoudig: in Limburg zijn geen verwerkers van kersenhout bij de Bosgroep bekend.
‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst | 9
soort in de kijker
De moeraseik Een onbekende eik Wereldwijd bestaan meer dan 600 variëteiten van de eik. Hoewel de Vlaamse bosbouw vooral de inheemse eiken en de Amerikaanse eik kent, is de moeraseik of Quercus palustris in heel wat bossen aanwezig. Bij het aanplanten mengde men vroeger de Amerikaanse eik met de moeraseik, maar tegenwoordig mag hij vaak de hoofdboomsoort zijn. Hoog tijd om eens kennis te maken! De piramide uit Amerika
De moeraseik komt uit het noordoosten van Amerika. Rond het einde van de 18de eeuw kwam hij in Europa waar hij veel werd aangeplant als laan- en parkboom. Zijn prachtige, dieprode herfstverkleuring en zijn typische eigenschap om zelfs zonder veel beheer mooi piramidevormig uit te groeien, zijn hiervan de belangrijkste oorzaken. Ook karakteristiek is de horizontale takstand, die de boom een brede kroon geeft. In de bossen koos men toch vooral voor Amerikaanse eik, die op onze bodems 5 tot 10 m hoger kan worden en nog sneller groeit dan de moeraseik. Miskende bosboom
Toch bewijst de volwassen moeraseik, dat hij als bosboom zijn troeven heeft. Het is namelijk een stabiele boom die redelijk snel groeit. Zijn grootste troef is het feit dat hij niet massaal uitzaait, in tegenstelling tot de Amerikaanse eik. Volwassen moeraseiken zijn imposante bomen: de dikste in België heeft een omtrek van meer dan 430 cm. Hij biedt de bosbouw een sterke en dominante stamgroei. Bovendien laat hij erg vlot de takken van het onderste gedeelte van de kruin vallen als die door lichtgebrek afgestorven zijn. Dit bespaart de beheerder heel wat jeugdzorg en snoeiwerk! Amerikaanse eik, scharlaken eik en moeraseik
foto: Karolien Van Diest
10 | ‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst
Net als de Amerikaanse eik (Quercus rubra) heeft de moeraseik, in tegenstelling tot onze inheemse eik, een gepunte bladrand. Zijn bladinsnijdingen zijn in de schijf veel dieper dan bij de Amerikaanse eik. Nog moeilijker is het onderscheid met de nauw verwante scharlaken eik (Quercus coccinea). De bladeren van deze twee soorten lijken nog sterker op elkaar en zijn 8 tot 12 cm lang, diep in hun dop. Je kunt
foto: Sten Pol - Wikimedia Commons
de minieme verschillen alleen ontdekken als de twee soorten vlak naast elkaar staan. De scharlaken eik is eveneens afkomstig uit het oosten van Amerika en wordt sinds 1691 gekweekt. Hij is een tamelijk imposante boom met het fraaiste gekleurde loof van alle Amerikaanse eiken en wordt ongeveer 25 tot – bij uitzondering – 40 meter hoog. De Amerikaanse eik en zijn 2 Amerikaanse broertjes zijn exoten, maar alleen de Amerikaanse eik verjongt invasief. De moeraseik en de scharlaken eik zijn veel geschikter om in een gemengd loofbos te beheren. Katjes uit knoppen
De moeraseik heeft smalle diep ingesneden bladeren met aan elke zijde twee tot vier lobben. Het blad is 7 tot 10 cm lang, heeft een 2 tot 5 cm lange bladsteel en een wigvormige voet. De boom loopt in het voorjaar uit met
rode scheuten, die na een maand verkleuren tot donkergroen. Latere nieuwe scheuten in juli hebben ook een rode kleur. De moeraseik is een eenhuizige boom: op één boom komen zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen apart voor. De bloemen verschijnen tegelijk met het blad. Mannelijke bloemen zitten in katjes, die zich ontwikkelen uit knoppen in de bladoksels van het voorgaande jaar. De vrouwelijke bloemen zitten op korte steeltjes in de oksels van de uitlopende bladeren.
Standplaats
De boom is geschikt voor de meeste bodems en kan relatief goed vervuiling verdragen. Uitzonderingen zijn kalkrijke gronden, waar hij snel last krijgt van chlorose (ijzergebrek). In tegenstelling tot wat zijn naam zou doen vermoeden is de boom minder geschikt voor natte, moerasachtige gronden. In tegenstelling tot de inheemse eik is hij nagenoeg vrij van ziektes en aantastingen. De eikenprocessierups wordt nog maar beperkt op de moeraseik waargenomen.
Op vijftien- tot twintigjarige leeftijd draagt de boom eikels. De 13 mm grote eikel is een enkele dopvrucht, waarvan de vruchtwand verhout is en die twee jaar nodig heeft om te rijpen. De eikels vallen van september tot december. Pas na een koude periode kunnen de eikels kiemen.
Wil je imposante moeraseiken zien in Limburg? Bezoek samen met ons op woensdag 15 oktober het bos van de familie Stroobants in Halen (zie activiteitenkalender: Week van het Bos). In het bos staan we zeker ook stil bij enkele dikke moeraseiken!
‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst | 11
bosbeleid
Canadapopulierweiden terug in het Bosdecreet! Onvoorziene gevolgen vermeden De wetgeving maakt soms gekke sprongen … Beheerders van canadapopulieren in weiden kunnen hiervan getuigen! Ondanks de aangepaste wetgeving in 2012 besliste het vorige parlement op de valreep dat een agroforestryteelt moet aangelegd zijn na 1 juni 2012 om buiten het (ex-) Bosdecreet te blijven. Toch blijven we veel vragen krijgen. De vorige wetgeving
In 2012 werden boslandbouwsystemen of agroforestry, de combinatie van land- en bosbouw, in onze wetgeving geboren. Sindsdien was er heel wat verwarring over de vraag of canadapopulier gecombineerd met grasland (voor maai- of begrazingsbeheer) nog onder het Bosdecreet viel. Het ANB volgde veelal de
interpretatie dat deze situaties onder agro forestry en niet onder het Bosdecreet vielen. Vooral in Haspengouw leidde dit tot het beeld dat je zomaar de bomen kon kappen zonder heraanplanting of vergunning. Voor het al magere Vlaamse bosareaal zou dit rampzalig zijn! Op deze manier werden immers enkele duizenden hectaren een vogel voor de kat.
Dit, terwijl de officiële teller voor agroforestry na 3 jaren nog steeds op ongeveer 30 ha staat! De actuele wetgeving
Reden genoeg voor de Bosgroepen om dit signaal door te geven aan de beleidsmakers en een oplossing te vragen. Die kwam er gelukkig! Het vorige parlement besliste op de valreep dat een agroforestryteelt moet aangelegd zijn na 1 juni 2012 en ook pas na die datum aangemeld zijn via de verzamelaanvraag om buiten het (ex-)Bosdecreet te blijven. Bovendien moet de aanleg met aanplantsubsidies uitgevoerd worden, om volledig als agroforestry en niet als bos erkend te kunnen worden. Liefhebbers van wetteksten kunnen dit napluizen in art. 52/1 in de wijziging van art. 3 van het Bosdecreet bij de creatie van agroforestry. Omdat er ook nog steeds vragen bestaan over agroforestry, publiceren we hieronder verhelderende informatie uit het persbericht van het Departement Landbouw en Visserij/Agentschap voor Landbouw en Visserij. Hopelijk komen er ook bomen bij via boslandbouwsystemen! Subsidie voor boslandbouwsystemen (agroforestry)
foto: Karolien Van Diest
12 | ‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst
De Vlaamse Regering wenst landbouwers de mogelijkheid te bieden om een subsidie aan te vragen wanneer zij op hun landbouwpercelen een boslandbouwsysteem, ook wel agroforestry genoemd (combinatie van landbouwteelt met aanplant bomen), aanleggen. De subsidie bedraagt maximaal 80 % van de aanplantkosten en wordt betaald op basis van bewezen facturen. Hieronder vallen de aankoopkosten voor de bomen, de kosten voor arbeid en het machinale werk voor het planten van de bomen en de kosten voor versteviging en bescherming van de bomen. Indien je zelf plant, ontvang je een forfaitair bedrag van 200 euro per hectare. Voor deze subsidiemaatregel legt de Vlaamse overheid jaarlijks vooraf een budget vast. Bij overschrijding van dit budget zal de Vlaamse overheid het subsidiepercentage evenredig verminderen.
Subsidievoorwaarden Om in aanmerking te komen voor de subsidie moet de landbouwer, eigenaar of gebruiker (een schriftelijke toestemming van de eigenaar is noodzakelijk in dit geval) zijn van het boslandbouwperceel en moet het perceel tijdens het huidige en voorafgaande jaar als landbouwperceel aangegeven zijn in de verzamelaanvraag. Het boslandbouwperceel moet ten minste 0,5 hectare groot zijn, een plantdichtheid hebben van minimaal 30 en maximaal 200 bomen per hectare en een homogene verspreiding van de bomen over het perceel kennen. Landbouwers die in aanmerking komen voor Pijler I steunsubsidies van Europa, houden het echter beter op maximaal 100 bomen per hectare om hun subsidie niet te verliezen. Laag- en halfstamfruitbomen, korte-om loophout, naaldbomen en Amerikaanse vogelkers komen niet in aanmerking. De subsidie is niet combineerbaar met steun voor bebossing van landbouwgrond en met de agromilieuverbintenis voor het behoud van met uitsterven bedreigde variëteiten van hoogstamboomgaarden. De landbouwer kan de subsidie pas als definitief verworven beschouwen als hij de bomen gedurende 10 opeenvolgende jaren na het planten behoudt en hij tussen de bomen een landbouwteelt toepast die hij jaarlijks in de verzamelaanvraag als hoofdteelt aangeeft. Subsidieaanvraag in twee stappen De subsidieaanvraag gebeurt in twee stappen: een inschrijving voorafgaand aan de aanplant en een betalingsaanvraag via de verzamelaanvraag na de aanplant. Landbouwers die een subsidie voor de aanplant van een boslandbouwsysteem wensen
Dieren bij je bomen? Zorg dan zeker voor een goede boombescherming. (foto: Karolien Van Diest)
te ontvangen, moeten zich voorafgaand aan de aanplant inschrijven bij het Agentschap voor Landbouw en Visserij. Inschrijvingen voor een aanplant in het plantseizoen 2014 2015 konden tussen 28 juli en 19 september 2014 via het e-loket op www.landbouwvlaanderen.be worden ingediend. Op basis van alle ontvangen inschrijvingen en het beschikbare budget bepaalt het ALV het subsidiepercentage en stelt het de landbouwer daarvan op de hoogte. Na goedkeuring van de inschrijving en na de aanplant van het boslandbouwsysteem, kan de landbouwer de effectieve betalingsaanvraag indienen via de verzamelaanvraag voor het volgende jaar. De landbouwer moet ook
zijn facturen en betaalbewijzen bezorgen aan het Agentschap voor Landbouw en Visserij. Dat betaalt de subsidie in één keer uit nadat het alle controles heeft uitgevoerd. Meer informatie Meer informatie vind je op www.vlaanderen. be/landbouw/boslandbouwsystemen of bij jouw buitendienst van het Agentschap voor Landbouw en Visserij. Recent werd een ambitieus project gestart dat de volgende 5 jaar de opportuniteiten voor agroforestry in Vlaanderen onderzoekt. Ook hier kan je terecht voor correcte informatie via de website (www.agroforestryvlaanderen. be) of via info@agroforestryvlaanderen.be.
Aandachtspunten van juridische aard Veldwetboek (artikel 35 bis, §5) Voor “bosaanplanting” in het agrarisch gebied moet de landbouwer volgens het Veldwetboek een vergunning vragen aan het college van burgemeester en schepenen. Het college beslist binnen de dertig dagen na de indiening van de aanvraag. Is er binnen die termijn geen beslissing, dan is de vergunning verleend. Er is tevens een beroepsprocedure mogelijk, die je moet indienen bij de deputatie. De Vlaamse Regering heeft uitdrukkelijk bevestigd dat boslandbouwsystemen geen “bosaanplanting” vormen in de zin van artikel 35bis, §5 van het Veldwetboek. Het initiatief zal worden genomen om dit uitdrukkelijk in het Veldwetboek te vermelden. Veldwetboek (artikel 35) Bij het instellen van een boslandbouwsysteem, moeten de landbouwers ook de lokaal geldende afstandsregels respecteren. Voor het planten van hoogstammige bomen moet een afstand gerespecteerd worden van twee meter van de scheidingslijn tussen twee erven, voor andere bomen en levende hagen is dit een halve meter. Dit geldt niet wanneer dit “door vast en erkend gebruik” anders bepaald wordt. Pachtwet Boslandbouwsystemen worden beschouwd als een landbouwsysteem en zijn dus onderhevig aan de pachtwet.
Met dank aan Els Bonte (Agentschap voor Landbouw en Visserij) en Bert Reubens (van het project “agroforestry in Vlaanderen”) voor de laatste correcties van dit artikel. ‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst | 13
bosbeheer
Ecologisch bosbeheer in Europees beschermde bostypes Overleven dankzij het bos. (foto: Rene Janssen)
Waarop let de alerte bosbeheerder? In Vlaanderen vinden we veel restanten van of mogelijkheden voor Europees beschermde bostypes. Zowel oude eiken- en berkenbossen op arme zandgrond als vallei- en bronbossen vallen onder de habitatrichtlijn van Europa. Valt jouw bos onder een beschermd type? Waar let je op als je je bos ecologisch wilt beheren? Goede ecologische staat?
Horizontale structuurvariatie
Het natuurbeleid in Vlaanderen heeft tot doel de Europees beschermde bostypes in goede ecologische staat te houden of te brengen. Maar wat is een goede ecologische staat? Voor elk type van natuur is deze omschrijving anders. Ecologisch bosbeheer heeft aandacht voor: - goed gevarieerde horizontale structuur - goede ontwikkeling van boom-, struik-, kruid- en moslaag - voldoende dood hout - voldoende dikke en oude bomen - typische inheemse boomsoorten in de boomlaag - aanwezigheid van kenmerkende soorten in de kruidlaag - afwezigheid van exoten en verstoringssoorten - waardevolle open plekken - ontwikkeling van bosranden.
In bosgebieden is vaak te weinig variatie in de bostypes. Een bos met hectaren van dezelfde bomen van dezelfde leeftijd kan erg mooi zijn, maar biedt minder kansen voor de natuur. Dit probleem is minder aanwezig in de privébossen, omdat die doorgaans kleiner zijn en daardoor meer variatie bieden. Een uitzondering zijn de bijna gelijktijdig aangeplante naaldhoutbossen in de Kempen. Daarin zijn weinig soorten van bijna dezelfde
14 | ‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst
leeftijd terug te vinden. Dit kun je doorbreken door kleine oppervlaktes (minder dan 1 ha) kaal te kappen en daar groepsgewijs verjonging te planten van standplaatsgeschikte soorten die in dat gebied nieuw zijn, maar wel thuishoren in het doelbostype. Typische boomsoorten
Verder werden lijstjes van geschikte boom soorten per beschermd bostype opgesteld. Het is mogelijk wat verwarrend, want de naam van het bostype vermeldt niet alle boomsoorten die voor dat type geschikt zijn. Zo zijn voor de eiken- en beukenbossen op zure bodems beuk, zomereik, wintereik, gewone esdoorn, ruwe berk, haagbeuk en lijsterbes geschikte boomsoorten.
Kenmerkende en indicatieve soorten Op de website www.ecopedia.be vind je meer informatie over de beschermde bostypes. Onder www.ecopedia.be/europees_beschermde_natuur/bossen vind je een beschrijving van alle Europees beschermde bostypes met een opsomming van de kenmerkende en indicatieve soorten. Wil je weten of jouw bos onder een beschermd type valt, kijk dan onder de indicatieve soorten.
bij dunningsronden ongeveer 45 toekomstbomen volledig vrij en elders grijp je niet in. Daar waar je meer kapt, bereikt meer licht de bodem en krijgen natuurlijke zaailingen een kans. Zo combineer je tophoutkwaliteit met hoge ecologische waarden. Het is mooi meegenomen, dat je zo ook de grootste kosten van bosbeheer omzeilt: bijplanten is vaak onnodig of kan veel goedkoper gebeuren.
foto: Karolien Van Diest
Verticale structuur en typische kruidlaag
Veel bossen hebben een homogene boomlaag en bestaan uit bomen van dezelfde soort en leeftijd. Hierdoor ontstaat een gebrek aan variatie. Denk bijvoorbeeld aan canadapopulierenbossen, waar alle bomen zelfs dezelfde genen hebben. Maar ook inheemse bossen zoals eikenaanplantingen kunnen lijden onder een gebrek aan structuurvariatie, zeker als zij zo donker zijn dat een onderetage ontbreekt. Zo’n bostype ontstaat als je erg gelijk-
matig over je bos gaat dunnen en heel weinig wegkapt bij dunningen. Zelfs het imposante eikenbos van Nieuwenhoven heeft weinig structuurvariatie. Twee gevarieerde dunningsmethoden
Door gevarieerder te gaan dunnen is meer structuurvariatie aan te brengen en dat kan met verschillende bosbeheertechnieken. Bijvoorbeeld met de QD-methode (zie ook ’t Limburgs Bosbelang nummer 41) kap je steeds
Ook het klassieke middelhoutbeheer kan meer structuurvariatie bieden. Je combineert een hakhoutetage (bijvoorbeeld haagbeuk) met een beperkt aantal doorgroeiende bomen (bijvoorbeeld eik). De variatie van licht en schaduw op de bodem die zo ontstaat, geeft meer kansen voor een mooie (voorjaars)flora! Ten slotte moet de aanwezige kruidlaag bestaan uit kenmerkende kruiden. Dit laatste is niet zo eenvoudig en ook niet altijd op te lossen met beheermaatregelen. Verzuring en vermesting zorgen namelijk voor de aanwezigheid van verruigingssoorten zoals bramen en brandnetels. Ook bij recente bebossingen, zeker van landbouwgrond, moet je niet meteen rekenen op typische bosflora, tenzij het nieuwe bos grenst aan een oud bos met mooie flora. Die breidt graag uit naar de bosaanplant. Dood hout en dikke oude bomen
Dood hout is belangrijk voor heel wat soorten zoals paddenstoelen, kevers en spechten. Daarom streef je bij bosbeheer met oog voor ecologie naar minstens 4 % dood hout (in verhouding tot de totale houtige biomassa in het bos). Niet alleen de hoeveelheid is van belang, ook de variatie: zowel dun als dik dood en zowel staand als liggend hout is nodig. Vaak ontbreekt echter het dikke dode hout op stam. We spreken van dikke bomen als de omtrek groter is dan 250 cm. Dood hout is overigens ook vindbaar in oude bomen. Je kunt dat alleen verkrijgen als je in het bos enkele bomen bewust “opzij” zet voor de natuur: bomen met veel holtes of merkwaardige bomen. De criteria duurzaam bosbeheer adviseren 1 boom per hectare oud te laten worden tot hij afsterft. Open plekken
Naast aandacht voor het bos moet er aandacht zijn voor de meer open biotopen: de open plekken en de bosranden. Open plekken kunnen ontstaan als een eindkap plaatsvindt. In grotere bossen heb je zo altijd open plekken, omdat elk jaar wel ergens een eindkap wordt gedaan. Daarom is het belangrijk om te streven naar grote boscomplexen. Open plekken door een eindkap zijn tijdelijk: na een tijd groeien ze opnieuw dicht of worden ze beplant. Ook permanente open plekken zijn waardevol. Die vragen wel een ‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst | 15
bosgroepnieuws aangepast beheer (meestal een maai- of begrazingsbeheer) en dus meer inspanning. Daarom leg je ze best aan op een locatie met een belangrijke ecologische waarde, zoals een stuk met goede kansen voor soortenrijk grasland of voor heideontwikkeling. In de nieuwe wetgeving zullen subsidiemogelijkheden voor privébeheerders opgenomen worden.
Afscheid van Jan Mampaey Het vertrek van een pionier De Bosgroep Limburgse Duinen neemt afscheid van coördinator Jan Mampaey, die 16 jaar betrokken was bij de Bosgroepen. Na bijna 10 jaar als coördinator aan de Bosgroep Limburgse Duinen verbonden te zijn, zoekt Jan andere horizonten op. Op 1 augustus 2014 werd hij diensthoofd van het Provinciaal Natuurcentrum in Bokrijk. De Bosgroepen feliciteren hem van harte, maar zullen zijn frisse kijk en rustige aanpak missen! Wat zegt Jan zelf? Jan aan het woord
Het is een dubbel gevoel. Mij wacht een boeiende nieuwe uitdaging, maar ik verlaat ook een project waarin ik sterk geloof. Bovendien zal ik het schitterende Limburgse bosgroepenteam erg missen. Ik heb de Bosgroepen zien evolueren. In 1998 ben ik helemaal alleen begonnen als coördinator van de Bosgroep West-Limburg. 16 jaar later zijn de Bosgroepen al lange tijd gebiedsdekkend in Limburg. We hebben een team van 14 professionelen, zo’n 50 bestuurders en 40 bosconsulenten om de Limburgse privéboseigenaars bij te staan in het bosbeheer.
Bosanemonen in de kruidlaag (foto: Karolien Van Diest)
Bosranden
Bosranden zijn een grote meerwaarde voor de biodiversiteit. Wanneer er voldoende plaats voor is tenminste, want een goed ontwikkelde bosrand met een mantel (struweel) en een zoom (ruigte) heeft liefst een breedte van minstens één boomhoogte. Een andere beperking kan je buurman zijn. De klassieke landbouwer wil zo’n aangelegde bosrand weleens wegploegen of stukspuiten. Schat dus de kansen goed in voor je de bosrand aanlegt! Bosranden vereisen een aangepast beheer. Zo moet de mantel een struweel blijven en dat kan via hakhoutbeheer. De zoom moet je elke twee tot drie jaar maaien. Zowel het hakhout- als het maai beheer doe je in fasen, zodat planten en dieren de meeste overlevingskansen hebben. Dit artikel is gebaseerd op een artikel van Wim Massant van Inverde.
16 | ‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst
Ik bedank de boseigenaars voor hun vertrouwen in de Bosgroep. Uiteraard ook een woord van dank voor alle bestuurders en bosconsulenten van de Bosgroep Limburgse Duinen met wie ik 10 jaar lang fijn heb samengewerkt. Ik heb hun vrijwillig engagement altijd bewonderd. Ook alle andere partners: ANB, gemeenten, het Regionaal Landschap Lage Kempen, de exploitanten, De Winning, … bedankt voor de fijne samenwerking! Een speciaal woord van dank gaat naar de brandhoutkopers. Zij werkten met de Bosgroep samen met toch een beperkte vorm van eigenbelang. Ik was aangenaam verrast hoe gemakkelijk met deze diverse groep goede afspraken konden worden gemaakt. Ik blijf werken bij het provinciebestuur en allicht kom ik heel wat eigenaars nog tegen. Op de Bos- en Houtbeurs op 19 oktober in Zutendaal ben ik alvast van de partij!
zoekertjes
Bos te koop Ben je lid van de Bosgroep en wil je je bos verkopen of ben je net op zoek naar een bos? In deze rubriek vind je een overzicht van percelen privébos die te koop staan. Wij hopen natuurlijk dat andere Bosgroepleden het bos kopen, zodat de duurzaamheid van het bosbeheer gegarandeerd is.
Afspraken bij de zoekertjes • Voordat het zoekertje gepubliceerd wordt, ondertekent de eigenaar een toelating. • Het zoekertje verschijnt eenmalig in ’t Limburgs Bosbelang. • De publicatie van het zoekertje is geen garantie voor de verkoop van het bos. • Als je het bos niet meer zou willen verkopen, breng je de Bosgroep op de hoogte.
Hoe reageer je op een zoekertje? • Je neemt zelf contact op met de boseigenaar. • Bij aankoop geef je de Bosgroep een seintje.
Te koop • OPGLABBEEK: 77,82 are; naaldhout; 089 85 66 72 • OPGLABBEEK: 23,05 are; naaldhout; voorkooprecht; 0477 27 55 37 • PEER: 82,28 are; loofhout; voorkooprecht; 051 20 25 13 • HECHTEL-EKSEL: 36,20 are; loofhout; 03 646 31 84; lutgarde.keutgens@gmail.com • HECHTEL-EKSEL: 16,94 are; naaldhout; 03 383 43 52; 03 383 57 01 • ZUTENDAAL: 5,03 hectare; naaldhout; 0473 61 51 90 • ZONHOVEN: 2,70 ha; loofhout; deels voorkooprecht; 02 269 77 22; 064 74 14 96
Wil je je bos verkopen? Plaats een zoekertje of contacteer je Bosgroep!
‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst | 17
activiteitenkalender
Cursussen en excursies AANBOD LIMBURGSE BOSGROEPEN De Limburgse Bosgroepen organiseren regelmatig vormingsactiviteiten voor hun leden. Wil je zeker zijn van een plaats, schrijf dan snel in via de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (tel. 011 23 83 63). Je inschrijving is pas definitief na overschrijving van de deelnameprijs op bankrekening BE48 7795 9073 9027. Meer gedetailleerde informatie ontvang je enkele weken voor de vormingsactiviteit per post. Datum
Onderwerp
Organisatie/ Plaats
Prijs
Woensdag 15 oktober 2014
Activiteit Week van het Bos
Bosgroep Zuid-Limburg / Halen
Zondag 19 oktober 2014
Bos- en Houtbeurs
Limburgse Bosgroepen / Zutendaal
Vrijdag 24 en zaterdag 25 oktober 2014
Cursus Kettingzaag ECS 2: basis veltechnieken
Bosgroep Noordoost-Limburg / Kinrooi*
€ 80
Vrijdag 7 en zaterdag 8 november 2014
Cursus Kettingzaag ECS 3: gevorderde veltechnieken
Limburgse Bosgroep*
€ 80
Donderdag 4 december 2014
Cursus Kettingzaag LHOS: liggend hout onder spanning
Limburgse Bosgroep*
€ 40
Vrijdag 19 en zaterdag 20 december 2014
Cursus Kettingzaag ECS 4: moeilijke vellingen
Limburgse Bosgroep*
€ 80
* i.s.m. Inverde (www.inverde.be) Activiteit voor de Week van het Bos
Veilig werken met de kettingzaag ECS 2: basis veltechnieken
De ”Slag der Zilveren Helmen” vond plaats op 12 augustus 1914 in Halen. Dit laatste ruiterijgevecht op divisieniveau in West-Europa resulteerde in een overwinning voor de Belgische krijgsmacht. De enige die ze tijdens WO I behaalde zonder hulp van de geallieerden.
Het tweede niveau is geschikt als basisvorming voor kettingzaaggebruikers. De twee praktijkdagen brengen we volledig in het bos door. De cursus omvat het vellen van kleine en hellende bomen, gebruikmakend van verschillende technieken, het neerhalen van geklemde bomen met gebruik van hulpmiddelen en het onttakken en afkorten van stammen. Voorkennis van het veilig werken met de kettingzaag (eerste niveau) is vereist.
Veilig werken met de kettingzaag ECS 3: gevorderde veltechnieken
Dit onderdeel is geschikt voor meer ervaren kettingzaaggebruikers en omvat het vellen van middelgrote en grote bomen, het verwijderen van grotere takken en het gebruiken van geschikt handliermateriaal. Hoe haal je daarmee vasthangende bomen neer?
Veilig werken met de kettingzaag LHOS: liggend hout onder spanning
Dit jaar staat de Week van het Bos in het teken van de herdenking van “De Groote Oorlog”. In samenwerking met het museum ”Slag der Zilveren Helmen” organiseren de Limburgse Bosgroepen een voor jong en oud interessante activiteit op woensdag 15 oktober. Bij goed weer wandelen we samen naar het nabije bos, waar we meer over dit historische gevecht vernemen van een soldaat die ”het allemaal heeft meegemaakt”. Bij slecht weer vindt dit plaats in de hangar van de houthandel. Aansluitend bezoeken we het museum aan groepstarief (€ 4 voor volwassenen en € 2,50 voor kinderen van 6 tot 12 jaar).
Volledig los van de Europese normen bieden Inverde en de Limburgse Bosgroepen een nieuwe eendaagse opleiding “Liggend Hout Onder Spanning“ (LHOS) aan. Inschrijven is alleen mogelijk als je minstens ECS1 of de vroegere KZ1 hebt gevolgd. Je leert op een veilige, ergonomische en efficiënte manier omgaan met hout onder spanning. Dit voornamelijk voor het opwerken van kruinhout en het opruimen van stormschade. De aangeleerde technieken zijn zeer nuttig bij het onttakken van gevelde bomen. Het oefenen gebeurt op de mobiele spanningsbank.
Afspraak op woensdag 15 oktober om 14.00 u. aan houthandel Stroobants, Rotemstraat 14 in Halen. Op dit adres bevindt zich ook het museum ”Slag der Zilveren Helmen”. Inschrijven is verplicht (tel. 011 23 83 63).
Veilig werken met de kettingzaag ECS 4: moeilijke vellingen
18 | ‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst
Bij de cursus European Chainsaw Standard 4 leer je ontwortelde en beschadigde bomen vellen. Het is de laatste module van het traject: een getuigschrift van de vorige 3 is verplicht.
Wij verwijzen ook graag naar enkele andere interessante vormingsmogelijkheden en activiteiten.
Colofon
AANBOD CENTRUM DUURZAAM GROEN
’t Limburgs Bosbelang 46 | herfst
Hiervoor schrijf je rechtstreeks in bij de organisator via het telefoonnummer 089 44 90 25 of gsm 0470 21 08 67. Meer informatie over deze opleidingen vind je op de website www.c-n-l.be. Datum
Onderwerp
Plaats
Dinsdag 25 november 2014
EHBO in het buitengebied
Genk
Woensdag 26 november ‘14 Boomslepen met het trekpaard: kennismaking De Winning Lummen
uitgave De deputatie van de provincieraad van Limburg, Herman Reynders, gouverneurvoorzitter, Marc Vandeput, Ludwig Vandenhove, Igor Philtjens, Frank Smeets, Jean-Paul Peuskens, Inge Moors, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier.
Bos- en Houtbeurs in Zutendaal op 19 oktober 2014
hoofdredactie Johan Van den Broek
BOSBEHEER VAN A(ANPLANT) TOT Z(AAGHOUT)
coördinatie
Een goed beheerd bos heeft tal van economische, ecologische en sociaal-recreatieve troeven. Welke dat zijn en hoe jij daar als bosgebruiker optimaal van kunt genieten, ervaar je tijdens de Bos- en Houtbeurs die de Limburgse Bosgroepen en het provinciebestuur op zondag 19 oktober 2014 organiseren in Zutendaal. Op het programma staan een beurs, demonstraties van de modernste bosbouwtechnieken en –materialen en een particuliere brandhoutverkoop. Je maakt bovendien kans om 5 m³ brandhout te winnen. Kom zeker een kijkje nemen!
Annemie Hannosset annemie.hannosset@limburg.be Karolien Van Diest karolien.vandiest@limburg.be
eindredactie Yvette Vandormael yvette.vandormael@limburg.be
redactiesecretariaat
Programma:
10.00 tot 17.00 uur doorlopend programma - Ruim 40 verkoopstanden: kettingzagen, snoeimateriaal, houtkachels, pellets,kliefmachines, hakselaars, … - Infostanden bosbeheer en houtgebruik: carving, hout snijden, wilgen vlechten, brandhout klieven, houten constructies maken, mobiele boomzaag, … maar ook: ecologisch verwarmen met hout - Demonstraties: harvester- en uitrijcombinatie, stronkenfrees, uitslepen met paard, aanplanting, schalmwerken, … - Een bos-aardig kinderprogramma voor de jongste bezoekers
Annemie Hannosset annemie.hannosset@limburg.be
redactieraad Lore Bellings, Jasper Goffin, Annemie Hannosset, Johan Van den Broek, Karolien Van Diest
redactie Lore Bellings, Karolien Van Diest, Patrick Meesters, Vera Reymen
foto cover Kevin Tuck
14.30 uur Brandhoutverkoop per opbod aan particulieren 17.00 tot 21.30 uur Nababbelen in het Boscafé
cartoons
Meer info:
zeggenofschrijven.be: Vincent Westerwoudt
Dirk Vercampt
tekstbewerking
Voor meer informatie over de beurs of de Bosgroepen, kun je terecht bij de Limburgse Bosgroepen, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt, tel. 011 23 83 23, gsm 0475 46 04 42 patrick.meesters@limburg.be, www.limburg.be/bosgroepen Met dank aan Defensie, ANB, Inverde, gemeente Zutendaal, BOS+, Groenwerk vzw en de Vlaamse en Europese overheden (PDPO). De beurs is gratis. Parkeren doe je voor 1 euro waarmee je een goed doel steunt.
Like us on Facebook
Vind ons leuk en volg de nieuwtjes van de Limburgse Bosgroepen op de voet via onze nieuwe facebookpagina: www.facebook.com/limburgsebosgroepen
vormgeving & lay-out Dion Boodts, Grafische Producties, Informatie & Communicatie provincie Limburg Designpartner - Opglabbeek
druk Drukkerij Paesen - Opglabbeek
postbus Limburgse Bosgroepen p/a provincie Limburg, Directie Ruimte Afdeling Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt tel. 011 23 83 20 bosgroepen@limburg.be www.bosgroepen.be
oplage 4 000 exemplaren
wettelijk depotnummer D/2008/5857/82
‘t Limburgs Bosbelang digitaal!
verantwoordelijke uitgever
Hier kan iedereen steeds de recente edities online raadplegen: www.issuu.com/limburgs_bosbelang Het ledenblad van de Limburgse Bosgroepen valt elk seizoen in je brievenbus. Wil jij graag bomen sparen? Wens je ‘t Limburgs Bosbelang enkel nog digitaal te raadplegen? Geef dan een seintje aan jouw Bosgroepsecretariaat!
Johan Van den Broek Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt Deze publicatie werd gedrukt op houten chloorvrij kringlooppapier, zonder optische witmakers.
‘t Limburgs Bosbelang | 46 | herfst | 19
46 | herfst | in dit nummer
nuttige adressen
driemaandelijks tijdschrift | oktober-november-december 2014
Bosgroepen Noordoost-Limburg vzw
Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba
ondernemingsnummer 459 481 087
Universiteitslaan 1 3500 Hasselt
Coördinator
Medewerkers
ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 bosgroepnoordoost@ limburg.be
Vera Reymen ir. Frederik Bollen tel. 011 23 83 63 fax 011 23 83 10
Adjunct-coördinator: Pascal Vanhees tel. 011 23 83 63
Secretariaat
Agentschap voor Natuur en Bos
Bosgroep Hoge Kempen vzw ondernemingsnummer 874 667 014
Bosgroep
Coördinator
Coördinator
ir. Patrick Meesters tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 bosgroephogekempen@ limburg.be
ir. Benjamine Bufkens tel. 011 23 83 29 gsm 0479 40 08 48 bosgroepwest@limburg.be
Secretariaat
Evi Ghijsens tel. 011 23 73 28
Administratief coördinator: ir. Lore Bellings tel. 011 23 83 14 P.a. provincie Limburg Universiteitslaan 1 3500 Hasselt www.limburg.be/bosgroepen www.bosgroepen.be fax 011 23 83 10
Bosgroep
Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30
West-Limburg vzw
ondernemingsnummer 479 742 895
Sabine Schraepen tel. 011 23 73 82
Secretariaat
Bosgroep Bosgroep
Zuid-Limburg vzw
Limburgse Duinen vzw
ondernemingsnummer 874 670 378
ondernemingsnummer 882 247 464 Coördinator
ir. Jan Mampaey tel. 011 23 83 19 gsm 0478 78 07 21 bosgroeplimburgse duinen@limburg.be Secretariaat
Coördinator
ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94 bosgroepzuid@limburg.be
Het ANB staat in voor het beleid, het duurzaam beheren en versterken van natuur, bos en groen, samen met alle partners. De uitdaging is dan ook het verder uitbouwen van een partnerschap met de Limburgse Bosgroepen, als schakel tussen de private boseigenaren en ANB. Aanspreekpunt Bosgroepen
Jasper Goffin Agentschap voor Natuur en Bos Koningin Astridlaan 50 bus 5 3500 Hasselt gsm 0479 54 90 09
voorwoord .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 bosgroepwerking Biodiversiteit in de Zevenbronnenvallei. . . . . . . . . . . . . 2 bosbeleid Alle hens aan dek voor het bosbehoud . . . . . . . . . . . . . . . 5 bosgroepwerking Resultaten gezamenlijke houtverkoop . . . . . . . . . . . . . . . 5 Bosbeheer De Amerikaanse vogelkers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 soort in de kijker De moeraseik .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 bosbeleid Canadapopulierweiden terug in het bosdecreet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 bosbeheer Ecologisch bosbeheer in Europees beschermde bostypes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 bosgroepnieuws Afscheid van Jan Mampaey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 zoekertjes Bos te koop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 activiteitenkalender Activiteiten Limburgse Bosgroepen. . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Cursussen en excursies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Nuttige websites
Agentschap Natuur en Bos: www.natuurenbos.be BOS+: www.bosplus.be Landelijk Vlaanderen vzw: www.landelijkvlaanderen.be Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: www.inbo.be Inverde vzw: www.inverde.be Unie Vlaamse Bosbouw vzw: www.uvb.be
Secretariaat
Annemie Hannosset tel. 011 23 83 20
Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15 H a m o n tAchel
Lommel
Waarvoor kun je terecht bij de Bosgroep? Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kun je evenwel altijd te rade bij de Bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten) • informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als
provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT limburg.be
boseigenaar en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kunt maken • hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen • kaartmateriaal • adressen van houtexploitanten en boomkwekerijen • coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars.
Ne d e r land
N e e r p e lt O v e r p e lt
B o c h o lt
A nt w e rp e n
Kinrooi
Bree
HechtelEksel
Peer
Leopoldsburg Ham
Maaseik MeeuwenGruitrode
Beringen Tessenderlo HouthalenHelchteren
Opglabbeek DilsenStokkem
HeusdenZolder
As Zonhoven
Lummen
Genk H e r k- D e - S t a d Halen
Maasmechelen
H a s s e lt Diepenbeek
Zutendaal Lanaken
Nieuwerkerken Alken
Bilzen Kortessem
Wellen
B rab ant
H o e s e lt S i n t- T r u i d e n Borgloon
Heers
Riemst
Tongeren Voeren
Gingelom Herstappe
Luik