afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010 driemaandelijks tijdschrift | juli-augustus-september 2015
49 | zomer
PB- PP B- 01675 BELGIE(N) - BELGIQUE
in dit nummer o.a.
Aanpak bosbouwexploitaties Natura 2000 - de planning Katern: Jaaroverzicht 2014
voorwoord Beste bosbeheerder De Limburgse Bosgroepen leven meer dan ooit. Dat is nog maar eens gebleken tijdens de jaarlijkse Contactdag in Alden Biesen op zaterdag 21 maart 2015. Bovendien tonen het jaarverslag met de samenvatting van de inhoudelijke werking en vooral de nodige cijfers dit aan. Het jaarverslag is dit jaar opgesteld in een erg toegankelijke vorm, ook voor de niet direct ingewijden. Het biedt je de mogelijkheid om de werking van de Bosgroepen breder bekend te maken. Maak er gebruik van, zeker nu het politieke debat of Vlaanderen nog geld zal uittrekken voor de werking van de Bosgroepen dichterbij komt. In juni vindt de jaarlijkse houtverkoop van de Limburgse Bosgroepen plaats. Daarom vind je in dit nummer een artikel over een gevoelig item: de bosexploitatieschade. Zeker bij buitenstaanders lijkt de schade bij bosexploitatie soms te hoog. Indien je een aantal vuistregels respecteert, zoals de Bosgroepen steeds doen, is dat echter niet het geval. Houtoogst kan perfect samengaan met een ecologisch waardevol bos. Het bericht in onze nieuwe rubriek “Bos online” bewijst het: hout van illegale herkomst uit het buitenland is wel degelijk aanwezig op de Belgische markt, terwijl wij in staat zijn om dit zelf op een duurzame manier te exploiteren!
bosgroepwerking
Bosgroep Limburgse Duinen Sonnis en Stakenberg: promoten van bosbeheer! De Bosgroep Limburgse Duinen plant dit jaar vooral activiteiten in Houthalen-Helchteren: een van de 5 gemeentes in haar werkingsgebied. Sonnis en Stakenberg zijn prachtige boscomplexen met elk hun eigen bijzonderheden. Haletra werd Helchteren
De geschiedenis van het woord “Helchteren” maakt duidelijk dat bos en natuur hier altijd belangrijk zijn geweest. De oudste vermelding: Haletra, dateert van 1107. Via Halechtra evolueerde dit tot Helchteren. Voor de naam bestaan liefst 7 mogelijke verklaringen: heiligenhuis of kalkhuis, barre streek, hazelaarbos, heilige boom, strook land, teenwilgengebied en jeneverbessengebied.
Jeneverbessengebied Jeneverbes is naast taxus de enige autochtone naaldboomsoort in Vlaanderen. Het is een traag groeiende en licht behoevende struik die tussen de 100 en 200 jaar oud wordt. Jeneverbes vormt typische struwelen op droge zandgronden en kalkrijke graslanden. De jeneverbespopulatie in Vlaanderen doet het erg slecht: enkel op het Kempisch Plateau in Limburg komt de soort nog voor!
Verder vind je in dit nummer nog informatie over de Bosgroep Limburgse Duinen, over recente wijzigingen in de regelgeving en de traditionele nieuwtjes en activiteiten. Veel leesplezier en prettig verlof. Ludwig Vandenhove gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur voorzitter Limburgse Bosgroepen
Jeneverbes (foto: Annemie Hannosset)
Op de arme Helchterense gronden gedijen de meeste naaldboomsoorten goed. Dit maakte het gebied interessant voor de mijnindustrie. In 1930 trad de steenkoolmijn Helchteren-Zolder in werking. De installaties lagen op Zolders grondgebied, maar ook in Helchteren is naar steenkool gedolven. In de mijnbouw gebruikt men liefst hout om de gangen te stutten, daarom plantte men heel wat naaldhout in de regio. Op 30 september 1992 haalden de mijnwerkers de laatste klomp steenkool boven. Het einde van een tijdperk was meteen het begin van een verwaarlozing van de meeste naaldhoutbossen, omdat de houtmarkt wegviel. Ontsluiting en toerisme
Tot het einde van de Eerste Wereldoorlog bestond Helchteren bijna uitsluitend uit heide en bossen. Het was een typisch Kempische landbouwgemeente. De verspreide bebouwing werd pas ontsloten na de aanleg van de wegen Luik-’s-Hertogenbosch en Heusden-Bree en de komst van het treinstation aan de lijn Hasselt-Eindhoven. Vanaf 1980 won de toeristische sector aan belang door de komst van het Domein Molenheide: een recreatiedorp met camping en zwembad, waaraan een wild- en wandelpark verbonden is. Een derde van het Helchterense grondgebied valt onder een militair domein met kazerne. 2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 49 | zomer
Kasteel Ter Dolen In de middeleeuwen brachten de benedictijner abten van de abdij van Sint-Truiden er de zomers door. In de 16de eeuw werd het kasteel Ter Dolen omgevormd tot een versterkt herenhuis. Het kreeg een paardenstal, een duiventoren, een ringmuur met torens en een diepe gracht. De toenmalige abt kocht het omliggende landgoed terug en beheerde het. In tijden van nood was het kasteel een toevluchtsoord voor de Helchtenaren. Tijdens de Franse Revolutie werd het kasteel onteigend en in 1797 verkocht aan een particulier. Vanaf 1977 was het kasteel onbewoond en raakte het opnieuw in verval. Tot 1990, toen een brouwersdochter zich ontfermde over Ter Dolen. In 1994 vestigde kasteelbrouwerij De Dool zich in de boerderij van het kasteel. In de daaropvolgende jaren werden diverse restauratiewerkzaamheden uitgevoerd. Ook de bossen rondom het kasteel werden weer in ere hersteld, met ondersteuning vanuit de Bosgroep.
foto: Annemie Hannosset
Oost- en West-Helchteren: een wereld van verschil
Dit jaar volgt de Bosgroep de boscomplexen Sonnis en Stakenberg op. Sonnis ligt ten oosten van het centrum van Helchteren tussen de Mangelbeekvallei, Molenheide en de gemeentegrens met Peer. Aan de andere zijde van de baan Hasselt-Eindhoven ligt Stakenberg. Dit gebied ligt ten westen van Helchteren en tussen het militair domein, de N719 Helchteren en Heusden en de gemeentegrens met Heusden-Zolder. Hoewel deze boscomplexen in dezelfde gemeente liggen, zijn ze totaal verschillend. In Sonnis zijn de gronden voornamelijk benut voor landbouwdoeleinden, waardoor de restanten bos verspreid liggen. In Stakenberg is het bos veel langer aanwezig gebleven en zijn er nog grote, aaneengesloten delen bos. Bosbeheerplan Sonnis
De Bosgroep Limburgse Duinen startte het beperkt bosbeheerplan Sonnis in 2009. Momenteel doen 26 privé-eigenaars, die samen 31 ha bos bezitten, mee. De eerste beheerwerken in de bossen startten in 2009: een viertal ha bos van grove dennen werd gedund waarbij de toekomstbomen vrij gesteld werden van hun concurrenten (d.i. de toekomstboommethode). Zo verkochten foto: Mieke Desplenter
‘t Limburgs Bosbelang | 49 | zomer | 3
bosgroepwerking 6 verschillende eigenaars samen 1 052 bomen of 759 m³ hout. Gelukkig is er na het verdwijnen van de mijnen weer een nieuwe markt rond het naaldhout ontstaan: de industrie en OSB-platen hebben veel interesse voor dit hout! In sommige bossen stond veel Amerikaanse vogelkers. Die werd als brandhout verkocht, waarna de brandhoutkoper de stobben insmeerde met glyfosaat. Deze economische exootbestrijding is een win-winsituatie: de brandhoutkoper heeft goedkoop brandhout, de boseigenaar krijgt toch wat opbrengst en de verspreiding van deze exoot wordt tegengegaan. Zo krijgen andere boomsoorten meer kans om zich te verjongen. Ook in het domein van Ter Dolen deed men aan bosbeheer: in een gemengd bos van 9 ha met douglasspar, veldesdoorn, tamme kas-
tanje, zomereik en Amerikaanse eik dunde men volgens dezelfde methode. Beheer in Stakenberg
In het boscomplex Stakenberg werd tot op heden nog geen beheerplan opgesteld. Op vraag van enkele eigenaars, werden wel een aantal bossen mee opgenomen in de houtverkoop die in 2009 in Sonnis uit het beheerplan volgde. Zo werd in ruim 6 ha bos gedund volgens de toekomstboommethode. Het betrof een bos met grove dennen, gemengd met Amerikaanse en zomereik. In totaal zijn 1 293 bomen gekapt, goed voor 593 m³ hout. Speciale beschermingszone Zwarte Beek
In en rond het gebied Stakenberg zijn nog heel wat natuurwaarden te vinden: het gebied maakt deel uit van het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) en is aangeduid als speciale
Hier werd in 2010 al gedund. (foto: Annemie Hannosset)
beschermingszone (SBZ) Zwarte Beek. In die zone zijn instandhoudingsdoelstellingen voor allerlei soorten en habitats vastgelegd: zwarte specht, vallei- en bronbossen, roerdomp, gladde slang, natte en droge heide, nachtzwaluw, landduinen, rugstreeppad, jeneverbesstruweel, … Deze SBZ heeft een totale oppervlakte van maar liefst 1 324 ha en strekt zich uit over de gemeentes Beringen, Leopoldsburg, Heusden-Zolder, Hechtel-Eksel, Houthalen-Helchteren, Overpelt, Lommel en Peer.
Rugstreeppad (foto: Peter Engelen)
Samenwerken aan topnatuur!
Dit gemengd bos met grove en Corsicaanse den wordt volgend jaar gedund. (foto: Annemie Hannosset)
4 | ‘t Limburgs Bosbelang | 49 | zomer
In het kader van Natura 2000 en de SBZ bekijkt het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) momenteel in overleg met de betrok-
In Stakenberg wordt in 2015 gedund. (foto: Annemie Hannosset)
ken partners op welke locaties bepaalde doelstellingen bereikt kunnen worden. In deze fase screenen de platforms de eigendommen van de natuurverenigingen en het ANB, maar in de nabije toekomst bekijken ze ook de eigendommen van de privé-eigenaars en van Defensie.
lingen gerealiseerd worden. De privé-eigenaars kunnen echter ook hun steentje bijdragen: omvormingen van naaldhoutbestanden naar loofhout, het aanleggen van structuurrijke bosranden, bestrijden van invasieve exoten, …
Ten noorden van Stakenberg liggen grote, aaneengesloten gebieden die het ANB en Defensie beheren. Hier kunnen al heel wat doelstel-
Meer informatie over het Vlaams Natura 2000-programma vind je op bladzijde 8.
Op zondag 30 augustus organiseert de Bosgroep Limburgse Duinen een wandeling in het boscomplex Stakenberg. De wandeling start om 10 uur op de kruising van de Lillo Heiweg en de Blookstraat in Helchteren. Het einde is gepland rond 11.30 uur. Iedereen is welkom!
De nieuwe coördinator Bosgroep Limburgse Duinen Na het vertrek van Jan Mampaey was het even uitkijken naar een goede vervanger. Die is er ondertussen gekomen! Lore Bellings volgt Jan op als coördinator van Bosgroep Limburgse Duinen. Voor de bestuurders en bosconsulenten is Lore geen onbekende: zij was al enkele jaren bij de ploeg aan de slag als administratief coördinator. Gelukkig werd ook die lege stoel ondertussen ingevuld met een nieuwe enthousiaste kracht: Sally Dewallef voegde zich ondertussen bij het team van de Limburgse Bosgroepen. Sally Dewallef (links) en Lore Bellings (rechts). (foto: Pascal Vanhees)
‘t Limburgs Bosbelang | 49 | zomer | 5
bosgroepwerking
Contactdag 21 maart 2015 weer geslaagd! foto: Annemie Hannosset
Samen sterk voor het (Limburgse) bos Naar jaarlijkse gewoonte ontmoetten de bosgroepleden elkaar bij het begin van de lente voor de contactdag in Alden Biesen. Ook dit jaar bespraken we de resultaten van het voorbije werkjaar en waren er interessante lezingen en verfrissende wandelingen. En niet onbelangrijk: er was nog meer ruimte voor een fijn gesprek tussen de leden onderling.
foto: Annemie Hannosset
Sterke jaarresultaten in een nieuwe look
De Limburgse Bosgroepen presenteren vanaf nu hun gezamenlijke jaarresultaten in een toegankelijke, overzichtelijke brochure. Als lid ontvang je deze eerste uitgave als uitneembare bijlage, centraal in dit nummer. Zo heb je snel een beeld van de werking van het vorige jaar en heb je een ideaal middel in handen om anderen te tonen wat de Bosgroepen doen en wie we zijn. Onbekend is onbemind, dus help ons met het doorgeven van het jaarverslag aan mensen die de bosgroepwerking nog niet kennen! foto: Annemie Hannosset
Nog sterkere resultaten op Vlaams niveau! Het is waar, bij het grote Vlaamse publiek is de bosgroepwerking nog steeds nauwelijks of niet gekend. Toch realiseren de 19 Vlaamse Bosgroepen samen heel indrukwekkende zaken. Eind 2014 verenigden de Bosgroepen bijna 12 000 boseigenaars en meer dan 3 500 sympathiserende leden. Die leden beheren samen maar liefst 54 493 ha bos. Daarvan is 33 048 ha privébos waarvan ongeveer de helft een bosbeheerplan volgt. Wist je dat we in 2014 samen 102 000 m³ hout verkochten, 170 000 bomen en struiken plantten, samenwerkten met meer dan 314 actieve vrijwilligers, 2 070 terreinbezoeken met boseigenaars aflegden, … ? Naast de samenwerking met vrijwilligers, zijn die resultaten niet mogelijk zonder een goede samenwerking met verschillende privébedrijven.
6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 49 | zomer
bosgroepwerking
Extra ondersteuning voor de Bosgroepen en hun leden foto: Pascal Vanhees
Het Aanspreekpunt Privaat Beheer - Natuur en Bos Herhaaldelijk kaartten bosgroepleden wantoestanden aan die ontstonden ten gevolge van een niet afgestemde wetgeving en soms uitten zij de wens vroegtijdig betrokken te worden bij beleidsvoorbereidingen en –evaluatie. Sinds kort kan dit bij het Aanspreekpunt Privaat Beheer - Natuur en Bos (APB-NB). De Koepel van Bosgroepen en de vzw Landelijk Vlaanderen richtten deze nieuwe organisatie op. De context
Wie aanspreken?
Al enkele jaren bestaan de Bosgroepen gebiedsdekkend in Vlaanderen. Vanuit de verschillende Bosgroepen werd in 2009 een Koepel vzw van de Vlaamse Bosgroepen opgericht om een aantal overkoepelende aspecten van de werking te behartigen. Regelmatig duiken vragen op die niet echt in dat takenpakket zitten. Zoals de vraag om wantoestanden vanuit een niet-afgestemde wetgeving of vanuit sommige administraties aan te kaarten of om bij beleidsvoorbereiding en beleidsevaluatie een rol te spelen. Strikt genomen zijn dit geen taken van de Bosgroepen, maar zijn wij wel goed geplaatste organisaties om vanuit de ervaringen van al onze leden een waardevolle feedback te geven.
Je kunt terecht bij Valérie Vandenabeele, Alec van Havre en Maurits de Groot. Ieder heeft zijn of haar eigen expertise. Valérie volgt al meer dan 5 jaar de belangen van private eigenaars in de discussie van de instandhoudingsdoelstellingen. Maurits staat vooral in voor de doorstroming tussen de Bosgroepen en het beleid. Alec behartigt de belangen van private eigenaars bij grotere projecten, zoals de ruimtelijke uitvoeringsplannen. Het eerste aanspreekpunt voor de privéboseigenaar blijft natuurlijk altijd de Bosgroep en zijn/ haar coördinator.
Het aanspreekpunt
Daarom werd in het najaar van 2014 vanuit de Koepel van Bosgroepen en de vzw Landelijk Vlaanderen een nieuwe organi-
foto: Pascal Vanhees
satie opgericht. Het Aanspreekpunt Privaat Beheer - Natuur en Bos (APB-NB) kreeg als belangrijkste taak een betere informatieoverdracht te verzorgen tussen de overheid en privéterreinbeheerders, waaronder de meer dan 15 000 bosgroepleden. Andere belangrijke taken van het APB zijn het opvolgen en communiceren van het nieuwe beleid rond de instandhoudingsdoelstellingen van de Vlaamse overheid en het vertegenwoordigen van de privéterreinbeheerders in de verschillende overlegplatforms.
Op zoek naar meer informatie? Kijk op www.privaatbeheer.be
‘t Limburgs Bosbelang | 49 | zomer | 7
wetgeving
Natura 2000:
van plannen naar concrete realisaties De gevolgen voor privébossen Natura 2000 is een netwerk van ecologisch belangrijke gebieden over heel Europa. Het ontstond in het kader van het Europese natuurbeleid en is het meest ambitieuze natuurnetwerk ter wereld! Europa verwacht dat elke lidstaat tegen 2050 ”een gunstige staat van instandhouding” van belangrijke natuur kan aantonen en controleert die resultaten. Wat betekent dit voor de leden van de Bosgroepen? Van doelen en prioriteiten
In Vlaanderen bakende men gedurende 20 jaar de gebieden met topnatuur af om ze aan te melden bij Europa. De voorbije 5 jaar (2009-2014) legde men in overleg met alle betrokken partijen de instandhoudingsdoelen (IHD’s) vast. Zo legde men vast hoeveel ha bos er moet bijkomen, welke bomen en structuur deze bossen moeten krijgen, hoeveel ha heide en bloemenrijke weides er in Vlaanderen moeten bijkomen, … Naar maatregelen
Op dit moment zijn de instandhoudingsmaatregelen (IHM) actueel. De abstracte doelen die in de IHD-rapporten bij SBZ (Speciale Beschermingszone) zijn besproken, moeten omgezet worden in maatregelen op het ter-
rein. Dus op welke plaats plant je nieuw bos en met welke soorten? Waar komen de extra heidegebieden en welke moerasvegetaties zijn gewenst, … ? Deze afspraken komen in de managementplannen die het ANB met de betrokkenen (natuurverenigingen, landbouwers, jagers, boseigenaars, …) vanaf 2015 maakt. Met managementplannen
Het Vlaamse Natura 2000-programma is het kader voor de managementplannen Natura 2000. Die managementplannen kennen 4 planversies. Van MP 1.0 tot MP 1.3. MP 1.0 is reeds afgerond en leidde tot een inventariserend document. Dit document bevat een opsomming van de doelen per Natura 2000-gebied.
Huidige fase: MP 1.1
Deze fase startte begin dit jaar en is een overlegfase met de verschillende sectoren die natuur- of bosdoelen kunnen realiseren ofwel daarop significante invloed uitoefenen. Uitgangspunt is dat de sterkste schouders (de overheid en natuurverenigingen) maximaal de doelen realiseren op de terreinen die zij beheren. Het ANB start een overlegplatform waarin betrokkenen aanpassingsvoorstellen kunnen doen om bepaalde doelen naar deelgebieden te verplaatsen. Sommige doelen kunnen immers op bepaalde plaatsen het gemakkelijkste worden gerealiseerd. Ten slotte bakent men zoekzones af waarbinnen men de resterende doelen invult. Een computermodel berekent deze zoekzones en
foto: Benjamine Bufkens
8 | ‘t Limburgs Bosbelang | 49 | zomer
houdt rekening met de al aanwezige natuurwaarden en bodempotenties. Op bijvoorbeeld droge zandgrond kan geen bronbos ontstaan … Volgende fase: MP 1.2
Vermoedelijk start deze fase binnen 2 jaar. Aan privé-eigenaars zal gevraagd worden om op vrijwillige basis zoveel mogelijk resterende doelen te helpen realiseren. Die doelen komen in het natuurbeheerplan, waardoor realisatie op lange termijn verzekerd is. Dan moet ook duidelijkheid bestaan over de financiële ondersteuning waarop privé-eigenaars kunnen rekenen. Wanneer duidelijk is waar welke doelen worden gerealiseerd, kunnen de zoekzones evenredig verkleind worden waardoor de rechts-
zekerheid van eigenaars en beheerders groter wordt.
Het is de ambitie om in 2020 aan Europa te kunnen meedelen op welke terreinen welke natuurdoelen zullen worden gerealiseerd. De oppervlakte die niet gerealiseerd kan worden, is het openstaande saldo. Het is de bedoeling dat alle nog openstaande doelen dan een verplichtend karakter krijgen voor de betrokken privé-eigenaars. Hoe dit concreet zal worden uitgewerkt, is nog onduidelijk.
goed te beheren of kwalitatief te verbeteren, worden in een natuurbeheerplan opgenomen (zie ’t Limburgs Bosbelang 48). Het natuurbeheerplan verankert voor de volgende 24 jaar waar moet worden gekapt, welke soorten moeten worden geplant, wanneer moet worden gemaaid, … Het ambitieniveau van de eigenaar om bepaalde natuurwaarden te realiseren is bepalend voor het type natuurbeheerplan. Het is de verwachting dat de eigenaar hogere subsidies ontvangt naarmate hij meer natuurwaarden realiseert.
Natuurbeheerplannen
Subsidieregeling
In de managementplannen zal vastliggen waar welk bos-of natuurtype moet komen. De concrete maatregelen om deze biotopen
De regelgeving is nog in volle ontwikkeling. In het bijzonder is het wachten op de uitvoeringsbesluiten over de bijbehorende subsidieregeling. Zodra daarover meer duidelijkheid is, zijn de voor- en nadelen beter in te schatten. De Bosgroepen volgen dit proces nauwkeurig op met ondersteuning van Valérie Vanden abeele van het APB-NB en wij informeren jou via dit ledenblad hierover. Indien je graag actief mee wilt werken aan de realisatie van deze bos- en natuurdoelen, neem dan zeker contact op met jouw bosgroepcoördinator.
Vanaf 2019: MP 1.3
Dit artikel is overgenomen van De Bosbode en is gebaseerd op artikels van Valérie Vandenabeele in De Landeigenaar (nr. 61 en 64)
Droge Europese heide (foto: Patrick Meesters)
Eiken-berkenbos in ontwikkeling. (foto: Karolien Van Diest)
‘t Limburgs Bosbelang | 49 | zomer | 9
bosbeheer
Goede praktijk van bosexploitatie Hoe schade voorkomen? Een goede bosexploitatie veroorzaakt zo weinig mogelijk schade. Veel schade is gelukkig vermijdbaar en goed bosbeheer toont dat aan. Toch blijft het hout kappen, wegslepen en netjes naar de weg transporteren een moeilijke klus. Bodemverdichting is daarbij het moeilijkste probleem, maar het werken met ruimingspistes biedt een goede oplossing. Verstoring is natuurlijk
Beperkte schade hoeft niet slecht te zijn. Integendeel, op de verstoorde bodem kunnen periodiek heiderelicten, brem en andere kruiden groeien die in het dichte bos geen plaats vinden en voor allerlei dieren interessant zijn. Verstoring is een natuurlijk fenomeen, waar de natuur bij gedijt. Alles in de natuur werkt cyclisch! Zolang de bodem niet fundamenteel beschadigd is en het bos zijn bosbestemming behoudt, herstelt de natuurlijke dynamiek het systeem snel. Bodemschade
Bij bodemverdichting of -compactie worden de bodemdeeltjes samengedrukt door het gewicht van bijvoorbeeld een machine of een gevallen boom. Er komt minder lucht in de bodem en het water dringt moeilijker door. De compactie zit meestal in de bovenste 30 cm, maar kan zelfs tot op 1 m diepte voorkomen. Bodemschade herkennen
Rijsporen van meer dan 10 cm diep wijzen op grondige verstoring. Een duidelijk signaal is dat het water blijft staan waar de machines hebben gereden (waterstagnatie). Op een helling toont compactie zich door snellere waterafstroming en meer erosie.
Diepe sleep- en rijsporen zijn een groot probleem, maar naast die zichtbare oppervlakteschade is de vaak onzichtbare bodemverdichting de meest onderschatte exploitatieschade. Logisch: de bodem is de basis van het bos erboven en schade daaraan heeft langdurige gevolgen. Het vochtgehalte van de bodem is een bepalende factor. Hoe vochtiger, hoe kwetsbaarder de bodem is voor verdichting. Vooral bij klei- en leembodems is dat het geval. Zandige bodems zijn droger en bieden meer weerstand.
Diepe sporen bij exploitatie betekenen vrijwel zeker bodemverdichting. (foto: Frederik Bollen)
Ijle zegge
Pitrus
Ruwe smele
Waterpeper
Soms wordt pas na jaren duidelijk dat bodemverdichting is opgetreden: een nieuwe aanplanting groeit moeilijk of bomen sterven plots af omdat hun wortels een gebrek aan zuurstof hadden. Ook komt soms afwijkende vegetatie voor: typische bosplanten verdwijnen en tredplanten komen in de plaats. Waterpeper, pitrus, ijle zegge en ruwe smele voelen zich thuis op verstoorde bodems en in vochtige omstandigheden.
De bosbodem: de levensader De bosbodem is cruciaal: hij biedt voedingsstoffen en water en zit vol met schimmels en micro-organismen die volop met de bomen interageren. Een onverstoorde bosbodem is niet te vergelijken met een landbouwbodem die je regelmatig bewerkt. Een bosbodem leeft! In het bos is de grond losser en meestal ligt er een laag strooisel (bladeren of naalden en takken in verschillende fases van afbraak). Deze laag zorgt voor een bijzonder bosklimaat: de bomen kunnen tot diep in de grond wortelen en de infiltratie van regenwater verloopt anders dan op een landbouwbodem.
10 | ‘t Limburgs Bosbelang | 49 | zomer
Gevolgen en herstel
Een beschadigde bosbodem verhindert de plantengroei door zuurstofgebrek en het overschot of tekort aan water. Bovendien stopt compactie de wortelgroei. De gevolgen voor de natuurlijke verjonging van een bos spreken voor zich …
• MARKEER GOED. Duidelijk geschalmde bomen en afgebakende grenzen sluiten vergissingen en discussies uit. De Vlaamse Bosgroepen gebruiken een gestandaardiseerde manier van aanduiden en kleurgebruik (zie figuur). • ONTSLUIT DOORDACHT OP DE OPENBARE WEG. Verzorg een goede afvoer. Als toegang nodig is over belendende percelen, maak dan tijdig goede afspraken. • VERKLEIN DE TE BERIJDEN OPPERVLAKTE. Op die manier blijven de eventuele schadelijke effecten geconcentreerd.
1.03
1.12
1.34
1.46 g/m3
Wortelontwikkeling bij beukzaailingen onder toenemende bodemdichtheid (bron: Hildebrand 1983)
• VERZORG DE BOSWEGEN. Als de wegen slecht zijn, mag dat nooit een excuus zijn om ondoordacht extra wegen aan te leggen in het bos.
Herstel is mogelijk, maar verloopt (erg) traag. Het effect van bodemverdichting kan tientallen jaren merkbaar blijven, hoewel de oppervlakte sneller herstelt. Plantengroei, activiteit van bodemdiertjes, rottend hout, bodembewerking en in mindere mate vorstwerking herstellen de bovenste lagen. Een boseigenaar van Bosgroep Houtland experimenteerde met een woeltand (dent sous-soleur) op een kleine rupskraan. Harde bodemlagen werden doorbroken en doorlaatbaar gemaakt.
• STEL EXPLOITATIEVOORWAARDEN OP. Met een duidelijke houtcatalogus weten kopers wat de exploitatiemogelijkheden en –beperkingen zijn. Zij bieden zo een correcte prijs aan.
Doordachte bosexploitatie
• DUID STAPELPLAATSEN AAN. Stapelplaatsen zijn een meerwaarde voor de exploitatie. Duid ze aan in het bos en houd ze goed bereikbaar voor vrachtwagens.
Bosexploitatie begint bij de beheerdoelstellingen: houtproductie is een keuze en vraagt om kwaliteitsvolle exploitatie. In dat geval moet de beheerder zich kunnen neerleggen bij een relatief lagere prijs voor het hout. Er komt immers meer bij exploitatie kijken dan aanduiden, verkopen, vellen en afvoeren. De vuistregels: • EXPLOITEER IN HET JUISTE SEIZOEN. Vochtigheid is een belangrijke factor voor bodemschade. Kies dus, indien mogelijk, voor de drogere periodes.
• OVERLEG MET DE EXPLOITANT. De beheerder moet voldoende informatie bieden. Zorg ook voor regelmatige opvolging tijdens de werken.
• GEBRUIK GESCHIKTE MACHINES. Dubbele banden, rupsen, kettingen en een verlaagde bandendruk kunnen veel bodemschade voorkomen. Gebruik een lier in natte of gevoelige zones. • GEBRUIK VASTE RUIMINGSPISTES. (zie volgend blz.)
De Vlaamse Bosgroepen maken duidelijke afspraken over exploitatiemarkeringen.
‘t Limburgs Bosbelang | 49 | zomer | 11
bosbeheer
Vaste ruimingspistes onder de loep Vaste ruimingspistes voorkomen dat men kriskras door het bos rijdt. Het zijn onverharde tracés waarlangs de bomen machinaal worden geveld en waarover het hout wordt geruimd. De tracés beperken de exploitant, maar bieden een gelijkmatige toegang tot het bos. Het bos is minder kwetsbaar en voor de machines goed bereikbaar. Afmetingen
De breedte van een piste is maximaal 4 meter. Dit biedt de meeste exploitatiemachines voldoende ruimte. De ruimte tussen de pistes is verder afhankelijk van het type bos. In naaldhoutbestanden heeft een harvester een bereik van 10 m met de kraanarm. De pistes liggen daarom 18 à 20 m uit elkaar. Bij een klassieke exploitatie (vellen met de kettingzaag) kan de tussenafstand tot 40 m bedragen. De boom vel je in de richting van de piste, waarna de machine de boom tot op de piste kan trekken. In moeilijke situaties kun je een lier of trekkabel gebruiken. Aanleg
De pistes moet je zo parallel mogelijk aanleggen en liefst met een schuine ontsluiting op de bosweg. Soms is het nodig om rekening te houden met de toestand van het terrein: een bron- of natte zone, verjongingsgroepen, bijzondere vegetatie of een dassenburcht kunnen aanleiding zijn om van een recht traject af te wijken. Algemeen wordt aangenomen dat 10 % bereden bosoppervlakte ecologisch aanvaardbaar is. Dit komt overeen met een piste van 4 m om de 40 m. Bij exploitatie met de harvester of forwarder is de afstand tussen de pistes vaak 20 m. Het leggen van takhout op de piste helpt de druk op de bodem beter te verdelen. De kwaliteit van de pistes is belangrijk. Pistes die te snel aftakelen, bijvoorbeeld door natte omstandigheden of te zware machines, zijn niet meer bruikbaar. Je legt de exploitatie dan beter stil.
Dunningen en kaalkap
Als je tot een dunning besluit, leg je beter eerst de pistes vast voordat je de toekomstbomen aanduidt. Zo vermijd je rond de toekomstbomen te moeten rijden om ze te sparen. Houd ook rekening met latere exploitaties en laat een moeilijk bereikbare boom liever staan dan van de piste af te moeten gaan. Bij het aanleggen van nieuwe bossen kun je al rekening houden met de eerste en latere dunningen door ruimte te voorzien voor ruimingspistes. Ook bij kaalkap heeft het bos voordeel van vaste ruimingspistes: de bereden oppervlakte blijft klein en voor het toekomstige bos zijn de pistes opnieuw bruikbaar. Het is zelfs aan te bevelen vroegere tracés te hergebruiken en op die manier geen nieuwe schade te veroorzaken. Het goed documenteren of digitaliseren van vaste ruimingspistes helpt om ze later gemakkelijk terug te vinden.
Met een vast tracé spaar je de bodem.
Deze bijdrage is gebaseerd op een artikel van de Oost-Vlaamse Bosgroepen dat eerder dit jaar in het lentenummer in hun ledenblad “de Bosbode” verscheen.
12 | ‘t Limburgs Bosbelang | 49 | zomer
bos online
Opvallende berichten over bos en hout Ook op het wereldwijde web verschijnen berichten die we willen doorgeven aan onze leden. Natuurlijk verwijzen we graag naar onze website en onze pagina op Facebook, maar soms duikt op een andere plaats een opvallend bericht op. Zoals het bericht van Jonas Hulsens op 15 januari, dat op greenpeace.org verscheen onder de titel:
België rolt rode loper uit voor illegaal hout Voorgeschiedenis
Greenpeace maakte in oktober 2014 bekend dat Belgische houtimporteurs hout inkochten bij zagerijen die illegaal hout uit het Braziliaanse Amazonewoud verwerken. Zij ontdekten dit door gps-zenders te plaatsen op vrachtwagens die stammen vervoeren in de Braziliaanse staat Pará. Hierop kwam veel reactie. Plaatselijke inspecteurs stelden een onderzoek in en het staatssecretariaat van Milieu van Pará gaf de zagerij een boete. Rainbow Trading kreeg vier boetes van de Braziliaanse autoriteiten: twee voor de illegale verkoop van honderden kubieke meter hout, één voor het witwassen van hout en één voor het invoeren van valse informatie in het officiële registratiesysteem.
De Houtverordening van de EU is duidelijk: sinds 3 maart 2013 zijn de Europese marktdeelnemers verplicht een zorgvuldigheidssysteem toe te passen.
Op 13 november blokkeerden de autoriteiten in de haven van Antwerpen opnieuw containers met verdacht Amazonehout, afkomstig
van Rainbow Trading. Op 15 januari gaf de FOD Volksgezondheid de containers vrij. Zij oordeelde dat het vrijgegeven hout legaal was. De brief van de Braziliaanse autoriteiten rechtvaardigde die conclusie niet. De Belgische federatie van houtimporteurs heeft het wel begrepen: haar leden besloten geen zaken meer te doen met Rainbow Trading. De illegale houtkap verwoest het Amazonewoud in een zeer hoog tempo en het witwassen van illegaal hout tiert welig. Officiële documenten volstaan niet om de wettelijke oorsprong te garanderen. Zolang het controlesysteem voor de bosontginning in Brazilië niet grondig hervormd is, zullen de importeurs louche leveranciers uit de regio moeten mijden.
Bericht op het web www.greenpeace.org/belgium/nl/nieuws-blogs/Blogs/blog-bossen/
Bos op het web www.facebook.com/LimburgseBosgroepen www.bosgroepen.be/bosgroepen-limburg
Heb je ook een interessant of verrassend bericht gelezen? Stuur het ons en wie weet verschijnt jouw bericht wel op deze plaats!
‘t Limburgs Bosbelang | 49 | zomer | 13
activiteitenkalender
Activiteiten Limburgse Bosgroepen Datum
Onderwerp / Plaats
Organisatie
Prijs
Zondag 30 augustus 2015
Wandeling: boscomplex Stakenberg Helchteren
Bosgroep Limburgse Duinen
gratis
Zondag 13 september 2015
Wandeling: domein Masy
Bosgroep Noordoost-Limburg
volzet
Regiowandeling
Meer informatie over het bosgebied Stakenberg vind je op pagina 2 t.e.m. 5. Inschrijven is vereist en kan op het nummer 011 23 83 15.
Cursussen en excursies AANBOD LIMBURGSE BOSGROEPEN De Limburgse Bosgroepen organiseren regelmatig vormingsactiviteiten voor hun leden. Wil je zeker zijn van een plaats, schrijf dan snel in via de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (tel. 011 23 83 63). Je inschrijving is pas definitief na overschrijving van de deelnameprijs op bankrekening BE48 7795 9073 9027. Meer gedetailleerde informatie ontvang je enkele weken voor de vormingsactiviteit per post. Datum
Onderwerp
Organisatie / Plaats
Prijs
Woensdag 29 juli 2015
Excursie: bosbouwbeurs Demoforest
Libramont, Bertrix
€ 30
Zaterdag 5 en zaterdag 12 september 2015 Cursus: kettingzaag ECS 1
Bosgroep West-Limburg vzw*
volzet
Maandag 26 en dinsdag 27 oktober 2015
Limburgse Bosgroep*
€ 100
Cursus: kettingzaag ECS 2
* i.s.m. Inverde (www.inverde.be) Excursie: bosbouwbeurs Demoforest in Libramont
Op woensdag 29 juli gaan we opnieuw naar de befaamde bosbouwbeurs Demoforest in Libramont. De plaats bij uitstek voor mensen met een hart voor bos en hout! Dit jaar wordt in de bossen rond het dorpje Bertrix een parcours van 4,25 km aangelegd met meer dan 150 standhouders. Je kunt er meer leren over het bos, kijken naar wedstrijden met trekpaarden, stunts met kettingzagen, … Je keert zeker terug met een aantal nieuwe ideeën en contacten! Meer informatie vind je op www.demoforest.be. De deelnameprijs omvat de toegang en de busreis. Het vertrek is om 6.30 uur in Hasselt; de terugkeer is gepland om 20.00 uur. Veilig werken met de kettingzaag – ECS 1: onderhoud en afkorttechnieken
De inleiding voor alle kettingzaaggebruikers. Tijdens de 1ste dag krijg je de basistheorie en op de 2de dag doe je zaagoefeningen. Veilig werken met de kettingzaag – ECS 2: basisveltechnieken
Het 2de niveau is geschikt als basisvorming na ECS 1 (het getuigschrift van ECS1 is vereist). Na een korte theoretische uiteenzetting vel je onder begeleiding en stapsgewijs zelfstandig.
Beïnvloedt klimaatverandering jouw bos? Onderzoekers van de KU Leuven willen een beter inzicht verkrijgen in de mening van bosbeheerders over klimaatverandering en de invloed ervan op hun bossen. Hun vragenlijst maakt deel uit van een doctoraatsonderzoek naar de aanpassing van bossen in België bij klimaatverandering. Je vindt het onderzoek op: www.treedivbelgium.ugent.be. De antwoorden zullen anoniem en vertrouwelijk verwerkt worden. Mooi meegenomen: je kunt een waardebon winnen van € 100.
14 | ‘t Limburgs Bosbelang | 49 | zomer
Bos te koop
Colofon ’t Limburgs Bosbelang 49 | zomer
Ben je lid van de Bosgroep en wil je je bos verkopen of ben je net op zoek naar een bos? In deze rubriek vind je een overzicht van percelen privébos die te koop staan. Wij hopen natuurlijk dat andere Bosgroepleden het bos kopen, zodat de duurzaamheid van het bosbeheer gegarandeerd is.
Afspraken bij de zoekertjes
uitgave
• Voordat het zoekertje gepubliceerd wordt, ondertekent de eigenaar een toelating. • Het zoekertje verschijnt eenmalig in ’t Limburgs Bosbelang. • De publicatie van het zoekertje is geen garantie voor de verkoop van het bos. • Als je het bos niet meer zou willen verkopen, breng je de Bosgroep op de hoogte.
De deputatie van de provincieraad van Limburg, Herman Reynders, gouverneurvoorzitter, Marc Vandeput, Ludwig Vandenhove, Igor Philtjens, Frank Smeets, Jean-Paul Peuskens, Inge Moors, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier.
Hoe reageer je op een zoekertje? • Je neemt zelf contact op met de boseigenaar. • Bij aankoop geef je de Bosgroep een seintje.
hoofdredactie Johan Van den Broek
coördinatie
Te koop • HOUTHALEN-HELCHTEREN: 71,30 are; loofhout; danny.bonny@telenet.be; 0496 51 31 61 • NEERPELT: 39,95 are; gemengd; 0472 53 00 46 • HECHTEL-EKSEL: 1,07 ha; gemengd; rina.butterman@hotmail.com; 0486 75 92 37 • BERINGEN: 1,17 ha; naaldhout; greet@europlan.be; 0475 31 23 11; recht van voorkoop • HAM: 1,57 ha; naaldhout; 02 687 92 93; recht van voorkoop • TESSENDERLO: 18 are; naaldhout; ivovanham@telenet.be; 03 289 81 68; recht van voorkoop • KINROOI: 38,4 are; naaldhout; loofhout; 089 77 20 75; recht van voorkoop • HAM: 41,8 are; naaldhout; alina-wijckmans@telenet.be; 0495 03 09 46 • MEEUWEN-GRUITRODE: 1,42 ha; gemengd; anton@surveyors.nl; 0031 653 37 63 84; 0031 235 49 03 30 • ALKEN: 44 are; loofhout; amethist@telenet.be; 011 83 28 46
Wil je je bos verkopen? Plaats een zoekertje of contacteer je Bosgroep! ‘t Limburgs Bosbelang digitaal! Hier kan iedereen steeds de recente edities online raadplegen: www.issuu.com/limburgs_bosbelang. Het ledenblad van de Limburgse Bosgroepen valt elk seizoen in je brievenbus. Wil jij graag bomen sparen? Wens je ‘t Limburgs Bosbelang enkel nog digitaal te raadplegen? Geef dan een seintje aan jouw Bosgroepsecretariaat!
Annemie Hannosset annemie.hannosset@limburg.be Karolien Van Diest karolien.vandiest@limburg.be
eindredactie Yvette Vandormael yvette.vandormael@limburg.be
redactiesecretariaat Annemie Hannosset annemie.hannosset@limburg.be
redactieraad Sally Dewallef, Jasper Goffin, Annemie Hannosset, Johan Van den Broek, Karolien Van Diest
redactie Lore Bellings, Karolien Van Diest
foto cover Pascal Vanhees
cartoons Dirk Vercampt
tekstbewerking zeggenofschrijven.be: Vincent Westerwoudt
vormgeving & lay-out Dion Boodts, Grafische Producties, Informatie & Communicatie provincie Limburg Designpartner - Opglabbeek
druk Drukkerij Paesen - Opglabbeek
postbus Limburgse Bosgroepen p/a provincie Limburg, Directie Ruimte Afdeling Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt tel. 011 23 83 20 bosgroepen@limburg.be www.bosgroepen.be
oplage 4 000 exemplaren
wettelijk depotnummer D/2008/5857/82
verantwoordelijke uitgever Johan Van den Broek Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt
Like us on Facebook
Vind ons leuk en volg de nieuwtjes van de Limburgse Bosgroepen op de voet via onze nieuwe facebookpagina: www.facebook.com/limburgsebosgroepen
Deze publicatie werd gedrukt op houten chloorvrij kringlooppapier, zonder optische witmakers.
‘t Limburgs Bosbelang | 49 | zomer | 15
49 | zomer | in dit nummer
nuttige adressen
driemaandelijks tijdschrift | juli-augustus-september 2015
Bosgroepen Noordoost-Limburg vzw
Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba
ondernemingsnummer 459 481 087
Universiteitslaan 1 3500 Hasselt
Coördinator
Medewerkers
ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 bosgroepnoordoost@ limburg.be
Vera Reymen ir. Frederik Bollen tel. 011 23 83 63 fax 011 24 92 35
Adjunct-coördinator: Pascal Vanhees tel. 011 23 83 63
Secretariaat
Agentschap voor Natuur en Bos
Bosgroep Hoge Kempen vzw ondernemingsnummer 874 667 014
Bosgroep
Coördinator
Coördinator
ir. Patrick Meesters tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 bosgroephogekempen@ limburg.be
ir. Benjamine Bufkens tel. 011 23 83 29 gsm 0479 40 08 48 bosgroepwest@limburg.be
Secretariaat
Evi Ghijsens tel. 011 23 73 28
Administratief coördinator: Sally Dewallef tel. 011 23 83 14 P.a. provincie Limburg Universiteitslaan 1 3500 Hasselt www.limburg.be/bosgroepen www.bosgroepen.be fax 011 24 92 35
Bosgroep
Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30
West-Limburg vzw
ondernemingsnummer 479 742 895
Sabine Schraepen tel. 011 23 73 82
Secretariaat
Bosgroep Bosgroep
Zuid-Limburg vzw
Limburgse Duinen vzw
ondernemingsnummer 874 670 378
ondernemingsnummer 882 247 464 Coördinator
ir. Lore Bellings tel. 011 23 83 19 gsm 0471 23 82 14 bosgroeplimburgse duinen@limburg.be Secretariaat
Coördinator
ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94 bosgroepzuid@limburg.be
Het ANB staat in voor het beleid, het duurzaam beheren en versterken van natuur, bos en groen, samen met alle partners. De uitdaging is dan ook het verder uitbouwen van een partnerschap met de Limburgse Bosgroepen, als schakel tussen de private boseigenaren en ANB. Aanspreekpunt Bosgroepen
Jasper Goffin Agentschap voor Natuur en Bos Koningin Astridlaan 50 bus 5 3500 Hasselt gsm 0479 54 90 09
voorwoord .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 bosgroepwerking Bosgroep Limburgse Duinen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 bosgroepwerking Contactdag 21 maart 2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Extra ondersteuning voor de Bosgroepen .. . . . . . . . . 7 wetgeving Natura 2000.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 bosbeheer Goede praktijk van bosexploitatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 bos online Opvallende berichten over bos en hout . . . . . . . . . . . . 13 activiteitenkalender Activiteiten Limburgse Bosgroepen. . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Cursussen en excursies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 zoekertjes Bos te koop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Nuttige websites
Agentschap Natuur en Bos: www.natuurenbos.be BOS+: www.bosplus.be Landelijk Vlaanderen vzw: www.landelijkvlaanderen.be Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: www.inbo.be Inverde vzw: www.inverde.be Unie Vlaamse Bosbouw vzw: www.uvb.be
Secretariaat
Annemie Hannosset tel. 011 23 83 20
Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15 H a m o n tAchel
Lommel
Waarvoor kun je terecht bij de Bosgroep? Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kun je evenwel altijd te rade bij de Bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten) • informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als
provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT limburg.be
boseigenaar en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kunt maken • hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen • kaartmateriaal • adressen van houtexploitanten en boomkwekerijen • coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars.
Ne d e r land
N e e r p e lt O v e r p e lt
B o c h o lt
A nt w e rp e n
Kinrooi
Bree
HechtelEksel
Peer
Leopoldsburg Ham
Maaseik MeeuwenGruitrode
Beringen Tessenderlo HouthalenHelchteren
Opglabbeek DilsenStokkem
HeusdenZolder
As Zonhoven
Lummen
Genk H e r k- D e - S t a d Halen
Maasmechelen
H a s s e lt Diepenbeek
Zutendaal Lanaken
Nieuwerkerken Alken
Bilzen Kortessem
Wellen
B rab ant
H o e s e lt S i n t- T r u i d e n Borgloon
Heers
Riemst
Tongeren Voeren
Gingelom Herstappe
Luik