afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010
BelgiÍ–Belgique
driemaandelijks tijdschrift |april-mei-juni 2009
p.b. hasselt 1 12/675
24 | lente
+
in dit nummer o.a.
+
Zomer- en winterlinde Spelen in het bos Herbebossingssubsidies onder de loep
voorwoord
boomsoort in de kijker
Beste boseigenaar en bosliefhebber Eind 2008 keurde de Vlaamse Regering een nieuw algemeen toegankelijkheidsreglement goed. Het is eveneens van toepassing voor wat betreft de toegankelijkheid in bossen (ook de privé-bossen!). We reserveerden de middenpagina’s in dit tijdschrift voor dit thema. Mits enige handigheid kan u deze uit het tijdschrift nemen en de informatie bewaren om later nog eens na te lezen. Vooral speelbossen komen hier aan bod. Verder kan u kennismaken met een oorspronkelijk algemeen verspreide bosboom die opnieuw meer aandacht en ruimte krijgt … de inheemse linde. Met de gezamenlijke houtverkoop van 15 mei in het vooruitzicht, leek een artikel over houtkwaliteit ons zeker op zijn plaats. We staan ook even stil bij de gevolgen van het bosbeleid, met name de herbebossingsubsidies. Het onderzoek, waarvan sprake in dit artikel, biedt een aantal zeer relevante conclusies, die wij u zeker niet wilden onthouden. Tot slot nodig ik u, namens al de Limburgse Bosgroepen, graag uit op onze tweede contactdag op zaterdag 16 mei in het Dommelhof in Neerpelt. Op blz. 13 verneemt u er meer over. Wij rekenen alvast op uw deelname! Veel leesplezier en tot 16 mei in Neerpelt!
Zomer- en winterlinde Net voor het opengaan van de bloesems kan je ze plukken voor een gezonde thee. Foto: N p Holmes (Wikipedia)
Frank Smeets gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur
Lindebomen komen in vele soorten en variëteiten voor. De Hollandse linde, de zilverlinde en de zomer- en winterlinde zijn het meest bekend. In Vlaanderen beschouwen we de laatste twee als inheemse soorten. Met hen maak je in dit artikel nader kennis.
Het verschil? De winterlinde of tilia cordata dankt zijn wetenschappelijke naam aan het hartvormige uitzicht van zijn bladeren. In de nerfoksels staan enkele bruinige toefjes haar. De bladeren zijn gezaagd en klein, vandaar de bijnaam 'kleinbladige linde'. De wetenschappelijke naam van de zomerlinde of de 'grootbladige linde' is tilia platyphyllos. In de zomer is het onderscheid tussen de soorten duidelijk. Het gezaagde blad van de zomerlinde is eirond en groter dan dat van de winterlinde. Je herkent het aan de bleke, behaarde onderkant. De toefjes in de nerfoksels zijn wit. In de winter kan je de soorten moeilijk onderscheiden. Uit hun korte stam vertakken verschillende, opgaande takken. De zijtakken die daarop staan ingeplant, buigen neerwaarts. Een paar verschillen: de volgroeide
2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente
winterlinde bereikt een hoogte van 30 m. De zomerlinde kan 40 m hoog worden. Beide soorten hebben een gladde, grijze schors. De bast van een oude winterlinde is meer gekloven dan die van een oude zomerlinde. De knoppen en de twijgen van de zomerlinde zijn grijsrood, die van de winterlinde uitgesproken rood. De twijgen van de zomerlinde zijn het eerste winterseizoen behaard, deze beharing verdwijnt later. Bij de winterlinde omsluiten twee knopschubben de eindknoppen. Bij de zomerlinde zijn dat er drie. Omdat hij veel slapende knoppen aanlegt tijdens de groei, is de linde geschikt voor alle soorten vormsnoei. De Hollandse linde, de kruising tussen de zomer- en de winterlinde, vormt nog meer slapende knoppen. Deze soort zie je vaak in het straatbeeld. De wortels van de linde verdragen een zekere betreding en bodemverdichting. Zijn gebladerte is goed bestand tegen de luchtverontreiniging. Deze eigenschappen maken hem geschikt als laanboom. Voortplanting, bloei, en ecologie In het late voorjaar draagt de linde hangende, groenwitte bloesems. Op de bloemsteel staat een groenwit schutblad. De bloesems produ-
Vaak vind je naast een kapelletje een linde terug. Foto: Karolien Van Diest
ceren nectar en ruiken erg lekker. De insecten die de nectar verzamelen, vliegen van bloem naar bloem en zorgen voor de bestuiving. De winterlinde is het productiefst. Elke bloeiwijze draagt vier tot vijftien vijftallige bloemen. De zomerlinde houdt het bij drie tot vier bloemen. Die groeien uit tot ronde vruchtjes. De vruchtjes van de zomerlinde zijn behaard en hebben drie tot vijf ribben. In enkele rijpt een zaad af. Daarna zet de boom de vruchtjes af. Dankzij het schutblad, kan de wind ze met zich meedragen. De wantsen, de bladluizen en de andere zuigende insecten drinken het sap in de jonge twijgen en bladeren. Het overtollige, suikerrijke sap laat de bladeren van de linde glanzen. In een later stadium worden de bladeren vaak gekoloniseerd door roetdauw. Deze schimmelsoort maakt zwarte vlekken. De zuigende insecten trekken insecteneters aan, zoals zangvogels, sluipwespen en roofmijten. Door zijn groeiverloop en bouw heeft de linde minder stevige takoksels, 'plakoksels' genoemd. Ze hebben een zwakke aanhechting met de stam en kunnen door de groei en de windwerking uitscheuren. Zo ontstaan er holtes in de stam van de linde. Dat zijn de ideale plekjes voor het nest van de steen- en bosuil,
verarming van de bosbodem tegen. In de eiken- en beukenbossen hoopt het slecht afbreekbare strooisel zich op. Dat werkt de Waar vind je ze? De winterlinde is vandaag zeldzaam in onze bodemverzuring in de hand. Bij een bossen. 6 à 9 000 jaar geleden kwam hij mas- (her)bebossing is een bijmenging met de winsaal voor. Na de laatste ijstijd werd het de terlinde een goed idee! belangrijkste boom in het bos. Later kende de soort een terugval: de vezelrijke bast werkte Cultuurhistorisch erfgoed roofbouw in de hand en de eik werd geleide- In ver vervlogen tijden gebruikte men de bast van de linde in de vervaardiging van matten, lijk bevoordeeld. Relicten van de oude lindebossen vind je nog touwen en papier. Lange tijd genoot de soort op het Deense eiland Jutland en in het oerbos hier een belangrijkere status dan de eik. De Kelten associeerden de linde met Freya, hun van Bialowieza in Polen. godin van de vruchtbaarheid. Mensen plantten de boom bij hun huizen ter bescherming. Bosbouwkundige betekenis Het hout van de linde is zacht en vezelt niet. Onder de linde werd gefeest en recht gesproOmdat de jaarringen minder duidelijk aanwe- ken. In de kruin werden veroordeelden opgezig zijn, is het geschikt voor allerlei houtsnij- knoopt. Later integreerde men de betekenis werk. De kleur varieert van rozig kernhout van de boom en het ontzag dat hieruit voortnaar bleker tot wit spinthout. Voor gebruik als vloeide, in het christendom. De linde werd constructiehout is het te zacht. Met zijn vele geplant bij kerken en kapellen. Wie een oud slapende knoppen is de linde geschikt als exemplaar wil bewonderen, weet waar hij heen moet. hakhoutboom. Bosbouwkundig heeft vooral de winterlinde een bijkomende waarde tegenover de andere Deze tekst is een bewerking van ‘De zomer- en wininheemse boomsoorten. Zijn gebladerte ver- terlinde’ uit de Bosbode (jaargang 4, nr 3) van Klaas teert snel en geeft veel voedingsstoffen vrij. Van Roy, medewerker voor Bosgroep Oost-Vlaanderen Die voedingsstoffen gaan de verzuring en de Noord vzw. de torenvalk, de vleermuis, …
‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente | 3
bosbeheer
Houtkwaliteit: voor de gebruiker De Canadapopulier heeft in Vlaanderen voor- en tegenstanders. In veel kringen staat hij bekend als de ordinaire opbrengstboom ondanks het feit dat die opbrengsten net aan het dalen zijn. De ecologische en landschappelijke functies van de Canadapopulier worden daarentegen nog te vaak genegeerd. Moeten we komaf maken met het kwalijke imago van deze populier? De organisatie Pro-Populus vindt van wel!
Economisch De Canadapopulier is in Vlaanderen een belangrijke boomsoort: 14 % van het bosare-
aal is homogeen Canadapopulierenbos. In Limburg is dat een goede 10 %. Van deze bossen is ongeveer 85 % privé-eigendom (Bron: Bosinventarisatie - Afdeling Bos en Groen (2002)). Traditioneel blijft de Canadapopulier een boom met een grote veronderstelde economische opbrengst. België heeft een gespecialiseerde verwerkende industrie, met een duidelijke economische waarde. Op Vlaams niveau zorgt de Canadapopulier gemiddeld voor 16,2 % van de houtvoorraad. In de privébossen is dit 21,2 %.
Dalende opbrengsten De netto opbrengst bekom je door het verschil te maken tussen de inkomsten en de uitgaven. Die opbrengst is voor een Canadapopulierenbos de laatste twintig jaar door allerlei redenen sterk gedaald. De prijs die je vandaag als eigenaar ontvangt voor een m³ hout, is niet veel hoger dan in de jaren ’70. De investeringskost voor de herbebossing met Canadapopulieren is bovendien sterk gestegen ten opzichte van toen. Sinds 2003 krijg je voor een herbebossing met exoten ook geen subsidie meer. Andere, soms meer standplaatsgeschikte loofboomsoorten, komen in aanmerking voor een ander
VERCHIPPEN
+
• •
H O U T G E B R E K E N
+
+
•
Spaan- en vezelplaten Papier Biomassa voor energetische valorisatie
ZAGEN • •
•
-
-
•
Blokplaten Pallets en industriële verpakking Deuren en ramen (kaders) Meubelcomponenten
AFROLLEN EN SNIJDEN
-
•
Foto’s: Benjamine Bufkens, Lise Hendrick, Jan Mampay en Karolien Van Diest - provincie Limburg Eddy Daniels - Tongeren Lutzeputz - Wikipedia
4 | ‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente
•
Fruitkistjes Multiplex
beheer, zonder kaalkappen. Dat beheer vermijdt of reduceert de herbebossingkosten. Houtkwaliteit De gemiddeld goede tot zeer goede houtkwaliteit van de Canadapopulier staat los van de prijsevolutie. Een goede kloonkeuze en een goede verzorging tijdens de eerste tien tot vijftien jaar van de groei zijn belangrijk. Ze hebben een grote invloed op de kwaliteit van het eindproduct. De figuur hieronder stelt schematisch voor welk stuk van de Canadapopulier in welke verwerking terechtkomt. Voor alle boomsoorten geldt hetzelfde principe: de houtkwaliteit daalt naar boven toe, omdat daar meer houtgebreken voorkomen. Heel wat boseigenaars en mensen uit de sector verzetten zich tegen de heksenjacht. De bosuil deelt de mening van sommige natuurverenigingen blijkbaar niet. Terwijl zij blijven praten over de nadelen van populierenaanplantingen, bouwt hij er graag zijn nest in!
Foto: Karolien Van Diest
‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente | 5
De Canadapopulier: heel wat Vlaamse en Europese fans! De voorbije jaren werd de Canadapopulier gestigmatiseerd. Navraag naar de oorzaken van dit kwalijke imago levert vier gegronde redenen op:
De klassieke desastreuze kaalkap Strengere verkoopsvoorwaarden en duidelijke afspraken kunnen schade aan bodem en onderetage verhelpen. Op die manier vrijwaar je de groeicondities voor de volgende bosgeneratie. De aanplanting van Canadapopulieren op ongeschikte locaties Bijvoorbeeld: te natte locaties of potentieel open grasland. De ongeschiktheid van de Canadapopulier voor de zeer natte bodems is een evidentie. Op die plekken boek je met de zwarte els, wilg of berk en eventueel de es betere resultaten. Het klassieke imago: ‘de opbrengstboom’ Dat imago is passé, want de opbrengsten dalen. Bekijk het eens van een andere kant: een kostendekkend beheer dat zonder de subsidies gebeurt, is duurzamer dan veel andere systemen!
Treurige beelden De klonen die theoretisch gezien op twintig jaar of minder kaprijp zijn, zijn erg ziektegevoelig. Zonder dure behandelingen met sproeimiddelen worden deze vaak ziek. Ze sterven zelfs af voor ze kaprijp zijn. Een spijtige zaak met treurige getuigen in het landschap! Als je voor klonen kiest die gemiddeld tien jaar langer over die groei doen, mag je rekenen op veel robuustere bomen. Andere redenen voor het kwalijke imago werden na wetenschappelijk onderzoek sluitend weerlegd. Ze hebben vaak meer met het beheer dan met de soort te maken of berusten op foute veronderstellingen.
Niet zo lang geleden werd ook de Europese organisatie Pro-Populus opgericht. De initiatiefnemers komen onder andere uit Frankrijk, België, Italië, Spanje en Portugal. Voor België trok de Unie Vlaamse Bosbouw (UVB) vanaf het begin mee aan de kar. Deze organisatie wil de Canadapopulier promoten omwille van de volgende redenen: Hij hoort thuis in het bos en is broodnodig op de houtmarkt. In Vlaanderen heeft de houtmarkt behoefte aan 400 000 m³/jaar. Hij is al het ware onmisbaar voor onze toekomstige houtvoorziening, papierindustrie en biomassa. De houtsoort kan aan de grote vraag naar hernieuwbare grondstoffen voldoen. Het is een ideale vervanger voor de exotische houtsoorten en draagt zo bij tot de bescherming van de regenwouden. Bovendien is het de ideale boom voor CO2-opslag, met een capaciteit van 32 ton/ha/jaar (vergelijk: 5 ton/ha/jaar voor loofhout). Hij hoort thuis in het Vlaamse landschap en draagt bij tot de instandhouding van een duurzame, ecologische omgeving. Deze tekst kwam tot stand op vraag van talrijke bestuurders en leden van Bosgroep Zuid-Limburg vzw.
Een gevelde zomereik: voor alle boomsoorten geldt dat de houtkwaliteit daalt naar boven toe. Foto: Karolien Van Diest
6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente
bosbeleid
Herbebossingsubsidies onder de loep genomen Een jonge essenaanplant.
De Vlaamse overheid geeft sinds 1991 subsidies, waarmee ze enerzijds de herbebossing van bestanden na een eindkap aanmoedigt en anderzijds een duurzamer bosbeheer promoot. Wat is de impact van de subsidies? En welke invloed heeft de herbebossingkeuze op de ecologische en bosbouwkundige kwaliteit van de nieuwe bestanden? In de studie ‘Evaluatie en impact van de subsidieregeling voor herbebossingen (1991-2003) na eindkap van populier’ verneem je er meer over.
Foto: Karolien Van Diest
Het onderzoek spitste zich toe op OostVlaanderen. De dataverzameling gebeurde in twee stappen: via een ecologische en bosbouwkundige inventarisatie van 31 bestanden en via interviews met de boseigenaars. In Zuid-Limburg gebeurden sinds 2007 19 herbebossingen na de eindkap van Canadapopulier (xPo). 90 % plantte opnieuw xPo. 10 % koos voor een omvorming naar inheems, standplaatsgeschikt loofhout. Met deze ervaring als bagage, geeft de coördinator van Bosgroep Zuid-Limburg bij elke conclusie een kanttekening in het cursief.
en/of de zomereik (60 %). De studie onderzocht twee soorten herbebossingen: de herbebossingen waarbij Populier aangeplant werd na Populier (PnP) en de herbebossingen waarbij andere Loofboomsoorten gekozen werden na Populier (LnP). Men selecteerde locaties uit de beide categorieën. Alle locaties hadden homogene milieucondities (enkel vochtige tot zeer vochtige leembodems) en een gelijkaardige voorgeschiedenis (tweede of derde generatie aanplantingen op voormalige landbouwgronden).
herbebossing ook zonder subsidies uitgevoerd.
PnP of LnP? In Oost-Vlaanderen kende de overheid tussen 1991 en 2003 aan 617 aanvragers subsidies toe. 283 (46 %) daarvan waren voor herbebossingen na een eindkap van populier. 74 % van de eigenaars herbeboste met populier, soms in combinatie met andere boomsoorten. 26 % herbeboste met andere boomsoorten, hoofdzakelijk de gewone es (75 %)
Subsidiebedrag Voor 84 % van de boseigenaars dekte het subsidiebedrag de kosten voor de aankoop van het plantgoed. Ze vonden het bedrag te laag om de kosten van een professionele planter, de voorbereidende terreinwerken en het onderhoud en de bosbouwkundige ver- Boomsoortkeuze pleging te betalen. Veel boseigenaars vonden Het subsidiebedrag heeft een beperkte de subsidiebedragen te laag. 85 % had de impact op de boomsoortkeuze. 12,5 % van de
Veel terreinvoorbereidende werken zijn overbodig. Op heel wat bodems kunnen ze schade veroorzaken die nadelig is voor de toekomstige bosgeneratie. Dankzij de stijgende houtvraag, wordt het opruimen van kruinhout minder verlieslatend of zelfs een extra bron van inkomsten. Bij de herbebossingen die de Bosgroep ZuidLimburg de laatste jaren begeleidde, kon het subsidiebedrag de onkosten van het plantgoed en de planten dekken. In het plantseizoen 2008-2009 bedroeg de prijs voor tweejarig standaardplantgoed met herkomstcertificaat, planten inbegrepen, ongeveer ¤ 1 per stuk. Of je met de subsidie jonge bomen de vereiste verzorging voor kwaliteitshout kan geven, kan je pas na enkele jaren evalueren.
‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente | 7
LnP en 0 % van de PnP eigenaars baseerden hun keuze op het subsidiebedrag. Respectievelijk 69 % en 27 % hielden rekening met de standplaatscondities. 38 % van de LnP eigenaars en 0 % van de PnP eigenaars kozen hun boomsoorten om ecologische redenen. In 82 % van de gevallen speelden economische motieven mee bij de keuze voor de populier. Voor de bedenking over de actuele economische rendabiliteit van de Canadapopulier: pag. 6. Boseigenaars Er zijn geen belangrijke verschillen (leeftijd, opleidingsniveau, …) tussen de PnP en de LnP eigenaars. 84 % en 62 % hadden economische doelstellingen voor hun bos. De verhoging van de biodiversiteit was een ecologische doelstelling voor 75 % van de LnP eigenaars. Voor de PnP eigenaars was dit 17 %. De Bosgroep Zuid-Limburg begeleidt sinds 2007 de bebossingen van haar leden. Het valt op dat de jongere en hoger opgeleide boseigenaars liever met inheemse soorten werken. De oudere boseigenaars kiezen het liefst opnieuw voor de Canadapopulier. Ecologische kwaliteit De ecologische kwaliteit van alle onderzochte bestanden was laag. Er was geen belangrijk verschil tussen de PnP en de LnP bestanden. Dat is niet verwonderlijk: de bestanden waren slechts tussen de zes en de vijftien jaar oud. Bovendien lagen ze op voormalige landbouwgronden. De veel langere bedrijfstijden in de LnP bestanden geeft hen, volgens de onderzoekers, meer potentieel om op termijn meer diverse, structuurrijke bossen te ontwikkelen dan de PnP bestanden. De subsidieregeling legt minimale stamtallen op. Dit is het aantal boompjes dat per ha natuurlijk of na aanplanten moet staan. Die verplichting komt de structuurdiversiteit, ook in de jonge fase, niet ten goede. Onderzoek wijst uit dat je bij de bebossing van landbouwgronden met xPo het opgebouwde overaanbod aan voedingsstoffen sneller naar beneden krijgt. Precies dat overaanbod geeft aanleiding tot ecologisch minder interessante ruigtekruiden. Bebossing met xPo verhoogt de kansen voor interessantere vegetatie aanzienlijk.
Canadapopulier wordt best in de zomer gesnoeid. Waterlot (veelvuldig uitschieten van jonge scheuten uit slapende knoppen) is het resultaat van een wintersnoei. Foto: Karolien Van Diest
8 | ‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente
Bosbouwkundige kwaliteit De bosbouwkundige kwaliteit van alle gesubsidieerde herbebossingen was laag. De voornaamste oorzaak was het gebrek aan onderhoud en verpleging. Slechts 20 % en 10 % van de PnP en de LnP eigenaars voerden bosbouwkundige maatregelen uit. De kosten waren voor de geïnterviewde boseigenaars de voornaamste reden voor het niet-uitvoeren van verplegingsmaatregelen. Zelfs de boseigenaars met de economische doelstellingen voerden niet meer bosbouwkundige maatregelen uit dan de andere eigenaars. De onder-
zoekers stelden vast dat niet de kosten, maar de gebrekkige kennis op het vlak van de productie van kwaliteitshout, dit gebrek aan onderhoud verklaarde. Mooie bomen krijgen al millennia hulp van de mens! Voor de leden van een Limburgse Bosgroep hoeft het beheer niet duur te zijn. Voor de verzorging van de jonge bestanden kunnen ze gebruik maken van de gesubsidieerde arbeidersploegen. Voor ¤ 160/ha kunnen ze hun aanplanting laten vrijstellen of zuiveren. Voor de eerste dunningen en de moeilijke verplegende beheerwerken geeft de Bosgroep advies. Veel eigenaars schatten de kwaliteit van hun bomen hoger in dan ze is. Denk eraan: het kwaliteitshout dat je nu verkoopt, is het resultaat van de inzet en de deskundigheid van de beheerders van één of twee generaties geleden. Deze tekst is gebaseerd op ‘De impact van de herbebossingsubsidies’ uit de Bosrevue (jaargang 2008, nr. 26, p 1-4), het ledenblad van de Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw (meer info of gratis proefnummer van de Bosrevue: www.vbv.be of 09 264 90 57).
Hoe men de houtkwaliteit wil redden … en ze om zeep helpt! Tijdig snoeien is de boodschap! Helaas komt het tegendeel vaker voor: pas wanneer een zijtak of een vork fors uitgegroeid is, passeert men met de snoeischaar.
Een lelijke snoeiwonde bij een veel te laat gesnoeide boom. Foto: Robbie Goris
toegankelijkheid - uitneembare katern
Een speelzone in jouw bos?
Foto: Karolien Van Diest
De Vlaamse Regering keurde recent een nieuw toegankelijkheidsbesluit voor privé- en openbare bossen en natuurreservaten goed. Voor de recreanten is het een antwoord op hun vraag naar meer recreatiemogelijkheden in de bossen. Voor de boseigenaar schept de regelgeving duidelijkheid over de toegankelijkheid. Voor de min 18-jarigen en hun begeleiders kan je als boseigenaar een speelzone inrichten en de jeugd op een veilige manier laten meegenieten van je bos. We zetten alle info over de speelzones, de wetgeving en de subsidies voor jou op een rijtje.
Principiële toegankelijkheid Principiële toegankelijkheid betekent dat voetgangers op de boswegen in bossen mogen wandelen. Als er geen boswegen zijn, vervalt dit recht. Boswegen zijn alle wegen (of gedeelten van wegen) die door een bos lopen. Uitzondering: de openbare wegen die ingericht zijn voor het gewone, gemotoriseerde verkeer en die in hoofdzaak bestemd zijn als doorgangsweg. Een pad waarop maar één voetganger tegelijkertijd kan passeren, is geen bosweg. Uitzondering: zo’n pad is wel een bosweg als het deel uitmaakt van het toegankelijke wegennet opgenomen in de toegankelijkheidsregeling.
Nieuw toegankelijkheidsbesluit De toegankelijkheid van bossen is belangrijk voor iedereen die van de natuur houdt. Ongecontroleerde recreatie kan echter leiden tot de beschadiging of de verstoring ervan. Het nieuwe toegankelijkheidsbesluit bakent de ‘grenzen’ van de recreatie af. Principiële toegankelijkheid vormt hier een belangrijk element in.
Mijn bos, afgesloten bos? Toegankelijkheid privé- en openbare bossen & natuurreservaten per bosgebruiker Voetgangers en rolstoelgebruikers: hebben doorgaans toegang tot de bossen en de natuurreservaten op de wegen, privébossen inbegrepen. Privéboseigenaars kunnen hun bossen ontoegankelijk laten stellen (zie verder). Spelende kinderen onder de 18 jaar en hun begeleiders: hebben toegang tot de boswegen en de speelzones. Fietsers, ruiters en bestuurders van gespannen (bijvoorbeeld paarden- en hondengespannen): via een toegankelijkheidsregeling kan de boseigenaar zijn boswegen toegankelijk maken voor deze recreanten. De gespannen zijn een uitbreiding op het vorige besluit. Gemotoriseerd verkeer voor recreatieve doeleinden: verboden.
Enkel privéboseigenaars hebben de mogelijkheid om hun bos ontoegankelijk te maken. Het nieuwe besluit voorziet hiervoor een verbodsbord (bord V.14). Door dit aan de voornaamste ingangen van het bos te plaatsen, kunnen ze dit op een legitieme wijze afsluiten. Ze mogen ook andere borden gebruiken, op voorwaarde dat deze opgenomen zijn in een goedgekeurde toegankelijk-
‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente | 9
heidsregeling voor het bos in kwestie. Voor paden mogen ze een discrete afsluitingsmethode met boseigen materiaal kiezen: ze mogen paden voor recreanten onaantrekkelijk maken door takken neer te leggen aan de ingang. Toegankelijkheidsregeling (TR) Alle eigenaars met een bos groter dan 5 ha, moeten een toegankelijkheidsregeling opmaken. Hiermee maken ze duidelijk op welke manier ze hun bos openstellen voor voetgangers en andere recreanten: - totaal verbod (met verbodsbord V.14) - principiële toegankelijkheid voor de voetgangers op de boswegen (geen infopanelen nodig) - actieve toegankelijkheid (de eigenaar kiest zelf welke gebruikersgroepen hij op welke boswegen en in welke zones wil toelaten). De eigenaars die kiezen voor de actieve toegankelijkheid, krijgen een extraatje: voor hen voorziet de Vlaamse overheid gratis de benodigde toegankelijkheidsborden. Bord V.14 is niet gratis. De sjablonen van alle toegankelijkheidsborden en van bord V.14 zijn beschikbaar op www.natuurenbos.be .
Eénmalige of exclusieve activiteiten Als boseigenaar kan je, op vraag van een organisatie, ook toestemming geven voor éénmalige, exclusieve activiteiten die niet mogelijk worden gemaakt via de toegankelijkheidsregeling. Belangrijk is dat de geldende regelgeving hierbij gerespecteerd wordt. Het heeft dus geen zin om toestemming te verlenen voor een gemotoriseerde 4x4-tocht gezien het algemene verbod op gemotoriseerd verkeer voor recreatieve doeleinden in het Bosdecreet.
organisatoren bepalen of hun activiteit risico’s inhoudt. Als dat zo is, moeten ze een machtiging aanvragen bij het ANB. Daarna hebben ze nog de toestemming van de eigenaar nodig, vooraleer ze hun activiteit mogen organiseren. Uitzondering: voor domeinbossen en Vlaamse natuurreservaten worden de machtiging en de toestemming in één beweging bekeken.
Speelzones? Anderzijds moet een organisatie die gebruik wenst te maken van een bepaald bosgebied, steeds vooraf toestemming hebben verkregen van de eigenaar. Bijvoorbeeld wandelclubs of mountainbikeclubs die een traject door privébos willen laten lopen. In dergelijke gevallen streeft het Agentschap voor Natuur en Bos naar de opmaak van jaarkalenders die dan éénmalig worden gemachtigd. Risicovolle activiteiten Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) stelde een richtlijn op voor risicovolle activiteiten. Deze richtlijn is binnenkort te lezen op www.natuurenbos.be. Hiermee kunnen
Een speelzone is een deel van het bos dat toegankelijk is voor de min 18-jarigen en hun begeleiders. In deze zone moeten ze niet op de boswegen blijven. Ze kunnen er vrij spelen, rondrennen, hutten bouwen, insecten zoeken, … Je herkent de zone aan het officiële bordje Z.01 met het speelzonepictogram. In privébossen zonder officiële speelzones moeten de recreanten de toestemming van de boseigenaar hebben, als ze van de paden willen afwijken. In een openbaar bos hebben ze hiervoor de schriftelijke toestemming van de woudmeester nodig.
Foto: Karolien Van Diest
10 | ‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente
Een speelzone heeft voordelen voor alle partijen. De jeugd heeft meer zekerheid over de openstelling van het bos als speelbos. De boseigenaar is gratis verzekerd voor zijn burgerlijke aansprakelijkheid als er in het speelbos een ongeval gebeurt. De privéboseigenaar krijgt subsidies als hij zijn bos openstelt als speelbos. Een speelzone creëren Wil je een goede en leuke speelzone creëren? Overleg eerst met de betrokken partijen: de lokale jeugdbewegingen, de lokale Bosgroep, de toekomstige speelbosgebruikers, het ANB, … De lokale jeugd weet alles over spelen. Enkel met overleg kan je de noden vertalen in bereikbare speelbosdoelstellingen, met respect voor de natuur. Een speelzone (her)inrichten Een speelzone moet een ‘echt bos’ blijven. De kinderen willen uitdagingen, verrassingen en geen uitgestippeld wandelpad. De inrichting van een speelzone in een bestaand bos moet niet duur zijn. De veiligheid is belangrijk. Vel de gevaarlijke bomen en pas de onveilige situaties (bijvoorbeeld gevaarlijke kuilen) aan. Takken en
stammen laat je liggen. Daar bouwen de ‘spelers’ hutten en kampen mee. Speeltuigen zijn niet nodig. De fantasie van de kinderen is onbeperkt en biedt genoeg mogelijkheden voor een avontuur. Belangrijke speelboselementen Water en reliëf bieden interessante speelmogelijkheden, maar zijn ook ecologisch belangrijk. Je kan een poel graven of kronkelende grachten aanleggen. Zorg ervoor dat er een vlot op kan drijven, maar kijk uit voor té diep water. Reliëf maakt de speelzone uitdagend en verrassend. Hellingen, dalen en greppels bieden heel wat mogelijkheden. Bermen, treden en trappen zijn duurzaam. Variatie is spannend! Bossen met ondergroei zijn voor de kinderen interessanter dan kale bossen. De struiken bieden dekking en zijn een ideale verstopplaats. Als er een dichte ondergroei van bramen en brandnetels is, kan je die kort voor het speelseizoen plaatselijk maaien. Wissel de open plekken af met dicht bos, een zandige strook of dicht struikgewas.
Beplanting Kies bomen en struiken met opvallende bladeren of bloemen, eetbare vruchten of een speciale geur. Zij verhogen de natuurbelevingswaarde. Beplanting die vogels en insecten aantrekt, is extra interessant. Je plantenkeuze is afhankelijk van de bodem. Vermijd giftige bomen, struiken en kruidachtige planten, zoals bijvoorbeeld taxus en kardinaalsmuts. Een speelzone beheren Zorg dat je speelzone natuurlijk oogt. Hou het veilig en controleer de windgevoelige en de dode bomen en kap de gevaarlijke exemplaren. Het kruinhout laat je liggen: dat is goed spelmateriaal. De stammen die stabiel liggen, kunnen dienen als zitbank of evenwichtsbalk. Hou de conditie van het hout in de gaten: eik gaat lang mee, maar beuk rot snel. Verwijder de rotte takken, ze zijn allesbehalve veilig. Houtexploitatie is mogelijk in de speelzones. Hakhoutbeheer kan zorgen voor een afwisseling tussen de dichte en de halfopen bosgedeelten. Vermijd kappingen in de zomer, want dan is je bos een druk speelterrein. Sla bij het maaien gerust een paar plek-
Foto: Annemie Hannosset
Foto: Karolien Van Diest
Foto: Annemie Hannosset
‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente | 11
ken over. In het hoge gras leren de kinderen sluipen! Het lage gras is ideaal voor sport en spel. Geen bezwaar tegen een intensiever beheer? Combineer de speelzone met een educatief leerpad, een sneukelroute met informatiepaneeltjes of een spelletjesroute. Aansprakelijkheid Het ANB wil de toegankelijkheid van de bossen verhogen. Daarom sloot het een aansprakelijkheidsverzekering af. De verzekering dekt de burgerlijke aansprakelijkheid van al de eigenaars en de beheerders van de bossen in het Vlaamse Gewest. Het gaat om de openbare en de privéboseigenaars die onder de toepassing van het Bosdecreet vallen wat betreft de toegankelijkheid. De verzekering geldt voor de ongevallen die gebeuren met recreanten: - op de boswegen - op de wegen langs het bos - in de speelzones Voorwaarden: - de recreant moet de regels volgen - de bosbeheerder moet de speelzone en de boswegen onderhouden Opgelet: de verzekering dekt de aansprakelijkheid van de beheerder. De schade die de bosbeheerder lijdt door het spelgebruik, is niet gedekt. De schade die een slachtoffer oploopt door een ongeval in de speelzone ook niet. Subsidies Naast de basissubsidie voor de openstelling van bospaden, ter waarde van ¤ 2 per lopende meter met een maximum van ¤ 50 per ha, ontvang je voor speelzones een extra subsidie. Voor de openstelling van een speelbos geeft de Vlaamse overheid ¤ 100/ha/jaar. Wie de subsidie wil, moet ze jaarlijks aanvragen. Dit kan via je Bosgroep. Je kan de openstelling elk jaar beëindigen. Lokale besturen die de Samenwerkingsovereenkomst (Cluster Natuurlijke Entiteiten) hebben ondertekend met het Vlaamse Gewest, kunnen beroep doen op de hierin voorziene subsidies voor speelbossen.
Boeken
Handige websites
Jeugd bij bosjes, groene speelruimte gepland en geplant Dit boek is een hulpmiddel voor wie werk wil maken van een meer toegankelijke groene ruimte voor het jeugd(werk) in een gemeente. Het biedt concrete en praktijkgerichte info voor de realisatie van groene speelruimtes. Je vindt een overzicht van de relevante subsidiekanalen en de Vlaamse bostoegankelijkheid. Je kan het boek bestellen bij het Steunpunt Jeugd (zie verder).
Toegankelijkheidsbesluit www.vbv.be/beleid
Het laatste kind in het bos – Hoe we onze kinderen weer in contact brengen met de natuur De kloof tussen de kinderen en de natuur wordt alsmaar groter. De opkomst van onder andere de videospelletjes en de dvd’s houdt kinderen binnen, ver weg van al het groen. De Amerikaanse journalist Richard Louv bekijkt deze problematiek van verschillende kanten. Het basisprincipe van zijn boek is: de kinderen kunnen niet zonder de natuur en de natuur kan niet zonder de kinderen. Louv bespreekt op een toegankelijke manier de literatuur en de wetenschappelijke studies die betrokken zijn bij dit probleem. Hij wisselt wetenschappelijke onderzoeken af met anekdotes, interviews en meningen. Voor meer informatie kan je terecht op www.hetlaatstekindinhetbos.nl. Uitgeverij Jan van Arkel, 383 pagina’s. ISBN 978-90-6224-468-3.
Speelzones www.vbv.be/speelzones: actiehandleiding speelzones. www.tandemweb.be: info over de aanplanting en de inrichting van speelbossen. www.bosspel.be: info over spelen in de bossen van Vlaanderen, Brussel en Wallonië. http://geo-vlaanderen.agiv.be/geo-vlaanderen/bossen: overzicht van de Vlaamse (speel)bossen. www.go4nature.be: een project van Argus vzw, het milieupunt van KBC en Cera. Go4Nature geeft financiële steun aan de projecten die haar doelstelling concretiseren. www.steunpuntjeugd.be/groeneruimte: Steunpunt Jeugd wil de positie van de kinderen, de jongeren en het jeugdwerk in de samenleving versterken. Met al je vragen over (groene) speelruimte kan je terecht bij hun Helpdesk Arenbergstraat 1d, 1000 Brussel, tel 02 551 13 78, fax 02 551 13 85, email groeneruimte@steunpuntjeugd.be. Via www.steunpuntjeugd.be/groeneruimte kan je volgende informatie downloaden: De Vlaamse bostoegankelijkheid en de mogelijkheden voor het jeugdwerk: vertaalt de relevante bepalingen over toegankelijkheid uit het Bosdecreet naar eenvoudige termen. Subsidiekanalen voor groene speelruimte: geeft een overzicht van de subsidiemogelijkheden bij de aankoop van gronden, de bebossing, de openstelling en de inrichting van groene (speel)ruimte. Jeugd & Groene Ruimte: geeft een overzicht van het resultaat van de samenwerking tussen de jeugdsector, de bossector en de natuursector.
Foto: Annemie Hannosset
Bordcode V.14
Bordcode Z.02
Avontuurlijk speelterrein en speelbos: geeft tips voor de inrichting van een spelvriendelijke en avontuurlijke speelzone. Beplanting op speelruimten: leert je welke bomen en planten een meerwaarde aan een speelterrein bieden. Dit artikel is gebaseerd op ‘Spelen in het bos: de spelregels’, verschenen in de Bosgazet (jaargang 2, zomer), het ledenblad van de Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw. (Meer info of gratis proefnummer
Bordcode Z.01
12 | ‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente
Bordcode V.16
van de Bosgazet: www.vbv.be of 09 264 90 57).
nieuws van de bosgroepen Tweede contactdag op 16 mei in het Dommelhof, Neerpelt De Limburgse Bosgroepen vierden hun tinnen jubileum op 16 februari 2008 met een ‘contactdag’. Deze ontmoeting trok meer
dan 400 boseigenaars en sympathisanten en was zeker een schot in de roos. Niet alleen de algemene vergaderingen, de voordrachten en het excursieprogramma werden als belangrijk ervaren. Ook het gezellig samenzijn en de kans om ervaringen uit te wisselen werden fel gesmaakt. De tweede editie in 2009 wordt weliswaar met een halve dag een ‘light’ versie. De hoofdmoot worden de algemene vergaderin-
gen die door elke Bosgroep apart gehouden worden. Verder staan op het programma een voordracht over everzwijnen, bosgerelateerde documentaires, de film over de werking van de Limburgse Bosgroepen en enkele thematische excursies. Alle leden zijn dan ook van harte welkom en krijgen in april een persoonlijke uitnodiging toegestuurd.
Het FSC-label is een internationaal keurmerk. Het staat voor verantwoord bosbeheer dat rekening houdt met het milieu, een sociale dimensie heeft en economisch haalbaar is. In de Vlaamse boswetgeving werden deze principes geïntegreerd in de Criteria Duurzaam Bosbeheer (CDB). Een goedgekeurd uitgebreid bosbeheerplan is een stap dichter bij een FSC-certificaat! Binnen de FSC-certificering bestaat de mogelijkheid tot een groepscertificering. Dit sys-
teem verenigt een aantal bosbeheerders. Zij dragen een gedeelde verantwoordelijkheid en administratieve en financiële lasten. Sinds eind 2006 beschikt het ANB over een FSC-groepscertificaat. Het ANB staat zelf in voor de organisatie en het management. Bosbeheerders die voldoen aan de FSC-criteria, kunnen lid worden van de groep. Zo kunnen ze een label voor hun bos behalen en hun hout als FSC-gelabeld op de markt brengen. Als gecertificeerde boseigenaar kan je tege-
Foto: Annemie Hannosset
Bosgroep West-Limburg
Uitgebreid bosbeheerplan (UBHP) Beringen Op 16 februari 2009 startte het studiebureau Econnection met de opmaak van het uitgebreid beheerplan voor de gemeentebossen, de bossen van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en de andere openbare eigenaars en de ongeveer 80 ha bos van de privéboseige- Foto: FSC Belgium naars. De opmaak duurt 15 maanden. Op 9 maart kwam de stuurgroep voor het eerst samen tijdens de startvergadering. In de stuurgroep zitten vertegenwoordigers van alle boseigenaars. UBHP Tessenderlo In 2007 werd in Tessenderlo het eerste gezamenlijk uitgebreid beheerplan privé-openbaar bos in West-Limburg goedgekeurd. De boseigenaars die betrokken waren bij het uitgebreid beheerplan van de stad, ondertekenden in oktober 2007 het charter voor het Beheerderplatform. Eén van de items van dit charter was de FSC-certificering (Forest Stewardship Council), waarover je in vorige nummers al meer kon lezen. Op 27 januari vond een eerste overleg plaats met Tim Audenaert van het ANB. Op 7 maart was er een infomoment voor alle deelnemende boseigenaars.
‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente | 13
moet komen aan de stijgende vraag naar FSC-gelabeld, inlands hout. Het is een duidelijk bewijs van je verantwoord bosbeheer. Voorlopig geen nieuwe boscomplexen De Bosgroep West-Limburg start voorlopig geen nieuwe boscomplexen op. Ze richt haar aandacht op de bestaande complexen. Ze wil ook de lopende beperkte en uitgebreide bosbeheerplannen uitdiepen. In de boscomplexen zijn veel bosbestandjes die nog niet werden beheerd. Deze krijgen nu prioriteit!
Bosgroep Noordoost-Limburg Individuele terreinbezoeken De afgelopen maanden ging de coördinator van de Bosgroep met verschillende privéboseigenaars op terrein. Er werden zes individuele beperkte bosbeheerplannen opgesteld en een aantal kapmachtigingen aangevraagd. Drie privéboseigenaars planden een (her)bebossing. De Bosgroep hielp hen met het beplantingsplan en de subsidies. Arbeidersploeg De komende maanden heeft de arbeidersploeg van de Bosgroepen nog vrije ruimte in haar agenda. Ideaal voor wie onrendabele beheerwerken moet uitvoeren en het zelf niet ziet zitten! Volgende opdrachten kan je aan de arbeidersploeg uitbesteden: • Bestrijding Amerikaanse vogelkers + agressieve exoten (incl. 1 nabehandeling binnen de 18 maanden). • Extra nabehandeling van de Amerikaanse vogelkers + de andere agressieve exoten. • Onrendabele dunningen/hakhoutbeheer. • Vrijstelling/zuivering/vormsnoei (tot manhoogte). • Aanplanten van een bosrand (max. 6 m breed, excl. plantgoed). • Maken van een takkenwal (opruimen takhout - excl. palen). • Opruimen van de constructie in het bos (max. 50 m², de eigenaar zorgt voor de container en het afvoer ervan; geen verharde materialen (bijvoorbeeld beton). • Maaien + onderhouden van de bermen en de paden/ecologisch beheren van de open plekken. • Inboeten/aanplanten van het bosplantsoen tot max. 0,50 ha. Wil je de arbeidersploeg inzetten of meer weten over de tarieven? Contacteer zeker jouw Bosgroep!
14 | ‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente
Bosgroep Zuid-Limburg Bosgroep steunt nieuw bos! De Bosgroep begeleidde het afgelopen plantseizoen zeventien beplantingen. Hierbij werden 45 100 bomen en struiken geplant. Je kan er terecht voor plantadvies, de berekening van de aantallen, de gezamenlijke bestelling van het plantgoed en de indiening van de subsidieaanvraag. Het hele proces tot en met de organisatie van de beplanting kan via de Bosgroep gebeuren. Voor negen beplantingen groter dan 0,5 ha nam de Bosgroep de organisatie voor haar rekening. Het ging vooral om de herbebossingen na een eindkap (meestal van de
Canadapopulier). In drie situaties realiseerde de Bosgroep een eerste bebossing, goed voor 3,49 ha nieuw bos. In twee gevallen bestond de mogelijkheid om de Europese subsidie ‘bebossing landbouwgrond’ aan te vragen. Uitgebreid bosbeheerplan St.-Truiden, Nieuwerkerken en Gingelom In de lente van 2008 startte het studiebureau Econnection met de opmaak van het uitgebreide bosbeheerplan. Ongeveer 256 ha bos van 56 eigenaars (11 openbaar en 45 privé) krijgt een gezamenlijk beheerplan. 65 % of 166 ha van deze bossen is zonevreemd! In januari ontvingen al de deelnemende eigenaars een eerste ontwerpfiche voor hun bos. Econnection zal het ontwerp uitwerken tot een definitief voorstel, conform de wensen van de betreffende eigenaars.
De voorbije maanden verkocht Bosgroep Zuid-Limburg verschillende loten brandhout ‘op locatie’. Foto: Robbie Goris
‘Help, mijn bos is zonevreemd!’ Zonevreemd bos ligt op een perceel dat op het gewestplan een andere bestemming heeft dan bos of natuurgebied. Meer dan 40 000 ha van de Vlaamse bossen zijn zonevreemd. Vaak gaat het om oude bossen met waardevolle ecosystemen en/of zeldzame plantensoorten. Het beleid gaf deze percelen op papier een andere bestemming, vooral agrarisch gebied. Daarom is de ontbossing soepeler dan voor ‘zonecorrect’ bos. Ter bescherming van ons schaarse bosareaal is een algemene ontbossingstop van toepassing. In principe keurt de minister een ontbossing voor de zonevreemde bossen goed als het perceel een gewestplanconforme bestemming krijgt. Als aanvrager dien je wel te compenseren volgens een goedgekeurd compensatievoorstel.
Bosgroep Hoge Kempen Bosbeheerplannen Zoals in het vorige ’t Limburgs Bosbelang aangekondigd, startte de Bosgroep Hoge Kempen met een nieuw, uitgebreid bosbeheerplan in Lanaken. Was je niet op de infovergadering en wil je vrijblijvend op terreinbezoek gaan met de coördinator? Neem gerust contact op met de Bosgroep voor meer informatie of een afspraak. De Bosgroep wil dit jaar werken aan de uitvoering van het beperkt beheerplan in de Kattevennen in Genk. Ook de opvolging van de geplande werken van de beheerplannen in Dilsen-Stokkem, Maasmechelen en As staan op het programma. Wie interesse heeft en de beheerwerken graag wil opvolgen, mag contact opnemen met de Bosgroep. Brandhout In de winterperiode krijgt de Bosgroep veel vragen van mensen die op zoek zijn naar brandhout. Moet er in jouw bos werk gebeu-
ren dat je zelf niet ziet zitten? Vertel het aan de coördinator van je Bosgroep! Er zijn heel wat geïnteresseerden!
Bosgroep Limburgse Duinen Succesvolle brandhoutverkoop in Eksel Na de geslaagde experimenten in 2007 en 2008, organiseerde de Bosgroep Limburgse Duinen op 17 januari 2009 opnieuw een brandhoutverkoop. Deze keer waren er loten in Eksel en Zonhoven. Meer dan 110 houtkopers waren geïnteresseerd. Zij ontvingen een persoonlijke uitnodiging voor de schouwing en de houtverkoop en een cataloog. In totaal werden 35 loten, goed voor 441 stère hout, te koop aangeboden. Het aanbod was gevarieerd: grote en kleine loten, dikke en dunne bomen, Amerikaanse vogelkers, Amerikaanse eik, berk, inlandse eik, een paar dennen en grote populieren.
Infowandeling UBHP Lanaken Foto: Lise Hendrick
‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente | 15
Brandhoutverkoop in Hechtel. Foto: Jan Mampaey
Op de schouwingsdag kregen meer dan 30 geïnteresseerden uitleg bij de loten. Op de houtverkoop in De Schans in Hechtel waren meer dan 50 aanwezigen. Na een inleiding en een enquête over de veiligheidskledij, kon penningmeester Eddy Rooyackers beginnen. Een uurtje later waren de 35 loten toegewezen, goed voor meer dan ¤ 4 800. De gemiddelde prijs van ¤ 11 per stère overtrof de verwachtingen. Een groot aantal loten is immers moeilijk bereikbaar. Bovendien moeten de kopers de vogelkersen en de Amerikaanse eiken insmeren met glyfosaat. Na de betaling kregen ze een betalingsbewijs en een potje glyfosaat mee naar huis. Ze kregen tot eind maart de tijd om het hout te rooien. Een aantal kopers liet er geen gras over groeien: de maandag na de schouwingsdag werden de eerste bomen geveld.
Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba
Foto: Jan Mampaey
16 | ‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente
Foto: Karolien Van Diest
Maak kennis met de eerste personeelsleden van de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba! Pascal Vanhees kwam aan boord in de lente van 2008, Vera Reymen volgde eind vorig jaar. Ze stellen zich graag aan je voor!
Foto: Annemie Hannosset
Als je met de kettingzaag werkt, investeer je best in een minimum van persoonlijke beschermingsmiddelen (zaagbroek, helm, oorkleppen, ...).
houdkundige vragen rond de houtverkoop voor de Bosgroep vzw’s ophelderen. Acht maanden later diende ik trots het eindrapport van het project in. Als alle Vlaamse Bosgroepen de aanbevelingen overnemen, wordt de manier van houtverkopen uniform voor alle partijen: de boseigenaars, de houtkopers, de exploitanten en de medewerkers en de coördinatoren van de Bosgroepen. De Coöperatieve neemt de houtverkoop voor haar rekening. De bevindingen uit het project worden dit jaar toegepast op de gezamenlijke houtverkoop van de Limburgse Bosgroepen. De Coöperatieve zal ook instaan voor de administratieve afhandeling van de cursussen en de excursies. In de toekomst wordt deze hiervoor het vaste aanspreekpunt. De coördinatoren en de administratieve medewerkers krijgen daardoor meer ruimte om de bosgroepspecifieke projecten aan te pakken. Dat komt het beheer van de Limburgse bossen ten goede!”
Pascal: “Ik studeerde af als bachelor in de bedrijfscommunicatie. Mijn eerste werkervaring was als communicatiemedewerker bij Pukkelpop en Rimpelrock, en later in een motorwinkel. In mijn vrije tijd vind je me op festivals en ben ik naarstig op zoek naar nieuwe aanwinsten voor mijn platencollectie. Sinds kort zet ik mijn eerste stappen in de grafische vormgeving. Wie weet ontwerp ik ooit een nieuw logo voor de Bosgroepen! In maart 2008 kwam ik in dienst van de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba in het kader van het Lottoproject ‘Standaardisatie houtverkopen van de Vlaamse Bosgroepen’. De doelstelling van het project was een uniforme manier van houtverkopen formuleren en enkele juridische en boek-
Vera: “Als echte Limburgse ben ik trots om sinds 1 december 2008 voor de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba te werken. Ik ben een echte levensgenieter, leer graag nieuwe mensen kennen en hou van reizen, natuur en cultuur. De kleine, alledaagse dingen kunnen me bekoren: een fikse wandeling, een terrasje, een lekkere kop koffie, … Als gegradueerde in de bedrijfsadministratie heb ik de afgelopen jaren in enkele Limburgse kmo’s gewerkt. Ik was administratief bediende in de petroleumsector en hulpboekhoudster in een garage en een supermarkt. Nu ligt de commerciële sector achter me. Bij de Limburgse Bosgroepen ben ik als projectmedewerkster verantwoordelijk voor de boekhouding van de cvba en de vijf Bosgroep vzw’s. Samen met mijn collega sta ik in voor de administratieve afhandeling van de houtverkoop en de organisatie van de cursussen en de excursies. Ik ben klaar voor deze nieuwe uitdaging!”
sectorinformatie Limburgs Overlegplatform (LOP) Sinds 8 oktober 2005 komen de vijf Limburgse Bosgroepen twee keer per jaar samen. Op de bijeenkomsten bespreken ze de gemeenschappelijke thema’s. Op vraag van onze bestuurders publiceren we vanaf dit jaar de belangrijkste afspraken in ’t Limburgs Bosbelang.
Hervorming advieslandschap bossector Vlaanderen Er beweegt iets in het “Vlaamse bosland”! Het advieslandschap ondergaat een hervorming. De Hoge Bosraad verdwijnt. In plaats daarvan komen drie organen. Elk orgaan heeft een eigen doel. Samen behartigen ze de belangen van de bossen en hun eigenaars.
Vroeger had je de afzonderlijke afdelingen ‘Bos raad het beleidsadvies. In de raad zetelden en Groen’ en ‘Natuur’. Uit die twee ontstond de vertegenwoordigers van de Vlaamse bosvorig jaar het Agentschap voor Natuur en Bos. actoren: de privéboseigenaars en (de laatste Net als de Vlaamse Overheid ondergaat het jaren) de afgevaardigden van de Bosgroepen. advieslandschap over het bosbeleid een poli- De Hoge Bosraad verdwijnt en wordt vervanGedeputeerde Frank Smeets, de voorzitter tieke hervorming. Vroeger gaf de Hoge Bos- gen door volgende organen: van de vijf Bosgroepen, is de voorzitter van het overlegplatform. Per Bosgroep zijn twee bestuurders aanwezig. Johan Van den Broek volgt als provinciaal directeur Milieu en Natuur de dagdagelijkse werking van de Bosgroepen. Hoge Bosraad
De nieuwe structuur
Datum laatste bijeenkomst: 19 januari 2009 Onderwerp: de arbeidersploegen Onze leden doen steeds meer beroep op de arbeidersploegen. Het overzicht van het aantal gewerkte dagen vanaf 2006:
Permanente Werkcommissie Bos (PWC Bos): beleidsadvies naar Mini-raad
Operationeel overleg tussen het ANB en de sector bos
PWC Bos Advies! Dit orgaan is de werkcommissie van de aantal Mina-Raad (Milieu- en Natuurraad). Energewerkte 252 340 380 zijds kan je er terecht voor het advies op dagen beleidsniveau. Bijvoorbeeld over de wetgeving en de uitvoeringsbesluiten. Anderzijds Het betreft een sociaal tewerkstellingspro- adviseert de commissie over de erkenning ject. De Bosgroepen werken samen met van de Bosgroepen. Groenwerk vzw. Via een combinatie van Groenjobs en projectsubsidies laten ze de De PWC Bos heeft 16 leden: onrendabele beheerwerken uitvoeren bij de - De vertegenwoordigers van de Houtkolom: de sector van de houtkopers, de boseigenaars die daarvoor geïnteresseerd exploitanten en de verwerkende industrie, zijn. En dat tegen een gunsttarief van gemidvertegenwoordigd als UVB (Unie Vlaamse deld 10 % van de reële kosten! Bosbouw) en Federobo (Federatie van rondhouthandelaren en bosonderhoud). Het LOP wil dit voorjaar de werking van de - Landelijk Vlaanderen vzw: een vereniging arbeidersploegen onderzoeken: van landeigenaars. - Glysofaatgebruik: wanneer wel/niet, hoe- - De Bosgroep vzw’s. - De Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw veelheden, … (VBV): een vereniging die pleit voor het - Methodes voor de bestrijding van de Amebosbehoud, de bosuitbreiding en meer rikaanse vogelkers: evaluatie en experiopenstelling. menten - Methodes voor de bestrijding van de Deze organisaties dragen de meeste leden Japanse duizendknoop - Evaluatie van de aard van de opdrachten: voor. De Bosgroepen krijgen negen zetels in onrendabele dunningen, beplantingen, … de commissie: zes zetels die voor hen gereserveerd zijn en drie die door andere organi- Acties rond de opruiming van zwerfvuil - Vragen rond het rendement: resultaatver- saties ter beschikking gesteld worden. De negen kandidaten van de Bosgroepen zijn bintenis en inspanningsverbintenis. zes bestuurders (privéboseigenaars) en drie coördinatoren. Eén van de coördinatoren komt uit Limburg. 2006
2007
2008
Bosforum
Operationeel overleg Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) Evaluatie! Dit overleg tussen het ANB en de sector bos is een initiatief van het ANB. Het evalueert de uitvoer van het beleid en bespreekt de knelpunten. De afgevaardigden van de vier bosactoren van het PWC vertegenwoordigen de bossector. Voor de Bosgroepen nemen twee coördinatoren en één Limburgse bosgroepbestuurder deel. Bosforum Inspraak! De Vlaamse Hoge Bosraad lanceerde het voorstel voor een Bosforum. De PWC Bos en het Operationeel Overleg hebben geen rechtstreekse politieke inspraak. Met het forum wil de Raad een strategische invloed op de bevoegde ministers en kabinetten uitoefenen. Het Bosforum vertegenwoordigt de hele bossector en gaat rechtstreeks in dialoog met de minister. Dit orgaan krijgt een eigen secretariaat. Op 2 februari 2009 kwam de kern van het Vlaams Bestuurdersoverleg samen. De aanwezigen bespraken de participatie vanuit de Bosgroepen op Vlaams niveau. Een goede vertegenwoordiging zal de stem van het privébos en de eigenaars duidelijker doen klinken op de belangrijke momenten!
‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente | 17
activiteitenkalender en de praktische informatie ontvang je na inschrijving.
Excursies Hieronder vind je de excursies die in 2009 gepland zijn, gerangschikt volgens datum. De plaatsen zijn beperkt. Zeker zijn van een plaatsje? Schrijf snel in via de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (tel. 011 23 83 63) of via ons secretariaat (tel. 011 23 83 15). Het volledige programma van de excursies
Cursussen Ook in 2009 organiseren de Limburgse Bosgroepen samen met Inverde cursussen en excursies voor boseigenaars en -liefhebbers. Ideaal om je theoretische of praktische kennis bij te schaven! Meer info over de werking
van Inverde en hun complete cursusaanbod vind je op www.inverde.be. In de kalender hieronder vind je de cursussen die je in 2009 in Limburg kunt volgen. Je krijgt in het kort uitleg over elke cursus. Zeker zijn van een plaatsje? Schrijf snel in via de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (tel. 011 23 83 63) of via ons secretariaat (tel. 011 23 83 15).
Kalender Datum
Excursie
Programma
Prijs
Maandag 11 t.e.m. woensdag 13 mei 2009
Driedaagse bosbouwexcursie naar de Argonne (Frankrijk)
Krijg inzicht in geïntegreerd bosbeheer in verschillende bostypes. Wildschade, plantensoorten, … worden besproken. Geen voorkennis vereist. Verblijf en vervoer in de prijs inbegrepen. De modernste bosbouwmachines en tal van demonstraties. Halve dag met begeleiding, halve dag vrij.
¤ 150,00 p.p. Supplement 1 persoon + ¤ 30,00
Deadline inschrijvingen: 6 april !
Woensdag 29 juli 2009 Deadline inschrijvingen: 13 juli !
Dagexcursie naar de bosbouwbeurs van Libramont
Datum
Cursus
Organisatie/Regio
zaterdag 27 juni 2009 donderdag 3 en vrijdag 4 september 2009 vrijdag 25 september 2009 donderdag 1 en vrijdag 2 oktober 2009 zaterdag 24 oktober 2009 zaterdag 7 november 2009 dinsdag 17 november 2009 donderdag 19 en vrijdag 20 november 2009 donderdag 26 en vrijdag 27 november 2009 zaterdag 12 en zaterdag 19 december 2009
Inheemse bomen en struiken Kettingzaag – module 1 (beginners) Snoeien van bomen Kettingzaag - module 2 Introductie brandhout Dunnen en toekomstbomen Bosexploitatie Houten constructies Kettingzaag – module 3 Kettingzaag - module 1 (beginners)
Bosgroep Noordoost-Limburg Bosgroep West-Limburg Bosgroep Zuid-Limburg Bosgroep Noordoost-Limburg Bosgroep Hoge Kempen Bosgroep Hoge Kempen Bosgroep Limburgse Duinen Bosgroep Zuid-Limburg Bosgroep Limburgse Duinen Bosgroep Limburgse Duinen
Kettingzaag – module 1 (beginners) Leer je kettingzaag veilig en ergonomisch hanteren. We gaan dieper in op onderdelen, werking, onderhoud en gebruik. Eenvoudige zaagoefeningen geven je voeling met de machine. (Echte vellingenkomen pas in module 2 aan bod.) Kettingzaag - module 2 Leer de juiste veltechnieken toepassen in praktijksituaties. Veiligheid: schat situaties in op gevaarlijkheid. Leer juiste materiaalkeuzes maken. Het gebruik van de handlier komt aan bod. Kettingzaag – module 3 Bomen die omgewaaid zijn bij een storm, hebben vaak veel spanning in de stam. Hoe ga je tewerk? Veiligheidsgedrag en preventieve maatregelen zijn essentieel. Leer het niveau van gevaar inschatten en doe zaagoefeningen aan de spanningsbank.
18 | ‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente
Inheemse bomen en struiken Voormiddag: schaaf je kennis over de meest voorkomende inheemse bomen en struiken in Vlaanderen bij. Veel voorkomende exoten komen aan bod. Namiddag: terreinexcursie. Snoeien van bomen Hoe pak je een begeleidingssnoei aan? Inzicht in boombiologie en takaanzet zijn belangrijk. We bespreken de gevolgen van verkeerde of (te) zware snoei. Introductie brandhout Hoe veilig, efficiënt en aangenaam brandhout kappen? Waarop let je als je blokken of meterhout maakt? Met welk handgereedschap manipuleer je het hout? Praktische info; goed voor je portemonnee én je rug. Dit is géén kettingzaagcursus! Dunnen en toekomstbomen Een dunning is een gerichte ingreep, waar-
¤ 30,00
Prijs ¤ 20,00 ¤ 60,00 ¤ 30,00 ¤ 60,00 ¤ 20,00 ¤ 20,00 ¤ 20,00 ¤ 60,00 ¤ 60,00 ¤ 60,00
mee meestal het vooropgestelde toekomstbeeld bereikt wordt. We bekijken verschillende methoden: laagdunning, hoogdunning (bv. toekomstboommethode). Tijdens een terreinexcursie kunnen deelnemers zelf dunningen aanduiden. Bosexploitatie We bespreken de meest gebruikte exploitatiemethoden (uitsleeptractoren, aanhangwagens, paarden en harvesters), hun vooren nadelen en impact op het bos. Na uitleg over de voorbereiding van exploitaties (schalmen, ruimingspistes, exploitatieplan, communicatie), doen we een oefening op terrein. Houten constructies Kan je goed en veilig overweg met een kettingzaag en wil je zelf iets in elkaar steken? Theorie: welke houtsoorten komen in aanmerking? Constructietechnieken, werktui-
Colofon
gen en onderhoud van verschillende hulpmiddelen en werktuigen komen aan bod. Praktijk: stamstukken tot planken verzagen, verbindingen maken en een echt werkstuk (bv. tafel) maken. Je krijgt heel wat tips, maar wordt geen schrijnwerker.
’t Limburgs Bosbelang 24|lente uitgave De deputatie van de provincieraad van Limburg, Steve Stevaert, gouverneurvoorzitter, Marc Vandeput, Sylvain Sleypen, Gilbert Van Baelen, Frank Smeets, Hilde Claes, Erika Thijs, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier.
hoofdredactie Johan Van den Broek
coördinatie Karolien Van Diest – kvandiest@limburg.be Annemie Hannosset – ahannosset@limburg.be
eindredactie Rita Bogaerts – rbogaerts@limburg.be
redactiesecretariaat Annemie Hannosset – ahannosset@limburg.be
redactieraad Benny Mathijs, Rita Bogaerts, Annemie Hannosset, Johan Van den Broek, Karolien Van Diest
redactie Rita Bogaerts, Benjamine Bufkens, Annemie Hannosset, Lise Hendrick, Jan Mampaey, An Pierson, Vera Reymen, Karolien Van Diest en Pascal Vanhees
foto cover Annemie Hannosset
cartoons Dirk Vercampt
tekstbewerking Ellen Mengels
vormgeving & lay-out Dion Boodts, Chantal Janssens – Grafische Producties, Informatie & Onthaal, Provincie Limburg druk Drukkerij Vaes – Overpelt
postbus Limburgse Bosgroepen p/a provincie Limburg, 3de Directie Afdeling Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, B–3500 Hasselt Tel. 011 23 83 20 bosgroepen@limburg.be www.bosgroepen.be
oplage 2 400 exemplaren
wettelijk depotnummer D/2008/5857/82
verantwoordelijke uitgever Johan Van den Broek Universiteitslaan 1, B–3500 Hasselt Deze publicatie werd gedrukt op hout- en chloorvrij Foto: Karolien Van Diest
kringlooppapier, zonder optische witmakers.
‘t Limburgs Bosbelang | 24 | lente | 19
24 | lente | in dit nummer
nuttige adressen Bosgroepen P.a. provincie Limburg Universiteitslaan 1 3500 Hasselt www.bosgroepen.be fax 011 23 83 10 Bosgroep Hoge Kempen vzw ondernemingsnummer 874 667 014 Coördinator: ir. Lise Hendrick tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 bosgroephogekempen@ limburg.be Secretariaat Evi Ghijsens tel. 011 23 73 82 Bosgroep Limburgse Duinen ondernemingsnummer 882 247 464 Coördinator: ir. Jan Mampaey tel. 011 23 83 19 gsm 0478 78 07 21
driemaandelijks tijdschrift | april-mei-juni 2009
bosgroeplimburgse duinen@limburg.be Secretariaat Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15 Bosgroep Noordoost-Limburg vzw ondernemingsnummer 459 481 087 Coördinator: ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 bosgroepnoordoost@ limburg.be Secretariaat Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30 Bosgroep West-Limburg vzw ondernemingsnummer 479 742 895 Coördinator: ir. Benjamine Bufkens tel. 011 23 83 29 gsm 0479 40 08 48 bosgroepwest@limburg.be Secretariaat An Olaerts tel. 011 23 73 28 Bosgroep Zuid-Limburg vzw ondernemingsnummer 874 670 378 Coördinator: ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94 bosgroepzuid@limburg.be
voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Secretariaat Annemie Hannosset tel. 011 23 83 20
boomsoort in de kijker Zomer- en winterlinde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 bosbeheer Houtkwaliteit: voor de gebruiker . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Agentschap Natuur en Bos, afdeling Limburg Woudmeester: ir. G. Mees Ambtenaar privébos: An Aarts Vlaams Huis Koningin Astridlaan 50/5 3500 Hasselt tel. 011 74 25 00 fax 011 74 25 39
bosbeleid Herbebossingssubsidies onder de loep genomen . . . 7 toegankelijkheid - katern Een speelzone in jouw bos? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 nieuws van de bosgroepen Tweede contactdag. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Bosgroep West-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Bosgroep Noordoost-Limburg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Bosgroep Zuid-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Bosgroep Hoge Kempen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Bosgroep Limburgse Duinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cbva . . 16 Limburgs Overlegplatform (LOP) . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Noodnummer voor de provinciale afdeling Limburg: 7 dagen op 7 bereikbaar tel. 011 74 24 50
sectorinformatie Hervorming advieslandschap bossector Vlaanderen. 17 activiteitenkalender . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
De provincie is opgedeeld in 5 beheerregio’s: Lage Kempen: Dries Gorissen Noordoost-Limburg: Gui Winters Hoge Limburg: Bert Vanholen Zuid-Limburg: Ghislain Mees West- en Midden-Limburg Tom Hoebrechts
Websites Boseigenaars en bosliefhebbers vinden nuttige informatie op de websites van de volgende instanties: Agentschap Natuur en Bos: www.natuurenbos.be Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw: www.vbv.be Landelijk Vlaanderen vzw: www.landelijkvlaanderen.be Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: www.inbo.be Inverde vzw: www.inverde.be Unie Vlaamse Bosbouw vzw: www.uvb.be www.bosmarkt.be
HamontAchel
Lommel
Waarvoor kan je terecht bij de Bosgroep? Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kan je evenwel altijd te rade bij de Bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten) • informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als boseigenaar
•
• • •
en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kan maken hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen kaartmateriaal adressen van houtexploitanten en boomkwekerijen coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars.
provincie Limburg Universiteitslaan 1 B–3500 HASSELT limburg.be
N e d e r l a nd
Neerpelt Overpelt Bocholt
A n t we r p e n
K i n ro o i
B re e
HechtelEksel
Peer
Leopoldsburg Ham
Maaseik MeeuwenG r u i t ro d e
Beringen Te s s e n d e r l o HouthalenH e l c h t e re n
Opglabbeek DilsenStokkem
HeusdenZolder
As Zonhoven
Lummen
Genk Herk-De-Stad Halen
Maasmechelen
Hasselt Diepenbeek
Zutendaal Lanaken
Nieuwerkerken A l k e n
Bilzen Ko r t e s s e m
We l l e n
Brabant
Hoeselt S i n t -T r u i d e n Borgloon
Riemst
To n g e re n
Heers
Vo e re n
Gingelom Herstappe
Luik