Περιοδικό Ιππικό Τεθωρακισμένα Νο 79 by Liverios Petridis

ΤΡΙΜΗNΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΑΠΟΣΤΡΑΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΙΠΠΙΚΟΥ - ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ • ΤΕΥΧΟΣ 79 ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2013 • ΒΕΡΑΝΖΕΡΟΥ 30, Τ.Κ. 104 32

29 Μαΐου 1453 Η Πόλις εάλω

Η Έξοδος

του Μεσολογγίου

Ελευθερία

«Τα μάτια μου δεν Αὐτοκράτωρ Κωνσταντῖνος ΙΑ´ ὁ Παλαιολόγος: Τὸ τὴν Πόλιν σοι δοῦναι οὐτ᾿ ἐμόν ἐστιν οὐτ᾿ ἄλλων τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ· κοινῇ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτως ἀποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν.

είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι» Διονύσιος Σολωμός

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΟΥ Δ.Σ. του Συνδέσμου ευχόΝΤΑΙ στα μέλη και τους φίλους

καλο καλοκαιρι! ΜΝΗΜΕΙΟ ΜΕΤΣΟΒΟΥ

Το όραμα έγινε πραγματικότητα

ΙΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Γραφείο: Βερανζέρου 30 ΤΚ 104 32 Αθήνα Τηλέφωνο και Fax: 210 5226351 Δικτυακή τοποθεσία: http://www.saith.gr e-mail: info@saith.gr Tεύχος Νο 79

Περιεχόμενα τεύχους 79 Έρχονται καταιγιστικές εξελίξεις στο Κυπριακό

Σελ. 4-5

Τι σημαίνει για Ελλάδα και Τουρκία η ΑΟΖ

Σελ. 6-8

Γράμμα ενός ιστορικού προς μια πτυχιούχο Γαλλικής Φιλολογίας

Σελ. 10

Κορώνη - Μεθώνη: Οι οφθαλμοί της γαληνοτάτης Σελ. 11 Το νέο χάσμα των γενεών

Σελ. 13

της ελληνικής οικονομίας

Σελ. 14

Η "διαθρωτική κατάρρευση"

Η δράση του Ελληνικού Ιππικού

Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος

στην Εποποιΐα 1940 -41

Σελ. 18

2013

Το Καστέλοριζο από την αρχαιότητα έως σήμερα

Σελ. 22

Ιδιοκτήτης:

Η Μάχη της Κρήτης

Σελ. 25

Σύνδεσμος Αποστράτων

Η 'Α λωση της Κωνσταντινουπόλεως

Σελ 27

Αξιωματικών Ιππικού Τεθωρακισμένων Εκδότης - Διευθυντής: Υποστράτηγος ε.α. Χρ. Παπαδογεωργόπουλος Συντακτική Επιτροπή: Πρόεδρος Αντιστράτηγος ε. α. Ευστάθιος Κολιοκώτσης Μέλη: Αντιστράτηγος ε.α. Ε. Γεωργαντάς

Το ιππικό του Μ. Αλεξάνδρου στην κατάκτηση της Ασίας Σελ. 33 Τα νέα του Όπλου και του Συνδέσμου

Για να μπορέσει ο Σύνδεσμος να αποπληρώσει το υπόλοιπο οφειλόμενο ποσό της κατασκευής του Μνημείου Ιππικού, παρακαλούμε τα μέλη και τους φίλους μας να τακτοποιήσουν την ετήσια συνδρομή τους και κατά την κρίση τους την ενίσχυση του Συνδέσμου. Επίσης, οι αποδέκτες του περιοδικού μας, ας αποστείλουν τη συνδρομή τους των 20 ευρώ. Είναι επιτακτική ανάγκη για τη συνέχιση της εκδόσεως του. Το Διοικητικό Συμβούλιο Η προαιρετική σας συνδρομή προς το περιοδικό μας μέσω του λογαριασμού: 003 9800111543-0 Γενικής Τραπέζης ή μέσω ταχυδρομικής επιταγής ή δι' απευθείας εγχειρίσεως ποσού σε μέλος του Δ.Σ./ΣΑΙΤΘ, τυγχάνει εκτιμήσεως εκ μέρους του Συνδέσμου μας, ο οποίος σας θεωρεί παράγοντες βελτιώσεώς του.

Αντιστράτηγος ε.α. Μεντεσίδης Χαράλαμπος Δημοσιογραφική Επιμέλεια: Λιβέριος Πετρίδης

Σελ. 34

Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας στο διαδίκτυο για να είστε πάντα ενημερωμένοι για τα τεκταινόμενα στο Όπλο μας, στην διεύθυνση: http://www.saith.gr

Στους Αναγνώστες μας Στη δεινή οικονομική θέση, που βρίσκεται η Ελλάδα, έρχεται ο χειρότερος εφιάλτης: η δημογραφική σμίκρυνση τρέχει τόσο γρήγορα, που σε λίγα χρόνια θα είμαστε έθνος και κοινωνία γερόντων, οπότε όλα θα είναι (ακόμα) πιο εύκολα για όσους επιβουλεύονται τούτη εδώ τη γωνιά. Θέλουν –και αυτό είναι γνωστό από πολλά χρόνια τώρα- τη χώρα μας. Πακέτο, Ελλάδα και Κύπρο! Για να τις μετατρέψουν σε "χώρο''. Και θέλουν τον χώρο εν τέλει ''καθαρισμένο'', χωρίς εμάς, νόμιμους (ακόμα...) αλλά ανάξιους διαχειριστές τούτης της γης. Σε απλά μαθηματικά, και σύμφωνα με τους σχετικούς δείκτες, το 2100 οι απόγονοι των σημερινών Ελλήνων θα είναι περίπου 2.3 εκατομμύρια!!! Αυτό, αν παραμείνουν σταθερές οι σημερινές συνθήκες, αν δηλαδή οι αριθμοί των λαθρομεταναστών που δεχόμαστε δεν μεγαλώσουν κι άλλο, αν τα ηλικιακά όρια δεν συνεχίσουν την κάθοδο, αν...αν...αν...τότε θα έχουμε πετύχει τον ''άθλο'' να κρατηθούμε στα 2 εκατομμύρια και κάτι σε 70 περίπου χρόνια. Το πρόβλημα αυτό, ουδέποτε απασχόλησε το επίσημο κράτος μας, όμως τώρα πάμε από το κακό στο χειρότερο : Ο δημογραφικός εφιάλτης είναι παρεμφερής περίπτωση με αυτή του κρατικού χρέους ή της ανεξέλεγκτης λαθρομεταναστεύσεως. Το αφήναμε να εξελίσσεται, το αφήναμε, και ακόμα δεν έχουμε συνειδητοποιήσει πως πρόκειται για βόμβα στα έτσι κι αλλιώς σαθρά θεμέλια του κράτους αυτού που στήσαμε. Και σήμερα, είναι το τελευταίο που απασχολεί μια κοινωνία, εγκλωβισμένη στην άνεση και την ευμάρεια που πριν τέσσερα χρόνια απολαμβάναμε. Αν δεν αλλάξει κάτι στα επόμενα 4-5 χρόνια, οι δυνατότητες αντιμετωπίσεως του δημογραφικού θα λιγοστεύουν όλο και πιο πολύ, αφού η πτώση αυτή λειτουργεί κάπως όπως ο μεταστατικός καρκίνος: Αν δεν προλάβεις τις μεταστάσεις, χαίρετε! Σε λίγα χρόνια, οι αριθμοί καταδεικνύουν πως η κατάσταση θα είναι μη αναστρέψιμη, με ότι αυτό συνεπάγεται για ένα άλλοτε κραταιό έθνος που θα σέρνεται πλέον με αργά βήματα προς το

τέλος του... Ο πλέον τρομακτικός αριθμός της τρέχουσας καθόδου, είναι αυτός που καταγράφει μείωση του ελληνικού πληθυσμού κατά 1.000.000 ανθρώπους, σε σύγκριση με την απογραφή του 2001! Μιλάμε για μια τρομακτική συρρίκνωση, μέσα σε μόνο μια δεκαετία. Όλοι αντιλαμβανόμαστε και τις αρνητικές επιπτώσεις που θα έχει η μείωση του πληθυσμού και στις Ένοπλες Δυνάμεις, αφού δεν θα είναι δυνατόν να έχουμε σημαντικό αριθμό νέων προς στράτευση. Η γήρανση του πληθυσμού αυξάνεται αδιάλειπτα. Αρκεί να πούμε πως ο πληθυσμός της Ελλάδας που είχε ηλικία άνω των 65 ετών το 1991, έφθανε το 14%. Το 2025 θα φθάσει το 25%, ίσως και

περισσότερο.

Ως

προς τους ηλικιωμένους και την αναλογία τους στο σύνολο του πληθυσμού, η Ελλάδα κατέχει στην Ευρώπη των 50 σχεδόν κρατών την πέμπτη θέση, και στον κόσμο την δωδεκάτη! Ασύλληπτα ρεκόρ για μια Ελλάδα που μεταλάσσεται βίαια. Θυμίζουμε πως η Τουρκία, σε 25 χρόνια από σήμερα, αναμένεται να σπάσει το φράγμα των 100.000.000 κατοίκων, που στη μεγάλη τους πλειοψηφία θα είναι νέοι. Η δημογραφική αυτή έκρηξη, σε συνδυασμό με τις ιδιόρρυθμες τάσεις που ακολουθεί με μαζοχιστική εμμονή κυρίως η Ελλάδα (''ανοιχτή'' κοινωνία, ''χαλαρά'' σύνορα, πολυπολιτισμικά πρότυπα, μετανάστευση Ελλήνων νέων κτλ) θα φέρουν πιο κοντά το τέλος της πατρίδας όπως την γνωρίσαμε, κι όπως την αγαπήσαμε... Ας ελπίσουμε ότι η παρούσα Κυβέρνηση του τόπου, στην προσπάθειά της να βγάλει τη χώρα από την οικονομική κρίση, να προγραμματίσει παράλληλα μέτρα και για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος. Το Διοικητικό Συμβούλιο

ΑΡΘΡΟ

Έρχονται καταιγιστικές εξελίξεις στο Κυπριακό

Γράφει ο Χρ. Παπαδογεωργόπουλος Υποστράτηγος ε.α. Πρόεδρος ΣΑΑΙΤΘ

Η συνάντηση Ομπάμα – Ερντογάν, οι πιέσεις και οι όροι για συνολικές αναδιατάξεις

το Κυπριακό αναφέρεται και ως ένα από τα θέματα για τα οποία πίεσε ο Ερντογάν τον Ομπάμα στην Ουάσιγκτον σε αντάλλαγμα για άλλες διευθετήσεις στη Μέση Ανατολή. 4

Το χορό ξεκίνησαν δημοσιεύματα αμερικανικής προέλευσης πριν ακόμη τις προεδρικές εκλογές στην Κύπρο, που συνιστούσαν στην Ε.Ε. να εξαρτήσει την οικονομική βοήθεια στην Κύπρο με νέα απόπειρα επίλυσης με κάποιο Σχέδιο τύπου Ανάν. Μετά το οικονομικό χτύπημα της Ε.Ε. στην Κύπρο μετεκλογικά και την ένταση των φωνών για αξιοποίηση των υδρογονανθράκων, είτε για πραγματική απαλλαγή από το στενό κορσέ της τρόικας είτε ως ξεπούλημα σε ξένα συμφέροντα, ακολουθούν πλήθος τουρκικές δηλώσεις που συνδέουν την όποια αξιοποίηση υδρογονανθράκων στην Κύπρο με πρωθύστερη επίλυση του Κυπριακού. Είναι χαρακτηριστικό πως ενώ την επομένη των τουρκικών απειλών για τη γεώτρηση στο Οικόπεδο 12 –όπου εμπλέκεται το Ισραήλ και αμερικανική εταιρία– είχε ακολουθήσει ομοβροντία καταδικαστικών δηλώσεων από ΗΠΑ, Ε.Ε. και Ρωσία κατά της Τουρκίας, στην προκειμένη περίπτωση δεν

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

υπήρξε καμιά αντίδραση. Αντίθετα, υπήρξε μάλιστα νύξη του Ρώσου πρωθυπουργού Μεντβέντεφ για αλλαγή στάσης της Ρωσίας σχετικά με το Κυπριακό και ειδικά με τους υδρογονάνθρακες και την απαίτηση εμπλοκής από την πλευρά της Άγκυρας.

Ρασμούσεν και Ρεν έστειλαν το μήνυμα Πρόσφατα έχουμε δύο τοποθετήσεις: του γ.γ. του ΝΑΤΟ Ρασμούσεν που υποστήριξε ότι οι γεωτρήσεις για το φυσικό αέριο στην ΑΟΖ της Κύπρου πρέπει να αρχίσουν μετά τη λύση του Κυπριακού, και του επιτρόπου για την Οικονομία Όλι Ρεν που κάλεσε σε πρωτοβουλίες για την επίλυση του Κυπριακού τονίζοντας με νόημα πως η επανένωση της Κύπρου θα έδινε ισχυρή ώθηση στην οικονομία της νήσου, ή με άλλα λόγια συνδέοντας τη στάση της Ε.Ε. με την καλή διαγωγή της Κύπρου απέναντι στις επιδιώξεις ενός νέου Σχεδίου Ανάν. Πρόσφατα, ο ειδικός σύμβουλος του γ.γ. του ΟΗΕ για το Κυπριακό, Ντόουνερ, παραδίδει σε Αναστασιάδη και Έρογλου έγγραφο που –υποτίθεται– κωδικοποιεί τις διαφορές που προκύπτουν

ΑΡΘΡΟ από τις μέχρι σήμερα απευθείας συνομιλίες Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων επί εποχής Χριστόφια, σε μια προφανή προσπάθεια να δημιουργήσει τετελεσμένα σε όσα υπάρχει «συμφωνία», τετελεσμένα που για τους γνωρίζοντες λειτουργούν αποκλειστικά σε όφελος της Τουρκίας. Τέλος, το Κυπριακό αναφέρεται και ως ένα από τα θέματα για τα οποία πίεσε ο Ερντογάν τον Ομπάμα στην Ουάσιγκτον σε αντάλλαγμα για άλλες διευθετήσεις στη Μέση Ανατολή. Τα δυναμικά κέντρα σε ΗΠΑ και Ευρώπη είναι παραπάνω από φανερό ότι βρίσκονται σε έντονες διεργασίες προώθησης μιας νέας προσπάθειας «επίλυσης» του Κυπριακού εκμεταλλευόμενα την οικονομική και πολιτική αδυναμία στην οποία βρίσκονται Ελλάδα και Κύπρος. Η «επίλυση» η οποία προωθείται, σε διάκριση με την προηγούμενη φορά (Σχέδιο Ανάν) ενέχει σε πολύ πιο σημαίνουσα θέση τον παράγοντα Τουρκία, ιδιαίτερα την απαίτηση-εκβιασμό-απειλή της Άγκυρας να μην υπάρξει καμιά εκμετάλλευση υδρογονανθράκων χωρίς προηγούμενη ρύθμιση του Κυπριακού που θα βρίσκει την ίδια σύμφωνη, ή χωρίς ρύθμιση συνεκμετάλλευσης των κυπριακών υδρογονανθράκων με την ίδια την Τουρκία σε επικυρίαρχο ρόλο.

Προτάσεις του Γιώργου Λιλλήκα Κατά την Α’ Εκλογική Συνέλευση, η οποία πραγματοποιήθηκε σε ιδιαίτερο πανηγυρικό κλίμα, ο Γιώργος Λιλλήκας εξελέγη πρόεδρος, χωρίς ανθυποψήφιο. Ο Γιώργος Λιλλήκας κάλεσε την κυβέρνηση Αναστασιάδη να ασκήσει βέτο στις 26 Ιουνίου στο άνοιγμα του προενταξιακού κεφαλαίου Περιφερειακής Συνεργασίας της Τουρκίας. Προειδοποίησε ότι διαπραγμάτευση επί του εγγράφου των κωδικοποιήσεων Ντάουνερ δεν θα οδηγήσει απλά σε νεκρανάσταση του σχεδίου Ανάν, αλλά σε μια χειρότε-

Η «επίλυση» η οποία προωθείται, σε διάκριση με την προηγούμενη φορά (Σχέδιο Ανάν) ενέχει σε πολύ πιο σημαίνουσα θέση τον παράγοντα Τουρκία, ιδιαίτερα την απαίτηση-εκβιασμό-απειλή της Άγκυρας να μην υπάρξει καμιά εκμετάλλευση υδρογονανθράκων χωρίς προηγούμενη ρύθμιση του Κυπριακού που θα βρίσκει την ίδια σύμφωνη, ή χωρίς ρύθμιση συνεκμετάλλευσης των κυπριακών υδρογονανθράκων με την ίδια την Τουρκία σε επικυρίαρχο ρόλο. ρη εκδοχή του σχεδίου. Και τόνισε ότι επιβάλλεται να προηγηθεί η αποκατάσταση των σχέσεών μας με τη φίλη χώρα της Ρωσίας, και να διασφαλίσουμε την ενεργό και ισότιμη εμπλοκή και των πέντε μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας στις διαδικασίες επίλυσης του κυπριακού. Τόνισε επίσης ότι, την ώρα που η Τουρκία αμφισβητεί τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας και παρενοχλεί τις έρευνές μας στην Κυπριακή ΑΟΖ, συναίνεση της κυβέρνησης στην ομαλοποίηση της τουρκικής ενταξιακής πορείας θα αποτελεί επιβράβευση της τουρκικής επιθετικότητας.

Θα ενταθούν οι πιέσεις Είναι φανερό ότι το επόμενο διάστημα θα ενταθούν οι πιέσεις σε βάρος της Λευκωσίας για δρομολόγηση ρυθμίσεων γενικότερων ή ειδικότερων (για τους υδρογονάνθρακες),

ρυθμίσεων σε κατεύθυνση προτεκτορατοποίησης της Κύπρου και απόδοσης επικυριαρχίας στην Τουρκία. Με την ελληνική κυβέρνηση (που και αυτή έχει το οικονομικό της πρόβλημα)) και την Κύπρο πιο απομονωμένη από κάθε άλλη φορά από δυνητικούς συμμάχους στην αντιμετώπιση πιέσεων απέναντι στην ευρω-ατλαντική πλευρά, σωρεύονται οι όροι για νέα, αναπόδραστα τάχα, «ναι» και γενναίες υποχωρήσεις σε όλο το μήκος των ζητημάτων που σχετίζονται με το Κυπριακό. Σωρεύονται οι όροι για μια μεγάλη κρίση, αυτή τη φορά λιγότερο οικονομική και περισσότερο γεωπολιτική και εθνική, πάνω στο έδαφος της οικονομικής ομηρίας στην οποία τελούν Ελλάδα και Κύπρος, και χωρίς να υπάρχει τίποτα να περιμένει κανείς από τις κυβερνητικές ηγεσίες και των δυο χωρών… Από αλλού;

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Τι σημαίνει για Ελλάδα και Τουρκία η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ)

Γράφει ο Θεόδορος Κ. Καρυώτης*

Οι Τούρκοι, βέβαια, τρίβουν τα χέρια τους που ακούν για τόσα χρόνια τις ελληνικές κυβερνήσεις και όλα τα πολιτικά κόμματα να μιλάνε μόνο για την υφαλοκρηπίδα χωρίς να αναφέρονται στην ΑΟΖ. Ο λόγος, βέβαια, της μεγάλης χαράς των Τούρκων είναι ότι γνωρίζουν πως η Ελλάδα έχει πολλά να κερδίσει μετά την οριοθέτηση μιας ΑΟΖ στο Αιγαίο. Έτσι, οι μεν Τούρκοι κάνουν την… πάπια οι δε Έλληνες παπαγαλίζουν μονότονα το τροπάριο της υφαλοκρηπίδας! 6

Για περισσότερα από 30 χρόνια τώρα η Ελλάδα επιμένει μονότονα ότι η μοναδική της διαφορά με την Τουρκία, ήτοι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, είναι νομικής φύσης. Όμως, εδώ και πάνω από 25 χρόνια η έννοια της υφαλοκρηπίδας έχει υπερκεραστεί απ’ αυτή της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Από την ύπαρξη της νέας Σύμβασης του Διεθνούς Δίκαιου της Θάλασσας το 1982, κανένα κράτος στον κόσμο δεν έχει ζητήσει μόνο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, αλλά πάντα ζητά και την ταυτόχρονη οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Πράγματι, όλες οι αποφάσεις του Δικαστηρίου μέχρι σήμερα λαμβάνουν υπόψη την οριοθέτηση και των δύο ζωνών που πάντα συμπίπτουν. Οι Τούρκοι, βέβαια, τρίβουν τα χέρια τους που ακούν για τόσα χρόνια τις ελληνικές κυβερνήσεις και όλα τα πολιτικά κόμματα να μιλάνε μόνο για την υφαλοκρηπίδα χωρίς να αναφέρονται στην ΑΟΖ. Ο λόγος, βέβαια, της μεγάλης χαράς των Τούρκων είναι ότι γνωρίζουν πως η Ελλάδα έχει πολλά να κερδίσει μετά την οριοθέτηση μιας ΑΟΖ στο Αιγαίο. Έτσι, οι μεν Τούρκοι κάνουν την… πάπια οι δε Έλληνες παπαγαλίζουν μονότονα το τροπάριο της υφαλοκρηπίδας! Συμφωνία της Κύπρου με την Αίγυπτο Ο κύριος λόγος της ελληνοτουρκικής διαφοράς είναι η ύπαρξη πετρελαίου στο Αιγαίο, όμως οι ελληνικές κυβερνήσεις ουδέποτε ζήτησαν οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης στο Αιγαίο! Τα πράγματα, όμως, άλλαξαν πριν από λίγο καιρό, όταν η Κύπρος αποφάσισε, πολύ σωστά, να συνάψει συμφωνία με την Αίγυπτο για την οριοθέτηση της ΑΟΖ των δύο κρατών και μετά να αρχίσει έρευνες για πετρέλαια στην κυπριακή ΑΟΖ. Η ελληνική κυβέρνηση εμφανίζεται να συμφωνεί και υποστηρίζει την κυπριακή θέση, τη στιγμή που έχει μεσάνυχτα για το τι σημαίνει Απο-

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

κλειστική Οικονομική Ζώνη, μια και ποτέ δεν ασχολήθηκε με αυτή τη νέα έννοια του Δίκαιου της Θάλασσας. Όπως γνωρίζουμε, ο κύριος λόγος της ελληνοτουρκικής διαφοράς είναι η ύπαρξη πετρελαίου στο Αιγαίο, όμως οι ελληνικές κυβερνήσεις ουδέποτε ζήτησαν οριοθέτηση της ΑΟΖ στο Αιγαίο! Τώρα, η κυπριακή πρωτοβουλία φέρνει στο προσκήνιο όχι μόνο αυτή τη μεγάλη ελληνική παράλειψη, αλλά και σε πολύ δύσκολη θέση και την Τουρκία, η οποία, βέβαια, δεν επιθυμεί κάποιος να εγείρει θέμα ΑΟΖ που τόσο πολύ βλάπτει τα συμφέροντά της στη Μεσόγειο. Η δημιουργία ΑΟΖ στις Ελληνικές θάλασσες δικαιολογείται για τους ακόλουθους λόγους: Α. Υπάρχουν σήμερα 137 παράκτια κράτη που διαθέτουν ΑΟΖ. Η Σύμβαση του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας αναφέρει ρητά στο Άρθρο 121, παράγραφος 2, ότι όλα τα νησιά και οι νησίδες, με εξαίρεση τους βράχους που δεν μπορούν να έχουν δική τους οικονομική ζώνη, διαθέτουν ΑΟΖ και ότι η ΑΟΖ ενός νησιού καθορίζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζεται και για τις ηπειρωτικές περιοχές. Αυτό είναι το μεγάλο πλεονέκτημα της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας, γιατί η Τουρκία δεν μπορεί να προβάλλει τα ίδια επιχειρήματα που χρησιμοποιεί για δεκαετίες τώρα για την υφαλοκρηπίδα των νησιών του Αιγαίου. Δηλαδή, ότι τα νησιά μας δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα ή ότι βρίσκονται πάνω στην «υφαλοκρηπίδα» της Ανατολίας. Β. Στις 10 Μαρτίου 1983 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρέιγκαν υπέγραψε διακήρυξη βάσει της οποίας η Αμερική δημιούργησε ΑΟΖ 200 ν.μ. πέρα από τις ακτές της. H πράξη αυτή της Αμερικής ήταν πολύ χρήσιμη για την Ελλάδα, διότι η Αμερική διατήρησε, σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, ΑΟΖ για όλα ανεξαιρέτως τα νησιά της. Έτσι, για την αμερικανική κυβέρνηση θα είναι πολύ δύ-

ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

σκολο να αρνηθεί στην Ελλάδα τη δημιουργία ελληνικής ΑΟΖ που δεν θα διαφέρει καθόλου από την αμερικανική ΑΟΖ. Ας σημειωθεί ότι η Αμερική, που απέχει μόνο 90 μίλια από την Κούβα, δεν τόλμησε να πει ότι η Κούβα, επειδή είναι νησί, δεν διαθέτει ΑΟΖ, αλλά οριοθέτησε την ΑΟΖ ανάμεσα στα δύο κράτη χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της «μέσης γραμμής», μέθοδο που τόσο απεχθάνονται οι Τούρκοι. Μάλιστα, η κυβέρνηση της Κούβας αποφάσισε πρόσφατα να αρχίσει έρευνες για πετρέλαια στη δική της ΑΟΖ, έρευνες που γίνονται σε απόσταση μόνο 45 μιλίων από τις ακτές της Φλόριδας. Η Ελλάδα δέχτηκε άλλο ένα χαστούκι από του Αιγυπτίους, όταν αυτοί ενημέρωσαν την ελληνική πλευρά ότι θα αρχίσουν συνομιλίες για οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών με την Τουρκία, τη στιγμή που η Αίγυπτος δεν διαθέτει θαλάσσια σύνορα με την Τουρκία! Γ. Στα τέλη του 1986, η Τουρκία υιοθέτησε ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα και κατέληξε σε συμφωνία με την τότε Σοβιετική Ένωση για τις επικαλυπτόμενες περιοχές, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της «μέσης γραμμής». Αργότερα, η Τουρκία άρχισε συνομιλίες με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία για το ίδιο θέμα, που κατέληξαν σε συμφωνίες παρόμοιες του τύπου που είχε συνάψει με τους Σοβιετικούς. Ουδέποτε, βέβαια, η Τουρκία πρότεινε στην Ελλάδα και σε άλλα γειτονικά κράτη να κάνουν

το ίδιο στη Μεσόγειο. Έτσι, η Μαύρη Θάλασσα, που αποτελεί «κλειστή ή ημίκλειστη θάλασσα», όπως και η Μεσόγειος, έχει εντελώς μοιραστεί από τα παράκτια κράτη αυτής της θάλασσας, χρησιμοποιώντας την οριοθέτηση της ΑΟΖ και όχι της υφαλοκρηπίδας. Αυτό, κατά την άποψή μου, αποτελεί τον πιο λανθασμένο χειρισμό της Τουρκίας, διότι δέχτηκε να οριοθετήσει τη θαλάσσια ζώνη της Μαύρης Θάλασσας με μια μέθοδο που δεν ίσχυε μέχρι το 1982, δηλαδή με τη μέθοδο της ΑΟΖ που πολέμησε τόσο πολύ κατά τη Διάσκεψη του ΟΗΕ. Η Τουρκία χρησιμοποίησε αυτή τη νέα θαλάσσια ζώνη, παρόλο που μέχρι σήμερα αρνείται να προσχωρήσει στη νέα Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας που περιλαμβάνει και την ΑΟΖ. Πώς μπορεί η Τουρκία να αρνείται την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Ελλάδα, όταν ήδη υπάρχει το προηγούμενο της Μαύρης Θάλασσας; Δ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επίσης

Η Αμερική, που απέχει μόνο 90 μίλια από την Κούβα, δεν τόλμησε να πει ότι η Κούβα, επειδή είναι νησί, δεν διαθέτει ΑΟΖ, αλλά οριοθέτησε την ΑΟΖ ανάμεσα στα δύο κράτη χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της «μέσης γραμμής», μέθοδο που τόσο απεχθάνονται οι Τούρκοι.

αποδεχτεί την ΑΟΖ και πολλά παράκτια κράτη-μέλη της έχουν υιοθετήσει ΑΟΖ 200 μιλίων. Έτσι, είναι απορίας άξιον γιατί όχι μόνο η ΕΕ δεν παρεμβαίνει υπενθυμίζοντας στην Τουρκία ότι όλα τα κράτη-μέλη της έχουν δικαίωμα να υιοθετήσουν ΑΟΖ στις παράκτιες περιοχές τους, αλλά και να υποχρεώσει όλα τα κράτη-μέλη της, που δεν έχουν ήδη ΑΟΖ, να προκηρύξουν τέτοια ΑΟΖ. Η Τουρκία, επίσης, γνωρίζει ότι η θέση της όσον αφορά στην ΑΟΖ είναι πολύ αδύναμη, γι’ αυτό και δεν εκστομίζει ποτέ αυτές τις τρεις λέξεις στις συνομιλίες της με όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις από το 1974 μέχρι σήμερα. Το μεγάλο ερώτημα, βέβαια, είναι γιατί και η Ελλάδα αποφεύγει να αναφερθεί και να θέσει η ίδια, στο τραπέζι των συνομιλιών, τις τρεις αυτές λέξεις (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη) που ανησυχούν τόσο πολύ την Τουρκία.

Οι μυστικές συνομιλίες

Η μόνη πιθανή εξήγηση που μπορεί κανείς να δώσει είναι η ακόλουθη: Στη δεκαετία του 1980, η Ελλάδα αποτάθηκε στην Τουρκία με κάποιες μυστικές συνομιλίες και της ζήτησε να φέρουν στο τραπέζι των συζητήσεων το θέμα της ΑΟΖ. Δυστυχώς, η τουρκική αντιπροσωπεία αντέδρασε έντονα, λέγοντας ότι το θέμα αυτό δεν μπορεί ποτέ να προστεθεί στην ατζέντα των διαπραγματεύσεων, διότι θίγονται μεγάλα συμφέροντά της στο Αιγαίο. Ζήτησε, μάλιστα, από την ελληνική πλευρά να μην επαναφέρει αυτό το θέμα ποτέ πια στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων κάτι που, εκ των πραγμάτων, φαίνεται ότι έγινε δεκτό από όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις! Τώρα, όμως, που η κυπριακή πρωτοβουλία φέρνει στο προσκήνιο την ξεχασμένη ΑΟΖ, η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει δικαίωμα πλέον να αγνοεί τη ρύθμιση αυτή του Δίκαιου της Θάλασσας, που τόσο πολύ ευνοεί τη χώρα μας. Φαίνεται, όμως, ότι το υπουργείο Εξωτερικών έχει, έστω και Συνέχεια στην επόμενη σελίδα

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Συνέχεια από την προηγούμενη σελίδα

καθυστερημένα, καταλάβει την αξία της ΑΟΖ και έχει ξεκινήσει συνομιλίες με τα κράτη στα νοτιοδυτικά σύνορα της Ελλάδας, δηλαδή την Αλβανία, την Ιταλία, την Αίγυπτο και τη Λιβύη για την οριοθέτηση της ΑΟΖ με τα κράτη αυτά.

Συμφωνίες και «σύννεφα»

Η πρώτη συμφωνία έγινε πρόσφατα με την Αλβανία (εκκρεμεί η επικύρωσή της, νομίζω, από την αλβανική Βουλή), χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της «μέσης γραμμής», ο δε τρόπος της οριοθέτησης ονομάστηκε «θαλάσσιο όριο πολλαπλών χρήσεων». Είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί χρησιμοποιήθηκε μια τέτοια ορολογία, ενώ θα μπορούσε να γίνει οριοθέτηση της ΑΟΖ των δύο κρατών. Επίσης, έχει σημασία το γεγονός ότι η Αλβανία έκανε αποδεκτή τη θέση της Ελλάδας ότι όλα τα νησιά στην περιοχή έχουν πλήρη δικαιώματα, όπως και οι ηπειρωτικές ακτές. Το μόνο που μένει είναι να υπάρξει και μια συμφωνία σ’ ένα τριεθνές σημείο όπου συνορεύουν η Ελλάδα, η Αλβανία και η Ιταλία. Η άρνηση της ελληνικής κυβέρνησης να οριοθετήσει τη δική της ΑΟΖ με αυτή της Κύπρου δεν αποτελεί μόνο πράξη δειλίας, αλλά και μεγάλης απερισκεψίας. Ήδη έχει αρχίσει να διαφαίνεται και κάποιο πρόβλημα με τη Λιβύη, διότι, ενώ η ελληνική πλευρά δέχεται να κλείσει ο κόλπος της Σύδρας και η οριοθέτηση της ΑΟΖ να αρχίσει από το σημείο εκείνο, η πλευρά των Λιβύων δεν θέλει να συμπεριλάβει στην οριοθέτηση κάποια μικρά ελληνικά νησιά νότια της Κρήτης. Από την άλλη μεριά, δεν φαίνεται να υπάρχει πρόβλημα με την Ιταλία, διότι ήδη υφίσταται η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας των δύο κρατών και επομένως μπορούν εύκολα να δηλώσουν ότι η ΑΟΖ τους συμπίπτει με αυτή της υφαλοκρηπίδας. Ένα άλλο, τραγικό κατά την άποψή 8

μου, λάθος που έκανε η Ελλάδα ήταν η πρόσφατη απόφασή της να αρχίσει συνομιλίες με την Αίγυπτο για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών των δύο κρατών. Το τραγικό λάθος έγκειται στο γεγονός ότι η Ελλάδα άρχισε τις συνομιλίες της με την Αίγυπτο χωρίς να πάρει κάποια ρητή και σαφή διαβεβαίωση από αυτή ότι θα δοθούν πλήρη δικαιώματα στο Καστελόριζο. Τώρα που οι συνομιλίες έχουν προχωρήσει, φαίνεται ότι οι Αιγύπτιοι δεν θέλουν να δώσουν πλήρη δικαιώματα στο Καστελόριζο κι αυτό δημιουργεί τεράστιο πρόβλημα στην ελληνική πλευρά. Πρέπει, επιτέλους, οι Τούρκοι και οι Αιγύπτιοι να καταλάβουν ότι το Καστελόριζο δεν είναι μόνο ένα ελληνικό νησί αλλά και ένα νησί της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τέλος, η Ελλάδα δέχτηκε άλλο ένα χαστούκι από τους Αιγυπτίους, όταν αυτοί ενημέρωσαν την ελληνική πλευρά ότι θα αρχίσουν συνομιλίες για οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών με την Τουρκία τη στιγμή που η Αίγυπτος δεν διαθέτει θαλάσσια σύνορα με την Τουρκία! Η Αίγυπτος θα μπορούσε να διαθέτει θαλάσσια σύνορα με την Τουρκία μόνο αν δεν αναγνωριστούν τα δικαιώματα του Καστελόριζου. Ο νοών νοήτω. Η Αίγυπτος ενημέρωσε την ελληνική πλευρά ότι θα είχε συνομιλίες μαζί της στο Κάιρο στις 20 Ιουνίου του 2009 και αμέσως μετά στις 22 Ιουνίου 2009 με την τουρκική πλευρά! Η Ελλάδα, αντί να προβεί σε έντονη διαμαρτυρία γι’ αυτή την αιγυπτιακή θέση, που παραβιάζει ξεκάθαρα το Δίκαιο της Θάλασσας, πήγε στη συνάντηση στις 20 Ιουνίου γνωρίζοντας ότι δύο ημέρες αργότερα Αιγύπτιοι και Τούρκοι θα κάθονταν στο ίδιο τραπέζι.

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

Πριν από μερικά χρόνια, η κυπριακή πλευρά προσέγγισε την ελληνική κυβέρνηση και της ζήτησε να προχωρήσουν στην οριοθέτηση της ΑΟΖ των δύο κρατών, αλλά δυστυχώς η Ελλάδα δεν άδραξε μια τόσο μεγάλη ευκαιρία που θα δημιουργούσε και ένα προηγούμενο για το Καστελόριζο!

Απερισκεψία

Η άρνηση της ελληνικής κυβέρνησης να οριοθετήσει τη δική της ΑΟΖ με αυτή της Κύπρου δεν αποτελεί μόνο πράξη δειλίας, αλλά και μεγάλης απερισκεψίας. Κλειδί σ’ αυτή την οριοθέτηση είναι το Καστελόριζο, νησί το οποίο κατοικείται –όχι, ας πούμε, κάποια ακατοίκητη βραχονησίδα– και κατά συνέπεια κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι διαθέτει ΑΟΖ. Εάν η Ελλάδα δεχτεί να προχωρήσει σε οριοθέτηση ΑΟΖ με την Αίγυπτο χωρίς τον υπολογισμό του Καστελόριζου, η εμφανής συνέπεια θα είναι η Ελλάδα να μην έχει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο! Επομένως, σύντομα, η Ελλάδα θα πρέπει να προβεί στην ίδια ενέργεια στην οποία προέβησαν οι ΗΠΑ, η Ρωσία και οι περισσότερες χώρες της ΕΕ, δηλαδή να διακηρύξει την κυριαρχία της σε ΑΟΖ, με βάση το εθιμικό δίκαιο της θάλασσας, όπως αυτό εκφράζεται στη Σύμβαση του Δίκαιου της Θάλασσας. Φυσικά, μια τέτοια ΑΟΖ δεν θα διαθέτει μόνο η ηπειρωτική χώρα, αλλά και όλα τα ελληνικά νησιά. Χρησιμοποιώντας τις αρχές της ΑΟΖ, το μεγαλύτερο ποσοστό του Αιγαίου και οι φυσικοί του πόροι θα ανήκουν στην Ελλάδα και με αυτό τον τρόπο δεν θα χρειαστεί ούτε να γίνει κάποια επέκταση των χωρικών μας υδάτων ούτε να συζητάμε με τους Τούρκους αν τα νησιά μας έχουν υφαλοκρηπίδα ή όχι.

* Ο Θεόδωρος Κ. Καρυώτης είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας. Υπήρξε μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας και επιμελήθηκε το βιβλίο Greece and the Law of the Sea.

ΔΙΕΘΝΗ ΘΕΜΑΤΑ

ΤΟΥΡΚΙΑ: Αναλύοντας τα αίτια Γράφει ο Σάββας Καλεντερίδης μέλος του ΣΑΙΤΘ H Τουρκία εξωθείται από ΗΠΑ και Ισραήλ να συμμετέχει σε έναν θρησκευτικό πόλεμο εναντίον των σιιτών της Μέσης Ανατολής, ως επικεφαλής του σουνιτικού μπλοκ, που, με βάση το σχεδιασμό, θα αποτελείται από τους Άραβες σουνίτες του Ιράκ, τους Κούρδους σουνίτες, τους Τούρκους σουνίτες, και τους σουνίτες της Συρίας και του Λιβάνου. Ο στόχος είναι η εξουδετέρωση της επιρροής που ασκεί το Ιράν στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και στις ακτές της ανατολικής Μεσογείου! Εξ αυτού και η εμπλοκή της Τουρκίας στην επιχείρηση ανατροπής του Άσαντ, μια επιχείρηση που, εκ των πραγμάτων, στρέφεται εναντίον των αλαουιτών της Συρίας! Από τότε που η Τουρκία συμμετέχει στην ουσία στον πόλεμο που γίνεται εναντίον του Άσαντ, έχει αυξηθεί και ενταθεί η ρητορική εναντίον των αλαουιτών και των σιιτών (έχουμε ακόμα και εκκλήσεις σουνιτών θρησκευτικών ηγετών για Ιερό Πόλεμο εναντίον των σιιτών, με αφορμή την εμπλοκή της Χεζμπολάχ στις επιχειρήσεις στη Συρία), ενώ πλέον η κυβέρνηση Ερντογάν αυταρχικοποιείται και ριζοσπαστικοποιείται ακόμα περισσότερο, και μάλιστα με την άδεια της Ουάσιγκτον! Το γεγονός αυτό, της στοχοποίησης δηλαδή των αλαουιτών, που θεωρούνται συγγενείς ιδεολογικά με τους αλεβίτες, σε συνδυασμό με την σουνιτική ριζοσπαστικοποίηση της κυβέρνησης Ερντογάν, έχει θορυβήσει το τελευταίο διάστημα τους αλεβίτες της Τουρκίας, οι οποίοι, μάλιστα, εξέφρασαν τις ανησυχίες τους για τους κινδύνους απόλυτης περιθωριοποίησης των αλεβιτών σε μόνιμη πλέον βάση! Ενώ λοιπόν η κατάσταση είχε έτσι, πριν από μια εβδομάδα ο πρωθυπουργός Ερντογάν ανακοίνωσε ότι αποφάσισε να δώσει στην υπό κατασκευή τρίτη γέφυρα του Βοσπόρου το όνομα "Γιαβούζ Σουλτάν Σελήμ", που θεωρείται ο σφαγέας των αλεβιτών της Τουρκίας!

Στο σημείο αυτό να σημειώσουμε ότι οι μεγάλη μάζα των αλεβιτών εκφράζεται πολιτικά και εκλογικά κυρίως μέσα από το κεμαλικό Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, ενώ πολύ μεγάλο ποσοστό, θα λέγαμε η συντριπτική πλειοψηφία, της ηγεσίας και των μελών αριστερών και ακροαριστερών οργανώσεων, προέρχονται από τις κοινωνίες των αλεβιτών! Ένα σημαντικό πεδίο συσσωρευμένης ανησυχίας και δυσφορίας, λοιπόν, τις παραμονές της εξέγερσης στην Κωνσταντινούπολη, ήταν οι αλεβίτες, που βλέπουν να παγιώνεται στην Τουρκία μια δημοκρατικοφανής ισλαμική δικτατορία, που θα θέσει σε μόνιμη βάση στο περιθώριο της ιστορίας τα 15-20 εκατομμύρια αλεβίτες. Σ' αυτούς πρέπει να προστεθούν οι διάφορες αριστερές οργανώσεις που δρουν στην Τουρκία, που επαναλαμβάνουμε, είναι συγκοινωνούντα δοχεία με τις κοινωνίες των αλεβιτών, οι κεμαλιστές, που περιθωριοποιούνται πολιτικά από την επικράτηση του Ερντογάν και του ΑΚΡ, οι Τούρκοι δημοκράτες, που ανησυχούν από τη διολίσθηση της Τουρκίας προς τη σκότο του Ισλάμ, αλλά και διάφορες εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες, που νοιώθουν να απειλούνται από το νέο μοντέλο εξουσίας που επιχειρεί να οικοδομήσει ο Ερντογάν. Φυσικά, ανάμεσα σε εκείνους που συμμετέχουν και ίσως πυροδοτούν τα επεισόδια, είναι σίγουρο ότι βρίσκονται και άτομα που ήταν για χρόνια τρόφιμοι του βαθέος κράτους των κεμαλιστών και τώρα έμειναν "άστεγοι". Από την εικόνα λείπουν οι Κούρδοι και το ΡΚΚ, που καταβάλλει προσπάθειες να κρατήσει τις κουρδικές μάζες μακρυά από τα επεισόδια, τα οποία θα είχαν λάβει εφιαλτικές διαστάσεις, σε περίπτωση που συμμετείχαν τα οργανωμένα μέλη του κουρδικού απελευθερωτικού κινήματος, που είναι πολύ πιο "εξασκημένα" στις μάχες με την αστυνομία μέσα στις πόλεις, λόγω του πολύχρονου αγώνα που δίνουν εναντίον του τουρκικού κράτους. Αν υπάρχουν κάποιοι που αναρωτιούνται γιατί λείπουν

οι Κούρδοι, να τους ενημερώσουμε ότι θέλουν να διαφυλάξουν την πορεία των συνομιλιών με την τουρκική κυβέρνηση, για μια συμφωνία πολιτικής επίλυσης του Κουρδικού. Η δυσφορία και οργή, λοιπόν, που είναι συσσωρευμένη σε ετερόκλητα τμήματα της τουρκικής κοινωνίας είναι αυτή που εκφράστηκε στις διαδηλώσεις της Κωνσταντινούπολης, της Άγκυρας και της Σμύρνης, που ξέσπασαν με αφορμή τα σχέδια ανοικοδόμησης του "Στρατοπέδου του Πυροβολικού" ως εμπορικό κέντρο, στο "Πάρκο Περιπάτου", κοντά στην Πλατεία Ταξίμ. Τώρα, αν αποτολμήσουμε να κάνουμε μια πρόβλεψη για την πορεία των επεισοδίων και των διαδηλώσεων, εκτιμούμε ότι αυτές θα κοπάσουν τις επόμενες ώρες ή το πολύ ημέρες, αφήνοντας όμως ορατά και βαθιά σημάδια στην συλλογική μνήμη για την ήττα που υπέστη ο Ερντογάν και η κυβέρνησή του. Όσον αφορά τη διεθνή εικόνα της Τουρκίας, υπέστη ρήγμα, όπως ρήγμα υπέστη και η εικόνα του ίδιου του Ερντογάν, που χρεώνεται τον βλακώδη χειρισμό -η μέθη της εξουσίας γαρ- της υπόθεσης αυτής, χειρισμός που οφείλεται στον ιδιότυπο χαρακτήρα και ιδιοσυγκρασία του ανδρός! Τέλος, οι Έλληνες πολίτες θα πρέπει να είναι πολύ επιφυλακτικοί σε ειδήσεις και απόψεις που εμπλέκουν τον τουρκικό στρατό και μιλούν για σενάρια εξαγωγής κρίσης με στρατιωτικό επεισόδιο με την Ελλάδα. Δεν θα προβούμε σε χαρακτηρισμούς των απόψεων και των σεναρίων αυτών, όμως υπογραμμίζουμε ότι αυτά τα ζητήματα είναι πολύ σοβαρά και ως τέτοια θα πρέπει να αντιμετωπίζονται από όλους! Σε ό,τι μας αφορά, εμείς λέμε ότι αυτοί που αναφέραμε παραπάνω είναι οι πραγματικοί λόγοι που οδήγησαν στις "αλκυονίδες ημέρες" της Τουρκίας, που, όπως είναι γνωστόν, προηγούνται της άνοιξης. Μόνο που είναι πολύ δύσκολο να πει κανείς πότε θα τελειώσει ο "ισλαμικός χειμώνας", και πότε (και αν) θα έλθει η "τουρκική άνοιξη"!

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Γράμμα ενός ιστορικού προς μια πτυχιούχο Γαλλικής Φιλολογίας Γράφει ο Νίκος Γιαννόπουλος* Αγαπητή κυρία: Σε συνέντευξη σας σε ραδιοφωνικό σταθμό ισχυριστήκατε ότι ο χορός του Ζαλόγγου ήταν ένας εθνικός μύθος, απ' αυτούς, προφανώς που η αστική τάξη αρεσκόταν να κατασκευάζει προκειμένου να επιτύχει την, απαραίτητη για τα σχέδιά της, εθνική συναίνεση. Θα μου επιτρέψετε να διαφωνήσω μαζί σας σε επίπεδο επιστημονικό και σίγουρα όχι πολιτικό (αφού η δήλωσή σας, κατά πολλούς υποκρύπτει πολιτικά κίνητρα). Ο Χρ. Περραιβός στην έκδοση του 1815 γράφει ότι οι Σουλιώτισσες, αφού πρώτα έριξαν τα παιδιά τους στο βάραθρο, τα ακολούθησαν χορεύοντας. Το ίδιο αναφέρουν και οι Λαμπρίδης, Αραβαντινός και Ιωάνν. Γούσης. Τις απόψεις αυτές δεν αποδέχθηκε ο Π. Ζερλέντης ο οποίος επισκέφθηκε το Ζάλογγο την άνοιξη του 1888. Μη βιαστήτε να χαρείτε! Στο μόνο που διαφώνησε ήταν στο γεγονός ότι δεν υπήρχε χώρος για χορό! Δικαίως βέβαια ο καθένας μπορεί να αμφισβητήσει τα παρακάτω αφού προέρχονται από ελληνικές πηγές (γι' αυτό άλλωστε δεν επέμεινα). Ας δούμε λοιπόν και τις ευρωπαικές. Ο Πρώσος διπλωμάτης και περιηγητής Ιάκωβος Μπαρτόλντυ καταγράφει πρώτος το γεγονός στα 1803-1804, ευρισκόμενος στα Ιωάννινα. Το έργο του τιτλοφορείται «Ταξίδιον εις την Ελλάδα 1803-1804» και αναφέρει: «Καμιά εκατοστή απ' αυτούς τους δυστυχισμένους είχαν αποτραβηχτεί βόρεια της Πρέβεζας, στο Μοναστήρι του Ζαλόγγου. Τους επιτέθηκαν εκεί θεωρώντας ότι τάχα αυτή η τοποθεσία, πράγματι ισχυρή, θα μπορούσε να τους προσφέρει ένα νέο τόπο μόνιμης διαμονής, όπου η σφαγή που ακολούθησε υπήρξε φρικτή. Τριάντα εννέα 10

γυναίκες γκρεμίστηκαν από τα βράχια με τα παιδιά τους, που μερικά ακόμη βύζαιναν». Σαφής αναφορά στο χορό του Ζαλόγγου υπάρχει και στο έργο του Άγγλου στρατιωτικού, αρχαιολόγου και περιηγητή Γουλιέλμου Μαρτίνου Λικ, «Περιήγηση στη Β. Ελλάδα», από πληροφορίες τις οποίες ο συγγραφέας συνέλεξε το 1805, υπηρετώντας το βρετανικό στέμμα στα Ιωάννινα: «Περίπου 100 οικογένειες είχαν αποτραβηχτεί στο μέρος αυτό από το Σούλι και την Κιάφα, με συνθήκες, και ζούσαν στο λόφο ανενόχλητες ώσπου έπεσε το Κούγκι. Τότε επειδή τάχα η περιοχή αυτή ήταν περισσότερη οχυρή ξαφνικά τους επιτέθηκαν με διαταγή του Βεζίρη. Όταν η κατάσταση έγινε απελπιστική, ο Κίτσος Μπότσαρης και ένα τμήμα του διέφυγαν. Από τους υπολοίπους, 150 σκλαβώθηκαν και 25 κεφάλια στάλθηκαν στον Αλβανό Μπουλούκμπαση στην Καμαρίνα που διεύθυνε τις επιχειρήσεις, 6 άνδρες και 22 γυναίκες ρίχτηκαν από τα βράχια από το ψηλότερο σημείο του γκρεμνού, προτιμώντας έτσι παρά να πέσουν ζωντανοί στα χέρια των εχθρών τους. Πολλές γυναίκες που είχαν παιδιά τις είδαν να τα ρίχνουν με δύναμη, προτού εκείνες κάνουν το μοιραίο πήδημα», αναφέρει ο Άγγλος. Το 1820, ο Γάλλος περιηγητής Φραγκίσκος Πουκεβίλ ο οποίος επί 10 έτη παρέμεινε στην αυλή του Αλή Πασά, εκδίδει τους τρεις τόμους του έργου του «Ταξίδι στην Ελλάδα», όπου καταγράφει εσφαλμένα πως στο Ζάλογγο οι Οθωμανοί γκρέμισαν τις γυναίκες. Το επόμενο έτος, εκδίδοντας νέους τόμους, περιγράφει το γεγονός με λεπτομέρειες: «Ηρωικό θάρρος εξήντα γυναικών, που κινδύνευαν να παραδοθούν στη σκλαβιά των Τούρκων. Ρίχνουν τα παιδιά τους πάνω στους

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

πολιορκητές σαν να ήταν πέτρες έπειτα, πιάνοντας το τραγούδι του θανάτου και κρατώντας η μιά το χέρι της άλλης, ρίχτηκαν στο βάθος της αβύσσου, όπου τα κομματιασμένα πτώματα των παιδιών τους δεν άφηναν μερικές να συναντήσουν το Χάρο, όπως θα το ήθελαν». Το καλύτερο; Υπάρχει και η μαρτυρία (δυστυχώς για σας γραπτή) αυτόπτου μάρτυρα και μάλιστα Τουρκαλβανού: Πρόκειται για τον Σουλείμαν Αγά, αξιωματικό του Αλή Πασά, ο οποίος μετέφερε όσα είδε στον Ιμπραήμ Μανζούρ, υπεύθυνο του πυροβολικού του Αλή Πασά. Ο τελευταίος παραθέτει στα απομνημονεύματά του τα ακριβή λόγια του Σουλειμάν: «Εκατό γυναίκες έμεναν με μια ομάδα παιδιών, και από το ύψος του βράχου στον οποίον είχαν σκαρφαλώσει γίνονταν μάρτυρες της τρομερής τύχης των σύντροφών τους....Πιάνονται από τα χέρια, αρχίζουν ένα χορό...Τραγούδια πατριωτικά τον συνόδευαν...Στο τέλος των επωδών ρίχνονται στον γκρεμό μαζί με όλα τα παιδιά τους». Μετά απ' όλα, αυτά ένα ερώτημα μου δημιουργείται: Έχετε την επιστημονική επάρκεια να κατέχετε πανεπιστημιακή έδρα Ιστορίας, ή σας αρέσει απλώς να προκαλείτε το ισχυρό (δυστυχώς για σας) εθνικό αίσθημα του ελληνικού λαού; Χρησιμοποιείτε την Ιστορία για να επιβάλετε ανιστόρητες απόψεις. Σας άφησε έκθετη όμως τρεις φορές (συνωστισμός, γενοκτονία Ποντίων, Ζάλογγος). Ξέρετε γιατί; Επειδή η επιστήμη αυτή απαιτεί απόλυτη πίστη, και όχι απιστίες με την πολιτική. Ένας ταπεινός καθηγητής (διδάσκων "εθνικούς μύθους") Ν. Γιαννόπουλος * Ιστορικός, συνεργάτης ΕΛ.Κ.Ε.Δ.Α.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ΚΟΡΩΝΗ - ΜΕΘΩΝΗ: Οι οφθαλμοί της γαληνοτάτης ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΞΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ

Γράφει ο Λεωνίδας Οικονομόπουλος Αντιστράτηγος ε.α. Η Βενετία οικοδόμησε μία αυτοκρατορία ουσιαστικά χωρίς εδάφη. Η θαλασσία ισχύς της δεν την παρέσυρε σε άσκοπες δραστηριότητες κατοχής εδαφών, πολέμους γοήτρου ιδεολογικούς ή θρησκευτικούς. Οι Ενετοί ήταν έμποροι με ελεύθερο πνεύμα και δημοκρατική διακυβέρνηση για την εποχή τους, ήσαν αποτελεσματικοί, βίαιοι και σκληροί έμποροι και λιγότερο κατακτητές. Έτσι ο ρεαλισμός τους, ως αποτέλεσμα ώριμης καταγραφής των δυνατοτήτων τους, αλλά και των αδυναμιών τους, ήταν ο κατευθυντήριος άξονας σε κάθε πολιτική τους πράξη και οδημιουργός του Στρατηγικού τους δόγματος. Οι ίδιοι αντελήφθησαν, προτού εισέλθουν σε περιπέτειες, το πόσο δύσκολο είναι μία πόλις με μία κυριαρχική χώρα, όχι πάνω από 500 τ. χλμ., εκ των οποίων ένα πολύ μικρό μέρος αποτελείτο από ξηρά περίπου 25-30 τ. χλμ., να κατέχει μεγάλες εδαφικές εκτάσεις. Πέραν αυτού, η περιοχή της Αδριατικής, της Ανατ. Μεσογείου και του Αιγαίου μαζί με τις παράλιες ενδοχώρες, βρίσκεται σε έντονη αστάθεια λόγω της Οθωμανικής πλημμυρίδος, την αντιμετώπιση της οποίας έκαναν ακόμα πιο δύσκολη οι διαφωνίες, αντιπαλότητες και πολλές φορές εχθρότητες των χριστιανικών κρατών ως αποτέλεσμα διαφορετικών συμφερόντων και θρησκευτικών πεποιθήσεων. Σε όλο αυτό το δύσκολο αλλά και επικερδές τοπίο προσετέθηκε, κλιμακούμενη αυξητικά από τον 14ο αιώνα, η πειρατεία και, όπως έλεγε χρονικογράφος της εποχής, η Ανατ. Μεσόγειος και το Αιγαίο ήταν ένα δάσος με δένδρα τα κατάρτια των πειρατικών πλοίων.

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο ήταν η αδυναμία της ναυπηγικής τέχνης (της τεχνολογίας) να ναυπηγήσει πλοία ανοικτής θαλάσσης, που δεν θα είχαν ανάγκη συχνών στάσεων για ανεφοδιασμό, ξεκούραση κωπηλατών και διαμονή σε υπήνεμους χώρους, για μεγάλες περιόδους κακοκαιρίας και θαλασσοταραχής. Η κωπήλατος και ενισχυμένη με ιστία μεσογειακή γαλέρα, με τις δυνατότητες (ταχύτητα) και τις αδυναμίες της (συχνές στάσεις), επηρέασε τη Στρατηγική των Ενετών, όπως και η Στρατηγική αργότερα επηρέασε την τεχνολογία, αποδεικνύοντας το αξίωμα ότι Στρατηγική και Τεχνολογία είναι αλληλοεπηρεαζόμενες και αλληλένδετες. Από το συνδυασμό όλων των παραπάνω, το Στρατηγικό Δόγμα των Ενετών διαμορφώνεται ως εξής: όχι κατάκτηση και κατοχή, αλλά έλεγχος θαλασσίων και χερσαίων χώρων, μέσω κατοχής μικρών αλλά επιλεγμένων περιοχών. Τους ελεγχόμενους πληθυσμούς δεν τους ενδιαφέρει να «κάνουν δικούς τους», αλλά εμπορικούς εταίρους. Το Στρατηγικό τους Δόγμα εκφράζεται ολοκληρωμένα και με σαφήνεια από τον Μέγα Σύμβουλο του Αρχιγραμματέα της Δημοκρατίας Rafano de Caresino προς τον Δόγη το 1381. «Στη Βενετία αρμόζει να καλλιεργεί τη θάλασσα και να αφήνει στην άκρη την ξηρά, διότι με τη θάλασσα αποκτά πλούτη και επιρροή, ενώ στην ξηρά έρχεται με δυσκολίες, διαφθορά και λάθη».

Έτσι, σύμφωνα με το Στρατηγικό τους Δόγμα, οι Ενετοί αποκτούσαν είτε με τη βία, συνηθέστερα με την απειλή βίας, είτε με άλλους τρόπους, σε επιλεγμένες γεωγραφικά, κατάλληλες περιοχές με μικρή ενδοχώρα. Οι επιλεγμένες αυτές περιοχές ήταν εντεταγμένες και συνέθεταν σε ένα πλέγμα, ένα δίκτυο που εξυπηρετούσαν τους Στρατηγικούς σχεδιασμούς και προτεραιότητες της Βενετίας. Οι τοποθεσίες αυτές κέντρο είχαν κάποιο ή κάποια λιμάνια και όρμους και μικρή γενικά ενδοχώρα για ασφάλεια, αλλά και για παραγωγή και διακίνηση προϊόντων, με κύρια προτεραιότητα την υποστήριξη των διερχομένων πλοίων, τα οποία παρέμεναν από 3‐8 ημέρες κατά μέσον όρον. Το λιμάνι, που ήταν η καρδιά της περιοχής, είχε όλες τις απαραίτητες διευκολύνσεις της εποχής εκείνης, ήτοι αποβάθρες, δέστρες, αποθηκευτικούς χώρους, εργαστήρια ιδιαιτέρως ξυλουργικά, δρόμους από και προς το λιμάνι, με απαραίτητο κέντρο Διοικήσεως και όλα αυτά εργονομικά τοποθετημένα και διευκολύνοντα κινήσεις ανθρώπων, ζώων και εμπορευμάτων. Η Βενετία ευρισκόμενη στην αρχή της Αδριατικής θάλασσας και βασιζόμενη στις ανάγκες του εμπορίου αλλά και στις απαιτήσεις διακίνησης πολυπληθών ομάδων, προσκυνητών προς τους Αγίους Τόπους, δεδομένου ότι η Βενετία εξυπηρετούσε όχι μόνο τους κατοίκους της ευρύτερης γεωγραφικής της

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ περιοχής, αλλά και όλη την Κεντρική Ευρώπη και Σκανδιναυία, οργάνωσε δύο κύριες γραμμές συγκοινωνιών ένθεν κι ένθεν της Αδριατικής. Η πρώτη και σημαντικότερη ήταν Βενετία Δαλματικές ακτές-Ιόνια νησιάΔυτ. Πελοπόννησος-Κύθηρα. Στα Κύθηρα γινόταν διαχωρισμός, όχι κατ’ ανάγκη στάση και άλλα πλοία κατευθύνονταν προς Αιγαίο-Κων/πολη-Εύξεινο Πόντο και άλλα προς Κρήτη-ΚύπροΑγ. Τόπους. Η δεύτερη γραμμή συγκοινωνιών ήταν η ανατολική πλευρά της Ιταλικής Χερσονήσου-Σικελία και από εκεί σε διάφορα λιμάνια της Δυτ. Μεσογείου. Στα ίχνη αυτών των κύριων γραμμών, αναπτύχθηκαν οι επιλεγμένες τοποθεσίες που αναφέρθηκαν παραπάνω, βάσει του Στρατηγικού τους Δόγματος. Για καμμία άλλη τοποθεσία δεν ενδιαφέρθηκαν. Εάν συνδυάσουμε τη γεωγραφική θέση της επιλεγμένης περιοχής Κορώνης-Μεθώνης, διότι είναι ενιαία, με τις δυνατότητες και τις αδυναμίες των πλοίων και των μέσων ναυσιπλοΐας, εύκολα θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η «επιλεγμένη» αυτή τοποθεσία της πρώτης γραμμής συγκοινωνιών, που είναι και η σημαντικότερη για τη Βενετία, ονομάσθηκε οι «οφθαλμοί της Γαληνοτάτης». Ειδικότερα η ενιαία επιλεγμένη περιοχή Κορώνης-Μεθώνης. 1. Ευρίσκεται στο μέσο σχεδόν της διαδρομής Βενετία -Άγιοι Τόποι ή Βόσπορος. 2. Είναι η τελευταία περιοχή, πριν εισέλθουν στο ανοικτό πέλαγος και η πρώτη περιοχή που συναντούν, όταν κατευθύνονται προς τη Βενετία καθ’ όσον κατά τον πλού της Αδριατικής, τα πλοία παράπλεαν κατά μήκος της ακτογραμμής Δυτ. Ελλάδα-Δαλματικές ακτές. 3. Η περιοχή αυτή υποστηρίζεται πολύ αποτελεσματικά από μία εύφορη ενδοχώρα, όπου πολλά απαραίτητα για τα πλέοντα πλοία, όπως σιτηρά, κρασί, λάδι, ζώα, ξυλεία και πολύτιμο νερό, ευρίσκονται σε αφθονία άρα και σε καλές τιμές. 4. Ευνοϊκές καιρικές συνθήκες, όχι δυ12

νατοί άνεμοι, όχι ακραίες θερμοκρασίες. Πιστοί οι Ενετοί στο Στρατηγικό τους Δόγμα και εκτιμώντας την αξία της περιοχής Κορώνης-Μεθώνης, κατακτούν διά της βίας το 1207 την περιοχή και το 1209 θέτουν τέλος στις περίπλοκες καταστάσεις με τους υποτελείς του Γοδεφρείδου Βιλεαρδουΐνου. Με τη Συνθήκη της Σαπιέντζας (κάποιοι Έλληνες συγγραφείς την αναφέρουν και ως Συνθήκη της Σφακτηρίας), τακτοποιείται η όλη κατάσταση. Η Μεθώνη ήταν οχυρωμένη, όχι όμως και η Κορώνη, η οποία οχυρώθηκε το 1270. Επειδή έγκαιρα διέβλεψαν τη σημασία της «επιλεγμένης» αυτής περιοχής και ήταν πρώτη περιοχή στις προτεραιότητες τους τόσο, ώστε οι ίδιοι και οι αντίπαλοί τους να τη θεωρούν πολύτιμη όπως οι «οφθαλμοί» άλλα και ως αποτελεσματικούς «οφθαλμούς» μέσω των οποίων σύμφωνα με το Δόγμα τους έλεγχαν τη θαλάσσια αυτοκρατορία τους. Για να κεντρίσω τη δημιουργική φαντασία του αναγνώστη και να βγάλει μόνος του τα συμπεράσματά του παραθέτω τις παρακάτω πληροφορίες και εκτιμήσεις. 1. Σχεδόν όλα τα πλοία που κινούντο από Βενετία προς Ανατ. Μεσόγειο και αντίστροφα, σταματούσαν στην «Κορώνη-Μεθώνη» και παρέμεναν σε αυτή συνήθως 3-8 ημέρες. 2. Στην «Κορώνη-Μεθώνη» εκτιμάται ότι κατέπλεε ή απέπλεε ένα πλοίο την ημέρα ενώ 5-6 ναυλοχούσαν μέχρι να αναχωρήσουν. 3. Το σύνολο σχεδόν των πλοίων ήταν Ενετικά, τύπου γαλέρας ή γαλεάσσας, πάνω στα οποία υπήρχαν 220260 κωπηλάτες, 100-120 ναυτικοί και αναλόγως με την αποστολή και το σκοπό του ταξιδίου, 100-150 πολεμιστές ή επιβάτες-προσκυνητές. 4. Κατά τη διάρκεια που παρέμεναν τα πλοία ανεφοδιάζονταν (νερό, τροφές, ανάγκες σε ξυλεία, υφάσματα για τα πανιά, σχοινιά, εργαλεία κ.λπ.), ξεκουράζονταν (ξενοδοχεία, λουτρά, κουρεία κ.λπ.) κάλυπταν ανάγκες ψυχαγωγίας (ταβέρνες, πορνεία, τα-

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

χυδακτυλουργοί, μικροί θίασοι κ.λπ.), ανάγκες νοσηλείας (ασθενείς, τραυματίες από συμπλοκές ή ατυχήματα κ.λπ.), πνευματικές επαφές με ιερείς και επισκέψεις-αφιερώματα σε εκκλησίες, ιδιαιτέρως οι προσκυνητές που ήταν σε μεγάλους αριθμούς. Επισημαίνεται ότι οι Ενετοί, καθολικοί όντες, δεν ήταν τόσο φανατικοί και εχθρικοί προς τους Ορθοδόξους, όπως ήταν οι Φράγκοι και με ελάχιστες εξαιρέσεις, επέτρεπαν και την ύπαρξη Ορθοδόξων Επισκόπων και πολλές φορές, μετά από καταγγελίες Ορθοδόξων κατοίκων, καθαιρούσαν τους διεφθαρμένους και κακούς Καθολικούς Επισκόπους. Όλα τα παραπάνω επέτρεψαν και βοήθησαν την περιοχή «Κορώνης-Μεθώνης», να εξελιχθεί σε μία ευημερούσα, ειρηνική και πολυπολιτισμική κοινωνία. Έτσι για 300 χρόνια, μέχρι το 1500 μ.Χ. που καταλήφθηκε από τους Τούρκους, η επιλεγμένη αυτή περιοχή είναι ένας παράδεισος στην ταραγμένη εκείνη εποχή και περιοχή της Ανατ. Μεσογείου. Με την παρακμή των Ενετών από τον 16ο αιώνα άρχισε και η σταδιακή παρακμή της περιοχής με διαδοχικές αλληλοκαταλήψεις πότε από Ενετούς και πότε από τους Τούρκους. Επισημαίνεται ότι από το 1463 μέχρι και το 1718, έγιναν επτά τουρκοενετικοί πόλεμοι. Η θαλάσσια Ενετική αυτοκρατορία βαθμιαία κατέρρεε και μαζί με την αυτοκρατορία κατέρρεε και η Στρατηγική αξία της «Κορώνης-Μεθώνης» που αξία και ρόλο είχε μόνο με το Στρατηγικό Δόγμα των Ενετών. Η μορφή, η φύση και το Στρατηγικό Δόγμα της Γαληνοτάτης δημιούργησαν, αξιοποίησαν και εκμεταλλεύτηκαν τη θέση της περιοχής «Κορώνης-Μεθώνης». Έτσι με την πτώση της Γαληνοτάτης αποδυναμώθηκε στρατηγικά η περιοχή αυτή. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η «επιλεγμένη» περιοχή «Κορώνης-Μεθώνης» ανέτειλε με τη Βενετία και έδυσε μαζί της. Πέθανε η «Γαληνοτάτη» και έκλεισαν οι «οφθαλμοί» της

ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑ

Το νέο χάσμα των γενεών ΠΩΣ ΘΑ ΑΥΞΗΘΟΥΝ ΟΙ ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΘΑ ΜΕΙΩΘΕΙ Η ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΜΨΗ Γράφει ο Steven Philip Kramer* Οι πληθυσμοί σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο γερνούν και συρρικνώνονται, με τρομερές συνέπειες. Ωστόσο, η κατάπτωση δεν είναι αναπόφευκτη. Ακόμα και στον βιομηχανοποιημένο κόσμο, οι κυβερνήσεις μπορούν να ενθαρρύνουν την τεκνοποίηση μέσω πολιτικών που επιτρέπουν στις γυναίκες να συμφιλιώσουν την εργασία με την οικογένεια. Στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, ο υψηλός ρυθμός γεννήσεων και η υψηλή θνησιμότητα είχαν την τάση να εξισορροπούνται. Η ισορροπία αυτή άρχισε να διαταράσσεται κατά τον 19ο αιώνα, όταν η βελτίωση της υγιεινής και της διατροφής επιμήκυναν τη διάρκεια ζωής. Ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε από το περίπου ένα δισεκατομμύριο που ήταν το 1800, σε επτά δισεκατομμύρια, που είναι σήμερα. Ενώ ο υπερπληθυσμός μαστίζει το μεγαλύτερο μέρος του αναπτυσσόμενου κόσμου, πολλές ανεπτυγμένες κοινωνίες υποφέρουν σήμερα από το αντίθετο πρόβλημα: ο ρυθμός γεννήσεων είναι τόσο χαμηλός, ώστε κάθε γενιά καθίσταται σαφώς μικρότερη από την προηγούμενη. Το μεγαλύτερο τμήμα της νότιας και της ανατολικής Ευρώπης, καθώς και η Αυστρία, η Γερμανία, η Ρωσία και οι ανεπτυγμένες χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας, σημειώνουν ανησυχητικά χαμηλούς δείκτες γονιμότητας, καθώς κατά μέσο όρο σε κάθε γυναίκα αντιστοιχεί λιγότερο από 1,5 παιδιά. Για παράδειγμα, ο συνολικός δείκτης γονιμότητας είναι 1,6 στη Ρωσία, 1,4 στην Πολωνία, και 1,2 στη Νότια Κορέα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ο δείκτης βρίσκεται στο 2,05, δηλαδή περίπου στο όριο ανανέωσης. Την ίδια ώρα που στις ανεπτυγμέ-

νες χώρες οι γυναίκες γεννούν λιγότερα παιδιά, το προσδόκιμο ζωής έχει φθάσει σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Ως αποτέλεσμα, ο δείκτης εξάρτησης (η αναλογία μεταξύ των ηλικιακά ικανών και των μη ικανών για εργασία ατόμων) γίνεται ολοένα δυσμενέστερος και προβλέπεται να επιδεινωθεί ακόμη περισσότερο. Σε πολλές χώρες, η ηλικιακή κατανομή θα πάρει κάποια μέρα τη μορφή της αντεστραμμένης πυραμίδας, της οποίας η φαρδιά βάση με τους ηλικιωμένους θα στρογγυλοκάθεται πάνω σε στενή κορυφή με τους νέους. Όταν θα έχουν λιγότερους οικονομικά ενεργούς ανθρώπους για να φορολογήσουν, οι κυβερνήσεις θα βρεθούν ενώπιον μερικών δυσάρεστων επιλογών: κατάργηση παροχών, αύξηση ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης, αύξηση της φορολογίας. Αυτό που θα κάνει τα πράγματα χειρότερα είναι το γεγονός ότι η οικονομική ανάπτυξη θα επιτυγχάνεται πολύ δυσκολότερα καθώς θα φθίνει η ηλικία των εργαζομένων μαζί με τον αριθμό τους. Οι γηράσκουσες κοινωνίες θα δυσκολευτούν να αντεπεξέλθουν σε μια εποχή γρήγορων τεχνολογικών αλλαγών, που απαιτεί εργαζομένους με ευελιξία. Τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων απειλούν όχι μόνο τη βιωσιμότητα των κρατών πρόνοιας στον ανεπτυγμένο κόσμο, αλλά ακόμη και την ίδια την επιβίωση των ανεπτυγμένων κρατών. Σε πολλά μέρη της Ευρώπης και της Ασίας, ο αποπληθυσμός είναι μια ρεαλιστική πιθανότητα. Οι χώρες σε αυτές τις περιοχές κινδυνεύουν να πέσουν σ’ αυτό που οι δημογράφοι απο-

καλούν «παγίδα της χαμηλής γονιμότητας», έναν φαύλο κύκλο όπου όλο και λιγότερες γυναίκες θα γεννούν όλο και λιγότερα παιδιά, πράγμα που θα οδηγεί σε μια επιταχυνόμενη σπείρα αποπληθυσμού. Σε ορισμένες χώρες, όπως η Αυστρία και η Γερμανία, είναι ίσως ήδη πολύ αργά: έρευνες δείχνουν ότι οι γυναίκες εκεί επιθυμούν έναν μέσο όρο τεκνοποίησης της τάξεως των 1,7 παιδιών μόνο, δηλαδή ένα ποσοστό πολύ κατώτερο από εκείνο που απαιτείται για να αποφευχθεί η συρρίκνωση του πληθυσμού, ενώ γεννούν κατά μέσο όρο 1,3 παιδιά. Μια υποκουλτούρα ατεκνίας έχει επίσης αναπτυχθεί σ’ αυτές τις χώρες, καθώς πολλοί είναι εκείνοι που επιλέγουν να μην κάνουν καθόλου παιδιά. Τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων μεταβάλλουν, επίσης, την ισορροπία στον παγκόσμιο πληθυσμό, με τις φτωχές χώρες να ξεπερνούν τις πιο πλούσιες. Ο πληθυσμός του Πακιστάν, για να αναφέρουμε μια μόνο αναπτυσσόμενη χώρα, αυξήθηκε από τα περίπου 50 εκατομμύρια το 1960 σε σχεδόν 190 εκατομμύρια σήμερα, ενώ ο γαλλικός πληθυσμός αυξήθηκε από 45 σε 65 εκατομμύρια κατά την ίδια περίοδο. Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε ένα μέλλον στο οποίο οι προηγμένες χώρες θα μοιάζουν σαν μικρά νησιά μέσα σε μια τριτοκοσμική θάλασσα. Από μια άποψη, το πληθυσμιακό χάσμα μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών μπορεί να διευρυνθεί τόσο, ώστε κάποιες ανεπτυγμένες χώρες θα χρειαστεί να δεχθούν μαζική εισροή μεταναστών για να καλύψουν τις ανάγκες τους σε εργατικό δυ-

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ναμικό. Όμως, αυτή η μαζική μετανάστευση πιθανόν να αποδειχθεί πολιτικά ανεπιθύμητη. Η μείωση του πληθυσμού δημιουργεί έναν σοβαρό κίνδυνο στον ανεπτυγμένο κόσμο. Εντούτοις, τίποτα δεν είναι αναπόφευκτο. Η ιστορία έχει δείξει ότι οι κυβερνήσεις έχουν τη δυνατότητα να αυξήσουν τα ποσοστά γεννήσεων κοντά στα επίπεδα ανανέωσης, αρκεί μόνο να υιοθετήσουν τις ενδεδειγμένες πολιτικές υπέρ των γεννήσεων. Αυτό σημαίνει να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις μιας υψηλής ποιότητας και οικονομικά προσιτής φροντίδας για το παιδί, προσφέροντας στις οικογένειες την οικονομική στήριξη και στις μητέρες τη δυνατότητα να συνεχίσουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία.

Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΣΤΗ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ

Εάν οι ανεπτυγμένες χώρες με χαμηλά ποσοστά γεννήσεων επιθυμούν να τα αυξήσουν, θα πρέπει να μελετήσουν όσα στο παρελθόν βοήθησαν άλλους με παρόμοιο πρόβλημα. Χώρες που δεν ασχολήθηκαν με την καταπολέμηση της ανισότητας των φύλων ή με την παροχή επαρκών κοινωνικών υπηρεσιών, όπως η Ιταλία και η Ιαπωνία, απέτυχαν να τονώσουν τον ρυθμό γεννήσεων. Όμως, άλλες χώρες, όπως η Γαλλία και η Σουηδία, επεξεργάστηκαν προνοητικές, ολοκληρωμένες και συνεπείς πολιτικές, χάρη στις οποίες -σε γενικές γραμμές και σε βάθος χρόνου- ανέτρεψαν την καθοδική πορεία στα ποσοστά γεννήσεων. *Ο STEVEN PHILIP KRAMER είναι Καθηγητής Υψηλής Στρατηγικής στη Βιομηχανική Σχολή των Ενόπλων Δυνάμεων, του Πανεπιστημίου Εθνικής Άμυνας των ΗΠΑ. Οι απόψεις του που εκφράζονται εδώ, είναι προσωπικές. 14

Η "διαθρωτική κατάρρ Γράφει ο Δημήτρης Α. Ιωάννου* Σύμφωνα με μία εξαιρετικά διαδεδομένη άποψη στην ελληνική κοινή γνώμη, η παρούσα κρίση της ελληνικής οικονομίας είναι προϊόν «λανθασμένης» οικονομικής πολιτικής, κυρίως κατά την περίοδο της τελευταίας τριετίας, και θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί εάν είχε εφαρμοσθεί ένα διαφορετικό πλέγμα μέτρων. Το άρθρο αυτό εξηγεί ότι η κεϋνσιανή πρόσληψη της οικονομίας, που υποτείνει την συγκεκριμένη πεποίθηση, είναι τελείως ακατάλληλη για την συγκεκριμένη περίπτωση. Η οικονομική κρίση της Ελλάδας δεν έχει «συγκυριακό» χαρακτήρα ώστε να είναι δυνατόν να θεραπευθεί βραχυπρόθεσμα με λύσεις του κεϋνσιανού συνταγολογίου. Είναι, δυστυχώς, μία κρίση «διαρθρωτικού» χαρακτήρα που επωάσθηκε επί μακρόν και, ως εκ τούτου, δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί παρά με μία αντίστοιχα μακρόπνοη πολιτική κλαδικής αναδιάρθρωσης και παραγωγικής ανάταξης. Όπως δείχνει η διεθνής εμπειρία (και παρουσιάζουν με πολύ γλαφυρό τρόπο οι Reinhart-Rogoff, όταν μία χώρα χρεοκοπεί, η απομείωση του χρέους (haircut) είναι τις περισσότερες φορές αναπόφευκτη. Πράγμα που συνεπάγεται απώλεια για τους πιστωτές. Στην περίπτωση, όμως της Ελλάδας το 2010 το πρόβλημα ήταν πιο σύνθετο. Τυχόν απώλειες των πιστωτών, δηλαδή κυρίως των ευρωπαϊκών τραπεζών, θα δημιουργούσαν κινδύνους οι οποίοι ήταν αδύνατον την συγκεκριμένη στιγμή να σταθμισθούν και να εκτιμηθούν σε όλες τους τις διαστάσεις, λαμβανομένων υπ’ όψιν τόσο της διεθνούς οικονομικής συγκυρίας όσο και του γεγονότος ότι η Ελλάδα ήταν μέλος μιας νομισματικής ένωσης, η οποία δεν δι-

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

έθετε μηχανισμούς αντιμετώπισης παρόμοιων κρίσεων. Ο κίνδυνος δεν ήταν απλά μία επιδείνωση της οικονομικής συγκυρίας αλλά η κατάρρευση της ίδιας της νομισματικής ένωσης. Υπό τις συνθήκες αυτές είναι απολύτως φυσικό η πολιτική που θα επιλεγεί να ιεραρχεί τους κινδύνους αναλόγως της σοβαρότητάς τους. Ο ισχυρισμός ότι οι Ευρωπαίοι και οι διεθνείς διασώστες της Ελλάδας, προκειμένου να μην υπάρξει «ύφεση», όφειλαν να επιλέξουν μία πολιτική η οποία θα είχε σαν στόχο να συνεχίσει η ελληνική οικονομία να συμπεριφέρεται ως μία οικονομία με ΑΕΠ 310 δισεκατομμυρίων ευρώ, (γιατί σε αυτό το επίπεδο την τοποθετούσε η τελική κατανάλωση των νοικοκυριών της ύψους 170 δισεκατομμυρίων ευρώ, την στιγμή που η πραγματική παραγωγική δυναμικότητά της δεν έφτανε ούτε τα 200), είναι ανεδαφικός. Πρώτον διότι, όπως είναι απολύτως φυσιολογικό, μέλημα των ξένων πιστωτών δεν ήταν η ευημερία των Ελλήνων πολιτών αλλά η διάσωση των δικών τους οικονομιών από τις επιπτώσεις της ελληνικής χρεοκοπίας. Και, δεύτερον, διότι και για όσους είχαν ως κύριο και αποκλειστικό μέλημά τους τα ελληνικά συμφέροντα, θα ήταν απολύτως παράλογο και καταστροφικό να υποστηρίξουν και να επιδιώξουν την συνέχιση της ίδιας ακριβώς πορείας που μέχρι την στιγμή εκείνη είχε ακολουθήσει η ελληνική οικονομία. Αυτό -ακόμη και αν ήταν εφικτό- θα σήμαινε ότι πολύ σύντομα όχι πλέον η ελληνική οικονομία αλλά η ελληνική κοινωνία συνολικά θα διαλυόταν στα εξ ων συνετέθη. Εάν πραγματικά θέλει κανείς να ασκήσει ουσιαστική κριτική στο σταθεροποιητικό πρόγραμμα της ελληνικής οικονομίας δεν μπορεί να κατηγορεί τον σχεδιασμό μείωσης των δημοσιονομικών ελλειμμάτων ανά ετήσια χρήση διότι αυτός ήταν μάλλον ήπιος και

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ευση" της ελληνικής οικονομίας ΤΙ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΕΙΧΕ ΓΙΝΕΙ, ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΚΑΜΨΗ

προοδευτικός και σε καθε περίπτωση προέκυπτε από την απλή αριθμητική, αφού κάθε άλλος –«οπισθοβαρής»- σχεδιασμός δεν θα εμπόδιζε το χρέος να αυξηθεί εκθετικά. Η κριτική θα έπρεπε να στραφεί στον τρόπο υλοποίησής του από ελληνικής πλευράς, όπου αντί να δοθεί βάρος στην μείωση των δαπανών δόθηκε βάρος στην αύξηση των εισπράξεων, εξ αιτίας τόσο της πρυτανεύουσας και γνωστής πολιτικής νοοτροπίας των πελατειακών σχέσεων όσο και εξ αιτίας της ψευδαισθήσεως ότι επρόκειτο για μία κρίση προσωρινού χαρακτήρα. Επίσης, όμως, η κριτική θα πρέπει να στραφεί και στις πολιτικές δυνάμεις εκείνες που εστράφησαν εναντίον του σταθεροποιητικού προγράμματος, είτε εάν επρόκειτο για «συστημικές», που διακρίθηκαν σε αερολογίες όπως τα περί διαχωρισμού «κυκλικού» και «διαρθρωτικού» ελλείμματος, είτε για «αντι-συστημικές», που διακρίθηκαν στα περί «συρρικνώσεως» του ΑΕΠ λόγω «συσταλτικής» πολιτικής. Και στις δύο περιπτώσεις, με την καταχρη-

στική επίκληση ή το ψευτο-επιστημονικό επίχρισμα μίας θεωρητικής αναφοράς στην κεϋνσιανή θεωρία, εκείνο που συνέβη ήταν να εμποδισθεί η κοινωνία να αντιληφθεί την αδήριτη αναγκαιότητα εφαρμογής και επιτυχίας του σταθεροποιητικού προγράμματος. Με παρόμοιο στρεψόδικο και δημαγωγικό τρόπο, συμβάλλοντας ακόμη περισσότερο στην εμπέδωση πεπλανημένων πεποιθήσεων στην κοινή γνώμη, χειρίστηκαν οι εγχώριοι εκπρόσωποι του αγοραίου κεϋνσιανισμού, σε όλες τις πλευρές του πολιτικού φάσματος, και το λανθασμένο από οικονομολογική άποψη θέμα των υποτιμημένων -υποτίθεται- δημοσιονομικών «πολλαπλασιαστών». *Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ Α. ΙΩΑΝΝΟΥ είναι και οικονομολόγος. Έχει δημοσιεύσει μελέτες για θέματα της ελληνικής και ευρωπαϊκής αγοράς εργασίας, καθώς και για θέματα νομισματικών σχέσεων και νομισματικής πολιτικής, εξωτερικού εμπορίου και διεθνών οικονομικών σχέσεων. Οι απόψεις που εκφράζονται εδώ είναι καθαρά προσωπικές.

Ο ισχυρισμός ότι οι Ευρωπαίοι και οι διεθνείς διασώστες της Ελλάδας, προκειμένου να μην υπάρξει «ύφεση», όφειλαν να επιλέξουν μία πολιτική η οποία θα είχε σαν στόχο να συνεχίσει η ελληνική οικονομία να συμπεριφέρεται ως μία οικονομία με ΑΕΠ 310 δισεκατομμυρίων ευρώ, (γιατί σε αυτό το επίπεδο την τοποθετούσε η τελική κατανάλωση των νοικοκυριών της ύψους 170 δισεκατομμυρίων ευρώ, την στιγμή που η πραγματική παραγωγική δυναμικότητά της δεν έφτανε ούτε τα 200), είναι ανεδαφικός.

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΔΙΕΘΝΗ ΘΕΜΑΤΑ

Του Γεωργίου Σέκερη Πρέσβη ε.τ.

Μετά υπερδεκαετή αδιατάρακτη σχεδόν κυριαρχία στην τουρκική πολιτική σκηνή, ο πρωθυπουργός Ερντογάν αντιμετωπίζει σοβαρή εσωτερική αμφισβήτηση. Η αντίληψη εν τούτοις ότι πρόκειται για «τέλος βασιλείας» ή και για «καθεστωτική ανατροπή» είναι τουλάχιστον πρόωρη και πιθανότατα ανακριβής. Ασφαλώς, οι λαϊκές εκδηλώσεις εκφράζουν τη δυσφορία σημαντικού τμήματος της τουρκικής κοινής γνώμης για ορισμένες από τις επιλογές, αλλά και για την «ηγεμονική» συμπεριφορά, του κ. Ερντογάν. Όλα όμως δείχνουν ότι ο τελευταίος αυτός εξακολουθεί να υποστηρίζεται από μια πλειοψηφική μερίδα του τουρκικού λαού – και ότι, εκτός απροόπτου, το κόμμα του θα επικρατήσει εκ νέου κατά τις δημοτικές εκλογές του επόμενου Μαρτίου. Ωστόσο, εάν περιορισθεί στο να αντιτάξει στους αμφισβητίες την αλαζονεία της εξουσίας, το πιθανότερο είναι ότι το ήδη διαγραφόμενο ρήγμα στο τουρκικό πολιτικό σώμα – σε γνωστό αμερικανικό περιοδικό διαπιστώνεται η ύπαρξη «δύο Τουρκιών» – i θα διευρυνθεί, με αρνητικές επιπτώσεις, τόσο στην προώθηση του κυβερνητικού του έργου, όσο και στην ευόδωση των διαφαινόμενων προεδρικών του φιλοδοξιών. Προ πενταετίας, με αφορμή την εκλογή του κ. Γκιουλ στην προεδρία της δημοκρατίας, ο Τούρκος πρωθυπουργός ενεπλάκη σε ένα κρίσιμο μπρα-ντε-φερ με το κεμαλικό στρατιωτικό κατεστημένο – και, απροσδόκητα για πολλούς, μεταξύ των οποίων και ο συντάκτης του παρόντος, εξήλθε νικητής κατά κράτος. Με την αποφασιστική εκείνη δοκιμασία να καταδεικνύει ότι ο κ. Ερντογάν και το υπ’ αυτόν Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης εξέφραζαν μια, εν πολλοίς σιωπηρά έως τότε, λαϊκή πλειοψηφία, συγκροτούμενη ως επί το πολύ από θιασώτες μιας μετριοπαθούς εκδοχής του πολιτικού Ισλάμ - μεταξύ των οποίων συγκατελέγετο και ο κορμός του επιχειρηματικού κόσμου που συνέβαλε στην εντυπωσιακή οικονομική ανάπτυξη της γείτονος κατά τα τελευταία έτη. Χάρις στην οποία ανάπτυξη η τουρκική οικονομία, σε περίοδο μάλιστα βαθιάς οικονομικής κρίσης στην κοινοτική Ευρώπη και όχι μόνο, ανεδείχθη στη δεκάτη εβδόμη

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

Τουρ κατά το μέγεθος θέση παγκοσμίως, με ένα ΑΕΠ $786 δισεκατομμυρίων, και δημόσιο χρέος και ανεργία μόλις 37% και 9.4 αντιστοίχως. ii Ωστόσο, η βαθμιαία διάβρωση του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους, παρά τις περί του αντιθέτου κυβερνητικές διαβεβαιώσεις · η αυταρχική αντιμετώπιση, όχι μόνο των εχθρικώς τοποθετημένων έναντι του πολιτικού Ισλάμ στρατιωτικών (βλ. δίκη Βαριοπούλας/Ergenekon), αλλά και πολλών επικριτικών της εξουσίας δημοσιογράφων · η αγνόηση των ιστορικο-θρησκευτικών ευαισθησιών των αποτελούντων το ένα δέκατο του τουρκικού πληθυσμού Αλεβιτών · και οι συχνά αντιφατικοί χειρισμοί του Κουρδικού, προκάλεσαν την αύξουσα δυσφορία πλειόνων κοινωνικών ομάδων. Όπως προκύπτει και από τη συμμετοχή στις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στοιχείων τόσο ετερόκλιτων, όσο οι προοδευτικοί ευρωπαϊστές, οι δεξιόστροφοι συντηρητικοί, οι ακραίοι εθνικιστές, οι μειονοτικοί Αλεβίτες και Κούρδοι, και οι πολιτικά περιθωριακοί μαρξιστές και αναρχικοί. Ένα δε από τα επακόλουθα της βίαιης, αρχικά τουλάχιστον, κυβερνητικής αντίδρασης στις εκδηλώσεις αυτές είναι η ενίσχυση του επικοινωνιακού οπλοστασίου του κατά τα άλλα αποδυναμωμένου – ελλείψει ηγεσίας ικανής να αντιπαραταχθεί αποτελεσματικά στον χαρισματικό Ερντογάν – κεμαλικού Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος· στο οποίο, κατά μία παράδοξη εναλλαγή θέσεων, προσφέρεται τώρα η ευκαιρία να καταγγείλει για αντιδημοκρατική νοοτροπία και συμπεριφορά τους πάλαι ποτέ θύματα της κεμαλικής κρατικής βίας και νυν κυβερνώντες ισλαμιστές. Πέραν όμως των εσωτερικών αυτών πολιτικών αντιπαραθέσεων και κυρίως της διελκυστίνδας μεταξύ κοσμικών και ισλαμιστών, οι πολιτικές τύχες του Τούρκου πρωθυπουργού, αλλά και η σταθερότητα του παρόντος τουρκικού καθεστώτος, είναι στενά συνυφασμένα και με το Κουρδικό και την τουρκική εξωτερική πολιτική. Και ως προς μεν το πρώτο, ο κ. Ερντογάν, αφού επιχεί-

ΔΙΕΘΝΗ ΘΕΜΑΤΑ

κικές αβεβαιότητες

Ο βίαιος, τρόπος με τον οποίο οι τουρκικές αρχές αντιμετώπισαν τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις είχε δυσμενέστατο για την εικόνα της τουρκικής ηγεσίας αντίκτυπο στη δυτική, και όλως ιδιαίτερα στην ευρωπαϊκή, κοινή γνώμη.

ρησε, με μερική μόνο επιτυχία, να πατάξει την κουρδική ανταρσία διά των όπλων, προήλθε σε ειρηνευτική συμφωνία με το ΡΚΚ, μέσω της οποίας εκτιμάται ότι, εκτός από την εξυπηρέτηση των εκλογικών του σκοπιμοτήτων, επιδιώκει : να ικανοποιήσει τον Στρατό, στο μέτρο κυρίως που προβλέπεται η αποχώρηση των Κούρδων ανταρτών από το τουρκικό έδαφος· να διευκολύνει την οικονομική και ιδιαίτατα την ενεργειακή συνεργασία με το Ιρακινό Κουρδιστάν – με το οποίο, κατά έγκυρες δημοσιογραφικές πληροφορίες, η Άγκυρα, αγνοώντας τις ενστάσεις της Βαγδάτης και της Ουάσιγκτον, έχει συνάψει κρυφή σχετική συμφωνία· iii και να δυσχεράνει την προσπάθεια του προέδρου Ασάντ να χρησιμοποιήσει τους Κούρδους της Συρίας ως μοχλό πίεσης στην αναμέτρησή του με τον - πρώην «φίλο» και τώρα ορκισμένο εχθρό του - Τούρκο ομόλογό του. Ο χρόνος θα δείξει κατά πόσον η κουρδική του αυτή πολιτική θα αποδώσει στον κ. Ερντογάν τα προσδοκώμενα. Σε ό,τι, εξ άλλου, αφορά στις σχέ-

σεις της Άγκυρας με τη Δύση, η σκληρή γραμμή, που, σε μια προσπάθεια αναβάθμισης του τουρκικού ρόλου στον μουσουλμανικό χώρο, ο Τούρκος ηγέτης εγκαινίασε τον Δεκέμβριο 2008 έναντι του Ισραήλ, έχει προκαλέσει, όπως έπρεπε να αναμένεται, την έντονη δυσαρέσκεια ισχυρών δυτικών - αμερικανικών ιδίως - κύκλων. Και ως εκ τούτου δεν αποκλείεται να αληθεύει σε κάποιο βαθμό ο ισχυρισμός του κ. Ερντογάν, ότι στις εναντίον του λαϊκές εκδηλώσεις αναμίχθηκε και ξένος – ανάγνωθι δυτικός - δάκτυλος. Όμως, η Αραβική Άνοιξη και ιδίως η συριακή της συνιστώσα έχουν καταστήσει εκ νέου προφανή την κρίσιμη σημασία του τουρκικού παράγοντα για την προώθηση της όποιας δυτικής πολιτικής στον μεσανατολικό χώρο · και συνεπώς το πιθανότερο είναι, οι μεγάλες δυτικές πρωτεύουσες, παρά τις όποιες επιφυλάξεις τους για συγκεκριμένες επιλογές της Άγκυρας, να απεύχονται την αποσταθεροποίηση του Τούρκου στρατηγικού τους συμμάχου. Ο βίαιος, ωστόσο, τρόπος με τον

οποίο οι τουρκικές αρχές αντιμετώπισαν τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις είχε δυσμενέστατο για την εικόνα της τουρκικής ηγεσίας αντίκτυπο στη δυτική, και όλως ιδιαίτερα στην ευρωπαϊκή, κοινή γνώμη. Το διατυμπανιζόμενο από πολλούς ως «τουρκικό μοντέλο» για τον μουσουλμανικό κόσμο - ο αρμονικός δηλαδή συγκερασμός του πολιτικού Ισλάμ με τη λειτουργία γνήσιων δημοκρατικών θεσμών κατά το πρότυπο, υποτίθεται, της ευρωπαϊκής Χριστιανοδημοκρατίας - υπέστη δεινό επικοινωνιακό πλήγμα. Ενώ η αβεβαιότητα περί την κοινοτική ένταξη της γείτονος επετάθη έτι περαιτέρω · με όσους κοινοτικούς εταίρους την απεύχονται την ένταξη αυτή να αντλούν από τα διαδραματιζόμενα στη γείτονα πρόσθετα επιχειρήματα για να την αποκλείσουν. Μια τελευταία επισήμανση σχετική με τα ελληνικά συμφέροντα: Οι τρέχουσες εσωτερικές τουρκικές διεργασίες, στο μέτρο που επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά την τουρκική ισχύ και τη διεθνή επιρροή του τουρκικού παράγοντα και ειδικότερα τις σχέσεις της Άγκυρας με τη Δύση, παρουσιάζουν για τη χώρα μας προφανές, πλην έμμεσο, ενδιαφέρον. Ευθεία επίδρασή τους στα υπό ευρεία έννοια Ελληνοτουρκικά δεν φαίνεται πιθανή. Ας μη μας διαφεύγει άλλωστε, ότι και μετά την οιονεί επαναστατική μετάβαση από το κεμαλικό καθεστώς στη ισλαμική διακυβέρνηση οι θέσεις της Άγκυρας για το Αιγαίο και το Κυπριακό παρέμειναν ουσιαστικά αμετάβλητες. I

Steven A. Cook, The Strong Man at his

Weakest, Foreign Policy, 20-6-2013 II

Ilan Berman, Turkey’s Kurdish Arithmetic,

Forbes, 29-5-2013 III

Daniel Dombey, Turkey agrees energy deal

with Kurdish north Iraq, Financial Times, 13-52013

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Η δράση του Ελληνικού Ιππικού στην Εποποιΐα 1940-41 Γράφει ο Νοταρίδης Χρήστος Ταξίαρχος ε.α. ΜΕΡΟΣ 2Ο (συνέχεια από το προηγούμενο)

Η Δράση της Μεραρχίας Ιππικού κατά των Γερμανών Η Μεραρχία Ιππικού ενισχύθηκε με την επιστροφή της Έφιππης Μοίρας Πυροβολικού και της Έφιππης Μοίρας Πολυβόλων. Αναφέρει η Εκθεση Πεπραγμένων για την περίοδο αυτή : «...οι άνδρες επανέκτησαν την σωματικήν των ισχύν ταχύτατα χάρις εις το ακμαιότατον ηθικόν όπερ πάντες ούτοι είχον και την παρασχεθείσαν ανάπαυσιν και καλήν τροφήν». Στις 18 Φεβρουαρίου 1941 το Γενικό Στρατηγείο διέταξε την μετακίνηση της Μεραρχίας Ιππικού και μεταστάθμευση στην περιοχή Κορυτσάς (Μπιτίνσκα), υπό το Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας (ΤΣΔΜ) με διοικητή τον Αντιστράτηγο Τσολάκογλου. Η μετακίνηση υλοποιήθηκε με νυκτερινές πορείες, με μεγάλη ταλαιπωρία λόγω ψύχους και ολοκληρώθηκε στις 27 Φεβρουαρίου. Η αμυντική οργάνωση και ανασυγκρότηση συνεχίστηκε μέχρι την 22 Μαρτίου. Την 23 Μαρτίου, το ΤΣΔΜ διέταξε την Μεραρχία Ιππικού να καλύψει αμυντικά τη τοποθεσία Υψ. 924-οδός Πόγραδετς-σύνορα Γιουγκοσλαβίας, νοτίως της λίμνης Οχρίδας και εκεί παρέμεινε μέχρι τις 6 Απριλίου. Ο Μουσολίνι, προκειμένου να σώσει το γόητρο του, πριν εκδηλωθεί η εκστρατεία των Γερμανών στα Βαλκάνια, άρχισε να σχεδιάζει νέα επίθεση. Η ανοιξιάτικη ιταλική επίθεση «PRIMA VERA» εκδηλώθηκε την 9 18

Μαρτίου με ιδιαίτερη σφοδρότητα , αλλά το Β’ Σώμα Στρατού και ειδικά η «σιδηρά» Ιη Μεραρχία, στον τομέα της οποίας εκδηλώθηκε η κύρια προσπάθεια των Ιταλών, ήταν άρτια προετοιμασμένες και με αναπτερωμένο το ηθικό, ώστε απέκρουσαν αποτελεσματικά την εχθρική επίθεση. Στις 29 Ιανουαρίου απεβίωσε ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς, μετά απο σύντομη ασθένεια και τον διαδέχθηκε ο Υπουργός Πρόνοιας, τραπεζικός Αλέξανδρος Κορυζής. Παρά την ένταση που δημιουργήθηκε στις διαδοχικές συσκέψεις με τους Βρετανούς, ο Κορυζής τελικά αποδέχθηκε τις ελλιπέστατες συμμαχικές ενισχύσεις, για τις οποίες ο Μεταξάς δίσταζε. Στις 13 Δεκεμβρίου 1940 ο Χίτλερ είχε εκδόσει την υπ. αριθμόν 20 Ειδική Οδηγία1 του για τη προπαρασκευή του σχεδίου εισβολής-κατάληψης Σερβίας και Ελλάδας με την ονομασία «ΜΑΡΙΤΑ». Αυτό αρχικά προέβλεπε μόνον την κατάληψη της βόρειας ακτής του Αιγαίου, μέχρι τη περιοχή του Ολύμπου. Ομως, την 27 Μαρτίου 1941, με την αποτυχία της εαρινής επίθεσης των Ιταλών, το πραξικόπημα στη Γιουγκοσλαβία και την άφιξη των συμμαχικών ενισχύσεων στην Ελλάδα, αποφάσισε σε σύσκεψη στο Βερολίνο2 την ταυτόχρονη επίθεση κατά των δύο χωρών και κατάληψη ολόκληρης της Ελλάδας, ώστε να κάνει πλήρη εκκαθάριση των συμμάχων, τροποποιώντας όμως το αρχικό σχέδιο «ΜΑΡΙΤΑ». Τις παραμονές της γερμανικής επίθεσης, η Μεραρχία Ιππικού, παρά την επιθετική φύση της, ενεργούσε αμυντικά ως Σχηματισμός ΠΖ και εγκαταστάθηκε αμυντικά στην περιοχή νοτιοδυτικά του Πόγραδετς (με έδρα το Ζεμπλάκ) στο αριστερό πλευ-

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

ρό της ΧΙΙΙ Μεραρχίας. Η εξέλιξη της καταστάσεως στη Γιουγκοσλαβία, λόγω της ραγδαίας γερμανικής προέλασης, δημιουργούσε σοβαρό κίνδυνο για τα μέτωπα στην Αλβανία και την κεντρική Μακεδονία. Το Γενικό Στρατηγείο αποφάσισε να μετατοπίσει την αμυντική διάταξη, ώστε να καλύψει επαρκώς το διάδρομο από τη λίμνη Μεγάλη Πρέσπα μέχρι τη Βεύη, αναδιατάσσοντας τις Ελληνικές και τις Συμμαχικές δυνάμεις. Την 6 Απριλίου οι Γερμανοί προσέβαλαν την Γραμμή «ΜΕΤΑΞΑ». Στις 7 Απριλίου το Γενικό Στρατηγείο διέταξε μετακίνηση της Μεραρχίας Ιππικού, με αποστολή να καλύψει τα νώτα του ΤΣΔΜ και το διαγραφόμενο κενό της συμμαχικής άμυνας λόγω της κατάρρευσης των Γιουγκοσλάβων. Η απόφραξη του διάκενου μεταξύ της περιοχής Κλειδί – Βευη και της λίμνης Μεγάλης Πρέσπας ανετέθη στην Μεραρχία Ιππικού. Η εντολή ήταν να αμυνθεί κατά μηκος της κορυφογραμμής του όρους Βέρνον απο Νυμφαίον μέχρι περιοχή Λαιμός (κοντά στη Μεγάλη Πρέσπα), να συνδεθεί στα δεξιά της με τους Βρετανούς στο Κλειδί – Βεύη και ως κυρία προσπάθεια να εξασφαλίσει την δίοδο Πισσοδερίου, επί της οδού Φλώρινα – Κορυτσά. Επειδή η αριστερά πτέρυγα του Συγκροτήματος Μακέυ της 6ης Αυστραλιανής Μεραρχίας δεν έφθανε να επεκταθεί τόσο μακρυά όσο το Νυμφαίο, διετέθει υπο διοίκηση της Μεραρχίας Ιππικού η 21η Ταξιαρχία Πεζικού (δηλ. ενα Σύνταγμα Πεζικού). Η Μεραρχία Ιππικού με σύντονες πορείες, κάτω απο πολύ άσχημες καιρικές συνθήκες (ομίχλη, βροχή, χιόνι)3 κινήθηκε με το μέγιστο των δυνάμεων της στο δύσβατο όρος Βαρνούς, δυτικά της Φλώρινας. Δεν πρόλαβε

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

όμως να καλύψει την πόλη, αφού οι Γερμανοί, προελαύνοντας γρήγορα μέσα στο ελληνικό έδαφος από τις βόρειες οδεύσεις Μοναστηρίου Φλώρινας, τις μεσημβρινές ώρες της 10ης Απριλίου, κατέλαβαν την πόλη. Οι δυνάμεις τους ήταν η επίλεκτη 1η Μηχανοκίνητη Ταξιαρχία των «SS» με τίτλο «Σωματοφυλακή Αδόλφος Χίτλερ» (Leibstandarte Adolf Hitler: LSSAH) με διοικητή τον Στρατηγό Zep Dietrich, δυνάμεως 9.000 ανδρών, που είχε διακριθεί στη κατάληψη της Πολωνίας και της Γαλλίας και η 73η Μεραρχία Πεζικού. Η Μεραρχία Ιππικού κατάφερε να εγκατασταθεί στους πρόποδες των βουνών γύρω απο την Φλώρινα και

να αναπτύξει όλες τις Μονάδες της, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που της διατέθηκαν ως ενισχύσεις, με την 21 Ταξιαρχία Πεζικού στην περιοχή Νυμφαίου, συνδεθείσα έτσι με την τοποθεσία Κλειδίου. Αναφέρει4 ο Heinz Richter στο βιβλίο του οτι ο Στρατηγός Ουίλσον στις 9 Απριλίου διέταξε υποχώρηση των δυνάμεων του σε νέα γραμμή αμύνης, δικαιολογούμενος : «...Η Μεραρχία Ιππικού ήταν ακροβολισμένη σε μεγάλη έκταση και δεν υπήρχαν παρά μερικές περίπολοι μεταξύ αυτής και των δυνάμεων στην Αλβανία». Η Μεραρχία Ιππικού διέθετε το 1ο Σύνταγμα Ιππικού ως εφεδρεία στο χωριό Τρίγωνο και το 3ο ενισχυμένο

στο Πισοδέρι, μια έφιππη Μοίρα πολυβόλων και Λόχο Διαβιβάσεων. Με αυτή τη διάταξη, στο αριστερό των Νεοζηλανδών, η Μεραρχία Ιππικού έφρασσε τον μοναδικό δρόμο που οδηγούσε από την Φλώρινα μέσω Πισοδερίου στο Βατοχώρι (υψόμετρο 1400μ., στην κορυφή ορεινής διάβασης), όπου διακλαδίζονταν αφενός προς Κρυσταλλοπηγή (συνοριακό φυλάκιο εισόδου στην Αλβανία) και μετά για Κορυτσά, στα νώτα του μαχόμενου ΤΣΔΜ, και αφετέρου για Καστοριά. Ομως, η κατάσταση επηρεαζόταν απο τις εξελίξεις στα βορειοανατολικά σύνορα της Ελλάδος. Τα γερμανικά επίλεκτα τμήματα έλαβαν επαφή με τα αμυνόμενα τμήματα της Μεραρχίας Ιππικού από την πρώτη κιόλας ημέρα (10 Απριλίου). Το βράδυ οι Γερμανοί προσπάθησαν πάλι, με υποστήριξη πυροβολικού και όλμων, αλλά μετά τρίωρη μάχη, απέτυχαν πάλι, αφού προσέκρουσαν στην αποφασιστική αντίσταση της Μεραρχίας. Τις δύσκολες εκείνες ημέρες η μικρή αυτή επιτυχία τόνωσε το ηθικό των Ελλήνων. Την 11 Απριλίου, τμήματα της 73ης Γερμανικής Μεραρχίας εξορμώντας από την πόλη της Φλώρινας κατευθύνθηκαν δυτικά. Πλησιάζοντας τις ελληνικές γραμμές βλήθηκαν από τους ιππείς που είχαν αφιππεύσει και μάχονταν ως πεζοί και από το πυροβολικό της Μεραρχίας Ιππικού. Η σύγκρουση γενικεύτηκε όταν οι Γερμανοί αναπτύχθηκαν και ανταπέδωσαν τα πυρά. Οι εύστοχες βολές των πυροβολητών και η δυσκολία των Γερμανών να κινηθούν πάνω στα υψώματα, δημιούργησαν γρήγορα άσχημες συνθήκες για τους επιτιθέμενους. Επειδή οι τελευταίοι δεν πέτυχαν κάποια πρόοδο ανεπτυγμένοι σε δύσβατα και άγνωστα μέρη, διέπραξαν το σφάλμα να επικεντρώσουν την προσπάθεια τους σε μια μετωπική έφοδο πεζοπόρων τμημάτων κατά μήκος του δρόμου, ο οποίος όμως βρισκόταν κάτω από τα πυρά προπαρασκευής του ελληνικού πυροβολικού. Οι Γερμανοί

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ αδυνατώντας να χρησιμοποιήσουν τα άρματα και τα τεθωρακισμένα οχήματα τους, βλέποντας την ελληνική κυκλωτική κίνηση και ευρισκόμενοι υπό το βάρος των αυξανόμενων απωλειών άρχιζαν να κλονίζονται. Οι θαρραλέοι ιππείς που είχαν αφιππεύσει, πολεμώντας με τις αραβίδες και τα λίγα πολυβόλα τους, με την περιορισμένη αλλά επιτυχή υποστήριξη κατάλληλα ταγμένου Πυροβολικού, επέτυχαν να αναχαιτίσουν την επίθεση του εχθρικού Πεζικού. Οι Γερμανοί αντιλήφθηκαν το μάταιο των προσπαθειών και αναδιπλώθηκαν. Σύντομα οι οπισθοχωρούντες Γερμανοί, καταδιωκόμενοι από τους ιππείς του Στανωτά, τράπηκαν σε φυγή! Αναφέρει στο βιβλίο5 του ο Heinz Richter: «...Η προφυλακή της επίλεκτης Μονάδας SS Σωματοφυλακή Αδόλφος Χίτλερ προσπάθησε να προελάσει προς την ορεινή διάβαση Πισοδερίου, αποκρούστηκε όμως απο Μονάδες της ελληνικής Μεραρχίας Ιππικού...». Η σημασία της ελληνικής επιτυχίας στο Πισοδέρι ήταν πολύ μεγάλη, γιατί αν οι Γερμανοί είχαν περάσει την 11 Απριλίου θα απέκοπταν την οδό οπισθοχώρησης του ΤΣΔΜ και συνεπώς θα είχαν πετύχει σε συντομότερο χρόνο το διαχωρισμό των ελληνικών απο τις συμμαχικές δυνάμεις, επισπεύδοντας το τελικό αποτέλεσμα. Τη νύχτα 11/12 Απριλίου οι καιρικές συνθήκες χειροτέρεψαν και κάτω απο έντονη χιονόπτωση το Γενικό Στρατηγείο διέταξε την σύμπτυξη των ελληνικών δυνάμεων, ενώ η Μεραρχία Ιππικού διατάχθηκε να κρατήσει τις θέσεις της, ώστε να καλύψει την κίνηση των ΧΙΙΙ, ΙΧ και Χ Μεραρχιών κατά την σύμπτυξη τους. Ο Στανωτάς διέταξε το 1ο Σύνταγμα Ιππικού να κινηθεί επιθετικά και να ελέγξει την οδό Φλώρινα-Πισοδέρι. Γερμανοί, φορώντας κάπες βοσκών, έστησαν ενέδρες και σε κάποιες περιπτώσεις έπιασαν αιχμαλώτους6. Νωρίτερα, είχαν ντυθεί με ελληνικές στολές με αποτέλεσμα να συλλάβουν αρκετούς Βρετανούς αιχμαλώτους 20

Αναγνωρίζει η «άλλη πλευρά» τις ελληνικές επιτυχίες. Αναφέρει ο Richter 7: «Η 12η Απριλίου ήταν η πιο αποφασιστική ημέρα για την επιχείρηση Λάμψις (εννοεί την συμμαχική ενίσχυση της Ελλάδος) και την επιχείρηση Μαρίτα... Η ελληνική Μεραρχία Ιππικού, που υπεράσπιζε τις θέσεις στο Βέρνον, απο τις Πρέσπες μέχρι την Κλεισούρα, αμυνόταν με τόσο πείσμα, που η διάβαση στο Πισοδέρι δεν έπεσε παρά μονάχα στις 14 Απριλίου...». Το βράδυ 12/13 αρχισε η σύμπτυξη των Συμμάχων, αλλά όπως αναφέρει στο βιβλίο του ο Richter8 : «…ο διοικητής της ελληνικής Μεραρχίας Ιππικού δεν είχε ειδοποιηθεί για τη διαταγή υποχωρήσεως του Βρετανού Μακέυ προς το Αυστραλιανό τάγμα στη δεξιά πτέρυγα της 21ης Ταξιαρχίας». Οπως αναφέρεται9 στην «Επίτομη Ιστορία του ΕλληνοΙταλικού και ΕλληνοΓερμανικού Πολέμου» της ΔΙΣ/ΓΕΣ, η απόφαση του Στρατηγού Ουίλσον να διατάξει υποχώρηση στις Θερμοπύλες, ήταν εσπευσμένη, αφού το σώμα των ANZAC δεν είχε έρθει ακόμα σε σοβαρή επαφή με τους Γερμανούς, οι δε ελληνικές δυνάμεις διατηρούσαν τις θέσεις τους. Απο την άλλη πλευρά όμως, με αυτή την ενέργεια ο Ουίλσον πέτυχε να διασώσει το μεγαλύτερο μέρος του εκστρατευτικού σώματος των Συμμάχων. Στις 14 Απριλίου, Μεγάλη Δευτέρα, τμήματα της επίλεκτης Μηχανοκίνητης Ταξιαρχίας SS (LSSAH) ανέτρεψαν την γενναία αντίσταση της ΧΧ Μεραρχίας Πεζικού και κατέλαβαν τη διάβαση της Κλεισούρας. Μόλις πληροφορήθηκε την απώλεια της Κλεισούρας, ο Στανωτάς επέσπευσε τη σύμπτυξη της Μεραρχίας Ιππικού και προσπάθησε να φράξει την δίοδο Φωτεινής ανατολικά της λίμνης Καστοριάς και να ενισχύσει τις δυνάμεις της ΧΙΙΙ Μεραρχίας Πεζικού. Ομως, τις πρώτες πρωινές ώρες της 15ης Απριλίου τα μηχανοκίνητα τμήματα της Ομάδας Αναγνωρίσεως της LSSAH μπήκαν στην πεδιάδα της Κα-

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

στοριάς. Το ΤΣΔΜ διέταξε την Μεραρχία Ιππικού να διαθέσει το συντομότερο δυνατό τμήματα της στη βόρεια όχθη της λίμνης Καστοριάς, στη διάβαση (μεταξύ Βιτσίου και λίμνης) της Φωτεινής, προκειμένου να καλύψει την πόλη από τα βόρεια. Ο Στανωτάς εκτιμώντας ορθά την αδράνεια της 73ης Γερμανικής Μεραρχίας έστειλε τμήματα ιππικού και πυροβολικού προς τις νότιες προσβάσεις του Βιτσίου. Αυτά μετακινήθηκαν γρήγορα δια μέσου ορεινών δρομολογίων και το πρωί της 15ης Απριλίου ήδη βρίσκονταν στις νέες θέσεις τους, ανατολικά του χωριού Απόσκεπος, καλύπτοντας τη διάβαση Φωτεινής. Οπως γράφει ο Κ. Παπαδημητρίου, στις 15 Απριλίου διεξήχθη στη πεδινή περιοχή της Καστοριάς η μοναδική μάχη εκ συναντήσεως του Ελληνογερμανικού πολέμου10. Οι συγκρούσεις πραγματοποιήθηκαν σε δύο διακριτά σημεία, στην περιοχή νότια της λίμνης και δυτικά του Αργους Ορεστικού όπου εκδηλώθηκε και η κύρια προσπάθεια των Γερμανών και στην περιοχή της διάβασης, όπου οι τελευταίοι εκδήλωσαν δευτερεύουσα επιθετική ενέργεια. Ο Στανωτάς, αποκομμένος απο το ΤΣΔΜ, είχε συνεννοηθεί με τον διοικητή της ΧΙΙΙ Μεραρχίας να αναλάβει την άμυνα βορείως της λίμνης και η ΧΙΙΙ Μεραρχία νοτίως11. Στη διάβαση της Φωτεινής τα τμήματα της Μεραρχίας Ιππικού, με υψηλό ηθικό από την προηγούμενη επιτυχία τους στο Πισοδέρι, που δεν κάμφθηκε από τους συνεχείς αεροπορικούς βομβαρδισμούς, πολέμησαν με θάρρος και πείσμα αποκρούοντας διαδοχικές εχθρικές εφόδους μονάδων Πεζικού και Τεθωρακισμένων. Ολοκλήρωσαν την ημέρα παραμένοντας κύριοι του πεδίου της μάχης, μη επιτρέποντας στα τμήματα της επίλεκτης γερμανικής Ταξιαρχίας να επιτύχουν τους σκοπούς τους. Η Καστοριά όμως, παρά την γενναία αντίσταση των ανδρών της ΧΙΙΙ Μεραρχίας, κατελήφθη το σούρουπο της ίδιας ημέ-

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ρας από τα νότια. Η εξέλιξη αυτή και η απώλεια της μοναδικής οδού Αργος Ορεστικό – Νεάπολις, ανάγκασε τη νικηφόρα Μεραρχία Ιππικού, όπως και το σύνολο του ΤΣΔΜ, σε πλήρη αναδίπλωση στους ορεινούς όγκους αρχικά του Τρικλάριου (μεταξύ Καστοριάς και Φλώρινας) και μετά της Πίνδου. Στις 16 Απριλίου ο Αρχιστράτηγος Παπάγος συναντηθηκε με τον διοικητή των συμμαχικών ενισχύσεων Στρατηγό Ουίλσον έξω απο τη Λαμία και αποφασίστηκε η αναδιάταξη των συμμαχικών δυνάμεων προκειμένου να προτάξουν άμυνα στις Θερμοπύλες. Εν τω μεταξύ, η Μεραρχία Ιππικού, ενεργώντας σύμπτυξη όπως είχε διαταχθεί, συγκεντρώθηκε στο Σκαλοχώρι. Εκεί έγινε σύσκεψη του Στανωτά με τους διοικητές των ΧΙ και ΧΙΙΙ Μεραρχιών και καθορίστηκαν τα δρομολόγια συμπτύξεως τους με κατεύθυνση προς Μέτσοβο. Στις 17 Απριλίου η Μεραρχία Ιππικού διανυκτέρευσε στη περιοχή Κορυφής και τις επόμενες δύο νύχτες στο Πολυνέρι και στη Κρανιά. Στις 20 Απριλίου 1941, Κυριακή του Πάσχα, η Μεραρχία Ιππικού συνέχισε την κίνηση προς Μέτσοβο με τάξη, χωρίς να παρουσιασθεί κανένα κρούσμα απειθαρχίας. Στις 13:30 της ίδιας ημέρας ο Στανωτάς έφθασε στο Προφήτη Ηλία Μετσόβου και εκεί συμπτωματικά πληροφορήθηκε12 απο ένα Ταγματάρχη της ΧΙ Μεραρχίας οτι διεξάγοντο διαπραγματεύσεις για να υπογραφεί πρωτόκολλο ανακωχής13 μεταξύ του αντιστρατήγου Τσολάκογλου και του στρατηγού Ζεπ Ντήτριχ, διοικητή της LSSAH, στο χωριό Βοτονόσι του Μετσόβου. Η πρωτοβουλία αυτή του Τσολάκογλου χαρακτηρίσθηκε από τον Παπάγο ως «στάσις» και με τηλεγράφημα του ζήτησε να αντικατασταθεί. Την 21 Απριλίου ο Τσολάκογλου υπέγραψε ένα άλλο πρωτόκολλο, διαφορετικό, με δυσμενέστερους όρους, που έδινε σημαντικά δικαιώματα στους Ιταλούς. Την επομένη, έγινε νέα παρασπονδία των

Η μάχη της Καστοριάς (χάρτης της ΔΙΣ/ΓΕΣ) Γερμανών, που αξίωναν την αποστολή Ελλήνων κηρύκων στους Ιταλούς, για να γίνει ξεχωριστή ανακωχή. Ετσι, στις 23 Απριλίου ο Τσολάκογλου υπέγραψε στη Θεσσαλονίκη το τρίτο και οριστικό πρωτόκολλο συνθηκολόγησης, με τον Γερμανό Στρατάρχη Γιόντλ και τον Ιταλό στρατηγό Φερρέρο. Την ίδια μέρα, παραιτήθηκε ο Παπάγος και αναχώρησε για την Κρήτη ο Βασιλεύς και η Κυβέρνηση. Στις 24/25 Απριλίου η Μεραρχία Ιππικού κινήθηκε συντεταγμένη μέχρι Ορθοβούνι, 20 χλμ βορειοδυτικά της Καλαμπάκας, αποθήκευσε εκεί τον οπλισμό14 και ομαδοποίησε τους άνδρες ανά τόπο διαμονής, έθεσε επί κεφαλής ομάδων κατάλληλους αξιωματικούς, τους χορήγησε τρόφιμα και τους αποδέσμευσε με προσωρινά απολυτήρια για τις πατρίδες τους. Ο ίδιος ο Στανωτάς αναχώρησε τελευταίος, αφού είχε βεβαιωθεί οτι οι άνδρες του είχαν εξασφαλιστεί. Η νικηφόρος Μεραρχία Ιππικού αναγκάστηκε να αυτοδιαλυθεί, αφού αντιμετώπισε τις καλύτερες μονάδες του Ιταλικού και του Γερμανικού στρατού, χωρίς να έχει υποστεί καμία ήττα στο πεδίο της μάχης. H απόφαση του Χίτλερ για την κατάληψη ολόκληρης της Ελλάδας και η καθυστέρηση που συνεπάγετο, είχε καταστρεπτικές συνέπειες στην

εκτέλεση του Σχεδίου «ΜΠΑΡΜΠΑΡΟΣΑ», την εκστρατεία στη Ρωσία. Οι δυνάμεις που χρησιμοποιήθηκαν για το τροποποιημένο Σχέδιο «ΜΑΡΙΤΑ» δεν ήταν διαθέσιμες έγκαιρα για την Ρωσία. Η μη έγκαιρη κατάληψη της πρωτεύουσας της Ρωσίας ήταν ο αποφασιστικός παράγων για την έκβαση της εκστρατείας και την τελική ήττα των Γερμανών. Η ΔΙΣ/ΓΕΣ, προβάλλοντας την συμβολή των αγωνιστών της Ελλάδας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εξέδωσε το 2009 ένα σύγγραμμα, που θεμελιώνει λεπτομερώς την ιστορική άποψη οτι η ηρωική άμυνα των Ελλήνων στη Πίνδο και στη Κρήτη, με την προκληθείσα καθυστέρηση λόγω αποσυντονισμού της «ΜΑΡΙΤΑ» με το «ΜΠΑΡΜΠΑΡΟΣΑ», συνετέλεσαν στην απώλεια του Ανατολικού Μετώπου και τελικά στην ήττα του Αξονα. Μετά την επιστροφή του απο το μέτωπο στην Αθήνα, ο Στρατηγός Στανωτάς αρνήθηκε να υπηρετήσει τις κατοχικές κυβερνήσεις, ούτε να αναλάβει οποιαδήποτε καθήκοντα στο κατοχικό καθεστώς. Στη συνέχεια, ασχολήθηκε με την καταγραφή των γεγονότων και τη σύνταξη της Εκθέσεως Πεπραγμένων της Μεραρχίας Ιππικού και των Εκθέσεων Πολεμικής Δράσεως των στελεχών της. Το Φεβρουάριο του 1943 διέφυγε στη Μέση Ανατολή. Ιδιαίτερη μνεία έκανε πάντοτε στις γυναίκες της Πίνδου. Κάθε φορά που του εζητείτο να μιλήσει για τον αγώνα κατά των Ιταλών, τόνιζε τη συμβολή των απλών γυναικών των χωριών της Ηπείρου, που αντί να κρυφτούν και να προσπαθήσουν να απομακρυνθούν απο τις περιοχές των μαχών, παρέμειναν εκεί, ενίσχυαν και υποστήριζαν τη Μεραρχία, μεταφέροντας εφόδια και πυρομαχικά σε αποκρημνες θέσεις από δύσβατα δρομολόγια. Η συνέχεια στο επόμενο τεύχος

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Το Καστελόριζο από την αρχαιότητα έως σήμερα Γράφουν οι Σπυροπούλου Βάσω και Κονιώτη Μαρία

1. Φυσικός χώρος – περιβάλλον

Το Καστελόριζο ή Μεγίστη βρίσκεται στο μέσο των παραλίων της Λυκίας, από την οποία απέχει 6,5 χλμ., και 135 χλμ. από τη Ρόδο, αποτελώντας το ανατολικότερο άκρο της Ελλάδας. Πρόκειται για έναν άγονο και άνυδρο βράχο, στα ΒΔ του οποίου είναι χτισμένος ο ομώνυμος και μοναδικός οικισμός. Το Καστελόριζο, παρά την έλλειψη πηγών, έχει χαρακτηριστεί «βιολογικός παράδεισος», η οικολογική ισορροπία του οποίου παραμένει αδιατάρακτη. Η πανίδα του νησιού παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον με μεγάλη ποικιλία αμφίβιων, ερπετών, εντόμων, πτηνών, ψαριών, ανάμεσα στα οποία η μεσογειακή φώκια monachus monachus, καθώς και ένα σπάνιο είδος αμφίβιου ουροδελούς, του mertensiella luscani, που έχει κηρυχθεί προστατευόμενο είδος. Το νησί έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000.

2. Ιστορία

2. 1. Προϊστορία – Αρχαιότητα Λόγω της απομόνωσής του Καστελόριζου από τα υπόλοιπα νησιά των Δωδεκανήσων, η ιστορική του πορεία υπήρξε ανεξάρτητη. Ευρήματα δηλώνουν την κατοίκηση του νησιού ήδη από τους Νεολιθικούς χρόνους, ενώ στη διάρκεια της Μυκηναϊκής και Μινωικής εποχής θεωρείται ότι είχε καταστεί «εμπορείον» της Κρήτης, αναπτύσσοντας εμπορικές σχέσεις με τους Μινωίτες. Αντίστοιχα, το λιμάνι αποτελούσε ενδιάμεσο σταθμό στις συναλλαγές με την Κύ22

προ. Το νησί αποικίστηκε από τους Δωριείς, οι οποίοι, σύμφωνα με τους Ρωμαίους ιστορικούς Τίτο Λίβιο και Ψευδο-Σκύλακα, του έδωσαν το όνομα Μεγίστη, ίσως επειδή είναι το μεγαλύτερο από τα άλλα του συμπλέγματος στο οποίο ανήκει. Αργότερα γνώρισε την περσική κατάκτηση, ενώ από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. ως τα Ρωμαϊκά χρόνια ανήκε στο ροδιακό κράτος, του οποίου υπήρξε σπουδαίο διαμετακομιστικό κέντρο, λόγω της στρατηγικής θέσης του και του ασφαλούς λιμανιού του. Την περίοδο αυτή το νησί κυβερνήθηκε από τους «επιστάτες», Ρόδιους διοικητές. Σύμφωνα με τον Τίτο Λίβιο, το Καστελόριζο εξασφάλισε αυτονομία στο διάστημα 333-304 π.Χ., οπότε κόπηκαν νομίσματα στο νησί. Την ίδια εποχή κατασκευάστηκε και το φρούριο του νησιού από τον έπαρχο Ρόδου Σωσικλή Νικαγόρα. 2. 2. Βυζαντινή περίοδος – ιπποτοκρατία Στη Βυζαντινή εποχή, το Καστελόριζο, όπως και τα υπόλοιπα νησιά που βρίσκονται κοντά στη Ρόδο, ανήκε στην επαρχία των νησιών provincia insularum, ενώ στη συνέχεια πιθανόν εντάχθηκε στο θέμα των Κιβυρραιωτών. Οι πληροφορίες που διαθέτουμε είναι ελάχιστες. Στη Μεσοβυζαντινή

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

περίοδο ο οικισμός βρισκόταν μάλλον στο Παλαιόκαστρο, μακριά από τη θάλασσα. Mια ομάδα κεραμικών των αρχών του 13ου αιώνα που ανήκαν σε φορτίο ναυαγισμένου πλοίου και εκτίθενται στο Μουσείο του νησιού δηλώνουν τη σημαντική θέση που κατείχε. Το 1306, το τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ κατέλαβε το νησί και στη θέση του αρχαίου φρουρίου οικοδόμησε το Castel Rosso. Σήμερα σώζονται μόνο ένας πύργος και ένας προμαχώνας όπου στεγάζεται το Μουσείο (Κονάκι). Από τότε το νησί είναι γνωστό ως Castel Ruggio και Chateau Rouge. Σύμφωνα με μια πληροφορία, το Καστελόριζο αυτή την περίοδο αποτελούσε τόπο εξορίας και οι κάτοικοί του ασχολούνταν με τη ναυτιλία. Το 1440 κατακτήθηκε από τους Μαμελούκους της Αιγύπτου, οι οποίοι ερήμωσαν τον οικισμό και αιχμαλώτισαν τους κατοίκους του, σύντομα όμως πέρασε και πάλι στα χέρια των Ιπποτών – το σίγουρο είναι ότι το κάστρο ανοικοδομήθηκε. Στους επόμενους αιώνες το νησί, λόγω της καίριας γεωγραφικής θέσης του, γίνεται θέατρο πολεμικών επιχειρήσεων, αλλάζοντας συχνά κυριάρχους. 2. 3. Οθωμανική περίοδος – Νεότεροι χρόνοι

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Το νησί καταλήφθηκε από τα οθωμανικά στρατεύματα στην εποχή του Σουλεϊμάν Β΄ το 1522. Την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας το Καστελόριζο γνώρισε πνευματική και οικονομική ακμή, οφειλόμενη στα προνόμια που του είχαν παραχωρηθεί. Όπως και στα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, η οθωμανική εξουσία αντιπροσωπευόταν από έναν αξιωματούχο που αποστελλόταν για την είσπραξη των φόρων και μια γενική εποπτεία, ενώ η διοίκηση ασκούνταν από την τοπική δημογεροντία. Στη διάρκεια της επανάστασης (1821-1829) ο ανδρικός πληθυσμός του Καστελόριζου φυγάδευσε όλα τα γυναικόπαιδα στην Κάρπαθο, την Κάσο και την Αμοργό. To 1912 οι Ιταλοί κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα, εκτός από το Καστελόριζο. Την 1η Μαρτίου του 1913 οι κάτοικοι του νησιού κατέλυσαν την οθωμανική εξουσία και εγκατέστησαν τοπική προσωρινή διοίκηση. Η Γαλλία κατέλαβε το νησί το 1915 και το παραχώρησε το 1921 έναντι αμοιβής στους Ιταλούς, οι οποίοι το ονόμασαν Castelrosso Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το Καστελόριζο υπήρξε σπουδαία στρατιωτική βάση. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943, οι Άγγλοι χρησιμοποίησαν το νησί ως σταθμό ανεφοδιασμού. Στις 17 Οκτωβρίου γερμανικά μαχητικά ξεκίνησαν τον βομβαρδισμό του Καστελόριζου, προκαλώντας εκτεταμένες καταστροφές και οδηγώντας τους κατοίκους του στην εγκατάλειψή του. Την καταστροφή των γερμανικών βομβαρδισμών ολοκλήρωσε η πυρκαγιά της 6ης Ιουλίου 1944. Η ενσωμάτωση του Καστελόριζου στο ελληνικό κράτος έγινε το 1948. Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα οι κάτοικοι, εν μέρει και λόγω της πολιτικής αστάθειας που προκαλούσαν οι αλλεπάλληλες κατοχές του νησιού από ευρωπαϊκά κράτη, στράφηκαν στη μαζική μετανάστευση. Οι Καστελοριζιοί μετανάστευσαν κυρίως στην Αυστραλία, όπου σύστησαν μια αν-

θηρή ελληνική κοινότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι σήμερα το Καστελόριζο αριθμεί μερικές εκατοντάδες κατοίκους, ενώ στο Περθ της Αυστραλίας υπάρχουν περίπου δέκα χιλιάδες Καστελοριζιοί.

3. Αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία

3. 1. Παλαιόκαστρο Στο λόφο του «Παλαιόκαστρου», 1 χλμ. δυτικά του οικισμού, σώζονται κατάλοιπα φρουρίου που παραπέμπουν σε επιβλητική πολυγωνική οχύρωση των τελών της Κλασικής και των αρχών της Ελληνιστικής περιόδου. Με την αρχική της φάση που μπορεί να τοποθετηθεί στον 4ο αι. π.Χ. σχετίζονται ο πύργος στον εσωτερικό πυρήνα του κάστρου, καθώς και τα κατώτερα τμήματα των υπολοίπων πύργων και του εξωτερικού περίβολου. Λαξευμένος σε βράχο εντός του φρουρίου υπάρχει τάφος των Ρωμαϊκών χρόνων, με ορθογώνια κάτοψη και ημικυκλική εξέδρα που παραπέμπει στα ταφικά μνημεία της Λυκίας. Το φρούριο δέχτηκε προσθήκες και αλλαγές κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, ενώ παρέμεινε σε χρήση καθ’ όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής εποχής και της ιπποτοκρατίας. Επίσης, εντοιχισμένες στο φρούριο υπάρχουν δύο αναθηματικές επιγραφές των Ροδίων διοικητών-επιστατών του 2ου αι. π.Χ.1 3. 2. Ο λυκιακός τάφος Ο τάφος λυκιακού τύπου που βρίσκεται ανατολικά του λιμανιού του

Καστελόριζου αποτελεί το κατεξοχήν μνημείο που μαρτυρά τις σχέσεις του νησιού με την απέναντι μικρασιατική ακτή. Είναι λαξευμένος στο βράχο με ναόσχημη πρόσοψη ιωνικού ρυθμού και χρονολογείται στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. ή στις αρχές της Ελληνιστικής περιόδου. 3. 3. Βίγλα Νότια του οικισμού υψώνεται το βουνό της Βίγλας. Στον αυχένα του έχει εντοπιστεί οχυρωτικό τείχος, το οποίο λόγω της «κυκλώπειας» τειχοδομίας του είχε θεωρηθεί δημιούργημα των Μυκηναϊκών χρόνων, σύμφωνα όμως με τις τελευταίες μελέτες, παραπέμπει σε αντίστοιχες κατασκευές, συνηθισμένες στη Λυκία από τα Κλασικά ως τα Ρωμαϊκά χρόνια. Έχει ευθύγραμμη κατεύθυνση από τα ανατολικά προς τα δυτικά και σώζεται μέχρι σήμερα σε μήκος 60 μ. Πιθανόν το τείχος της Βίγλας να χρησίμευε για την προστασία της ενδοχώρας του νησιού σε περίπτωση εχθρικής επίθεσης από την πλευρά του λιμανιού. 3. 4. Βυζαντινά – μεταβυζαντινά μνημεία Από τα πιο σημαντικά μεταβυζαντινά μνημεία του νησιού είναι ο ναός του Αγίου Γεωργίου Μαλαξού ή του Ψηφιού του 17ου αιώνα στην περιοχή Χωράφια, στη θέση του σημερινού Αγίου Γεωργίου Σαντραπέ. Στις μέρες μας σώζονται μόνο μικρό τμήμα ψηφιδωτού δαπέδου, μερικοί πεσσίσκοι και λίγα θωράκια του τέμπλου. Στη θέση του καθολικού της σταυροπηγιακής μονής του Αγίου Γεωργίου του Βουνού επίσης βρισκόταν παλαιοχριστιανική βασιλική, από την οποία διατηρείται μόνο μέρος του χαλικωτού δαπέδου που κοσμείται με συνεχόμενους τετράφυλλους ρόδακες. Στην είσοδο του λιμανιού βρίσκεται τζαμί, το οποίο λειτουργούσε ως το 1913, στη θέση, σύμφωνα με την παράδοση, της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής. Από το 1995 έχει ξεκινήσει η επιδιόρθωσή του, με σκοπό να στεγάσει τη λαογραφική συλλογή του νησιού.

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 4. Αρχιτεκτονική

4. 1. Οικισμός Ο οικισμός απλώνεται στους δύο φυσικούς κόλπους, το κυρίως λιμάνι και τον όρμο Μαντράκι. Ο αρχικός πυρήνας του βρισκόταν στο λόφο του ΑϊΝικόλα, στο εσωτερικό του κάστρου. Η οικονομική ανάπτυξη του νησιού στο β΄ μισό του 19ου αιώνα σύντομα οδήγησε στην επέκταση του οικισμού, ο οποίος παρουσιάζει σήμερα αμφιθεατρική διάταξη. Από τις δεκαπέντε γειτονιές που υπήρχαν, σήμερα ορισμένες δεν υπάρχουν πια. Η αποκοπή από τα μικρασιατικά παράλια, η γαλλική και ιταλική κατοχή, ο σεισμός του 1926, παράγοντες που ευνόησαν τη μετανάστευση, οι βομβαρδισμοί και η πυρκαγιά του 1943, που κατέστρεψαν ολοκληρωτικά τις παλιότερες γειτονιές, άλλαξαν ριζικά τη φυσιογνωμία του οικισμού. Ωστόσο οι κάτοικοι που επέστρεψαν από την ξενιτιά αναζωογόνησαν την πρώτη σειρά των σπιτιών στην προκυμαία, το λεγόμενο Κορδόνι. Η ιστορία του νησιού είναι αποτυπωμένη στην αρχιτεκτονική του οικισμού. Τα σπίτια οργανώνονται σε ένα πολύπλοκο δίκτυο επικοινωνίας με πλακόστρωτα δρομάκια και σκαλιά, ενώ ταυτόχρονα τα κεντρικά δημόσια κτήρια, το δημαρχείο, η δημοτική αγορά και η καζάρμα είναι χτισμένα στο ρυθμό της ιταλοκρατίας. Το κτήριο του σχολείου είναι πιστή απομίμηση του νεοκλασικού κτηρίου του Πανεπιστημίου Αθηνών. 4. 2. Οικιστική αρχιτεκτονική Τα καστελοριζιά σπίτια είναι διώροφα ή τριώροφα, στενομέτωπα, με δίριχτη, σπανιότερα τετράριχτη κεραμοσκεπή, με εντυπωσιακή εξωτερική ομοιομορφία. Σπάνια διέθεταν αυλή, με αποτέλεσμα όλοι οι χώροι των οικογενειακών δραστηριοτήτων (διαμονή, ανάπαυση, εργασία, υποδοχή, αποθήκευση) να περιορίζονται στο εσωτερικό. Το σπίτι είναι δομημένο σε επίπεδα που είναι αυστηρά κατανεμημένα κατά λειτουργίες, ανταποκρινόμενο στις ιδιαίτερες ανάγκες της οικογένειας. 24

5. Ναυτιλία

Η οικονομία του Καστελόριζου ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την απέναντι ασιατική ακτή της Λυκίας. Οι κάτοικοι του νησιού ανέκαθεν ασχολούνταν με τη ναυτιλία και την αλιεία, προμηθευόμενοι από τα μικρασιατικά παράλια την αναγκαία για τη ναυπήγηση των πλοίων τους ξυλεία, ενώ ταυτόχρονα διέθεταν εκεί κτήματα και δεύτερα σπίτια. Στη διάρκεια του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα το Καστελόριζο γνώρισε μεγάλη οικονομική και πληθυσμιακή ακμή. Στα μέσα του 19ου αιώνα οργανώθηκαν τα ναυπηγεία στο Μαντράκι και ο στόλος του νησιού σε λίγα χρόνια ταξίδευε από τη Μαύρη Θάλασσα ως τη Δυτική Ευρώπη. Στην κορυφή της κοινωνίας του Καστελόριζου βρίσκονταν οι πλοιοκτήτες, οι οποίοι οικοδόμησαν τα εντυπωσιακά σπίτια της γειτονιάς του Κά(β)ου, αποτελώντας την «πρώτη σειρά». Ακολουθούσαν οι μικρότεροι καραβοκυραίοι και οι έμποροι, ενώ στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας οι ναυτικοί, οι αλιείς, οι δύτες, οι ναυπηγοί, ξυλουργοί και ιδιοκτήτες καταστημάτων.

6. Μουσεία

Μουσείο Μεγίστης: Τα αρχαιολογικά ευρήματα του νησιού στεγάζονται στο Κονάκι στη θέση Κά(β)ος. Πρόκειται για διώροφο κτίσμα με αυλή και περίβολο με επάλξεις, το ισόγειο του οποίου στη διάρκεια της Φραγκοκρατίας ήταν η δυτική απόληξη του Κάστρου. Στην εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας προστέθηκε ο όροφος και το κτίσμα λειτουργούσε ως έδρα του Οθω-

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

μανού διοικητή του νησιού. Η σημερινή μορφή του κτηρίου είναι αποτέλεσμα πολλών επισκευών που έγιναν στη διάρκεια των προηγούμενων αιώνων. Στις αίθουσές του φιλοξενούνται η αρχαιολογική συλλογή με ευρήματα Κλασικής, Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου, η βυζαντινή και η λαογραφική συλλογή. Στα πιο σημαντικά εκθέματα περιλαμβάνονται γλυπτά και κεραμική της Ελληνιστικής περιόδου, πινάκια εφυαλωμένα με εγχάρακτη διακόσμηση (12ος αιώνας), τα οποία αποτελούν μέρος από το φορτίο ναυαγίου στον κόλπο Αφρός, αρχιτεκτονικά μέλη Παλαιοχριστιανικής περιόδου, αποτοιχισμένες τοιχογραφίες του Aγίου Nικολάου του Kάστρου, μεταβυζαντινές εικόνες, παραδοσιακές στολές του νησιού και οικιακά σκεύη.

7. Λαϊκός πολιτισμός

Την παραμονή της γιορτής των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, τα παιδιά του νησιού ανάβουν μεγάλες φωτιές, τις «χαλαμπούνες», ενώ ανήμερα του Προφήτη Ηλία οι Καστελοριζιοί πέφτουν με τα ρούχα στη θάλασσα φωνάζοντας «Τα’ Αϊ Λία, τα’ Αϊ Μάλα», παρασύροντας χωρίς διάκριση τους πάντες. Για παραπομπή: Σπυροπούλου Βάσω, Κονιώτη Μαρία, «Καστελόριζο», 2006, Πολιτιστική Πύλη του Αρχιπελάγους του Αιγαίου URL:<http://www.ehw.gr/l.aspx?id=6861> Καστελόριζο

(14/12/2005

Kastelorizo (7/4/2006 v.1)

v.1)

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Η Μάχη της Κρήτης Της Συντακτικής Επιτροπής Με την ονομασία αυτή έμεινε στην ιστορία η αεραποβατική επιχείρηση, που επιχείρησε η Ναζιστική Γερμανία κατά της Κρήτης στις 20 Μαΐου 1941 και η οποία έληξε δώδεκα μέρες μετά, την 1η Ιουνίου, με την κατάληψη της Μεγαλονήσου. Ήταν μία από τις σημαντικότερες μάχες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, με πολλές πρωτιές σε επιχειρησιακό επίπεδο. Η απόφαση για την επίθεση στην Κρήτη ελήφθη από το Χίτλερ στις 25 Απριλίου 1941, λίγες μέρες μετά την παράδοση της ηπειρωτικής Ελλάδας στις δυνάμεις του Άξονα, και έλαβε την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Ερμής» («Unternehmen Merkur»). Ήταν αμυντική και όχι επιθετική επιχείρηση, όπως αποδείχθηκε αργότερα. Οι Γερμανοί είχαν ως στόχο να εξασφαλίσουν τα νοτιοανατολικά τους νώτα, ενόψει της Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα (Εκστρατεία στη Ρωσία) και να εξορμήσουν στη Βόρεια Αφρική, με εφαλτήριο την Κρήτη, όπως πίστευαν οι Σύμμαχοι. Τις παραμονές της επίθεσης, οι Σύμμαχοι είχαν τακτικό πλεονέκτημα σε ξηρά και θάλασσα, ενώ οι Γερμανοί στον αέρα. Έτσι, το γερμανικό επιτελείο αποφάσισε να διεξαγάγει την επιχείρηση από αέρος με τη χρησιμοποίηση δυνάμεων αλεξιπτωτιστών σε ευρεία κλίμακα, για πρώτη φορά στην παγκόσμια στρατιωτική ιστορία. Επικεφαλής των γερμανικών δυνάμεων τέθηκε ο πτέραρχος Κουρτ Στούντεντ, 51 ετών, βετεράνος πιλότος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Είχε στη διάθεσή του 1190 αεροπλάνα (πολεμικά και μεταγωγικά) και 29.000 άνδρες (αλεξιπτωτιστές και πεζικάριους), ενώ οι Ιταλοί θα συνεισέφεραν 3.000 στρατιώτες. Την Κρήτη υπερασπίζονταν όσοι έλληνες στρατιώτες είχαν παραμείνει στο νησί και δυνάμεις της Βρετανικής Κοινοπολιτείας (Βρετανοί, Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιωτικοί), που είχαν διεκπεραιωθεί από την κατεχόμενη Ελλάδα. Το γενικό πρόσταγμα είχε ο νεοζηλανδός στρατηγός

Γερμανοί αλεξιπτωτιστές πάνω από την Κρήτη Μπέρναρντ Φράιμπεργκ, 52 ετών, βετεράνος και αυτός του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι υπερασπιστές της Μεγαλονήσου ανήρχοντο σε περίπου 40.000, αλλά είχαν ανεπαρκή και απαρχαιωμένο οπλισμό, ιδίως οι Έλληνες. Στην περιοχή των Χανίων είχε εγκατασταθεί ο Βασιλιάς Γεώργιος Β' και η εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση υπό τον Εμμανουήλ Τσουδερό. Οι Σύμμαχοι γνώριζαν με μεγάλες λεπτομέρειες το γερμανικό σχέδιο επίθεσης, αφού είχαν κατορθώσει για πρώτη φορά να σπάσουν του γερμανικό κώδικα επικοινωνιών («Επιχείρηση Αίνιγμα»). Όμως, το πλεονέκτημα αυτό δεν το εκμεταλλεύτηκαν, εξαιτίας των διαφωνιών του Φράιμπεργκ με τους ανωτέρους του στο Λονδίνο. Οι Αμερικανοί δεν είχαν εισέλθει ακόμη στον Πόλεμο. Η γερμανική επίθεση εκδηλώθηκε στις 8 το πρωί της 20ης Μαΐου 1941, με τη ρίψη αλεξιπτωτιστών σε δύο μέτωπα: στο αεροδρόμιο του Μάλεμε και στην ευρύτερη περιοχή των Χανίων. Τα πρώτα κύματα των αλεξιπτωτιστών ήταν εύκολη λεία για τους Νεοζηλανδούς και τους Έλληνες που υπεράσπιζαν το Μάλεμε. Στις μάχες έλαβε μέρος και μεγάλος αριθμός αμάχων με ό,τι όπλο είχε στη διάθεσή του, από μαχαίρια ως όπλα από

Tο γερμανικό επιτελείο αποφάσισε να διεξαγάγει την επιχείρηση από αέρος με τη χρησιμοποίηση δυνάμεων αλεξιπτωτιστών σε ευρεία κλίμακα, για πρώτη φορά στην παγκόσμια στρατιωτική ιστορία.

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Οι Γερμανοί δεν υπολόγισαν τη συμμετοχή αμάχων στις επιχειρήσεις

την εποχή της Κρητικής Επανάστασης. Η συμμετοχή χιλιάδων αμάχων στις επιχειρήσεις ήταν ένας παράγων που δεν είχαν υπολογίσει οι γερμανοί σχεδιαστές της επιχείρησης. Πίστευαν ότι οι Κρητικοί, γνωστοί για τα αντιμοναρχικά τους αισθήματα, θα υποδέχονταν τους Γερμανούς ως ελευθερωτές. Μία ακόμη λανθασμένη εκτίμηση της γερμανικής αντικατασκοπείας υπό τον ναύαρχο Βίλχελμ φον Κανάρις ήταν ο αριθμός των μαχητών στην Κρήτη, τους οποίους υπολόγιζαν σε μόνο 5.000 άνδρες. Στις 4 το απόγευμα της 20ης Μαΐου ένα νέο κύμα αλεξιπτωτιστών έπεσε στο Ρέθυμνο και μία ώρα αργότερα στο Ηράκλειο. Τώρα, οι μάχες διεξάγονταν σε τέσσερα μέτωπα: Χανιά, Μάλεμε, Ρέθυμνο και Ηράκλειο. Η πρώτη μέρα της Μάχης της Κρήτης έληξε με μεγάλες απώλειες για τους Γερμανούς και αβέβαια έκβαση. Ο διοικητής των γερμανικών δυνάμεων, πτέραρχος Κουρτ Στούτεντ, απογοητευμένος από την εξέλιξη των επιχειρήσεων, σκέφθηκε ακόμη και την αυτοκτονία, αναλογιζόμενος την υπόσχεση που είχε δώσει στον Φύρερ για 26

μια εύκολη νίκη. Το βράδυ της ίδιας μέρας, μετά από μεγάλες περιπέτειες, ο βασιλιάς Γεώργιος Β' και η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση μεταφέρθηκαν με βρετανικό πολεμικό στην Αίγυπτο. Από τα ξημερώματα της 21ης Μαΐου οι μάχες συνεχίσθηκαν με ιδιαίτερη σφοδρότητα και στα τέσσερα μέτωπα. Οι Γερμανοί επικεντρώθηκαν στην κατάληψη του αεροδρομίου του Μάλεμε, όπως ήταν ο πρωταρχικός τους στόχος και τα κατάφεραν προς το τέλος της ημέρας. Επωφελήθηκαν από την ασυνεννοησία στις τάξεις των Συμμάχων, αλλά υπέστησαν και πάλι μεγάλες απώλειες. Ανάμεσα στους γερμανούς αλεξιπτωτιστές που κατέλαβαν το Μέλεμε ήταν μια μεγάλη προσωπικότητα του αθλητισμού και της πυγμαχίας, ο πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής βαρέων βαρών Μαξ Σμέλινγκ, 36 ετών, που έφερε το βαθμό του δεκανέα. Η κατάληψη του αεροδρομίου ήταν στρατηγικής σημασίας για την εξέλιξη των επιχειρήσεων. Οι Γερμανοί άρχισαν να μεταφέρουν μεγάλες δυνάμεις από την Ελλάδα και με τον σύγχρονο οπλισμό που διέθεταν ήταν θέμα χρόνου η κυριαρχία τους στη Μεγαλόνησο. Στις 28 Μαΐου οι Γερμανοί είχαν απωθήσει τις συμμαχικές δυνάμεις προς τα νότια, καθιστώντας τον αγώνα τους μάταιο. Έτσι, το Λονδίνο

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

αποφάσισε την απόσυρση των δυνάμεων της Κοινοπολιτείας από την Κρήτη και τη μεταφορά τους στην Αίγυπτο. Όσες μονάδες δεν τα κατάφεραν, παραδόθηκαν στους Γερμανούς. Πολλοί Έλληνες μαχητές και μαζί τους 500 Βρετανοί ανέβηκαν στα απρόσιτα βουνά της Κρήτης για να συνεχίσουν τον αγώνα. Την 1η Ιουνίου, με την παράδοση 5.000 μαχητών στα Σφακιά, έπεσε η αυλαία της Μάχης της Κρήτης. Οι απώλειες για τους Συμμάχους ήταν: 3.500 νεκροί, 1.900 τραυματίες και 17.500 αιχμάλωτοι. Οι Γερμανοί, σύμφωνα με δικά τους στοιχεία, είχαν 3.986 νεκρούς και αγνοούμενους, 2.594 τραυματίες, ενώ έχασαν 370 αεροπλάνα. Σύμφωνα, όμως, με συμμαχικούς υπολογισμούς, οι γερμανικές απώλειες ξεπέρασαν τις 16.000. Η Μάχη στην Κρήτη ονομάστηκε και «Νεκροταφείο των γερμανών αλεξιπτωτιστών», εξαιτίας των μεγάλων απωλειών τους, γεγονός που ανάγκασε τον Χίτλερ να διατάξει τον τερματισμό κάθε αεραποβατικής επιχείρησης στο μέλλον. Από την πλευρά τους, οι Σύμμαχοι εντυπωσιάστηκαν από τις μεγάλες δυνατότητες των αλεξιπτωτιστών στη μάχη και δημιούργησαν τις δικές τους αεραποβατικές δυνάμεις.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως Της Συντακτικής Επιτροπής Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία μόνο κατ' όνομα υπήρχε τις παραμονές της Άλωσης. Ήταν περιορισμένη, κυρίως, στην περιοχή γύρω από την Κωνσταντινούπολη και σε κάποιες σκόρπιες περιοχές, όπως το Δεσποτάτο του Μυστρά. Οι θρησκευτικές έριδες, οι εμφύλιες διαμάχες, οι σταυροφορίες, η επικράτηση του φεουδαρχισμού και η εμφάνιση πολλών και επικίνδυνων εχθρών στα σύνορά της είχαν καταστήσει την πάλαι ποτέ Αυτοκρατορία ένα «φάντασμα» του ένδοξου παρελθόντος της. Το Βυζάντιο σε εκείνη την κρίσιμη στιγμή της ιστορίας του με την οθωμανική λαίλαπα προ των πυλών του, δεν μπορούσε να ελπίζει παρά μόνο στη βοήθεια της καθολικής Ευρώπης, η οποία όμως ήταν μισητή στους κατοίκους της Κωνσταντινούλης. Η ύπαρξη «Ενωτικών» και «Ανθενωτικών» δίχαζε τους Βυζαντινούς. Ωστόσο, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έκανε μια απέλπιδα προσπάθεια, στέλνοντας πρεσβεία στον πάπα Νικόλαο Ε' για να ζητήσει βοήθεια. Ο Πάπας έβαλε και πάλι ως όρο την Ένωση των Εκκλησιών, αλλά αποδέχθηκε το αίτημα του αυτοκράτορα να στείλει στην Κωνσταντινούπολη ιερείς, προκειμένου να πείσουν τον λαό για την αναγκαιότητα της Ένωσης. Οι απεσταλμένοι του Πάπα, καρδινάλιος Ισίδωρος και ο αρχιεπίσκοπος Μυτιλήνης Λεονάρδος, λειτούργησαν στην Αγία Σοφία, προκαλώντας την αντίδραση του κόσμου, που ξεχύθηκε στους δρόμους και γέμισε τις εκκλησίες, όπου λειτουργούσαν οι ανθενωτικοί με επικεφαλής τον μετέπειτα πα-

Η Άλωση της Πόλης (πίνακας του 1499) τριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο. Το σύνθημα που κυριαρχούσε ήταν «Την γαρ Λατίνων ούτε βοήθειαν ούτε την ένωσιν χρήζομεν. Απέστω αφ' ημών η των αζύμων λατρεία». Το μίσος για τους Λατίνους δεν απέρρεε μόνο από δογματικούς λόγους. Η λαϊκή ψυχή δεν είχε ξεχάσει τη βαρβαρότητα που επέδειξαν οι Σταυροφόροι στην Πρώτη Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, ενώ αντιδρούσε στην οικονομική διείσδυση της Βενετίας και της Γένουας, που είχε φέρει στα πρόθυρα εξαθλίωσης τους κατοίκους της Αυτοκρατορίας, αλλά και στην καταπίεση των ορθοδόξων στις περιοχές, όπου κυριαρχούσαν οι καθολικοί. Αντίθετα, οι Οθωμανοί φαίνεται ότι

συμπεριφέρονταν καλύτερα προς τους χριστιανούς. Πολλοί χριστιανοί είχαν υψηλές θέσεις στην οθωμανική διοίκηση, ακόμη και στο στράτευμα, ενώ κυριαρχούσαν στο εμπόριο. Οι χωρικοί πλήρωναν λιγότερους φόρους και ζούσαν με ασφάλεια. Έτσι, στην Κωνσταντινούπολη είχε σχηματισθεί μία μερίδα που διέκειτο ευνοϊκά προς τους Οθωμανούς. Την παράταξη αυτή εξέφραζε ο Λουκάς Νοταράς με τη φράση «Κρειττότερον εστίν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν». Από τις αρχές του 1453 ο Μωάμεθ προετοιμαζόταν για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Με έδρα την Αν-

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Συνέχεια από την προηγούμενη σελίδα χία και να εισέλθει στον Κεράτιο, δριανούπολη συγκρότησε στρατό αναπτερώνοντας τις ελπίδες των 150.000 ανδρών και ναυτικό 400 πολιορκούμενων. Ο Μωάμεθ κατάλαβε αμέσως ότι πλοίων. Ξεχώριζε το πυροβολικό μόνο το πυροβολικό του δεν έφθατου, που ήταν ό,τι πιο σύγχρονο για εκείνη την εποχή και ιδιαίτερα το τε- νε για την εκπόρθηση της Πόλης, ράστιο πολιορκητικό κανόνι, που εί- εφόσον παρέμεινε απρόσβλητος ο χαν φτιάξει Σάξωνες τεχνίτες. Στις Κεράτιος. Με τη βοήθεια ενός ιτα7 Απριλίου, ο σουλτάνος έστησε τη λού μηχανικού κατασκεύασε δίολκο σκηνή του μπροστά από την Πύλη και τη νύχτα της 21ης προς την 22α του Αγίου Ρωμανού και κήρυξε επί- Απριλίου, 70 περίπου πλοία σύρσημα την πολιορκία της Κωνσταντι- θηκαν από τον Βόσπορο προς τον Κεράτιο. Η κατάσταση για τους πονούπολης. Ο αγώνας ήταν άνισος για τους λιορκούμενους έγινε πλέον απελπιΒυζαντινούς, που είχαν να αντιπα- στική, καθώς έπρεπε να αποσπάρατάξουν μόλις 7.000 άνδρες, οι σουν δυνάμεις από τα τείχη για να 2000 από τους οποίους μισθοφό- προστατεύσουν την Πόλη από την ροι, κυρίως Ενετοί και Γενουάτες, πλευρά του Κεράτιου, όπου δεν ενώ στην Πόλη είχαν απομείνει πε- υπήρχαν τείχη. Η τελική έφοδος των Οθωμανών ρίπου 50.000 κάτοικοι με προβλήματα επισιτισμού. Η Βασιλεύουσα έγινε το πρωί της 29ης Μαΐου 1453. περιβαλλόταν από ξηράς με διπλό Κατά χιλιάδες οι στρατιώτες του τείχος και τάφρο. Το τείχος αυτό, Μωάμεθ εφόρμησαν στη σχεδόν που επί 1000 χρόνια είχε βοηθή- ανυπεράσπιστη πόλη και την κατέσει την Κωνσταντινούπολη να απο- λαβαν μέσα σε λίγες ώρες. Ο αυτοκρούσει νικηφόρα όλες τις επιθέσεις κράτορας Κωνσταντίνος Παλαιοτων εχθρών της, τώρα ήταν έρμαιο λόγος, που νωρίτερα απέκρουσε του πυροβολικού του σουλτάνου, με υπερηφάνεια τις προτάσεις συνπου από τις 12 Απριλίου άρχισε κα- θηκολόγησης του Μωάμεθ, έπεσε ηρωικά μαχόμενος. Αφού έσφαξαν θημερινούς κανονιοβολισμούς. Οι Τούρκοι προσπάθησαν πολ- τους υπερασπιστές της Πόλης, οι λές φορές να σπάσουν την αλυσίδα Οθωμανοί Τούρκοι προέβησαν σε που έφραζε τον Κεράτιο κόλπο και εκτεταμένες λεηλασίες και εξανδραπροστάτευε την ανατολική πλευρά ποδισμούς. Το βράδυ, ο Μωάμεθ της Κωνσταντινούπολης. Στις 20 ο Πορθητής εισήλθε πανηγυρικά Απριλίου ένας στολίσκος με εφόδια στην Αγία Σοφία και προσευχήθηυπό τον πλοίαρχο Φλαντανελλά κα- κε στον Αλλάχ «αναβάς επί της Αγίτορθώνει να διασπάσει τον τουρκι- ας Τραπέζης», όπως αναφέρουν οι κό κλοιό μετά από φοβερή ναυμα- χρονικογράφοι της εποχής.

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

Η Γενοκτ Της Συντακτικής Επιτροπής Ένα εκλεκτό τμήμα του Ελληνισμού ζούσε στα βόρεια της Μικράς Ασίας, στην περιοχή του Πόντου, μετά τη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η άλωση της Τραπεζούντας το 1461 από τους Οθωμανές δεν τους αλλοίωσε το φρόνημα και την ελληνική τους συνείδηση, παρότι ζούσαν αποκομμένοι από τον εθνικό κορμό. Μπορεί να αποτελούσαν μειονότητα -το 40% του πληθυσμού, αλλά γρήγορα κυριάρχησαν στην οικονομική ζωή της περιοχής, ζώντας κυρίως στα αστικά κέντρα. Η οικονομική τους ανάκαμψη συνδυάστηκε με τη δημογραφική και την πνευματική τους άνοδο. Το 1865 οι Έλληνες του Πόντου ανέρχονταν σε 265.000 ψυχές, το 1880 σε 330.000 και στις αρχές του 20ου αιώνα άγγιζαν τις 700.000. Το 1860 υπήρχαν 100 σχολεία στον Πόντο, ενώ το 1919 υπολογίζονται σε 1401, ανάμεσά τους και το περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. Εκτός από σχολεία διέθεταν τυπογραφεία, περιοδικά, εφημερίδες, λέσχες και θέατρα, που τόνιζαν το υψηλό τους πνευματικό επίπεδο. Το 1908 ήταν μια χρονιά - ορόσημο για τους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τη χρονιά αυτή εκδηλώθηκε και επικράτησε το κίνημα των Νεότουρκων, που έθεσε στον περιθώριο τον Σουλτάνο. Πολλές ήταν οι ελπίδες που επενδύθηκαν στους νεαρούς στρατιωτικούς για μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της θνήσκουσας Αυτοκρατορίας. Σύντομα, όμως, οι ελπίδες τους διαψεύστηκαν. Οι Νεότουρκοι έδειξαν το σκληρό εθνικιστικό τους πρόσωπο, εκπονώντας ένα σχέδιο διωγμού των χριστιανικών πληθυσμών και εκτουρκισμού της περιοχής, επωφελούμενοι της εμπλοκής των ευρωπαϊκών κρατών στο Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το ελληνικό κράτος, απασχολημένο με το «Κρητικό Ζήτημα», δεν είχε τη διάθεση να ανοίξει ένα ακόμη μέτωπο με

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ονία των Ποντίων

Το 1865 οι Έλληνες του Πόντου ανέρχονταν σε 265.000 ψυχές, το 1880 σε 330.000 και στις αρχές του 20ου αιώνα άγγιζαν τις 700.000. Το 1860 υπήρχαν 100 σχολεία στον Πόντο, ενώ το 1919 υπολογίζονται σε 1401, ανάμεσά τους και το περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. Εκτός από σχολεία διέθεταν τυπογραφεία, περιοδικά, εφημερίδες, λέσχες και θέατρα, που τόνιζαν το υψηλό τους πνευματικό επίπεδο.

την Τουρκία. Οι Τούρκοι με πρόσχημα την «ασφάλεια του κράτους» εκτοπίζουν ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού στην αφιλόξενη μικρασιατική ενδοχώρα, μέσω των λεγόμενων «ταγμάτων εργασίας» («Αμελέ Ταμπουρού»). Στα «Τάγματα Εργασίας» αναγκάζονταν

να υπηρετούν οι άνδρες που δεν κατατάσσονταν στο στρατό. Δούλευαν σε λατομεία, ορυχεία και στη διάνοιξη δρόμων, κάτω από εξοντωτικές συνθήκες. Οι περισσότεροι πέθαιναν από πείνα, κακουχίες και αρρώστιες. Αντιδρώντας στην καταπίεση των Τούρκων, τις δολοφονίες, τις εξορίες

και τις πυρπολήσεις των χωριών τους, οι Ελληνοπόντιοι, όπως και οι Αρμένιοι, ανέβηκαν αντάρτες στα βουνά για να περισώσουν ό,τι ήταν δυνατόν. Μετά τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1916, οι τούρκοι εθνικιστές υπό τον Μουσταφά Κεμάλ είχαν πλέον όλο το πεδίο ανοιχτό μπροστά τους για να εξολοθρεύσουν τους Ελληνοπόντιους. Ό,τι δεν κατάφερε ο Σουλτάνος σε 5 αιώνες το πέτυχε ο Κεμάλ σε 5 χρόνια! Το 1919 οι Έλληνες μαζί με τους Αρμένιους και την πρόσκαιρη υποστήριξη της κυβέρνησης Βενιζέλου προσπάθησαν να δημιουργήσουν ένα αυτόνομο ελληνοαρμενικό κράτος. Το σχέδιο αυτό ματαιώθηκε από τους Τούρκους, οι οποίοι εκμεταλλεύθηκαν το γεγονός για να προχωρήσουν στην «τελική λύση». Στις 19 Μαΐου 1919 ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάζεται στη Σαμψούντα για να ξεκινήσει τη δεύτερη και πιο άγρια φάση της Ποντιακής Γενοκτονίας, υπό την καθοδήγηση των γερμανών και σοβιετικών συμβούλων του. Μέχρι τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 οι Ελληνοπόντιοι που έχασαν τη ζωή τους ξεπέρασαν τους 200.000, ενώ κάποιοι ιστορικοί ανεβάζουν τον αριθμό τους στις 350.000. Όσοι γλίτωσαν από το τουρκικό σπαθί κατέφυγαν ως πρόσφυγες στη Νότια Ρωσία, ενώ γύρω στις 400.000 ήλθαν στην Ελλάδα. Με τις γνώσεις και το έργο τους συνεισέφεραν τα μέγιστα στην ανόρθωση του καθημαγμένου εκείνη την εποχή ελληνικού κράτους και άλλαξαν τις πληθυσμιακές ισορροπίες στη Βόρειο Ελλάδα. Με αρκετή, ομολογουμένως, καθυστέρηση, η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε ομόφωνα στις 24 Φεβρουαρίου 1994 την ανακήρυξη της 19ης Μαΐου ως Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού.

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Η Μάχη του Οχυρού της Νυμφαίας (6-8 Απριλίου 1941)

Της Συντακτικής Επιτροπής

Από την 28η Οκτωβρίου 1940 στα απόκρημνα και χιονισμένα βορειοηπειρώτικα βουνά, η Ελλάδα έδινε έναν άνισο, αλλά νικηφόρο αγώνα εναντίον της Ιταλίας. Ο Χίτλερ, από την αρχή του πολέμου είχε καταλάβει ότι, ο σύμμαχος του Μουσολίνι δεν θα μπορούσε να καταβάλει την ελληνική αντίσταση στα επεκτατικά του σχέδια. Την 1η Μαρτίου 1941, η Βουλγαρία πήγε με το μέρος του Άξονα. Την 2α Μαρτίου οι Γερμανικές δυνάμεις προωθούνται στην Βουλγαρία και μέχρι τέλους Μαρτίου έχουν πάρει διάταξη για να επιτεθούν εναντίον της Ελλάδας.Για την κατάληψη της ελληνικής Θράκης, οι Γερμανοί διέθεσαν το ΧΧΧ Σώμα Στρατού και ειδικά για την ΝΥΜΦΑΙΑ και την ΚΟΜΟΤΗΝΗ την 50η Γερμανική Μεραρχία. Οι Γερμανικές δυνάμεις ήταν πλήρως εξο-

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

πλισμένες και εφοδιασμένες με τα πιο τέλεια για την εποχή όπλα. Τις Γερμανικές δυνάμεις στην Βουλγαρία, υποστήριζαν επίσης και 1.000 αεροσκάφη παντός τύπου. Στην ΝΥΜΦΑΙΑ , αντιμέτωποι με την 50η Μεραρχία και τον Βουλγαρικό Στρατό που ακολουθούσε, ήταν μόνο δύο (2) Λόχοι Προκαλύψεως και η Φρουρά του Οχυρού, 14 Αξκοί και 364 Οπλίτες. Οι δυνάμεις αυτές δεν περίμεναν καμιά βοήθεια. Την παραμονή της 6ης Απριλίου 1941, η Γερμανική Μεραρχία είναι έτοιμη να ξεχυθεί στην πεδιάδα της ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ και να παρασύρει κάθε στρατιωτικό τμήμα που θα βρεί στο δρόμο της. Τα πολυβόλα, οι όλμοι και τα πυροβόλα της είναι έτοιμα να χτυπήσουν τους Έλληνες στρατιώτες, που είναι γαντζωμένοι στις κορυφές των υψωμάτων ΔΡΑΓΑΤΗΣ – ΦΡΟΥΡΟΣ και εντός του Οχυρού. Ο Βουλγαρικός Στρατός είναι και αυτός έτοιμος να ακολουθήσει τους συμμάχους του.Την 05.00 της 6ης Απριλίου 1941, οι Γερμανοί επιτίθενται στα υψώματα ΔΡΑΓΑΤΗΣ και ΦΡΟΥΡΟΣ. Από την 07.00, το πυροβολικό και οι όλμοι σφυροκοπούν την τοποθεσία. Την 08.50 πέφτουν τα υψώματα ΔΡΑΓΑΤΗΣ – ΦΡΟΥΡΟΣ και τα μηχανοκίνητα των Γερμανών παρουσιάζονται στον δρόμο σε απόσταση 1.500 μέτρων από το Οχυρό, που αρχίζουν να το χτυπούν. Την 11.00 ώρα, τα ελληνικά τμήματα που ήταν στον ΔΡΑΓΑΤΗ και τον ΦΡΟΥΡΟ, μπαίνουν στο Οχυρό. Οι Γερμανοί επιτίθενται με λύσσα, αλλά αποτυγχάνουν. Το Οχυρό αμύνεται. Στο μεταξύ, Γερμανικά πεζοπόρα τμήματα που κινήθηκαν μέσω ορεινών δρομολογίων του ΠΑΠΙΚΙΟΥ και του ΜΥΤΙΚΑ καταλαμβάνουν την ΚΟΜΟΤΗΝΗ την νύκτα της 6ης προς 7η Απριλίου 1941. Την 01.30 της 7ης Απριλίου βομβαρδίζεται με ιδιαίτερη ένταση το Οχυρό και την 02.00 το Γερμανικό Πεζικό επιτίθεται, αλλά αποτυγχάνει. Οι βομβαρδισμοί και οι επιθέσεις

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Επάνω, αεροφωτογραφία της περιοχής του οχυρού Νυμφαίας σήμερα και δεξιά ο ο Δκτης του Οχυρού Ταγματάρχης Αναγνωστός Αλέξανδρος συνεχίζονται όλη την νύκτα και αποτυγχάνουν. Το πρωί της 7ης Απριλίου βρήκε το Οχυρό να χτυπιέται από κάθε είδους όπλα από παντού, να καίγεται ολόκληρο και μέσα στους καπνούς και τις φωτιές την ελληνική ψυχή, πέρα από κάθε λογική, ζωντανή, να αγωνίζεται όπως πάντα.Το απόγευμα της 7ης Απριλίου 1941 μπαίνει στον αγώνα και η Γερμανική Αεροπορία και οι επιθέσεις των Γερμανών συνεχίζο-

νται. Το Γερμανικό Πυροβολικό, οι όλμοι, η αεροπορία, ανέσκαπταν την επιφάνεια του οχυρού. Αλλά, όταν το Γερμανικό Πεζικό ορμούσε, τα λίγα ελληνικά όπλα ξαναζωντάνευαν και απαγόρευαν στους Γερμανούς να περάσουν τις μηχανοκίνητες δυνάμεις τους στην ΚΟΜΟΤΗΝΗ. Η συνέχιση του αγώνα την 7η Απριλίου, ήταν ένα θαύμα, όπως θαύματα επιτυγχάνει ο Ελληνισμός

όταν, ενωμένος αγωνίζεται. Στις 19.00 της 7ης Απριλίου 1941, οι Γερμανοί έταξαν πολύ κοντά στο Οχυρό, πάνω από 100 πυροβόλα. Επί 45 λεπτά, το Οχυρό βάλλεται από κάθε είδους και τύπου όπλα. Καταστρέφονται οι θυρίδες των πολυβολείων. Δεν υπάρχουν πλέον συρματοπλέγματα. Το σύστημα εξαερισμού δεν λειτουργεί. Φώς δεν υπάρχει μέσα στο Οχυρό. Με τις συνθήκες αυτές, τμήματα του Γερμανικού Μηχανικού, πέτυχαν να φτάσουν πάνω στο Οχυρό, και με εκρηκτικές ύλες και φλογοβόλα αρχίζουν την συστηματική καταστροφή του. Μερικοί Γερμανοί εισέδυσαν μέσα στις υπόγειες στοές. Οι ηρωικοί μαχητές συνέχισαν τον αγώνα μέσα στις στοές. Ήταν ένας αγώνας χωρίς ελπίδα, μόνο για την τιμή. Την νύκτα της 7ης Απριλίου 1941, στις 23.30, ο Δκτής του Οχυρού Ταγματάρχης Αναγνωστός Αλέξανδρος εθεώρησε ότι η αποστολή του είχε εκπληρωθεί και αποφάσισε την παράδοση του Οχυρού.Τα μεσάνυκτα της 7ης προς την 8η Απριλίου 1941, το Οχυρό παραδόθηκε. Οι απώλειες των Ελλήνων ήταν νεκροί 7, τραυματίες 23 και των Γερμανών νεκροί 200, τραυματίες 1.500. Το πρωινό της 8ης Απριλίου , η Ελληνική σημαία, η οποία πέρα από κάθε λογική κυμάτιζε ακόμη, κατέβηκε. Την ίδια ώρα, ο Γερμανός Στρατηγός, έσφιγγε το χέρι του Δκτού του Οχυρού και του έλεγε : «Το Γερμανικόν Έθνος δι εμού, συγχαίρει του ηρωας υπερασπιστάς του Οχυρού τούτου, οι οποίοι επεσκίασαν την δόξαν του Λεωνίδου και του Θεμιστοκλέους. Σας παρακαλώ πολύ, αυτά να τα διαβιβάσετε εις όλους τους Αξκούς και Οπλίτας του Οχυρού. Χθές το βράδυ το ραδιόφωνον του Βερολίνου και του Λονδίνου έψαλλαν ύμνους δι’ εσάς». Τότε ο Δκτής του Οχυρού απάντησε υπερήφανα: «Ουδέν επράξαμε, Στρατηγέ, παρά μόνο το καθήκον μας, ως υπερασπισταί του Πατρίου εδάφους».

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Η Έξοδος του Μεσολογγίου «Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι» ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ Γράφει ο Αντιπλοίαρχος Λ.Σ. Νικόλαος Σπανάκος Η Ηρωική έξοδος του Μεσολογγίου αποτελεί ίσως την κορυφαία και την πιο συγκινητική στιγμή του Αγώνα της Εθνικής μας παλιγγενεσίας. Η έξοδος ήταν η κατάληξη ενός άνισου με όρους αριθμητικής σύγκρισης, αγώνα μεταξύ αναρίθμητων Τούρκων και λιγοστών Ελλήνων και φιλελλήνων υπερασπιστών της ιερής πόλης του Μεσολογγίου. Η θυσία του Μεσολογγίου που επί 12 ολόκληρους μήνες αντιστάθηκε ηρωικά, προώθησε το ελληνικό ζήτημα, όσο καμιά άλλη ελληνική νίκη: πλημμύρισε τους άλλους Έλληνες και τους Ευρωπαίους με αισθήματα θαυμασμού για τους άνδρες της φρουράς και τον ηρωικό πληθυσμό του Μεσολογγίου. Πραγματικά σπάνια συναντά κανείς στις σελίδες της ιστορίας παραδείγματα παρόμοιας υπεράνθρωπης ψυχικής αντοχής. Οι φλόγες του Μεσολογγίου και η συνειδητή θυσία των αγωνιστών θέρμαναν τις καρδιές των πολιτισμένων και τους ξεσήκωσαν σε μια αληθινή σταυροφορία για την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους. Ο εθνικός μας ποιητής ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ , εμπνεύστηκε το κορυφαίο έργο της ποίησης του, τους «Ελευθέρους Πολιορκημένους», από τον αγώνα των εγκλωβισμένων στο Μεσολόγγι και την ηρωική τους έξοδο, παρουσιάζοντας τους αγωνιστές να φτάνουν στο επίπεδο της αγιοποίησης μέσα από το διαρκή αγώνα για την ελευθερία και τη διατήρηση της αξιοπρέπειάς τους. Πολύ χαρακτηριστικά αφήνει να διαφανεί ένα ανυπέρβλητο εθνικό και ανθρωπιστικό μήνυμα από τη θυσία των μαρτύρων της Εξόδου: η προσήλωση στο χρέος της αξιοπρέπειας και της ελευθερίας είναι αυτή που καταξιώνει τον άνθρωπο ως ανώτερη ύπαρξη επιβεβαιώνοντας το ηθικό του βάθος και τη δυνατότητα για την προσέγγιση της αυτοσυνειδησίας. Σήμερα που οι λέξεις ΕΘΝΟΣ και ΠΑΤΡΙΔΑ τείνουν να μπούν στο περιθώριο καθώς το παγκόσμιο αρχίζει να υπερκαλύπτει το εθνικό, ως Έλληνες οφείλουμε να σκεπτόμαστε το εθνικό και ιστορικό μας χρέος απέναντι στους προγόνους μας, έχοντας ως οδηγό ζωής στην ψυχή μας τους μάρτυρες της Εξόδου του Μεσολογγίου. Η σημερινή επέτειος όπως και κάθε επέτειος, πρέπει να είναι αφορμή για να βγάλουμε μερικά χρήσιμα συμπεράσματα για το παρόν και το μέλλον της εθνικής μας

ιστορίας. Πρέπει να αναζητήσουμε, πόσο μέλλον έχει το παρελθόν μας και πόσο σημαντικό είναι για μας, σήμερα να το αναδείξουμε και να το προστατεύσουμε, όχι ως μουσειακό είδος αλλά ως ζώσα πραγματικότητα, ως πρότυπο προς μίμηση. Όλες οι μορφές αυτοεπιβεβαίωσης συνδέονται με μία έντονη ανάγκη συνέχειας. Είναι η αναγκαιότητα να ενταχθεί σε μια συνέχεια η οποία βυθίζει τις ρίζες της σ’ένα απόμακρο παρελθόν και μπορεί έτσι καλύτερα να εγγυηθεί πώς έχει και μέλλον. Μέλλον έχει μόνο όποιος κατορθώνει να είναι ελεύθερος μέσα σε ένα κόσμο που επικρατεί το δίκαιο του ισχυρότερου. Ίσως όλα αυτά να ακούγονται κοινότυπα και να θεωρούνται αυτονόητα. Σε καιρό όμως ειρήνης και ελευθερίας η υπόμνηση των αυτονοήτων εξασφαλίζει το υπέρτατο αυτονόητο αγαθό, την ίδια τη ζωή και τις αξίες της. Έχοντας κατά νου , το εθνικό και ανθρωπιστικό μήνυμα της Εξόδου, ας το κάνει ο καθένας μας οδηγό για την καθημερινή του ζωή. Η ηθική και εθνική ελευθερία είναι τα προαπαιτούμενα της αξιοπρέπειας που δυστυχώς τόσο λείπει από τις συμπεριφορές της εποχής μας.

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Η δράση του ιππικού στην αρχαιότητα Η Μάχη της Χαιρώνειας (3 Αυγ. 338 π.Χ.) Συνέχεια από το προηγούμενο Γράφει ο Σπυρίδων Κασελίμης Υποστράτηγος ε.α.

Οι ανεπιτυχείς διαπραγματεύσεις του Φίλιππου με την Συμμαχία των Θηβαίων, Αθηναίων και Φωκέων τον οδήγησαν στην απόφαση να τους αντιμετωπίσει στρατιωτικά σε ανοιχτό πεδίο, για να αξιοποιήσει τον πολυάριθμο και αξιόμαχο Ιππικό του. Έτσι ανέπτυξε ολόκληρη την Στρατιά του στην κοιλάδα του Βοιωτικού Κηφισού κοντά στην Χαιρώνεια. Ο Κηφισός προστάτευσε τα νώτα του και αποτελούσε την γραμμή άμυνας του. Απέναντι του παρατάχθηκαν οι σύμμαχοι. Οι Αθηναίοι στο αριστερό της παρατάξεως, οι Θηβαίοι στο δεξιό (θέση άκρως τιμητική) και οι Φωκείς, Αχαιοί, Κορίνθιοι και τα λείψανα της στρατιάς της Λοκρίδος στο Κέντρο. Επικεφαλής των Θηβαίων ήταν ο Θεαγένης, έμπειρος στρατηγός της Σχολής του Επαμεινώνδα και των Αθηναίων ο γενναίος Στρατοήλης με υπαρχηγούς του Χάρη και τον Λυσικλή. Οι αντίπαλες στρατιές ήταν περίπου ισοδύναμες. Υπολογίζονται τουλάχιστον σε 30.000 πεζούς και 2.000 ιππείς η κάθε μία. Υπερείχαν όμως η στρατιά του Φιλίππου σε στρατηγική, εμπειρία και πειθαρχία. Κατά την σύγκρουση που ακολούθησε, ο Φίλιππος αναγκάσθηκε να υποχωρήσει από την πίεση των Αθηναίων. Στο δεξιό οι Θηβαίοι αρχικά έμειναν ακλόνητοι παρά τα πλήγματα που τους επέφερε ο δεκαοχτάχρονος Αλέξανδρος, ο γιος

του Φιλίππου, ως αρχηγός του Ιππικού του, με πρωτοφανή ορμητικότητα. Όλο το πρωί οι Βοιωτοί κρατούσαν με γενναιότητα τις θέσεις τους. Όμως οι Αθηναίοι αντί να επιτεθούν στην φάλαγγα των Μακεδόνων που μαχόταν τους Βοιωτούς, συνέχισαν την καταδίωξη της πτέρυγας που είχε ανατραπεί. Ο Αλέξανδρος τότε συνέχισε με σφοδρότητα την επίθεση κατά των Θηβαίων, των οποίων οι τάξεις είχαν αραιώσει πολύ, από τα πλήγματα των Μακεδονικών Σαρισών. Ο Αλέξανδρος με τους ιππείς του, διείσδυσε βαθειά στο ρήγμα που είχε δημιουργηθεί και κατέκοψε τους Θηβαίους Ιερολοχίτες. Τότε ο Φίλιππος στράφηκε εναντίον των Αθηναίων που τον καταδίωκαν και είχαν προχωρήσει περισσότερο απ' ότι έπρεπε τους αναχαίτισε και τους επιτέθηκε με το Ιππικό του. Οι Αθηναίοι τράπηκαν σε φυγή. Στη μάχη έπεσαν 1.000 Αθηναίοι και 2.000 αιχμαλωτίσθηκαν. Οι απώλειες των Θηβαίων ήσαν πολύ βαρύ-

τερες. Χάθηκε το άνθος των Θηβαίων και ο στρατηγός Θεαγένης. Στην Χαιρώνεια οι Θηβαίοι δεν νικήθηκαν αλλά κατακρεουργήθηκαν. Ο Ιερός Λόχος επίσης δεν ηττήθηκε αλλά θερίσθηκε και έπεσε στοιχημένος από το Ιππικό του Αλεξάνδρου αφού ούτε ένας από τους 399 δεν μετακινήθηκε από την θέση του. Το γεγονός αυτό είναι πρωτοφανές στην Παγκόσμια ιστορία και παραμένει μέχρι σήμερα μοναδικό. Ο Φίλιππος με δέος και θαυμασμό φώναξε δακρυσμένος εμπρός από την άγρια και τραγική εικόνα των Ιερολοχιτών: «Απόλοιντο κακώς οι τούτους τε ποιείν και πάσχειν αισχρόν υπονοούντες». Απευθυνόταν στους συκοφάντες της τιμής των Ιερολοχιτών. Συνεχίζεται

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΟΠΛΟΥ

Ορκωμοσία Νεοσυλλέκτων Οπλιτών Γράφει ο Λιβέριος Πετρίδης Ίλαρχος ε.α. "Όλα μπορούμε και τα φτιάχνουμε. Τη βροχή όμως όχι. Μόνο ο Θεός" είπε ο π. Αθανάσιος Χρυσούλας που περίμενε κι αυτός μαζί με τους υπόλοιπους ιερείς, να σταματήσει η βροχή για να πάρει τη θέση του με το Ιερό Ευαγγέλιο και να αρχίσει η τελετή ορκομώσιας των νέων στρατιωτών. Μόνο, που τελικά, μετά από αρκετή αναμονή, η βροχή δεν σταμάτησε και η τελετή έγινε κάτω από δυνατή βροχή. Συγκεκριμένα, την Παρασκευή 14 Ιουνίου 2013 στο Στρατόπεδο "Επιλάρχου Μελίτη" στον Αυλώνα, πραγματοποιήθηκε η τελετή ορκωμοσίας των νέων οπλιτών της Γ΄ ΕΣΣΟ 2013 χοροστατούντος του Μητροπολίτου Ιλίου και Πετρουπόλεως κ. Αθηναγόρα και ιερέων. Τους νέους στρατιώτες καλωσόρισε στις τάξεις του Ελληνικού Στρατού ο Δντης του Όπλου των Τεθωρακισμένων Υποστράτηγος κ. Δημήτρης Θωμαΐδης, ενώ ο Δκτής του ΚΕΤΘ Ταξίαρχος κ. Βασίλειος Παπαδόπουλος τους κάλεσε να κάνουν το καθήκον τους προς την Πατρίδα. Οι Αξιωματικοί, οπλίτες, νεοσύλλεκτοι, οι γονείς και φίλοι, που είχαν κατακλύσει το χώρο μπροστά στο Διοικητήριο υπέμειναν στωικά τη δυνατή βροχή η οποία είχε ποτίσει μέχρι το κόκκαλο όσους δεν είχαν την τύχη να προφυλαχθούν κάτω από κάποια ομπρέλα ή στέγαστρο.

Της 2013 Γ' ΕΣΣΟ

Κάτω από δυνατή βροχή η τελετή

Στο τέλος, επικράτησε η λογική του "...ο βρεγμένος την βροχή δεν την φοβάται" και τελείωσε η τελετή με την παρέλαση των νέων στρατιωτών, κάτω από τις επευφημίες και τα χειροκροτήματα των συγγενών και φίλων τους. Ο Σύνδεσμος Αποστράτων Αξιωματικών Ιππικού Τεθωρακισμένων εκπροσωπήθηκε από τον πρόεδρο Υποστράτηγο ε.α. κ. Χρήστο Παπαδογεωργόπουλο, τον Γενικό Γραμματέα Αντιστράτηγο ε.α. κ. Θεόδωρο Κατσάρη και μέλη του Δ.Σ. Αργότερα, στα πλαίσια μικρής δεξίωσης, όπου ο Δκτης του ΚΕΤΘ κ. Παπαδόπουλος δεξιώθηκε το Δ.Σ. του ΣΑΙΙΤΘ, παρέλαβε αναμνηστικό δώρο από τον πρόεδρο του ΣΑΙΤΘ κ. Παπαδογεωργόπουλο το βιβλίο του Ταξι-

Την Παρασκευή 12 Απριλίου 2013 το πρωί, πραγματοποιήθηκε η ορκωμοσία των Νεοσύλλεκτων Οπλιτών της 2013 Β΄ΕΣΣΟ στο Στρατόπεδο Επιλάρχου Μελίδη στον Αυλώνα Αττικής. Η τελετή της ορκωμοσίας τελέστηκε προεξάρχοντος του Μητροπολίτου Ιλίου και Πετρουπόλεως κ.κ. Αθηναγόρα, παρουσία και των εκπροσώπων του ΓΕΣ/ΔΙΤ Υποστρατήγου κ. Δημήτρη Θωμαΐδη, του ΓΕΣ/ΔΒΒ, του Δκτού του 34

άρχου ε.α. Χρήστου Νοταρίδη με την βιογραφία του Στρατηγού Γ. Στανωτά "Ένας πιστός και φιλότιμος στρατιώτης” με τις ευχές του για την ανάληψη της διοίκησης του ΚΕΤΘ αλλά και

Της 2013 Β' ΕΣΣΟ Κέντρου Εκπαιδεύσεως Τεθωρακισμένων Ταξίαρχου κ. Βασιλείου Παπαδόπουλου, εν ενεργεία και αποστρατεία αξιωματικών, καθώς και συγγενών και φίλων των νέων οπλιτών. Το Σύνδεσμο εκπροσώπησε ο Πρόεδρος του ΣΑΑΙΤΘ Υποστράτηγος ε.α. κ. Χρ. Παπαδογεωργόπουλος.

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΟΠΛΟΥ

Αριστερά, στιγμιότυπα από την ορκομωσία. Δεξιά επάνω, αναμνηστική φωτογραφία στο γραφείο του Δκτου του ΚΕΤΘ και δεξιά ο πρόεδρος του ΣΑΙΤΘ κ. Χρ. Παπαδογεωργόπουλος παραδίδει το βιβλίο του Ταξιάρχου ε.α. κ. Χρ. Νοταρίδη με την βιογραφία του Στρατηγού Γ. Στανωτά "Ένας πιστός και φιλότιμος στρατιώτης” στον Δκτή του ΚΕΤΘ Ταξίαρχο κ. Βασ. Παπαδοπουλο την παραδοσιακή βοήθεια που έχει ο Σύνδεσμος από τον εκάστοτε Διοικητή του. Ο κ. Παπαδογεωργόπουλος δεν παρέλειψε να ευχαριστήσει και τον ΔΙΤ/ΓΕΣ κ. Θωμαΐδη για την συμπαράστασή του στον σύνδεσμο.

Ανθυπίλαρχος Σαβίνα Αναστασίου, Ολυμπιονίκης Συγχρονισμένης Κολύμβησης Η επί τιμή Αξιωματικός των Τεθωρακισμένων Στην οικογένεια των Αξιωματικών του Όπλου των Τεθωρακισμένων είναι και η επί τιμή Ανθυπίλαρχος Σαβίνα Αναστασίου, Ολυμπιονίκης της Συγχρονισμένης Κολύμβησης την οποία γνωρίσαμε την ημέρα της ορκωμοσίας στο γραφείο του Διοικη-

τού του ΚΕΤΘ. Μία σεμνή νέα γυναίκα, με σπουδές ψυχολογίας, που αγάπησε το Όπλο των Τεθωρακισμένων και τάχθηκε στις τάξεις του όπου και υπηρετεί. Τις ευχόμαστε καλή σταδιοδρομία.

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ

Επίσκεψη του Δ.Σ. του Συνδέσμου στο ΓΕΣ Το Διοικητικό Συμβούλιο του Συνδέσμου στα πλαίσια των εθιμοτυπικών επισκέψεων με σκοπό τη διατήρηση των δεσμών μεταξύ των εν ενεργεία συναδέλφων και των αποστράτων επισκέφθηκε τη νέα στρατιωτική ηγεσία στο ΓΕΣ την Δευτέρα 20 Μαϊου 2013. Στην επίσκεψη συμμετείχαν ο Πρόεδρος Υπτγος ε.α Παπαδογεωργόπουλος Χρήστος, ο Αντιπρόεδρος Αντγος ε.α Σπυρίδων Δημήτριος, ο Γενικός Γραμματέας Αντγος ε.α Κατσάρης Θεόδωρος, τα μέλη Αντγος ε.α Μεντεσίδης Χαράλαμπος, Σχης ε.α Σταματογιαννάκης Μιχαήλ και ο Πρόεδρος της Εξελεγκτικής Επιτροπής Υπτγος ε.α Κασελίμης Σπυρίδων. Οι συναντήσεις που έγιναν ξεκίνησαν από τον Αρχηγό ΓΕΣ Αντιστράτηγο κ. Τσέλιο Κωνσταντίνο, ακολούθησε στον Β΄ Υπαρχηγό ΓΕΣ Αντιστράτηγο κ. Στυλιανόπουλο Αθανάσιο, στη συνέχεια στον Διευθυντή Δ΄Κλάδου Υποστράτηγο κ. Στεφανή Αλκιβιάδη και ολοκληρώθηκαν στον Διευθυντή ΔΙΤ/ΓΕΣ Υποστράτηγο κ. Θωμαϊδη Δημήτριο. Δεν κατέστη δυνατόν να επισκεφθούμε στο γραφείο του τον ΓΕΠΣ Αντιστράτηγο κ. Τελίδη Βασίλειο λόγω υπηρεσιακών του υποχρεώσεων. Σε όλες τις συναντήσεις, αφού ο Πρόεδρος του Συνδέσμου προέβη σε συνοπτική εηνημέρωση για την αποστολή και τις επιτεύξεις του Συνδέσμου, συζητήθηκαν οι υποχρεώσεις του Συνδέσμου σε ότι αφορά την αποπεράτωση του περιβάλλοντος χώρου του Μνημείου στο Μέτσοβο και την πρόθεση του Συνδέσμου να οργανώσει τον Οκτώβριο εκδρομή στο Μέτσοβο όπου θα γίνει τελετή και κατάθεση στεφάνου στη μνήμη των πεσόντων Αξιωματικών και οπλιτών το 1940. Η υποδοχή από ολόκληρη την στρα36

Επάνω, αναμνηστική φωτογραφία στο γραφείο του Α/ΓΕΣ Δίπλα, ο πρόεδρος του ΣΑΑΙΤΘ παρέδωσε στην ηγεσία από ένα βιβλίο του Ταξχου ε.α κ. Νοταρίδη που περιγράφει με λεπτομέρειες τη δράση της Μεραρχίας Ιππικού το έπος του 1940, με Διοικητή τον Στρατηγό Στανωτά Γεώργιο τιωτική ηγεσία ήταν εγκάρδια και στις συζητήσεις εκτός από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εν ενεργεία αλλά και οι απόστρατοι συνάδελφοι αναφέρθηκε και το πρόβλημα του ΑΟΟΑ σε ότι αφορά την ένταξη στο σχέδιο πόλης της περιοχής στο Πικέρμι. Το πρόβλημα αυτό που υπάρχει είναι χρονίζον αλλά ευτυχώς προωθείται από το Υπουργείο και ευχόμαστε να έχει θετική κατάληξη οπότε θα προκύψει μία ανάσα σε εκατοντάδες συναδέλφους που αναμένουν να παραλάβουν ένα οικόπεδο για αρκετές δεκαετίες. Ο Σύνδεσμος παρέδωσε στην ηγεσία από ένα βιβλίο του Ταξχου ε.α κ. Νοταρίδη που περιγράφει με λεπτομέρειες τη δράση της Μεραρχίας Ιππικού το έπος του 1940, με Διοικητή τον Στρατηγό Στανωτά Γεώργιο, που με τον ηρωϊκό αγώνα της απέτρεψε την

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

εισβολή ιταλικής μεραρχίας στον εσωτερικό κορμό της Πατρίδας μας. Η επίσκεψη έληξε μετά και από εμπεριστατωμένη ενημέρωση από την ηγεσία για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο Στρατός και οι εν ενεργεία συνάδελφοι αλλά και τη διαβεβαίωση ότι παρά τα προβλήματα ο Στρατός μας με υψηλό φρόνημα θα εκπληρώσει στο ακέραιο την αποστολή του. Ο Σύνδεσμος ευχαριστεί την Στρατιωτική Ηγεσία για την υποδοχή του Διοικητικού Συμβουλίου και εύχεται επιτυχία στα νέα τους καθήκοντα.

ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ

Επίσκεψη στο Μέτσοβο 9-11 Απριλίου 2013 Γράφει ο Μιχ. Σταματογιαννάκης, μέλος του ΔΣ Οπως είναι γνωστό την 30 Οκτωβρίου 2012 έγιναν τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου Ιππικού στο Μέτσοβο με την παρουσία πλήθους μελών και φίλων του Συνδέσμου. Η τελετή των αποκαλυπτηρίων είναι το αποτέλεσμα της μεγάλης προσπάθειας του Συνδέσμου να στηθεί το Μνημείο και να αποδοθεί η τιμή και ο σεβασμός στους αγωνιστές της Μεραρχίας Ιππικού που διέκοψαν την προχώρηση των Ιταλών αποτρέποντας χειρότερες επιπτώσεις στην Πατρίδα μας. Το Μνημείο ευρίσκεται στη θέση του αλλά ο περιβάλλον χώρος έχει ανάγκη να διαμορφωθεί στο επίπεδο που χρειάζεται για να αποκτήσει μεγαλύτερη αξία η οπτική εικόνα του Μνημείου. Για τον σκοπό αυτό και για να γίνουν οι απαραίτητες συζητήσεις με τον Δήμο Μετσόβου και τη νέα διοίκηση της VIII ΜΠ έγινε επίσκεψη στις 9-11 Απριλίου 2013 στην οποία συμμετείχαν ο πρόεδρος του Συνδέσμου Υπτγος ε.α Παπαδογεωργόπουλος Χρήστος, ο αντιπρόεδρος Αντγος ε.α Σπυρίδων Δημήτριος και τα μέλη του ΔΣ Αντγος ε.α Μεντεσίδης Χαράλαμπος και Σχης ε.α Σταματογιαννάκης Μιχαήλ. Η επίσκεψη ήταν αναγκαία για να συζητηθεί αφενός η διαμόρφωση του χώρου περιμετρικά ανεξάρτητα από την κατασκευή του έργου αναμόρφωσης του κόμβου στο σύνολο του και αφετέρου για τη λήψη μέτρων προστασίας του Μνημείου μετά και την κλοπή της πινακίδας με το όνομα του Συνδέσμου και της γλύπτριας κ. Κοροβέση Αγγέλικα.

Η ενίσχυση της προσπάθειας του Συνδέσμου έστω και με μικρό ποσό θα αποφέρει αποτελέσματα σε ότι αφορά τη διαμόρφωση του χώρου καθόσον θα υλοποιηθούν άμεσα οι πλέον σημαντικές εργασίες. Ελπίζουμε ότι με την συνεισφορά των μελών και φίλων υπάρχει πιθανότητα τον Οκτώβριο που έρχεται και θα οργανώσει ο Σύνδεσμος εκδρομή με διανυκτέρευση η εικόνα του χώρου να έχει βελτιωθεί. Πριν την αφιξη στο Μέτσοβο έγινε επικοινωνία με τον εργολάβο, πολιτικό Μηχανικό κ. Βίνη Χρήστο με τον οποίο είχε κατασκευάσει ο Δήμος τη βάση του Μνημείου και ο Σύνδεσμος το τοιχίο στην πλευρά του δρόμου καθώς και με τον Αντιδήμαρχο κ. Τάλαρη Στέργιο. Ακολούθησε συνάντηση στον χώρο του μνημείου και συζητήθηκαν λεπτομέρειες για την επίστρωση του δαπέδου, την κάλυψη του τοιχίου, την αποτροπή χρησιμοποίησης του τοιχίου σαν πλατφόρμα εκφόρτωσης από φορτηγά, την μετακίνηση των ιστών, την τοποθέτηση πλακών με τα ονόματα των πεσόντων και

κάθε άλλη λεπτομέρεια που αφορά τη διαμόρφωση του χώρου. Την επόμενη ημέρα 10 Απριλίου 2013 έγινε επίσκεψη στο Αστυνομικό Τμήμα και συζητήθηκε η δυνατότητα λήψης μέτρων για την προστασία του Μνημείου, και μας δόθηκε συμβουλή να τοποθετηθούν όρθιοι πάσαλοι σε όλο το μήκος του χώρου έμπροσθεν του Μνημείου και κατά μήκος του δρόμου για να αποτραπεί τελείως η άνοδος οχημάτων και η προσέγγιση από φορτηγά. Την ίδια ημέρα ακολούθησε συνάντηση στον χώρο του Μνημείου με τον εκπρόσωπο του Μηχανικού της

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ Μεραρχίας Λοχαγό κ. Παππά Γεώργιο και έγινε εκτενής συζήτηση για τις δυνατότητες που υπάρχουν για να βοηθήσει στην διαμόρφωση του χώρου. Ακολούθησε αμέσως επίσκεψη στην VIII ΜΠ και έγινε ευρεία συζήτηση με τον νέο Διοικητή Ταξχο κ. Γκίζα Σπυρίδωνα, τον Διοικητή Μηχανικού κ. Διαμάντη και τον Λοχαγό κ. Παππά. Πριν την επιστροφή στο Μέτσοβο έγινε επίσκεψη στην εταιρία του μέλους του Συνδέσμου εφ.Ιλάρχου κ. Καλλή Νικολάου στον οποίο αναφέρθηκαν οι ανάγκες για την τελική διαμόρφωση του χώρου, προκειμένου να βοηθήσει ανάλογα με τις δυνατότητες που υπάρχουν λόγω της κρίσης. Τα αποτελέσματα της επίσκεψης σε ότι αφορά τη δυνατότητα παροχής βοήθειας τόσο από τον Δήμο όσο και από την Μεραρχία δεν περιέχουν αρνητικές απόψεις αλλά διαπιστώθηκε ότι λόγω της υφιστάμενης κατάστασης σε όλους του φορείς οι δυνατότητες είναι περιορισμένες και πιθανώς να καθυστερήσουν. Συγκεκριμμένα ο Δήμος Μετσόβου εκτός των οικονομικών περικοπών έχει να αντιμετωπίσει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα που προέκυψε από τις καταιγίδες οι οποίες προκάλεσαν κατολισθήσεις με αποτέλεσμα να πληγούν ακόμη και κατοικίες. Παρόλα αυτά ο Δήμος εξέφρασε θετική άποψη για την παροχή βοήθειας στη διαμόρφωση του χώρου προκειμένου να τηρήσει τις δεσμεύσεις που μας είχε εκφράσει στο παρελθόν αλλά και για να αναδειχθεί το έργο του Μνημείου το οποίο αποτελεί κόσμημα για το Μέτσοβο και την ιστορία του. Παρόμοια άποψη μας εξέφρασε και η Μεραρχία η οποία εντός των πλαισίων των δυνατοτήτων που υπάρχουν θα βοηθήσει για να ολοκληρωθεί η διαμόρφωση του χώρου ανεξάρτητα αν θα υπάρξει καθυστέρηση. Κατά την μετάβαση στο Μέτσοβο έγινε συνάντηση στα Καμμένα Βούρλα με τον συνάδελφο του Οπλου μας Αντγο ε.α Μακρυνίτσα Γεώργιο με τον οποίο έγινε συζήτηση για θέματα του Συνδέσμου και για την ανάγκη βοήθειας για 38

Αναμνηστικη φωτογραφία στο Στρατηγείο της VIII Μεραρχίας Πεζικού, με τον Δκτη Ταξίαρχο κ. Γκίζα Σπυρίδωνα την διαμόρφωση του χώρου. Μετά από τα προαναφερθέντα είναι φανερό ότι υπάρχουν δυσκολίες για την διαμόρφωση του χώρου του Μνημείου και είναι απαραίτητη η κάθε βοήθεια προκειμένου να αποπερατωθεί όσο το δυνατό γρηγορότερα. Ο Σύνδεσμος θα συνεχίσει προς κάθε κατεύθυνση τις προσπάθειες για να εξασφαλισθούν πόροι για την υλοποίηση του έργου το οποίο θα αλλάξει ριζικά τον χώρο και θα αναδείξει περισσότερο το Μνημείο που έγινε στη μνήμη των πεσόντων και ταυτόχρονα θα το προστατεύσει καλύτερα. Η πρώτη προσπάθεια απευθύνεται ξανά στα μέλη και τους φίλους του Συνδέσμου οι οποίοι και μέχρι τώρα βοήθησαν ανάλογα με τις δυνατότητες τους παρά την δύσκολη κατάσταση που ευρίσκονται. Η ενίσχυση της προσπάθειας του Συνδέσμου έστω και με μικρό ποσό θα αποφέρει αποτελέσματα σε ότι αφορά τη διαμόρφωση του χώρου καθόσον θα υλοποιηθούν άμεσα οι πλέον σημαντικές εργασίες. Ελπίζουμε ότι με την συνεισφορά των μελών και φίλων υπάρχει πιθανότητα τον Οκτώβριο

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013

που έρχεται και θα οργανώσει ο Σύνδεσμος εκδρομή με διανυκτέρευση η εικόνα του χώρου να έχει βελτιωθεί. Η κάθε βοήθεια των μελών ανεξάρτητα από το χρηματικό ποσό αποτελεί μία σημαντική βοήθεια στην προσπάθεια διαμόρφωσης του χώρου του Μνημείου του Οπλου μας. Το μνημείο στο Μέτσοβο στήθηκε για να τιμήσουμε και να δείξουμε σε όλους τους πολίτες τους ήρωες του όπλου μας που εμείς πάντα θυμούμαστε αλλά άλλοι δεν τους ξέρουν. Οι πολίτες πρέπει να βλέπουν τα μνημεία αυτών που πολέμησαν για την Ελλάδα μας και όχι τα μνημεία αυτών που αποπειράθηκαν να την καταστρέψουν. Η επισκεψιμότητα των διερχομένων σύμφωνα με πληροφορίες είναι μεγάλη Το Μνημείο Μετσόβου αποτελεί τιμή στους ήρωες του Οπλου μας αλλά τιμή στην Ελλάδα μας και στους εν ενεργεία και αποστράτους συναδέλφους. Στέλνουμε τη φωνή μας και πιστεύουμε ότι θα ακουστεί

ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ Επιστολή Υποστρατήγου ε.α Κορκότζελου Περικλή Προς τον πρόεδρο του ΣΑΑΙΤΘ Υπτγο ε.α. Παπαδογεωργόπουλο Χρ. Αγαπητέ στρατηγέ, Στο τεύχος 78 του περιοδικού «ΙΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ» αναφέρεται, μεταξύ των άλλων, ότι στην Ετήσια Γενική Συνέλευση του συνδέσμου, στην οποία δυστυχώς δεν έγινε δυνατόν να παραβρεθώ, απονεμήθηκαν τιμητικά διπλώματα, για τον ηρωισμό που επέδειξαν και την αποτελεσματική χρησιμοποίηση εγκαταληφθέντος Τουρκικού Άρματος Μ47 κατά τις επιχειρήσεως στην Κύπρο, στους τότε Λοχία Δρόσο Κων. και στρατιώτες Κριθάρη Ανδ., Τούντα Νικ., Κουδούνα Ανδ., Αποστόλου Ανδ. Η ενέργεια αυτή του Συνδέσμου αξίζει κάθε έπαινο, γιατί θα αποτελούσε παράλειψη αν δεν αναγνωρίζονταν πράξεις ηρωισμού και αυτοθυσίας τουλάχιστον από όσους θεωρούν χρέος τους και ξέρουν να τι αναδεικνύουν, να τις προβάλλουν και να τις τιμούν. Με αφορμή την αναφορά του Συνδέσμου στο συγκεκριμένο γεγονός, το οποίο αφορά την 21 ΕΑΝ, θεωρώ σκόπιμο να δώσω στο περιοδικό περισσότερες πληροφορίες και να περιγράψω τα γεγονότα με μεγαλύτερη ακρίβεια, ώστε ο αναγνώστης να σχηματίσει πληρέστερη και σαφέστερη εικόνα όχι μόνο για τη μάχη στην οποία αναφέρεται, αλλά και για το ηθικό, το μαχητικό φρόνημα και το επίπεδο εκπαίδευσης των οπλιτών, οι οποίοι αντιμετώπισαν τον «Αττίλα»: Μετά 3ήμερο αγώνα, 20-22 Ιουλίου, συμφωνήθηκε και υπογράφηκε τις απογευματινές ώρες της 22ης Ιουλίου εκεχειρία μεταξύ των εμπόλεμων, την οποία οι Τούρκοι, έχοντες σκοπό να εξαπολύσουν τον «Αττίλα 2», τη χρησιμοποίησαν για να μεταφέρουν στη Κύπρο δυνάμεις, κυρίως άρματα και πυροβολικό, ενώ παράλληλα συνέχισαν τις επιθέσεις ασκούντες πίεση εφ' όλου του μετώπου για τη βελτίωση των θέσεων τους. Την περίοδο αυτή η 21 ΕΑΝ ήταν αναπτυγμένη από τη διάβαση Πανάγρων (περιοχή Λάπηθος - Καραβάς) δυτικά, μέχρι τη Μια Μηλιά, Κουτσοβέντη (ανατολικώς του θύλακα Κιόνελι - Αγύρτας). Όταν στις 4 Αυγούστου περιήλθε στην επιλαρχία η πληροφορία ότι στους πρόποδες του υψώματος Κόρνος, στις δυτικές καταπτώσεις του Πενταδάκτυλου ήταν ακινητοποιημένο τουρκικό άρμα Μ47, συγκροτήθηκε κατάλληλη ομάδα από τους συγκεκριμένους οπλίτες με εντολή όπως, αφού ελέγξουν για υπάρχουσα παγίδευση, το επισκευάσουν και το οδηγήσουν στην περιοχή

που ήταν τμήματα της επιλαρχίας και εν αδυναμία να το καταστρέψουν. Η ομάδα, η οποία αξιοποίησε το άρμα, ανακάλυψε εκεί κοντά και ένα τούρκικο ΤΟΜΠ Μ113. Και τα δύο διατέθηκαν για την ενίσχυση του τμήματος (ΟΥΛΑΝ+) της επιλαρχίας, το οποίο ήταν αμυντικά εγκατεστημένο στην περιοχή του χωριού Σκυλλούρα υπό τη διοίκηση του Ιλάρχου Χαραλάμπους Κ. Με το ΠΦ της 14ης Αυγούστου οι Τούρκοι παραβιάζοντας την εκεχειρία, την οποία ουδέποτε σεβάστηκαν και τήρησαν, εξαπέλυσαν τον «Αττίλα 2» κάνοντας μαζική χρήση αρμάτων, μεγάλου όγκου πυρών πυροβολικού και ισχυρής αεροπορίας, η οποία δρούσε ανενόχλητη, αφού η α/α άμυνα του νησιού ήταν σχεδόν ανύπαρκτη, σε ό,τι δε αφορά την επιλαρχία αντιμετώπιζε τις αεροπορικές προσβολές με τα δικά της μέσα, τα α/α πολυβόλα 0,30". Στις 15 Αυγούστου το τμήμα της Σκυλλούρας δέχεται ισχυρή επίθεση αρμάτων - πεζικού υποστηριζόμενων από πυρά πυροβολικού και όλμων. Το πλήρωμα του Μ47, αποτελούμενο από τους παραπάνω οπλίτες με αρχηγό πληρώματος το λοχία Δρόσο, χρησιμοποίησε κατά τρόπο άριστο τις δυνατότητες και ιδιαίτερα τη δύναμη πυρός του άρματος. Με την αλλαγή θέσεων, την ταχύτητα και την ακρίβεια των βολών μέχρις εξαντλήσεων των βλημάτων, το Μ47 διαδραμάτισε κυρίαρχο ρόλο. Οι Τούρκοι, γνωρίζοντας ότι στην περιοχή ενεργούν ελαφρά τεθωρακισμένα οχήματα Μ/Η -είχαν καλό δίκτυο πληροφοριών- αιφνιδιάστηκαν από την αντιμετώπιση άρματος Μ47, υπέστησαν σύγχυση και άργησαν να συνέλθουν και να αντιληφθούν περί τίνος πρόκειται. Όπως με ενημέρωσε κατά τη μάχη ο διοικητής του τμήματος Ίλαρχος Χαραλάμπους Κ., το πλήρωμα του άρματος είχε τέτοια ψυχική έξαρση που σε κάθε εύστοχη βολή ξεσπούσε σε ζητωκραυγές από ενθουσιασμό, ο ίδιος δε διαπίστωσε πέντε εχθρικά άρματα κατεστραμμένα. Ελλείψει βλημάτων το άρμα δεν έλαβε μέρος σε άλλη μάχη. Εξ' άλλου από το απόγευμα της 16ης Αυγούστου υπογράφηκε η δεύτερη εκεχειρία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι σταμάτησαν και οι εχθροπραξίες. Στο λοχία Δρόσο, για τη δράση και τον ηρωισμό που επέδειξε στη συγκεκριμένη μάχη, αλλά και για την εν γένει δραστηριότητά του κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων, η 21 ΕΑΝ υπέβαλε πρόταση απονομής Πολεμικού Σταυρού Γ' Τάξεως και Αναμνηστικού Μεταλλίου Πολέμου. Με συναδελφικούς χαιρετισμούς Περικλής Κορκόντζελος Υπτγος ε.α.

• Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2013 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

Εκτύπωση – βιβλιοδεσία Τυπογραφείο Ελληνικού Στρατού