ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 21ου αι. - ΜΕΡΟΣ 2ον by Liverios Petridis

ΜΕΡΟΣ 2ο

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

ΜΕΡΟΣ ΙΙ Μελλοντικές Επιχειρήσεις-Ειρηνευτικές Αποστολές– Σύγχρονος Πόλεμος-Πυρηνικά Όπλα (ΠΟ)-ΠύραυλοιΑμερικανική Εξωτερική Πολιτική Εισαγωγικές επισημάνσεις: • Στο επιχειρησιακό περιβάλλον προδιαγράφονται Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΔ) με λιγότερα άρματα και περισσότερες ειδικές δυνάμεις, ολιγότερες αεροπορικές βάσεις και περισσότερα αεροσκάφη μακράς εμβέλειας, λιγότερα επίγεια και περισσότερα εναέρια ραντάρ και λιγότερα στατικά και περισσότερα κινητά στρατηγεία. • Ενισχύονται οι αεροπορικές δυνάμεις σε βάρος των χερσαίων, αν και οι χερσαίες δυνάμεις τελικά εξασφαλίζουν τη νίκη. • Λόγω αυξημένης αποτελεσματικότητας με τα όπλα υψηλής τεχνολογίας και κυρίως του αεροπορικού δυναμικού ελαττώνεται ο χρόνος διεξαγωγής των επιχειρήσεων και καθίσταται εφικτή η ταυτόχρονη έναρξη των αεροπορικών και χερσαίων επιχειρήσεων. • Παγκόσμιες ανησυχίες επικρατούν για τα πυρηνικά όπλα (ΠΟ) με προθάλαμο την πυρηνική ενέργεια. Κάθε χώρα έχει το δικαίωμα να λειτουργεί πυρηνικούς αντιδραστήρες για ειρηνικούς σκοπούς μόνο, υπό τον έλεγχο της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (IAEA). • Εκτιμάται ότι το όραμα για ένα κόσμο χωρίς ΠΟ σήμερα είναι υπέρ φιλόδοξο, αν όχι για την άλλη γενιά. Προβάλλει το ερώτημα, καταστροφή ή μη διάδοση των ΠΟ. • Υποχρεωτική ή εθελοντική η στρατιωτική θητεία στο νέο επιχειρησιακό περιβάλλον; Σημασία, δεν έχει η επιλεγείσα τελικά στρατιωτική επιλογή αλλά οι απαιτήσεις των ΕΔ για την ασφάλεια της χώρας, που προέχει κάθε προτεραιότητας και της οποίας χώρας την εδαφική κυριαρχία εκφράζουν μόνο οι ΕΔ. • Πέραν των πολεμιστών, που έχουν αποστολή την υπεράσπιση ή διατήρηση ή κατάληψη εδάφους και καταστροφή του εχθρού, απαιτούνται μονάδες ειδικές για ειρηνευτικές αποστολές τις οποίες ο πολεμιστής παραδοσιακά είναι απρόθυμος να εκτελέσει και για τις οποίες δεν είναι επαρκώς εκπαιδευμένος. • Στηριζόμαστε στη διπλωματία, στην οικονομική ισχύ και στις συμβατικές αμερικανικές στρατιωτικές δυνάμεις, αναφέρει ο αμερικανός πρόεδρος.

Λακαφώσης Δημήτριος

Κεφάλαιο Δ΄ Οι Προδιαγραφόμενες Μελλοντικές Επιχειρήσεις, 2004-2006 Νέες επιλογές, Νέο Επιχειρησιακό Περιβάλλον για της Ένοπλες Δυνάμεις, Θητεία, Ειρηνευτικές Αποστολές Εισαγωγικά σημεία: - Η στρατηγική είναι το σύνολο, ενώ οι τακτικές τα επί μέρους. - Η νέα αντίληψη προσφέρει ποικιλία επιλογών και ελιγμών επιχειρησιακών ενεργειών. - Αποφασιστικές ενέργειες μικρών κλιμακίων κρίνουν αποτελεσματικά την έκβαση της μάχης. - Κυριαρχούν οι σύντομες επιχειρήσεις με στενή συνεργασία αεροπορικών και ειδικών δυνάμεων, ενώ οι χερσαίες επιχειρήσεις εξασφαλίζουν τελικά τη νίκη.

Οι Νέες Επιχειρησιακές Επιλογές στις Τελευταίες Συγκρούσεις, 2004 Προδιαγραφή των Μελλοντικών Επιχειρήσεων Στις συγκρούσεις μετά τον Ψυχρό Πόλεμο επεκράτησαν νέες αντιλήψεις.

Εξελίσσονται νέες στρατηγικές και νέες τακτικές εφαρμογής των δυνατοτήτων των όπλων υψηλής πολεμικής τεχνολογίας. Οι Ένοπλες Δυνάμεις αναδιοργανώνονται, αναδιατάσσονται και αναπροσανατολίζονται σύμφωνα με τις νέες επιχειρησιακές δυνατότητες και απαιτήσεις. Οι παρασχεθείσες περισσότερες επιχειρησιακές επιλογές και οι ευέλικτες ενέργειες των τελευταίων επιχειρήσεων στο Κόλπο, στα Βαλκάνια (Βοσνία-Κόσοβο), Αφγανιστάν και Ιράκ, προσφέρουν αρκετά μαθήματα και προδιαγράφουν τις μελλοντικές επιχειρήσεις. Στον πόλεμο του Κόλπου, 1991, οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί δεν αποδείχθηκαν επαρκείς. Μόνο ο υπερκερωτικός ελιγμός των χερσαίων συμμαχικών δυνάμεων ανάγκασαν το Saddam να υποχωρήσει από το Κουβέιτ. Στις επιχειρήσεις στη Βοσνία,1994-95, υιοθετήθηκαν μόνο αεροπορικά κτυπήματα του NΑΤΟ, που παρείχαν άμεση αεροπορική υποστήριξη στους κυανοκράνους και προστασία στους απομονωμένους θύλακες και τις περιοχές ασφαλείας των Η.Ε.. Στη επιτυχία, των αεροπορικών δυνάμεων συνέβαλαν, περιστασιακά και οι χερσαίες επιχειρήσεις των Κροατών της Βοσνίας. Τελικά ο Μιλόσεβιτς αναγκάσθηκε να συνθηκολογήσει και να υπογράψει τη συμφωνία Dayton. Στο Κόσοβο 1999, υιοθετήθηκαν και πάλι μόνο αεροπορικές επιχειρήσεις, που μπορούν να θεωρηθούν σαν συνέχεια των αεροπορικών επιχειρήσεων στη Βοσνία, για να αποφευχθούν οι

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

απώλειες των χερσαίων δυνάμεων και να μη συμβεί το ίδιο της Σομαλίας, με τις ατιμωτικές απώλειες των αμερικανών στρατιωτών. Οι νατοϊκές αεροπορικές επιχειρήσεις των 77 ημερών, υποχρέωσαν τις σερβικές δυνάμεις να αποσυρθούν από το Κόσοβο και να σταματήσουν οι εκατέρωθεν βιαιότητες και εθνικές καταπιέσεις και ο έλεγχος του Κοσόβου να περάσει στα Η.Ε. και το ΝΑΤΟ. Προηγούμενες διαπιστώσεις από τις επιχειρησιακές τακτικές στον πόλεμο στον κόλπο, οδήγησαν στην αλλαγή τακτικών στο Κόσοβο, με τη χρησιμοποίηση έξυπνων βομβών και βλημάτων ακριβείας. Η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ αρμάτων (λειτουργία κινητήρων) και της άμμου στο Κουβέιτ, επέτρεπε εκεί τη χρήση συσκευών υπερύθρων ακτινών (ΙR), ενώ το δασώδες του εδάφους δεν επέτρεπε τούτο στις αεροπορικές επιχειρήσεις στο Κόσοβο και επέβαλε πλέον σύγχρονες συσκευές και μέσα για προσβολές σ’ αυτή την περιοχή. Στις συμμαχικές αεροπορικές επιχειρήσεις του Κοσόβου, συμμετείχαν τα γνωστά βομβαρδιστικά αεροσκάφη Β-2 και Β-52, τα αόρατα βομβαρδιστικά F-117, τα μαχητικά F-15 και F-16 ως και κατευθυνόμενα βλήματα cruise από πλοία και υποβρύχια. Τα αεροπορικά κτυπήματα έγιναν με κατευθυνόμενα βλήματα για να αποφευχθούν οι παράπλευρες απώλειες των αθώων πολιτών και περιουσιών. Υπήρξαν και ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Εσφαλμένα προσβλήθηκε με βλήματα J-DAMs(joint direct attack munition) η κινεζική πρεσβεία στο Βελιγράδι. Υπήρξε ακριβής βολή, αλλά λάθος στόχος από κακή πληροφόρηση. Η σερβική αντιαεροπορική άμυνα στο Κόσοβο δεν αντέδρασε δραστικά, όπως αναμενότανε. Εφαρμόσθηκε η τακτική του κυρίου αντιαεροπορικού μέσου με μηχανική (μάτι) σκόπευση και να χρησιμοποιούνται τα ραντάρ την τελευταία στιγμή, για να μην προδίδεται η θέση κατά την προσβολή των χαμηλά ιπταμένων αεροσκαφών (α/φ). Αποτελεσματικά είναι και τα ελαφρά αντιαεροπορικά (α/α) όπλα και φορητοί α/α πύραυλοι, που τίθενται σε σκόπευση και πυροδοτούνται μηχανικά κατά των εχθρικών α/φ. Τα προστατευτικά συστήματα των α/φ έχουν την δυνατότητα σήμερα να αποτρέπουν μόνο ηλεκτρονικά κατευθυνόμενα βλήματα και όχι τα α/α φορητών όπλων. Αδυναμία που μελετάται τώρα για εξάλειψη. Πράγμα που θα επιτρέψει και την προστασία των πολιτικών α/φ από τους φορητούς πυραύλους (RPG) των τρομοκρατών κατά την προσγείωση και απογείωσή τους. Με αυτή την τακτική ρίφθηκε το τελευταίο συμμαχικό F-16 α/φ στην Βοσνία. Υπήρξε, βέβαια, και η έκπληξη από αυτό που συνέβηκε με το αήττητο βομβαρδιστικό F-117 στο Κόσοβο. Οι τηλεοράσεις εμφάνιζαν τα συντρίμμια του καταρριφθέντος αοράτου α/φ F-117 από τα σερβικά πυρά που μέχρι το τέλος του πολέμου στο Κόλπο, αυτά τα α/φ είχαν 1.788 πτήσεις χωρίς “γρατσουνιά “. Τα F-117 υπήρξαν το καμάρι της αμερικανικής αεροπορίας και το σύμβολο της υψηλής πολεμικής τεχνολογίας και στρατηγικής. Στο Αφγανιστάν, οι επιχειρήσεις χαρακτηρίσθηκαν από τη στενή συνεργασία αεροπορικών και ειδικών δυνάμεων, όσο ποτέ στο παρελθόν. Η τελευταίας λέξης τακτική των ειδικών κατα-

Λακαφώσης Δημήτριος

δρομικών δυνάμεων και της υψηλής τεχνολογίας όπλων χρησιμοποιήθηκαν εναντίον αντιπάλων που έφεραν τυφέκια και φορητούς εκτοξευτές ρουκετών. Οι επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν δείχνουν τις νέες τακτικές που εφαρμόσθηκαν εκεί. Τα αμερικανικά α/φ έπαιρναν την εικόνα του πεδίου μάχης και στοιχεία των στόχων από άλλα α/φ επιτήρησης, πληροφοριών και από επίγεια μέσα. Τα ΑC- 130 α/φ (με πυροβόλο) μπορούσαν να παίρνουν την εικόνα από μη επανδρωμένα α/φ Predators, από τους φορητούς υπολογιστές Laptops των ειδικών δυνάμεων και τις συντεταγμένες των προς προσβολή στόχων από τον παγκόσμιο σύστημα θέσεων GPS. Για πρώτη φορά στο Αφγανιστάν το αόρατο στρατηγικό Β-52 α/φ χρησιμοποιήθηκε και σαν όπλο αμέσου υποστήριξης. Στο Ιράκ, υιοθετήθηκε για πρώτη φορά η στρατηγική της ταυτόχρονης έναρξης των χερσαίων και αεροπορικών δυνάμεων. Περιορίσθηκαν οι εισβάλλουσες δυνάμεις, επιταχύνθηκε η προέλαση προς τη Βαγδάτη και εντός τριών εβδομάδων καταλήφθηκε το Ιράκ και εντός τριών ωρών η Βαγδάτη. Λησμονήθηκαν οι βήμα προς βήμα αιματηρές τακτικές για εξασφάλιση της επιτυχίας. Οι Η.Π.Α. εισέβαλαν στο Ιράκ- 25 φορές μεγαλύτερο από το Κουβέιτ- με μισές δυνάμεις από ότι στο Κουβέιτ 1991, που δεν ήταν δυνατό να συλλάβει πριν η φαντασία. Η ταχεία προέλαση επιμήκυνε τις γραμμές ανεφοδιασμού και δημιούργησε τρωτά σημεία στα μετόπισθεν. Δημιουργείται απειλή εάν δεν προβλεφθεί η αντιμετώπισή της. Στο Ιράκ, υιοθετήθηκε για πρώτη φορά η στρατηγική της ταυτόχρονης έναρξης των χερσαίων και αεροπορικών δυνάμεων. Ενισχύθηκαν οι αεροπορικές δυνάμεις σε βάρος των χερσαίων, αν και οι χερσαίες δυνάμεις τελικά εξασφαλίζουν τη νίκη. Επιβεβαιώθηκε στο Ιράκ το μάθημα του Αφγανιστάν ότι η αεροπορική δύναμη μπορεί τώρα να αντικαταστήσει μέρος του Πυροβολικού. Η επιβράδυνση των μηχανοκινήτων μονάδων δεν επέρχεται από τα άρματα, που κινούνται με ταχύτητα 50χλμ/ω, αλλά από την επιμήκυνση των γραμμών ανεφοδιασμού και το βαρύ ΠΒ, που πρέπει να ακολουθεί και να συντονίζεται με την κίνηση των εμπρός τμημάτων. Ο πόλεμος στο Ιράκ, υπήρξε η δοκιμή του συγχρόνου οπλοστασίου υψηλής τεχνολογίας των αμερικανικών δυνάμεων. Εξαλείφθηκαν οι προηγούμενες αδυναμίες και οι έξυπνες βόμβες και τα βλήματα ακριβείας, που χρησιμοποιήθηκαν στο Ιράκ, ήταν της τελευταίας λέξης επιτεύγματα τεχνολογίας. Ωστόσο, οι βελτιώσεις ως επί το πλείστον των χερσαίων μέσων δεν δοκιμάσθηκαν στο Ιράκ. Η 4η”Ψηφιακή” Μηχανοκίνητη Μεραρχία των Η.Π.Α., η πλέον σύγχρονη Μεραρχία των Η.Π.Α., έφθασε καθυστερημένα στο Ιράκ μέσω Κουβέιτ, όταν πλέον η έκβαση του πολέμου είχε κριθεί. Η έγκαιρη προώθηση της Μεραρχίας μέσω της Τουρκίας δεν έγινε, επειδή η Τουρκία αρνήθηκε τη χρήση του εδάφους της. Η Μεραρχία διαθέτει, για πρώτη φορά στον αμερικανικό στρατό, ψηφιακό δίκτυο διοίκησης, ελέγχου και πληροφοριών. Διαθέτει σύστημα αναγνώρισης του πεδίου μάχης (εχθρός-φίλιοι). Συνδέει όλα τα υποσυστήματα όπλων (Τεθωρακισμένα, Πυροβολικό, Ελικόπτερα κλπ), το υποσύστημα παροχής στοιχείων θέσεων στόχων GPS και παροχής εικόνας πεδίου μάχης αμέσως στο μαχητή και

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

ακόμη και πίσω από λόφους. Επιπλέον, υπήρξαν προετοιμασίες και δυνατότητες με ειδικό εξοπλισμό και μέσα αντιμετώπισης χημικών, βιολογικών και ραδιολογικών απειλών κυρίως στο Ιράκ, αν και τελικά τέτοια απειλή δεν υπήρξε χωρίς να αποκλείεται στο μέλλον.

Οι επιχειρησιακές επιλογές των όπλων υψηλής τεχνολογίας στις πρόσφατες συγκρούσεις Όσο πιο βελτιωμένα είναι τα όπλα υψηλής τεχνολογίας, τόσο περισσότερα επιχειρησιακά πλεονεκτήματα έχουν. Οι βελτιώσεις επήλθαν από την εξάλειψη των αδυναμιών της τελευταίας δεκαετίας. Στον πόλεμο του Κόλπου οι έξυπνες βόμβες είχαν αποτελεσματικότητα 7%, στο Κόσοβο 30%. στο Αφγανιστάν 60% και στο Ιράκ 90% Η αποτελεσματικότητα των όπλων υψηλής τεχνολογίας έδωσε τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν μειωμένες χερσαίες δυνάμεις με περιορισμένες απώλειες. Η εισβολή των κυρίων δυνάμεων γίνεται πιο νωρίτερα, επειδή περιορίζονται αρκετά οι αεροπορικές επιχειρήσεις, λόγω αυξημένης αποτελεσματικότητας που έχουν σήμερα οι αεροπορικές δυνάμεις. Ο απαιτούμενος χρόνος των αεροπορικών πυρών έχει μειωθεί πριν από την επίθεση. Στον πόλεμο του Κόλπου ήταν 38 ώρες και τώρα έχει ελαχιστοποιηθεί. Στον πόλεμο του Κόλπου, σύννεφα καπνού από τις καιόμενες πετρελαιοπηγές στο Κουβέιτ, ανάγκαζαν τα αμερικανικά α/φ να επιστρέφουν τις βάσεις άπρακτα αφού τα συστήματα σκόπευσης δεν ήταν αποτελεσματικά μέσα σε περιορισμένη ορατότητα. Χρησιμοποιήθηκαν πρόσφατα έξυπνες βόμβες και τα J- DAMS που κατευθύνονται με GPS ώστε η περιορισμένη ορατότητα (νύκτα, καπνός, ομίχλη κλπ) να μην εμποδίζει την προσβολή στόχων,. Τα J- DAMS, βοηθούν στην προστασία των πιλότων αφού μπορούν να ριφθούν από 11.000 μέτρα ύψους, ενώ οι κατευθυνόμενες με Laser βόμβες ρίπτονται από 500 μέτρα. Οι προσβολές με τα J- DAMS γίνονται με εντονότερο ρυθμό, αφού η προετοιμασία εκτόξευσης απαιτεί μόνο 10 λεπτά ενώ για πύραυλο 1 ώρα. Στο πόλεμο του κόλπου, 10 αεροσκάφη χρησιμοποιήθηκαν για προσβολή του στόχου. Τώρα, ένα α/φ για δύο στόχους. Έτσι, εξοικονομούνται α/φ, προσωπικό και χρόνος.

Επιχειρησιακή συμβολή του σύγχρονου τακτικού διαδικτύου Το τακτικό διαδίκτυο περιλαμβάνει σύγχρονο σύστημα διοίκησης, ελέγχου και πληροφοριών και σύστημα αναγνώρισης πεδίου μάχης. Σ’ αυτό, διασυνδέονται υποσυστήματα όλων των όπλων της Ταξιαρχίας (όλμων, πυροβολικού, αντιαεροπορικών όπλων, ελικοπτέρων κλπ), επικοινωνιών και αρκετών αισθητήρων. Παίρνει στοιχεία από το δορυφορικό σύστημα μέσω πολλών ανιχνευτών που έχουν τοποθετηθεί επάνω σε οχήματα μάχης και αεροσκάφη. Οι ανιχνευτές έχουν ενσωματωθεί στο όλο πληροφορικό σύστημα του πεδίου μάχης, που δέχεται πληροφοριακά στοιχεία και από κατασκοπευτικούς δορυφόρους, μη επανδρωμένα α/φ (UAVs), ειδικές χερσαίες δυνάμεις και πράκτορες. Στη μάχη, το e-mail του διαδικτύου είναι

Λακαφώσης Δημήτριος

πλέον αξιόπιστο από τη συνηθισμένη μετάδοση σημάτων και το όλο σύστημα παρέχει επικοινωνίες περισσότερο αποτελεσματικές από τις συμβατικές του πεδίου μάχης. Η παροχή πραγματικής εικόνας του πεδίου μάχης στο στρατιώτη, βοηθά να αρθεί το χάος του ομιχλώδη πολέμου. Διαχωρίζεται ο εχθρός από τους φίλιους και αποφεύγονται απώλειες από τα φίλια πυρά. Ο προσανατολισμός του στρατιώτη στο πεδίο μάχης αποτελεί ανέκαθεν το κύριο μέλημά του. Τώρα, ενδιαφέρεται περισσότερο στο να προσβάλει τον εχθρό και όχι που βρίσκεται. Το σύστημα παρέχει τη δυνατότητα αίτησης προσβολής στόχου σε μισό χρόνο από πριν. Με τις παλαιές ακόμη αντιλήψεις φοβούνται ότι με το σύγχρονο διαδίκτυο εισέρχονται τόσες συσσωρευμένες πληροφορίες στο στρατιώτη ώστε δημιουργούν σύγχυση και παράλυση. Μήπως ο οδηγός άρματος “σοκαρισθεί” εάν δει στην εικόνα του υπολογιστή του ότι έχει περικυκλωθεί. Μήπως, είναι τρωτοί οι υπολογιστές και μικρές ειδικές συσκευές κυρίως ρωσικής προέλευσης παρεμβάλλουν τα συστήματα GPS; Μήπως, επιφορτίζονται τα συστήματα και μειώνεται η ικανότητα για παροχή στοιχείων σε πραγματικό χρόνο και τα “τραντάγματα” των οχημάτων μάχης επιδρούν στην εικόνα υπολογιστών; Εξ άλλου, η τεχνολογία έχει και της αδυναμίες της. Δεδομένης της ηλεκτρονικής λειτουργίας του συστήματος, η παρεμβολή από τον εχθρό είναι δυνατή. Το σύστημα, διαθέτει και μέσα αυτοπροστασίας, κρυπτογραφικά και μέσα αυτοκαταστροφής σε περιπτώσεις δυσμενών καταστάσεων.

Προδιαγραφές μελλοντικών επιχειρήσεων, 2003 Τα μαθήματα από τις πρόσφατες συγκρούσεις στα Βαλκάνια, Αφγανιστάν και Ιράκ, σκιαγραφούν τις νέες μελλοντικές επιχειρήσεις για 20 και πλέον έτη. Στις μελλοντικές επιχειρήσεις απορρίπτονται οι σαρωτικές ενέργειες αυτές του Βιετνάμ. Οι νέες αντιλήψεις των προσφάτων συγκρούσεων, προσφέρουν ποικιλία επιλογών και ευέλικτες ενέργειες για το μέλλον, με ευκίνητες, ταχυκίνητες και μειωμένες δυνάμεις πλέον αποτελεσματικές και με υψηλής πολεμικής τεχνολογίας μέσα. Οι Ένοπλες Δυνάμεις μετά τον Ψυχρό Πόλεμο αναδιοργανώνονται και προσαρμόζονται τις νέες απαιτήσεις των μικτών (μεταξύ των κλάδων) και των συνδυασμένων επιχειρήσεων (μεταξύ των κρατών). Προβάλλει η απαίτηση για επιχειρήσεις μικρότερων από ότι πριν από 50 έτη κλιμακίων στρατού, ναυτικού και αεροπορίας, με διοικητή από οιοδήποτε κλάδο, ανάλογα με τις επιχειρησιακές ανάγκες. Οι μελλοντικές επιχειρήσεις είναι σύντομες με ενισχυμένες αεροπορικές δυνάμεις έναντι των χερσαίων, αλλά οι χερσαίες δυνάμεις εξασφαλίζουν τελικά τη νίκη. Στις μελλοντικές επιχειρήσεις, τα όπλα υψηλής τεχνολογίας, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από το σύνολο των αμερικανικών αεροσκαφών (α/φ) σε αντίθεση με τα α/φ των άλλων κρατών, αυξάνουν την αποτελεσματικότητα του αεροπορικού δυναμικού και ελαττώνουν το

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

χρόνο διεξαγωγής των επιχειρήσεων και καθιστούν εφικτή την ταυτόχρονη έναρξη των αεροπορικών και χερσαίων επιχειρήσεων. Ο χρόνος των αεροπορικών πυρών ελαχιστοποιείται και η έναρξη των χερσαίων επιχειρήσεων γίνεται πιο νωρίτερα από ότι πριν και με πιο έντονο ρυθμό. Τα αεροπορικά πυρά αντικαθιστούν μέρος του Πυροβολικού. Τα συστήματα προστασίας σήμερα, δεν προστατεύουν τα α/φ από τα ελαφρά όπλα και τους α/α φορητούς εκτοξευτές ρουκετών (RPG), προστατεύουν τα α/φ από τα ηλεκτρικά κατευθυνόμενα α/α βλήματα και πρέπει τα σημερινά συστήματα να εκσυγχρονισθούν. Ο μελλοντικός ρυθμός προώθησης των χερσαίων δυνάμεων δεν επιβραδύνεται από τα άρματα, που κινούνται με ταχύτητα 50χλμ/ω αλλά από την επιμήκυνση των γραμμών ανεφοδιασμού και το βαρύ Πυροβολικό, το οποίο, υποστηρίζει από μακριά με οβιδοβόλα και πολλαπλούς εκτοξευτές πυραύλων και ρουκετών. Οι μελλοντικές επιχειρήσεις απαιτούν στενή συνεργασία αεροπορικών και ειδικών δυνάμεων. Οι καταδρομείς, με φορητούς υπολογιστές laptops, με συσκευές Laser, με GPS και με αποτελεσματικές επικοινωνίες, παρέχουν στα α/φ εικόνα και ακριβή στοιχεία για προσβολές εχθρικών στόχων. Ο μελλοντικός πόλεμος υποστηρίζεται και με: › Πρώτον, ψηφιακό τακτικό διαδίκτυο με διασύνδεση υποσυστημάτων υπολογιστών, όπλων (ελικόπτερα, πυροβόλα κλπ), με ενσωμάτωση ποικίλων ανιχνευτών για πληροφοριακά στοιχεία εχθρικών στόχων (προωθήσεις φαλαγγών, θέσεις βολής όλμων, πυροβολικού κλπ), με συστήματα αναγνώρισης φίλιων προς αποφυγή απωλειών από τα φίλια πυρά και με μέσα έγκαιρης εναέριας προειδοποίησης. › Δεύτερον, παροχή εικόνας του πεδίου μάχης κατευθείαν στους τοπικούς Διοικητές και όχι μόνο στο κεντρικό στρατηγείο, και μειώνεται ο χρόνος προσβολής στόχων. Παρέχεται πρωτοβουλία στους υφισταμένους και παροτρύνσεις για ανάληψη ρίσκου. › Τρίτον, αξιοπιστία των συστημάτων επικοινωνιών με κρυπτή ασφάλεια συσκευές για αυτοπροστασία και με μέσα αυτοκαταστροφής εάν πέσουν στα χέρια του εχθρού. Οι μελλοντικές επιχειρήσεις επιβάλλουν αντικατάσταση παλαιού υλικού με νέο υψηλής πολεμικής τεχνολογίας, ώστε με μειωμένο προσωπικό να επιτυγχάνεται το μέγιστο αποτέλεσμα και με ελάχιστες απώλειες. Προδιαγράφονται λιγότερα άρματα και περισσότερες ειδικές δυνάμεις, λιγότερες μόνιμες αεροπορικές βάσεις και περισσότερα α/φ μακράς εμβελείας, λιγότερα στατικά και περισσότερα κινητά στρατηγεία. Δεν απαιτείται μόνο νέο υλικό, αλλά και νέες αντιλήψεις προσωπικού. Τούτο δεν προωθείται με το “ναι ή όχι”, αλλά με επίπονες αναθεωρήσεις των υφισταμένων τακτικών διεξαγωγής των επιχειρήσεων, με επί πολύ χρόνο αναλύσεις και μελέτες. Μακροχρόνια μελέτη κατέληξε στο σύστημα των εθελοντών έναντι της υποχρεωτικής θητείας, αφού οι εθελοντές κρίθηκαν πλέον ικανοί για τα όπλα υψηλής τεχνολογίας. Βέβαια, υπήρξαν και της τελευταίας λέξης τεχνολογίας βελτιώσεις των μέσων διεξαγωγής

Λακαφώσης Δημήτριος

των επιχειρήσεων, που δεν έχουν δοκιμασθεί μέχρι σήμερα στο πεδίο μάχης, αλλά αναμένονται στις μελλοντικές επιχειρήσεις το ψηφιακό σύστημα διοίκησης-ελέγχου και πληροφοριών, ειδικοί εξοπλισμοί και μέσα αντιμετώπισης όπλων μαζικής καταστροφής. Η Ψηφιακή Μεραρχία των Η.Π.Α., η μόνη που διαθέτει το ψηφιακό σύστημα, έφθασε στο Ιράκ όταν πλέον είχε κριθεί η έκβαση του πολέμου. Η δεν απειλή από όπλα μαζικής καταστροφής δεν υπήρξε καίτοι αναμένονταν στις πρόσφατες συγκρούσεις, χωρίς αυτό να αποκλείεται στο μέλλον εάν μάλιστα δεν αυξηθούν και δεν τηρηθούν με αυστηρότητα οι περιορισμοί διάδοσης αυτών των όπλων.

Οι Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΔ) της Δύσης στο Νέο Επιχειρησιακό Περιβάλλον, 2004 Ουδέποτε Ένοπλες Δυνάμεις είχαν να ενεργήσουν χωρίς μέτωπο, όπως σήμερα

Οι ΕΔ μετεξελίσσονται ώστε να ανταποκρίνονται στις παγκόσμιες προκλήσεις του σημερινού επιχειρησιακού περιβάλλοντος, για την αντιμετώπιση ταχέως εξελισσόμενων κρίσεων και όχι μόνο στη γειτονιά τους. Ουδέποτε στο παρελθόν οι ΕΔ είχαν να ενεργήσουν, όπως σήμερα, χωρίς να έχουν μέτωπο και γεωγραφικό χώρο δράσης. Τα σημερινά σε διαρκή εξέλιξη αποτελεσματικά και καταστροφικά όπλα υψηλής πολεμικής τεχνολογίας, με τη μεγάλη εμβέλεια και διάδοσή της, απειλούν μία χώρα από μακριά και χωρίς γραμμή επαφής. Στην προσπάθεια για τη μετεξέλιξη των ΕΔ της Βρετανίας και της Γερμανίας ακόμη και της Ρωσίας αλλά και των περισσοτέρων κρατών του δυτικού κόσμου, τον κύριο άξονα αποτελούν οι ΕΔ των Η.Π.Α. της μόνης σήμερα υπερδύναμης στον κόσμο. Αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.), ως ένωση κρατών στην προσπάθειά της για ενίσχυση της αμυντικής ταυτότητας, μελετά τρόπους συνεισφοράς στην παγκόσμια ασφάλεια με ή όχι στρατιωτικά μέσα. Στην περίπτωση των ΕΔ της Ελλάδας υπάρχει ιδιαιτερότητα αφού πέραν των σύγχρονων προκλήσεων παγκόσμιας ασφάλειας, αντιμετωπίζει και πρόκληση τύπου ΨΠ, με τη συνεχιζόμενη απειλή από ανατολάς. Μία αναφορά στις αναδιαρθρώσεις, μετεξελίξεις και αναδιατάξεις των ΕΔ των προαναφερομένων κρατών, θα μπορούσαν να κατοπτρίσουν τη γενικότερη τάση για αυτά τα θέματα και τις χώρες. 1. Αναδιατάξεις-ανασχηματισμός των ΕΔ των Η.Π.Α., 2004 Η παρουσία των ΕΔ των Η.Π.Α. στη δυτική Ευρώπη αρχίζει από το 1944 με την προώθησή τους στη ναζιστική Γερμανία. Δεκατρία έτη μετά το τέλος του ΨΠ, βρίσκονται και πάλι σε νέα μετακίνηση. Ο αμερικάνικος στρατός μετακινείται σε νέες βάσεις στα κράτη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης στην ανατολική Ευρώπη, στην Πολωνία, Ρουμανία και Βουλγαρία. Βαριές αμερικανικές τεθωρακισμένες δυνάμεις αποσύρονται από τη Γερμανία. Νέες δυνάμεις αναπτύσσονται σε προωθημένες επιχειρησιακές βάσεις προς ανατολάς, πιο κοντά σε πιθανά θέατρα επιχειρήσεων όπου παρέχεται μεγαλύτερος χώρος ελιγμού και καλύτερες επιχειρησιακές

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

διευκολύνσεις. Η Πολωνία παρέχει μεγάλες εκτάσεις για ασκήσεις με πεδία βολής, με διευκολύνσεις για εκπαίδευση σε ειδικές επιχειρήσεις, σε υπόγειες διαβάσεις, σε σταθμούς τρένων, σε κτίρια τραπεζών και σε αεροδρόμια. Στη Ρουμανία, με το ενεργό λιμάνι της Κωνστάντζας στη Μαύρη θάλασσα, παρέχει πρόσβαση στην κεντρική Ασία και τις ευαίσθητες περιοχές. Η Βουλγαρία ενέκρινε την παραμονή ΕΔ των Η.Π.Α. στο έδαφός της. Αυτές οι μετακινήσεις εντάσσονται στο πλαίσιο του περισσότερου ευέλικτου επιχειρησιακού ελιγμού και με λιγότερο οικονομικό κόστος. Το στρατιωτικό προσωπικό των ΕΔ των Η.Π.Α. είναι όλοι εθελοντές και υπηρετούν σε 140 χώρες στο εξωτερικό. Ο ενεργός στρατός των Η.Π.Α. είναι ο πλέον πολυποίκιλος στρατός στην αμερικανική ιστορία. Έχει στρατιωτικό προσωπικό διαφόρων ηλικιών και φύλων. Πλέον του ενεργού στρατού υφίστανται και οι έφεδροι και οι δυνάμεις της Εθνικής φρουράς. 2. Ανασχηματισμοί δυνάμεων Ρωσίας Τη στρατηγική των ΕΔ των Η.Π.Α. για ανασχηματισμούς ακολουθεί και η Ρωσία, βέβαια για δικά της συμφέροντα και κυρίως για την κατάσταση στην Τσετσενία, διοχετεύοντας πόρους από το πυρηνικό οπλοστάσιο σε ένα μικρό, ευέλικτο και αντιτρομοκρατικό στρατό. Προχωρεί σε συγκρότηση, υπό ενιαία διοίκηση ειδικών δυνάμεων στην περιοχή του Καυκάσου, επαγγελματικού στρατού, αδυναμίας και προσωπικού πληροφορικής, εξοπλισμένες με συστήματα υψηλής τεχνολογίας αναγνώρισης, με μέσα νυκτερινής παρατήρησης και με κλειστά συστήματα επικοινωνιών, με μη επανδρωμένα αεροσκάφη(UAVs) και υπολογιστές για τον καλύτερο συντονισμό των ενεργειών. Η ανανεωμένη Ρωσία ενισχύει το οπλοστάσιό της στην προσπάθεια να κερδίσει ότι έχασε με τη διάλυση της Σοβιετικής ένωσης, 1990. Κάνει επίδειξη στην παρέλαση της Μόσχας, 9Μαΐου 2015, νέου διηπειρωτικού βαλλιστικού πυραύλου και του σύγχρονου άρματος Τ-14 armaca. Ενώ προωθεί στην κρίση της Συρίας, φθινόπωρο 2015, μεταξύ των άλλων και S-400 και αεροσκάφη SU-24, για πρώτη φορά μετά τον ψυχρό πόλεμο σε επιχειρήσεις εκτός ρωσικού εδάφους, στο πλαίσιο της επιχειρούμενης εξωστρέφειας στην ρωσική εξωτερική στρατηγική.

Λακαφώσης Δημήτριος

3. Η Ε.Ε. ενισχύει την αμυντική της ταυτότητα, 2004 Τρία έτη μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 και έξι μήνες μετά τις εκρήξεις σε τρένο στη Μαδρίτη, Μάρτιο 2004, η Ε.Ε. προσπαθεί να αυξήσει τη δυνατότητα για να επεμβαίνει σε τέτοιες συγκρούσεις παγκοσμίως και να βοηθήσει για την εκρίζωση των τρομοκρατικών απειλών. Επιδιώκεται μία θεσμική αναθεώρηση, περισσότερες αμυντικές δαπάνες και συγκρότηση δύναμης ταχείας αντίδρασης για την ασφάλεια των πολιτών με στρατό και πολιτικό προσωπικό υπό ενιαία διοίκηση. Αναφέρεται ότι οι Ευρωπαίοι δεν είναι δυνατόν να αισθάνονται ασφαλείς όταν το υπόλοιπο του κόσμου είναι ανασφαλές. Καθώς η ασφάλεια σήμερα αποτελεί πρώτη προτεραιότητα, στη στρατηγική των Η.Π.Α., επιλύονται εν πολλοίς προβλήματα με στρατιωτικά μέσα, αλλά η στρατιωτική διάσταση έχει τα όριά της. Η σχετική στρατιωτική αδυναμία γίνεται περισσότερο αισθητή στην Ευρώπη, αφού στην Ευρώπη ξοδεύονται πέντε φορές λιγότερα από τις Η.Π.Α. για αμυντικές δαπάνες. Πέραν της παρότρυνσης για ενίσχυση των στρατιωτικών δυνατοτήτων, τονίζεται η σημασία που έχει το πολιτικό προσωπικό σ’ αυτή τη δύναμη. Η Ευρωπαϊκή στρατηγική συνδυάζει πολλά μέσα, οικονομικά κίνητρα, βοήθεια και δύναμη αστυνόμευσης. Ενώ, μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, οι αντιλήψεις ασφαλείας άλλαξαν και απορρίπτονται οι συμβατικές απόψεις του ΨΠ. Περιλαμβάνονται στις προϋποθέσεις για επέμβαση: τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι πολυμερείς διεθνείς και συμμαχικές ενέργειες. Απαιτείται βεβαιότητα ότι η Ευρώπη είναι έτοιμη για να παίξει τώρα παγκόσμιο ρόλο. Άλλοι, ενώ, καλωσορίζουν αυτές τις καινοτομίες και τις φιλόδοξες ιδέες, εν τούτοις δεν παραλείπουν να επισημαίνουν ότι η Ε.Ε. είναι ικανή για τέτοιες θεωρίες αλλά αδύναμη για την εφαρμογή της. Ενώ η Ε.Ε. προβλέπει να συγκροτηθεί δύναμη ταχείας αντίδρασης 60.000 ανδρών, δε θα διαθέτουν σε μεγάλη κλίμακα τα προβλεπόμενα κρίσιμα μέσα, στα οποία βασίζεται η εκπλήρωση των στρατιωτικών στόχων. Γι’ αυτό πρόσφατα η Ε.Ε. αποφάσισε να συγκροτηθούν 13 επιχειρησιακές ομάδες κρούσεις με 1000-1500 στρατιώτες για κάθε μία. με συμμετοχή των κρατών μελών της και να αναπτύσσονται εκτός Ευρώπης εντός 5-10 ημερών και για 120 μέρες. Ας ελπίσουμε, η συγκρότηση αυτών των ομάδων κρούσεις μην προσκρούσει στη δύναμη 20.000 ταχείας αντιδράσεως του ΝΑΤΟ που ήδη είναι έτοιμη για ενέργεια οπουδήποτε στον πλανήτη εντός 5 ημερών και για 30 ημέρες. Με άλλα λόγια, αυτή η νατοϊκή δύναμη να μην” καπελώσει” την Ευρωπαϊκή δύναμη. Μετά τις εκρήξεις στο τρένο της Μαδρίτης, 11 Μαρτίου2004, προέκυψε η ανάγκη για μέτρα για εκσυγχρονισμό του τρόπου διεξαγωγής του αγώνα κατά της τρομοκρατίας. Το μόνο ουσιαστικό αποτέλεσμα είναι ο διορισμός υπευθύνου της Ε.Ε. για την τρομοκρατία. Η Ε.Ε. βέβαια έχει αποδειχθεί περισσότερο αποτελεσματική από πολιτικής πλευράς. Κράτη-Μέλη της Ε.Ε. να μπορούν να διαθέσουν δυνάμεις αστυνόμευσης 5.000, εξ ων 1.000 να αναπτύσσονται εντός 30 ημερών.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

4.Ανασχηματισμός δυνάμεων Γαλλίας Η Γαλλία επιστρέφει, τον Απρίλιο 2009, μετά από 43 έτη, στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, έχει αποφασίσει να αλλάξει τη στρατηγική του Ψυχρού Πολέμου, αφού κρίνει ότι για την εσωτερική ασφάλεια χρειάζεται να συνεργασθεί με τις άλλες χώρες. Συμμετέχει στις επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν, υπό τη διοίκηση του ΝΑΤΟ. Τα γαλλικά πολεμικά αεροσκάφη Rafale ανακόπτουν την κίνηση των κανταφικών δυνάμεων προς τη Βεγγάζη και αποτρέπουν την απειλή για μακελειό των εκεί κατοίκων. Προμηθεύει το γαλλικό κύριο άρμα μάχης Leclerc και σε χώρες και μάλιστα σε πρώην αποικίες της στην Αφρική με κρίσεις και εντάσεις. 5. Ανασχηματισμός δυνάμεων Βρετανίας Η Βρετανία περικόπτει και αναδιοργανώνει των ΕΔ, 2004

Η Βρετανία ανακοίνωσε αλλαγές τις ΕΔ με μείωση του προσωπικού των ΕΔ και υιοθέτηση πλέον προηγμένης πολεμικής τεχνολογίας για αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και ταχέως εξελισσόμενων κρίσεων. Οι περικοπές, με μείωση τουλάχιστον 15.000 στρατού, δε θα επηρεάσει τη δέσμευση της Βρετανίας να διατηρήσει 9.000 στρατιώτες στο Ιράκ. Οι αλλαγές αποσκοπούν στην εξασφάλιση €5,2 δις μέχρι το 2008, χωρίς να περικόψουν τον ετήσιο προϋπολογισμό του Υπουργείου Αμύνης. Οι περικοπές της αποσκοπούν να καταστήσουν τις βρετανικές ΕΔ πλέον αποτελεσματικές για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων που εκτιμούν ότι είναι περισσότερο περίπλοκες από ότι αναμένονται μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Η Βρετανία προμηθεύεται μη επανδρωμένα αεροσκάφη και συστήματα επικοινωνίας-πληροφόρησης με υπολογιστές για τον καλύτερο συντονισμό των επιχειρήσεων. Πρόκειται να αποκτήσει νέα αεροπλανοφόρα με πλέον σύγχρονα πολεμικά αεροσκάφη. Μειώνονται οι αεροπορικές δυνάμεις από 48.000 σε 41.000, του Ναυτικού από 37.000 σε 36.000 και του στρατού από 108.000 σε 102.000. Αρκετές θέσεις πολιτικού προσωπικού μειώνονται στις ΕΔ. Μία αεροπορική βάση κλείνει.

Λακαφώσης Δημήτριος

Ταυτόχρονα 12 παλαιά πολεμικά πλοία και 3 πτέρυγες παλαιών αεροσκαφών αποσύρονται. Αυτές οι προοπτικές προκάλεσαν και παράπονα ότι αυτά τα μέτρα αναγκάζουν τις ΕΔ να αναπτυχθούν σε ευρύτερο αναλογικά μέτωπο. Τα βρετανικά στρατεύματα είναι τώρα αναπτυγμένα στο Αφγανιστάν, στη Βοσνία, στη Σιέρρα Λεόνε, στο Κόσοβο και στη Βόρεια Ιρλανδία. Προβάλλει η προοπτική για τη διάλυση τεσσάρων ταγμάτων (Βlack Watch) με 650 στρατιώτες κάθε ένα, που έχουν αναπτυχθεί στο Ιράκ, είτε με συγχώνευση μονάδων είτε με την αναδιοργάνωση διάλυση τέτοιων μονάδων με ιστορία. Επικρατούν, όμως, ισχυρισμοί ότι με αυτές τις αλλαγές το στρατιωτικό προσωπικό αισθάνεται προδομένο και απογοητευμένο. Τον Ιούνιο 2012, η Βρετανία αποφασίζει την οροφή του στρατού στις 80.000 περίπου με μείωση του προσωπικού κατά 20.000 6. Αναδιοργάνωση των ΕΔ της Γερμανίας για ταχεία ανάπτυξη, 2004 Για πενήντα έτη μετά το Β΄ΠΠ, η Γερμανία διατηρούσε σχετικά τις δυνάμεις, οι οποίες, δεν επιτρεπότανε να αναπτυχθούν στο εξωτερικό από το Σύνταγμα και βασιζότανε στη συμμαχία με τις Η.Π.Α. για την προστασία της από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Αλλά, το 1999 έστειλε δυνάμεις στο Κόσοβο και συνέχεια στο Αφγανιστάν αφού τροποποίησε το Σύνταγμα. Τώρα η Γερμανία αλλάζει στρατηγική και κλείνει βάσεις. Προβάλλει συνεχώς τη στρατιωτική δραστηριότητα των ΕΔ δυνάμεών της για προάσπιση της παγκόσμιας ασφάλειας και ειρήνης, προφανώς με σκοπό να ενισχύσει την προσπάθειά της να αναδειχθεί υποψήφιο μόνιμο μέλος στο Σ.Α. των Η.Ε.. Με την αλλαγή της στρατηγικής μετατοπίζει τη στρατηγική από άμυνα εδάφους σε επέμβαση για διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης. Η ανάπτυξη των ΕΔ της Γερμανίας προβλέπεται να γίνεται σε όλο τον κόσμο για πρόληψη ή αντιμετώπιση κρίσεων-συγκρούσεων συμπεριλαμβανομένης και της διεθνούς τρομοκρατίας. Προβλέπονται τρεις κατηγορίες δυνάμεων: 35.000 στρατό για επέμβαση σε περιοχές κρίσεων –συγκρούσεων, 70.000 δύναμη για σταθεροποίηση -επιβολή -διατήρηση της ειρήνης και 137.500 δύναμη υποστήριξης-παροχής βοήθειας. Η στρατηγική είναι ανάλογη με αυτή των Η.Π.Α.. Η Γερμανία μειώνει τον στρατό της από 285000 σε 250000 και το κόστος άμυνας κατά €26 δις. Πράγμα που θα βοηθήσει στην αποκτήσει πλέον αποτελεσματικών δυνάμεων με περισσότερα σύγχρονα όπλα υψηλής τεχνολογίας και ταχυκίνητα μέσα.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

Στους επικριτές της στρατηγικής, που ισχυρίζονται ότι δεν προβλέπεται η εξασφάλιση της άμυνας στο εσωτερικό της Γερμανίας, δίνεται η απάντηση ότι στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας συμπεριλαμβάνεται και το εσωτερικό της Γερμανίας. Παράλληλα παρέχεται στη Γερμανία η δυνατότητα καλύτερης ανταπόκρισης στις απαιτήσεις του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε.. Η Γερμανία σχεδιάζει να περικόψει τεθωρακισμένες Ταξιαρχίες και να στραφεί σε περισσότερο τεχνολογικά σύγχρονο στρατό και ικανό να κινηθεί ταχέως παγκόσμια. Ένα άλλο θέμα είναι ο επαγγελματικός στρατός, που τελικά δεν αποκλείσθηκε. Σχετικό με αυτό είναι και το μέλλον της εναλλακτικής θητείας με την οποία οι αντιρρησίες συνείδησης (conscience objectors) αναλαμβάνουν κοινωνικό έργο σε νοσοκομεία, γηροκομεία κλπ αντί να υπηρετούν στον ενεργό στρατό. Εάν, δε, η υποχρεωτική υπηρεσία καταργηθεί τελείως τότε αυτόματα καταργείται και η πρόβλεψη για την εναλλακτική υπηρεσία των αντιρρησιών συνείδησης, οπότε η κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να τους αντικαταστήσει με τους πολιτικούς υπάλληλους και να πληρώσει για αυτό. Σήμερα έχουν αναπτύξει στο εξωτερικό7.000 στρατιωτικό προσωπικό σε διάφορες ειρηνευτικές διεθνείς αποστολές. Για να μεταφερθούν 2.300 άνδρες και ανάλογα oχήματα στο Αφγανιστάν, η Γερμανία ενοικίασε μεταφορικά αεροσκάφη Αntonov από την Ουκρανία. Οι σχεδιαζόμενες αναδιοργανώσεις-περικοπές δίδουν στη Γερμανία δυνατότητα να στέλλονται στο εξωτερικό καλύτερα εκπαιδευμένες δυνάμεις. 7. Η Δομή των ΕΔ της Ελλάδας στο νέο περιβάλλον, 2004 Η δομή των ΕΔ της Ελλάδας στο εγγύς επιχειρησιακό γεωγραφικό και το παγκόσμιο περιβάλλον ασφάλειας μπορεί να προσδιορισθεί σε τρεις κατηγορίες δυνάμεων: › Στην πρώτη κατηγορία προσδιορίζονται οι ΕΔ για την αντιμετώπιση απειλής τύπουμορφής ΨΠ από ανατολάς. Σαν τέτοιες δυνάμεις προσδιορίζονται ισχυρές δυνάμεις με διακλαδικές-κυρίως στο νησιωτικό χώροενεργητικές επιχειρησιακές αμυντικές δυνατότητες, με καλά εκπαιδευμένους εθελοντές στρατιώτες. › Στη δεύτερη κατηγορία προσδιορίζονται δυνάμεις προκάλυψης, με στρατιώτες υποχρεωτικής θητείας και με εφέδρους κλιμακούμενης ενεργοποίησης 10-20-30 ημερών. Αποστολή : η επιτήρηση των προς Βορρά συνόρων και η πρόληψη / συγκράτηση εξάπλωσης της πιθανής ταχείας εξελισσόμενης κρίσης και χαμηλής έντασης, από τη συνορεύουσα προς Βορρά της Ελλάδας περιοχή των Βαλκανίων. › Στην Τρίτη κατηγορία προσδιορίζοντα ΕΔ με εθελοντές στρατιώτες, άμεσα διαθέσιμους και ικανές για ταχεία αντίδραση, επέμβαση ως και για την εκπλήρωση των διεθνών υποχρεώ-

Λακαφώσης Δημήτριος

σεων στο εξωτερικό με συμμετοχή σε ειρηνευτικές αποστολές σε διεθνείς κρίσεις στο πλαίσιο των Η.Ε., Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ. Οι Ε.Δ. συμβάλλουν στην προσπάθεια κατά της τρομοκρατίας και όπλων μαζικής καταστροφής, εντός και εκτός της Ελλάδος, με εξειδικευμένο προσωπικό και ειδικό εξοπλισμό, αξιοποιώντας προς τούτο και την τελευταία εμπειρία από τους Ολυμπιακούς αγώνες στην Αθήνα, 2004.

Επαγγελματίες Στρατιώτες στο Νέο Επιχειρησιακό Περιβάλλον, 2004 Το σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον απαιτεί πέραν των όπλων υψηλής πολεμικής τεχνολογίας και διαφορετική αντίληψη του στρατιωτικού προσωπικού που τα χειρίζεται. Μελέτη από το παρελθόν, που βρίσκεται τώρα σε εφαρμογή, έχει καταλήξει ότι το καλύτερο προσωπικό για τα όπλα υψηλής πολεμικής τεχνολογίας είναι οι εθελοντές επαγγελματίες. Από τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., για παράδειγμα τα 14 σήμερα έχουν επαγγελματίες στρατιώτες, στο Βέλγιο, Βρετανία, Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Τσεχική Δημοκρατία, Ουγγαρία, Σλοβενία, Μάλτα και τελευταία και η Γερμανία από το 2008. Τα υπόλοιπα 11 κράτη-μέλη της Ε.Ε. έχουν υποχρεωτική θητεία, 10-12 μηνών και εξ αυτών η Ελλάδα έχει και εθελοντική υπηρεσία, η Λιθουανία σχεδιάζει να έχει εθελοντική υπηρεσία από το 2007 και η Σλοβενία από το 2006. Δε θα πρέπει να θεωρείται ο εθελοντής στρατιώτης μισθοφόρος και μάλιστα της κακής ποιότητας στην αποικιακή εποχή. Οι εθελοντές επαγγελματίες στρατιώτες υπερασπίζουν την ακεραιότητα της πατρίδας και τα εθνικά συμφέροντά της στο εξωτερικό με την εκεί παρουσία της, όταν οι διεθνείς υποχρεώσεις το επιβάλλουν. Αλλά, ενώ η εθελοντική υπηρεσία έχει και υπολογίσιμο κόστος με απαίτηση για υψηλότερες αμοιβές προσωπικού και δαπανηρή εκπαίδευση στα όπλα-μέσα υψηλής τεχνολογίας, από την άλλη πλευρά εξοικονομείται πολύτιμο πολιτικό, προσωπικό προσφοράς εργασίας στην κοινωνία, με την αποφυγή της υποχρεωτικής θητείας.

Συμπέρασμα για το νέο επιχειρησιακό περιβάλλον, 2004 Οι ΕΔ μετεξελίσσονται και προσαρμόζονται στο σύγχρονο σημερινό νέο παγκόσμιο επιχειρησιακό περιβάλλον ώστε να ανταποκρίνονται στις μετά τον ΨΠ προκλήσεις. Απορρίπτονται οι αντιλήψεις των ΕΔ του ΨΠ για πολλά άρματα, αεροσκάφη, πλοία ενώ σήμερα απαιτούνται πλέον ευέλικτες ΕΔ. Οι δυνάμεις ήταν κατάλληλες για επιχειρήσεις φθοράς, χαρακωμάτων, τριβής και συγκράτησης στον ΨΠ, αλλά στο σημερινό επιχειρησιακό περιβάλλον η επιτυχία έρχεται με την ικανότητα για ταχεία ενέργεια, με ακρίβεια και αποφασιστικότητα, ώστε να έχουμε τα επιχειρησιακά αποτελέσματα στον απαιτούμενο και αναμενόμενο χρόνο. Στόχος είναι για ΕΔ, με μειωμένο αλλά περισσότερο εξειδικευμένο προσωπικό, έτοιμες να δράσουν οπουδήποτε και ανά πάσα στιγμή. Απαιτούνται ΕΔ με λιγότερα άρματα και περισσότερες ειδικές δυνάμεις, λιγότερες αεροπορικές βάσεις και περισσότερα αεροσκάφη μακράς εμβέλειας, λιγότερα επίγεια και περισσότερα εναέρια ραντάρ και λιγότερα στατικά και περισσότερα κινητά στρατηγεία. Oι περισσότερες ή λιγότερες ΕΔ δεν καθορίζονται από την ανάγκη για περικοπές που εί-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

ναι, συνήθως, αποτελέσματα οικονομικών δυσχερειών παρά επιχειρησιακών αναλύσεων και απαιτήσεων. Με άλλα λόγια η ασφάλεια μίας χώρας πληρώνεται. Με τα ίδια χρήματα, ίσως και λιγότερα είναι δυνατό να έχουμε ΕΔ για το επιθυμητό επιχειρησιακό αποτέλεσμα, με νέες αντιλήψεις προσωπικό, αλλά με πλέον σύγχρονα όπλα και μέσα υψηλής πολεμικής τεχνολογίας, στοιχεία που επιβάλλει το σημερινό σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον.

Υποχρεωτική ή εθελοντική η Στρατιωτική Θητεία στο Νέο Επιχειρησιακό Περιβάλλον, 2004.

Νεοσύλλεκτοι που εντάσσονται στο στρατό

Οι απαιτήσεις του νέου επιχειρησιακού περιβάλλοντος, πέραν των όπλων υψηλής πολεμικής τεχνολογίας, επιβάλλουν και νέα αντίληψη του στρατιωτικού προσωπικού που χειρίζεται αυτά τα όπλα. Στο παρελθόν διεξήχθησαν μελέτες, που εφαρμόζονται τώρα, οι οποίες κατέδειξαν ότι οι εθελοντές στρατιώτες είναι περισσότερο κατάλληλοι για τα όπλα υψηλής πολεμικής τεχνολογίας, άρα και για το νέο επιχειρησιακό περιβάλλον.

Ανεξάρτητα από το επιχειρησιακό περιβάλλον της σύγχρονης πολεμικής τεχνολογίας. το δημογραφικό πρόβλημα της σημερινής κοινωνίας στις χώρες επιβάλλει στη στρατιωτική υπηρεσία τους εθελοντές-επαγγελματίες έναντι των υποχρεωτικής θητείας στρατιωτών. Ο εθελοντής στρατιώτης δεν πρέπει να εκλαμβάνεται σήμερα ως μισθοφόρος, μάλιστα κακής ποιότητας της αποικιακής εποχής. Είναι επαγγελματίας στρατιώτης, αποφασισμένος και ικανός να υπερασπίσει την ακεραιότητα της πατρίδας και τα συμφέροντά της στο εξωτερικό, όταν οι διεθνείς υποχρεώσεις το επιβάλλουν, για τα οποία συμφέροντα είναι ιδιαίτερα κατάλληλοι μάλλον οι εθελοντές στρατιώτες. Ενώ ο επαγγελματίας στρατιώτης έχει υπολογίσιμο κόστος, με τις αυξημένες αμοιβές του, με τις αυξημένες απαιτήσεις εκπαίδευσης, υψηλού κόστους συντήρησης και ανάγκης συνεχούς αντικατάστασης των ταχέως εξελισσομένων όπλων-μέσων υψηλής πολεμικής τεχνολογίας, η εθελοντική υπηρεσία από την άλλη πλευρά προσφέρεται, ως αντίβαρο στην εξοικονόμηση πολυτίμου πολιτικού προσωπικού προσφοράς εργασίας στην κοινωνία που με την απορρόφησή του από την υποχρεωτική θητεία, στερείται η κοινωνία. Ο εθελοντής στρατιώτης είναι γενικά αποδεκτό, κατά άλλους όχι, ότι δεν διαθέτει τα ψυχικά-ηθικά κίνητρα που διαθέτει ο υπόχρεος θητείας στρατιώτης, στο βαθμό που απαιτείται για να υπερασπίσει την πατρίδα του. Ο επαγγελματίας στρατιώτης, μεταξύ των άλλων, πολεμά και γιατί πληρώνεται. Έχει επαγγελματική εμπειρία και εκπαίδευση. Χειρίζεται αποτελεσματικότερα τα σύγχρονα όπλα του νέου επιχειρησιακού περιβάλλοντος. Σήμερα η ασφάλεια μίας χώρας δεν επιτυγχάνεται μόνο με χρήματα. Μπορούμε με τα ίδια,

Λακαφώσης Δημήτριος

ίσως και λιγότερα, χρήματα να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις του νέου επιχειρησιακού περιβάλλοντος για καλύτερη ασφάλεια. Λιγότεροι εθελοντές στρατιώτες με ολιγότερα αλλά υψηλής πολεμικής τεχνολογίας όπλα- μέσα, επιφέρουν ισοδύναμο επιχειρησιακό αποτέλεσμα ίσως καλύτερο από ότι περισσότεροι υπόχρεοι θητείας στρατιώτες με περισσότερα και μειωμένης επιχειρησιακής απόδοσης όπλα-μέσα. Σήμερα, λοιπόν, το θέλουμε ή δεν το θέλουμε, οι απαιτήσεις του νέου επιχειρησιακού περιβάλλοντος επιβάλλονται στους επαγγελματίες στρατιώτες. Βέβαια, κάθε πράγμα έχει την αρχή του, βρισκόμαστε στο αρχικό μεταβατικό στάδιο της ολοκλήρωσης της ιδέας του επαγγελματία στρατιώτη. Το σύστημα της στρατιωτικής υπηρεσίας μετεξελίσσεται σήμερα και προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα του νέου επιχειρησιακού περιβάλλοντος. Στην Ε.Ε. των 25, για παράδειγμα, τα 13 κράτη-μέλη (Βέλγιο, Βρετανία, Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Τσέχικη Δημοκρατία, Ουγγαρία, Σλοβενία και Μάλτα), έχουν ολοκληρωμένη εθελοντική στρατιωτική υπηρεσία, ενώ τα υπόλοιπα 12 (Αυστρία, Δανία, Φιλανδία, Γερμανία, Ελλάδα, Σουηδία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Σλοβακία και Κύπρος) έχουν ακόμη, κατά βάση, υποχρεωτική θητεία. Γίνεται προσπάθεια για προσαρμογή στα νέα δεδομένα είτε να υιοθετούν τη σταδιακή μετάπτωση στην εθελοντική υπηρεσία. Η Σλοβακία προβλέπει να έχει εξ ολοκλήρου επαγγελματίες στρατιώτες το 2006 και η Λιθουανία το 2007 είτε, σε αναμονή για μελλοντική τυχόν προσαρμογή, να προσπαθούν, να βελτιώσουν την απόδοση των υπόχρεων θητείας στρατιωτών ώστε να ικανοποιούν, κατά το καλύτερο δυνατό τρόπο, τις σημερινές επιχειρησιακές απαιτήσεις, με τις αρνητικές επιπτώσεις στο κοινωνικό έργο προσφοράς εργασίας, που στερεί το σύστημα υποχρεωτικής στράτευσης. Τελικά, και η Γερμανία προσχωρεί στην εθελοντική υπηρεσία. Περιορίζεται συνεχώς ο χρόνος υποχρεωτικής υπηρεσίας, που σήμερα είναι12 μήνες κατά μέσο όρο για τα κράτη-μέλη της Ε.Ε.. Καταβάλλεται προσπάθεια για βελτίωση του οικονομικού βοηθήματος του υπόχρεου θητείας στρατιώτη με φοροαπαλλαγές, με παροχή καλύτερης οικονομικής βοήθειας και ορισμένων πλεονεκτημάτων-προσόντων για την επαγγελματική αποκατάσταση του στρατιώτη μετά την απόλυσή του από το στρατό. Από τα 12 κράτη-μέλη της Ε.Ε., τα οποία ακόμη τηρούν υποχρεωτική στρατιωτική υπηρεσία έχουμε : - Αυστρία : διάρκεια 8 μήνες με ένα μήνα στα σύνορα, 245,70 ευρώ μηνιαίως ανά στρατιώτη. - Δανία : διάρκεια 4-12 μήνες με κλήρωση, 608 ευρώ για τους υπηρετούντες 4 μήνες και 1.793,24 ευρώ για τους υπηρετούντες 12 μήνες ανά στρατιώτη μηνιαίως. - Φιλανδία : υποχρεωτική για τους άνδρες, εθελοντική για γυναίκες θητεία διάρκειας 6 ή 9 ή 12 μήνες με 108,172 και 247,50 ευρώ μηνιαίως ανά στρατιώτη αντίστοιχα. Από Ιούλιο 2011 μόνο εθελοντές - Γερμανία : διάρκεια 9 μήνες μέχρι ηλικίας 24 ετών, 222,30 ευρώ για τον πρώτο μήνα, 245,40

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

ευρώ μέχρι τον τέταρτο μήνα και 268,50. ευρώ για τους υπόλοιπους μήνες υπηρεσίας, με σκοπό να υιοθετήσει και εθελοντική θητεία που τελικά υιοθετεί. - Ελλάδα : διάρκεια 12 μήνες, 8,80 ευρώ μηνιαίως και παράλληλη εθελοντική υπηρεσία (ΕΠ. ΠΟ- επαγγελματίες οπλίτες, ΕΦ.Υ.Ε.Σ.-έφεδρος υψηλής ετοιμότητας, Ε.Μ.Θ.- εθελοντής μακράς θητείας, ΕΠΥ-εθελοντής 5ετούς υποχρέωσης που καταργήθηκε). - Σουηδία : υποχρεωτική για τους άνδρες με δύο εναλλακτικές θητείες (άοπλοι – κοινωνικό έργο) και εθελοντική για τις γυναίκες, διάρκεια από 7,5 μέχρι 17,5 μήνες ανάλογα με την εθνικότητα, 218 ευρώ μηνιαίως. Επιπλέον, δίδεται με την απόλυση βοήθημα 7,25 ευρώ για κάθε ημέρα υπηρεσίας δηλαδή συνολικά δίδονται 2.100 ευρώ για 10 μήνες υπηρεσίας. - Εσθονία: διάρκεια 8-11 μήνες, 10-16 ευρώ πριν το 8ο μήνα και 41,40 ευρώ μετά το 8ο μήνα μηνιαίως. - Λετονία : διάρκεια 12 μήνες, 25,40 ευρώ μηνιαίως ανά στρατιώτη. Λιθουανία : εθελοντική υπηρεσία από το 2007, διάρκεια 12 μήνες, 30,80 ευρώ μηνιαίως ανά στρατιώτη. - Πολωνία: διάρκεια 11 μήνες, 154 ευρώ μηνιαίως αφού πρώτα αφαιρεθούν οι φόροι. - Σλοβακία : εθελοντική από το 2006, διάρκεια 6 μήνες, 10,4 ευρώ μηνιαίως. - Κύπρος : υποχρεωτική θητεία αμέσως μετά το Λύκειο, διάρκεια 25 μήνες με 8 μήνες στη ζώνη κατάπαυσης πυρός, 103 ευρώ μηνιαίως ανά στρατιώτη. - Ειδικότερα για την Ελλάδα γίνεται προσπάθεια μείωσης της υποχρεωτικής θητείας με σταδιακή υιοθέτηση της εθελοντικής και κυρίως για την απειλή από ανατολάς και για τις δυνάμεις ταχείας αντίδρασης-επέμβασης-ενίσχυσης. Ο χρόνος υπηρεσίας κοστίζει στο κράτος σχεδόν 3.000-4.000 ευρώ για κάθε στρατιώτη υποχρεωτικής θητείας. Το κράτος επιπλέον πληρώνει μόλις 8,80 ευρώ το μήνα, το χαμηλότερο ποσό στη διευρυμένη Ευρώπη. Βέβαια, αυτό δεν είναι μισθός αλλά καθαρά συμβολικό ποσό για την κάλυψη μερικών ατομικών εξόδων του στρατιώτη υποχρεωτικής θητείας. Γίνεται προσπάθεια να βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής του στρατιώτη μέσα στο στρατόπεδο και να μειωθούν αυτά τα έξοδά του αλλά δεν είναι δυνατό να καλυφθούν στο σύνολο τους από το κράτος. Καλείται έτσι η οικογένεια ή άλλοι δικοί του ή φίλοι να καλύψουν τις λοιπές ανάγκες και κάθε ελληνική οικογένεια έχει να πληρώσει για αυτό περίπου 3.000 ευρώ ετησίως. Όσο πιο μακριά κρατιέται ο στρατιώτης υποχρεωτικής θητείας από την αγορά εργασίας, τόσο χειρότερο και για τον ίδιο και το κράτος αφού η οικογένεια και το κράτος καταβάλλει τα έξοδα της υποχρεωτικής θητείας. Η ασφάλεια, βέβαια, μίας χώρας πληρώνεται, ούτως η άλλως, και μάλιστα ακριβά όταν αντιμετωπίζεται πρόκληση απειλής όπως στην περίπτωση της Ελλάδας από Ανατολάς. Σημασία, δεν έχει το κατά πόσο περισσότερο ή λιγότερο πληρώνεται η όποια στρατιωτική επιλογή,

Λακαφώσης Δημήτριος

σημασία έχει η δαπάνη για την επιλεγείσα τελικά στρατιωτική υπηρεσία να είναι αποτέλεσμα όχι τυχόν οικονομικών δυσχερειών αλλά επιχειρησιακών αναλύσεων και απαιτήσεων των Ε.Δ. για την ασφάλεια της χώρας, που προέχει κάθε προτεραιότητας και της οποίας χώρας την εδαφική κυριαρχία εκφράζουν.

O Ψηφιακός Πόλεμος, έτοιμος για Εφαρμογή 2004 Σήμερα, γίνεται αγώνας να έχουμε μικρότερο στρατό με πλέον ευέλικτες, ελαφρές και αποτελεσματικές μονάδες. Γίνεται ευρεία εκμετάλλευση της σύγχρονης και υψηλής πολεμικής τεχνολογίας πράγμα που καθιστά τα υπάρχοντα όπλα σχεδόν απηρχαιωμένα και προβάλλεται συχνά για αντικατάσταση. Τα μέσα διεξαγωγής των επιχειρήσεων έχουν ταχέως εξελιχθεί μετά και από την εμπειρία του πολέμου στον Κόλπο1991. Στο Κόσοβο και πολύ περισσότερο στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, υιοθετήθηκαν τα κατευθυνόμενα με δορυφορική δυνατότητα (GPS) βλήματα για να καταστήσουν τα αεροπορικά μέσα πλέον αποτελεσματικά. Ενώ, στην εκστρατεία κατά του Ιράκ προβλεπότανε να δοκιμασθούν ιδιαίτερα τα εξελιγμένα χερσαία μέσα και όπλα. Η δοκιμή όμως αυτών των χερσαίων μέσων δεν έγινε, επειδή η 4η “Ψηφιακή” Μεραρχία Πεζικού, που διέθετε αυτά, έφθασε καθυστερημένα στο Ιράκ μέσω Κουβέιτ αφού η έκβαση του πολέμου είχε πλέον κριθεί και η Τουρκία δεν επέτρεψε τη χρήση του εδάφους της όπως αρχικά είχε σχεδιασθεί. Ένα τέτοιο σύγχρονο εξελιγμένο χερσαίο μέσο είναι και το ψηφιακό σύστημα που περιλαμβάνει μεταξύ των άλλων και μέσα παγκοσμίου προσδιορισμού θέσεως (GPS), ψηφιακό υποσύστημα Διοίκησης-Ελέγχου (C2) και σύστημα αναγνώρισης πεδίου μάχης, που το τελευταίο έχει εξελιχθεί πολύ σε σχέση με το 1991. Η 4η Μεραρχία έχει ψηφιακό σύστημα, εξ ου και το όνομά της, και είναι σήμερα ο πλέον εκσυγχρονισμένος στρατός των Η.Π.Α.. Διαθέτει, ως κύριο υλικό άρματα Αbraams (Μ1), τεθωρακισμένα οχήματα Βradley και ελικόπτερα Αpache Long Bow. Το πλήρωμα του άρματος Αbraams μπορεί να βλέπει μέσω εικόνας videο και με κωδικοποιημένο σύστημα αναγνώρισης τα φίλια και εχθρικά άρματα που βρίσκονται μέσα στο πεδίο μάχης και αποφεύγονται έτσι οι απώλειες από τα φίλια πυρά και αυξάνεται η πιθανότητα προσβολής των εχθρικών στόχων. Το τεθωρακισμένο όχημα Βradley της Μεραρχίας διαθέτει και αυτό ψηφιακό σύστημα G2 και μπορεί να μεταφέρει γρήγορα και κυρίως όπου πρέπει πεζικό και να το υποστηρίζει με

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

πυρά όταν αποβιβασθεί. Το ίδιο συμβαίνει και με το νέο και πλέον θανατηφόρο όπλο της Μεραρχίας, το επιθετικό ελικόπτερο Αpache Long Bow. Αυτό το ελικόπτερο είναι το πλέον εκσυγχρονισμένο επιχειρησιακό μέσο της Μεραρχίας. Αναγνωρίζει όλα τα ελικόπτερα στην περιοχή, χωρίς να ασχολείται ιδιαίτερα με αυτό και μεταβιβάζει τη θέση των εχθρικών αρμάτων ή λοιπών στόχων και ακόμη αυτών που βρίσκονται πίσω από ύψωμα ή λόφο, στο κεντρικό σταθμό Διοίκησης από όπου η πληροφορία μεταδίδεται κατευθείαν σε όλα τα άλλα χερσαία μέσα διεξαγωγής της μάχης. Βέβαια, ο έσχατος σκοπός του ψηφιακού συστήματος είναι όλα τα υποσυστήματα των όπλων να ενσωματωθούν σε μία βάση πληροφοριών (data base), από όπου θα παρέχεται πλήρη εικόνα και τα στοιχεία του πεδίου μάχης, μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών. Με το κεντρικό διαδίκτυο στη Ταξιαρχία και κάτω - το γνωστό FBCΒ2 - υπάρχει η δυνατότητα να παρακολουθούνται 1.500 διακριτικοί στόχοι πεδίου μάχης και να διασυνδέονται διάφορα υποσυστήματα πληροφοριών, επικοινωνίας, αισθητήρων, ανιχνευτών για προσδιορισμό θέσεων όλμων, πυροβόλων, κινήσεων εχθρικών φαλάγγων κλπ. Παρέχεται κατευθείαν στο μαχητή πραγματική εικόνα του πεδίου μάχης και απεικονίζεται στον υπολογιστή των μέσων διεξαγωγής των επιχειρήσεων ο χάρτης της όλης εξέλιξης της μάχης. Αλλά, όπως η υψηλή τεχνολογία έτσι και το ψηφιακό σύστημα έχει τις αδυναμίες του. Οι επικριτές του συστήματος φοβούνται ότι οι συσσωρευμένες πληροφορίες φέρνουν σύγχυση και παράλυση. Διερωτώνται μήπως ο αρχηγός του άρματος “σοκαρισθεί” όταν δει στην εικόνα του υπολογιστή του να περιτριγυρίζεται από πλήθος εχθρικών αρμάτων; Μήπως, το σύστημα παρεμβάλλεται από ειδικές συσκευές και κυρίως ρωσικής προέλευσης; Μήπως το “τράνταγμα” από την κίνηση των οχημάτων μάχης εμποδίζει στη λήψη πραγματικής εικόνας; Βέβαια έχει προβλεφθεί στο σύστημα και κωδικοποιημένη πληροφόρηση και μέσα αυτοκαταστροφής των συσκευών εάν πέσουν στα χέρια του εχθρού. Όμως, την αλήθεια τώρα δεν την ξέρει κανείς. Η αποτελεσματικότητα του συστήματος θα φανεί στον αναμενόμενο επόμενο ψηφιακό πόλεμο.

Μάχες Χωρίς Στρατιώτες, 2003 Τα ρομπότ σε αποστολή στρατιώτη

Ανέκαθεν, όταν ο στρατιώτης πηγαίνει στη μάχη αμέσως βρίσκεται μπροστά στα ερωτήματα: πού είμαι; ποιός είναι στο πλάι μου; και ποιός είναι ο εχθρός; είναι τα κεντρικά ερωτήματα του σημερινού στρατιώτη. Απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα προσπαθούν να δώσουν κυρίως τα αεροπλάνα ρομπότ που αποκαλούνται Predators και πετούν στους ουρανούς, μεταδίδοντας εικόνες για τις κινήσεις των στρατευμάτων και τις θέσεις των όπλων. Τα Predators είναι ο προάγγελος της μάχης του μέλλοντος, όπου τα ρομπότ αεροπλάνα εκτελούν την αποστολή του σημερινού στρατιώτη. Tα ρομπότ δεν πεινούν, δεν κουράζονται και δεν φοβούνται. Μπορούν να κάνουν επικίνδυνες αποστολές από τη συλλογή πληροφοριών, την προσβολή στόχων, την άρση ναρκών μέχρι τη διείσδυση σε αποχετεύσεις για ανεύ-

Λακαφώσης Δημήτριος

ρεση εκρηκτικών μηχανισμών. Προηγούνται των χερσαίων δυνάμεων και προκαλούν τον εχθρό να αποκαλυφθεί με τα πυρά του. Η επανάσταση των ρομπότ στη συνεχώς εξελισσόμενη στρατιωτική τεχνολογία, πρόκειται να διαρκέσει. Σήμερα τα πλείστα των συστημάτων ρομπότ παρατηρούνται στον αέρα. Πρωτοπόρος στη χρήση των αεροπλάνων ρομπότ είναι το Ισραήλ. Το 1982 χρησιμοποίησε αεροπλάνα χωρίς πιλότους σαν Ρομπότς για Μάχες Χωρίς Στρατιώτες δόλωμα στην Κοιλάδα ΒeΚaa στο Λίβανο. Οι συριακές αντιαεροπορικές πυροβολαρχίες εγκλωβίζουν με ραντάρ αυτά τα δολώματα και απελευθερώθηκαν έτσι τα πλησιάζοντα αεροπλάνα των Ισραηλινών. Μιμούμενοι τους Ισραηλίτες, οι Αμερικανοί ανέπτυξαν πλέον των Ρredators και το ρομπότ αεροπλάνο γνωστό ως Global hawk. Το θέμα, όμως, στο έδαφος είναι περισσότερο πολύπλοκο και απρόβλεπτο. Η κίνηση των Robart ρομπότ είναι πολύ δύσκολη. Διαφορετικά ρομπότ, γνωστά ως μη επανδρωμένα οχήματα εδάφους (UGVs), απαιτούνται στα ορεινά μέρη, στις πόλεις, στις ερήμους και στις ζούγκλες και χρησιμοποιήθηκαν για την άρση ναρκών. Υπολογίζεται ότι 70 εκατ. νάρκες έχουν απομείνει στον κόσμο με 5 εκατ. από αυτές στο Αφγανιστάν. Για να αποφευχθούν ανθρώπινες απώλειες στα Βαλκάνια, χρησιμοποιήθηκαν δύο είδη ρομπότ. Το ένα με το όνομα Ρanther χρησιμοποιεί rollers στο εμπρός μέρος του εκ του μακρόθεν οδηγούμενου άρματος Μ60 για αντιαρματικές νάρκες. Το άλλο με αλυσίδα στο εμπρός μέρος κτυπά με την αλυσίδα το έδαφος και εκρήγνυνται έτσι κατά προσωπικού νάρκες. Για την αναγνώριση επί του εδάφους, έχει κατασκευασθεί ένα τροχοφόρο όχημα το Sarge. Χρησιμοποιούνται τέσσερες κάμερες σε βάση-όχημα Yahama, δύο κάμερες για ανιχνεύσεις και δύο για τον εντοπισμό. Η οδήγηση γίνεται εκ του μακρόθεν με ράδιο Commander. Άλλα ερευνητικά κέντρα έχουν αναπτύξει ρομπότ μικρά ελαφρά τα οποία μπορούν οι στρατιώτες να τα φέρουν εύκολα ακόμη και μέσα στις πόλεις. Το ένα εξ αυτών το Urbor μπορεί να ανιχνεύσει οχετούς για εκρηκτικές ύλες, βιολογικά και χημικά όπλα. Εάν βρεθεί μία βόμβα, τότε καλείται ένα άλλο ρομπότ όπως το “Andros”, για την περισυλλογή. Το “Andros” είναι ερπυστριοφόρο όχημα με βραχίονες ικανούς να ανοίγουν πόρτες. Αλλά τα ρομπότ δεν έχουν ακόμη τις ικανότητες που διαθέτει ο άνθρωπος. Τα άκρα των ρομπότ που προορίζονται για βάδισμα και αναρρίχηση, στερούνται της ευκινησίας που επιτρέπει στον άνθρωπο να κάνει πολλαπλό έργο με το τρέξιμο και το πήδημα. Τα ρομπότ δεν έχουν

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

τα πλεονεκτήματα που δίνουν στον άνθρωπο οι αρθρώσεις, οι μυϊκές ίνες και τα οστά. Προσπάθεια καταβάλλεται να δοθούν δυνατότητες έστω περιορισμένες ομιλίας και αντίληψης. Σε εργαστήρια επεξεργάζονται ακόμα και βιολογικές προσεγγίσεις. Εξετάζεται η συμπεριφορά των ψαριών και εντόμων για να γίνει αντιληπτό πως αυτά τα δημιουργήματα συνεργάζονται και επικοινωνούν για να συγκεντρώσουν τροφή και να εξασφαλίσουν την αυτοάμυνά τους. Οι αρχές αυτές βρίσκουν εφαρμογή και στα ρομπότ και επιτρέπουν σ' αυτά να συνεργάζονται σε στρατιωτικές αποστολές. όπως στην περιφερειακή άμυνα. Τα συνεργαζόμενα κινούμενα ρομπότ ενεργούν σαν ένα κονσέρτο. Αρχίζουν δεν να μοιάζουν κάπως με σύνολο στρατού. Ένα σημαντικό σημείο είναι και η αποκτήσει της αυτονομίας. Δηλαδή οι ικανότητες να ενεργούν από μόνα τους. Τα πλείστα στρατιωτικά ρομπότ στα πεδία των ασκήσεων ή σε προχωρημένο στάδιο λειτουργούν με τηλεχειρισμό στην εκτέλεση της αποστολής τους που παρέχεται είτε μέσω ενσύρματου είτε ασύρματου μέσου. Τα αυτόματα ρομπότ μπορούν να εντοπίζουν τη θέση τους μέσα στο περιβάλλον με τους αισθητήρες παρατήρησης και ακοής που διαθέτουν και με τον προγραμματισμό χαρακτηριστικών που απαιτούνται, όπως των κτιρίων και των εμποδίων. Όμως, κάθε μέθοδος έχει και τα χαρακτηριστικά της. Η ικανότητα να ενεργούν μόνα τους (αυτονομία) καθιστά τη χρήση των ρομπότ δυσχερή σε άγνωστο περιβάλλον. Στο Diego Carcia βάση εξόρμησης από την αραβική θάλασσα έχει αναπτυχθεί ένα ρομπότ τακτικής αντίδρασης που λειτουργεί και με τους δύο τρόπους (αυτονομία - τηλεχειρισμός). Για την πλοήγηση, το ρομπότ βασίζεται σε δίκτυο αισθητήρων αποφυγής πρόσκρουσης. Ο άνθρωπος ελέγχει με έξι κάννες πυροβόλο Catling που χρησιμοποιεί ηρεμιστικό κεντρί ή πλαστικές σφαίρες. Η απόφαση όμως για το κατά πόσον πρέπει τα ρομπότ να αποκτήσουν δυνατότητα θανατηφόρου χτυπήματος, μάλλον απέχει σε χρόνο. Η τεχνική δυνατότητα υφίσταται αλλά παραμένουν προβλήματα διοίκησης και ελέγχου. Μπορεί να δοθεί η αυτονομία του ρομπότ για βολές, αλλά τότε ο άνθρωπος πρέπει να θέσει περιορισμούς και κανόνες εμπλοκής, όπως να πυροδοτεί σε πλατείες. Οι υποστηρικτές των ρομπότ ισχυρίζονται ότι η αποκατάσταση των στρατιωτών με μηχανές, αυξάνει την προοπτική νίκης με μειωμένες απώλειες. Ο σκοπός είναι πολλές μηχανές σε λίγους στρατιώτες και όχι όπως σήμερα, λίγες μηχανές σε πολλούς στρατιώτες. Αλλά τα ρομπότ, περισσότερο από τους ανθρώπους, μπορεί να επηρεάζονται από τις επιδράσεις του καιρού. Οι αισθητήρες τους μπορεί να παρερμηνεύσουν τις εικόνες που λαμβάνουν, όπως εάν ο εχθρός παραλλαχθεί ως φίλιος ή γίνει σαμποτάζ με ηλεκτρονικά αντίμετρα. Ακόμη ο μελλοντικός εχθρός γρήγορα μαθαίνει τις ικανότητες ενός συστήματος ρομπότ που χρησιμοποιείται εναντίον του και αναπτύσσει τις κατάλληλες τακτικές αντιμετωπίσεις. Τέτοια αντίμετρα για τις τεχνολογίες που χρησιμοποιήθηκαν στον πόλεμο του Κόλπου ευρίσκονται ήδη σε χρήση. Για παράδειγμα, στις συγκρούσεις στα Βαλκάνια, τα ελικόπτερα της Σερβίας πετούσαν μαζί με τα χαμηλής πτήσης Ρredators και τα κατέρριπταν. Είναι ένας φαύλος

Λακαφώσης Δημήτριος

κύκλος. Clausevitz : “Η βάση της πολεμικής τέχνης είναι πάντα η ίδια. Μόνο που αλλάζει το έδαφος και η τεχνολογία”.

Επιχειρήσεις άλλες από Αυτές του Πολέμου, 2004 Σήμερα ο στρατιώτης συμμετέχει σε επιχειρήσεις άλλες από αυτές του πολέμου, παλαιότερα πολεμούσε μόνο

Το πρώτιστο καθήκον του πραγματικού μαχητή είναι να πολεμά και να κερδίζει τη μάχη. Αλλά, το επιβάλλουν οι παγκόσμιες συνθήκες ασφαλείας και οι απαιτήσεις, ο στρατιώτης εμπλέκεται και σε επιχειρήσεις άλλες από πόλεμο αν και είναι απρόθυμος και χωρίς να είναι πάντα εκπαιδευόμενος για αυτές. Τέτοιες δραστηριότητες είναι : η υποβοήθηση σταθερότητας, η ανακούφιση από καταστροφές, η καταπολέμηση ναρκωτικών, η αντιμετώπιση/υποστήριξη αντίστασης και ανταρσίας, οι ενέργειες κατά της τρομοκρατίας, η εκκένωση-απομάκρυνση αμάχων, η υποστήριξη της ειρήνης (επιβολή- τήρηση), οι περιορισμένες επιθέσεις και καταδρομικές ενέργειες, η αντιμετώπιση εξεγέρσεων και έλεγχος πληθυσμού, οι ενέργειες κατά την κατοχή-απελευθέρωση και οι ανθρωπιστικές αποστολές. πολλάκις σε πολεμικές συνθήκες για τις τελευταίες. Παλαιότερα ο μαχητής πολεμούσε μόνο, τώρα εμπλέκεται και σε άλλες από τον πόλεμο αποστολές.

Ο στρατός, εκ φύσης, ηγείται όλων των άλλων εμπλεκομένων σε αυτές τις επιχειρήσεις. Ενεργεί με στρατό από άλλα κράτη, με κυβερνητικές οργανώσεις και ιδιωτικές εταιρείες. Μεταξύ άλλων στρατιωτικές μονάδες, δυνάμεις ανακούφισης, αστυνομία, πυροσβεστική, τοπικές οργανώσεις συνεργάζονται και προσφέρουν για την επίτευξη ειδικών σκοπών. Ο στρατιώτης των υποδομών, η στρατιωτική αστυνομία βοηθά στην αποκατάσταση της τάξης, στην εκπαίδευση για θέματα εσωτερικής ασφάλειας και οι στρατιώτες υγειονομικού παρέχουν υποστήριξη υγείας. Από το παρελθόν, το ελαφρό πεζικό, οι αλεξιπτωτιστές και οι ειδικές μονάδες είχαν εμπειρία και τον κύριο λόγο και σε μορφές επιχειρήσεων άλλων από πόλεμο, της απομάκρυνσης ξένων υπηκόων, ενέργειες κατά της λαφυραγωγίας και έλεγχο απόσυρσης-διακίνησης οπλισμού. Οι επιχειρήσεις άλλες από πόλεμο δεν είναι πάντοτε ενέργειες ειρηνικής φύσης. Ο στρα-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

τιώτης ενεργεί σε ευμετάβλητες καταστάσεις και μπορεί να βρεθεί απότομα από επιχειρήσεις άλλες από πόλεμο σε επιχειρήσεις πολέμου. Πολλάκις, ο στρατιώτης έχει να αντιμετωπίσει αντιδράσεις με τις οποίες άλλοι επιδιώκουν ίδια οφέλη. Αν και ο στρατιώτης έχει το δικαίωμα της αυτοάμυνας, του επιβάλλονται και περιορισμοί με κανόνες εμπλοκής. Ο ηρωισμός του στρατιώτη δεν έγκειται μόνο στη γενναιότητα και την αποφασιστικότητα του πραγματικού μαχητή αλλά και στην αποδοχή και στην αντοχή του στρατιώτη στις αβεβαιότητες και τους περιορισμούς κατά τη διεξαγωγή επιχειρήσεων άλλων από πόλεμο. Παρατηρείται ποικιλία και συνδυασμός δραστηριοτήτων άλλων από πόλεμο. Ο στρατιώτης είναι αναγκασμένος σε ένα μέρος της περιοχής των επιχειρήσεων να διατηρεί-επιβάλλει την ειρήνη μεταξύ των αντιμαχομένων, σε άλλο να πολεμά τους αντάρτες και στασιαστές και σε άλλο να ενεργεί ανθρωπιστικές αποστολές σε πολεμικές συνθήκες. Οι βασικές αρχές των δραστηριοτήτων των κυριοτέρων επιχειρήσεων άλλων από πόλεμο.ισχύουν ως επί το πλείστον για τις επιχειρήσεις άλλες από πόλεμο κατά την εφαρμογή της. 1. Επιχειρήσεις υποστήριξης της ειρήνης Για την υποστήριξη της ειρήνης προβάλλουν τρεις πιθανοί τρόποι ενεργείας: Πρώτον, η επιβολή της ειρήνης όπου τα αντιμαχόμενα μέρη πρέπει να αναγκασθούν να σταματήσουν τη σύγκρουση. Δεύτερον, η διατήρηση της ειρήνης, όπου οι αντίπαλοι έχουν απoδεχθεί συμφωνία ειρήνης. Τρίτον, η επείγουσα ανθρωπιστική βοήθεια συχνά σε πολεμικές συνθήκες και για την οποία συνήθως επεμβαίνει ο ιδιωτικός τομέας και οι ειδικές μονάδες ειρηνευτικών αποστολών. Οι τρεις κατηγορίες εγκυμονούν κινδύνους με στρατιωτική εμπλοκή. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν ο πόλεμος στον Κόλπο, στο Κόσοβο, στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, στη δεύτερη η κρίση στη Βοσνία, Δυτική Αφρική και στην Αϊτή. Οι επιχειρήσεις για την υποστήριξη της ειρήνης απαιτούν γνώση από το στρατιωτικό προσωπικό των θεμάτων χειρισμού πολιτικών ελευθεριών και διπλωματίας. Όταν ο στρατιώτης απεμπλακεί από τις δραστηριότητες επιβολής της ειρήνης, παραδίδει στα Η.Ε. την ευθύνη διατήρησης της ειρήνης χωρίς να παύσει να συμμετέχει σε συνεργασία με αυτά. 2. Επιχειρήσεις κατοχής-απελευθέρωσης Στην περίοδο που ακολουθεί αμέσως του πολέμου, ο στρατιώτης ενίοτε απαιτείται να εμπλακεί σε επιχειρήσεις ελέγχου φυγάδων, αποκατάστασης τάξης, υποστήριξης πολιτικών υπηρεσιών, παροχής υγειονομικής βοήθειας και στις δραστηριότητες μετά τις συγκρούσεις. Όταν ο πόλεμος μετατρέπεται σε κατοχή, ο στρατιώτης βγαίνει από το άρμα του, το όχημά του, θέτει το όπλο στους ώμους και συνεργάζεται για να αποκτήσει την εμπιστοσύνη των ντόπιων πολιτών.

Λακαφώσης Δημήτριος

Για αυτές τις δραστηριότητες της κατοχής-απελευθέρωσης δεν είναι συνήθως εκπαιδευμένος ο στρατιώτης. Εξάλλου αυτό συμβαίνει και για τις επιχειρήσεις άλλες από πόλεμο. Στο πεδίο μάχης ο πυροβολητής παραμένει πίσω από την πρώτη γραμμή μάχης και βγάζει στοιχεία βολής για να κτυπήσει τις εχθρικές θέσεις. Στην περίπτωση, στη μετά τον πόλεμο περίοδο στη Βαγδάτη είναι αναγκασμένος να αναλαμβάνει αποστολές πεζικού, διεξαγωγής καταδρομικών ενεργειών και καταδίωξης στασιαστών-ανταρτών και επιβολής τάξης σε ασταθείς γειτονιές της πόλης με επιτήρηση δρόμων και ενέδρες στις οροφές των σπιτιών. Στην κατοχή, οι Διοικητές των μεγάλων μονάδων ενεργούν πολλάκις σαν Δήμαρχοι μεγάλων πόλεων παρά σαν Διοικητές και χρησιμοποιούν προσωπικό εκπαιδευμένο σε θέματα πολιτικής συνεργασίας. Συνεργάζεται με τους ντόπιους στην κατασκευή σχολείων, δρόμων, γεφυρών. Θέτουν καθημερινά, το ερώτημα στους υφισταμένους “τι κάνατε σήμερα για να κερδίσετε τις καρδιές και τα μυαλά των ντόπιων;”. Η επιβολή, αντίθετα, αυστηρών κανόνων δεν οδηγεί στην προσέγγιση και στην αποκατάσταση του γοήτρου των ντόπιων πολιτών που κρίνονται απαραίτητα για επικράτηση τις ομαλότητας. Υπάρχουν περιπτώσεις που ο στρατιώτης πρέπει να εφαρμόζει και αυστηρή τακτική, αλλά πάντοτε με ευαισθησία στα ντόπια αισθήματα, τις ιδιαιτερότητες, την “κουλτούρα”, και το πληγωμένο γόητρο των ντόπιων. Υπάρχει διαφορά γοήτρου όταν της λαός απαλλάσσεται από ένα καθεστώς ή όταν ηττάται ο στρατός του που εκφράζει την κυριαρχία του. Στη Γερμανία και στην Ιαπωνία, ο στρατός έχασε έναν πόλεμο και η στρατιωτική κατοχή μετά τον Β΄ΠΠ ήταν ευκολότερη. Στο Ιράκ, ένα καθεστώς εκδιώχθηκε και η αιφνιδιαστική κατάρρευση του καθεστωτικού στρατού προσέβαλε πολύ τον ιρακινό λαό ώστε κατέστησε την αποστολή κατοχής περισσότερο δύσκολη, όταν μάλιστα παρουσιάζεται ο λαός έτοιμος για αντίσταση. Είναι δύσκολο να προσεγγίζεις εκεί που η δημοκρατία και η τήρηση του νόμου είναι μακριά από το βίωμα του λαού. Η δυτικού τύπου προσέγγιση (άνθρωπος προς άνθρωπο) είναι δυσχερής, πολλάκις σε αυτές τις περιπτώσεις. Η προσέγγιση των Σεΐχηδων, Ιμάμηδων που ελέγχουν τους οπαδούς τους αποτελεί πρακτικό τρόπο ελέγχου της κατάστασης. Δεν είναι δυνατό να προκύψει όαση μέσα σε μία βραδιά όταν ο λαός είναι διαιρημένος από τις φυλές, τη θρησκεία και τις εθνικές μειονότητες. Όταν απομονώνεις με αγκαθωτό σύρμα ένα χωριό, και δημιουργείς σημεία εισόδου-εξόδου, τότε εγείρεις εχθρικά αισθήματα εναντίον σου. Τους δίνεις μαθήματα ελευθερίας μέσα σε σιδερένια κλουβιά και να πυροβολείς μικρά παιδιά όταν συλλέγουν, από αφέλεια για να παίζουν, χρησιμοποιηθέντες εκτοξευτές ρουκετών. Τότε σε πυροβολούν εκείνοι τους οποίους ήλθες να σώσεις. Αντίθετα, μικρές ομάδες στρατιωτών παραμένουν στα χωριά και εκτελούν περιπολίες ενώ οι λοιποί παραμένουν στις βάσεις. Προσφέρουν βοήθεια και υποστήριξη. Η μόνιμη παρουσία είναι προτιμότερη από την τακτική “κτύπησε και φύγε” που πολλάκις ερεθίζει τους ντόπιους. Με αυτή την παρουσία κερδίζεται μακροχρόνια υποστήριξη των ντόπιων και δίδεται εναλλακτική λύση στην κατάσταση, που είχαν πριν. Ο στρατιώτης στην κατοχή μαθαίνει πως να κτίζει εμπόδια στους δρόμους και να ερευνά σπίτια, πότε να είναι αυστηρός και πότε φίλος και να παίζει ποδόσφαιρο με τα παιδιά. Αυτή την αντίληψη φαίνεται ότι την ενστερνίζονται περισσότερο οι πεζοναύτες.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

3.Επιχειρήσεις αντιμετώπισης / υποστήριξης αντίστασης – ανταρσίας Η κακή εμπειρία από το Βιετνάμ, οδήγησε τους υπεύθυνους να δηλώσουν ότι ουδέποτε θα εμπλακούν σε άλλο ανταρτοπόλεμο. Αλλά και σήμερα ο στρατιώτης παρουσιάζεται και εδώ ανεκπαίδευτος και σχεδόν απρόθυμος για τις επιχειρήσεις άλλες από πόλεμο, γιατί αναπόφευκτα έχει να αντιμετωπίσει και την αντίσταση των ανταρτών και τη λαϊκή αντίδραση. Δεν είναι προετοιμασμένος για τις ασύμμετρες τακτικές των ανταρτών και στασιαστών, δηλαδή σε τρόπους με τους οποίους αυτοί πολεμούν. Οι αντάρτες που συνήθως ενεργούν μέσα στο λαό, τις πόλεις και στα χωριά, προσβάλλουν στρατιωτικές περιπόλους και αποστολές με φορητούς πυραύλους και ρουκέτες και με αυτοσχέδιους εκρηκτικούς μηχανισμούς και πυρομαχικά, κρυμμένα σε υπόγειους κρυψώνες και ακόμη στα σκουπίδια των δρόμων και που εκρήγνυνται με τηλεχειρισμούς. Δεν είναι, δυνατό να κατασταλεί η ανταρσία και η αντίσταση μόνο με τη δύναμη γιατί τότε κερδίζεται μόνο η μάχη και χάνεται ο πόλεμος για λαϊκή υποστήριξη. Αντενδείκνυται και προκαλεί το λαό να καταστρέφονται κτίρια που χρησιμοποιήθηκαν από αντάρτες ή να κρατούνται παράνομα συγγενείς υπόπτων στασιαστών. Δεν χρησιμοποιούνται πυρά πυροβολικού κατά υπόπτων θέσεων όλμων των ανταρτών με παράπλευρες απώλειες. Αποφεύγεται να ζητηθούν αεροπορικά πυρά κατά στασιαστών με ανεπιθύμητες παράπλευρες καταστροφές περιουσιών. Αποφεύγονται, μαζικές σαρώσεις για να συλλάβουν ύποπτους αντάρτες. Οι τακτικές εξαφάνισης προσώπων καi γενοκτονίας είναι τελικά αναποτελεσματικές και προκαλούν λαϊκή εξέγερση. Αντίθετα, υπάρχουν και περιπτώσεις που επιβάλλεται ο στρατιώτης να εκτελέσει περιορισμένες επιθέσεις και καταδρομές κατά των ανταρτών για ειδικούς σκοπούς επίδειξης αποφασιστικότητας, εκκαθάριση φωλεών αντίστασης κλπ. Στον εκ του συστάδην αγώνα με τους αντάρτες, επιβάλλεται ο στρατιώτης να φέρει ειδικό εξοπλισμό και αυξημένη ατομική προστασία με αλεξίσφαιρα γιλέκα και ενισχυμένη προστασία των οχημάτων μεταφοράς (θωράκισηκαλύμματα προστασίας). Στο στρατό οι πεζοναύτες και οι ειδικές μονάδες είναι περισσότερο ικανοί στον ανταρτοπόλεμο. Ενώ οι μηχανοκίνητες και τεθωρακισμένες μονάδες καλούνται πολλάκις να αντιμετωπίσουν καταστάσεις απρόοπτης και ασύμμετρης ανταρσίας για τις οποίες δεν είναι εκπαιδευμένες. Αλλά γενικά στις διάφορες στρατιωτικές σχολές, οι τακτικές για την αντιμετώπιση των ανταρτών διδάσκεται σε ώρες και αποτελεί επιλεκτικό αντικείμενο σε όλη τη στρατιωτική εκπαίδευση και τα σχετικά εγχειρίδια χρήζουν αναθεώρησης. Ο στρατός πρέπει να προσαρμοσθεί και να εθισθεί περισσότερο στις συνθήκες του ανταρτοπόλεμου. Τώρα γίνεται προσπάθεια αναπροσαρμογής των τακτικών στο Ιράκ, εκμεταλλευόμενοι την εμπειρία στην αντιμετώπιση ανταρσίας, από τους Βρετανούς στη Βόρεια Ιρλανδία, Ισραηλινούς στην Παλαιστίνη και από τους Ρώσους στην Τσετσενία. Πέραν της στρατιωτικής υπάρχει και η πολιτική διάσταση του θέματος. Οι στασιαστές πολ-

Λακαφώσης Δημήτριος

λάκις πολεμούν εμπνεόμενοι από μία ιδέα ισλαμισμού, ελευθερίας, εθνικισμού κλπ. Τότε οι σφαίρες μόνο, τελικά δεν φέρουν αποτέλεσμα. Οι αντάρτες στο Ιράκ εμφανίζονται τώρα μαχόμενοι ως εθνικιστές και πατριώτες και όχι σαν υποστηρικτές του Saddam μετά την πτώση του. Από τις ομάδες αντίστασης στο μετά τον πόλεμο Ιράκ, μόνο έχουν οργανωθεί από τους πιστούς του Saddam, ενώ οι περισσότερες από πρώην στρατιωτικούς με χρήματα από ιρακινούς πλουσίους. 4. Συμπεράσματα για επιχειρήσεις άλλες από πόλεμο, 2004 Οι επιχειρήσεις άλλες από πόλεμο απαιτούν συνήθως εμπειρία στρατιώτη άλλη από αυτή του πραγματικού μαχητή. Απαιτούν λεπτό χειρισμό, ευαίσθητες αντιδράσεις και ειδικές γνώσεις. Διαφέρουν αρκετά και είναι ευμετάβλητες, μπορεί να μεταπέσουν γρήγορα από επιχειρήσεις άλλες από πόλεμο σε επιχειρήσεις πολέμου και αντίστροφα. Η διάρκεια και το ευμετάβλητο προκαλεί ενίοτε χαλάρωση και ο αντίπαλος εκμεταλλεύεται την αδυναμία για να ανταποδώσει το κτύπημα. Απαιτούν ειδικό εξοπλισμό και μέσα που παρέχουν αυξημένη αυτοπροστασία στον εκ του συστάδην αγώνα των επιχειρήσεων και έναντι των απροόπτων και ασύμμετρων τακτικών του αντιπάλου. Οι επιχειρήσεις άλλες από τον πόλεμο παρατηρούνται όχι μόνο προ και μετά τον πόλεμο, αλλά και κατά τη διάρκεια του πολέμου και απαιτούν συμμετοχή πέραν του στρατιώτη και άλλων πολλών παραγόντων πολιτικής συνεργασίας. Οι βασικές αρχές διεξαγωγής των επιχειρήσεων άλλων από τον πόλεμο είναι κοινές για τις περισσότερες από αυτές. Ο στρατιώτης δεν είναι, συνήθως, εκπαιδευμένος για τις επιχειρήσεις άλλες από πόλεμο και παρουσιάζεται απρόθυμος να τις εκτελέσει, αν και οι σημερινές παγκόσμιες συνθήκες ασφαλείας απαιτούν τη συμμετοχή. Πρέπει να μάθει πότε να είναι φίλος και πότε αυστηρός. Πότε να παίζει ποδόσφαιρο με τα παιδιά της περιοχής και πότε να εκτελεί περιορισμένες επιθέσεις και καταδρομές για ειδικούς σκοπούς, αλλά πάντοτε με ευαισθησία στο ντόπιο γόητρο και τα τοπικά αισθήματα. Ενίοτε ο στρατιώτης στην ειρήνη απαιτείται να επιτηρήσει αεροδρόμια και σιδηροδρομικούς σταθμούς και λοιπούς ευαίσθητους και ύποπτους χώρους για ασύμμετρες τρομοκρατικές ενέργειες, αλλά και να αναλάβει επιτήρηση έναντι χημικών, βιολογικών και ραδιολογικών γεγονότων. Αυτές οι ενέργειες συμβαίνουν και στον πόλεμο. Τα υφιστάμενα δόγματα διεξαγωγής των επιχειρήσεων άλλων από πόλεμο χρήζουν αναπροσαρμογής σύμφωνα με τις εμπειρίες των προσφάτων διεθνών κρίσεων. Τα αποτελέσματα των στρατιωτικών επιχειρήσεων άλλων από πόλεμο φαίνονται και από το κατά πόσον ασφαλέστερη θα είναι η περιοχή, που θα έχει αλλάξει-μετασχηματισθεί με αυτές τις επιχειρήσεις και πόσο χρόνο θα πάρει για να μπορέσει ο στρατιώτης να επιστρέψει στη βάση του, για κανονική ζωή.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

Μεταχείριση Αιχμαλώτων Πολέμου, 2004 Υπάρχει διαχωριστική γραμμή μεταξύ πίεσης και βασανιστηρίων;

Υφιστάμενο καθεστώς Ενώ τίποτε δεν μπορεί να συγκριθεί με τα βασανιστήρια παλαιοτέρων εποχών, οι ενέργειες των Αμερικανών στρατιωτών στη φυλακή Αbu Graib του Ιράκ, έχουν παραβιάσει το διεθνή νόμο.

Αιχμάλωτοι πολέμου ή Κρατούμενοι

Οι γνωστές παλαιότερες κατά αιχμαλώτων τακτικές, οδήγησαν βαθμιαία στα εγκλήματα στην Αbu Graib, που προκάλεσαν την παγκόσμια οργή και κυρίως του μουσουλμανικού και Αραβικού Κόσμου, παρά το ισχύον σήμερα διεθνές καθεστώς.

Η Τρίτη συνθήκη της Γενεύης Απαγορεύεται να εφαρμόζεται εναντίον αιχμαλώτων άγρια συμπεριφορά και βασανιστήρια που θίγουν την προσωπική αξιοπρέπεια και ταπεινώνουν τον άνθρωπο.

Η συνθήκη κατά των βασανιστηρίων. Ορίζεται ως βασανιστήριο κάθε ενέργεια που προκαλεί αβάστακτο πόνο ή κάποιον να υποφέρει ψυχικά ή πνευματικά. Στη συνθήκη απαγορεύεται σε χώρες να εκδίδουν αιχμαλώτους σε χώρες, οι οποίες είναι γνωστό ότι χρησιμοποιούν βασανιστήρια. Οι συνήθεις τακτικές παραβάσεις των συνθηκών και καταπιέσεις των αιχμαλώτων, που έχουν υποστεί και έχουν περιγράψει οι αιχμάλωτοι, άσχετα το κατά πόσον ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα είναι: Στέρηση ύπνου (άυπνοι για ημέρες), υπερβολική σωματική καταπόνηση (όρθιοι επί πολύ καιρό), ψυχολογικός επηρεασμός, κτυπιούνται, γυμνώνονται, βρέχονται και υποβάλλονται σε απότομες αλλαγές θερμοκρασίας και ο εκφοβισμός για αποστολή σε χώρες γνωστές για βασανιστήρια.

Μέθοδοι ανάκρισης αιχμαλώτων Η ανάκριση αιχμαλώτων είναι δύσκολη και σκοτεινή υπόθεση, αλλά οι μέθοδοι ανάκρισης μπορεί να αποδίδουν καλύτερα. Η συνέντευξη στην ανάκριση πρέπει να είναι πειστική και να μην παίρνει τη μορφή της αποφασιστικής αναμέτρησης. Οι περισσότεροι αιχμάλωτοι θέλουν να εξιστορήσουν τα γεγονότα, εφόσον πεισθούν λογικά για αυτό. Μέχρι τώρα και κατά καιρούς, έχει παρατηρηθεί ποικιλία μεθόδων διεξαγωγής των ανακρίσεων, ανάλογα με τις εκάστοτε επιδιώξεις, περιοχές, ιδιοσυγκρασία και πολιτισμό του προ-

Λακαφώσης Δημήτριος

σωπικού που εμπλέκεται στις ανακρίσεις. Τη βάση, όλων αυτών των μεθόδων, και σχεδόν με καθολική αποδοχή, πρέπει να αποτελούν οι υφιστάμενες σήμερα διεθνείς συνθήκες. Η Συνθήκη της Γενεύης καθορίζει: “οι αιχμάλωτοι πολέμου που αρνούνται να απαντήσουν, δεν πρέπει να απειλούνται ή να υφίστανται οποιαδήποτε εξευτελιστική μεταχείριση, κάθε είδους”. Η δεν συνθήκη κατά των βασανιστηρίων καθορίζει: “οι κρατούμενοι επιβάλλεται να προστατεύονται από βάναυσες και απάνθρωπες τιμωρίες”. Παρά ταύτα παρατηρούνται και διαφορετικές προσεγγίσεις. Επίσημοι των Η.Π.Α. δηλώνουν ότι οι Ιρακινοί και οι Τaliban αιχμάλωτοι καλύπτονται από αυτή τη συνθήκη, όχι και τα μέλη της Αl Qaeda, τα οποία θεωρούνται πέραν κάθε συνθήκης. Δικηγόροι κρατουμένων στο Quantanamo της Κούβας, έχουν προσφύγει στο Ανώτατο Δικαστήριο των Η.Π.Α. και απαιτούν την παρουσία των πελατών τους στο δικαστήριο για να ζητήσουν τα δικαιώματά τους. Βέβαια, μετά την11η Σεπτεμβρίου 2001, οπότε προέκυψε ανάγκη για στενότερα παρακολούθηση και αναφορά χωρίς τούτο να σημαίνει ότι δεν υπήρχαν και πριν και ίσως πιο τραγικά γεγονότα, παρατηρήθηκαν διάφορες σωματικές, ψυχικές, πνευματικές και σαδιστικές καταπιέσεις και βασανιστήρια αιχμαλώτων και κρατουμένων πολέμου στο Αφγανιστάν, Quantanamo Κούβας, με πρόσφατο αποκορύφωμα τις περιβόητες φυλακές του Αbu Ghraib του Ιράκ. Ανακαλύφθηκαν σε αυτές τις περιπτώσεις, χωρίς να είναι μόνο αυτές, κακομεταχείριση γυμνών αιχμαλώτων, καλυμμένων με “κουκούλες” για να μη βλέπουν, στερημένοι ύπνου, αναγκασμένοι να μένουν όρθιοι ή να κάθονται σε εξουθενωτικές θέσεις, για παρατεταμένο χρόνο. Μερικοί να είναι επηρεασμένοι από τη λήψη φαρμάκων και η σεξουαλική παρενόχληση να είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Άλλοι αιχμάλωτοι να έχουν επιχειρήσει να αυτοκτονήσουν, αλλά και σε περιορισμένες περιπτώσεις πέθαναν κατά την ανάκριση. Προς τούτο, τα υπουργεία δικαιοσύνης και άμυνας των Η.Π.Α. ερευνούν τέτοιες περιπτώσεις θανάτου αιχμαλώτων στο Αφγανιστάν και Ιράκ. Αλλά και παλαιότερα, οι κακομεταχειρίσεις αιχμαλώτων οργίαζαν. Σε μελέτη για τα βασανιστήρια θυμάτων στην Κομμουνιστική Κίνα, το 1950, παρατηρείται άγρια κακομεταχείριση για να μαρτυρήσουν. Στο Βιετνάμ έχουν αναφερθεί περιπτώσεις, όπου στρατιώτες ειδικών δυνάμεων έθεταν τους αιχμαλώτους σε κλειστές κλούβες με μεταβολές στη θερμοκρασία, για 3-4 ημέρες, ώστε να υποστούν υποθερμία και να αναγκασθούν να μαρτυρήσουν. Στο Ισραήλτο1980 το ανώτατο Δικαστήριο συνέστη στους ανακριτές να χρησιμοποιούν μετριοπαθείς μεθόδους ανάκρισης για να αποφεύγονται ψευδείς μαρτυρίες υπό την πίεση των βασανιστηρίων χωρίς τελικά να επιτευχθεί το αναμενόμενο αποτέλεσμα. Σήμερα, βασανιστήρια έχουν αναφερθεί και στην Αίγυπτο, Μαρόκο και αλλού. Οι κακομεταχειρίσεις παρουσιάζουν διάφορες διαβαθμίσεις. Σε χώρες χρησιμοποιείται σε νόμιμη βάση ο ακρωτηριασμός μελών του σώματος και κυρίως σε μουσουλμανικές χώρες.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

Οι ανακριτές σε άλλα μέρη του κόσμου, παρά τη σεμνότητα που πρέπει να τους διακρίνει στην εκτέλεση της δουλειάς της, κρεμούν από ψηλά με τεταμένα χέρια αιχμαλώτους ώστε να τους πιάνει “κρύος ιδρώτας” και μετά τους παρουσιάζουν σε ύποπτους τρομοκράτες ώστε να φοβίζουν για να μαρτυρήσουν και αυτοί. Εάν όλα αυτά δεν αποδώσουν τότε χρησιμοποιούν ξύλινα μαστίγια και τελικά χαμηλής τάσης ηλεκτρικού σοκ. Σε περιπτώσεις έχουμε και διαμαρτυρίες παράβασης των διεθνών συνθηκών. Το κέντρο για συνταγματικά δικαιώματα (ΚΣΔ) προσέφυγε στο υπουργείο δικαιοσύνης των Η.Π.Α. για ένα Καναδό ο οποίος συνελήφθη στη Νέα Υόρκη, ως ύποπτος για σχέσεις με την Αl Qaeda. Παραδόθηκε μετά στη Συρία, γνωστή για αυτές τις περιπτώσεις, όπου το ΚΣΠ ισχυρίζεται υπέστη βασανιστήρια για μήνες πριν αφεθεί ελεύθερος. Σήμερα, το αμερικανικό στρατιωτικό προσωπικό δηλώνει ότι “κουκούλες” δεν χρησιμοποιούνται πλέον στο Ιράκ και η στέρηση ύπνου από τους αιχμαλώτους, που δεν έγινε ούτε στο Quantanamo, γίνεται μετά την έγκριση της ιεραρχίας και μερικές φορές μόνο σε ορισμένους αιχμαλώτους. Με την ανάληψη της αμερικανικής προεδρίας αρχές 2009, ο Obama κηρύσσει το κλείσιμο του Quantanamo μέσα σε ένα έτος και τη μεταφορά των κρατουμένων σε άλλες χώρες. Τελικά, ο Obama δηλώνει ότι διαλύονται οι φυλακές του Quantanamo μέχρι το τέλος του 2017, οπότε τελειώνει και η δεύτερη θητεία του. Όμως, η ερώτηση παραμένει εάν οι κρατούμενοι είναι αιχμάλωτοι πολέμου ή παράνομα κρατούνται. Συμπερασματικά, ουδείς αποδέχεται από ανθρωπιστικής πλευράς τη σκληρή και απάνθρωπη πίεση των αιχμαλώτων ακόμη και εάν εκατοντάδες ζωές βρίσκονται σε “ρίσκο”. Η μεταχείριση πρέπει να είναι ελαστική. Αρχίζει από τους υπόπτους και προχωρεί στους γύρω, οι οποίοι πιθανόν να γνωρίζουν και να προσθέσουν κάτι. Είναι δύσκολο να τραβήξουμε μία διαχωριστική γραμμή μεταξύ πίεσης και βασανιστηρίων και να πούμε εδώ σταματά η πίεση και εκεί αρχίζουν τα βασανιστήρια. Σημασία έχει, οι υπάρχουσες φυλακές βασανιστηρίων να μη μετατραπούν σε “εργαλείο” των νικητών που ήλθαν για να απελευθερώσουν τους ηττημένους από τις φυλακές των αυταρχικών καθεστώτων. Ήταν οι φυλακές του Saddam και μετά των Αμερικάνων;

Ειρηνευτικές και Ανθρωπιστικές Αποστολές. 2006 Ίσως σε επόμενη κρίση να δούμε (και) ιδιώτες στρατιώτες.

Σήμερα ο κόσμος απέχει πολύ από παλαιότερα οπότε η έννοια του ιδιώτη στρατιώτη ταυτιζότανε με το μισθοφόρο κακής μάλιστα ποιότητας, στις προ-αποικιακές και νέο-αποικιακές συγκρούσεις. Βέβαια, χωρίς έκπληξη, η ιδέα της εμπλοκής ιδιώτη στρατιώτη και ιδιωτικού στρατιωτικού εταιρειών έχει ήδη εισχωρήσει προ πολλού στην πολιτική των διεθνών κρίσεων. Πράγματι, έχει ήδη καταστεί παγκόσμια επιδίωξη, η ιδιωτικοποίηση μέρους του πολέμου και κυρίως στην επιβολή και στη διατήρηση της ειρήνης στον κόσμο. Κατά κανόνα μέχρι τώρα τις περισσότερες περιπτώσεις ο επαγγελματίας στρατιώτης καλείται να αντιμετωπίσει την κρίση.

Λακαφώσης Δημήτριος

Είναι καιρός ο ιδιώτης στρατιώτης να αντικαταστήσει ή να συμπληρώσει σε αυτό το ρόλο τον στην πρώτη γραμμή επαγγελματία στρατιώτη;

Πως εξελίσσεται η αντίληψη για τον ιδιώτη στρατιώτη Η Γαλλία διατηρεί την περίφημη.κατά άλλους όχι, “Λεγεώνα των Ξένων, που προσομοιάζει με ιδιωτική στρατιωτική οργάνωση. Ενεργοποιήθηκε στην Ακτή του Ελεφαντοστού. Η Γαλλία έχει πάρει σκληρή αρνητική στάση όταν πέρασε τον Απρίλιο 2003 πράξη για συμμετοχή σε μισθοφορικές δραστηριότητες, αυξάνοντας τα εμπόδια για συνεργασία με μισθοφορικές ιδιωτικές εταιρείες τις οποίες πιστεύεται ότι οφείλεται μέρος των αναταραχών και κυρίως στην Αφρική. Τι, όμως, προσελκύουν (άλλους απομακρύνουν) οι προσφορές μίας σχεδόν αφανούς εταιρείας, που συγκροτείται από αποστράτους στρατιωτικούς ειδικών επιχειρήσεων οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις και υπό ειδικές συνθήκες, μπορεί να αποδειχθούν περισσότερο επαγγελματίες από τους κανονικούς στρατιώτες, όπως οι υποστηρικτές αυτής της ιδέας ισχυρίζονται. Κατά τις πληροφορίες, η προαναφερομένη εταιρεία-οργάνωση προσέφερε για επέμβαση ειδική Ταξιαρχία από μισθοφόρους καταδρομείς στην πρωτεύουσα Μονροβία για να συλλάβει τον πρόεδρο της Λιβερίας που κατηγορείται από το Διεθνές Δικαστήριο για εγκλήματα πολέμου στη γειτονική χώρα Σιέρρα Λεόνε και θεωρείται υπεύθυνος για τους θανάτους και το χάος που γονάτισε τη χώρα. Εάν γινότανε αποδεκτή αυτή η προσφορά έναντι $4 εκατ. ήταν δυνατό να αποφευχθεί η απώλεια αθώων πολιτών που προκλήθηκε από την αποτυχία των Η.Ε. να ενεργήσουν γρήγορα αφού εμπλέκονται σε χρονοβόρες διαδικασίες της άφιξης των κυανοκράνων και των διεθνών διπλωματικών διαπραγματεύσεων. Υπάρχουν, βέβαια, και οι σκεπτικιστές για αυτή την ιδιωτική προσφορά χωρίς να θεωρούν την ιδέα υπερβολικά παρακινδυνευμένη. Στην τελευταία δεκαετία η εκμίσθωση μισθοφόρων κέρδισε, κατά κάποιο τρόπο. Νωρίς το 1990,ένα κλασσικό νοτιοαφρικανικό μισθοφορικό σώμα επενέβη στον από δεκαετίες εμφύλιο πόλεμο της Αγκόλας και κατέλαβε, για λογαριασμό της κυβέρνησης, ελκυστικά μεταλλεία διαμαντιών. Στο 1994 έχουμε τη γενοκτονία στη Ρουάντα και το σώμα αυτό προσφέρθηκε έναντι $150 εκατ. να αναπτύξει 1.500 στρατιώτες και να σταματήσει την εκεί “αναμπουμπούλα” εντός έξι μηνών. Σύμφωνα με μη επίσημες πληροφορίες, την τότε κυβέρνηση των Η.Π.Α. απασχόλησε αυτή η προσφορά αλλά τελικά απορρίφθηκε και στην επακολουθήσασα σφαγή φονεύθηκαν 800.000 εκεί κάτοικοι σε λιγότερο από 100 ημέρες. Το 1995, ο πρόεδρος της Σιέρρα Λεόνε μίσθωσε ιδιώτες στρατιώτες του προαναφερομένου

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

σώματος για να υποστηρίξει την κυβέρνηση του από τους αντάρτες του Ενωμένου επαναστατικού μετώπου. Το σώμα αυτό με μαχητικά ρωσικά ελικόπτερα, πυροβολικό και εκρηκτικά και εντός του έτους, πολέμησε την εξέγερση και εκδίωξε τους επαναστάτες. Προκλήθηκαν παράπλευρες απώλειες, αλλά το πλείστον των κατοίκων χαιρέτησαν τους στρατιώτες ως εθνικούς ήρωες. Αριθμός ιδιωτικών οργανώσεων έχουν στείλει και στέλνουν συμβούλους για να εκπαιδεύσουν τις νέες αστυνομικές δυνάμεις ασφαλείας. Στην Κολομβία, ιδιωτικό σώμα εκπαιδεύει τις κολομβιανές δυνάμεις και αποστέλλει συμβαλλόμενους πιλότους για να καταστρέψουν τους αγρούς των φυτών Coca. Ανάλογο σώμα εκπαίδευσε την πολιτική αστυνομία στη Βοσνία και συνέβαλε στην προστασία της αποστολής των Η.Ε. στο Κόσοβο. Ίσως, να αναλάβει και την αντικατάσταση της αμερικανικής φρουράς του προέδρου του Αφγανιστάν Karzai όταν έλθει προς τούτο ο χρόνος. Για την περίοδο από 1994 μέχρι σήμερα έχουν συναφθεί συμβόλαια με ιδιωτικές εταιρείες έναντι αρκετών εκατ. δολαρίων. Ειδικότερα, τα θέματα συνεργασίας αφορούν πτήσεις μαχητικών ελικοπτέρων στην Κολομβία, εκπαίδευση αδυναμίας στη Βοσνία και Κόσοβο και δυνάμεων προστασίας του Αφγανού προέδρου. Οι εκτιμήσεις φέρουν η μετά τον πόλεμο στο Ιράκ συνεργασία να έχει πενταπλασιασθεί της αντίστοιχης συνεργασίας του πολέμου του Κόλπου 1991.

Τι μπορεί να είναι ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα; Στις περιπτώσεις στην Κροατία, Κολομβία και Σιέρρα Λεόνε, υπάρχουν πληροφορίες για εμπλοκή σε μάχες και του προσωπικού ιδιωτικού στρατιωτικού τομέα. Η παλαιά αντίληψη ότι ο μισθοφόρος είναι πληρωμένος “φονιάς” έχει αρχίσει να αμβλύνεται, κάτω από τις σημερινές συνθήκες. Οι εποχές έχουν αλλάξει. Με καταλλήλους χειρισμούς και ειδικές εντολές από τους αρμοδίους διεθνείς οργανισμούς και κυρίαρχες κυβερνήσεις, ο ιδιωτικός στρατός μπορεί να αποβεί χρήσιμος στις παγκόσμιες ειρηνευτικές και ανθρωπιστικές επείγουσες αποστολές, άλλοι πιστεύουν. Πολλοί ειδικοί επί του θέματος βλέπουν τούτο θετικά αφού βέβαια δεν υφίσταται εμπλοκή σε πραγματική μάχη και γίνεται κάτω από την αιγίδα της διεθνούς οργανισμού ή εθνικής νόμιμης αρχής. Μόνο ένα κράτος και οι κυβερνήτες του έχουν το δικαίωμα να στέλνουν ανθρώπους στον πόλεμο. Εάν ιδιώτης στρατιώτης πυροβολεί, κάνει αυτό επειδή πληρώνεται από την εταιρεία του. Τούτο σήμερα έχει ιδιαίτερη σημασία, που μία ομάδα εξτρεμιστών τρομοκρατών κατόρθωσε να προκαλέσει απώλεια μερικών χιλιάδων αθώων πολιτικών Σεπτέμβριος 2001, πράγμα που παλαιότερα μόνο ένα οργανωμένο κράτος μπορούσε να επιφέρει.

Λακαφώσης Δημήτριος

Στο σχεδιασμό της επιχείρησης “Καταιγίδα” στην Κροατία, συνέβαλαν και ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες, χωρίς να επιβεβαιώνεται τούτο επίσημα, και οι οποίες επιχειρήσεις έκριναν την τύχη του εκεί πολέμου και οδήγησαν στη συμφωνία ειρήνης του “Daydon”. Μεταφορικά ιδιωτικά ελικόπτερα βοήθησαν τους Νιγηριανούς ειρηνευτές στη Λιβερία και Σιέρρα Λεόνε το 1998 με αποστολή μάλιστα να ανταποδίδουν τα πυρά εάν βάλλονται. Ενίοτε, ειρηνευτές περιλαμβάνεται προσωπικό με βαρύ παρελθόν στη δύναμη ειρηνευτών της Δυτικής Αφρικής, οπότε οι περιπτώσεις αυτές έχουμε συνέπειες χειρότερες από την απραξία. Η Λιβερία πιθανόν να αποβεί η δοκιμή όχι κυρίως για διεθνή επέμβαση, αλλά για τον βαθμό στον οποίο η διεθνής κοινότητα είναι διατεθειμένη να στραφεί στον ιδιωτικό τομέα για βοήθεια. Πράγματι, τεραστία διεθνής βοήθεια απαιτείται για την τροφοδοσία και σταθερότητα στη χώρα με μαζικές αερομεταφορές και στρατιωτική παρουσία κατά τη διάρκεια της κρίσης, πράγματα που υπάγονται στην αρμοδιότητα των Η.Ε.. Όλα αυτά θα πάρουν τουλάχιστον δύο χρόνια και θα απαιτήσουν τη συμμετοχή του διεθνούς πολιτικού τομέα και θα συμπεριλάβουν τη συγκρότηση των κυρίων υπουργείων κα του επαγγελματικού στρατού στη Λιβερία. Ένιοι αστυνομικοί θα βοηθήσουν στη συγκρότηση της αστυνομικής δύναμης. Οι μαχητές και από την πλευρά των επαναστατών και της κυβέρνησης, πρέπει να διαλυθούν και να εκπαιδευθούν εκ νέου. Αλλά στην ανασυγκροτούμενη κοινωνία μία νέα γενιά ιδιωτών στρατιωτών θα βρει σημαντικούς ρόλους στην όλη ανασυγκρότηση. Οι Η.Π.Α. δεν έχουν το στρατιωτικό προσωπικό που απαιτείται για να εκπληρώσουν τις παγκόσμιες υποχρεώσεις ασφαλείας, που καθημερινά αυξάνονται. Καθόσον η παγκόσμια στρατιωτική παρουσία των Η.Π.Α. αυξάνεται και οι απαιτήσεις για προσωπικό μεγαλώνουν, είναι επιτακτικό να στρέφονται, όλο και περισσότερο, σε ιδιωτικές εταιρείες για να μπορέσουν να εκπληρώσουν την αποστολή τους στο εξωτερικό, ως μόνη υπερδύναμη.

Μήπως ο πραγματικός μαχητής δεν είναι επαρκώς εκπαιδευμένος για για ειρηνευτικές αποστολές; Ανέκαθεν, δεν υφίστατο σαφής διαχωριστική γραμμή μεταξύ αποστολής μάχης και αποστολής συμβούλων και λογιστικής υποστήριξης επιχείρησης διευθέτησης κρίσης. Οι συμμαχικές δυνάμεις στον πόλεμο στο Ιράκ με μία παρέλαση 21 ημερών στη Βαγδάτη κατέλαβαν τη χώρα. Στη συνέχεια αποδείχθηκε ότι στερούνται στρατιωτικής αδυναμίας και ειδικού για πολιτικές υποθέσεις τεχνικού προσωπικού και προσωπικού τήρησης της σταθερότητας στους δρόμους για να κερδηθεί η ειρήνη. Σ’αυτές τις περιπτώσεις οι εισβάλλουσες δυνάμεις είναι λιγότερες από αυτές που απαιτούνται μετά το πυρ. Προς τούτο, οι Η.Π.Α. στρέφονται στα Η.Ε. για βοήθεια διεθνούς δύναμης και τους φίλους. Το κτύπημα του ανεπαρκούς φυλασσομένου στρατηγείου των Η.Ε. στη Βαγδάτη, προκάλεσε συζήτηση για αύξηση της στρατιωτικής παρουσίας των Η.Π.Α., ως μόνης υπερδύναμης, όχι μόνο στο Ιράκ αλλά και παγκοσμίως. Σήμερα οι Η.Π.Α. έχουν εξαπλωθεί υπερβολικά σε 120 χώρες και η κάλυψη επιπροσθέτων αναγκών πρέπει να γίνει με εναλλακτικούς τρόπους από

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

τον ιδιωτικό τομέα και από μεταρρυθμίσεις του ενεργού στρατού (όχι μαχητές σε δευτερεύοντα καθήκοντα). Οι Η.Π.Α. έχουν αναπτύξει στο εξωτερικό 368.000 στρατό και αρκετοί από τους στρατιώτες έχουν εμπλακεί σε αποστολές διατήρησης της ειρήνης. Τα τελευταία 35 χρόνια από τον πόλεμο στο Βιετνάμ 1968, οι αμερικανικές δυνάμεις μειώθηκαν από 3,5 εκ. σε 1,4 εκατ.. Πριν από την 11η Σεπτεμβρίου 2001, μόνο το 20% του ενεργού στρατού των Η.Π.Α. ήταν στο εξωτερικό και σχεδόν ελάχιστοι από τους εφέδρους και την εθνική φρουρά. Ενώ τώρα, το 1/4 του ενεργού στρατού και το1/4 της εφεδρείας και της εθνικής φρουράς είναι στο εξωτερικό. Ο ενεργός στρατός που κυρίως αντιμετωπίζει της υψηλής έντασης κρίσεις, έχει πέσει από 1,6 εκατ. το 1968 σε 480.000 σήμερα. Η ιδέα συγκρότησης κράτους και διατήρησης της ειρήνης από τον ενεργό στρατό έχει “ξεθωριάσει”. Οι αποστολές αυτές ίσως αποπροσανατολίζουν τον ενεργό στρατό από την πραγματική μάχη και τον εθίζουν σε περισσότερο θεωρητικές αποστολές. που μπορούν να γίνουν καλύτερα από τον πολιτικό τομέα (εθελοντές – ιδιωτικό προσωπικό και οργανώσεις). Για αποστολές διατήρησης της ειρήνης, οι Ένοπλες Δυνάμεις συνήθως δεν είναι εκπαιδευμένες. Η αποστολή των αρματιστών περιορίζεται μέσα και από μέσα από τα άρματα. Δεν φαντάζονται ποτέ να παρέχουν στα θύματα πολέμου τροφή και νερό. Τις αποστολές σε αεροδρόμια και γενικά για μεταφορές ταιριάζουν περισσότερο στο πολιτικό προσωπικό. Το στρατιωτικό προσωπικό δεν μπορεί να υπερβεί το τρίπτυχο: ο πρώτος στρατιώτης πολεμά, ο δεύτερος αναρρώνει/ανακτά δυνάμεις και ο τρίτος προετοιμάζεται για τη μάχη. Οποιαδήποτε άλλη διάσταση, εκτρέπει το μαχητή από την πολεμική του αποστολή. Πέραν των πολεμιστών, που έχουν αποστολή την υπεράσπιση ή διατήρηση ή κατάληψη εδάφους και καταστροφή του εχθρού, απαιτούνται μονάδες ειδικές για ειρηνευτικές αποστολές τις οποίες ο πολεμιστής παραδοσιακά είναι απρόθυμος να εκτελέσει. 0ι ανθρωπιστικές και ειρηνευτικές αποστολές απαιτούν άλλο καταμερισμό ευθυνών. Κρίνεται σκόπιμο η στρατιωτική ή πολιτική- ιδιωτική αστυνομία (παραδοσιακά εφεδρεία) να έχει ενεργό ρόλο, ενώ ο ενεργός στρατιώτης (παραδοσιακά ενεργός) να έχει ρόλο εφεδρείας. Σ’ αυτές τις δραστηριότητες μάλλον εξυπηρετείται καλύτερα η αποστολή από εθελοντές πολιτικού τομέα παρά από τους υποχρεωτικά στρατευμένους που είναι ίσως καταλληλότεροι αλλού, στις εθνικές αποστολές και στην υπεράσπιση πατρίου εδάφους. Η ενεργοποίηση του πολιτικού τομέα απαιτεί μίσθωση, συγκρότηση και εκπαίδευση ώστε να είναι δυνατό να εκτελεί αποστολές που τώρα εκτελούν πραγματικοί πολεμιστές στα ταχυδρομεία, πλυντήρια, μεταφορές, τροφοδοσία, κατασκευές υποδομών κλπ. Οι απελευθερωμένοι από δευτερεύοντα καθήκοντα πολεμιστές μπορούν να εκπαιδεύονται πιο γρήγορα και φθηνότερα από τους πολίτες και να πάρουν όπλα και να ανέβουν στα άρματα. Ο πολιτικός τομέας είναι προτιμότερο να αναλάβει ειρηνευτικές ή ανθρωπιστικές αποστολές των Η.Ε.. Με αυτό τον τρόπο τα Η.Ε. μπορούν να ανεξαρτητοποιηθούν από τη σημερινή στρατιωτικοποιημένη διεθνή εξωτερική πολιτική των μεγάλων δυνάμεων, οι οποίες οπωσδή-

Λακαφώσης Δημήτριος

ποτε επιδιώκουν με τη δύναμη να επιβάλουν τα εθνικά της συμφέροντα.

Προβληματισμοί και αδυναμίες της ειρηνευτικής δύναμης, 2006 Τα Η.Ε. αγωνίζονται να εκπληρώνουν την ειρηνευτική της αποστολή και έχουν αναπτύξει διεθνές προσωπικό σε όλο τον κόσμο που για το 2006 ανέρχεται σε 89.000. Τα Η.Ε. αντιμετωπίζουν δίλλημα και προβληματισμούς στο να αναπτύσσουν τις εστίες κρίσεων την ειρηνευτική δύναμη. Υπάρχει ποικιλία στρατευμάτων, ιδιαιτερότητα και δυνατότητα ανάλογα με το συμβάλλον κράτος. Συμμετέχουν μικρά και μεγάλα, ανεπτυγμένα και μη, με υψηλή και μη πολεμική τεχνολογία και με ισχυρό και μη στρατό κράτη και η ειρηνευτική δύναμη πρέπει να συνδέει την ανθρώπινη δυναμική και την υψηλή τεχνολογία. Δεν μπορεί να συγκροτείται μόνο από στρατό ή μόνο από μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Απαιτείται συνδυασμός. Τα με υψηλής τεχνολογίας στρατεύματα διαθέτουν μόνο οι πλούσιες χώρες. Πέραν των επιτυχιών με τη βοήθεια για σταθεροποίηση της ειρήνης στη Siera Leona, Liberia και Burundi, τα Η.Ε. έχουν και αποτυχίες. Δεν εμπόδισαν τη γενοκτονία 800.000 ανθρώπων στη Rwada 1994 και στη Srebrenica τη σφαγή των 8.000 περίπου μουσουλμάνων το 1995

Τα συμπεράσματα της σύσκεψης για την ιδιωτικοποίηση του πολέμου, 2006 (Βαρσοβία- Ερυθρός σταυρός)

- Οι ιδιωτικές στρατιωτικής φύσης εταιρείες δεν σέβονται διεθνείς νόμου. - Οι μισθοφόροι προσφέρουν προσωπικό ασφαλείας, συντηρούν όπλα και διεξάγουν προανακρίσεις αιχμαλώτων. - Αυταρχικά καθεστώτα και με παράνομους ηγέτες προσλαμβάνουν πρώην μισθοφόρους διαφόρων κυβερνήσεων.

Διεθνείς ειρηνευτικές ελληνικές αποστολές, 2006 - Αφγανιστάν: Η Ελληνική δύναμη Αφγανιστάν είναι ενταγμένη στη Νατοϊκή Διοίκηση (ΙSAF) και αποτελείται από ένα τάγμα ειδικής σύνθεσης (Μηχανικό, Υγειονομικό, Ειδικές Δυνάμεις) και το 299 Κινητό Νοσοκομείο συνολικής δύναμης 209 στρατιωτικών με λειτουργικό κόστος €40 εκατ. ετησίως. Αποχωρεί από το Αφγανιστάν το τέλος του 212. - Ανατολική Μεσόγειος: Τέσσερα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού συμμετέχουν στην αντιτρομοκρατική επιχείρηση του ΝΑΤΟ. Ανά διαστήματα εντάσσονται στη δύναμη και έτεροι τύποι πλοίων. Το ετήσιο κόστος της συνδρομής εκτιμάται περί τα € 60 εκατ.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

- Κόσοβο: Η ελληνική δύναμη Κοσόβου (ΕΛΔΥΚΟ) είναι υπό τον έλεγχο της Νατοϊκής ΚFΟR και αποτελείται από δύο τάγματα πεζικού, ενώ ορισμένοι αξιωματικοί βρίσκονται στη διοίκηση ως σύνδεσμοι. Τα λειτουργικά έξοδα ετησίως ανέρχονται σε €35 εκ. περίπου. - Σκόπια: Πέντε αξιωματικοί και υπαξιωματικοί υπηρετούν στο τοπικού στρατηγείο του ΝΑΤΟ. Το κόστος της ελληνικής παρουσίας στα Σκόπια τιμάται στο ετήσιο κόστος αποστολής €4 εκατ. - Αλβανία: Δέκα στελέχη βρίσκονται στο στρατηγείο του ΝΑΤΟ στα Τίρανα, Βοσνία Ερζεγοβίνη. Σε επιτελικές θέσεις υπηρετούν 11 αξιωματικοί και αριθμός στρατιωτών, με ετήσιο κόστος €1 εκατ. - Τάμπα (Φλόριντα-Η.Π.Α.): Η χώρα έχει αποστείλει τέσσερις αξιωματικούς. Ανάλογα με τους σχεδιασμούς της εκεί Διοίκησης διατίθεται φρεγάτα ή ομάδα ειδικών δυνάμεων. Το κόστος μπορεί να φτάσει περίπου τα €25 εκατ. ετησίως. - Κονγκό: Από το τέλος Ιουλίου μέχρι 15 Σεπτεμβρίου 2006 η χώρα είχε διαθέσει στην Ε.Ε. για αερομεταφορές ένα μεταγωγικό αεροσκάφος C-130 με 29 άτομα πλήρωμα κλπ. Η συμμετοχή για το διάστημα αυτό εκτιμάται σε €750.000. - Παρατηρητές: Σουδάν 6, Μαυροβούνιο 1, Σερβία 1, Γεωργία- Αμπχαζία 5-Ερυθραία-Αιθιοπία 3, Δυτική Σαχάρα 1, Ναγκόρνο Καραμπάχ 1. Συνολικό κόστος 1 εκατομμύριο

Λακαφώσης Δημήτριος

Κεφάλαιο Ε’ Ο Σύγχρονος Πόλεμος, τα Πυρηνικά Όπλα (ΠΟ), οι Πύραυλοι και η Αντιπυραυλική ασπίδα (Α/Π), 2002- 20015 Κύρια εισαγωγικά σημεία: -Αποφασιστικό αποτέλεσμα με λιγότερους στρατιώτες και υψηλής τεχνολογίας μέσα, αμφίβολο αποτέλεσμα με πολλούς στρατιώτες και παλαιάς τεχνολογίας μέσα. -Η σύγχρονη τεχνολογία επιτρέπει την εγκατάσταση πυρηνικών κεφαλών στους πυραύλους. -Η πυρηνική απειλή δεν προέρχεται από τους αντιπάλους του Ψυχρού Πολέμου. αλλά από τα κράτη παρίες που υποστηρίζουν την τρομοκρατία και τους εξτρεμιστές υποστηρικτές τους. -Τα όπλα ακριβείας και οι έξυπνες βόμβες προσδίδουν νέα διάσταση στη διεξαγωγή των επιχειρήσεων. -Έτοιμος ο επόμενος ψηφιακός πόλεμος χωρίς ακόμη εφαρμογή σε επιχειρήσεις. -Δίλημμα, τουλάχιστον για την παρούσα γενιά, το όραμα για ένα κόσμο χωρίς πυρηνικά όπλα.

Ο Υψηλής Τεχνολογίας Πόλεμος, 2003 Τα όπλα ακριβείας και οι έξυπνες βόμβες

Με την αντίστροφη μέτρηση για πόλεμο στο Ιράκ, έχει αρχίσει και το “μαρσάρισμα” της πολεμικής μηχανής. Οι πολεμικές βιομηχανίες εργάζονται συνεχώς για τη βελτίωση και παραπέρα αξιοποίηση των όπλων ακριβείας και των έξυπνων βομβών, σύμφωνα με τα διδάγματα από την εφαρμογή της υψηλής πολεμικής τεχνολογίας στο πόλεμο του Κόλπου, στο Κόσοβο και στο Αφγανιστάν. Στον πόλεμο του Κόλπου εμφανίσθηκαν οι έξυπνες βόμβες. Τώρα, οι νέες έξυπνες βόμβες είναι περισσότερο αποτελεσματικές, πιο εύκολη η χρήση και πιο φθηνές. Το 1991 στο Κόλπο η αποτελεσματικότητα ήταν 7%, το 1999 στο Κόσοβο 30%, στο Αφγανιστάν 60% και τώρα

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

εκτιμούν ότι έφθασαν στο 100% των βομβών. Οι βελτιώσεις επήλθαν από την κάλυψη των αδυναμιών, που παρατηρήθηκαν στις συγκρούσεις της τελευταίας δεκαετίας. Στον πόλεμο του Κόλπου 1991 σύννεφα καπνού προερχόμενα από τις καιόμενες πετρελαιοπηγές του Κουβέιτ ανάγκασαν πολλά αμερικανικά αεροσκάφη (α/φ) να επιστρέφουν στις βάσεις άπρακτα, καθόσον τα τότε συστήματά τους δεν μπορούσαν να είναι αποτελεσματικά μέσα σε περιορισμένη ορατότητα. Έτσι, προβλήθηκε η ανάγκη για κατευθυνόμενα βλήματα ακριβείας παντός καιρού. Έπρεπε να παραχθεί μία έξυπνη βόμβα που να ήταν συμβατή, με το συνεχές σε τροχιά σύστημα πυραυλικής παγκοσμίας θέσεως (GPS), ώστε η περιορισμένη ορατότητα στη νύκτα, καπνό, ομίχλη να μην εμποδίζει την προσβολή των στόχων. Προς τούτο, το 1998 παρήχθη τo J-DAMS (Joint direct attack munition ) που περιέχει ένα εξελιγμένο σύστημα κατεύθυνσης με GPS προγραμματισμένο με συντεταγμένες του στόχου και κατευθύνει τις βόμβες στο στόχο. Το J-DAM έχει προδιαγραφές για ανεκτό λάθος 13 μέτρα από το στόχο και 50% από τον αναμενόμενο χρόνο προσκρούσεων.

Τα Επιχειρησιακά Πλεονεκτήματα των Όπλων Υψηλής Τεχνολογίας Η ακρίβεια προσβολή του στόχου είναι σημαντική σε ένα νέο πόλεμο κατά του Ιράκ για να αποφευχθούν, όσο είναι δυνατό, οι απώλειες αθώων πολιτών. Αυτές εκμεταλλεύονται τα ΜΜΕ και εγείρουν αντιπολεμικό μένος. Ακόμη και εάν έχουμε παρεμβολή του ασθενούς σήματος από το GPS, το J-DΑΜ παραμένει σχετικά η με ακρίβεια προσβολή του στόχου. Το J-DΑΜ βοηθά στην προστασία των πιλότων. Αντίθετα από τις κατευθυνόμενες με Laser βόμβες οι οποίες οδηγούνται στο στόχο από αεροπλάνα που πετούν στα 500 μέτρα, τα J-DΑΜS μπορούν να ριφθούν από ύψος 11.000μέτρα πέραν από την εγγύτητα πολλών εχθρικών πυρών. Μπορούν να ριφθούν από απόσταση 24χλμ από το στόχο, παρέχοντας στους πιλότους επιπρόσθετη προστασία. Επί πλέον, τα J-DΑΜs είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν εντονότερα. Χρειάζεται μία ώρα δουλειά για την εκτόξευση πυραύλων Cruise, αλλά μόνο 10 λεπτά για την εκτόξευση του J-DΑΜ και συνήθως με τα Β-52 βομβαρδιστικά α/φ. Αλλά, υπάρχει δυσαρμονία μεταξύ της ακριβείας των συστημάτων και των πληροφοριακών στοιχείων των στόχων. Αυτό συνέβηκε στην πρώτη εμφάνιση του συστήματος το 1999 στις επιχειρήσεις στο Κόσοβο, όταν ένα Β-2 α/φ έρριψε τρία J-DΑΜs στην κινέζικη πρεσβεία στο Βελιγράδι επειδή εκτιμήθηκε ότι ήταν γιουγκοσλαβικός στρατιωτικός στόχος. Σωστές λοιπόν συντεταγμένες σε λάθος στόχο. Ατυχία συνέβηκε στο Αφγανιστάν τον Οκτώβριο 2001 όταν ένα J-DAΜ με λανθασμένες συντεταγμένες κτύπησε τέσσερες Αφγανούς σε κατοικημένη περιοχή.

Οι στόχοι για προσβολή Αλλά ποίοι πρόκειται να είναι οι στόχοι στον επόμενο πόλεμο εκτός από τους συνηθισμένους στόχους: ύποπτες πολεμικές εγκαταστάσεις κέντρα αεράμυνας και διοίκησης – έλεγχου,

Λακαφώσης Δημήτριος

ο πόλεμος στοχεύει στα παλάτια του Saddam σταθμούς μεταδόσεως ΤV, πλέον πιστά στρατεύματα του Saddam, πυραύλους, συστήματα εκτόξευσης όπλων μαζικής καταστροφής, μη επανδρωμένα α/φ. Κύριο στόχο αποτελεί η καρέκλα του Saddam. Αρχικά, το σύνολο του ιρακινού στρατού δεν αποτελεί κύριο στόχο, αλλά θα κτυπηθεί εάν επιτεθεί πρώτος. Η επιδίωξη είναι να αφεθεί ανέπαφος ώστε να βοηθήσει τη χώρα στη μετά Saddam εποχή.

Οι επιλογές για προσβολή όπλων μαζικής καταστροφής (ΟΜΚ) Ένα άλλο επείγον αλλά σοβαρό θέμα είναι και τα όπλα μαζικής καταστροφής του Saddam τα οποία πρόκειται να χρησιμοποιήσει σε ένα πόλεμο. Οι αμερικανοί προειδοποιούν τα ιρακινά στρατεύματα ότι εάν χρησιμοποιήσουν όπλα μαζικής καταστροφής (ΟΜΚ) τότε θα υποστούν ανάλογες συνέπειες. Βομβαρδίζοντας χημικά και βιολογικά όπλα είναι πολύ παρακινδυνευμένο, καθόσον οι προσβληθείσες εγκαταστάσεις απελευθεΕξολοθρευτές Υπογείων Στόχων, 2003 ρώνουν δηλητηριώδη αέρια, που προσβάλλουν όχι μόνο στρατιώτες αλλά και ιρακινούς πολίτες. Προς τούτο, οι αμερικανοί στρατιωτικοί υπολογίζουν, κατά μία επιλογή, να κτυπήσουν υπόγειες εγκαταστάσεις ΟΜΚ με όπλα (agent defeat) που παράγουν υψηλή θερμοκρασία που σκοτώνει τους σπόρους των βιολογικών όπλων και εξαφανίζονται τα δηλητήρια των χημικών όπλων. Αυτό συγκρατεί τα τοξικά συστατικά να διαφύγουν στην ατμόσφαιρα. Άλλη επιλογή που σχεδιάζεται είναι να κτυπηθούν οι χημικές και βιολογικές εγκαταστάσεις και οι θέσεις εκτόξευσης πυραύλων με υψηλής ισχύος μικροκυμάτων όπλα που καλούνται “e- Βοmbs”, βραχυκυκλώνοντας τα κυκλώματα των ηλεκτρονικών υπολογιστών με τα οποία λειτουργούν αυτά τα συστήματα, έγινε στη Σερβία το 1999, αλλά ανεπιτυχώς.

Η αντιμετώπιση των πυραύλων Στην πραγματικότητα οι Η.Π.Α. είχαν υποβαθμίσει την απειλή των Scuds στον πόλεμο του Κόλπου το 1991. Πάντως, το θέμα αυτών των πυραύλων είναι σημαντικός παράγων στον πιθανό νέο πόλεμο όπως απέδειξε η αποτυχία στον προηγούμενο πόλεμο να εξουδετερώσουν τους Scuds. Το 1991 είχαν επιχειρηθεί 2.493 αποστολές. Δεν επέτυχαν να κτυπήσουν κινητούς εκτοξευτές και πυραύλους, αλλά μόνο βοηθητικά οχήματα και εικονικούς πυραύλους πρώην ανατολικής Γερμανίας. Τώρα, οι Η ΠΑ σκοπεύουν να χρησιμοποιήσουν μέσα υψηλής τεχνολογίας για την αποκάλυψη και καταστροφή των εκτοξευτών και πυραύλων Scuds. Σε δοκιμαστικό στάδιο, οι Η.Π.Α. εκτόξευσαν πύραυλο Scud σε αμερικανικό έδαφος που προμηθεύτηκαν από χώρα πρώην Σοβι-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

ετικής Ένωσης και προσπάθησαν να τον αντιμετωπίσουν με αισθητήρες από πυραύλους, πλοία και α/φ, ανιχνεύοντας τη τροχιά του πυραύλου Scud. Πειραματικά χρησιμοποιήθηκε το 1991 για τον εντοπισμό Scuds, πριν εκτοξευθεί ο πύραυλος, το σύστημα ραντάρ επιτηρήσεως στόχων επίθεσης το J-SΤΑRS (Joint surveillance target attack radar system). Το J-SΤΑRS ανιχνεύει το έδαφος, το AWACS τον ουρανό παρακολουθώντας τους κινητούς στόχους. Ο ευκολότερος τρόπος ανεύρεσης τoυ μετά την εκτόξευση πυραύλου, είναι το σύστημα αναγνώρισης υλικού μάχης (Βattle field ordinance awareness system) με την αποκάλυψη της λάμψης εκτόξευσης του πυραύλου. Είχε, εκτιμηθεί ότι ο χρόνος μετά τη βολή για επανασύνθεση και κίνηση ήταν περίπου μισή ώρα. Χρόνος που απαιτείται για δορυφόρο με αισθητήρες θερμοκρασίας να αποκαλύψουν τη λάμψη εκτόξευσης πυραύλου και να δώσουν τις συντεταγμένες στα συμμαχικά α/φ για τον προσανατολισμό στους στόχους. Τα πληρώματα των α/φ του Ιράκ επίτηδες παρέβλεψαν τους σοβιετικούς κανονισμούς και σμίκρυναν το χρόνο σε 6 λεπτά, οπότε κινούμενοι οι Scuds γρήγορα κρύβονταν σε καταφύγια και σπηλιές όπου δεν ήταν ορατοί. Πάντως, υπάρχει ακόμη αμφιβολία εάν έχει και σήμερα ξεπερασθεί αυτό το τέχνασμα των ιρακινών και είναι δυνατό να κτυπηθεί το σύστημα Scud μέσα σε χρόνο 6 λεπτών και πριν εξαφανισθεί μετά τη βολή. Βέβαια το πρόβλημα της αναγνώρισης γενικά των στόχων είναι πολύπλοκο καθόσον ο αντίπαλος αναπτύσσει εικονικούς στόχους, κρύβει πυραύλους σε κατοικημένες περιοχές πλησίον μοναστηριών και σχολείων. Εάν οι Η.Π.Α. δεν καταστρέψουν τους Scud, πριν ή αμέσως μετά την εκτόξευση, υφίσταται ακόμη ένα στρώμα άμυνας, που αναχαιτίζει τους πυραύλους καθώς κατευθύνονται στο στόχο. Η τεχνολογία έχει βελτιωθεί από τον πόλεμο του Κόλπου το 1991 σ’ αυτό το τομέα. Το Ισραήλ έχει αναπτύξει ένα αντιπυραυλικό σύστημα, το καλούμενο Arrow. Αν και αυτό το σύστημα δεν έχει ακόμη δοκιμασθεί στην πράξη, υπολογίζεται ότι δύναται να καταστρέψει πύραυλο σε ύψος 40-100χλμ υψηλότερα από το σύστημα Ρatriot που χρησιμοποιήθηκε το 1991. Επιπλέον, οι υψηλές εκρήξεις διασκορπίζουν τις χημικές και βιολογικές ουσίες εφόσον οι πύραυλοι φέρουν τέτοιες κεφαλές σε μεγαλύτερη περιοχή που τις καθιστά σχεδόν αναποτελεσματικές. Το Ισραήλ χρησιμοποίησε το σύστημα Ρatriot σε συνδυασμό με το Arrow σε δύο αμυντικά στρώματα. Εάν το Arrow αποτύχει, έρχεται το Ρatriot να κτυπήσει τον πύραυλο που διαπέρασε. Το χρησιμοποιούμενο σήμερα Ρatriot (Ρatriot advanced capability, CΑΡ-3) έχει βελτιωθεί έναντι του παλαιού CΑΡ-2, του πολέμου του Κόλπου 1991. Παρόλα αυτά, είναι δυνατή η διάτρηση και του δευτέρου στρώματος Ρatriot, οπότε προβλέπει να φορεθούν από τους πολίτες μάσκες. Οι πύραυλοι CΑΡ- 3 είναι περισσότερο ακριβείς από τους πυραύλους CΑΡ-2. Προσβάλλουν κατευθείαν τους στόχους και όχι με εγγύς στόχους εκρήξεις, όπως γίνεται με τους CΑΡ-2. Συμπερασματικά, το σημερινό σύγχρονο οπλοστάσιο υψηλής τεχνολογίας υπερκαλύπτει τις επιχειρησιακές αδυναμίες των τελευταίων πολέμων. Πράγμα που εξασφαλίζει στο νέο πόλεμο με λίγους στρατιώτες αποφασιστικό αποτέλεσμα και όχι αμφίβολο με πολλούς στρατιώ-

Λακαφώσης Δημήτριος

τες και με παλαιότερης τεχνολογίας μέσα από πριν.

Η Αντιπυραυλική (Α/Π) Ασπίδα στην Ανατολική Ευρώπη, 2009

Αντιπυραυλική ασπίδα με εμβέλειες προστασίας

Στο τέλος Σεπτεμβρίου 2009, οι Η.Π.Α. αποφάσισαν να εγκαταστήσουν κινητούς πυραύλους στην Ανατολική Ευρώπη αντί των μέχρι τώρα σχεδιαζόμενων σταθερών πυραύλων στην Πολωνία και στην Τσεχία, θεωρούμενοι από την Ρωσία ως απειλή για την ίδια. Η απόφαση λήφθηκε μετά από ρεαλιστική επανεκτίμηση της απειλής από το Ιράν και άλλες χώρες. Αλλά, μπορεί να ενταχθεί και στη στρατηγική και επανεκκίνηση των σχέσεων με τη Ρωσία, ώστε να υπάρξει και συνεργασία για αντιμετώπιση της απειλής. 1.Σκοπός της Α/Π ασπίδας

Στη νέα σχεδίαση προβλέπεται η αντιμετώπιση απειλής μόνο από πυραύλους μικρής και μέσης εμβέλειας (Shahab 1-2-3, 300-2000χλμ) και όχι μεγάλου βεληνεκούς, όπως στην αρχική σχεδίαση. Επανεκτιμήθηκε ότι το Ιράν δεν έχει ακόμη τη δυνατότητα να αναπτύξει πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς, ούτε και την τεχνολογία να προσαρμόσει πυρηνικές η συμβατικές κεφαλές σε αυτούς τους πυραύλους. Εάν, δε, παρουσιασθεί απειλή από πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς υπάρχει ευελιξία για αναπροσαρμογή του νέου σχεδίου, αφού βέβαια αποτύχει και η προσπάθεια για συγκράτηση της ιρανικής απειλής. Βέβαια, με τη συμφωνία για τον περιορισμό του πυρηνικού προγράμματος του Ιράντον Ιούλιο 2015 και τη πρόθεση επέκτασης της α/π και στη Ρουμανία, ο Putin δηλώνει, και μάλιστα κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα στις 27Μαΐου2016, ότι τώρα φαίνεται ο πραγματικός σκοπός της α/π. 2.Πιθανή ανάπτυξη νέας α/π Ασπίδας Ειδικότερα, η νέα α/π ασπίδα περιλαμβάνει την ανάπτυξη του α/π συστήματος Αegis σε πλοία στη Μεσόγειο και μετά και μέχρι το 2015 ανάπτυξη στην ξηρά - κινούμενοι πύραυλοι και στον αέρα. Προβλέπεται και ανάπτυξη αισθητήρων ανίχνευσης και πυραύλων ανάσχεσης και στην περιοχή του Καυκάσου. Οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης παραπονέθηκαν ότι εγκαταλείφτηκαν στη νέα α/π ασπίδα. Οι Η.Π.Α. προβαίνουν στην αντικατάσταση των μέχρι τώρα προς σχεδίαση πυραύλων στην Πολωνία με πλέον σύγχρονης τεχνολογίας πυραύλους, για τους οποίους η Ρωσία ανησυχεί λιγότερο αφού δεν έχουν τη δυνατότητα να καταρρίψουν διηπειρωτικούς ρωσικούς πυραύλους. Η Ρωσία αναβάλλει την εγκατάσταση στο ρωσικό θύλακα του Καλίνιγκραντ, μεταξύ Πολωνίας και Λιθουανίας, των πυραύλων Iskader και άλλων βλημάτων που έχουν τη δυνατότητα να διαπερνούν αόρατα α/π ασπίδα.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

Οι Παγκόσμιες Ανησυχίες για τα Πυρηνικά Όπλα (ΠΟ), 2006 Μη διάδοση ή καταστροφή των ΠΟ

Πρόλαβε τα «μπαρουτοκαπνισμένα» τυφέκια πριν γίνουν ατομικά μανιτάρια.

πυρηνικού προγράμματος.

Τα πυρηνικά όπλα (ΠΟ) μαζί με την τρομοκρατία συνιστούν τον εναπομείναντα από τον περασμένο αιώνα κίνδυνο. Οι Η.Π.Α., Ρωσία, Κίνα, Βρετανία και Γαλλία έχουν διεθνώς αναγνωρισθεί ως πυρηνικές δυνάμεις. Το Πακιστάν και η Ινδία έχουν πυρηνικό οπλοστάσιο. Το Ισραήλ διαθέτει ΠΟ, αν και το ίδιο δεν αποδέχεται κάτι τέτοιο. Η Βόρεια Κορέα δήλωσε ότι έχει αναπτύξει ΠΟ και το Ιράν φιλοδοξεί για ανάπτυξη

Σήμερα, υφίσταται σε ισχύ η συμφωνία της μη διάδοσης ΠΟ (ΝΡΤ) η οποία υπογράφηκε το 1970 και αποσκοπεί στην επέκταση των περιορισμών ΠΟ, που τότε υφίσταντο σε μία μικρή ομάδα, και σε άλλα κράτη. Αλλά, μέχρι σήμερα πολλοί έχουν παραβιάσει τη ΝΡΤ, αναπτύσσοντας πυρηνικά προγράμματα για ίδιο όφελος. Ας ελπίζουμε ότι η ΝΡΤ δε θα γίνει παρελθόν. Βασικό υλικό για την κατασκευή ΠΟ είναι το μετάλλευμα του ουρανίου, που εμπλουτιζόμενο με φυγοκεντρικά συστήματα, αποτελεί τον πυρήνα της πυρηνικής βόμβας. Απαγορεύεται η διακίνηση πυρηνικού υλικού προς κράτη παρίες, αυταρχικά καθεστώτα και προς τρομοκρατικές ομάδες. Οι νόμιμες κυβερνήσεις, βέβαια, με διεθνή πρότυπα έχουν το δικαίωμα ανάπτυξης ατομικής ενέργειας χωρίς όμως να παραβιάζουν τις αρχές της μη διάδοσης ΠΟ και αφού υφίστανται επιθεωρήσεις από την Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) που είναι το αρμόδιο διεθνές όργανο για την ατομική ενέργεια. Πρόσφατα οι Η.Π.Α. και η Ινδία υπέγραψαν συμφωνία με την οποία χωρίζονται στην Ινδία η πυρηνική ενέργεια για τα ΠΟ, από την ατομική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς, και μέρος των πυρηνικών αντιδραστήρων για ειρηνικούς σκοπούς τίθεται υπό τον έλεγχο της ΙΑΕΑ. Λεπτομέρειες προς το παρόν δεν είναι γνωστές, αλλά ένα ερώτημα θέλει απάντηση. Τι μηνύματα στέλνονται σε άλλες χώρες με πυρηνικές φιλοδοξίες όπως στο Ιράν, στη Βόρεια Κορέα και στο Πακιστάν, αφού μάλιστα δεν έχουν υπογράψει τη ΝΡΤ, όπως οι δύο τελευταίες. Στα μέσα Απριλίου 2012 η Βόρεια Κορέα με μία ακόμη αποτυχία εκτόξευσης πυραύλου μεγάλου βεληνεκούς που έχει τη δυνατότητα να φέρει πυρηνική κεφαλή, συνεχίζει την αδιαλλαξία της για τα ΠΟ και προκαλεί τη διεθνή ανησυχία.

Λακαφώσης Δημήτριος

Στις 12 Φεβρουαρίου 2013, η Βόρεια Κορέα προβαίνει στην τρίτη δοκιμή ΠΟ από το 2006, με προοπτική να επαναλάβει τις δοκιμές ως και την εκτόξευση πυραύλου μεγάλου βεληνεκούς. Εν όψει κυρώσεων από το Σ.Α. των Η.Ε. κατά της Βόρειας Κορέας για την πυρηνική της δοκιμή, η Βόρεια Κορέα δηλώνει ότι θα ακυρώσει τη συμφωνία ανακωχής με τη Νότια Κορέα του πολέμου το 1953 και η ετοιμότητα στην περιοχή αυξάνεται με ασκήσεις αμερικανικών και δυνάμεων της Νότιας Κορέας. Τελικά, ο νέος ηγέτης της Βόρειας Κορέας Kim Jong Un δέχεται να συζητήσει με τη Νότια Κορέα, χωρίς να αποκλείεται να επαναλάβει τις προκλήσεις, φαινόμενο σύνηθες για τη Βόρεια Κορέα.

Ένας άλλος πυρηνικός εφιάλτης Τα εναπομείναντα ΠΟ της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, τα απομεινάρια των πυρηνικών αποβλήτων και η εθελούσια μετανάστευση πυρηνικών επιστημόνων από την πρώην Σοβιετική Ένωση αποτελούν ένα άλλο πυρηνικό εφιάλτη. Τα με ανεπαρκή έλεγχο και με μειωμένους περιορισμούς εναπομείναντα ΠΟ μπορούν να μεταφερθούν προς παράνομους χρήστες για να πραγματοποιήσουν τις εφιαλτικές τους επιδιώξεις. Μέρος των με χαλαρά επιτήρηση περιοχών πυρηνικών αποβλήτων, πιθανόν να έχουν μετακινηθεί προς τη “μαύρη αγορά” και το λαθρεμπόριο. Με αυτά τα υλικά μπορεί σε ένα σύνηθες μηχανουργείο με κατάλληλα εκπαιδευμένους μηχανικούς να κατασκευασθεί ένα απλό ΠΟ και μία απλή πυρηνική βόμβα. Απλή εξάλλου ήταν και η πυρηνική βόμβα, ως προς τη λειτουργία της, που ρίφθηκε στη Χιροσίμα και βασικά λειτούργησε με τη συνήθη τεχνική διαδικασία ενός πυροβόλου όπλου. Τελικά όμως, έκρινε την έκβαση του Β' ΠΠ. Εδώ κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι μπορεί, εάν αναλογισθεί κανείς ηθικές συνέπειες αυτής της ολέθριας καταστροφής, να ερωτηθεί εάν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί η ίδια έκβαση με άλλα μέσα. Σίγουρο όμως είναι ένα, ότι αυτό το ερώτημα θα παραμένει πάντα αναπάντητο. Αυτά λοιπόν, τα εναπομείναντα μέσα και τα απόβλητα των ΠΟ, πρέπει να καταστραφούν ή συνολικά να αποσυρθούν, πριν να καταλήξουν σε επικίνδυνα και ανεύθυνα χέρια τα οποία θα μπορούσαν να τα μεταφέρουν με αεροσκάφος, πύραυλο, με ρουκέτα και ακόμη με φορτηγό αυτοκίνητο και, κατά ένα ακραίο και εφιαλτικό σενάριο, να κτυπηθεί μία πόλη με τεράστιες απώλειες αθώων πολιτών. Σαν τέτοια περίπτωση μπορεί να θεωρηθεί η προσπάθεια του Βin Laden να προσελκύσει πυρηνικούς επιστήμονες από το Πακιστάν για να αποκτήσει πυρηνικό υλικό και τεχνογνωσία. Τελικά, δεν τα κατάφερε, αλλά είναι βέβαιο ότι η προσπάθεια συνεχίζεται.

Ο ρόλος ενός πυρηνικού επιστήμονα Ένας πυρηνικός επιστήμονας, αφού έκλεψε την εμπειρία του πυρηνικού προγράμματος από την Ολλανδία, ανέπτυξε στην πατρίδα του, το Πακιστάν, πυρηνικό πρόγραμμα. Βοήθησε, ίσως, να αναπτύξουν και δικό τους πυρηνικό πρόγραμμα, η Βόρεια Κορέα, η Λιβύη (η τελευταία απέρριψε διεθνώς το πρόγραμμα) και πιθανόν το Ιράν στην απόκτηση πυρηνικής τεχνογνωσίας. Δημιούργησε παράνομο δίκτυο διακίνησης πυρηνικών μέσων και τεχνογνωσίας σε πολλές

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

χώρες μεταξύ των οποίων και σε παράνομα καθεστώτα. Έκανε λαθρεμπόριο πυρηνικού ενδιαφέροντος σε χώρες της Ευρώπης, Νότιας Αφρικής, Κίνας, Μαλαισίας και Σιγκαπούρης και επισκέφθηκε και χώρες της Βόρειας και Δυτικής Αφρικής μεταξύ των οποίων και το Νίγηρα που είναι ο τέταρτος παραγωγός ουρανίου στο κόσμο. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι είχαν δοθεί εσφαλμένες πληροφορίες ότι ο Saddam είχε προμηθευτεί ουράνιο από το Νίγηρα για ΠΟ, πράγμα που αποτέλεσε μία βασική αιτία πολέμου κατά του Ιράκ. Σήμερα, διεξάγονται έρευνες για να διευκρινισθεί το κατά πόσο απέδωσε και η συμβολή του επιστήμονα στις παράνομες πυρηνικές δραστηριότητες σε διάφορες χώρες.

Η ανεξέλεγκτη ατομική ενέργεια, προθάλαμος ΠΟ Στο διεθνές επίκεντρο διαβουλεύσεων βρίσκεται τώρα κυρίως το Ιράν αλλά και η Βόρεια Κορέα, για τις φιλοδοξίες τους να αναπτύξουν ατομική ενέργεια και να ενισχύσουν το πυρηνικό πρόγραμμα αντίστοιχα, προς εξεύρεση μίας συμβιβαστικής λύσης. Αλλά και αν αυτή βρεθεί, δε θα αργήσει να επανεμφανισθεί το ίδιο θέμα σε άλλες περιπτώσεις και μάλιστα σε εντονότερο ρυθμό αφού σήμερα, λόγω παγκόσμιας έλλειψης ποικιλίας πηγών ενέργειας, η ατομική ενέργεια προβάλλει καθημερινά πιο επιτακτικά ως φθηνή εναλλακτική πηγή ενέργειας για την τήρηση της σημερινής ισορροπίας. Η κατά περίπτωση, συνεπώς, και όχι η συνολική διεθνής αντιμετώπιση του θέματος της ατομικής ενέργειας, δε θα έχει τελικό ουσιαστικό αποτέλεσμα. Απαιτούνται διεθνώς ελεγχόμενα και λειτουργούντα αποκλειστικά κέντρα παραγωγής εμπλουτισμού ουρανίου, όπως τελευταία είχε προτείνει η Ρωσία να λειτουργήσουν τέτοια κέντρα στο έδαφός της για παραγωγή εμπλουτισμένου ουρανίου για τους ιρανικούς πυρηνικούς αντιδραστήρες ατομικής ενέργειας, χωρίς το Ιράν να εμπλέκεται στη διαδικασία εμπλουτισμού που δίδει τη δυνατότητα για ΠΟ, και στη συνέχεια επιστροφή των πυρηνικών υπολειμμάτων καύσης στη Ρωσία. Επίσης, είναι αναγκαία διεθνώς ελεγχόμενη εκπαίδευση καθορισμένου προσωπικού εμπλουτισμού ουρανίου ως και η εξασφάλιση ειδικής ομάδας επιστημόνων έρευνας για εξεύρεση υλικού που θα συμβάλλουν στην παραγωγή ατομικής ενέργειας χωρίς κίνδυνο ανάπτυξης πυρηνικού προγράμματος. Οι διαδικασίες που προαναφέρθηκαν για να (και εάν ποτέ) ολοκληρωθούν απαιτούν πολύπλοκη και σύνθετη οργάνωση, πολύ χρήμα και χρόνο. Όμως, προς το παρόν ένα είναι σαφές, ότι η παγκόσμια απειλή δεν προέρχεται από τους αντιπάλους του Ψυχρού Πολέμου. Πρέπει τώρα, συνεπώς, να στοχεύσουν τα πυρηνικά τους όπλα προς αναφυομένους νέους και ασυνήθεις εχθρούς και μέχρις ότου αυτοί σταματήσουν οριστικά την προσπάθεια για πυρηνικά προγράμματα.

Το Δίλημμα για το Πυρηνικό Όραμα, 2010 Το 2010 αποτελεί το εφαλτήριο του οράματος για ένα κόσμο χωρίς πυρηνικά όπλα (ΠΟ). Έχουν αρχίσει οι διαδικασίες για μείωση του πυρηνικού οπλοστασίου, για την εξασφάλιση του διάσπαρτου πυρηνικού υλικού και για τη μη διάδοση και μη δοκιμή των ΠΟ. Ενώ, παράλληλα πιέζονται το Ιράν και η Βόρεια Κορέα να σταματήσουν τις πυρηνικές φιλοδοξίες.

Λακαφώσης Δημήτριος

■ Μείωση πυρηνικού οπλοστασίου Με την υπογραφή της νέας συμφωνίας SΤΑRΤ, στην Πράγα στις 8 Απριλίου 2010, οι Η.Π.Α. και η Ρωσία συμφώνησαν να περικόψουν το πυρηνικό τους οπλοστάσιο περισσότερο από ποτέ κατά το 1/3. Να διαθέτει κάθε μία 1.555 πυρηνικές κεφαλές και να μειώσουν του πυραύλους και τους εκτοξευτές. Η απειλή έχει μειωθεί, δεν έχει εξαλειφθεί αλλά έχει μετατεθεί στους διεθνείς εξτρεμιστές και στα κράτη παρίες. Ο κίνδυνος δεν προέρχεται οπό τις δύο μεγάλες δυνάμεις Η.Π.Α. και Ρωσία και πολύ περισσότερο από τις λοιπές τρεις χώρες Γαλλία - Βρετανία - Κίνα με περισσότερο περιορισμένες φιλικές πάντως δυνατότητες εκ των πέντε επίσημα πυρηνικών δυνάμεων. Όμως, για τις άλλες τέσσερες εκ του συνόλου εννέα με ΠΟ, η ανησυχία υπάρχει. Το Πακιστάν με αστάθεια με εσωτερική τρομοκρατία, με αντιθέσεις με τη γειτονική πυρηνική Ινδία, προβληματίζει με την ανεπαρκή φύλαξη των πυρηνικών εγκαταστάσεων. Η Βόρεια Κορέα κρύβει το πυρηνικό πρόγραμμα. Το Ισραήλ πιστεύεται ότι είναι ΠΟ αν και το ίδιο δεν το αποδέχεται. ■ Εξασφάλιση απoθεμάτων και διάσπαρτου πυρηνικού υλικού Στη σύσκεψη στην Ουάσιγκτον 12-13 Απριλίου δεν υπήρξε καμία δέσμευση ούτε και προέκυψε διεθνής πυρηνική αρχιτεκτονική. Επισημάνθηκε η υπευθυνότητα των χωρών για τη διαφύλαξη του διασκορπισμένου πυρηνικού υλικού. Πέντε μόνο από τις 47 χώρες που συμμετείχαν διαθέτουν ΠΟ. Είναι η πρώτη σύσκεψη αυτού του είδους. Η κάθε χώρα είναι υπεύθυνη να εξασφαλίσει μέσα στην επικράτεια της και να ελέγχει τα σύνορά της για έξοδο πυρηνικού υλικού και ραδιοϊσοτόπων. Να υιοθετεί αυστηρό νομικό και κανονιστικό εθνικό σχέδιο ενεργείας κατά της πυρηνικής βιομηχανίας της νέας τεχνολογίας και του εμπείρου πυρηνικού προσωπικού. Να εμποδίζει τη συνεργασία με κράτη παρίες. Από τους υφιστάμενους πυρηνικούς αντιδραστήρες, να εκλείψουν οι δυνατότητες για παραγωγή υψηλού εμπλουτισμένου ουρανίου, όπως και υποσχέθηκαν η Χιλή, ο Καναδάς και το Μεξικό. Ενώ, η Ουκρανία να απαλλαγεί από όλα τα πυρηνικά αποθέματα και οι Η.Π.Α. και η Ρωσία να καταστρέψουν 17.000 πυρηνικές βόμβες. Κάθε χώρα έχει το δικαίωμα να λειτουργεί πυρηνικούς αντιδραστήρες για ειρηνικούς σκοπούς μόνο. Συμφωνήθηκε η επόμενη σύσκεψη για έλεγχο προόδου να γίνει στη Νότια Κορέα το 2012. Να επιταχυνθεί η υλοποίηση των συναινέσεων της σύσκεψης με στόχο τέσσερα χρόνια που οι ειδικοί κρίνουν υπερβολικό. Υπόψη, έχει γίνει αμερικανική προσπάθεια - πρόταση από χρόνια πριν να μεταφέρονται τα αποθέματα υψηλού εμπλουτισμένου ουρανίου στις Η.Π.Α. και στη Ρωσία όπου να γίνεται ανακύκλωση τους για την λειτουργία αντιδραστήρων ειρηνικής ενέργειας. Πάντως, διεθνές όργανο που να αποφαίνεται για τη χώρα προέλευσης του διακινούμενου πυρηνικού υλικού με διεθνή βάση δεδομένων περί ιδιαιτερότητας του υλικού και της τεχνολογίας κάθε χώρας θα απέτρεπε τις χώρες από τη διακίνηση. Εξάλλου, η ευκολότερη και με

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

μικρότερο κόστος εν κρυφτώ όμως ακόμη τεχνολογία για εμπλουτισμό ουρανίου με Laser, περιπλέκει ακόμη περισσότερο το θέμα και καθιστά ευκολότερη την απόκτηση πυρηνικού υλικού από κράτη παρίες. ■ Μη δοκιμή ΠΟ Η από το 1955 σχετική συμφωνία γνωστής ως CTΒΤ δεν έχει ακόμη επικυρωθεί από τις Η.Π.Α.. Επικρατεί όμως αισιόδοξη προοπτική στη θητεία του Obama, μετά από επανεξέταση, ίσως το 2011 ή 2012. Γενικά, οι επικυρώσεις αυτού του είδους αντιμετωπίζουν προβλήματα στις Η.Π.Α.. Εν προκειμένω, προβάλλει ερώτημα για τις επιλογές. Αποδίδει η “φροντίδα” των παλαιών αποθεμάτων ή απαιτείται αντικατάσταση με νέα οπότε είναι αναγκαία η δοκιμή πριν υιοθετηθούν νέα μέσα. ■ Μη διάδοση ΠΟ Το Μάιο 2010 διεξήχθη επί ένα μήνα η ανά 5 έτη διάσκεψη, στη Νέα Υόρκη για την ανανέωση της συμφωνίας για τη μη διάδοση των ΠΟ, γνωστής ως NΡΑ. Για πρώτη φορά την τελευταία δεκαετία εκδόθηκε κοινό ανακοινωθέν με ομοφωνία όλων των 189 υπογραφόντων τη ΝΡΑ 1970: ∙ Πρώτον, οι Η.Π.Α. παρά τις αρχικές επιφυλάξεις συμφώνησαν για μία σύσκεψη το 2012 για ελεύθερη από ΠΟ Μέση Ανατολή, που είναι απραγματοποίητη από το 1995 απόφαση των Η.Ε.. Επίσης οι Η.Π.Α. με την επιρροή τους θα μπορούσαν να πείσουν το Ισραήλ να συμμετάσχει στη σύσκεψη. Ενώ, προς το παρόν το Ισραήλ δεν συμφωνεί εάν πρώτα δεν υπογραφεί ειρήνη με όλες τις χώρες της περιοχής που είναι πολύ δύσκολο να συμβεί. ∙ Δεύτερον, γίνεται αόριστη αναφορά για τις μεγάλες πέντε επίσημα πυρηνικές δυνάμεις να παρουσιάσουν μέχρι το 2014 απτά αποτελέσματα μείωσης και υποβάθμισης ΠΟ. Η διάσκεψη μπορεί να θεωρηθεί ως το πρώτο μικρό θετικό βήμα, όμως με τους αναγκαίους αμφίβολους συμβιβασμούς από τη με εμμονή επιδιωκόμενη επιτυχία της διάσκεψης. Το Ισραήλ ενοχλήθηκε από την εξειδικευμένη αποκλειστική αναφορά σε αυτό, ενώ δεν γίνεται μνεία στο Πακιστάν και στην Ινδία που έχουν ΠΟ που δεν έχουν υπογράψει την ΝΡΑ, ούτε στο Ιράν με πυρηνικές φιλοδοξίες ούτε και στα δηλωθέντα ΠΟ της Βόρειας Κορέας που έχουν υπογράψει την ΝΡΑ. Αλλά και για τη Συρία, υπάρχει υποψία για εμπλοκή της σε δραστηριότητες απόκτησης ΠΟ και μάλιστα το 2007 ισραηλινά αεροσκάφη κτύπησαν ύποπτη στη Συρία περιοχή. Το Ιράν συνεχίζει να αψηφά την από 8 Ιουνίου 2010 για τέταρτη φορά απόφαση των Η.Ε. για αυστηρότερες κυρώσεις εναντίον του, με ψήφους 12 υπέρ και 2 κατά. Τις προεδρικές εκλογές στο Ιράν, στις 15 Ιουνίου 2013, κερδίζει ο μετριοπαθής κληρικός Rowhani, με περισσότερες προσεγγίσεις προς τη Δύση. Την εξωτερική και κυρίως την πυρηνική στρατηγική, όμως, καθορίζει ως επί το πλείστον ο ανώτερος πνευματικός θρησκευτικός ηγέτης Ayatollah Ali Khamenei και η υπό αυτόν επαναστατική φρουρά. Η Τουρκία και η Βραζιλία καταψήφισαν με την αιτιολογία τη συμφωνίας τους με το Ιράν στις 17 Μαΐου 2010 για εμπλουτισμό ουρανίου

Λακαφώσης Δημήτριος

στην Τουρκία, ενώ ο Λίβανος απείχε. Εκτιμάται λοιπόν ότι το όραμα για ένα κόσμο χωρίς ΠΟ σήμερα είναι υπεραισιόδοξο, αν όχι για την άλλη γενιά. Είναι όμως θετικό σημείο ότι τώρα έχει ούτως ή άλλως δοθεί “το λάκτισμα”.

Το Πιθανό Σενάριο Ισραηλινού Κτυπήματος στο Ιράν, 2012 Είναι επικίνδυνη αποστολή να κτυπηθούν οι πυρηνικές εγκαταστάσεις στο Ιράν. Βέβαια, υπάρχει και το επιτυχές προηγούμενο. Το Ισραήλ το 1981 κατέστρεψε τον πυρηνικό αντιδραστήρα στο Osirak στη Βαγδάτη, το 2007 στη Συρία, τον Οκτώβριο 2012 το εργοστάσιοYaouk κατασκευής ρουκετών και βαλλιστικών πυραύλων στα προάστια του Khartoum του Σουδάν, πιθανόν για το τελευταίο ως δοκιμή για επίθεση στις πυΠιθανό σενάριο Ισραηλινού κτυπήματος στο Ιράν, 2012 ρηνικές εγκαταστάσεις στο Ιράν. Πολλά, όμως, είναι τα προβλήματα για ανάλογο εγχείρημα και στο Ιράν. Μεγάλη είναι η απόσταση περίπου 1.500χλμ και άλλη τόση για επιστροφή. Πως θα πάνε; Τρία είναι τα δρομολόγια: - Το βόρειο μέσω Τουρκίας στα σύνορα με τη Συρία και το Ιράκ. - Το κεντρικό μέσω Ιορδανίας και Ιράκ. - Το τρίτο μέσω Σαουδικής Αραβίας. Ο ανεφοδιασμός μπορεί να γίνει με τα α/φ ανεφοδιασμού στον αέρα, τα γνωστά Refuel Tankers. Πως θα γίνει το κτύπημα και θα είναι αποτελεσματικό; Το Ισραήλ διαθέτει τα F-15 I και F-16 I πολεμικά α/φ που μπορούν να φέρουν βόμβες διείσδυσης και καταστροφής υπογείων, τις γνωστές GBU-28 bunker busters κατευθυνόμενες με Laser. οι οποίες όμως τώρα πρέπει να έχουν ενισχυμένες κεφαλές αφού υπολογίζεται να είναι πλέον ισχυροποιημένα και σε μεγαλύτερο βάθος τα πυρηνικά υπόγεια στο Ιράν. Κάθε α/φ μπορεί να φέρει μόνο μία βόμ-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

βα. Επιπλέον, απαιτείται και ενδελεχής πληροφόρηση. Μικρή υποστήριξη μπορεί να δοθεί και από ισραηλινά υποβρύχια. Επίσης, με τα μη επανδρωμένα ισραηλινά α/φ Drones(Heron, Eitan) γίνεται τύφλωση των ιρανικών ραντάρ και μετάδοση ψευδών εικόνων. Το Ιράν για την αεράμυνα, διαθέτει τα F-14 Torrcat και τα MIG-29 α/φ. Ωστόσο ακόμη και εάν επιτύχει το εγχείρημα, σταματά το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ή μόνο επιβραδύνεται ; Προς το παρόν οι Η.Π.Α. δεν φαίνονται να ενθαρρύνουν το εγχείρημα. Εάν όμως εκτελεσθεί ακόμη και μονομερώς θα υποστηριχθούν στη συνέχεια οι όποιες συνέπειες που τυχόν θα μπορούσε να έχει το εγχείρημα; Ακόμη και ο στρατός του Ισραήλ διστάζει και εκτιμά ότι τα μέσα που διαθέτει δεν δικαιολογούν το εγχείρημα και συγκρατεί μία πλέον τολμηρή απόφαση της πολιτικής ηγεσίας.

Ιρανική Πυρηνική Απειλή. 2009 Στις 21 Οκτωβρίου 2009, σε διαπραγματεύσεις μεταξύ Η.Π.Α.-Ρωσίας-Γαλλίας-Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) και του Ιράν, έγινε αποδεκτή από το Ιράν η σε σχέδιο συμφωνία. Να γίνεται εμπλουτισμός ουρανίου έξω στη Ρωσία και σε τέτοιο βαθμό που απαιτείται για τη λειτουργία του ιρανικού αντιδραστήρα πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς. Να μετατρέπεται στη Γαλλία σε ράβδους καυσίμου και να επιστρέφεται στο Ιράν. Όλα αυτά υπό τον έλεγχο της ΙΑΕΑ. Όμως, στη μέχρι τώρα συνεργασία ΙΑΕΑ και Ιράν επικρατεί δυσπιστία. Ανώτερος αξιωματούχος της ιρανικής βουλής δηλώνει ότι δεν γίνεται συζήτηση για εξαγωγή από το Ιράν ουρανίου. Ο δεν πρόεδρος Ahmadineyad ότι προτιμά την αγορά ουρανίου από το εξωτερικό και ότι είναι πρόθυμος να συνεχίσει τις διαπραγματεύσεις για να βρεθεί λύση. Το Ιράν παλινδρομεί πολλάκις στις θέσεις του. Γι’ αυτό η ΙΑΕΑ έχει επιφυλάξεις. Το Ιράν σταματά οριστικά τον εμπλουτισμό ουρανίου και τις κρυφές εγκαταστάσεις πυρηνικής ενέργειας; Διαφορετικά μπορεί εντός μικρού χρονικού διαστήματος να παράγει ποσότητα ίση με αυτή που εξάγει και να κατασκευάσει πυρηνικό όπλο, ίσως και εντός 2010-2015. Ακόμη, θα λειτουργήσει πρώτα, τον πυρηνικό αντιδραστήρα και μετά θα στείλει για εμπλουτισμό ουράνιο ή θα προμηθευτεί αυτό από έξω; Απαιτείται να αποκτηθεί εμπιστοσύνη, πράγμα πολύ δύσκολο αφού, πρόσφατα επαναλαμβάνει ότι θα κατασκευάσει ακόμη δέκα πυρηνικές εγκαταστάσεις πέραν της αποκαλυφθείσας στην Qom, κοντά στην Τεχεράνη. To Ιράν δηλώνει στις αρχές του 2012 ότι είναι έτοιμο για συνομιλίες που έχουν διακοπεί από τον Ιανουάριο 2011 και είχαν αρχίσει από το 2006 με ενδιάμεσες διακοπές και με απροθυμία για λύση. Στα μέσα Απριλίου 2012 σε συνομιλίες στην Τουρκία για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, αν και το κλίμα κρίθηκε περισσότερο θετικό από κάθε άλλη φορά, δεν υπήρξε αποτέλεσμα και οι ιρανικές πυρηνικές φιλοδοξίες να δημιουργούν ανησυχία. Στη Σύνοδο Κορυφής του NATO στις 21-22 Μαΐου 2012 κηρύχθηκε σε μερική επιχειρησιακή λειτουργία του α/α συστήματος, κάνοντας λόγο για ένα πρώτο βήμα προς την ολοκλήρωσή του, το 2020. Η Ρωσία, παρά τις διαβεβαιώσεις ότι η ασπίδα δεν στρέφεται εναντίον της, ζητεί νομικά δεσμευτικές εγγυήσεις για αυτό. Η Μόσχα έχει απειλήσει να προχωρήσει σε κινήσεις

Λακαφώσης Δημήτριος

αντιποίνων, παρά το ότι οι Η.Π.Α. έχουν διαβεβαιώσει πως βασικός στόχος του συστήματος είναι να αποτρέψει πιθανές επιθέσεις από χώρες, όπως το Ιράν. Ο νέος πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Hollande δήλωσε ότι αντιμετωπίζει με “πραγματισμό” τη θέση σε λειτουργία ενός τμήματος της α/α ασπίδας, όμως θέλει να ληφθούν “όλες οι απαραίτητες προφυλάξεις “. Προς το παρόν, το νατοϊκό σύστημα διαθέτει μία εγκατάσταση ραντάρ στην Τουρκία και αμερικανικά πλοία με συστήματα αναχαίτισης πυραύλων στην Μεσόγειο, που είναι ικανά να καταρρίψουν βαλλιστικούς πυραύλους μικρού και μέσου βεληνεκούς. Το κέντρο ελέγχου και διοίκησης είναι εγκατεστημένο στο Ραμστάιν, στη Γερμανία. Συμπεράσματα για την συγκράτηση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Ο Obama, λοιπόν, φαίνεται καταρχήν να έχει τη συνεργασία της Ρωσίας για το Ιράν. Ρωσία προσφέρεται, μεσολαβητικά και δέχεται να γίνει ο εμπλουτισμός ιρανικού ουρανίου στο έδαφός της και συνεχίζει να αρνείται να προμηθεύσει το Ιράν με S -300 πυραύλους. Φαίνεται ότι η σε σχέδιο συμφωνία που προτείνεται από την ΙΑΕΑ να είναι η πλέον ρεαλιστική λύση του ιρανικού προβλήματος. Απορρίπτεται η δυνατότητα για πυρηνικό όπλο, αλλά αποκτάται η δυνατότητα για πυρηνική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς και το Ιράν να αντιμετωπίζεται από τον κόσμο ως χώρα με πυρηνικό καύσιμο. Άσχετα, εάν το στέλνει έξω ή προμηθεύεται εμπλουτισμένο ουράνιο. Επιπλέον ακολουθείται στην προσέγγιση του προβλήματος η μέθοδος της “συγκράτησης” έναντι των άλλων επιλογών στο τραπέζι: “περαιτέρω ενίσχυση των κυρώσεων, αποτροπή και κτύπημα”, μία εκ των οποίων επιλογών θα έχει διαφορετικά τη θέση. Το Ιράν αρκετά έχει παίξει με τη διεθνή κοινότητα για τόσα χρόνια. Ο χρόνος δεν είναι απεριόριστος.

Προοπτική για διαπραγματεύσεις για το Πυρηνικό Πρόγραμμα του Ιράν, Νοέμβριος 2013 Η ουσία των προς διαπραγμάτευση πέντε θεμάτων και οι πιθανοί συμβιβασμοί

Με το νέο πλέον μετριοπαθή πρόεδρο Rouhani. από το Αύγουστο 2013, φαίνεται να αλλάζει η ιρανική πυρηνική πολιτική, αν και αυτή ως επί το πλείστον καθορίζεται από τον πνευματικό θρησκευτικό ηγέτη Khamenei, ο οποίος, όμως, δείχνει να συμπαρατάσσεται με τον Rouhani και οι διακοπείσες συνομιλίες για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα επαναλαμβάνονται, με αβέβαια ελπίδα. Μία νέα σειρά διαπραγματεύσεων με το Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα αρχίζει στη Γενεύη στις 7 Νοεμβρίου 2013, με αυξημένη μάλλον αισιοδοξία. Πέντε παράγοντες συνιστούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο έχουν κινηθεί οι μέχρι τώρα διαπραγματεύσεις, παράγοντες στους οποίους και τώρα ή και προσεχώς εστιάζονται οι πιθανοί συμβιβασμοί, με ευνοϊκότερες ενδεχόμενα προσεγγίσεις, για να δικαιολογηθεί η αισιοδοξία των διαπραγματεύσεων: 1. Το στοιχείο του Ουρανίου. Το Ουράνιο σήμερα είναι η ρίζα της όλης κρίσης, ενώ έχει σχεδόν αμελητέα επίπτωση υπό την αρχική του μορφή ως ορυκτό. Αλλά, το Ιράν εμπλουτίζει μεγάλη ποσότητα Ουρανίου σε επικίνδυνο επίπεδο διασπαστικού υλικού, με τις όποιες

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

καταστροφικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει. Ο εμπλουτισμός γίνεται εκτός ή εντός του Ιράν και σε ποίο βαθμό εμπλουτισμού και σε ποία ποσότητα διατηρείται το Ουράνιο, για τη διασφάλιση του ελέγχου; 2. Φυγοκεντρικές Μηχανές. Οι φυγοκεντρικοί σωλήνες, που περιστρέφονται εκατοντάδες φορές γρηγορότερα από τις μηχανές καθαρισμού, εμπλουτίζουν το Ουράνιο σε βαθμό για κατασκευή πυρηνικής βόμβας, διαχωρίζοντας το πλέον δυναμικό στοιχείο από το ολιγότερο ασταθές υλικό. Το κύριο θέμα είναι πόσο ποσοστό φυγοκεντρικών σωλήνων θα επιτραπεί στο Ιράν να διαπραγματευθεί για το οποίο ποσοστό οι Η.Π.Α. και οι λοιποί διαπραγματευόμενοι-Γερμανία, Κίνα, Ρωσία, Βρετανία και Γαλλία- συμφωνούν να άρουν τις για τιμωρία οικονομικές κυρώσεις. Το Ισραήλ, που διαφωνεί με την διαπραγμάτευση και με τη σκληρή πολιτική του, λέει ότι το Ιράν πρέπει να παραδώσει όλους τους φυγοκεντρικούς σωλήνες, ώστε να εξασφαλισθεί ότι ουδέποτε θα μπορέσει να κατασκευάσει βόμβα. Το Ιράν αρνείται ότι θέλει πυρηνικό όπλο και επιμένει ότι έχει το δικαίωμα να εμπλουτίζει Ουράνιο για ενέργεια, για υγειονομικούς ως και ερευνητικούς σκοπούς. Η διαπραγμάτευση πιθανόν να επιτρέψει στο Ιράν να τηρήσει μερικούς φυγοκεντρικούς σωλήνες. αλλά όχι αρκετούς, ώστε να εμπλουτισθεί γρήγορα αρκετό Ουράνιο για να κατασκευασθεί πυρηνική βόμβα. 3. Το Όρος ‘’κρυψώνας”. Χιλιάδες φυγοκεντρικών σωλήνων λειτουργούν στο Fordow, μία υπόγεια κατασκευή κοντά στην ιρανική ιερά πόλη Qom. Οι Η.Π.Α. επιμένουν ότι το Ιράν πρέπει να κλείσει το Fordow, το οποίο κατασκευάσθηκε κρυφίως και μόλις αποκαλύφθηκε μερικά χρόνια πριν και ενίσχυσε την πίστη ότι το Ιράν προσπαθεί κρυφίως για πυρηνικό όπλο. Αυτή η κατασκευή είναι ιδιαίτερα ανησυχητική επειδή, όχι όπως σε άλλες πυρηνικές θέσεις, είναι κατασκευασμένη εκατοντάδες πόδια κάτω από βραχώδες όρος, το οποίο καθιστά την κατασκευή απρόσιτη σε κτύπημα. 4. Πιθανά αεροπορικά κτυπήματα. Αιωρείται των συζητήσεων η προοπτική ενός μονομερούς ισραηλινού αεροπορικού κτυπήματος, εάν το Ισραήλ πεισθεί ότι η Τεχεράνη έχει υψηλού εμπλουτισμού Ουράνιο για κατασκευή πυρηνικού όπλου (ΠΟ).Ο πρόεδρος Barack Obama επίσης λέει ότι διασφαλίζει το Ισραήλ και ότι χρησιμοποιεί στρατιωτική δύναμη εάν απαιτηθεί να εμποδίσει το Ιράν από το να αποκτήσει ΠΟ, αλλά η ισραηλινή απειλή θεωρείται γενικά περισσότερο πειστική. Παράλληλη όμως, το ισραηλινό κτύπημα είναι λιγότερο ισχυρό από ένα αμερικανικό και επιβραδύνει απλώς το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα και δεν το σταματά. Απαιτείται τα βλήματα ακριβείας να είναι περισσότερο διεισδυτικά και διατρητικά που μόνο οι Η.Π.Α. εκτιμάται ότι έχουν, ώστε το πιθανό κτύπημα των ιρανικών πυρηνικών υπογείων να είναι και το τελειωτικό. Το κατά πόσο το κτύπημα είναι απαραίτητο, εκτιμάται και από την εκτίμηση της απειλής. 5. Ο Ιρανός πνευματικός ηγέτης. Ενώ η προσοχή εστιάζεται γύρω από τον ιρανό μετριοπαθή νέο πρόεδρο, Rouhani, η έσχατη εξουσία παραμένει στον ανώτατο ηγέτη της χώρας, Ali Khamenei. Οι δυτικοί παρατηρητές περιγράφουν τον Khamenei ως έξυπνο αλλά παρανοϊκό και εκλαμβάνεται με δυσπιστία από τη Δύση. Ο Khamenei πιθανόν να αισθάνεται ότι η

Λακαφώσης Δημήτριος

κατοχή ΠΟ είναι η μόνη εγγύηση για το Ιράν έναντι μίας αμερικανικής εισβολής, όπως αυτή στο γειτονικό Ιράκ. Ταυτόχρονα, πρέπει να λαμβάνει υπόψη του και την αυξημένη δυσαρέσκεια μέσα στην χώρα του για τις διεθνείς κυρώσεις και τη διεθνή απομόνωση.

Συγκρατημένη η Διάσκεψη στην πρώτη Γενεύη για το Πυρηνικό Ιρανικό Πρόγραμμα, 20 Νοεμβρίου 2013 Παραμένει, όμως η ελπίδα ότι η διαπραγμάτευση συνεχίζεται.

Εν μέσω προθέσεων για το πυρηνικό ιρανικό πρόγραμμα προς τον τερματισμό της δεκαετούς αντιπαράθεσης μεταξύ της Ισλαμικής Δημοκρατίας και των χωρών της Δύσης για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, ένας νέος γύρος διαπραγματεύσεων ανάμεσα στους 5+1 (Η.Π.Α., Γαλλία, Βρετανία, Κίνα, Ρωσία και Γερμανία) και το Ιράν αρχίσει στη Γενεύη στις 20 Νοεμβρίου 2013, χωρίς σαφές αποτέλεσμα. «Το Ιράν ευθύνεται για τη μη επίτευξη συμφωνίας στη Γενεύη. Ελπίζουμε να μπορέσουμε να καταλήξουμε σε μία συμφωνία τους προσεχείς μήνες η οποία θα είναι αποδεκτή για όλους. Η ομάδα 5+1 υιοθέτησε μία ενιαία θέση το Σάββατο όταν παρουσιάσαμε την πρότασή μας στους Ιρανούς αλλά το Ιράν δεν μπορούσε να την αποδεχτεί, εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή, δεν ήταν σε θέση γι΄αυτό.»

Η επόμενη ημέρα της διάσκεψης, για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, Νοέμβριος 2013 - Η καλύτερη έκβαση μπορεί να είναι μία όχι τόσο κακή διάσκεψη - Η διαπραγμάτευση που επιτρέπει στο Ιράν τον εμπλουτισμό ουρανίου με αυστηρούς περιορισμούς θα είναι καλύτερη από την καθόλου διαπραγμάτευση; - Η ερώτηση είναι κατά πόσο η διαπραγμάτευση αξίζει αυτό που το Ιράν θα αποδεχθεί σε τυχόν συμβιβασμό του. Το επόμενο βήμα μετά τη διαπραγμάτευση με Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμά της δεν είναι και τόσο αποθαρρυντικό. Δεν υπήρξε σημαντικό αποτέλεσμα, αλλά η ατμόσφαιρα ήταν αρκετά καλή για να δημιουργηθεί η ελπίδα ότι η διαπραγμάτευση συνεχίζεται. Σκιαγραφήθηκε ένας “οδικός χάρτης” των διαπραγματεύσεων με λεπτομέρειες τι καθένας θέλει και ποιες είναι οι κόκκινες γραμμές. Έγινε αντιληπτό ότι τώρα ίσως να είναι η τελευταία ευκαιρία για μία διπλωματική λύση για τις πλέον επικίνδυνες στο κόσμο διαφωνίες. 1. Προβαλλόμενες επιλογές Ακόμη το γεγονός ότι και οι δύο θέλουν μία διαπραγμάτευση δεν σημαίνει ότι αυτή θα είναι εύκολη. Εάν το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα είναι πράγματι για ειρηνικούς σκοπούς, όπως το Ιράν επιμένει, δεν υπάρχει θέμα. Ακόμη και εάν το Ιράν δεν θέλει πυρηνικά όπλα (ΠΟ), είναι βέβαιο ότι ζητά να έχει ικανότητες για ΠΟ. Μετά από δεκάδες προσπαθειών και θυσιών δεν φαίνεται να υποχωρεί εξ ολοκλήρου, άσχετα πόσο αυτό επιβλαβές είναι για τις οικονομικές

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

προοπτικές του. Ο ισραηλινός πρωθυπουργός, Binyamin Netanyahu, και αρκετοί του αμερικανικού Κογκρέσου συζητούν για μία διαπραγμάτευση που διαλύει μόνιμα κάθε μέρος του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, συμπεριλαμβανομένης και της ικανότητας εμπλουτισμού ουρανίου. Αλλά, αυτό δεν πρόκειται ποτέ να συμβεί. Το Ιράν βλέπει να μην είναι διαπραγματεύσιμο το δικαίωμα για εμπλουτισμό υπό τους όρους της συμφωνίας μη επέκτασης(NPA-Non Proliferation Treaty). Οι έξι δυνάμεις έχουν ήδη αναγνωρίσει αυτό το δικαίωμα. «Η Γαλλία δε θα ανεχθεί τη διάδοση των πυρηνικών όπλων” δήλωσε ο Γάλλος πρόεδρος Francois Hollande κατά την επίσημη επίσκεψη στο Ισραήλ, στην οποία θα κυριαρχήσει το θέμα του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. «Όσο δεν είμαστε βέβαιοι ότι το Ιράν έχει αποφασίσει να υποχωρήσει στο πυρηνικό του πρόγραμμα, συνεχίζουμε με όλες τις θέσεις μας και κυρώσεις» πρόσθεσε ο Francois Hollande. Επιτρέποντας στο Ιράν τον εμπλουτισμό ουρανίου δεν είναι ιδεώδες και οι διαθέσιμες επιλογές δεν είναι μεταξύ του καλού-κακού, αλλά κακού- ολιγότερο κακού: › Μία μάλλον κακή επιλογή είναι να σταματήσουν οι συζητήσεις, να γίνει αποδεκτό ότι το Ιράν είναι μία πυρηνική ή στο κατώφλι πυρηνική δύναμη και με την ελπίδα ότι η συγκράτηση θα αποδώσει και ο ανταγωνισμός εξοπλισμών στην ασταθή περιοχή μπορεί να προληφθεί. › Άλλη επιλογή, προτιμώμενη από πολλούς στο Ισραήλ, είναι για τις Η.Π.Α. να διεξάγουν στρατιωτικό κτύπημα με όλες τις αβεβαιότητες αποτελεσματικότητας και πιθανόν οδυνηρών συνεπειών. › Επίσης, οι διαπραγματεύσεις προσφέρουν κατά ελάχιστον και ελπίδα για κάτι καλύτερο. Το Ιράν θα μπορούσε να κρατήσει κάποια από τις υπάρχουσες ικανότητες εμπλουτισμού, αλλά με αυστηρούς περιορισμούς για το πυρηνικό του πρόγραμμα και με αυστηρότερο καθεστώς επιθεωρήσεων. Αυτό θα μπορούσε να εμποδίσει το Ιράν από το να κατασκευάσει ΠΟ γρήγορα ή κρυφά. 2. Απαιτούμενοι αυστηροί περιορισμοί - Το Ιράν να μειώσει τον αριθμό των φυγοκεντρικών σωλήνων σε επίπεδο συνεπές με πολιτικό μόνο πρόγραμμα. - Να κλείσει τις εγκαταστάσεις εμπλουτισμού στο Fordow, που είναι βαθειά χωμένες κάτω από βραχώδες βουνό. - Να σταματήσει ο εμπλουτισμός πέραν του 3.5% που είναι απαραίτητο στους πολιτικούς. αντιδραστήρες. - Να μεταφερθεί σε άλλη χώρα ή να μετατραπεί σε υλικό αντιδραστήρων το υπάρχον απόθεμα του 20% εμπλουτισμένου ουρανίου και να διαφοροποιηθεί ο αντιδραστήρας βαρέως ύδατος στο Arak που θα μπορούσε γρήγορα να προσφέρει ένα εναλλακτικό δρόμο για

Λακαφώσης Δημήτριος

βόμβα με πλουτώνιο. Ταυτόχρονα, για να εξασφαλισθεί η συμμόρφωση, το Ιράν θα πρέπει να συμφωνήσει πλήρως για να εφαρμόσει το επιπρόσθετο Πρωτόκολλο της IAEA, που επιτρέπει περισσότερο διεισδυτικές επιθεωρήσεις. Σε ανταπόδοση το Ιράν θα έχει σταδιακά ανακούφιση από τις κυρώσεις που επιτρέπει να επανορθώσει την κακή του οικονομία.

Ιστορικής Σημασίας η Συμφωνία για το Πυρηνικό Πρόγραμμα του Ιράν, στη Βιέννη, 15 Ιουλίου 2015

15 Ιουλίου 2015, Βιέννη. Ιστορική συμφωνία για το Πυρηνικό Πρόγραμμα του Ιράν

ρώσεων κατά της Τεχεράνης.

Το Ιράν και η Ομάδα 5+1 (Η.Π.Α., Ρωσία, Κίνα, Βρετανία, Γαλλία και Γερμανία) μετά από 20 μήνες διαπραγματεύσεων και μετά18 συνεχών ημερών συζητήσεων στη Βιέννη, κατέληξαν σε Συμφωνία για το Πυρηνικό Πρόγραμμα του Ιράν, στις 15 Ιουλίου 2015. Tο Ιράν, με τον ανώτατο ηγέτη Ali Khamenei και με τον πρόεδρο Hassan Rouhani από 2013, περιορίζει το πυρηνικό του πρόγραμμα για 15χρόνια, με αντάλλαγμα τη σταδιακή ελάφρυνση των διεθνών κυ-

Προβλέψεις της Συμφωνίας: Το Ιράν υποχρεούται: - να απομακρύνει τα 2/3 των εγκατεστημένων φυγοκεντρικών συσκευών και να τις αποθηκεύσει υπό διεθνή επιτήρηση. - να απαλλαγεί από το of 98% του εμπλουτισμένου ουρανίου. - να αποδεχθεί ότι οι κυρώσεις γρήγορα αποκαθίστανται εάν η διαπραγμάτευση παραβιασθεί. - να δώσει μόνιμα πρόσβαση στο Διεθνές οργανισμό ατομικής ενέργειας (IAEA) όπου και όταν είναι απαραίτητο. Ο πυρήνας της συμφωνίας βασίζεται στους περιορισμούς των ποσοτήτων του πυρηνικού υλικού που το Ιράν διατηρεί την επόμενη 15ετία. Το παρόν απόθεμα χαμηλού εμπλουτισμού ουρανίου μειώνεται στο 98%, με το πλείστον να μεταφέρεται στη Ρωσία.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

Προβλέπεται επίσης και η εφαρμογή αυστηρών περιορισμών ώστε να διασφαλισθεί ότι το ‘’Breakout’’ ο χρόνος δηλαδή που χρειάζεται για τον εμπλουτισμό ουρανίου με σκοπό την κατασκευή ατομικού όπλου, να είναι επί μία δεκαετία τουλάχιστον ένα έτος. Επομένως, και σε συνδυασμό με τη μείωση κατά τα 2/3 του αριθμού των φυγοκεντρικών συσκευών, ο χρόνος που απαιτείται, σε περίπτωση εγκατάλειψης της συμφωνίας, για να παραχθεί το απαιτούμενο υλικό για την κατασκευή μιας απλής πυρηνικής βόμβας, είναι τώρα ένας χρόνος, σε σύγκριση με τους 2-3 μήνες πριν. Υπό τη συμφωνία αυτή πάντως επιτρέπεται στο Ιράν ο εμπλουτισμός ουρανίου αλλά όχι κατά τον τρόπο που γίνεται για την παραγωγή όπλων. Η ανακούφιση των κυρώσεων είναι σταδιακή, με το εμπάργκο των όπλων να παραμένει για 5 χρόνια και των πυραύλων για 8 χρόνια. Οι πυρηνικές μονάδες της χώρας θα παραμείνουν πλήρως λειτουργικές. Επίσης, θα τεθεί σε εφαρμογή καθεστώς ενισχυμένων επιθεωρήσεων κατά τη διάρκεια ισχύος της συμφωνίας, αλλά και μετά από αυτή για ορισμένες δραστηριότητες. Η Τεχεράνη δεσμεύεται να εφαρμόσει και να επικυρώσει το συμπληρωματικό πρωτόκολλο της IAEA που επιτρέπει τις εις βάθος επιθεωρήσεις.

Οι κυρώσεις Οι κυρώσεις που έχουν επιβληθεί από τα Η.Ε.. τις Η.Π.Α. και την ΕΕ στον χρηματοπιστωτικό τομέα και στους τομείς της ενέργειας και των μεταφορών αίρονται μετά την περί αυτού επαλήθευση της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενεργείας ( ΙΑΕΑ) στις αρχές 2016. Επισήμανε πως η Ουάσιγκτον διατηρεί τις κυρώσεις σε βάρος της Τεχεράνης για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σχετικά άλλα θέματα. Ωστόσο, διατηρούνται οι κυρώσεις που αφορούν το πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων και την προμήθεια επιθετικών οπλικών συστημάτων. Η απαγόρευση μεταφοράς ευαίσθητων υλικών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο ιρανικό βαλλιστικό πρόγραμμα παραμένει σε ισχύ για 8 χρόνια.

Η Κριτική του Κογκρέσου Η συζήτηση στο αμερικανικό Κογκρέσο, όπου επικρατούν οι Συντηρητικοί, αναμένεται να έχει εντάσεις, αλλά ο Obama προειδοποίησε ότι θα ασκήσει βέτο σε οποιαδήποτε νομοθεσία επιχειρήσει να σταθεί εμπόδιο στην επιτυχή εφαρμογή της συμφωνίας. Τόνισε πως με τη συμφωνία κλείνει κάθε δρόμος που θα μπορούσε να πάρει το Ιράν για να αποκτήσει πυρηνικά όπλα.

Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Netanyahu αντιτίθεται στη συμφωνία Αντιθέτως, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός, Netanyahu, χαρακτήρισε τη συμφωνία ως ‘’μεγάλο λάθος ιστορικών διαστάσεων, επιτρέπει στην Τεχεράνη να συνεχίσει την επιθετική της στάση και να τρομοκρατεί την περιοχή’’. Δηλώνει ότι το Ισραήλ δεν δεσμεύεται από τη συμφωνία και πάντοτε θα προστατεύει τη χώρα του. Ο ισραηλινός πρωθυπουργός Netanyahu ισχυρίζεται ότι με την άρση των κυρώσεων προσφέρονται στο Ιράν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια με τα οποία ενισχύει την τρομο-

Λακαφώσης Δημήτριος

κρατική μηχανή και την επιθετικότητα για άσκηση επιρροής στην περιοχή και ευρύτερα. Ωστόσο, οι ειδικοί εκτιμούν πως η άμβλυνση του καθεστώτος των κυρώσεων και η εισροή ρευστού που αυτή συνεπάγεται για το Ιράν αναμένεται να κατευθυνθεί μάλλον προς την ιρανική οικονομία παρά προς την ενίσχυση της επιθετικότητας της Τεχεράνης ως περιφερειακής δύναμης.

Η Στάση της Τεχεράνης Ποτέ δεν σταματούμε να υποστηρίζουμε τους φίλους της περιοχής και τους ανθρώπους της Παλαιστίνης, της Υεμένης, της Συρίας, του Ιράκ, του Μπαχρέιν και του Λιβάνου. Ακόμη μετά τις διαπραγματεύσεις, η πολιτικής προς τους αγέρωχους αμερικανούς δεν αλλάζει’’, δηλώνει ο ανώτατος ηγέτης Ali Khamenei. Ο Ali Khamenei που έχει και τον τελευταίο λόγο σε θέματα υψηλού ενδιαφέροντος για το κράτος και έχει ευλογήσει τις διαπραγματεύσεις, προσπάθησε να αποδυναμώσει τις διαδόσεις για προσεγγίσεις με τις Η.Π.Α, ενώ ο πρόεδρος Hassan Rouhani δεν παρουσιάζεται συγκρατημένος με τη συμφωνία και ο λαός πανηγυρίζει καθόσον αναμένει βελτίωση της καθημερινής του ζωής. Η Τεχεράνη μέχρι σήμερα βοηθά τις στρατιωτικές και πολιτικές κινήσεις στο Μπαχρέιν, στην Υεμένη και στο Λίβανο.

Σχόλια- Διαπιστώσεις Άλλοι ασκούν κριτική στη συμφωνία ότι το Ιράν διατηρεί την ικανότητα να παράγει όση ποσότητα πυρηνικού υλικού θέλει μετά από 15 χρόνια της συμφωνίας και επιτρέπει στο Ιράν να διεξάγει έρευνα για προηγμένες φυγοκεντρικές συσκευές μετά από 8 έτη. Επιπλέον, ότι το Ιράν κερδίζει την τελική άρση του εμπάργκο στην εισαγωγή και εξαγωγή των συμβατικών όπλων και των βαλλιστικών πυραύλων, πράγμα για το οποίο προειδοποίησε ο απερχόμενος πρόεδρος του ηνωμένου επιτελείου Στρατηγός Martin E. Dempsey. Εξαιτίας των διεθνών κυρώσεων, ο τομέας της οικονομίας είναι το σημείο όπου το Ιράν πάσχει περισσότερο, καθώς το ιρανικό ΑΕΠ έχει συρρικνωθεί κατά 20%, ενώ η χώρα έχει απώλεια 160 δισεκατομμύρια δολάρια σε έσοδα από τις πωλήσεις πετρελαίου από το 2012. Η συμφωνία είναι το μεγαλύτερο βήμα επαναπροσέγγισης μεταξύ Ιράν-Δύσης από την ισλαμική επανάσταση 1979, αν και αμφότεροι φαίνεται να τηρούν δυσπιστία μεταξύ τους ακόμη και εάν κατέληξαν σε συμφωνία. Μένει, λοιπόν, να αποδειχθεί αν η συμφωνία αποτελεί και το εφαλτήριο για μία νέα σχέση μεταξύ των δύο χωρών και ανοίγει το δρόμο για μία νέα φάση στις διεθνείς σχέσεις. Στις 16 Ιανουαρίου 2016, η Διεθνής επιτροπή ατομικής ενέργειας διαβεβαίωσε ότι το Ιράν έχει συμμορφωθεί στις δεσμεύσεις του για το πυρηνικό του πρόγραμμα και η Δύση άρει τις κυρώσεις προς το Ιράν και η αρμόδια επίτροπος της Ε.Ε. επισκέπτεται την άνοιξη 2016 το Ιράν για συζητήσεις για ειρηνική ενέργεια. Αμέσως μετά την άρση των κυρώσεων, το Ιράν ξεδιπλώνεται με οικονομικό άνοιγμα προς

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

την Ευρώπη και ο ιρανός πρόεδρος σπεύδει να επισκεφθεί την Ιταλία και τη Γαλλία και υπογράφει συμφωνίες στο εμπόριο και βιομηχανία, ενώ η λίστα για επισκέψεις κρατών και εταιρειών στο Ιράν κορυφώνεται. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας επισκέπτεται την Τεχεράνη στις 7-8 Ιανουαρίου 2016 και είναι ο πρώτος ηγέτης της Ευρώπης, μετά την άρση των κυρώσεων, που επισκέπεται την Τεχεράνη. Υπόψη, με τη χαμηλή τιμή του πετρελαίου οι ιρανικές εταιρείες πετρελαίου που επένδυσαν στη Νιγηρία έχουν προβλήματα και λόγω των εκεί αναταραχών και στρέφονται προς το εμπόριο και τη βιομηχανία προς άλλες χώρες.

Λακαφώσης Δημήτριος

Πυρηνική και Πυραυλική απειλή της Βόρειας Κορέας, Απρίλιος 2013. 1.Θερμό Επεισόδιο στην περιοχή Πέραν των παλαιότερων επεισοδίων, η Βόρεια Κορέα. το Μάρτιο 2010 έχει πυρπολήσει το πολεμικό πλοίο Cheonan της Νότιας Κορέας με 46 νεκρούς ναύτες.

Στις 23 Νοεμβρίου 2010, έχει βομβαρδίσει με πυρά πυροβολικού το νησί Yeonpyeong της Νότιας Κορέας κοντά στα θαλάσσια σύνορα στην Κίτρινη θάλασσα με 2 πολίτες και 2 ναύτες νεκρούς. Μετά το Δεκέμβριο 2011, οπότε την εξουσία αναλαμβάνει, ο Kim Jong-un μετά το θάνατο του πατρός, η Βόρεια Κορέα προβαίνει στην τρίτη εκτόξευση πυραύλου, στις 12 Δεκεμβρίου 2012 και στη τρίτη μετά το 2006 και το 2009 υπόγεια πυρηνική δοκιμή στις12 Φεβρουαρίου 2013. Τα Η.Ε. επιβάλλουν νέες αυξημένες κυρώσεις στην Pyongyang. στις 7 Μαρτίου 2013, ενώ η Βόρεια Κορέα ακυρώνει τη συνθήκη ανακωχής του κορεάτικου πολέμου, 1953, διακόπτει τη στρατιωτική επείγουσα επικοινωνία με τη Νότια Κορέα και απειλεί για επίθεση κατά στόχων της Νότιας Κορέας και αμερικανικών στον Ειρηνικό. Διεξάγονται ασκήσεις στρατιωτικών δυνάμεων των Η.Π.Α. και της Νότιας Κορέας στην περιοχή και αόρατα βομβαρδιστικά αεροπλάνα B-52 πετούν πάνω από την κορεάτικη χερσόνησο, ενώ παράλληλα ενισχύεται και η αντιπυραυλική ασπίδα έναντι κτυπημάτων από τη Βόρεια Κορέα. 2.Κορυφώνεται η ένταση μεταξύ Βόρειας Κορέας και Η.Π.Α.-Νότιας Κορέας, Απρίλιος 2013 Η Pyongyang δηλώνει ότι έχει δοθεί στο στρατό έγκριση για πυρηνικό κτύπημα (συνέχιση πυρηνικών από πριν δοκιμών ή πολεμική ενέργεια;), στις προσεχείς εβδομάδες, που μπορεί κανείς να εικάσει περί τα μέσα Απριλίου 2013. Παράλληλα, διαδηλώνει προς τους ξένους διπλωμάτες και τουρίστες να εγκαταλείψουν την περιοχή και οι εργάτες από τη Νότια Κορέα που εργάζονται στη βιομηχανική περιοχή Kaenong-το τελευταίο σύμβολο συνεργασίας των δύο χωρών-μέσα στη Βόρεια Κορέα κοντά στα σύνορα δεν μπορούν να περάσουν τα σύνορα για δουλειά. Εάν πράγματι εκδηλωθεί πολεμική ενέργεια, πιθανοί στόχοι είναι: στόχοι στη Νότια Κορέα, στην Ιαπωνία, στη Hawaii, Guam και όχι πέραν της Alaska. Η Βόρεια Κορέα μετακίνησε δύο πυραύλους μέσου βεληνεκούς Musudam σε θέσεις εκτόξευσης, στην ανατολική παραλία, που μπορούν να πλήξουν τις βάσεις στο νησί Quam(4000χλμ), όπου οι Η.Π.Α. έχουν στρατιωτική βάση και πρόκειται να αναπτύξουν αμυντικό πυραυλικό σύστημα. Οι Η.Π.Α. ανέπτυξαν έναντι των απειλών κατά των γειτόνων της: › Στην Ιαπωνία πυραύλους Patriot 3 εδάφους-αέρος και πλοία με το αντιπυραυλικό σύστημα “Aegis”. › Στη Νότια Κορέα πυραύλους Patriot 2.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

› Στο νησί του ειρηνικού Guam το αντιπυραυλικό σύστημα μεγάλου ύψους “Thaad”. › Στο Δυτικό Ειρηνικό το αμερικανικό πολεμικό πλοίο John McCain, που φέρει το αντιπυραυλικό σύστημα” Aegis”. Μάλλον, η Βόρεια Κορέα επαναλαμβάνει τη μέχρι τώρα εκβιαστική τακτική για να επιτύχει βοήθεια για την κακή οικονομική κατάσταση, για να εξασφαλίσει απευθείας συνομιλίες με τις Η.Π.Α. και ακόμη ως προσπάθεια του νέου άπειρου ηγέτη για να σταθεροποιηθεί στο εσωτερικό. Εάν επιχειρήσει πολεμική ενέργεια, πράγμα απίθανο, αυτό θα γίνει πιθανόν με συμβατικούς πυραύλους κατά των ασκουμένων μονάδων των Η.Π.Α. και των συμμάχων της και όχι με πυραύλους με πυρηνικές κεφαλές, εξάλλου είναι αβέβαιο εάν έχει ακόμη τη δυνατότητα προσαρμογής πυρηνικών κεφαλών στους πυραύλους. Επιπλέον, η πυραυλική άμυνα στην περιοχή έχει την ικανότητα να αναχαιτίσει τους πυραύλους και η διακύβευση της Βόρειας Κορέας να είναι καταστρεπτική. Η Βόρεια Κορέα, βέβαια, πιστεύεται να έχει αρκετούς πυραύλους διαφόρων δυνατοτήτων, οι οποίοι θα μπορούσαν μία μέρα να κτυπήσουν τις Η.Π.Α., εάν δεν υπάρχει συγκράτηση στα πυρηνικά όπλα της. Συμπεριλαμβάνονται και οι πύραυλοι μεγάλου βεληνεκούς, UNHA-3, 10.000χλμ, οι οποίοι δεν έχουν δοκιμασθεί ακόμη ως πύραυλοι, αλλά το εκτιμώμενο βεληνεκές περιλαμβάνει ένα δυνατό κτύπημα, σε μέρος μέσα στο εσωτερικό των Η.Π.Α., στα Βόρειο ανατολικά σύνορα με τον Καναδά.

Λακαφώσης Δημήτριος

Κεφάλαιο ΣΤ΄ Η Αμερικανική Στρατηγική επί Εποχής Obama, 2009- 2010 - Ο “Άξονας του Κακού “αντικαθίσταται με τη “μετρημένη προσέγγιση”. - Επανάκτηση των σχέσεων Ρωσίας-Η.Π.Α. μετά από ένταση των σχέσεων τους λόγω του πολέμου στη Γεωργία, Αύγουστος 2008, επί της προηγούμενης του Obama προεδρίας. - Δεν έχουμε πόλεμο κατά μίας θρησκείας. Αλλά, κατά του εξτρεμιστικού δικτύου της Al Qaeda και των συνοδοιπόρων της. - Στηριζόμαστε στη διπλωματία, στην οικονομική ισχύ και στις συμβατικές αμερικανικές στρατιωτικές δυνάμεις, αναφέρει ο Obama.

Οι Διεθνείς Προκλήσεις Επί Obama 2009 Οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές στις 4 Νοεμβρίου 2008 έδωσαν την ελπίδα για ένα καλύτερο κόσμο με τη νίκη του Obama, αποδεκτός από όλους, μέσα και έξω από τις Η.Π.Α. αφού οι Η.Π.Α. ασκούν επιρροή στις διεθνείς εξελίξεις. Πάντως, ο Obama έχει να αντιμετωπίσει τις δυσκολότερες ίσως προκλήσεις που αντιμετώπισε ποτέ νεοεκλεγείς αμερικανός πρόεδρος: την οικονομική κρίση που άρχισε από τις Η.Π.Α. και εξαπλώθηκε στην Ευρώπη στην Ασία και τους σε εξέλιξη πολέμους στο Αφγανιστάν από το 2001 και στο Ιράκ από το 2003. Ωστόσο, διεθνείς ανησυχίες προκαλούν και οι πυρηνικές φιλοδοξίες του Ιράν, και οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Πακιστάν, που αποσταθεροποιούν την περιοχή, και σε άλλες ευαίσθητες περιοχές του κόσμου.

Η Εξωτερική Πολιτική των Η.Π.Α. και οι Προεδρικές Εκλογές,2009, 2012,2016 1. Επίσκεψη Obama στην Ευρώπη και οι σύνοδοι του ΝΑΤΟ, Απρίλιος 2009 Στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Στρασβούργο και στην Κελ εκλέχθηκε ως Γ.Γ. του ΝΑΤΟ ο Rasmussen, επέστρεψε μετά από 43 χρόνια η Γαλλία στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ και έγιναν απoδεκτά ως κράτη-μέλη (Κ-Μ) του ΝΑΤΟ η Αλβανία και η Κροατία. › Στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ, των G -20 στο Λονδίνο δεν έγινε αποδεκτό από την Ευρώπη το αμερικανικό οικονομικό σχέδιο “μαζικής ενίσχυσης” (Massive Stimulus Plan). Οι Ευρωπαίοι ακολουθούν πρώτα τις ρυθμίσεις και τους κανονισμούς (Financial Regulations) και μετά, εάν απαιτηθεί, την προσωρινή και απαιτουμένη ενίσχυση. › Στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ, στο Στρασβούργο και στην Κελ, έγιναν απoδεκτά ως κράτη-μέλη (Κ-Μ) του ΝΑΤΟ η Αλβανία και η Κροατία. Για τη FYROM, μόνο η Clinton έκανε αναφορά στην ομόφωνη απόφαση του ΝΑΤΟ, στο Βουκουρέστι, το 2008, για ένταξη μετά

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

από εξεύρεση κοινά αποδεκτού ονόματος. Εκλέχθηκε ως Γ.Γ. του ΝΑΤΟ ο Rasmussen, πρωθυπουργός της Δανίας, μετά από την άρση διαφωνιών της Τουρκίας (ανατολίτικου παζαριού ανταλλάγματα;). Επίσης, επέστρεψε μετά από 43 χρόνια η Γαλλία στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ και αποφασίσθηκε η σχεδίαση νέας στρατηγικής του ΝΑΤΟ. Όμως, τα Κ-Μ δεν ανταποκρίθηκαν στην έκκληση του Οbama για να ενισχύσουν περαιτέρω τις συμμαχικές δυνάμεις στο Αφγανιστάν, όπου τώρα δοκιμάζεται το ΝΑΤΟ. Στη σύνοδο Η.Π.Α.-Ε.Ε., στην Πράγα, ο Οbama επέμενε προς την Ε.Ε. για να υποστηρίξει την ευρωπαϊκή ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, πράγμα που ενόχλησε Ευρωπαίους αφού εκλήφθηκε ως επέμβαση στα εσωτερικά της Ε.Ε.. › Επίσης στις συνόδους, συζητήθηκαν και επείγοντα για λύση θέματα παγκόσμιας ανησυχίας: ∙ Ο Obama βασίζει την επιτυχία στο Αφγανιστάν, όχι μόνο στην ενίσχυση των εκεί αμερικανικών δυνάμεων, αλλά και στο αναπτυξιακό σύστημα (υποδομή- οικονομία) τόσο στο Αφγανιστάν όσο και στο γειτονικό Πακιστάν. ∙ Δεσμεύθηκε για ενισχυμένη εμπλοκή στο παλαιστινιακό και μάλιστα τώρα που η νέα ισραηλινή κυβέρνηση αντιτίθεται στη λύση των δύο κρατών που υποστηρίζουν οι Η.Π.Α. και τα Η.Ε.. ∙ Επιχειρεί ο Obama τώρα ‘’μετρημένη προσέγγιση” προς το Ιράν για να του δοθεί η ευκαιρία να αναθεωρήσει τις φιλοδοξίες για το πυρηνικό πρόγραμμά του χωρίς ασφαλείς εγγυήσεις επιτυχίας. 2.Επίσκεψη στην Τουρκία, 6 Απριλίου2009 Ο Obama αναγνώρισε σημαντικό γεωπολιτικό ρόλο για την Τουρκία στην ευρύτερη περιοχή στο πλαίσιο του αμερικανικού ανοίγματος προς το Ισλάμ. “Δεν βρισκόμαστε σε πόλεμο με το Ισλάμ” τόνισε, “η συνεργασία μας δεν περιορίζεται στην αντιμετώπιση της ΑΙ Qaeda. Πρέπει να συνεργασθούμε με αλληλοσεβασμό ακόμη και στις περιπτώσεις που διαφωνούμε. Δεν δίδω έμφαση στις προσωπικές μου απόψεις για το Αρμενικό -προεκλογικά είχε υποσχεθεί ότι θα είναι ο πρώτος αμερικανός πρόεδρος που θα αναγνώριζε τη γενοκτονία των Αρμενίων- αλλά στις απόψεις και αντιλήψεις των λαών της Αρμενίας και της Τουρκίας. Αν μπορούν να προχωρήσουν, όλος ο κόσμος οφείλει να τους ενθαρρύνει” ανέφερε ο Οbama. Δηλώνει ότι βλέπει το άνοιγμα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης να έχει διεθνώς ευμενές για την Τουρκία αντίκτυπο. Όμως, η Τουρκία μεταγενέστερα επανέλαβε ότι δεν έχει σημασία η άποψη τρίτων, αλλά το θέμα έχει σχέση με τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης. Υπήρξε συνάντηση με τον Οικουμενικό Πατριάρχη, μετά από αίτηση του Πατριάρχη, ξεχωριστή από τους άλλους θρησκευτικούς ηγέτες. Ενόχλησε, όμως, που δεν έγινε αμερικανική τηλεοπτική προβολή της ξεχωριστής συνάντησης. Ο Obama, όμως δεν έκανε, σκόπιμα ή μετά από πιέσεις, αναφορά στις παραβάσεις στο Αιγαίο από τα τουρκικά αεροσκάφη, όπως είχε υποσχεθεί στην κατ' ιδίαν συνάντηση με τον έλληνα πρωθυπουργό στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ.

Λακαφώσης Δημήτριος

Ως προς το Κυπριακό, απλώς ενθάρρυνε τις σε εξέλιξη διαβουλεύσεις Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων ηγετών, υπό τα Η.Ε..

Συμπεράσματα Αποφασίστηκε η αναθεώρηση της στρατηγικής του ΝΑΤΟ (επέκταση - ρόλος - νέος προσανατολισμός) ως και στενότερη συνεργασία Η.Π.Α.-Ε.Ε.. Επείγει η έξοδος από το Ιράκ, αν και εδώ παρατηρείται ακόμη ένταση για να συγκεντρωθεί η προσπάθεια στο κύριο μέτωπο κατά της τρομοκρατίας στο Αφγανιστάν. Αλλά και στο πυρηνικό Πακιστάν, όπου μαίνονται σφοδρές συγκρούσεις των ενδυναμωμένων Taliban με το στρατό του Πακιστάν, στην κοιλάδα Σουάτ, στο Δυτικό Πακιστάν. Εάν δεν σημειωθεί πρόοδος για τη συγκράτηση των πυρηνικών όπλων του Ιράν, δεν αποκλείονται αυστηρότερες κυρώσεις, εφόσον συμφωνήσουν η Ευρώπη, η Ρωσία και η Κίνα, πράγμα δύσκολο. Δοκιμάζεται η δέσμευση του Οbama γιa το Παλαιστινιακό από το νέο Ισραηλινό Πρωθυπουργό που δεν πιστεύει στις μέχρι τώρα διαδικασίες ειρήνης. Για την προσέγγιση προς το Ισλάμ, οι Η.Π.Α. αναγνωρίζουν σημαντικό γεωπολιτικό ρόλο της Τουρκίας στην περιοχή. Αλλά, προβάλλεται και απευθείας προσέγγιση Η.Π.Α. - Μουσουλμανικών χωρών με τη στρατηγική της “μετρημένης προσέγγισης” αντί της μέχρι τώρα του “Άξονα του Κακού”. Με τη νέα εξωτερική πολιτική, οι Η.Π.Α. εγκαταλείπουν μάλλον τώρα την ισορροπημένη προσέγγιση και κάθε χώρα αντιμετωπίζεται ανάλογα και με διαφορετικό πρίσμα. Συνεπώς, η Ελλάδα πρέπει να βρει τρόπους για περαιτέρω αναβάθμιση και αναγνώριση του ρόλου της ως σύμμαχος-εταίρος των Η.Π.Α.. Επίσης, να αξιοποιήσει την υποστήριξη του Sarkozy και να προσεγγίσει περισσότερο την Merkel.

Η αμερικανική πολιτική στη δεύτερη θητεία Οbama, 2012 Κερδίζει τις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου 2012. με αντίπαλο τον Romney

1. Ο Ψυχρός Πόλεμος των 20 ετών έχει τελειώσει και η τότε εξωτερική πολιτική θεωρείται ξεπερασμένη και κυρίως έναντι της Ρωσίας. 2. Τήρηση πιο σκληρής πολιτικής προς το Πεκίνο για το εμπόριο και αντιμετώπιση της πρόκλησης ασφαλείας που επιβάλλει η ταχέως αναπτυσσομένη Κίνα στο υπό την ηγεσία των Η.Π.Α. σύστημα στην Ασία. 3. Η άσκηση αποτελεσματικής αμερικανικής επιρροής στην Μέση Ανατολή περιορίζεται από τις αποκλίσεις Obama- Netanyahu με τη μη υποχώρηση του τελευταίου στο παλαιστινιακό και με τη πολέμια γραμμή έναντι μουσουλμανικών χωρών της περιοχής. Διακηρύσσεται, όμως, η υποστήριξη προς το Ισραήλ εάν δεχθεί επίθεση από το Ιράν. 4. Η άσκηση σκληρής πολιτικής εάν συνεχισθούν οι πυρηνικές φιλοδοξίες της Τεχεράνης και

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

η στρατιωτική ενέργεια ως τελευταία επιλογή. 5. Στη αμερικανική στρατηγική έχει υιοθετηθεί η χρήση των μη επανδρωμένων αεροσκαφών “drones”στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας και εάν δεν υπάρξει αποτέλεσμα, χρήση συνεκτικής και αποτελεσματικής στρατηγικής. 6. Η αμερικανική στρατιωτική μηχανή στηρίζεται στα αεροπλανοφόρα, στα σύγχρονα πλοία και στα υποβρύχια και όχι στις παλαιότερες τακτικές του “αλόγου και της λόγχης”. 7. Αποφυγή δραστικών μειώσεων στις στρατιωτικές δαπάνες στο πλαίσιο των $1.2 τρις εκ προτεινομένων κυβερνητικών δαπανών για 10 έτη.

Σχόλια-Διαπιστώσεις Την επανεκλογή του Obama βλέπουν με καλό μάτι στο εξωτερικό. Με συγκρατημένη, δε, στάση το Ισραήλ, λόγω σχετικών αποκλίσεων στο θέμα του Ιράν και στο Παλαιστινιακό, ως και το Πακιστάν, λόγω ανεπαρκούς πακιστανικής αντιμετώπισης της τρομοκρατικής δράσης των Taliban στο Δυτικό Πακιστάν, όπως θεωρούν οι Η.Π.Α. Με τον ίδιο πρόεδρο δεύτερης θητείας συνεχίζεται η αμερικανική πολιτική από την επομένη των εκλογών, χωρίς χαλαρότητα που θα υπήρχε με νέο πρόεδρο από αρχές του 2013 και με άλλη πολιτική. Δεν δοκιμάζεται, όμως, εάν θα ήταν καλύτερη αφού ο αμερικανικός λαός δεν την ενέκρινε. Η επιρροή της εξωτερικής αμερικανικής οικονομικής πολιτικής ασκείται και μέσω του ΔΝΤ, το οποίο συνήθως ελέγχουν οι Η.Π.Α.. Επιδιώκεται και στις Η.Π.Α. μη εξοντωτική αυστηρά οικονομική πολιτική και μάλιστα σε περίοδο ύφεσης. Πράγμα που δεν ταυτίζεται απόλυτα με την πολιτική της Καγκελαρίου Merkel στην ευρωπαϊκή κρίση και ο Obama συγκλίνει μάλλον προς την πολιτική των χωρών της Νότιας Ευρώπης. Εκπληρώνεται, όμως, η δέσμευση για μείωση των 20 εκ ανέργων με δημιουργία νέων θέσεων εργασίας για 12 εκ. ; Στην προεκλογική εκστρατεία ο αντίπαλος χρησιμοποίησε πολλάκις την κρίση στην Ελλάδα ως αρνητικό παράδειγμα, πράγμα το οποίο ο δεν έκανε ο Obama και αυτό ίσως να αφήνει θετικό μήνυμα για την Ελλάδα.

Ενδιάμεσες Αμερικανικές Εκλογές, 4 Νοεμβρίου 2014 Άλωσαν το Κογκρέσο οι Ρεπουμπλικάνοι- ισχυρό πλήγμα για τον Obama. Πήραν τη Γερουσία-Ενισχύθηκαν στη Βουλή

Ο Obama υπέστη συντριπτική ήττα, λόγω κυρίως της οικονομίας αλλά και της εξωτερικής πολιτικής, στις ενδιάμεσες αμερικανικές εκλογές, που προβλέπεται να διεξάγονται δύο χρόνια μετά τις κανονικές εκλογές. Οι Ρεπουμπλικάνοι κερδίζουν τη Γερουσία, που μέχρι τώρα

Λακαφώσης Δημήτριος

ήλεγχαν οι Δημοκρατικοί, με πλειοψηφία 52 από τις 100 έδρες της Γερουσίας, τη μεγαλύτερη μετά το Β’ΠΠ. Στη Βουλή των Αντιπροσώπων, οι Ρεπουμπλικάνοι, την οποία ελέγχουν από το 2010. ενισχύουν την πλειοψηφία τους σε 235 από τις 435 μελών έδρες. Μετά τις ξεχωριστές κάλπες για τους κυβερνήτες σε 36 πολιτείες από τις συνολικά 50 πολιτείες, οι Ρεπουμπλικάνοι ελέγχουν τώρα 30 κυβερνήτες. Στις ενδιάμεσες αμερικανικές εκλογές προβλέπεται η ανανέωση των δύο σωμάτων του Κογκρέσου. Συνολικά 36 από τις 100 έδρες της Γερουσίας και το σύνολο των εδρών της Βουλής των Αντιπροσώπων ανανεώθηκαν κατά τις εκλογές αυτές. Ο Obama, χάνει τον έλεγχο του Κογκρέσου, πράγμα που έχει να συμβεί πολλά χρόνια πριν, και δεν μπορεί τώρα να πάρει αποφάσεις για τα επόμενα δύο χρόνια της δεύτερης θητείας του, μέχρι τις επόμενες προεδρικές εκλογές το 2016, για τις οποίες αποθαρρύνονται τώρα οι Δημοκρατικοί υποψήφιοι.

Αμερικανικές Εκλογές, 8 Νοεμβρίου 2016 Από 20 Ιανουαρίου 2017, ο Trump αναλαμβάνει την προεδρία των Η.Π.Α, μετά την αιφνιδιαστική νίκη του στις προεδρικές εκλογές στις 8 Νοεμβρίου 2016. Προκύπτει σοκ στην Ευρώπη και φαίνεται να χειροτερεύουν οι σχέσεις Η.Π.Α.- Ε.Ε. περισσότερον από κάθε άλλη πολιτική αλλαγή.

Απρόβλεπτες οι προεκλογικές θέσεις του Donald Trump, Νοέμβριος 2016 - Ο Trump επιζητεί πιό στενές σχέσεις με Vladimir Putin. Οι σύμμαχοι στην Ευρώπη και την Ασία να επωμισθούν μεγαλύτερο μερίδιο στα έξοδα για την εθνική τους άμυνα και η αμερικανική εξωτερική πολιτική να έχει ως γνώμονα το αμερικανικό συμφέρον, δηλαδή απομονωτισμός. Ενισχύει την πολιτική της μιάς Κίνας, πολιτική που δεν ακολουθείτο από πολλές χώρες μέχρι τώρα. - Επικρίνει τον πόλεμο στο Ιράκ και άλλες αμερικανικές στρατιωτικές δράσεις στη Μέση Ανατολή. Υιοθετεί σκληρότερη στάση κατά του IS, εμπλέκοντας δεκάδες χιλιάδες αμερικανών στρατιωτών και με περισσότερα του ΝΑΤΟ στη μάχη κατά των τρομοκρατών στη Μέση Ανατολή, το οποίο ΝΑΤΟ θεωρεί απηρχιωμένο και ότι απέτυχε στο να αντιμετωπίσει την τρομοκρατία. Πιστεύει ότι η αραβική άνοιξη έχει αποτύχει. - Επαναδιαπραγμάτευση του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, γιατί πιστεύει ότι έγιναν παραχωρήσεις για τη μη συμμετοχή των χωρών του Κόλπου στη Συρία και το Ιράκ υπέρ Σιιτών ως και της συμφωνίας του Παρισίου για τις κλιματικές αλλαγές.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

- Κάθε διαπραγμάτευση εμπορίου να εξασφαλίζειπροστατευτισμό. Επανεξέταση της διατλαντικής συνεργασίας για το εμπόριο και τις επενδύσεις ( TTIP) μεταξύ Η.Π.Α. και Ε.Ε., εμπορίου στον Ειρηνικό(TPP), συμφωνίας για ελεύθερο εμπόριο στην βόρεια Αμερική(NAFTA), του Διεθνούς μπορίου και της συμφωνίας του Παρισίου για τις κλιματικές αλλαγές. Ο Trump έχει αντιρρήσεις για την παγκοσμοποίηση. - Εξοικονόμηση εργασίας με περικοπή εξαγωγής τεχνολογικών δραστηριοτήτων. Υπόσχεται μείωση γενικά των φόρων για ενίσχυση της οικονομίας. Προτίθεται να αναπροσαρμόσει το Obama care για την υγειονομική φροντίδα. - Για τη νόμιμη κατοχή όπλων, οι ένοπλοι άνθρωποι θα μπορούσαν να επεμβαίνουν και να σώζουν ζωές. - Η παρουσία παράνομων μεταναστών και προσφύγων από τη Μέση Ανατολή και γενικά από το μουσουλμανικό κόσμο συνιστά απειλή στην αμερικανική εθνική ασφάλειας. Επίσης, ανύψωση τείχους για εμπόδιση παράνομης εισροής μεταναστών από το Μεξικό, με πόρους από την αύξηση φόρων στις εισαγωγές από το Μεξικό. Επαναπροσέγγιση της Βρετανίας, ως αντίβαρο κατά της Ε.Ε., μετά το Brexit 2016 και μάλιστα ο πρώτος πολιτικός που επισκέφθηκε τον Trump είναι ο επικεφαλής του βρετανικού ανεξαρτήτου κόμματος Farage, ο ιάπωνας πρωθυπουργός Abe και o Netanyahu. Θεωρεί την Ε.Ε. ότι γερμανοκρατείται από την Merkel. Τάσσεται υπέρ του Ισραήλ και της Αιγύπτου και Κούρδων, όπου και στηρίζει τη στρατηγική του στην περιοχή. Έχει διάθεση να συνεργασθεί με την Τουρκία και τη Ρωσία για να σταματήσει ο εμφύλιος στη Συρία και να εξαλειφθεί το IS. Trump - Ο Trump, στη μεταβατική περίοδο μέχρι την ανάληψη της προεδρίας, δηλώνει ότι δεν συμφωνεί με την καταδικαστική απόφαση των Η.Ε. για την πολιτική του Natanyahu επέκτασης εγκατάστασης εποίκων στη Δ.Όχθη και στην αν. Ιερουσαλήμ και δηλώνει ότι θα είχε ασκήσει βέτο, πράγμα που δεν έκανε ο Obama στο τέλος της προεδρίας του. Ομοίως, ο Trump εγκωμιάζει τον Putin που δεν αποδίδει τα ίδια στην απόφαση του Obama

Λακαφώσης Δημήτριος

να απελάσει 35 ρώσους διπλωμάτες και να κλείσει τη ρωσική πρεσβεία στη New York και Malyland, μετά από μαρτυρία του FBI ότι ρώσοι Hackers έδιναν πληροφορίες από το Δημοκρατικό κόμμα στον Trump. Να δούμε, όμως, γιατί πολλάκις τα προεκλογικά διαφέρουν από τα μετά. Πάντως επικρατεί ανησυχία, γιατί ως πρόεδρος της πρώτης δύναμης εάν εφαρμόσει τα προεκλογικά επέρχεται ανατροπή στη διεθνή τάξη των πραγμάτων σε όλους σχεδόν τους τομείς. Στην πρώτη εβδομάδα της προεδρίας, o Trump με άμεσα διατάγματα: Καθιερώνει την ημέρα της ορκομωσίας, 20 Ιανουαρίου 2017, ως ημέρα του έθνους, ξηλώνει το Obamacare, αποσύρεται από το εμπόριο των 12 στο Ειρηνικό(TPP) και καταργεί στο Λευκό Οίκο αναφορές στις ιστοσελίδες για τις κλιματικές αλλαγές. Απαγορεύει την είσοδο μουσουλμάνων από 7 χώρες : Συρία, Ιράκ, Λιβύη, Υεμένη, Ιράν, Σομαλία και Σουδάν και παρατηρείται εγκλωβισμός στα αεροδρόμια με σωρεία διαμαρτυριών. Υποστηρίζει τη μεταφορά της ισραηλινής πρωτεύουσας από το Τελαβίβ στην Ιερουσαλήμ. Έχει αντίρρηση για τη χορήση από τον Obama οικονομικής βοήθειας προς τους Παλαιστινίους μόλις την προηγούμενη της αποχώρησής του. Επικοινωνεί με Putin και Merkel. Στα μέσα Φεβρουαρίου 2017 ο αντιπρόεδρος των Η.Π.Α.Pense στην επίσκεψη στην Ευρώπη παρουσιάζει κάμψη στην προεκλογική ρητορική: ‘’ισχυρή και διαρκής η σχέση Η.Π.Α.- Ε.Ε, εφαρμογή της συμφωνίας και όχι μείωση των κυρώσεων για το ουκρανικό ζήτημα, συνέχιση της σχέσης με το ΝΑΤΟ με ενισχυμένη προσφορά εφόσον τέσσερα μόνο κράτη πληρώνουν πάνω από το 2% του προυπολογισμού και με τη Ρωσία δεν υπάρχουν διαπραγματεύσεις και ενισχυμένες εμπορικές σχέσεις’’δηλώνει.

Μια σύντομη αποτίμηση της προεδρίας Οbama, Ιανουάριος 2017 Στην εξωτερική πολιτική, το άνοιγμα προς την Κούβα και η διεθνής συμφωνία για την κλιματική αλλαγή βρίσκονται στις επιτυχίες. Η καταστροφή στη Συρία και η αποσύνθεση της σχέσης με τη Ρωσία εντάσσονται στις αποτυχίες. Σε ό,τι αφορά την εσωτερική πολιτική, είναι θετικό το γεγονός ότι η οικονομία ανέκαμψε από την παγκόσμια κρίση του 2008, παρότι δεν τα απολαμβάνουν ισότιμα όλοι τα οφέλη. Στις φυλετικές σχέσεις οι επιδόσεις είναι ανάμεικτες. Αλλά θα θυμόμαστε τον πρόεδρο Ομπάμα με μεγάλη αξιοπρέπεια, εξαιρετική ευφυΐα, που ασπάζεται ειλικρινά τις οικογενειακές αξίες, και αυτά τα χαρακτηριστικά δεν είναι λίγα για την υστεροφημία κάποιου.

Επίσκεψη του Obama στην Αθήνα, 15 Νοεμβρίου 2016 Obama επισκέπτεται την Αθήνα, αμέσως μετά τις προεδρικές εκλογές στις Η.Π.Α., ως τέταρτος αμερικανός πρόεδρος, ο Eisehaouer 1959, o Bush o πρεσβύτερος 1991 και ο Clinton 1996. Η θέση του για ελάφρυν-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

ση του ελληνικού χρέους εκφράζεται σε ελληνικό έδαφος. Επέλεξε την Αθήνα για τη με διεθνή απήχηση ομιλία-παρακαταθήκη για τη δημοκρατία, όπου γεννήθηκε 2.500 χρόνια πριν. Στη συνέχεια επισκέπτεται και τη Γερμανία και το Περού όπου συμμετείχε στη διάσκεψη του APEC, στο τέλος της 8ετούς προεδρίας του. Στη Γερμανία έχει μίνι σύσκεψη και με τους ηγέτες Βρετανίας, Γαλλίας, Ιταλίας και της Ισπανίας εν μέσω αβεβαιότητας στις σχέσεις Η.Π.Α.Ε.Ε., μετά τη νίκη Trump στις Η.Π.Α. Η δήλωση αργότερα του Obama ότι οι Δημοκρατικοί πρέπει να μάθουν να χάνουν ήλθε πολύ αργά. Μπορούσε ως πρόεδρος ακόμη να μην είχε εμπλακεί στην προεκλογική εκστρατεία υπέρ των Δημοκρατικών, οπότε θα μπορούσε η δήλωσή του να είναι δικαιολογημένη.

Αποκλίσεις Στρατηγικής Obama- Netanyahu , αρχές 2013 Η στάση του Obama αφήνει να νοηθεί ότι δεν υποστήριξε την επανεκλογή του Netanyahu στις ισραηλινές βουλευτικές εκλογές στις 22 Ιανουαρίου 2013, όπως και ο Netanyahu τον Obama στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου 2012

Ο Obama δεν συμφωνεί με τη σκληρή πολεμική πολιτική του Netanyahu προς το Ιράν, ενώ παράλληλα δεσμεύεται οι Η.Π.Α. δε θα ανεχθούν ένα Ιράν με ΠΟ. Παρουσιάζεται δυσαρέσκεια για τις μη υποχωρήσεις του Netanyahu στο Παλαιστινιακό και για τη διακοπή των συνομιλιών ειρήνης στην περιοχή. Εκτιμάται με τη σκληρή πολιτική, το Ισραήλ απομονώνεται σε μία εχθρική περιοχή, όταν μάλιστα οι αντίπαλοι αρχίζουν να παίρνουν την άνοδο. Ίσως, οι Η.Π.Α. να μη τηρούν άκαμπτη υποστήριξη στο Ισραήλ στα Η.Ε. και να έρχονται σε αντίθεση με τα άλλα μέλη, όπως έγινε με την υποστήριξη του Ισραήλ στη Γ.Σ. των Η.Ε. το Νοέμβριο 2012, οπότε η PLO αναγνωρίσθηκε με απόλυτη πλειοψηφία ως κράτος παρατηρητή των Η.Ε. μη μέλους. Εξάλλου, στο τέλος του Φεβρουαρίου 213, ο Obama διορίζει ως υπουργός άμυνας των Η.Π.Α. τον Hagel-στη θέση του στην πρώτη θητεία Obama, Panetta-χωρίς την έγκριση των συντηρητικών του Κογκρέσου γιατί τον θεώρησαν ότι τηρεί ήπια στάση στο Παλαιστινιακό έναντι των Ισραηλινών.

Μήνυμα για αλλαγή πολιτικής στις ισραηλινές εκλογές, Ιανουαρίου 2013 Στις ισραηλινές βουλευτικές εκλογές στις 22 Ιανουαρίου 2013, ο λαός του Ισραήλ δεν υποστήριξε την πολιτική του Netanyahu, ενώ αυτός ανέμενε την ενίσχυση της παράταξής του και του στέρησε 11θέσεις στην Κνεσέτ (Βουλή). Ανέδειξε ως δεύτερο κόμμα το νεοσυσταθέν προς το κέντρο κόμμα Yesh Atid (σημαίνει υπάρχει μέλλον) του Lapin, ο οποίος είναι περισσότερο προσεγγίσιμος στην εξωτερική πολιτική του Ισραήλ, με τον οποίο δεν αποκλείεται ο Obama να προσπαθεί να ασκεί επιρροή στην κυβέρνηση συνεργασίας. Οι κυβερνήσεις συνεργασίας στο Ισραήλ είναι συνηθισμένες για πολλά χρόνια. Ο Netanyahu πήρε το μήνυμα των εκλογών για ολιγότερη διπλωματία και περισσότερη κοινωνία αφού ο λαός διαμαρτύρεται όσο ποτέ για την οικονομική κατάσταση. Έχει να συνεργασθεί στην κυβέρνηση, που σχηματίζει στο τέλος του Μαρτίου 2013 ως πρώτο κόμμα, με τον

Λακαφώσης Δημήτριος

ηπιότερο Lapin ο οποίος αντιτίθεται στα προνόμια των Ορθοδόξων Εβραίων, που υποστηρίζει ο Netanyahu.

17 Μαρτίου 2015 βουλευτικές εκλογές στο Ισραήλ Στις 17 Μαρτίου 2015, στις βουλευτικές εκλογές στο Ισραήλ, το κόμμα Likud του Benjamin Netanyahu κερδίζει 29 από τις 120 έδρες στην Κνέσσετ, χωρίς πλειοψηφία. Το δεύτερο κόμμα Zionist Union κερδίζει 24 έδρες. το κόμμα των Αράβων έρχεται τρίτο και ακολουθούν τα κόμματα: Yesh Atid, Kulanu, Habayit Hayehudi, Shas, Yisrael Beiteinu, United Torah Judaism, Meretz and Yahad. Επομένως, απομένει να σχηματισθεί κυβέρνηση συνασπισμού. O Netanyahu δεν υιοθετεί την λύση των δύο κρατών και δηλώνει ότι ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος δε θα συνυπάρξει με το Ισραήλ όσο αυτός είναι στην εξουσία και δεν καλοβλέπει τις διαπραγματεύσεις με το Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα, πυροδοτώντας και Πάλι τεταμένες σχέσεις με τον Obama. Εβδομάδες μετά τις εκλογές. ο Netanyahu σχηματίζει με το ακροδεξιό εβραϊκό κόμμα της πατρίδας, στις 7 Μαΐου 2015, ασταθή κυβέρνηση συνεργασίας με μια μόνο έδρα να έχει αυτοδυναμία, που χαρακτηρίζεται ως η πλέον δεξιά στην ισραηλινή ιστορία, με αντιθέσεις με τις Η.Π.Α. και τους άλλους συμμάχους και με εμπόδια για τις διαπραγματεύσεις με τους Παλαιστινίους και για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Προβάλλει το ερώτημα, εάν η νέα κυβέρνηση μπορεί να επιβιώσει και ο Netanyahu να βασίζεται στην ευσπλαχνία του δεξιού συμμάχου.

Ο Obama επισκέπτεται για πρώτη φορά ως Πρόεδρος και στην πρώτη έξοδος στη δεύτερη θητεία του, το Ισραήλ, 20 Μαρτίου 2013 Ιράν-Επέκταση εποικισμών-Προσέγγιση Ισραήλ και Τουρκίας

Η επίσκεψη ήταν συμβολική ή ουσίας; Μάλλον και τα δύο. Με την επίσκεψη άρχισε να υποχωρεί η ψυχρότητα της πρώτης θητείας και οι μέτωπο με μέτωπο προσεγγίσεις διευκολύνουν την καλύτερη κατανόηση των διαφοροποιημένων θέσεων εκάστου. Για το Ιράν, ο Obama ακολουθεί ακόμη τη διπλωματία πριν από όποια επιλογή, ενώ ο Netanyahu προτιμά τη στρατιωτική πριν μάλιστα να είναι αργά. Ο Obama πιστεύει ότι η σκληρή προς τους γείτονες πολιτική του Netanyahu τον απομονώνει και δεν διευκολύνει τη μεσολάβηση των Η.Π.Α. προς το συμφέρον όλων. Υιοθετεί τη λύση των δύο κρατών και τον ενοχλεί η εμμονή του για παραπέρα επέκταση των εποικισμών, την οποία οι Παλαιστίνιοι θέτουν ως προϋπόθεση για την έναρξη συνομιλιών για την ειρήνη. Ο Obama, βέβαια, στο τέλος όμως της προεδρίας, Δεκέμβριος 2016, δεν άσκησε βέτο στην καταδικαστική απόφαση των Η.Ε. για την επεκτατική εποικιακή πολιτική

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

του Netanyahu, όπως θα έκανε ο Trump κατά δήλωσή του και οι σχέσεις Obama-Netanyahu οξύνονται. Παροτρύνει τους Παλαιστινίους να μην εκμεταλλευθούν την αναγνώρισή τους στη Γ.Γ. των Η.Ε. ως κράτος μη μέλους των Η.Ε., το 2012 και συμμετέχουν σε διεθνείς εγκληματικές κατηγορίες κατά του Ισραήλ. Αλλά και το άλλο είναι σημαντικό, αφού έπεισε τον Netanyahu να ζητήσει συγνώμη από τον Erdogan για τους νεκρούς στην ισραηλινή καταδρομή στο τουρκικό πλοίο “Μαρμαρά “ανθρωπιστικής βοήθειας προς τη Γάζα, το 2010, ανοίγει θετική προοπτική για την αποκατάσταση των διπλωματικών τους σχέσεων, μάλιστα αυτή την περίοδο που το Συριακό προκαλεί αβεβαιότητα στην περιοχή. Ωστόσο, για την Ελλάδα προβάλλει το ερώτημα, εάν η προσέγγιση Ισραήλ- Τουρκίας επηρεάσει την ενεργειακή συμφωνία ΙσραήλΚύπρου-Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο και κατά επέκταση και το Κυπριακό, αφού ήδη η Τουρκία προκαλεί με δηλώσεις της για μερίδιο δύο κρατών στο κυπριακό φυσικό αέριο.

Λακαφώσης Δημήτριος

Στη στρατηγική των Η.Π.Α. κατά της τρομοκρατίας τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (UAVs)1 Οι Η.Π.Α. θεωρούν τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (UAVs) επιτήρησης, τα γνωστά πλέον ως” drones”, ως το αποτελεσματικότερο όπλο κατά τα της Al Qaeda, όπως αποδείχθηκε στο Αφγανιστάν, στο Πακιστάν, στην Υεμένη και στο Ιράκ, με τα τηλεχειριζόμενα και ακριβή αεροπορικά κτυπήματα κατά επιγείων στόχων και μεταφορά εικόνας στο έδαφος. Δίκαια ή όχι, τα “drones”θεωρούνται ως προκλητικό σύμβολο για την εθνική ξένη κυριαρχία και ενίοτε για το φόνο αθώων πολιτών. Η αμερικανική κυβέρνηση εκλαμβάνει τα κτυπήματα με τα”drones”ως νόμιμη στρατιωτική ενέργεια- εγκριθείσα από το Κογκρέσο μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001- που προκύπτει από τη γενική αρχή της αυτοάμυνας. Τα με στόχο ακριβή κτυπήματα δεν νομίζει να αποτελούν “δολοφονίες”, οι οποίες βέβαια απαγορεύονται. Το Πεντάγωνο έχει περίπου 7.000”drones”, ενώ πριν από μία 10ετία λιγότερα από 50. Στις συγκρούσεις στη Λιβύη, ένα αμερικανικό “drones” και ένα γαλλικό πολεμικό αεροσκάφος κτύπησαν συνοδεία καθεστωτικών οχημάτων που προσπαθούσε να φύγει από τη Sirte, με τελικό αποτέλεσμα να πέσει νεκρός ο Καντάφι από πυρά εξεγερθέντων πολεμιστών από το έδαφος. Επίσης, το Σεπτέμβριο 2011, με βλήμα από”drones” σκοτώθηκε ο αμερικανικής καταγωγής ριζοσπάστης κληρικός Anwar al-Awlaki, πολύ επικίνδυνος για τις αμερικανικές δυνάμεις. Συνεπώς, τα “drones” προβάλλουν ως το μελλοντικό όπλο στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας.

Καλά και Κακά Drones: Πώς όμως συμβιβάζεται η δημοσία σχέση με το πρόβλημα των Drones; Η λέξη και μόνο Drone (βομβισμός κυρίως από αέρα) προκαλεί φόβο στον κοινό άνθρωπο. Βλέπει το Drone σαν σκιά του σε κάθε κίνηση, να παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματά του, να θέλουν να τον σκοτώσουν μετά από καταδίκη και απόφαση από τον ουρανό. Ο κοινός άνθρωπος δεν μπορεί εύκολα να διακρίνει τα καλά από τα κακά Drones, διακατεχόμενος από δυσπιστία και δυσκολία προσαρμογής στην πραγματικότητα. Τον βασανίζει να βλέπει εικόνα να κτυπούν αθώους ανθρώπου και μάλιστα παιδιά. Είναι δύσκολο, όμως, να διαχωρίσει τα Drones που κτυπούν τους τρομοκράτες, εκείνους που απεργάζονται την ανθρώπινη υπόσταση και προσπαθούν να επιβάλουν τη δική τους τάξη πραγμάτων στην κοινωνία.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

Ακόμη, και τα Drones που πετούν πάνω από τις αυλές των σπιτιών, πάνω από τους αγρότες, πάνω από τα σύννεφα για ερευνητικούς σκοπούς προς το συμφέρον της ανθρωπότητας, προκαλούν ανησυχία. Αντί της λέξης Drone, θα μπορούσε με ευνοϊκότερες λέξεις να αποδοθεί η έννοια των καλών Drones, που πολεμούν τις πυρκαγιές, ανιχνεύουν επιζήμια έντομα, προβλέπουν τον καιρό και παρέχουν στους αγρότες με αναλύσεις στοιχεία παραγωγής. Αντί Drones μπορεί να χρησιμοποιηθούν πλέον αποδοτικές λέξεις: μη επανδρωμένα αέρια συστήματα ή τηλεχειριζόμενα αέρια μέσα και άλλα, ανάλογα με τον σκοπό που υπηρετούν. Αυτό δεν γίνεται σήμερα και η λέξη Drones να σημαίνει μόνο αυτά που παραβιάζουν τον κυριαρχικό εναέριο χώρο, αυτά που παραβιάζουν κάθε διεθνές δίκαιο, κάθε ατομικό δικαίωμα, αυτά που χωρίς αποφάσεις δικαστηρίων, χωρίς εισαγγελείς ενεργούν και σκοτώνουν ανθρώπους. Ήλθε η ώρα να μπει σε τάξη και η χρήση των μη επανδρωμένων αεροσκαφών (UAVs). Βάσει ποίων νομίμων δικαιωμάτων, συμφωνιών και σκοπών να χρησιμοποιούνται τα UAVs. Πότε ο στόχος προς προσβολής είναι στόχος κατά της τρομοκρατίας. Πότε βρίσκεται σε εμπόλεμη πολεμική ζώνη και σε περιοχή με διεθνή απειλή. Πότε και πως τα μη επανδρωμένα αέρια μέσα να λειτουργούν για ειρηνικούς και ερευνητικούς σκοπούς. Πρέπει να καθορισθούν εθνικοί και διεθνείς κανόνες, συμβατοί με τη διεθνή νομιμότητα και τις αξίες, που να διέπουν τον ανταγωνισμό των βιομηχανιών στην παραγωγή καλών ή κακών αερίων μέσων και να μην αποτελεί αυτοσκοπό το κέρδος και μόνο. Να μπορεί εύκολα να συμβιβάζεται η δημόσια σχέση προς το υπάρχον πρόβλημα της ασφάλειας χρήσης των αερίων μέσων.

Οι Προοπτικές των Σχέσεων Η.Π.Α. –Ρωσίας 20092 Με το πάτημα του “κουμπιού” επανεκκίνησης αρχίζει η νέα εποχή του Οbama, αμέσως μετά την εκλογή του στην προεδρία των Η.Π.Α., στις 20 Ιανουαρίου 2009, για την ομαλοποίηση των σχέσεων Η.Π.Α.-Ρωσίας. Σχέσεις που είχαν φθάσει στο “κόκκινο” με την εισβολή της Ρωσίας σ τη Γεωργία. Η προσπάθεια ομαλοποίησης δεν εστιάζεται μόνο στα θέματα Ανατολικής Ευρώπης, που απoτέλεσαν τα κύρια σημείο τριβής στην εξάμηνη ένταση που ακολούθησε το σύντομο ρωσογεωργιανό πόλεμο, τον Αύγουστο 2008. Επεκτείνεται και στα θέματα της Μέσης Ανατολής και του αντιτρομοκρατικού αγώνα. Συμπεριλαμβάνεται και η παλαιά συμφωνία που λήγει το τέλος του 2009 για τη μείωση των στρατηγικών όπλων (SΤΑR) με επίκεντρο και αρχή τα πυρηνικά όπλα 1.Εγκατάσταση αντιπυραυλικής (α/π) ασπίδας στην Ανατολική Ευρώπη Η Ρωσία πιστεύει ότι το α/π σύστημα στην Ανατολική Ευρώπη στοχεύει την ίδια και δεν περιορίζεται κατά της πυρηνικής απειλής από το Ιράν. Οι Η.Π.Α. προβάλλουν το α/π πρόγραμμά τους ως βασικό συστατικό της ευρωπαϊκής ασφάλειας, εκτός και εάν η Ρωσία βοηθήσει να σταματήσει το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Προς το παρόν, οι διαφορές υπάρχουν οι δεν πιθανότερες εναλλακτικές λύσεις είναι :

Λακαφώσης Δημήτριος

Το α/π σύστημα Αegis από τα πλοία και τα ακριβή μεγάλου βεληνεκούς βλήματα από τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (UAVs) μπορούν να καταρρίψουν έγκαιρα βλήματα μεγάλου βεληνεκούς, με συμβατικές ή πυρηνικές κεφαλές, που πιθανόν να εκτοξεύσουν χώρες που υποστηρίζουν την τρομοκρατία. Η αντιαεροπορική άμυνα της Πολωνίας και της Τσεχίας θα μπορούσε να ενισχυθεί από τους κινουμένους πυραύλους Ρatriot, στη Γερμανία. Η Ρωσία μπορούσε να συμμετάσχει στην α/π ασπίδα της Ανατολικής Ευρώπης. πράγμα που τώρα δεν δέχεται. Αλλά και να βοηθήσει για την εγκατάσταση του α/π συστήματος σε χώρες της επιρροής της στην Κεντρική Ασία. 2.Η Ρωσία αντιδρά στην παραπέρα διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς Γεωργία και Ουκρανία, 2009 Εκλαμβάνει τούτο ως προσπάθεια άσκησης “σφαίρας επιρροής” του ΝΑΤΟ στις γειτονικές πρώην χώρες της Σοβιετικής Ένωσης στα νότια σύνορά της, πράγμα που το ΝΑΤΟ απορρίπτει. Η. Ρωσία βλέπει τη νατοϊκή εκπαιδευτική άσκηση, 6 Μαΐου-1Ιουνίου 2009, στη γειτονική με διαφορές Γεωργία, ως πρόκληση και αντιδρά στη διεξαγωγή της. Αναβλήθηκε προγραμματισμένη στρατιωτική συνάντηση ΝΑΤΟ- Ρωσίας και απελάθηκαν εκατέρωθεν διπλωμάτες. Το δεν ΝΑΤΟ αφήνει ανοικτή την πόρτα για ένταξη της Γεωργίας και Ουκρανίας, χωρίς όμως σαφείς δεσμεύσεις. Εξ άλλου, η επέκταση του ΝΑΤΟ δεν έχει προτεραιότητα έναντι των σοβαροτέρων παγκοσμίων θεμάτων που αναμένουν άμεση λύση. Αλλά, προς το παρόν, η συνεργασία με “συμμαχίες επιθυμούντων” και η ΡFΡ φαίνεται να είναι προτιμητέες. Παράλληλα, οι παρατηρούμενες διαδηλώσεις κατά του Saakhasvili προβληματίζουν εάν το οικονομικό όφελος με την προσέγγιση προς τη Δύση είναι πιο συμφέρον από αυτό προς τη Ρωσία. 3. Ρωσική υποστήριξη των νατοϊκών δυνάμεων στο Αφγανιστάν Η Ρωσία επιτρέπει τη μεταφορά επαρκούς προμήθειας υλικού για τις συμμαχικές δυνάμεις στο Αφγανιστάν, μέσω ρωσικού εδάφους. Μάλιστα τώρα, που οι Η.Π.Α. έχουν περισσότερο ανάγκη αφού το Κιργιστάν δυσκολεύεται να αποφασίσει να καταργήσει τη σημαντική για το Αφγανιστάν αμερικανική βάση. Επίσης, η Ρωσία εξετάζει να βοηθήσει πλέον ενεργά εάν η συμμαχία σταματήσει την επέκτασή της προς τα ρωσικά σύνορα. Στην ουσία, όμως, η Ρωσία δεν θέλει την παρουσία του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν. Αλλά, δεν θέλει και τους Taliban - εχθρούς του ΝΑΤΟ-γιατί φοβάται την επέκταση της τρομοκρατίας στην ευρύτερη περιοχή. 4. Διαπιστώσεις Στις προοπτικές επανεκκίνησης των σχέσεων Η.Π.Α.-Ρωσίας ασφαλώς υπάρχουν αρκετά θετικά μηνύματα. Αλλά, δεν παραλείπονται και αρκετές ίσως συγκυριακές, εκβιαστικές και διερευνητικές αποκλίσεις και ακόμη προσπάθειες ρωσικής επίδειξης ισοδυναμίας με τη Δύση. Πάντως, σημαντικά κίνητρα δικαιολογούν το διακύβευμα για το νέο ξεκίνημα χωρίς όμως

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

ασφαλείς εγγυήσεις για επιτυχία της νέας προσέγγιση. Στις αρχές Αυγούστου 2013, παρατηρείται συγκυριακή “ψυχρότητα” μεταξύ Obama-Putin, στην ουσία γιατί ο Putin παρείχε προσωρινό άσυλο στον αμερικανό κατάσκοπο Snowden που παρείχε πληροφορίες για θέματα αμερικανικής εθνικής ασφάλειας, όπου υπηρετούσε. Ο Obama ακύρωσε συνάντηση με Putin στη διάσκεψη των G-20 στη Μόσχα, το Σεπτέμβριο 2013, με τον ισχυρισμό για έλλειψη προόδου στην αντιπυραυλική ασπίδα, ελέγχου των στρατηγικών όπλων και για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Εάν πράγματι, η ουσία της ακύρωσης της συνάντησης είναι ο αμερικανός πληροφοριοδότης, τότε προβάλλει το ερώτημα αξίζει μία απογοήτευση και αμηχανία να κυριαρχεί στις διεθνείς σχέσεις, όπου πολύ σοβαρά θέματα αναμένουν συνεργασία προς όφελος όλου του κόσμου;

Λακαφώσης Δημήτριος

ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ Η Νέα Στρατηγική των Η.Π.Α., Οι Προβληματισμοί Η.Ε.-ΝΑΤΟ-Ε.Ε., Οι Επεκτάσεις του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε, Το Απραγματοποίητο Όραμα για Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, Μεταρρυθμιστική Συνθήκη αντί Ευρωπαϊκού Συντάγματος, Η Ενεργειακή Εξάρτηση της Ευρώπης, Το Ευρωπαϊκό Μεταναστευτικό και Προσφυγικό Πρόβλημα, Η Κρίση του Ευρωπαϊκού και Ελληνικού Χρέους, Το Γερμανικό Χρέος, Η σύγκριση της ελληνικής οικονομικής κρίσης με Αργεντινή και Ισημερινό.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

Λακαφώσης Δημήτριος

Κεφάλαιο Ζ΄ Διεθνείς Οργανισμοί Η.Ε. - Ε.Ε.- ΝΑΤΟ, 2003- 2013 Περιληπτική εισαγωγή -Οι διεθνείς πολιτικοοικονομικές προκλήσεις αντιμετωπίζονται με πολιτικές. οικονομικές και ηθικές δυνάμεις της παγκόσμιας κοινωνίας και των διεθνών οργανισμών. -Η ανάγκη για διεθνείς συναινέσεις αφυπνίζουν το ρόλο των Η.Ε.. -Οι δεσμοί της γενιάς, της εθνικότητας και της θρησκείας είναι σήμερα περισσότερο σημαντικοί από τα σύνορα και απορρίπτουν το παλαιότερο πνεύμα του εθνικισμού. -Ο αλόγιστος πατριωτισμός και χωρίς έμμονες υποχωρήσεις δημιουργούν και δεν παρέχουν λύση στη διεθνή διπλωματία. -Επενδύει εκάστοτε το ΝΑΤΟ σε νέους προσανατολισμούς και κατορθώνει να αντέχει στην πολυετή ιστορική διαδρομή του. Αντιμετωπίζει τους “επιτήδειους επικήδειους “ στη μετά τον Ψυχρό Πόλεμο περίοδο. Σήμερα παρουσιάζεται περισσότερο ενισχυμένο με περισσότερα μέλη. αλλά και άλλα να περιμένουν για ένταξη. -Μεταρρυθμιστική Συνθήκη αντί Ευρωπαϊκού Συντάγματος στην Ε.Ε. -Η στρατιωτική συνεργασία ΝΑΤΟ -Ε.Ε. δεν διευκολύνεται από την Τουρκία που δεν αναγνωρίζει μέλος της Ε.Ε. την Κύπρο, ζητώντας ανταλλάγματα για τυχόν συναινέσεις. -Προβληματίζει η περαιτέρω επέκταση του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε..

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

Προβληματισμοί των Η.Ε., της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ, 2003 Τα Η.Ε. μπορούν να προσφέρουν περισσότερα, η Ε.Ε. επιχειρεί τη στρατιωτική και πολιτική ολοκλήρωση και το ΝΑΤΟ προσπαθεί να επαναπροσδιορισθεί. Τα Η.Ε. δεν πρέπει να έχουν την τύχη της κοινωνίας των εθνών. Αναμφισβήτητα, τα Η.Ε. έχουν προσφέρει πολλά στην παγκόσμια ειρήνη, στην υγεία, στην εκπαίδευση, στην ανάπτυξη, στους πρόσφυγες, στην αντιμετώπιση της φτώχειας και σε άλλους κοινωνικούς τομείς. Όμως, με μία καλύτερη διάρθρωση και αναζωογόνηση διαφόρων τομέων μπορούν να προσφέρουν περισσότερα σε θέματα που απαιτούν προσαρμογή και εκσυγχρονισμό στις ανάγκες του σήμερα, όπως στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, στην κηδεμονία των αποσχισθέντων και των υπό ίδρυση κρατών, στην παράνομη μετανάστευση και στη διακίνηση ναρκωτικών και γενικότερα στην ανασυγκρότηση μίας περιοχής μετά από πόλεμο. Μόνο εκσυγχρονισμένα, ισχυρά και αποφασιστικά Η.Ε. μπορούν να εκπληρώσουν επιτυχώς την αποστολή τους και να απαιτήσουν τη συμμόρφωση όλων προς τις διεθνώς νόμιμες αποφάσεις τους. Για “ ισορροπημένες” παγκόσμιες αποφάσεις κρίνεται σκόπιμο το Συμβούλιο Ασφαλείας των Η.Ε. να συμπεριλάβει ως μόνιμα μέλη και τη Γερμανία, την Ινδία, την Ιαπωνία και χώρες από όλες τις περιοχές. Η διεθνής πολιτική να μη διαφέρει στα διεθνή προβλήματα, όπως στο Ιράκ, στην Κύπρο, στην Παλαιστίνη, στην Τσετσενία κλπ. Μέσα από τα Η.Ε. πολλάκις επιδιώκεται η επιβολή της επιρροής, η εξυπηρέτηση εθνικών συμφερόντων και η διαμόρφωση εξωτερικής πολιτικής, με τη συγκατάθεση μάλιστα και άλλων με αποτέλεσμα τα Η.Ε. να μην είναι τόσο αποτελεσματικός διεθνής οργανισμός σήμερα όπως αναμένεται. Σε καμία, όμως, περίπτωση δεν αρμόζει τα Η.Ε. να έχουν την τύχη της Κοινωνίας των Εθνών. Τα Η.Ε., με την αυτοκριτική τους για τυχόν λάθη στη Ρουάντα, στο Κόσοβο, στη Βοσνία, στο Ανατολικό Τιμόρ και αλλού, απέκτησαν εμπειρία ώστε να είναι αποτελεσματικότερα στις μελλοντικές κρίσεις. Κατάλληλοι και έμπειροι απεσταλμένοι των Η.Ε. σε ευαίσθητες περιοχές βοηθούν εξαιρετικά τα Η.Ε. στο να προλαμβάνουν ανεξέλεγκτες καταστάσεις. Ο απεσταλμένος των Η.Ε. στο Αφγανιστάν είχε προειδοποιήσει, δύο χρόνια πριν από την 11η Σεπτεμβρίου 2001, για τους κινδύνους από τον εμφύλιο πόλεμο στο Αφγανιστάν. Επίσης, άλλοι των Η.Ε. με αρμοδιότητες για θέματα αναπτυξιακού προγράμματος και ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν αποκτήσει εμπειρία στην ανασυγκρότηση της περιοχής μετά τον πόλεμο. Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι Η.Π.Α., ως μόνη σήμερα υπερδύναμη, ίσως εξυπηρετούν καλύτερα τα συμφέροντά τους με ασθενέστερα τα Η.Ε.. Άλλοι πιστεύουν ότι εξυπηρετούνται καλύτερα με τη σωστότερη εκπροσώπηση, προσέγγιση και την πληρέστερη εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους προς τα Η.Ε.. Πάντως, η εγκατάλειψη των μονομερών-ιμπεριαλιστικών βλέψεων και η συνεργασία με τους διεθνείς οργανισμούς και το νεοσύστατο ποινικό Διεθνές Δικαστήριο αποβαίνει προς όφελος των Η.Ε..

Λακαφώσης Δημήτριος

Οι προοπτικές της Ε.Ε. Γίνεται προσπάθεια μετεξέλιξης της Ε.Ε.. Η συνταγματική συνέλευση, υπό τον πρώην πρόεδρο της Γαλλίας Ζισκάρ Ντ' Εστέν, εργάζεται για να βρεθεί το κατάλληλο “ομοσπονδιακό” ή “διακυβερνητικό” σχήμα, που θα δώσει στην Ε.Ε. ισχυρή διεθνή υπόσταση. Μπορεί η Ε.Ε. με μία φωνή στα Η.Ε. και ως “Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης” ή ως “Ηνωμένη Ευρώπη” να παίξει σημαντικό Επέκταση Ε.Ε. με 10 χώρες, Αθήνα, Μάϊος 2014 ρόλο στις παγκόσμιες υποθέσεις ως πολιτική και στρατιωτική δύναμη, με την επέκτασή της προς ανατολάς και με την ευρωπαϊκή δύναμη ταχείας αντίδρασης (ευρωπαϊκή δύναμη). Με την επέκτασή της μέχρι το 2004 συμπεριλαμβάνει άλλες 10 χώρες: την Εσθονία, Λιθουανία, Λετονία, Πολωνία. Ουγγαρία,Τσεχία, Σλοβακία. Σλοβενία, Μάλτα και Κύπρος. Έτσι, δημιουργείται ένωση 25 χωρών με συνολικό πληθυσμό περί τα 460 εκατομμύρια. Στο πλαίσιο της μελλοντικής διάρθρωσης της Ε.Ε. υπάρχουν σκέψεις για διπλή (dual) προεδρία με διαχωρισμό των αρμοδιοτήτων μεταξύ επιτροπής και συμβουλίου, ώστε να είναι περισσότερο η Ε.Ε. δημοκρατική, διαφανής και αποτελεσματική. Στο Σύνταγμα της Ε.Ε. να προβλέπεται ομοσπονδιακό σύστημα, όπως περίπου τώρα στη Γερμανία, ή διακυβερνητικό όπως περίπου στη Γαλλία. Ο πρόεδρος της επιτροπή ς να επιλέγεται από το ίδιο το κοινοβούλιο αντί από τους αρχηγούς των κρατών-μελών, που δίδει περισσότερο δημοκρατική, ανεξάρτητη και πολιτική υφή. Ο πρόεδρος του ευρωπαϊκού συμβουλίου να αντικαθίσταται ανά δυόμισι έτη αντί του σημερινού εξαμήνου, ώστε να έχει χρόνο διαμόρφωσης καλύτερου πολιτικού χειρισμού και συμβιβασμού μεταξύ των κρατών-μελών. Να δημιουργηθεί θέση υπουργού εξωτερικών, κοινή για την επιτροπή και το συμβούλιο της Ε.Ε., ώστε να υπάρχει καλύτερος συντονισμός σε θέματα εξωτερικής πολιτικής.

Ευρωπαϊκή Δύναμη Ταχείας Αντίδρασης (Ευρωπαϊκή δύναμη) Προβλέπεται συγκρότηση ευρωπαϊκής δύναμης μερικών χιλιάδων, αναπτυσσόμενη εντός ημερών, βιώσιμη για μήνες και με γενική αποστολή διατήρησης της ειρήνης και παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας. Η ευρωπαϊκή δύναμη δεν έχει όλα τα μέσα που έχει το ΝΑΤΟ ώστε να μπορεί να ενεργεί ανεξάρτητα. Η Ε.Ε., όμως, όπως αποφασίστηκε πρόσφατα μπορεί να χρησιμοποιήσει μέσα του

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

ΝΑΤΟ σε μελλοντικές αποστολές. Αλλά οι ίδιες δυνάμεις θα ανήκουν στη νατοϊκή και ευρωπαϊκή δύναμη; Αρκετές δυνατότητες των απαιτουμένων μέσων και υλικών είναι ίδιες και αν δεν χρησιμοποιηθούν και από τις δύο δυνάμεις, θα έχουμε διπλασιασμό προσπαθειών, όπως στις αερομεταφορές. Άλλα θέματα, όμως, και κυρίως αποστολής, δεν είναι διευκρινισμένα. Το ΝΑΤΟ είναι περισσότερο προσαρμοσμένο για πραγματικές μάχες παρά για χαμηλής έντασης και διατήρησης της ειρήνης αποστολές, όπου στην Ε.Ε. ταιριάζει. Τώρα Ε.Ε. πρόκειται να αναλάβει την πρώτη στρατιωτική αποστολή με 450 στρατιώτες το Μάρτιο 2003 στη FΥRΟΜ. Αν και η αποστολή δεν είναι τόσο σημαντική, σηματοδοτεί την αρχή της φιλοδοξίας για ανάπτυξη ευρωπαϊκής δύναμης. Η ανάπτυξη της ευρωπαϊκής δύναμης επιβραδύνθηκε μέχρι τώρα ένεκα της άρνησης της Τουρκίας να επιτρέψει τη χρησιμοποίηση από αυτή τη δύναμη και μέσων του ΝΑΤΟ που η Τουρκία είναι μέλος. Δόθηκαν, όμως, εγγυήσεις ότι δεν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί εναντίον των συμφερόντων της Τουρκίας (ποία; πού;). Από το Μάιο του 2003 η ευρωπαϊκή δύναμη θα είναι έτοιμη να αναλάβει επιχείρηση διατήρησης της ειρήνης με μικρή προειδοποίηση. Πρόκειται να αντικαταστήσει και τη νατοϊκή δύναμη στη Βοσνία των 15.000 ανδρών τον επόμενο χρόνο. Η ευρωπαϊκή δύναμη είναι ανοικτή να συμπεριλάβει στρατεύματα και από τις εκτός της Ε.Ε. κράτη συνεπώς και από τη Τουρκία.

Η άμυνα της Ευρώπης Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) έκανε ένα αποφασιστικό βήμα όταν η Βρετανία, Γαλλία και Γερμανία συμφώνησαν σε ένα πλαίσιο για την άμυνα της Ε.Ε., το οποίο σχεδόν απρόθυμα υιοθετήθηκε και από τις Η.Π.Α.. Ο Blair έπεισε τις Η.Π.Α. ότι με την παρουσίασή της η Βρετανία δε θα επιτρέψει στην Ε.Ε. να υπονομεύσει το ΝΑΤΟ και επέτυχε να αρθούν οι αντιρρήσεις των Η.Π.Α.. Αποφασίσθηκε να ιδρυθεί μία μονάδα (πυρήνας) σχεδίασης, ανεξάρτητη και από το ΝΑΤΟ. Να σταλούν αξιωματικοί σύνδεσμοι του ΝΑΤΟ στη μονάδα σχεδίασης της Ε.Ε. στις Βρυξέλλες και η Ε.Ε. να έχει ένα πυρήνα στο SΗΑΡΕ το νατοϊκό στρατηγείο στη Μονς του Βελγίου. Αν και η μονάδα σχεδίασης της Ε.Ε. θα περιλάβει μόνο 2-3 αξιωματικούς συν το λοιπό προσωπικό, η βασική ιδέα που θα επιτρέψει στην Ευρώπη να παρουσιάσει πιο δυνατή στρατιωτική ταυτότητα, άρχισε να αναπτύσσεται. Ας ελπίσουμε, όμως, ότι δε θα έχει την τύχη της Δυτικοευρωπαϊκής ένωσης.

Το ΝΑΤΟ δεν πρέπει να γίνει παρελθόν Το ΝΑΤΟ σήμερα έχει εκτελέσει την αποστολή του Ψυχρού Πολέμου. Ολοκλήρωσε την αποστολή της αναχαίτισης, συγκράτησης και αποτροπής της απειλής της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Η απλουστευμένη έκφραση, υπό μορφή σλόγκαν, “οι Ρώσοι έξω, οι Γερμανοί μέσα υπό έλεγχο και οι Αμερικανοί αγκιστρωμένοι”, φανερώνει εκλαϊκευμένα το σκοπό του ΝΑΤΟ

Λακαφώσης Δημήτριος

κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Δεν πρέπει, όμως, να αποτελέσει παρελθόν το ΝΑΤΟ. Ενώ η συμμαχία δεν πρόκειται να πολεμήσει πλέον όπως παλαιά, πιθανόν τώρα να μην είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει τους νέους κινδύνους. Πρέπει το ΝΑΤΟ να εγκαταλείψει την εσωστρέφεια και να στραφεί προς τα έξω αφού οι μεγάλες απειλές δεν προέρχονται από την ίδια την Ευρώπη, αλλά έξω από αυτή από ανορθόδοξες τρομοκρατικές ενέργειες και όπλα μαζικής καταστροφής από μακρινές περιοχές οι οποίες εκτείνονται από τη Βόρεια ΝΑΤΟ 2003: ΜΜ19 (1-19)+για ένταξη 7 (20-26 Αμερική μέχρι και την Κεντρική Ασία. Στη διτο2004)+2 (Αλβανία-Κροατία το 2009)+1για ένταξη άσκεψη κορυφής της Πράγας αποφασίζεται η (Μαυροβούνιο εντός 2017) επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς με ένταξη εντός του 2004 επτά χωρών: Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Σλοβενίας, Σλοβακίας και των τριών βαλτικών χωρών. Οι προς ένταξη χώρες δεν διαθέτουν αρκετές μαχητικές δυνατότητες. Αυτό που προσφέρουν στην ουσία είναι λίγα στο ΝΑΤΟ αλλά καλή θέληση. Οι τρεις Βαλτικές χώρες διαθέτουν συνολικά 20.000 στρατό όχι καλά εξοπλισμένο. Οι μνήμες καταπίεσης του παρελθόντος. τώρα παρέχουν το αίσθημα της ασφάλειας μέσα στο ΝΑΤΟ που πριν από μία δεκαετία ήταν εχθρός. Αυτό το αίσθημα ασφάλειας κάνει τις χώρες αυτές να θεωρούν πιο χρήσιμο το ΝΑΤΟ από την Ε.Ε.. Αλλά με τρομοκρατικές επιθέσεις στον ορίζοντα, η πρώτη προτεραιότητα του ΝΑΤΟ δεν είναι η διεύρυνση αλλά ο προσδιορισμός της αποστολής και ο μετασχηματισμός.

Ποιά είναι η αποστολή του ΝΑΤΟ; Το ΝΑΤΟ ως πολεμική μηχανή του Ψυχρού Πολέμου έχει τελειώσει. Αυτοί, όμως, που πιστεύουν στη συμμαχία πρέπει να προσπαθήσουν να καθορίσουν όχι το πως το ΝΑΤΟ θα “παίξει” Πάλι, αλλά σε τι ρόλο και με ποία αποστολή. Έχει ξεπεραστεί τώρα η έμμονη άρνηση του ΝΑΤΟ για ανάληψη αποστολής εκτός περιοχής του (out of area). Από τώρα και στο εξής το ΝΑΤΟ πρέπει να είναι έτοιμο να αντιμετωπίζει, εάν απαιτηθεί, τον εχθρό εκτός Ευρώπης. Το ΝΑΤΟ, όμως, στερείται ακόμη τέτοιων δυνατοτήτων τις οποίες οι χώρες- μέλη πρέπει να αποκτήσουν. Απαιτούνται λιγότερα άρματα και περισσότερες ειδικές δυνάμεις, λιγότερες μόνιμες αεροπορικές βάσεις και περισσότερα μακράς εμβελείας αεροσκάφη, λιγότερα στατιστικά και περισσότερα κινητά στρατηγεία. Υπάρχουν ερωτηματικά για την αποστολή του ΝΑΤΟ σε απομακρυσμένες αποστάσεις. Αλλά ακόμη και αν οι Ευρωπαίοι δώσουν τη συμφωνία για τέτοιες μακρινές επιχειρήσεις, αυτό δεν σημαίνει ότι κι αυτοί θέλουν πραγματικά να διεξαγάγουν τέτοιες μάχες. Η νέα αποστολή

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

που πιθανόν να δώσει πνοή στο ΝΑΤΟ είναι η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και των πυρηνικών όπλων (ΠΟ), μαζί με τις Η.Π.Α.. Υπόψη, στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουαλία τον Οκτώβριο 2014, τον από τον Απρίλιο 2009 Γ.Γ. του ΝΑΤΟ Rasmussen, πρώην πρωθυπουργό της Δανίας, αντικατέστησε ο Jens Stoltenberg (Γενς Στόλτενμπεργκ), πρωθυπουργός της Νορβηγίας.

Οι προοπτικές του ΝΑΤΟ Οι στόχοι, που τέθηκαν στη διάσκεψη της Ουάσιγκτον τον Απρίλιο 1999 για τις αμυντικές δυνατότητες του ΝΑΤΟ, ελάχιστα πραγματοποιήθηκαν. Ουσιώδη θέματα παραμένουν, όπως η προστασία έναντι των ΡΒΧ ουσιών και των πυρηνικών όπλων, καλύτερες δυνατότητες ελέγχου-διοίκησης, επικοινωνιών και πληροφοριών, καλύτερη υποστήριξη μάχης και επαρκή μέσα για ταχύτερη και αποτελεσματικότερη ανάπτυξη των νατοϊκών δυνάμεων. Το ΝΑΤΟ έχει προσπαθήσει να αναθέσει ειδικό ρόλο σε χώρες-μέλη του. Η Γερμανία ηγείται της προσπάθειας των αερομεταφορών. Το ευρωπαϊκό μεταφορικό αεροπλάνο Α400Μ αναπτύσσεται για να είναι έτοιμο το 2009. Προς το παρόν, οι Η.Π.Α. διαθέτουν 340 αεροπλάνα για στρατηγική μεταφορά, ενώ οι σύμμαχοι μόνο 11 και με τη διαδικασία της ενοικίασης άλλα 25 αεροσκάφη. Η Ολλανδία ηγείται της προσπάθειας για απόκτηση κατευθυνόμενων βλημάτων ακριβείας για χώρες που διαθέτουν αεροσκάφη F-16, με τα γνωστά εμπόδια από τις Η.Π.Α., που χειρίζονται θέματα F-16. Η Ισπανία ηγείται της προσπάθειας για αμοιβαία δυνατότητα ανεφοδιασμού στον αέρα. Το ΝΑΤΟ προχώρησε παραπέρα, όταν ο Υπουργός Άμυνας των Η.Π.Α. πρότεινε και έγινε δεκτό, στη διάσκεψη Κορυφής της Πράγας, για συγκρότηση νατοϊκής δύναμης ταχείας αντίδρασης 20.000, με δυνατότητα ανάπτυξης εντός μίας εβδομάδας και διαβίωσης ενός μηνός. Προβλέπεται με κατάλληλες και εξειδικευμένες δυνάμεις, να ενεργεί γρήγορα και αποτελεσματικά με υψηλής τεχνολογίας μέσα και σε ειδικές αποστολές. Άλλοι σύμμαχοι είναι περισσότερο εκπαιδευμένοι σε ειδικές επιχειρήσεις, άλλοι σε χημικό πόλεμο κλπ. Κατά την άποψη άλλων, όμως, μπορεί αυτή η νατοϊκή δύναμη να λειτουργήσει ως “ταφόπετρα” της ευρωπαϊκής δύναμης.

Σχέσεις Η.Π.Α. με Ε.Ε. και ΝΑΤΟ Οι σχέσεις των Η.Π.Α. με την Ε.Ε. είναι βελτιωμένες από την 11η Σεπτεμβρίου 2001 και τις επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν. Έκτοτε εισέρχονται σε φθίνουσα πορεία. Η πραγματοποίηση της πολιτικής και στρατιωτικής ενοποίησης της Ε.Ε. ίσως να δώσει τη δυνατότητα στους Ευρωπαίους να νιώσουν “άνετα” και όχι “άβουλα”, όπως σήμερα, οπότε και να μπορέσουν να βελτιώσουν τη συνεργασία και τις σχέσεις τους με τις Η.Π.Α.. Οποιοσδήποτε υπερατλαντικός διαχωρισμός των στρατιωτικών προσπαθειών αποβαίνει μη χρήσιμος. Δεν πρέπει η Ε.Ε. να περιορισθεί μόνο στις χαμηλής έντασης συγκρούσεις, στις

Λακαφώσης Δημήτριος

ανθρωπιστικές βοήθειες και στις επιχειρήσεις διατήρησης της ειρήνης και να γίνει επίκουρος του ΝΑΤΟ και της υπερδύναμης σε πραγματικές πολεμικές επιχειρήσεις. Τούτο συνεπάγεται και αυξημένες αμυντικές δαπάνες που οι Ευρωπαίοι δεν φαίνονται διατεθειμένοι να διαθέσουν. Η εμπιστοσύνη μεταξύ συμμαχίας και Η.Π.Α. έχει ορισμένες φορές, κλονισθεί. Στο Κόσοβο, το 1999 οι Η.Π.Α. για να μην υποβαθμίσουν των ισχύ τους, απέφυγαν και αγνόησαν τις χρονοβόρες διαδικασίες του ΝΑΤΟ. Αλλά και οι Ευρωπαίοι κατά βάθος ανησυχούν και φοβούνται ότι ένα “ογκώδες” και “ισχυρό” ΝΑΤΟ θα εμποδίσει τις προσπάθειές τους για ανεξάρτητες ενέργειες σε θέματα ασφαλείας και εξωτερικής πολιτικής. Το τελευταίο έτος οι τρομοκρατικές επιθέσεις προκάλεσαν την ενεργοποίηση του άρθρου 5 της συμφωνίας του ΝΑΤΟ για “κοινή άμυνα”. Αλλά αγνοήθηκε η νατοϊκή διαδικασία για την επίθεση στο Αφγανιστάν. Οι Η.Π.Α. διεξήγαγαν τις επιχειρήσεις, ως επί τι πλείστον, μόνοι και δείχνουν και τώρα σημεία για το ίδιο στο Ιράκ. Βέβαια, θα έχουν στο πλευρό συμμάχους. Αλλά και το ίδιο το ΝΑΤΟ δεν φαίνεται να έχει σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια. Ο πόλεμος στα Βαλκάνια απέδειξε το αδύναμο της Ε.Ε. ακόμη και στην αυλή της. Οι Η.Π.Α. σήμερα ξοδεύουν ετησίως $376 δις για την άμυνα, ήτοι το 3,5% του ΑΕΠ, ενώ όλοι οι άλλοι σύμμαχοι μαζί ξοδεύουν $140 δις. ήτοι κατά μέσο όρο 2% του ΑΕΠ έκαστος. Δυσοίωνο για το ΝΑΤΟ είναι ότι η πρόσφατα πρώτη αποστασιοποίηση της Γερμανίας από την αμερικανική πολιτική έναντι του Ιράκ, δύο σημαντικών μελών του ΝΑΤΟ. Αν και η Γερμανία επιτρέπει τη χρησιμοποίηση αφρικανικών αεροπορικών βάσεων στο έδαφός της για ενέργεια κατά του Ιράκ και προσφέρει επιπρόσθετη ασφάλεια στα εκεί αμερικανικά στρατόπεδα, δηλώνει, ομού μετά της Γαλλίας, ότι πρόκειται να τηρήσει αρνητική στάση στην απόφαση των 5 μελών του συμβουλίου ασφαλείας. Από τη άλλη πλευρά, 8 χώρες της Ευρώπης, Βρετανία, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Δανία, Ουγγαρία, Πολωνία και Τσεχία δηλώνουν ότι υποστηρίζουν τις Η.Π.Α. στις ενέργειές τους κατά του Ιράκ. Δημιουργείται, έτσι, ρήγμα στην εξωτερική πολιτική της Ε.Ε. και επιβεβαιώνεται ότι δεν υπάρχει συνοχή. Άλλοι παρατηρητές φοβούνται ότι όπως έχει σήμερα η παγκόσμια κατάσταση είναι δυνατό το ΝΑΤΟ να έχει και προβλήματα στον 21αιώνα, υπάρχουν διαφορές μεταξύ Ευρωπαίων και Αμερικανών. Η Ευρώπη δεν έχει τίποτα να προσφέρει σήμερα στην παγκόσμια στρατηγική των Η.Π.Α.. Εξάλλου, οι υψηλής τεχνολογίας εξοπλισμοί των Η.Π.Α. παρουσιάζουν μεγάλο χάσμα διαφοράς δυνατοτήτων το οποίο η Ευρώπη δεν μπορεί να γεφυρώσει με τα μέσα που διαθέτει. Ο κόσμος άλλαξε, η συμμαχία δεν έχει αλλάξει ακόμη. Οι ηγέτες των κρατών- μελών της αποφάσισαν τον επαναπροσδιορισμό του ΝΑΤΟ στην Πράγα, το Νοέμβριο 2002. Το ΝΑΤΟ προσφέρει αλληλεγγύη και υπόσχεται ασφάλεια. Από την άλλη πλευρά η Ε.Ε., η μετεξέλιξη της οποίας αποφασίστηκε στη Σύνοδο Κορυφής στην Κοπεγχάγη την 12η Δεκεμβρίου2002, υπόσχεται πολιτική και οικονομική βελτίωση. Το ΝΑΤΟ επιλύει προβλήματα ασφάλειας ενώ η Ε.Ε. κοινωνικά. πολιτικά και οικονομικά. Το ΝΑΤΟ σταμάτησε τον πόλεμο στη Βοσνία και άρχισε τον πόλεμο στο Κόσοβο.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

Οι επεκτάσεις του ΝΑΤΟ των 19 σε 28 και της Ε.Ε. των 15 σε 28 από 2003-2013 - 1 Μαΐου 2004: ένταξη 10 νέων χωρών στην Ε.Ε., Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Τσεχία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ουγγαρία, Μάλτα και Κύπρος. - 2004: ένταξη 7 χωρών στο ΝΑΤΟ, Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Σλοβενίας, Σλοβακίας και των τριών βαλτικών χωρών. - 2007: ένταξη 2χωρών στην Ε.Ε., Βουλγαρίας, Ρουμανίας. - 1 Ιανουαρίου 2009: ένταξη 2χωρών στο ΝΑΤΟ, Αλβανίας και Κροατίας. Μετά τη Σλοβενία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, είναι η τέταρτη και η πέντε από τις εννέα χώρες των Βαλκανίων που εντάσσονται στο ΝΑΤΟ. - Απρίλιος 2010: αμφίβολη η υποστήριξη για ένταξη της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ στην εποχή του Obama. - Αρχές 2010: αρνητική στροφή της Ουκρανίας για ένταξη στο ΝΑΤΟ από την νέα κυβέρνηση Γιουβάνοβιτς. - Αρχές 2011:Ένταξης της Εσθονίας στην Ε.Ζ. - Tέλος δεκαετίας του 2000: εξασθενεί η δυναμική της διεύρυνσης Ε.Ε.-ΝΑΤΟ, λόγω κυρίως της οικονομικής κρίσης. - 1 Ιουλίου 2013: ένταξη της Κροατίας στην Ε.Ε., η πρώτη μετά έξι χρόνια. Μετά τη Σλοβενία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία είναι και η τετάρτη από τις εννέα χώρες των Βαλκανίων που εντάσσεται στην Ε.Ε.. - 5 Νοεμβρίου 2013: επανέναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων Ε.Ε.- Τουρκίας3. - 21 Ιανουαρίου 2014: έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων Ε.Ε.- Σερβίας4. - 1 Ιανουαρίου 2015: ένταξη της Λιθουανίας στην Ε.Ζ.. της οποίας τα Κ-Μ ανέρχονται από 18 σε 19. - 1 Ιανουαρίου 2015 : αναμένεται το καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας στη ΕΖ για την Αλβανία. - Νοέμβριος 2015: πρόσκληση του ΝΑΤΟ προς το Μαυροβούνιο για ένταξη στη συμμαχία και αναμένεται να γίνει το 29ο μέλος μέχρι τα μέσα του 2017. - 23 Ιουνίου 2016: σε δημοψήφισμα η Βρετανία αποφασίζει την αποχώρηση από την Ε.Ε.

Λακαφώσης Δημήτριος

Τα 28 μέλη του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε5., οι 19 χώρες του Ευρώ και οι 26 χώρες της Schegeng, 1 Ιανουαρίου 2016 ■ Τα 28 μέλη του ΝΑΤΟ, 1 Ιανουαρίου 2015:Albania 2009, Belgium 1949, Bulgaria 2004, Canada 1949, Croatia 2009, Czech Republic 1999, Denmark 1949, Estonia 2004, France 1949, Germany 1955, Greece 1952, Hungary 1999, Ιreland 1949, Italy 1949, Latvia 2004, Lithuania 2004, Luxembourg 1949, Netherlands 1949, Norway 1949,Poland 1999,Portugal 1949, Romania. 2004, Slovakia 2004,Slovenia 2004,Spain 1982,Turkey 1952, U. K. 1949, U.S. 1949. ■ Οι 28 χώρες της Ε.Ε, 1Ιανουαρίου 2015, είναι: Austria 1995.Belgium 1952. Bulgaria 2007.Croatia 2013.Cyprus 2004. Czech Republic 2004. Denmark 1973. Estonia 2004. Finland 1995.France 1952. Germany 1952.Greece 1981.Hungary 2004.Ireland 1973. Italy 1952.Latvia 2004. Lithuania 2004, Luxembourg 1952, Malta 2004, Netherlands 1952.Poland 2004.Portugal 1986. Romania 2007. Slovakia 2004. Slovenia 2004. Spain 1986. Sweden 1995. United Kingdom 1973-2016. ■ Οι 19 χώρες του Ευρώ, 1 Ιανουαρίου 2015,είναι: Austria1999, Belgium1999, Cyprus2008, Estonia2011, Finland1999, France1999, Germany1999, Greece2001, Ireland1999, Italy1999, Latvia2014, Lithuania2015, Luxembourg1999, Malta2008, the Netherlands1999, Portugal1999, Slovakia2009, Slovenia2009και η Spain1999. ■ Οι 26χώρες της Schengen. Austria, Belgium, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Iceland, Italy, Latvia, Lithuania, Luxembourg, Malta, Netherlands, Norway, Poland, Portugal, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, Switzerland, Liechtenstein.

Μεταρρυθμίσεις Απαιτούνται στα Η.Ε., 2004 Οι παγκόσμιες συνθήκες ασφάλειας και ειρήνης έχουν αλλάξει από τότε που ιδρύθηκαν τα Η.Ε. (Η.Ε. είναι ο ακριβής τίτλος και όχι Ο.Η.Ε.) 60 χρόνια πριν, μετά το τέλος του Β' Π Π, οπότε η μόνη πυρηνική δύναμη στον κόσμο ήταν οι Η.Π.Α.. Τώρα έχει πλέον τελειώσει ο Ψυχρός Πόλεμος (ΨΠ), έχει διαλυθεί η Σοβιετική Ένωση, έχουμε μετά την 11 Σεπτεμβρίου 2001 τις αυξημένες προκλήσεις από την διεθνή τρομοκρατία και από τις απειλές διάδοσης των ΠΟ, αφού σήμερα περίπου 20-30 χώρες επιδιώκουν την απόκτηση της πυρηνικής τεχνογνωσίας και εμπλέκονται στο πρόγραμμα ανάπτυξης πυρηνικών όπλων. Οι Η.Π.Α. έχουν εισβάλλει στο Ιράκ χωρίς να έχουν την έγκριση των Η.Ε. που προκάλεσε αντιδυτικά και κυρίως αντιαμερικανικά αισθήματα, ιδίως στον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

Παράλληλα στη μέχρι σήμερα διαδρομή τους τα Η.Ε. έχουν προσφέρει πολλά μεταξύ άλλων στην ανοικοδόμηση κρατών - μετά από ανεξαρτησία ή πόλεμο, στη μόρφωση των πολιτών, στην καταπολέμηση της φτώχειας, της πείνας, της αρρώστιας, των αδικιών, των φυλετικών διακρίσεων, του ΑΙDS, στο περιβάλλον, στις ανθρώπινες καταστροφές, στους πρόσφυγες. Οι σύγχρονες παγκόσμιες συνθήκες ασφάλειας και ειρήνης απαιτούν ισχυρά Η.Ε. που να επιβάλουν τις αποφάσεις τους ανεξάρτητα από τα πολιτικά συμφέροντα των μεγάλων, από περιοχές και από λαούς στους οποίους αναφέρονται αυτές οι αποφάσεις. Απαιτείται εσωτερική αναδιάρθρωση για να προβλεφθεί αρμοδιότητα και υπευθυνότητα έναντι των προκλήσεων για επιτήρηση ευαίσθητων περιοχών που προκαλούν ή πρόκειται να προκαλέσουν κρίσεις, συγκρούσεις και οργανωμένα εγκλήματα. Εξάλλου, πότε πρέπει να γίνεται χρήση όπλων και με ποιους κανόνες; έναντι γενοκτονιών, εθνικών σφαγών και για συλλογική άμυνα; Πότε, δε, πρέπει η διεθνής κοινότητα να επεμβαίνει εάν είναι δυνατόν προληπτικά ή στρατιωτικά κατά βίας εφόσον αποτύχουν τα άλλα μέσα και πάντα με εντολή του ΣΑ και μετά την επέμβαση να βοηθήσει στην ανοικοδόμηση των κοινωνιών. Επίσης πρέπει να επεκταθεί υπό τα Η.Ε. η συγκρότηση περιφερειακών δυνάμεων, όπως περίπου η Αφρικανική Ένωση, σε όλο τον κόσμο ώστε να επιβάλουν τις αποφάσεις των Η.Ε. σε αυτές τις περιφέρειες. Εθνικές συγκρούσεις αναπτύσσονται κυρίως σε αδύναμα κράτη με αναποτελεσματικές. ανίσχυρες, τυραννικές και διεφθαρμένες κυβερνήσεις. Με αυτές τις περιφερειακές ή ακόμη και με ιδιωτικές αστυνομικές ή στρατιωτικές εταιρείες, πάντα κάτω από τις εντολές του Σ.Α. των Η.Ε., είναι δυνατό τα Η.Ε. να περιορίσουν την εξωτερική στρατιωτική πολιτική των Μεγάλων δυνάμεων σε βάρος άλλων. Απαιτούνται αυστηρότεροι έλεγχοι γαρ τη μη διάδοση των ΠΟ και αποδοχή από όλα τα μέλη του διεθνούς ποινικού δικαστηρίου. Η σημερινή τεχνολογία βοηθά προς τούτο με τη διάδοση ιδεών και αξιών πέραν των συνόρων. Τον Ιανουάριο 2017, τελειώνει η θητεία του Γ.Γ.των Η.Ε., Ban Kin Moon, και τον διαδέχεται ο πρώην πρωθυπουργός της Πορτογαλίας Gutteres και μέχρι τώρα πρόεδρος της επιτροπής των Η.Ε.(UNHCR) για το μεταναστευτικό.

Απαιτείται μεγαλύτερη διευρυμένη αντιπροσώπευση του Σ.Α. των Η.Ε. Το πλέον σπουδαιότερο ρόλο μέσα στα Η.Ε., στον τομέα ασφάλειας και ειρήνης, παίζει το Σ.Α. των Η.Ε.. Σήμερα τα Η.Ε. έχουν 5 μόνιμα μέλη (Η.Π.Α., Ρωσία, Κίνα, Γαλλία και Βρετα-

Λακαφώσης Δημήτριος

νία) με δικαίωμα αρνησικυρίας (βέτο) και 10 μη μόνιμα (Μη-ΜΜ) με διετή θητεία. Όμως, για πλέον εξισορροπημένη απόφαση του Σ.Α. των Η.Ε. απαιτείται μεγαλύτερη διευρυμένη αντιπροσώπευση από όλες τις περιοχές του κόσμου. Οι επικρατέστερες μέχρι σήμερα δύο επιλογές: › Πρώτη. Να προστεθούν στο ΣΑ έξι νέα ΜΜ χωρίς το δικαίωμα της αρνησικυρίας (βέτο) - 2 από την Αφρική, 2 από την Ασία, 1 από την Αμερική και 1 από την Ευρώπη. Επίσης να προστεθούν άλλα 3 στα υπάρχοντα σήμερα 10 Μη-ΜΜ. Την επιλογή αυτή υποστηρίζουν η Γερμανία, η Ιαπωνία, η Βραζιλία, η Ινδία, η Νότια Αφρική, η Αίγυπτος και η Νιγηρία. › Δεύτερη. Να προστεθούν στο ΣΑ, με 4ετή θητεία και προοπτική για παράταση, 8 νέα ΗμίνΜΜ ως ενδιάμεση βαθμίδα μελών μεταξύ ΜΜ και Μη-ΜΜ, συν 1 ακόμη μέλος. Τα 8 ΗμίνΜΜ να προέρχονται: 2 από την Ευρώπη, 2 από την Ασία, 2 από την Αμερική και 2 από την Αφρική. Ενδιαφέρονται για αυτή την επιλογή η Ιταλία, το Πακιστάν, το Μεξικό και η Αργεντινή, αφού δεν έχουν ελπίδα για την πρώτη επιλογή, λόγω ισχυρών αντιπάλων στην περιοχή τους στην περίπτωση της πρώτης επιλογής, όπως η Ιταλία έχει αντίπαλο τη Γερμανία, το Πακιστάν την Ινδία και το Μεξικό και η Αργεντινή τη Βραζιλία. Πάντως και οι δυο επιλογές έχουν ως κοινό σημείο την αναπόφευκτη διεύρυνση του συνόλου των μελών ώστε να είναι 24 και να διατηρούν το δικαίωμα της αρνησικυρίας μόνο τα σημερινά ΜΜ και να παρουσιάζεται μία πλέον εξισορροπημένη αντιπροσώπευση από όλες τις περιοχές του κόσμου.

Ο αναβαθμισμένος ρόλος των Η.Ε. στο Ασιατικό Τσουνάμι, 2004 Μπορούσαν τα Η.Ε., βέβαια, να είχαν προσφέρει πολύ περισσότερα μέχρι σήμερα, όπως απέδειξαν τελευταία με τον αναβαθμισμένο ρόλο που έπαιξαν στη Νοτιοανατολική Ασία στην αντιμετώπιση των καταστροφών από το φονικό Τσουνάμι (Παραλιακό κύμα σύμφωνα με την ιαπωνική διάλεκτο Τσου = λιμάνι και ναμι = κύμα). Στις 26 Δεκεμβρίου 2004 συνέβητε στην περιοχή του Ινδικού η τέταρτη μεγαλύτερη σεισμική καταστροφή στο κόσμο μέσα στον Το Ασιατικό Τσουνάμι, 26 Δεκεμβρίου 2004 τελευταίο αιώνα (1900-2004) με περίπου 226.000 νεκρούς και η όγδοη μεγαλύτερη καταστροφή στον κόσμο που σε πρώτη αποτίμηση ανέρχεται σε $10 δις. Στις καταστροφές του Τσουνάμι, όμως δόθηκε η ευκαιρία στα Η.Ε. να δείξουν τη σημασία που έχουν και το σπουδαίο ρόλο που παίζουν σε αυτές τις περιπτώσεις τα Η.Ε.. Ενήργησαν άμεσα και αποτελεσματικά, ως υπεύθυνα διεθνώς για αυτή τη βοήθεια. Τα Η.Ε. συντόνισαν

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

και με εμπειρία όλους τους εμπλεκομένους στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στα θύματα του Τσουνάμι, όπως τον Ερυθρό Σταυρό, την Ερυθρά Ημισέληνο, τους κυβερνητικούς και μη οργανισμούς, τα τοπικά όργανα, το ξένο στρατιωτικό προσωπικό, τους ιδιώτες δωρητές και τις δωρήτριες χώρες, τις λοιπές παγκόσμιες ανθρωπιστικές και φιλανθρωπικές οργανώσεις, τους γιατρούς του κόσμου κλπ. Εξάλλου τα Η.Ε., έχουν αποκτήσει την εμπιστοσύνη όλων αφού προσπαθούν και καλύπτουν πραγματικές υφιστάμενες ανάγκες και δεν επηρεάζονται, όσο είναι δυνατό, από πολιτικές επιδιώξεις άλλων. Διαθέτουν σύγχρονο δίκτυο πληροφόρησης - ενημέρωσης, από όπου μπορεί κανείς να παρακολουθήσει που πάνε τα χρήματα που διέθεσε για τη βοήθεια των θυμάτων. Προσπαθούν για την εγκατάσταση συστήματος συναγερμού κατά του Τσουνάμι στο Ινδικό. Δόθηκε, ομοίως, ευκαιρία και μπόρεσαν τα Η.Ε. να εξισορροπήσουν, τις όποιες κακές εντυπώσεις από άλλες περιπτώσεις στο παρελθόν, που δυστυχώς δεν είναι λίγες, μεταξύ των οποίων και η γενοκτονία 800.000 ανθρώπων στη Ρουάντα, όπου τα Η.Ε. δεν έδειξαν τη δέουσα αποφασιστικότητα και δεν επέτυχαν το συντονισμό ακόμη και στο εσωτερικό των Η.Ε.. Επιπλέον, δόθηκε η δυνατότητα στα Η.Ε. να μετριάσουν, εάν δεν εξαλείψουν, το κακόηχο αντίκτυπο των επικριτικών ισχυρισμών για σκάνδαλα, κατάχρησης και κακοδιαχείρισης του προγράμματος των Η.Ε., “πετρέλαιο αντί τροφίμων” στο Ιράκ επί εποχής Saddam που έθεσε σε κίνδυνο την αξιοπιστία των Η.Ε.. Η σημερινή δυναμική των Η.Ε. στην αντιμετώπιση των καταστροφών από το πρόσφατο Τσουνάμι πρέπει να συνεχισθεί και στο μέλλον σε όση έκταση και χρόνο απαιτείται. Η πληγείσα περιοχή δε θα πρέπει να ξεχασθεί όταν σταματήσουν τα φώτα της δημοσιότητας; όπως έγινε δυστυχώς στο παρελθόν σε παρόμοιες έκτακτες και επείγουσες καταστάσεις, όπως στο Ανατολικό Κονγκό, στη Ρουάντα, στην Ερυθραία, στο Σουδάν κλπ. Το έργο των Η.Ε. ήταν πολύ δύσκολο και με ιδιαιτερότητες, αφού στις δύο περιοχές Αchef της Ινδονησίας και Sri- Lanka, όπου εστιάστηκαν οι προσπάθειές τους, έχει συμβεί το σύνολο σχεδόν των καταστροφών, με 160.000 και 40.000 νεκρούς αντίστοιχα, αλλά και επειδή οι χώρες αυτές παρουσιάζουν αστάθεια και ανίσχυρες κυβερνήσεις να δράσουν άμεσα και ενεργά και να απορροφήσουν την παρασχεθεί σα βοήθεια και επιπλέον στην Ινδονησία παρατηρούνται και τρομοκρατικές δραστηριότητες. Στην Ινδονησία, με το μεγαλύτερο μουσουλμανικό πληθυσμό στον κόσμο, ως επί το πλείστων δεν βλέπουν με καλό μάτι τα Η.Ε. επειδή πιστεύουν ότι αυτά υποστήριξαν το ισχυριζόμενο ως νοθευμένο δημοψήφισμα του 1999 που κατέληξε στην ανεξαρτησία του Ανατολικού Τιμόρ. Τώρα υποψιάζονται να μη συμβεί το ίδιο και στην περιοχή Αchef της Ινδονησίας, όπου αντάρτες πολεμούν για την ανεξαρτησία της περιοχής και βρίσκονται σε κατάπαυση πυρός λόγω του Τσουνάμι. Φοβούνται να μην έχουν το διαμελισμό της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Επιπλέον οι Ινδονήσιοι μουσουλμάνοι δέχθηκαν με επιφυλακτικότητα τη βοήθεια των Αμερικανών στρατιωτών, που έφθασαν εκεί, αφού τους θεωρούν ως πολέμιους των μουσουλμάνων με αφορμή τον πόλεμο στο Ιράκ.

Λακαφώσης Δημήτριος

Στη Sri-Lanka τα Η.Ε. έχουν διακριτική ανθρωπιστικής φύσης επικοινωνία με 2000 αντάρτες Tamil Tigers, οι οποίοι από πολλούς θεωρούνται ως τρομοκράτες και μάχονται για την ανεξαρτησία της ανατολικής περιοχής της Sri- Lanka. Διεξάγονται στα Η.Ε. διαπραγματεύσεις για αναβάθμιση της επιτροπής ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε ισχυρό και αποτελεσματικό συμβούλιο για το συμφέρον όλων και κυρίως της Αφρικής. Οι Η.Π.Α. επιμένουν στο αποκλεισμό χωρών που παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως η Κίνα και η Κούβα. Κάθε μετασχηματισμός των Η.Ε. να προσαρμοσθεί στη σημερινή παγκοσμιοποίηση, να κινείται πέραν των στενών εθνικών συμφερόντων προς τις διεθνείς αξίες και αρχές. Να έχει σημαντικότερο ρόλο στην προαγωγή των ελευθερίων, των πολιτικών δικαιωμάτων, του ελεύθερου εμπορίου και στην ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας. Να οργανωθούν ως δημοκρατία εθνών και να αποφευχθούν απειλές. Οι εθνικές εσωτερικές αντιπαλότητες αποτελούν πολωτικό ενώ οι φυσικές καταστροφές συνδετικό παράγοντα. Τώρα, η πρόκληση συνεργασίας σ’ αυτή την έκτακτη κατάσταση βοηθά επιπρόσθετα τα Η.Ε. στην επίτευξη της ομαλότητας και της ειρήνη στην περιοχή. Συνεπώς, παρά τις όμοιες αδυναμίες τους και τις υπονομεύσεις που ενίοτε δέχονται, τα Η.Ε. παραμένουν ο μοναδικός πολυεθνικός θεματοφύλακας της διεθνούς νομιμότητες, της σταθερότητας και της ειρήνης στον κόσμο, το καταφύγιο των αδυνάτων και ο πλέον αρμόδιος και κατάλληλος οργανισμός για το συντονισμό της παροχής αμέσου και αποτελεσματικής ανθρωπιστικής βοήθειας στις έκτακτες και επείγουσες διεθνείς καταστάσεις. Τα Η.Ε. δεν πρέπει να έχουν την τύχη της Κοινωνίας των Εθνών την οποία αντικατέστησαν και επιβάλλεται να υιοθετηθούν οι απαιτούμενες, από τα νέα παγκόσμια δεδομένα ασφάλειας και ειρήνης, μεταρρυθμίσεις.

Διεθνής Κινητοποίηση για τον Καταστροφικό σεισμό, στο Νεπάλ, στις 25 Απριλίου2015 Ανείπωτη η τραγωδία που ξέσπασε στο Νεπάλ από τον καταστροφικό σεισμό των 7.8 ρίχτερ, με πάνω από 7.650 και 15.000 τραυματίες και οι αριθμοί συνεχώς αυξάνονται εφόσον η προσπάθεια για ανεύρεση τυχόν επιζώντων συνεχίζεται. Η ισχύ του σεισμού εκτιμάται να είναι 20 φορές μεγαλύτερη από το πυρηνικό στη Χιροσίμα και ο σεισμός προκλήθηκε μάλλον από μετακίνηση γήινων πλακών της περιοχής. Η δόνηση έγινε αισθητή και στο όρος Έβερεστ, όπου προκάλεσε νέες χιονοστιβάδες, με 18 νεκρούς. Τα Η.Ε. κινητοποιούνται γρήγορα για παροχή βοήθεια στο Νεπάλ από όλο τον κόσμο. Στην πρωτεύουσα Καταντούν και πόλεις –χωριά σε όλο το Νεπάλ, ο κόσμος βρίσκεται στους δρόμους ζητώντας σκηνές για να προστατευτεί. Το κόστος της ανοικοδόμησης του Νεπάλ υπολογίζεται να υπερβεί τα $ 5 δις, ποσό που ανέρχεται στο 20% του ΑΕΠ της χώρας.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

Η Συναίνεση στα Η.Ε. καλύτερη από την προηγούμενη δεκαετία, 2009 Ο πρόεδρος των Η.Π.Α. δηλώνει στη Γενική Συνέλευση (ΓΣ) των Η.Ε..”σε μία εποχή που η μοίρα μας είναι κοινή μην περιμένετε στο εξής από τις Η.Π.Α. να ρυθμίζουν όλα μόνες τους”. Αυτό φανερώνει ότι κάνουν στροφή ίση μονομερή αντιμετώπιση των διεθνών προβλημάτων. Οι Η.Π.Α. επανέρχονται στα Η.Ε. και ζητούν διεθνείς συναινέσεις σε όλα τα μεγάλα ζητήματα, όπως την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών, του περιορισμού της διασποράς των πυρηνικών όπλων (ΠΟ) και του Μεσανατολικού. Παρατηρείται εξέλιξη στη διάθεση για διεθνή συνεργασία. Οι Η.Π.Α. συμμετέχουν ενεργά για πρώτη φορά μετά από χρόνια απαξίωσή τους προς τα Η.Ε.. Ανεβαίνουν στο διεθνές βήμα της Γ.Σ. των Η.Ε. ηγέτες από όλο τον κόσμο ακόμη και “αμφιλεγόμενοι” με επίμαχες κριτικές για τη διεθνή κοινότητα και ηγέτες μικρών φτωχών χωρών με παράπονα για την κατάστασή τους. Ακούστηκαν εγκλήσεις μέσω κινητού τηλεφώνου από τον φθορισθέντα πρόεδρο της Ονδούρας. Ακούστηκαν οι προκλήσεις του Erdogan για παραμονή των εποίκων στην Κύπρο, θέμα που συνιστά έγκλημα πολέμου σύμφωνα με τις διεθνείς συνθήκες. Έγιναν επίσης παροτρύνσεις για να συνεχισθεί η προσέγγιση Αρμενίας-Τουρκίας για να ανοίξουν τα σύνορά τους και να γίνει η συμφιλίωση ή αναγνώριση στο επίμαχο μεταξύ τους θέμα της γενοκτονίας των Αρμενίων.

Κύρια θέματα για διεθνή συναίνεση στα Η.Ε., 2009 › Κλιματικές Αλλαγές: Έγιναν διαπραγματεύσεις για την αντικατάσταση του Κyolo με διεθνή συνθήκη στην επικείμενη σύσκεψη στην Κοπεγχάγη το Δεκέμβριο του 2009. › Θέματα Αφρικής: Συζητήθηκαν θέματα αντιμετώπισης της ελονοσίας που μαστίζει την Αφρική. Έγινε προετοιμασία για τα θέματα που αφορούν τις κλιματικές αλλαγές στην Αφρική και που θα παρουσιασθούν στην Κοπεγχάγη. Μερικά κράτη της Αφρικής ζήτησαν την άρση των επικυρώσεων κατά Μgibe-Zimbabwe και των κατηγοριών για εγκλήματα πολέμου από τον Βashier του Σουδάν. › Μέση Ανατολή: Επιδιώχθηκε συνάντηση Οbema-ΝNetanyahu- Abbas για να επαναληφθούν οι συνομιλίες για την ειρήνη. Ο Οbama ζητά να σταματήσει η επέκταση του ισραηλινού εποικισμού στη Δυτική Όχθη, ενώ ο ΝNetanyahu δηλώνει,” να υπάρξει λιγότερη ανησυχία για τους εποικισμούς και τους Παλαιστίνιους και περισσότερη για το Ιράν”. › Διεθνής ασφάλεια: Επιδιώκεται νέα συνθήκη για ένα κόσμο χωρίς εξοπλισμούς και ΠΟ(ΤΒΤ) και για εγγύηση μη επίθεσης από τους έχοντες κατά των μη εχόντων ΠΟ. Αναγνωρίζεται το δικαίωμα για πυρηνική ενέργεια με παράλληλη, όμως, υποχρέωση συμμόρφωσης στη συνθήκη για τη μη διάδοση των ΠΟ. › Πυρηνικό πρόγραμμα Ιράν: Να σταματήσει το Ιράν τον εμπλουτισμό ουρανίου. Διαφορετικά αντιμετωπίζει πιθανές περαιτέρω κυρώσεις. Να απαγορευθούν επενδύσεις στο ιρανικό πετρέλαιο και φωταέριο ως και οι εξαγωγές πετρελαίου από στο Ιράν. Υπόψη το Ιράν παρότι πετρελαιοπαραγωγός χώρα, ελλείψει διυλιστηρίων, εξαρτάται από τις εισαγωγές καυσίμων

Λακαφώσης Δημήτριος

για το 40% των αναγκών του. Μέχρι τώρα, η Μόσχα και η Κίνα ήταν απρόθυμες για περαιτέρω κυρώσεις αλλά τώρα παρουσιάζονται ευέλικτες. Διαπραγματεύεται για εμπλουτισμό ιρανικού ουρανίου στο εξωτερικό ή για προμήθεια εμπλουτισμένου ουρανίου, που απαιτείται για τη λειτουργία του ιρανικού πυρηνικού αντιδραστήρα, για ειρηνικούς σκοπούς. › Αφγανιστάν: Επιβεβαιώθηκε ότι η ενδυνάμωση της ανταρσίας, η διαφθορά και η νοθεία στις εκλογές του Αυγούστου του 2009-μετά από ακύρωση δευτέρου γύρου εκλέχθηκε Πάλι ο πρώτος εκλεχθείς από το 2004 πρόεδρος Karzai-εμπλέκουν ακόμη την κατάσταση στο Αφγανιστάν. Εάν οι Τalibiη ή Αl Qaeda επικρατήσουν, τότε θα χρησιμοποιήσουν τη χώρα για παραπέρα αποσταθεροποίηση της περιοχής. Ο Αμερικανός διοικητής του ΝΑΤΟ και των άλλων δυνάμεων στο Αφγανιστάν δηλώνει ότι “χωρίς ενισχύσεις διακυβεύεται η αποστολή. Το Κογκρέσο και άλλες χώρες της Δύσης διστάζουν προς το παρόν και αναμένουν νέα αμερικανική στρατηγική για ασφαλές αποτέλεσμα, που προβλέπεται μέχρι τις αρχές του 2010. Ενθαρρυντικές, λοιπόν, είναι οι προοπτικές με την καλύτερη και ενεργητικότερη διάθεση για διεθνείς συναινέσεις από ότι στην προηγούμενη δεκαετία. Οι αρχές και ο ρόλος των Η.Ε. φαίνεται να επανέρχονται στη σωστή πορεία που τους αρμόζει για την αντιμετώπιση των διεθνών προβλημάτων.

Το ΝΑΤΟ σε Ρόλο Παγκοσμιοποιημένης Αποστολής, 2006 Η ατλαντική συμμαχία επαναπροσδιορίζει την αποστολή του ΝΑΤΟ με κεντρικό σημείο την παγκοσμιοποίηση του ρόλου του “ ομοκέντρου κύκλου” αποστολής που πέραν του σκληρού πυρήνα να περιλαμβάνει και τις συνεργάτιδες χώρες: Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία, Ιαπωνία, Νότια Κορέα ως και τις χώρες του Μεσογειακού διαλόγου και τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες και γιατί όχι το Ισραήλ. Για την επέκταση του ΝΑΤΟ συζητείται και η Γεωργία και η Ουκρανία Η δύναμη ταχείας αντίδρασης της συμμαχίας(NRF) δοκιμάζεται για πρώτη φορά στο πράσινο Ακρωτήρι της Δυτικής Αφρικής απέναντι από τη Σενεγάλη. Η NRF αποτελεί το πρότυπο για μελλοντικές νατοϊκές δυνάμεις αλλά και για σχηματισμούς της Ε.Ε.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

Το ΝΑΤΟ συμμετέχει : - Στο Κόσοβο, το ΝΑΤΟ με εντολή των Η.Ε. συγκρότησε τη διεθνή δύναμη KFOR της οποίας ηγήθηκε. Τελείωσε τον πόλεμο στη Βοσνία και άρχισε τον πόλεμο στο Κόσοβο. - Στην Ανατολική Μεσόγειο, ενεργοποιείται η ναυτική επιχείρηση “Operation active endeavour” ως μία από τις αντιδράσεις του ΝΑΤΟ αμέσως μετά την 11 Σεπτεμβρίου2001. Αποστολή : ο έλεγχος των θαλασσίων συγκοινωνιών στην περιοχή από τους τρομοκράτες, ναρκωτικά και άλλες παράνομες δραστηριότητες. Το ΝΑΤΟ αντιπροσωπεύεται από Δανία, Γερμανία, Ελλάδα, Ιταλία, Νορβηγία και Τουρκία. - Στο Αφγανιστάν, με τη συμμετοχή στο πόλεμο του Αφγανιστάν αναλαμβάνει την πλέον επικίνδυνη στην ιστορία του αποστολή. Ηγείται από το 2006 της Διεθνούς Δύναμης Ασφάλειας και Βοήθειας(ISAF). Ελέγχει το σύνολο του Αφγανιστάν και κυρίως την πλέον επικίνδυνη περιοχή του Νοτίου και Δυτικού Αφγανιστάν. - Στο Ιράκ, συνεισφέρει στην εκπαίδευση των δυνάμεων του ιρακινού στρατού και της ασφαλείας και στην Αφρική, συνεργάζεται με την Αφρικανική Ένωση(AU).

Προς Αναθεώρηση η Στρατηγική του ΝΑΤΟ, 2009 Στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Στρασβούργο, στις 3-4 Απριλίου 2009, αποφασίστηκε η αναθεώρηση της μέχρι τώρα στρατηγικής του ΝΑΤΟ. Αμέσως, λοιπόν, προβάλλει το ερώτημα, μέχρι που μπορεί να ορισθούν τα όρια της στρατηγικής επιρροής και ποία κράτη μπορούν να συμπεριληφθούν στη συλλογική άμυνα του ΝΑΤΟ. Ασφαλώς το ΝΑΤΟ δεν μπορεί να γίνει παγκόσμιος χωροφύλακας και διεθνής μηχανισμός υπεύθυνος για την ασφάλεια όλου του κόσμου. Το ΝΑΤΟ των 28 κρατών-μελών (Κ-Μ) σήμερα έχει τα φυσιολογικά του υπερατλαντικά όρια. Εγγυάται τώρα την ασφάλεια της Ευρώπης, αλλά και μπορεί να παρέχει ασφάλεια και εκτός περιοχής και να σταθεροποιεί περιοχές από όπου απειλούνται τα Κ-Μ, πάντα υπό τα Η.Ε.. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι είναι δυνατό να υπάρξει Κ-Μ σε όλο τον κόσμο. Το ΝΑΤΟ, δε, μπορεί να παρέχει τα πλεονεκτήματά του και προς χώρες μη Κ-Μ μέσω συνεργασίας “συμμάχων επιθυμούντων” και σύμπραξης ΡFΡ.

Νέος προσανατολισμός του ΝΑΤΟ, 2009 Το ΝΑΤΟ πρέπει να δημιουργεί νέες συμμαχίες και να έχει σαφείς σχέσεις με τους διεθνείς οργανισμούς των Η.Ε., Ε.Ε., ΟΑΣΕ, Αφρικανικής Ένωσης και ακόμη με τον Αραβικό Σύνδεσμο. Καμία χώρα πλέον δεν μπορεί να επιλύσει μόνη της τα παγκόσμια προβλήματα. Επίσης, να αποκλείονται υποθετικά σενάρια για πολέμους παλαιότερης εποχής με την Κίνα και τη Ρωσία. Αντίθετα, να επιδιώκεται στενότερη συνεργασία του ΝΑΤΟ και ιδιαίτερα με τη Ρωσία. Για το νέο προσανατολισμό δεν απαιτούνται περισσότερος δυνάμεις και εξοπλισμός. Αλλά, καλύτερη αξιοποίηση των μέσων με τη σύγχρονη πολεμική τεχνολογία και με χειριστές νέων αντιλήψεων.

Λακαφώσης Δημήτριος

Οι προς αντιμετώπιση από το ΝΑΤΟ προκλήσεις- ανησυχίες, 2009 › Διεθνής απειλή : Η υπό το ΝΑΤΟ Διεθνής Δύναμη Ασφαλείας και Βοήθειας στο Αφγανιστάν (ΙSAF) διεξάγει διεθνή αντιτρομοκρατικό αγώνα. Εμπλέκεται περισσότερο σε αποστολές επιβολής της ειρήνης και ανοικοδόμησης παρά στον πόλεμο. › Περιφερειακές εντάσεις : Το ΝΑΤΟ μπορεί να επιβάλει ή να διατηρήσει την ειρήνη που απειλείται από διενέξειςσυγκρούσεις μεταξύ μικρών γειτονικών κρατών και κυβερνήσεων με αντάρτες και τρομοκράτες. Να υποστηρίζει ανθρωπιστικές βοήθειες προς τους εκτοπισμένες και να συμμετέχει στην υγειονομική τους υποστήριξη. › Διάδοση πυρηνικών όπλων (ΠΟ) : Με συλλογική συμμετοχή εμπείρων της πολεμικής τεχνολογίας των Κ-Μ του ΝΑΤΟ στην επιχειρούμενη και συνεχώς εντεινόμενη προληπτική διεθνή προσπάθεια, το ΝΑΤΟ μπορεί να συνδράμει πλέον ενεργητικά στη μη διάδοση των ΠΟ και στον καλύτερο έλεγχο διακίνησης πυρηνικού υλικού. › Πειρατεία πλοίων : Το ΝΑΤΟ συμμετέχει στον αγώνα κατά της πειρατείας ανοικτά της Σομαλίας όπου πειρατές μεταφορικών πλοίων θέτουν σε κίνδυνο ζωτικές παγκόσμιες θαλάσσιες συγκοινωνίες. › Διαδικτυακή απειλή στον κυβερνοχώρο (Cyber threat) : Η νατοϊκή στρατιωτική στρατηγική άρχισε να αφυπνίζεται από τις επιθέσεις στο διεθνές διαδίκτυο και μάλιστα μετά από το ταυτόχρονο πρόσφατο “μπλοκάρισμα” 1295 ηλεκτρονικών υπολογιστών, σε ζωτικούς κυβερνητικούς χώρο σε όλο τον κόσμο. Τρομοκράτες Hackers στοχεύουν μέσω του διαδικτύου να παραλύσουν την οικονομική ζωή, να συλλέξουν πληροφορίες και να επιφέρουν σύγχυση και αδράνεια σε σχέδια και επιχειρήσεις, αφού όλα αυτά εξαρτώνται ολοένα και περισσότερο από το διεθνές διαδίκτυο. Πρόσφατα, Hackers παρεμβάλλονται στο διαδίκτυο της Νότιας Κορέας και των εκεί αμερικανικών βάσεων, περιοχή όπου η Βόρεια Κορέα προκαλεί σήμερα ανησυχίες. Έχουμε παρεμβολή με τούς στο πυρηνικό αντιδραστήρα του Ιράν στο Busher το Νοέμβριο 2010. › Ενεργειακή ασφάλεια : Το ΝΑΤΟ μπορεί να εξασφαλίσει απρόσκοπτες προσβάσεις σε πηγές ενεργείας και τους αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

› Κοινωνικοπολιτικές εκρήξεις : Δεν αποκλείονται και ανησυχίες από διάφορες κοινωνικοπολιτικές εκρήξεις σε βαθειά οικονομική κρίση και ανεπιθύμητες προκλητικές απώλειες αθώων πολιτών από χειρουργικά αεροπορικά κτυπήματα, όπως αυτά στο Αφγανιστάν και Παλαιστίνη. Επίσης, ο στρατός, μεταξύ εξεγερθέντων κοινωνικών ομάδων, παρέχει με ουδετερότητα ευκαιρία διαλόγου για έξοδο από την κρίση. › Διακίνηση ναρκωτικών : Οι νατοϊκές δυνάμεις στο Αφγανιστάν υποβοηθούν στην καταπολέμηση των ναρκωτικών με επιχειρήσεις που απαγορεύουν τους Τaliban να εξασφαλίζουν σε λαθρεμπόρους ελεύθερους διαδρόμους, διακίνησης οπίου, από τους οποίους λαθρεμπόρους οι Τaliban ζητούν χρήματα για όπλα κατά της αφγανικής κυβέρνησης και των ξένων στρατευμάτων. Το ΝΑΤΟ δεν εμπλέκεται στο ξερίζωμα του οπίου, όταν μάλιστα δεν υπάρχει σχέση με τους Τaliban. Άλλοι είναι υπεύθυνοι για εναλλακτικές καλλιέργειες των φτωχών Αφγανών αγροτών. Συμπερασματικά, το ΝΑΤΟ επιχειρεί να γίνει λιγότερο αντιδραστικό και περισσότερο προληπτικό, λιγότερο δύσκαμπτο και περισσότερο εύκαμπτο ως και λιγότερο στατικό και περισσότερο εκστρατευτικό. Σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει δύο αποστολές : “αμυντικό ρόλο” για την ασφάλεια της Ευρώπης και “επιθετικό ρόλο” για την εκτός περιοχή του. Ποιός όμως ρόλος είναι επικρατέστερος; Τούτο εξαρτάται. Η απάντηση πάντως είναι δύσκολη προς το παρόν.

Οι Αποφάσεις του ΝΑΤΟ στη Λιβαβόνα, 19-20 Νοεμβρίου 2010 Στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ, οριστικοποιήθηκαν σημαντικά θέματα που εκκρεμούσαν επί σχεδόν δεκαετία: 1.Αφγανιστάν. Επισημοποιήθηκε με υπογραφή ΝΑΤΟ και Κarzai η ήδη δρομολογηθείσα έναρξη μεταβίβασης της εξουσίας και η έναρξη απόσυρσης των νατοϊκών δυνάμεων από το 2011 και η ολοκλήρωση τους στο τέλος του 2014, οπότε τερματίζονται και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις. 2. Σχέσεις ΝΑΤΟ-Ρωσίας Οριστικοποιείται και τερματίζεται η επί 60 χρόνια και πλέον εχθρότητα και αναγνωρίζεται η Ρωσία ως εταίρος του ΝΑΤΟ, με κοινές επιδιώξεις. Η Ρωσία συμμετέχει για πρώτη φορά μετά τον πόλεμο στη Γεωργία 2008 σε Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ. Η Ρωσία συνεργάζεται με το ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν και με την παρουσία του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν, αισθάνεται ασφάλεια συνόρων σε περιοχή με συνεχή αστάθεια και ανησυχίες. Ενισχύει την παρεχομένη διευκόλυνση διοικητικής μέριμνας μέσω ρωσικού εδάφους προς τις νατοϊκές δυνάμεις στο Αφγανιστάν. Παρέχει εκπαίδευση στις αφγανικές δυνάμεις ως και μεταφορικά ελικόπτερα στην αφγανική κυβέρνηση με εκπαίδευση και των πιλότων. Όλα αυτά χωρίς μάχιμο στρατό. 3. Η αντιπυραυλική (Α/Π) Αμερικανική Ασπίδα στην Ανατολική Ευρώπη.

Λακαφώσης Δημήτριος

Η Ρωσία συνεργάζεται στο θέμα ανάπτυξης της Α/Π αμερικανικής ασπίδας στην Ανατολική Ευρώπη για την προστασία των χωρών της Ευρώπης και των Η.Π.Α. από πυραυλική απειλή με συμβατικές ή πυρηνικές κεφαλές προφανώς από Ιράν και Βόρεια Κορέα. Συμμετέχει στη μελέτη με πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες όχι όμως σε κοινό σύστημα. Η Ρωσία βέβαια τηρεί ακόμη επιφυλάξεις μέχρι να διαπιστώσει ότι η Α/Π ασπίδα δεν αποτελεί απειλή για τους ρωσικούς βαλλιστικούς πυραύλους, όπως πιστεύεται μέχρι τώρα. 4. Νέα νατοϊκή στρατηγική, νέα δομή και μεγαλύτερες περικοπές, Ιανουάριος 2011 Επισημοποιείται η επέκταση της αποστολής του ΝΑΤΟ και με εκτός περιοχής παγκόσμιες επιχειρήσεις, όπως σήμερα στο Αφγανιστάν. Γίνεται, όμως, στροφή προς περισσότερο πολιτική παρά στρατιωτική στόχευση. Η αποστολή του ΝΑΤΟ επικεντρώνεται: στην άμυνα κατά της πυραυλικής και πυρηνικής απειλής, στη διαδικτυακή απειλή στον κυβερνοχώρο, στην ασφάλεια των ηλεκτρονικών υπολογιστών, κατά της πειρατείας, των κλιματικών αλλαγών, της παράνομης μετανάστευσης και των εξτρεμιστών.Υιοθετείται εκσυγχρονισμός στη δομή του ΝΑΤΟ, με μεγάλες περικοπές στρατηγείων από 11 σε 6 και υπηρεσιών, όπως στις επικοινωνίες, από 14 σε 3 και ανάλογη περικοπή του προσωπικού.

Σημαντική η Διάσκεψη του ΝΑΤΟ στην Πολωνία, με ευρύτερες Προκλήσεις για Αντιμετώπιση,7-8 Ιουλίου 2016

κό με τη Ρωσία μετά μάλιστα τον πόλεμο στη Γεωργία 2008.

Στις 7-8 Ιουλίου 2016, διεξάγεται στην Πολωνία η πιο σημαντικότερη μέχρι τώρα διάσκεψη του ΝΑΤΟ μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Είχε προηγηθεί και η διάσκεψη του ΝΑΤΟ στο Wales της Βρετανίας, 5Σεπτεμβρίου 2014, όπου συζητήθηκε για πρώτη φορά και η ανησυχία της ανατολικής Ευρώπης από την κρίση στην Ουκρανία, με το ερώτημα για προσωρινή ή μόνιμη κρίση. Νωρίτερα, το Νοέμβριο 2009, στη διάσκεψη της Λισαβόνας το κλίμα υπήρξε συμβιβαστι-

Όμως, στη διάσκεψη του ΝΑΤΟ στην Πολωνία, οι προκλήσεις που είχε να αντιμετωπίσει το ΝΑΤΟ είναι ευρύτερες και με μεγαλύτερο μέτωπο ανησυχιών στα σύνορα του ΝΑΤΟ. Συζητήθηκαν θέματα: Ρωσία, Αφγανιστάν, Ιράκ-Συρία- Λιβύη, IS και Μεταναστευτικό- Προσφυγικό πρόβλημα της Ευρώπης.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

Στα ανατολικά σύνορα του ΝΑΤΟ, η κατάσταση έχει χειροτερεύσει. Από Baren Sea μέχρι τη Βαλτική προς Βορά, μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα προς Ανατολάς και μέχρι τη Μέση Ανατολή και ευρύτερα προς Νότο, είναι πλέον ασταθής η κατάσταση. Η Ρωσία έχει προσαρτήσει την Κριμαία- η πρώτη προσάρτηση ευρωπαϊκής περιοχής μετά τον παγκόσμιο πόλεμο-και υποστηρίζει αυτονομιστικές κινήσεις ρωσόφιλου στοιχείου στο Donesk- Luhansk στην Νοτιοανατολική Ουκρανία. Η Ρωσία διεξάγει ασκήσεις κοντά στα χερσαία και θαλάσσια σύνορα με το ΝΑΤΟ. Για πρώτη φορά επεμβαίνει μακριά του ρωσικού εδάφους στη Συρία για να υποστηρίζει τον Assad. Ενισχύει ναυτικές δυνάμεις στη Μαύρη Θάλασσα και τις προωθεί προς την Ανατολική Μεσόγειο. Το IS ενεργεί εξτρεμιστικές επιθέσεις στο Ιράκ- Συρία και σε χώρες του ΝΑΤΟ στη Δύση. Στη Λιβύη, με εσωτερικές αναταραχές, παρουσιάζονται εξτρεμιστικά στοιχεία από την SalehSubSaharan περιοχή και από τη Μέση Ανατολή και με προκλήσεις σε χώρες του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη. Το ΝΑΤΟ αποφασίζει για ενισχυμένη στρατιωτική παρουσία στην Εσθονία. Λιθουανία, Λετονία και Πολωνία και ενισχύει τη συνεργασία με τη Φιλανδία και Σουηδία. Προωθεί στην Ανατολική Ευρώπη εναλλασσόμενα 4Τάγματα και ενδυναμώνει τα εκεί Νατοϊκά Στρατηγεία. Υποστηρίζει τη συνέχιση της υποστήριξης των στρατιωτικών και ασφαλείας δυνάμεων του Αφγανιστάν και παραμένουν εκεί μερικές χιλιάδες αμερικανικές δυνάμεις με υποβοηθητικό ρόλο και πέραν του 2017. Το ΝΑΤΟ παρέχει AWACS αεροσκάφη επιτήρησης στα συμμαχικά αεροπορικά κτυπήματα για πληροφορίες προσβολής στόχων του IS στο Ιράκ-Συρία. Υποστηρίζει την απόφαση του Σ.Α. των Η.Ε. για μεταβατική κυβέρνηση ενότητας, Σύνταγμα και νόμιμες εκλογές στη Συρία, υπό την επιτήρηση των Η.Ε. Το ΝΑΤΟ υποστηρίζει την κυβέρνηση ενότητας στη Λιβύη, υπό τον ηγέτη του προεδρικού συμβουλίου της Λιβύης με διεθνή αποδοχή, για να συνενώσει τις αντιμαχόμενες πολιτικές και στρατιωτικές δυνάμεις. Το ΝΑΤΟ, για πρώτη φορά, συμμετέχει σε αντιμετώπιση μεταναστευτικού- προσφυγικού προβλήματος που έχει δημιουργήσει στην Ευρώπη η κρίση στη Μέση Ανατολή. Πρόσφατα, έχει αναπτύξει νατοϊκές ναυτικές δυνάμεις στο Αιγαίο για πρόληψη –ανάσχεση εισροής μεταναστών προς την Ευρώπη, μέσω Αιγαίου.

Με την Πρωτοβουλία του ΝΑΤΟ 1994 για PFP(Partnership for Peace) στην Ευρώπη, η Ελλάδα από τους πρώτους διεξάγει άσκηση PFP Το ΝΑΤΟ ανέλαβε από το 1994 πρωτοβουλία για PFP ‘’Σύμπραξη για την Ειρήνη’’. στο πλαίσιο της οποίας και χώρες εκτός ΝΑΤΟ μπορεί να συνεργάζονται με χώρες του ΝΑΤΟ για την προαγωγή της ειρήνης με συνεργασία μεταξύ των συμβαλλόντων στη Σύμπραξη. Μια τέτοια συνεργασία, σχεδόν από τους πρώτους, φιλοξένησε η Ελλάδα το 1997 με τη διεξαγωγή της άσκησης ‘’ PFP ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ 97’’ στην Ορεοβίτσα Πολυκάστρου –Κιλκίς. υπό τη ΙΙ Μ/Κ ΜΠ στην Έδεσσα, της οποίας την Διοίκηση ασκούσε τότε ο γράφων. Συμμετείχαν δύο μέλη του ΝΑΤΟ, η Ολλανδία και η Ελλάδα και τρεις τότε της Σύμπραξης Αλβανία, Βουλγαρία και Αρμενία ως και παρατηρητές από Ιταλία, Ρουμανία, Πολωνία, Τουρ-

Λακαφώσης Δημήτριος

κία και FYROM. Επίσης, την άσκηση παρακολούθησαν και στρατιωτικοί ακόλουθοι διαφόρων χωρών.

Επιδίωξη της Κύπρου για Σύμπραξη στη PFP και τα Ερωτήματα Τα Μέλη PFP είναι 22:Αυστρία, Αζερμπαϊντζάν, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Λευκορωσία, Φιλανδία, Γεωργία, Ιρλανδία, Καζακστάν, Κιργιστάν, Μάλτα, Μολδαβία, Μαυροβούνιο, Ρωσία, Σερβία, Σουιδία, Ελβετία, Ταζικιστάν, FYROM. Τουρμανιστάν, Ουκρανία και Ουζμπεκιστάν. Προβλέπεται συνδρομή του ΝΑΤΟ προς την ΕΕ, με εξαίρεση τις χώρες της ΕΕ που δεν είναι μέλη του ΝΑΤΟ ή της PfP, όπως η Κύπρος λόγω άρνησης της Τουρκίας. Οι χώρες της ΕΕ που δεν είναι μέλη ΝΑΤΟ ή PfP, δεν μπορεί να συμμετέχουν σε στρατιωτικές δραστηριότητες του ΝΑΤΟ ή PfP και να χρησιμοποιούν μέσα ή υποδομή του ΝΑΤΟ, ούτε σε PfP προγράμματα και δεν είναι αποδέκτες διαβαθμισμένων πληροφοριών του ΝΑΤΟ με ότι αυτό σημαίνει για την Κύπρο. Επιδιώκει η Κύπρος τη σύμπραξη στην PFP ή στο ίδιο το ΝΑΤΟ, με εμπόδιο την Τουρκία. Γίνονται βολιδοσκοπήσεις προς τις Η.Π.Α. και το ΝΑΤΟ για τις προθέσεις τους να πείσουν την Τουρκία. Όμως, αυτό είναι ουτοπία. Η Άγκυρα και οι τουρκοκύπριοι δεν παραχωρούν το δικαίωμα της εγγυήτριας χώρας. Δεν εμπιστεύονται τα εθνικά τους συμφέροντα στο ΝΑΤΟ ή άλλο οργανισμό. αλλά μόνο στις δικές του στρατιωτικές ικανότητες. Οι δεν Ελληνοκύπριοι δεν βλέπουν το ΝΑΤΟ, στην απειλή από τη Τουρκία, να αναλάβει ρόλο ενάντια σε μια σημαντική χώρα της Συμμαχίας, όπως εκλαμβάνεται η Τουρκία από το NATO.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

Λακαφώσης Δημήτριος

Κεφάλαιο Η΄ Οι προοπτικές της Ευρώπης -Απορρίπτεται με δημοψήφισμα από τη Γαλλία και την Ολλανδία, δύο ιδρυτικά μέλη, το προσχέδιο του ευρωπαϊκού Συντάγματος, 2005. -Με δεύτερο δημοψήφισμα από την Ιρλανδία εγκρίνεται η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη, 2009. -Η Ε.Ε. στους ρυθμούς της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης από 1 Δεκεμβρίου 2009 αντί Ευρωπαϊκού Συντάγματος. -Η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης και η ανάγκη αλλαγής προμηθευτών και αγωγών προμήθειας. -Η Ευρωπαϊκή μεταναστευτική- προσφυγική κρίση και η σχετική συμφωνία Schegen και του Δουβλίνου. -Εξασθενεί η δυναμική της διεύρυνσης της Ε.Ε. στο τέλος της δεκαετίας του 2000, λόγω κυρίως της από το 2008 οικονομικής κρίσης. -Τα μηνύματα των εκλογών των ευρωπαϊκών χωρών, με το Brexit να κλονίζει τη συνοχή της Ευρώπης.

Το Όραμα για Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, που ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε, 2003 Διαχρονικά, έχουν συνταχθεί Συντάγματα μετά από μία σοβαρά κρίση οσάκις προέκυπτε ανάγκη εναλλαγής μίας κοινωνίας και προσαρμογής προς τα νέα δεδομένα και την επικρατούσα πραγματικότητα. Η σημερινή προοπτική για Ευρωπαϊκό Σύνταγμα είναι περισσότερο τεχνοκρατική. Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα αναφέρεται περισσότερο σε διαρθρωτικά θέματα της Ε.Ε., Η Ε.Ε. στη Θεσσαλονίκη για το Ευρωσύνταγμα, 2003 παρά σε όσα έπρεπε για τους ανθρώπους της Ευρώπης. Πρέπει, επομένως, να ερωτηθούν τι θέλουν, ώστε να μην προκύψει μία κοινότητα καθαρών συμφερόντων και μικρών και μεγάλων κρατών. Προς τούτο, απαιτεί-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

ται το αίσθημα του “ανήκουμε” σ' αυτή και κυρίως μεταξύ των νέων της Ευρώπης που όμως τώρα δεν έχουν εξουσία. Από την άλλη πλευρά και το δημοψήφισμα από το λαό δίδει την ευκαιρία να αισθανθεί ότι και αυτός πράγματι συμμετέχει στη διαδικασία της σύνταξης του Συντάγματος. Μετά από 16 μήνες εργασίας, η Ευρωπαϊκή Συνέλευση στις Βρυξέλλες συνέταξε το προσχέδιο του Συντάγματος που συμφωνήθηκε κατά βάση στη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. στη Θεσσαλονίκη 2003. Θέματα του Συντάγματος που απαιτούν ακόμη σύνθεση προτάσεων των κρατών είναι : η ευρωπαϊκή επιτροπή των δύο ταχυτήτων που δεν κατοχυρώνει την ισότητα των μελών, η εναλλασσόμενη προεδρία του συμβουλίου που εξυπηρετεί περισσότερο τους μεγάλους, η καταγραφή των μειονοτικών δικαιωμάτων, η διατήρηση της ισορροπίας των ψήφων της Νίκαιας, η αναφορά στο χριστιανισμό, η ομοφωνία ή/και η πλειοψηφία, η απόδοση νομικής οντότητας της Ε.Ε., ο καθορισμός ρόλου και εξουσίας του προέδρου, η αποδυνάμωση του προέδρου της ευρωπαϊκής επιτροπής, η πρόβλεψη εναλλαγής της προεδρίας των συμβουλίων των υπουργών, η πρόβλεψη απόφασης του κοινοβουλίου και η πρόβλεψη αρνησικυρίας σε θέματα “ευρώ” από μη μέλη.

Πρέπει οι Βρυξέλλες να έχουν περισσότερη εξουσία ; Αφού πολλά βασικά θέματα εμπίπτουν στις αρμοδιότητες της Ε.Ε., μήπως αποδυναμώνεται η δύναμη των εθνικών κοινοβουλίων; Μπορούν να περάσουν νόμους σχετικά με την οικονομία ή το περιβάλλον εάν αυτοί δεν είναι σύμφωνοι με τις κατευθυντήριες οδηγίες των Βρυξελλών; Οι νόμοι της Ε.Ε. προτείνονται από την ευρωπαϊκή επιτροπή και εγκρίνονται από τη δημοκρατικά εκλεγμένη ευρωπαϊκή βουλή και τους αντιπροσώπους των εθνικών κυβερνήσεων. Η αντίληψη για την εθνική κυριαρχία διαφέρει μεταξύ των μελών της Ε.Ε.. Ακόμη και μέσα στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. υπάρχουν παραδοσιακές αρνητικές τάσεις στην εθνική τους κυριαρχία, όπως στη Φλαμανδικά του Βελγίου, στη Σκωτία της Βρετανίας, στην Κορσική της Γαλλίας, στην περιοχή των Βάσκων στην Ισπανία. Αυτές οι χώρες δεν φαίνονται μέχρι ποιου είναι διατεθειμένες να υποχωρήσουν σε θέματα εθνικής κυριαρχίας. Από τότε, όμως, που ισχύει η κοινή αγορά, το ενιαίο νόμισμα ευρώ και στις πλείστες περιπτώσεις η κατάργηση του ελέγχου των συνόρων, η έννοια της κυριαρχίας έχει κάπως χαλαρώσει και δεν αποτελεί αυστηρό κανόνα της πολιτικής. Η Γερμανία, που προφανώς τη βαρύνει το παρελθόν προς τους γείτονές της, δεν βλέπει μεγάλο πρόβλημα να παραχωρήσει περισσότερη εξουσία στις Βρυξέλλες. Η αλήθεια είναι ότι η Ε.Ε. θα έχει αυτή την εξουσία που τα μέλη της θα της παραχωρήσουν. Η Γαλλία θέλει την Ε.Ε. ισχυρή γιατί επιδιώκει μέσω αυτής να ενασκήσει την παγκόσμια πολιτική της ως κυρία πολιτική δύναμη της Ε.Ε., πράγμα που τη φέρνει σε αντίθεση προς τη Βρετανία. Η Βρετανία φαίνεται ότι είναι διατεθειμένη να συνεχίσει τον αγώνα της εναντίον της ομοσπονδιακής ιδέας, που πιστεύει ότι καταστρατηγεί τα δικαιώματα των “κυρίαρχων κρατών”

100

Λακαφώσης Δημήτριος

και ενισχύει τη δύναμη των Βρυξελλών σε βάρος των εθνικών πρωτευουσών. Οι Βρυξέλλες διαπραγματεύονται στο διεθνές εμπόριο τα αγροτικά θέματα εκ μέρους όλων των μελών της Ε.Ε.. Διαμόρφωσε την αγροτική πολιτική περικόπτοντας τις επιδοτήσεις και διατήρησε τον αγροτικό προϋπολογισμό της Ε.Ε. €43δις του οποίου το μεγαλύτερο όφελος έχει η Γαλλία. Η αγροτική πολιτική προϋπήρχε από πολλά έτη και η Γαλλία και Γερμανία μπλόκαραν τυχόν μεταρρυθμίσεις διατηρώντας τα κεκτημένα δικαιώματά τους. Η Γαλλία επέτυχε παραχωρήσεις από την Ε.Ε. στη διαμόρφωση της νέας αγροτικής πολιτικής. Οι Βρετανοί αφήνουν ανοικτή την πόρτα στο “Ευρώ”. Όταν ξεκαθαριστούν τα αμοιβαία συμφέροντά τους θα αποφασίσουν έστω και αργά όπως συνηθίζουν να κάνουν. Το νέο Σύνταγμα προσπαθεί να επιλύσει το πρόβλημα. Προτείνει την πλειοψηφία με το 1/2 των κρατών- μελών, που θα αντιπροσωπεύει το 60% του πληθυσμού της Ε.Ε.. Επιπλέον, παραμένει η επιμονή σε εθνικές αρνησικυρίες, όπως στη νομοθεσία για την κοινωνική ασφάλεια και προστασία των πολιτών, στην εξωτερική πολιτική και στην ψηφοφορία. Θεωρείται εθνικό πλεονέκτημα για τη Βρετανία και την Ιρλανδία ο σχετικά χαμηλός φόρος. Για να μπορέσει να λειτουργήσει η Ε.Ε. πρέπει να έχει ισχυρό κοινοβούλιο και να γίνουν συνθετικά “μπαλώματα” διαδικασιών, πράγμα που είναι πολύ δύσκολο και πολλές φορές δυσάρεστο στην υλοποίησή του. Εάν ο πληθυσμός ερωτηθεί εάν θέλει οι αποφάσεις να λαμβάνονται ομόφωνα (που σημαίνει παράλυση) ή κατά πλειοψηφία, φαίνεται ότι επιθυμεί το δεύτερο. Στη δημοκρατία αποτελεί αρνητικό στοιχείο κατά βάση το δικαίωμα της αρνησικυρίας. Αποδέχεται, όμως, τη διαφωνία και επιβάλλει την πλειοψηφία. Πρέπει να καταργηθεί η αρνησικυρία, σταδιακά και πλήρως, εκτός για θέματα όπως η αποδοχή νέων μελών. Όσο πιο ισχυρή γίνει η Ε.Ε., τόσο πιο ισχυρή θα είναι στους πολίτες της. Όσο πιο ανίσχυρη, τόσο πιο ανεπιθύμητη γίνεται. Για την επίλυση ουσιαστικών θεμάτων της Ε.Ε., είναι αναγκαίο το αίσθημα ότι “είμαστε πολίτες της Ευρώπης”.

Πρέπει να γίνει η Ε.Ε. ένα υπερκράτος, 2003; Η Ευρώπη είναι μία ένωση κρατών και ανθρώπων. Ποτέ δε θα έχουμε ένα απλό ευρωπαϊκό κράτος. Μόνο η γλώσσα αποτελεί εμπόδιο. Μερικοί υποστηρικτές της ομοσπονδίας επιθυμούν να δουν την Ε.Ε. να εξελίσσεται σε Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης. Να δημιουργηθεί ένας σκελετός για ομοσπονδιακή Ευρώπη. Δεν πρέπει όμως να ενισχυθεί υπερβολικά το ομοσπονδιακό σύστημα, που να έρχεται σε αντίθεση προς την ίδια την ιστορία εκάστου κράτους-μέλους και τα ίδια χαρακτηριστικά που δεν είναι δυνατό να αλλάζουν όπως εδαφική κυριαρχία και θρησκεία. Το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα ενοποιεί και παγιώνει την Ε .Ε. ως ενιαία ενότητα. Οι υποστηρικτές της ομοσπονδίας ισχυρίζονται ότι η παραχώρηση πραγματικής εξουσίας στις Βρυξέλλες με τη δυνατότητα για κοινούς νόμους για όλους παρέχει βεβαιότητα στο εσωτερικό και επιρροή στο εξωτερικό. Η Ε.Ε. είναι ο “αποδιοπομπαίος τράγος” για τις εθνικές κυβερνήσεις για θέματα που δεν πάνε καλά, αλλά ο

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

101

υπεύθυνος για ενέργεια και συντονισμό για κοινά θέματα υγείας, περιβάλλοντος κλπ. Εκείνοι που υποστηρίζουν περισσότερο την εθνική κυριαρχία δεν βλέπουν με καλό μάτι την παραχώρηση εξουσίας στις Βρυξέλλες σε ανθρώπους που ομιλούν άλλη γλώσσα και με διαφορετικά ενδιαφέροντα. Με το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα εκτιμάται ότι η πρόβλεψη-σύνθεση της ευρωπαϊκής επιτροπής των δύο ταχυτήτων, χωρίς επιτρόπους μερικά κράτη, δεν εξασφαλίζει την ισοτιμία των κρατών και η εναλλασσόμενη προεδρία του κοινοβουλίου μάλλον ενισχύει τους μεγάλους. Ενώ η εκ περιτροπής όπως μέχρι σήμερα προεδρία, απέδειξε ότι και οι μικροί είναι ικανοί για την προεδρία. Στην πραγματικότητα οι ευρωπαϊκές χώρες δεν μπορεί να συνεργάζονται με σχέση μικρού και μεγάλου και να είναι απομονωμένες μεταξύ τους. Είναι φυσικό, όμως, να επηρεάζονται από τους γείτονές τους και από το κατά πόσον αυτοί είναι παραδοσιακά επιρρεπείς ή μη προς τα ειρηνικά μέσα. Για άλλους, η λύση βρίσκεται στο μέσον. Ούτε απομονωτισμός είναι καλός ούτε και η ολοκληρωτική συγκεντρωτική εξουσία των Βρυξελλών. Γι' αυτό η Ε.Ε. πρέπει να γίνει ένα κράμα εθνικού και ομοσπονδιακού συγκερασμού. Το προσχέδιο του Συντάγματος αφήνει ανοικτή τη δυνατότητα για πόσο πλούσιο το κράμα θα είναι. Δεν αποκλείεται ακόμη να δούμε και την επιβολή κοινής φορολογίας, θέμα που δύσκολα κερδίζει το λαό, που τελικά δεν αποκλείεται εάν γνωρίζει ο λαός που και γιατί προορίζονται τα χρήματά του. Πάντως, το σημαντικό είναι ότι το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα αρχίζει, με αναφορά στη βούληση των πολιτών για την ίδρυση της Ε.Ε. με το υπό κατάρτιση Σύνταγμα.

Το Αδιέξοδο στο Ευρωσύνταγμα (ΕΣ) Τα αίτια της αποτυχίας κατάρτισης του ΕΣ

Τα αίτια της αποτυχίας της διακυβερνητικής, Βρυξέλλες 2003, δεν είναι μόνο το ότι κανένας δεν ήθελε μία συμφωνία με επιβεβλημένους συμβιβασμούς. Υπάρχει και ο πραγματικός λόγος: οι δυσχέρειες ολοκλήρωσης μίας αναπτυσσόμενης και διευρυμένης Ε.Ε. διαφορετικών πολιτισμών, περιβάλλοντος και στρατηγικών προσανατολισμών που όλα μαζί παράγουν πολιτικό λόγο ξεχωριστό για κάθε κράτος-μέλος. Η αποτυχία της διακυβερνητικής των Βρυξελλών, έθεσε το ερώτημα εάν απαιτείται νέο ΕΣ. Όμως, η Ε.Ε. των πολλών μελών στο μέλλον, δεν μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά χωρίς ένα ισχυρό και ισορροπημένο Σύνταγμα, για ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική έκφραση. Μήπως ο χρόνος για την κατάρτιση ενός τέτοιου Συντάγματος δεν επαρκούσε και η ευρωπαϊκή συνέλευση έθεσε εσπευσμένα αυστηρούς κανόνες στους οποίους τα κράτη-μέλη κλήθηκαν να συμφωνήσουν για να επιτευχθεί ένας όποιος συμβιβασμός, χάριν και μόνο της συμφωνίας και προέκυπτε ένα ανώριμο ΕΣ. Εσπευσμένες αποφάσεις ταλαιπωρούν την Ευρώπη. Αναβολή για λήψη αποφάσεων για την κατάρτιση του νέου Συντάγματος φαίνεται να έχει προοπτική. Οι διαδικασίες, όμως, θα είναι κουραστικές αλλά η ένωση πρέπει να προχωρήσει για το καλό όλης της Ευρώπης.

Λακαφώσης Δημήτριος

102

Ίσως, οι συνθήκες να ωριμάσουν και μία μελλοντική ισχυρότερη πολιτική βούληση ή και μία ακόμη κρίση να συντελέσει στην κατάρτιση Συντάγματος, αξίου του ονόματος της Ευρώπης. Η Ευρώπη είναι γηραιά, αλλά η Ε.Ε. πολύ νέα. Πρέπει να δοθεί χρόνος για ένα ώριμο ΕΣ, ώστε να βρει τον πραγματικό της ρόλο και την απαιτουμένη πολιτική ισχύ και οντότητα.

«Όχι» στο Δημοψήφισμα στη Γαλλία και την Ολλανδία, δύο ιδρυτικά μέλη της Ε.Ε, για το Προσχέδιο του Ευρωσυντάγματος, 2005 Το καλοκαίρι του 2005, τo σε στασιμότητα προτεινόμενο σχέδιο του Ευρωσυντάγματος, απορρίπτεται σε δημοψήφισμα από τη Γαλλία και την Ολλανδία.

Τέλος στο όραμα για Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, 2007 Αντί Ευρωσυντάγματος, Μεταρρυθμιστική Συνθήκη

Στην άτυπη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. στη Λισσαβόνα στις 19 Οκτωβρίου 2007, επιτεύχθηκε μία Μεταρρυθμιστική Συνθήκη που Αντί Ευρωσυντάγματος, Μεταρρυθμιστική Συνθήκη, αντικατέστησε το σε στασιμότητα προτεινόαρχές 2009 μενο σχέδιο του Ευρωσυντάγματος, το οποίο από το καλοκαίρι του 2005 είχε απορριφθεί σε δημοψήφισμα από τη Γαλλία και την Ολλανδία, δύο ιδρυτικά μέλη της Ε.Ε. Η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη υπογράφεται στην επίσημη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. στη Λισαβόνα στις 13Δεκεμβρίου2007 ως συνθήκη της Λισαβόνας. Πρόκειται να επικυρωθεί εντός του 2008 και να ισχύσει από το 2009. Δεν έχει συνταγή Συντάγματος. Παραλείπει αναφορά σε ευρωπαϊκό ύμνο και σημαία. Ενώ διατηρεί τις βασικές τροποποιήσεις, που περιλάμβανε το σχέδιο του Ευρωσυντάγματος. Η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη αποσκοπεί στην επιτάχυνση των διαδικασιών λήψης αποφάσεων στη διευρυμένη Ε.Ε. των 27 κρατών. Προβλέπει μόνιμο πρόεδρο της Ε.Ε., υπεύθυνο της εξωτερικής πολιτικής με ενισχυμένες εξουσίες και καταργεί το βέτο σε δεκάδες θέματα. Ειδικότερα προβλέπεται: - Μόνιμος πρόεδρος της Ε.Ε. μακράς θητείας 2,5 χρόνων και μπορεί να ανανεωθεί. - Ύπατος εκπρόσωπος εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας. - Κατάργηση του βέτο για θέματα δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων. - Μείωση του αριθμού των επιτρόπων, εναλλασσόμενων εκ περιτροπής μεταξύ των κρατώνμελών της Ε.Ε. από το 2014.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

103

- Υιοθέτηση συστήματος ψηφοφορίας με 15 από τα 27 κράτη και που να έχουν παράλληλα το 65% του πληθυσμού της Ε.Ε.. - Στην τελική διαπραγμάτευση για τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη στη Λισσαβόνα ικανοποιήθηκαν σχεδόν όλες οι απαιτήσεις των κρατών της Ε.Ε.. Βρετανία εξασφάλισε απόλυτα τα εθνικά της συμφέροντα. Δεν παραβιάστηκαν οι κόκκινες γραμμές στις επιδιώξεις της Βρετανίας. - Η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη τροποποιεί και δεν αντικαθιστά τις μέχρι τώρα συνθήκες της Ε.Ε.. Πράγμα που επιδιώχθηκε από την Ε.Ε. για να αποκλείσουν το δημοψήφισμα και κυρίως από τη Βρετανία. Εκτός της Ιρλανδίας της οποίας το Σύνταγμα επιβάλλει δημοψήφισμα. Η Ε.Ε. απαλλαγμένη τώρα από τη στασιμότητα του προτεινομένου σχεδίου του Ευρωσυντάγματος και με το ορίζοντα της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης έχει να προχωρήσει και σε άλλες προτεραιότητες μεταξύ των οποίων στην παγκοσμιοποίηση, στην καθημερινότητα του ευρωπαίου πολίτη και στις παγκόσμιες προκλήσεις των κλιματολογικών αλλαγών.

Μετά την αποτυχία του Ε.Σ. η Ε.Ε. των δύο ταχυτήτων; Τα περισσότερα κράτη-μέλη της Ε.Ε. αντέδρασαν στην ιδέα για Ε.Ε. των δύο ταχυτήτων. Η Βρετανία, Τσεχία και Πολωνία δεν θέλουν την Ευρώπη των δύο ταχυτήτων, με ισχυρό πυρήνα και με ορισμένες χώρες σε εμπροσθοφυλακή. Η Ελλάδα οπωσδήποτε απορρίπτει να βρεθεί στη δεύτερη ταχύτητα. Αλλά, και εάν ακόμη στην πρώτη ταχύτητα περιληφθούν όλα ή μέρος από τα ιδρυτικά μέλη Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία και Λουξεμβούργο και τότε υπάρχουν ενδογενή προβλήματα-εμπόδια. Η Γαλλία είναι ευαίσθητη σε θέματα γεωργίας, η Γερμανία σε θέματα μετανάστευσης και ασύλου και η Ιταλία και η Ολλανδία, προσκείμενες προς τις Η.Π.Α., παρουσιάζονται τώρα συγκρατημένες για την ολοκλήρωση της Ε.Ε.. Αλλά και μία ενιαία και χωρίς διαχωρισμούς Ε.Ε., εξαρτάται από την ταχύτητα προσαρμογής των μικρών στον γρήγορο βηματισμό των μεγάλων ως και από το κατά πόσον χώρες της “Νέας Ευρώπης”, που εντάσσονται στο κύκλος της επιρροής των Η.Π.Α., μπορούν ανώδυνα για τα συμφέροντά τους να απορρίπτουν τις πιέσεις των Η.Π.Α., που δεν βλέπουν με καλό μάτι μία ενιαία Ε.Ε.

Μεταρρυθμιστική Συνθήκη και η Προοπτική της Ευρώπης. 2008 Από το 2009 μετά από επικύρωση από όλες τις χώρες-μέλη μέσα στο 2008, ισχύει η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη. Με την ευρωπαϊκή συνθήκη σταματά η προσπάθεια κατάρτισης ενός Ευρωπαϊκού Συντάγματος για βαθύτερη πολιτική εμβάθυνση που επιβάλλει η διερεύνηση της Ε.Ε. των δέκα πέντε με δέκα μέλη από το 2004 και δύο από το 2007. Με πρόεδρο του ευρωπαϊκού συμβουλίου θητείας 2,5 ετών, εξασφαλίζεται ενισχυμένη διεθνή οντότητα με συνέχεια και συνέπεια στην ευρωπαϊκή πολιτική. Με ένα επικεφαλής των εξωτερικών υποθέσεων της Ε.Ε. συντονίζονται όλοι οι ΥΠΕΞ των χωρών της Ε.Ε. για ένα σαφέστερο προσδιορισμό της εξωτερικής πολιτικής της Ε.Ε.. Διευκολύνονται οι κοινές προσεγγίσεις σε θέματα παγκοσμίου εμπορίου και διεθνών οργανισμών. Το εμπόριο, η οικονομική συνεργασία, οι διεθνείς νόμοι και

Λακαφώσης Δημήτριος

104

η διπλωματία θεωρούνται ευρωπαϊκά κεκτημένα. Η Ε.Ε. αφήνει πίσω συνταγματική φιλονικία και δίδει απάντηση στην περίφημη ερώτηση του πρώην υπουργού εξωτερικών των Η.Π.Α., Κίσινγκερ: για να επικοινωνήσει κανείς με την Ε.Ε. σε ποιο αριθμό να τηλεφωνήσει. Τα μέχρι τώρα επιτεύγματα της Ε.Ε. μαρτυρούν τον οφειλόμενο παγκόσμιο σεβασμό προς την Ε.Ε. και προσελκύουν το διεθνές ενδιαφέρον. Η Ε.Ε. διαθέτει 100.000 ευρωπαϊκή δύναμη από τις χώρες- μέλη στο κόσμο ως ειρηνευτές και αστυνομικούς. Η Ε.Ε. παρέχει μεγάλο μέρος της παγκόσμιας βοήθειας και υποστηρίζει πολιτικές οργανώσεις και συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένου και του πρωτοκόλλου του Kyoto. Η Ευρώπη διευκόλυνε την ομαλή εξέλιξη των κρίσεων στο Μαυροβούνιο και στη FΥRΟΜ. Διευρύνθηκε σε 12 χώρες της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης και επιχειρεί τη διεύρυνση και προς τα Δυτικά Βαλκάνια με αρχή την Κροατία. Επίσης, ενθαρρύνει ειρηνευτικές προσπάθειες σε ευπαθείς περιοχές στο Λίβανο, στο Κόσοβο και στη Βοσνία. Ωστόσο, ευρωπαϊκή συνθήκη δεν ολοκληρώνει το όραμα της ενωμένης Ευρώπης, όπως ονειρεύθηκαν παλαιότερα ευρωπαίοι ηγέτες και όπως επιχειρήθηκε, ανεπιτυχώς βέβαια, μέσω ενός Ευρωπαϊκού Συντάγματος. Πάντως, η ευρωπαϊκή συνθήκη ανοίγει νέους ορίζοντες στο άμεσο μέλλον.

Αρνητικό το Πρώτο Ιρλανδικό Πρώτο Δημοψήφισμα για την Επικύρωση της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης, 2008 Στις 12 Ιουνίου 2008, η Ιρλανδία σε υποχρεωτικό βάσει Συντάγματος δημοψήφισμα με μεγάλη προσέλευση ψηφοφόρων λέει όχι στη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη. Η Ιρλανδία φαίνεται να επαναλαμβάνει το μάθημα του 2001 με την επικύρωση της συνθήκης της Νίκαιας σε δεύτερη προσπάθεια. Κανείς δεν μπορεί να κατηγορήσει κανένα για το ιρλανδικό όχι. Ίσως, η έλλειψη ενημέρωσης να φταίει. Οι επικριτές της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης χρησιμοποίησαν επικοινωνιακές υπερβολές και κατόρθωσαν να επιβάλουν το φόβο και να στερήσουν από το ιρλανδικό λαό την ελπίδα. Ίσως, οι Ιρλανδοί φοβήθηκαν μήπως χάσουν το φορολογικό τους παράδεισο.

Η επόμενη ημέρα του ιρλανδικού όχι Οι ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν να συνεχισθεί η επικύρωση της συνθήκης. Απαιτείται χρόνος για ενδελεχή ανάλυση και εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων ως και να υπάρχει ωριμότητα για νέες σκέψεις. Πάντως, για να ισχύσει η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη απαιτείται το ναι και από όλα τα κράτη - μέλη. Εάν πραγματοποιηθούν όλες οι επικυρώσεις.η Ιρλανδία δεν μπορεί να έχει μείνει μόνη με όχι. Κανείς βέβαια δεν συμμερίζεται τουλάχιστον εμφανώς ότι η Ιρλανδία πρέπει να απομονωθεί, αλλά πιστεύεται ότι πρέπει όλοι μαζί να βρουν μία λύση. Η Ιρλανδία ευνοεί την ευρωπαϊκή προοπτική. Είναι κράτος - μέλος της Ε.Ε. επί 34 χρόνια και ανήκει στο σκληρό πυρήνα της Ευρωζώνης.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

105

Η Ε.Ε. δεν ασπάζεται τις απομονώσεις κρατών - μελών και ευνοεί την παραπέρα διερεύνηση.η οποία διεύρυνση δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί χωρίς τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη. Δεν μπορεί πλέον να γίνει ανεκτή καθυστέρηση. Αρκετές μέχρι τώρα δυνάμεις έχουν σπαταληθεί σε χρονοβόρες και άκαρπες συζητήσεις για παραπέρα πολιτική εμβάθυνση της Ε.Ε.. Η νέα ευρωπαϊκή επιτροπή από 1-11-14, μετά τις ευρωπαϊκές εκλογές 25-5-14

Πάντως, φαίνεται προσεγγίσιμο να δοθούν εγγυήσεις από την Ε.Ε. για τις ανησυχίες της Ιρλανδίας σχετικά με τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη, ώστε να διεξαχθεί και άλλο δημοψήφισμα με πλέον θετική προοπτική. Ναι, στο Δεύτερο Ιρλανδικό Δημοψήφισμα για την Μεταρρυθμιστική Συνθήκη, 2009. Στις 2 Οκτωβρίου 2009 επικυρώνεται σε δεύτερο δημοψήφισμα και από την Ιρλανδία η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη.

Στους Ρυθμούς της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης η Ε.Ε., από 1 Δεκεμβρίου 2009 και με νέα ηγεσία. Επικύρωση Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης, Προεδρία ευρωπαϊκού συμβουλίου, επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής της Ε.Ε. και προεδρία της ΕΖ, μέσα στο διάστημα 2009-2015

και από τους 27 της Ε.Ε..

- Στις 2 Οκτωβρίου 2009 επικυρώνεται και από την Ιρλανδία η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη. Έχει προηγηθεί η Τσεχία και ακολουθεί η Πολωνία και ολοκληρώνεται η επικύρωση

-Στις 19 Νοεμβρίου 2009, εκλέχθηκαν ως πρώτος πρόεδρος του ευρωπαϊκού συμβουλίου ο Βέλγος πρωθυπουργός Herman Van Rompay και ως πρώτη επικεφαλής της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής η βρετανός επίτροπος εμπορίου Catterine Aston, μετά την απόρριψη της υποψηφιότητας του Βρετανού πρώην πρωθυπουργού Blair για την προεδρία της ΕΕ.

Λακαφώσης Δημήτριος

106

Η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή μετά τις Ευρωπαϊκές Εκλογές 25 Μαΐου 2014 Στη σύνοδο κορυφής, στις 26 Ιουνίου 2014, οι ηγέτες της Ε.Ε., πλην της Βρετανίας και της Ουγγαρίας, εγκρίνουν ως νέο πρόεδρο της ευρωπαϊκής κομισιόν τον πρώην συντηρητικό πρωθυπουργό του Λουξεμβούργου Junker στη θέση του Barozo και αναλάβει επίσημα καθήκοντα στις αρχές Νοεμβρίου και δράση για να συγκροτήσει την 2014. Από αριστερά: Tusk POL πρόεδρος Ευρωπαϊκού Ευρωπαϊκή Επιτροπή του μέχρι τα τέλη ΑυΣυμβουλίου, Dijsselbloem ΝΕΤ πρόεδρος ΕΖ. Mogherini γούστου 2014. Οι Βρετανοί αποδίδουν κακό ΙΤ εξωτερικών υποθέσεων της Ε.Ε. χειρισμό από τον Cameron στην περίπτωση του Junker και οι τάσεις για απομάκρυνση της Βρετανίας από την Ε.Ε. αυξάνονται. - Στις 30 Αυγούστου 2014,οι ηγέτες κρατών και κυβερνήσεων των χωρών μελών της ΕΕ επέλεξαν (εξ αριστερών) το συντηρητικό Πολωνό πρωθυπουργό Mr Tusk ( Τούσκ) ως το νέο πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στη θέση του Rompay από 1 Δεκεμβρίου 2014, για ισχυρή ευρωπαϊκή ηγεσία και για αποφασιστικότητα να τελειώνει οι οικονομική κρίση. Η κεντροαριστερή υπουργό Εξωτερικών της Ιταλίας Mrs Mogherini (Μογκερίνι) αντικαθιστά τη Catterine Aston ως τη νέα επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας. αν και μέχρι τώρα ήταν επιφυλακτικές πολλές χώρες της ανατολικής Ευρώπης γιατί είχαν θεωρήσει ως συμβιβαστική τη στάση της Ρώμης έναντι της Μόσχας στην ουκρανική κρίση. Με την ολοκλήρωση της θητείας του στις 13 Ιουλίου 2015, ο Jeroen Dijsselbloem (Ντάισελμπλουμ) επανεκλέγηκε στην προεδρία του Eurogroup. Έτσι, στην κορυφή της Ευρώπης βρίσκονται δύο συντηρητικοί: Tusk και Junker και ένας του εργατικού Dijsselbloem.

Στρατιωτική Επιτροπή (Σ.Ε.) της Ε.Ε., από 9 Απριλίου 2001 Στις 9 Απριλίου 2001, συστάθηκε από το Συμβούλιο της Ε.Ε., η Σ.Ε. της Ε.Ε. (EU Military Committee - EUMC), το υψηλότερο στρατιωτικό όργανο εντός του Συμβουλίου. Αποτελείται από τους Αρχηγούς ΓΕΕΘΑ των κρατών-μελών, που εκπροσωπούνται από τους στρατιωτικούς αντιπροσώπους τους, Military Representatives MILREPs. Ο Πρόεδρος της Σ.Ε. παρακολουθεί τις συνεδριάσεις του Συμβουλίου, όταν απαιτείται λήψη αποφάσεων επί θεμάτων στρατιωτικής υφής, είναι ο σύμβουλος επί στρατιωτικών θεμάΆρθρο 42.7 της Συνθήκης της Λισαβόνας Εάν ένα μέλος δεχθεί ένοπλη επίθεση στο έδαφός του, τα άλλα μέλη έχουν την υποχρέωση βοήθειας με όλα τα μέσα που διαθέτουν. Το άρθρο ενεργοποιήθηκε για πρώτη φορά σε αίτηση της Γαλλίας μετά την τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι, 13 Νοεμβρίου 2015.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

107

των της Υψηλής Εκπροσώπου της ευρωπαϊκής διπλωματίας, νυν Mrs Mogherini ( Μογκερίνι) και πρώην ΥΠΕΞ της Ιταλίας. Αποτελεί το κύριο σημείο επαφής της Ε.Ε. με τους Διοικητές των στρατιωτικών επιχειρήσεων και αποστολών. Είναι στρατηγός 4αστέρων, κατά προτίμηση πρώην Αρχηγός ΓΕΕΘΑ, και προέρχεται υποχρεωτικώς από τα κράτη μέλη της Ε.Ε. Η κύρια αποστολή της Σ.Ε. είναι να παρέχει στρατιωτικές γνωμοδοτήσεις και εισηγήσεις επί στρατιωτικών θεμάτων στην Επιτροπή Πολιτικής και Ασφάλειας, επιπέδου πρέσβεων. Η Σ. Ε. παρακολουθεί και την εκτέλεση των στρατιωτικών επιχειρήσεων, οι οποίες αναλαμβάνονται από την ΕΕ και εκτελούνται από τον εκάστοτε Διοικητή επιχειρήσεων. Συνεδριάζει κανονικά κάθε Τετάρτη ή έκτακτα σε οποιοδήποτε χρόνο απαιτηθεί. Η θητεία του Προέδρου της ΣΕ είναι τριετούς διάρκειας. Πρόεδρος της Σ.Ε. μέχρι το Νοέμβριο 2015 θα είναι ο Πτέραρχος Patrick de Rousiers, τον οποίο αντικαθιστά ο Α/ΓΕΕΘΑ της Ελλάδας στρατηγός Κωσταράκος Μιχαήλ. Οι προηγούμενοι διατελέσαντες Πρόεδροι της Σ.Ε. είναι: -Ο Γερμανός Στρατηγός Gustav Hagglund από 9 Απριλίου 2001- 8 Απριλίου 2004. -Ο Ιταλός Στρατηγός Ronaldo Moschini, από 9 Απριλίου 2004- 5 Νοεμβρίου 2006 -Ο Γάλλος Στρατηγός Henri Bentegeat, από 6 Νοεμβρίου 2006- 5 Νοεμβρίου 2009. -Ο Σουηδός Στρατηγός Hakan Syren, από 6 Νοεμβρίου 2009- 5 Νοεμβρίου 2012.

Οι Νέοι Ηγέτες της Ευρώπης με Ρόλο στο Ευρωπαϊκό Γίγνεσθαι, 2007-2016 Η νέα μεταπoλεμικής ηλικίας γενιά των νέων Ευρωπαίων ηγετών, βρετανού πρωθυπουργού Brown, του Γάλλου προέδρου Sarkozy και της Γερμανίδας καγκελαρίου Merkel, προσδίδει νέα ελπίδα στην Ευρώπη. Ανέκαθεν οι χώρες αυτές έπαιζαν και παίζουν σημαντικό ρόλο στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Η παλαιά γενιά των Blair, του Chirac και του Schroder έδωσε ότι είχε να δώσει. Ιστορικοί και συγκυρίας λόγοι ίσως τους ατύχησαν στην προσπάθεια τους για τα περισσότερα. Με την παραχώρηση του βρετανικού πρωθυπουργικού θώκου, ο Brown διαδέχεται το Blair στις 27 Ιουνίου 2007. Συνέχισε οικονομικό πρόγραμμα σαν πρώην υπουργός οικονομικών και λιγότερο ευρωσκεπτικιστής από τους συντηρητικούς. Στις εκλογές Μαΐου 2010 κερδίζει ο συντηρητικός Cameron και σχηματίζει κυβέρνηση συνασπισμού με τους φιλελευθέρους για πρώτη φορά σε ειρήνη από το1935. Στη Σκωτία έγινε δημοψήφισμα στις 18 Σεπτεμβρίου 2014 για την ανεξαρτησία της από το Ηνωμένο Βασίλειο, Ποσοστό 55,6% ψήφισε όχι στην απόσχιση και το 44,6 υπέρ και με ποσοστό προσέλευσης 84%. Έτσι, η Σκωτία, η Αγγλία, η Ουαλία και η βόρεια Ιρλανδία συνεχίζουν να αποτελούν το Ηνω-

108

Λακαφώσης Δημήτριος

μένο Βασίλειο. Το πλείστον των πόλεων ψήφισε όχι για ανεξαρτησία με μικρή σχεδόν διαφορά από το ναι. Η Γλαυσκώβη η μεγαλύτερη πόλη ψήφισε ναι, ενώ η πρωτεύουσα το Εδιμβούργο όχι ανεξαρτησία. Η τάση, όμως, για ανεξαρτησία δε θα υπάρχει τουλάχιστον για αυτή τη γενιά, τάση που επικρατεί εδώ και πολλά χρόνια. Τώρα αναμένεται να δοθεί περισσότερη εξουσία στη Σκωτία σύμφωνα και με τις υποσχέσεις του βρετανικής πολιτικής ηγεσίας και των τριών κομμάτων, προ του δημοψηφίσματος. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στη Σκωτία πιθανόν να επηρεάσει και το δημοψήφισμα στην Καταλονία, στις 9 Νοεμβρίου 2014, αλλά η ισπανική κυβέρνηση δεν δεσμεύεται από το αποτέλεσμα. Ο πρώην πρωθυπουργός, Blair. ήταν υπέρ της ένταξης στην ευρωζώνη όταν ανέλαβε για πρώτη φορά την εξουσία το 1997. Το έτος 2017 διεξάγεται δημοψήφισμα για τη συμμετοχή ή όχι της Βρετανίας στην ΕΕ, ύστερα από επαναδιαπραγμάτευση των σχέσεων Λονδίνου και Βρυξελλών. Η Βρετανία είναι το κράτος μέλος με τα περισσότερα opt-outs (εξαιρέσεις) στη νομοθεσία της Ε.Ε. και δεν χρησιμοποιεί το ευρώ. Όμως, η μη συμμετοχή της Βρετανίας στην Ε.Ε. έχει μειονεκτήματα: - Όταν οι ηγέτες των χωρών που χρησιμοποιούν το ενιαίο νόμισμα έχουν τακτικές συναντήσεις, αφήνεται η Βρετανία ‘’έξω από το δωμάτιο’’. - Ανησυχεί η Βρετανία ότι η Ευρωζώνη μετατρέπεται σε μια λέσχη ενιαίας αγοράς μόνο προς όφελός της Ευρωζώνης. - Το Λονδίνο που είναι σήμερα το επίκεντρο των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών με την Ευρώπη απειλείται να αντικατασταθεί από την Ασία και τις Η.Π.Α.. - Χάνει η Κεντρική τράπεζα της Βρετανίας το ρόλο που παίζει σήμερα με τη Βρετανία ως μέλος της Ε.Ε. Ακόμη, η Βρετανία δεν συμμετέχει στη συμφωνία Schengen, που επιτρέπει τα ταξίδια σε ολόκληρη την Ε.Ε. χωρίς θεώρηση ή διαβατήρια. Ο Sarkozy, ο πρώτος εκλεχθείς πρόεδρος υιός μετανάστη της Ουγγαρίας από γαλλίδα μητέρα, ελληνο-εβραϊκής καταγωγής, έρχεται να βγάλει τη χώρα από την κρίση με διαρθρωτικές και εργασιακές μεταρρυθμίσεις. Ο γαλλικός λαός εξέλεξε τον επίμονο, τον φιλόδοξο και τον με πόθο Sarkozy να αποδώσει τα αγαθά που του χάρισε η πατρίδα του όπως ο ίδιος δήλωσε. Στόχοι του : η ευελιξία στην 35ώρη εβδομαδιαία εργασία, η επιβολή έννομης τάξης, η μείωση του δημοσίου τομέα κα η εξασφάλιση προσωπικού ασφάλειας στις δημόσιες υπηρεσίες. Πιστεύει στις ενισχυμένες συνεργασίες μέσα στην Ευρώπη, δηλώνει ότι η Τουρκία δεν πρέπει να ενταχθεί στην Ε.Ε. και υποστηρίζει στρατηγική σχέση με την ίδρυση Μεσογειακής Ένωσης από την Τουρκιά μέχρι το Μαρόκο. Η Merkel ανατολικογερμανίδα.που έζησε τη σκληρότητα της σοβιετικής εποχής, ενεπλάκη στην πολιτική μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου 1989 και φιλοδοξεί η Γερμανία να

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

109

παίξει πρωταρχικό ρόλο εντός και εκτός Ευρώπης. Στις γερμανικές εκλογές, 22 Σεπτεμβρίου 2013, το κόμμα των χριστιανών δημοκρατών της Merker αναδείχθηκε πρώτο κόμμα(41,5%),χωρίς όμως αυτοδυναμία, με δεύτερο των σοσιαλιστών δημοκρατικών(25,6%), τρίτο των αριστερών και τέταρτο των πρασίνων. Το κόμμα των φιλελευθέρων, συνέταιρος στην πρώην κυβέρνηση Merkel, ως και το ευρωσκεπτικιστών δεν εισέρχονται στο κοινοβούλιο. Όλος ο ευρωπαϊκός και λοιπός εξωτερικός τύπος αναφέρει για θρίαμβο της Merkel. Προκύπτει ο μεγάλος συνασπισμός χριστιανών και σοσιαλιστών δημοκρατικών, μετά από επί τρίμηνο συνδιάσκεψη, με συνέχιση των αυστηρών μέτρων που είχε επιβάλλει η Merkel μέχρι τώρα στην οικονομία της Ευρωζώνης και με παράλληλα μέτρα ανάπτυξης και κατά της ανεργίας. Βέβαια, αυτό εκτιμάται να είναι σε όφελος του Νότου, συνεπώς και της Ελλάδας. Η Merkel είναι η μακροβιότερη ηγέτης στην Ευρώπη μετά την Thatcher, εάν φυσικά ολοκληρώσει και την τρίτη θητεία της και η μεγαλύτερη επιτυχία του κόμματος των χριστιανών δημοκρατικών από την εποχή του πρώτου καγκελαρίου Adenauer, 1949. Η Merkel σκοπεύει και σε τέταρτη θητεία, το 2017, εκτός και εάν προορίζεται για Γ.Γ. των Η.Ε. Στις πρώτες κατά την προσφυγική κρίση εκλογές, στις 13Μαρτίου 2016 στα τρία ομοσπονδιακά κρατίδια της Γερμανίας, η Merkel είχε πτώση ενώ έχουν κέρδος οι ακροδεξιοί. Η Merkel κερδίζει το ένα από τα τρία κρατίδια, ενώ πριν επικρατούσε σε δύο κρατίδια. Οι δεν σοσιαλιστές και οι πράσινοι κερδίζουν ανά ένα από τα δύο κρατίδια. Στο κρατίδιο που επικράτησε η Merkel δεύτερο έρχεται το πρωτοεμφανισθές ακροδεξιό AFD και χάνει κατά πολύ το σοσιαλιστικό με το οποίο συγκυβερνά τώρα στη Γερμανία. Τα αποτελέσματα των εκλογών εκτιμάται ότι είναι συνέπεια της γερμανικής πρόσφατης προσφυγικής πολιτικής. Δηλαδή, η Merkel έχει πτώση αλλά διατηρεί ακόμη δυναμική μετά τις εκλογές.

Αλλαγή Πολιτικού Σκηνικού στη Γαλλία και στην Ελλάδα, Μάιος 2012 Στις γαλλικές προεδρικές εκλογές στις 6 Μαΐου 2012 επήλθε αλλαγή του πολιτικού σκηνικού.

Κερδίζει ο σοσιαλιστής Hollande (Ολάντ) με 51,70% έναντι 48,30% του συντηρητικού Sarkozy, που δεν κερδίζει τη δεύτερη θητεία γαλλικής προεδρίας όπως κερδίζεται από το 1995 μετά Miteran και είναι ο 11ος ευρωπαίος που χάνει εξουσία διαρκούσης της ευρωπαϊκής κρίσης. Στο με σκληρές αντιπαραθέσεις προεκλογικό και απευθείας μεταξύ τους τρίωρο Debate στις 3 Μαΐου 2012, τα πολιτικά προγράμματα που παρουσιάσθηκαν έπαιζαν σημαντικό

110

Λακαφώσης Δημήτριος

ρόλο στο αποτέλεσμα των εκλογών. Τις γαλλικές εκλογές παρακολούθησε με ενδιαφέρον όλη η Ευρώπη. αλλά και τις ταυτόχρονες κρίσιμες ελληνικές βουλευτικές εκλογές. Στην Ελλάδα, με θυμό για τα με ανοχή και καρτερία αυστηρότατα και αναποτελεσματικά οικονομικά μέτρα, ανατρέπεται το επί χρόνια διπολικό πολιτικό σύστημα με πολιτική αστάθεια εν μέσω κρίσης και διεξαγωγή και δευτέρων βουλευτικών εκλογών στις 17 Ιουνίου 2012 και με ανησυχία στην Ευρώπη για παρόμοιες τάσεις και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η Τρόικα γνωστοποιεί ότι θα επισκεφτεί την Ελλάδα μετά από την ανάδειξη νέας κυβέρνησης για οριστικοποίηση των συμφωνηθέντων μέτρων που αποτελούν κρίσιμο σημείο για την παρεχόμενη προς την Ελλάδα βοήθεια. Ο Hollande κατηγόρησε τη μέχρι τώρα γαλλική πολιτική, μεταξύ άλλων, για την υψηλότερη μέσα σε 12 χρόνια 10% ανεργία, αργή ανάπτυξη από το 2004 εν μέσω κρίσης, άστοχη φορολογική πολιτική, γαλλική υποχωρητικότητα έναντι της Merkel και αναποτελεσματική νέα δανειακή σύμβαση της Ε.Ε. για την οποία δηλώνει πρόθεση επαναδιαπραγμάτευσης με μικρότερο κόστος δανεισμού. Φαίνεται να διαφοροποιείται από την ευρωπαϊκή πολιτική λιτότητας. Εστιάζει τις επιδιώξεις του στα αναπτυξιακά έναντι των αυστηρών μέχρι τώρα ευρωπαϊκών οικονομικών μέτρων ως και την έκδοση ευρωομολόγου. Θετικά βλέπει την απαγόρευση του καλύμματος του προσώπου και για ξεχωριστές πισίνες μουσουλμάνων ανδρών και γυναικών. Επίσης, βλέπει βελτίωση της εκπαίδευσης με αύξηση του εκπαιδευτικού προσωπικού. Έναντι της ποιότητας αυτού που υποστηρίζει ο Sarkozy. Ο Sarkozy πληρώνει ότι ακολούθησε την αυστηρή οικονομική του πολιτική της Merkel. Ισχυρίζεται ότι έχει κρατήσει τη Γαλλία εκτός ύφεσης εν μέσω χειρότερης παγκόσμιας και ευρωπαϊκής κρίσης, η ανεργία είναι η μικρότερη και η ανάπτυξη ταχύτερη από τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Επίσης, χωρίς προσεγγίσεις και νέο σύμφωνο, το ευρώ διαλύεται και ο φόρος 75% -που προτείνει ο Hollande-στις πλούσιες επιχειρήσεις αποτρέπει τις επενδύσεις ως και ότι έχει μειώσει τη λαθρομετανάστευση κατά 50%. Δεν επιδιώκει Ισλάμ στη Γαλλία, αλλά Ισλάμ της Γαλλίας. Για το ευρωομόλογο, προς το οποίο συγκλίνει ο Hollande, ο Sarkozy αναφέρει ότι η Γαλλία δε θα πληρώνει τα χρέη των άλλων. Η Ελλάδα δεν έμεινε έξω από το γαλλικό πολιτικό παιγνίδι. Ο Sarkozy δηλώνει, με σοσιαλιστική κυβέρνηση η Γαλλία ακολουθεί την πορεία της Ελλάδας με την κρίση του ελληνικού χρέους που την μαστίζει. Συνεπώς, αναμένεται σχετική στροφή της αυστηρής ευρωπαϊκής οικονομικής πολιτικής δανειακής σύμβασης προς τους αδύναμους κρίκους της Ευρωζώνης και κυρίως του Νότου. Ήδη η Merkel κάλεσε τον Hollande για συζητήσεις με πρόθεση προσέγγισης στην αναπτυξιακή πολιτική. Βέβαια, οι προεκλογικές δηλώσεις, υποσχέσεις και εκβιασμοί συνήθως αποκλίνουν στην πράξη. δεν παύουν όμως να αποτελούν ενδείξεις για τι πρόκειται να ακολουθήσει στις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Εξάλλου, αναμένεται και αλλαγή στην εξωτερική στρατηγική της Γαλλίας επί Hollande : παραμονή των Γάλλων στρατιωτών στο Αφγανιστάν μέχρι το τέλος 2012, επίλυση συριακού μόνο με απομάκρυνση του Assad και άλλη προσέγγιση γενικότερα του μεσανατολικού προβλήματος ως και των μουσουλμανικών χωρών της Βόρειας Αφρικής.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

111

Εκλογές στη Βρετανία στις 7 Μαΐου 2015 Θρίαμβος με αυτοδυναμία Κάμερον - Προχωρά το δημοψήφισμα για Ε.Ε.

Στις εκλογές της 7 Μαΐου 2015, νικητής με αυτοδυναμία είναι ο Κάμερον με πανωλεθρία των εργατικών, παρά τις αντίθετες προβλέψεις των δημοσκοπήσεων και του exit poll. Οι συντηρητικοί εξασφαλίζουν αυτοδυναμία, μιας και ξεπερνούν τις 326 έδρες, που απαιτούνται για μη κυβέρνηση συνεργασίας. έναντι των 232 εδρών των εργατικών, Οι εργατικοί, αντιθέτως, σαρώθηκαν από το σκωτσέζικο Εθνικό Κόμμα στη Σκωτία. Ο Κάμερον δηλώνει εμφατικά ότι το δημοψήφισμα για την παραμονή ή όχι της Βρετανίας στην Ε. Ε. διεξάγεται κανονικά το 2017 και ότι προχωρεί για παραχώρηση περισσότερων εξουσιών στη Σκωτία. Επίσης, να επανακαθορίσει τις σχέσεις με την Ε.Ε., εάν αποδέχεται την είσοδο εργατών από την Ε.Ε. στη Βρετανία. Ο πρόεδρος του ευρωπαϊκού συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ τόνισε πως περιμένει από τον επανεκλεγέντα πρωθυπουργό Κάμερον να υποστηρίξει την παραμονή της Βρετανίας στην Ε. Ε. και πως είναι έτοιμος να τον βοηθήσει να το κάνει.

Στο Δημοψήφισμα στη Βρετανία Επικρατεί το Brexit, 23 Ιουνίου 2016 Διχασμένη η κοινωνία της Βρετανίας και αιφνιδιασμός της Ε.Ε.

Μετά από 43 χρόνια ένταξης, η Βρετανία ψηφίζει την έξοδο από την Ε.Ε.. με 52 %. Αιφνιδιάστηκε η Ευρώπη γιατί δεν το ανάμενε. Βέβαια και μέσα στο Ηνωμένο Βασίλειο επικρατούσαν διασπαστικές διαθέσεις, όπως στη Σκωτία, στη Βόρεια Ιρλανδία και το Γιβλαλτάρ, περιοχές που υπερψήφισαν την παραμονή στην Ε.Ε. και τώρα δεν θέλουν να δουν ότι βρίσκονται εκτός Ε.Ε. Ακόμη και το Λονδίνο, με ψήφο υπέρ παραμονής, διαμαρτύρεται για την αποχώρηση και συγκεντρώνονται ψήφοι που απαιτούνται για δεύτερο Δημοψήφισμα. Αλλά, και εκτός Βρετανίας σε κόμματα στην Ολλανδία, στη Γαλλία και στη Γερμανία αρχίζει να έρχεται η όρεξη για να ζητήσουν δημοψηφίσματα και η Σουηδία, η Αυστρία και η Τσεχία έχουν ασταθείς διαθέσεις. Πάντως, η επέκταση της Ε.Ε. θα συνεχισθεί στα δυτικά Βαλκάνια, όπως τόνισαν ηγέτες της και εκτιμάται ότι η αλληλεγγύη μέσα στο ΝΑΤΟ δεν κλονίζεται. Ο Cameron παραιτείται και παραμένει ακόμη τρείς μήνες μέχρι ότου ο νέος ηγέτης τον Οκτώβριο αναλάβει την πορεία στο νέο προορισμό της Βρετανίας, αν και οι ηγέτες της Ε.Ε. επιδιώκουν την απεμπλοκή το ταχύτερο δυνατό και κατηγορούν τον Cameron για την καθυστέρηση. Για την έξοδο της Βρετανίας. σύμφωνα με το άρθρο 50 της συνθήκης, απαιτείται αίτηση και η έξοδος παίρνει τουλάχιστον δύο χρόνια για την απεμπλοκής της από τις μέχρι τώρα δεσμευτικές συμφωνίες. Η Καγκελάριος Merkel δηλώνει ότι η Ε.Ε. είναι αρκετά δυνατή για να απαντήσει στο βρετανικό Δημοψήφισμα. Πάντως, μέχρι τώρα τα Δημοψηφίσματα στήνετέ. δεν είχαν πολιτικούς στόχους. Η Συνθήκη της Ρώμης είχε καθαρά πολιτικό στόχο την ειρήνη μετά τον Β’Π.Π. γι’ αυτό και εδραιώθηκε. Η Γαλλία και η Ολλανδία πρόσφατα έχουν με δημοψήφισμα απορρίψει το ευρωπαϊκό Σύνταγμα και η Ολλανδία τη συμφωνία για προσέγγιση Ε.Ε.-Ουκρανίας. Άφη-

112

Λακαφώσης Δημήτριος

Διαμαρτυρίες κατά του Brexit σαν, όμως και τα μηνύματά τους για ανάγκη αλλαγών στην Ε.Ε. για μια ασφαλέστερη πορεία, αλλαγές στις οποίες η Βρετανία υπήρξε πολλάκις εμπόδιο. Βέβαια, και κρίσεις έρχονται αλλά φέρνουν μαζί τους και ευκαιρίες για το καλύτερο. Επίσης, η Ιρλανδία επικύρωσε την μεταρρυθμιστική συνθήκη της Ε.Ε. με δεύτερο Δημοψήφισμα, που μπορεί να γίνει μέσα ένα 6μηνο από το πρώτο και τότε είναι υποχρεωτικό. Γενικά το Δημοψήφισμα με το’’ναι ή όχι’’έχει περισσότερο συμβουλευτικό χαρακτήρα και εμπιστοσύνης παρά εντολής. η οποία εντολή δίδεται μόνο από τις εκλογές και τα κοινοβούλια. Στην αρχή, όμως, της νέας πορείας, οι θερμότεροι υποστηρικτές του Brexit το εγκαταλείπουν προ των ευθυνών τους. Ο επικεφαλής του ευρωσκεπτικιστικού UKIP, Νάιτζελ Φάρατζ, ο του εργατικού κόμματος ο Jeremy Corbyn- γνωστός για τις διαφοροποιημένες συνήθως θέσεις του- και το μέχρι πρότινος φαβορί για τη διαδοχή του νυν πρωθυπουργού Cameron στο τιμόνι των συντηρητικών και πρώην δήμαρχος Λονδίνου Μπόρις Τζόνσον, όλοι τους με αγώνα για το Brexit, απομακρύνονται από τον νέο προορισμό που κατόρθωσαν να επιβάλουν στη Βρετανία. Στις 13 Ιουλίου 2016, η Theresa May- υποστηρικτής του ‘’μένουμε στην Ευρώπη’’ στο Δημοψήφισμα, συντηρητικός πολιτικός και υπουργός των εσωτερικών μέχρι τώρα- διαδέχεται τον Cameron, ως δεύτερη γυναίκα πρωθυπουργός στη Βρετανία μετά τη Thacer και έχει τώρα να διαπραγματευθεί την έξοδο της χώρας από την Ε.Ε. Ασφαλώς, η Βρετανία υπήρξε παλαιά αυτοκρατορία αποικιών και μεγάλη ναυτική δύναμη στους δύο τελευταίους πολέμους και τώρα μόνιμο μέλος του Σ.Α. των Η.Ε. και σε ένα με ερωτήματα για την αναγκαιότητα διεξαγωγής Δημοψήφισμα, ο σκεπτικισμός και το λαϊκισμός εκμεταλλεύεται δυσαρέσκεια της κοινωνίας και οδηγεί οριακά τη Βρετανία εκτός Ε.Ε. Μετά το Brexit, η Ε.Ε. τον Οκτώβριο 2016, υπογράφει συμφωνία (CETA) με τον Καναδά για ελεύθερο εμπόριο., ενώ ο Καναδάς ανήκει στην Κοινοπολιτεία των 16 του Ηνωμένου Βασιλείου. Στις αρχές Νοεμβρίου 2016, Ανώτερο δικαστήριο αποφασίζει ότι υπεύθυνο για τη διαχείρηση του Brexit είναι το Βρετανικό κοινοβούλιο και όχι η Κυβέρνηση και προκύπτει νέα διαδικασία.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

113

Τα Δημοψηφίσματα του 2016 ολιγότερο δημοκρατικά από ότι πρόβαλαν Στην Βρετανία, ο καθησυχασμός και ο θυμός στην κάλπη οδήγησε στο ανεπιθύμητο Brexit. Στην Ουγγαρία, ο λαός με τη χαμηλή προσέλευση απαρρίπτει το δημοψήφισμα για μη αποδοχή της ευρωπαϊκής προσφυγικής διανομής, στην Κολομβία ο λαός απορρίπτει την ειρήνη αλλά η ελπίδα δεν χάνεται και στην Ταϋλάνδη αποδέχεται με δημοψήφισμα παλαιότερες στρατιωτικές τακτικές.

Αμυδρά η Προοπτική της Ε.Ε. για τα Επόμενα Χρόνια, 3 Αυγούστου 2016 Προς το τέλος του 2016, η ΕΕ συνεχίζει να βρίσκεται σε στασιμότητα. Η ύφεση που έχει αρχίσει περίπου 6 χρόνια, μαστίζει την ευρωπαϊκή οικονομία. Το μεταναστευτικό και το προσφυγικό κυριαρχεί στην Ευρώπη που της έχει δημιουργήσει η ασυγκράτητη κρίση στη Μέση Ανατολή. Καθεστώς τρομοκρατίας έχει επιβληθεί από το IS στην Ευρώπη, η οποία βρίσκεται σε αδυναμία να αντιμετωπίσει. Στα ανατολικά σύνορά της από Barren Sea, Βαλτική Θάλασσα, Μαύρη Θάλασσα μέχρι τον Περσικό Κόλπο, και προς Νότο στη Λιβύη, επικρατεί αστάθεια με ανησυχία και προβληματισμό για την Ε.Ε. Το ακυρωθέν λόγω χαμηλής προσέλευσης Δημοψήφισμα στην Ουγγαρία στις 2 Οκτωβρίου 2016 για τη διανομή των μεταναστών-προσφύγων στις ευρωπαϊκές χώρες ως και το απορριπτικό ολλανδικό δημοψήφισμα στις 7 Απριλίου 2016 για τις εμπορικές σχέσεις Ε.Ε και Ουκρανίας και το Brezit στις 23Ιουνίου 2016 φανερώνουν διχαστικές τάσεις στην Ε.Ε. πλέον των διαφοροποιήσεων των χωρών του Vizegrand στο προσφυγικό. Αναμένονται εκλογές στη Γερμανία το Σεπτέμβριο 2017, στην Ολλανδία το Μάρτιο 2017 και στη Γαλλία το Μάιο 2017.

Λακαφώσης Δημήτριος

114

Τα Μηνύματα των Ευρωεκλογών, 2004. 2009 και 2014 Ευρωεκλογές στις 13 Ιουνίου 2004

Πρώτον, αποχή ψηφοφόρων: Η προσέλευση των Ευρωπαίων ψηφοφόρων ήταν χαμηλότερη από την αναμενόμενη. Προσήλθε στις κάλπες το 48,8%. Στην Ισπανία και Γαλλία η χαμηλή προσέλευση δεν είχε σχεδόν προηγούμενο. Οι νέες χώρες παρουσίασαν τη χαμηλότερη προσέλευση, περίπου στο 26%. Απαιτείται χρόνος για εθισμό και εμπιστοσύνη στη νέα κατάσταση των πραγμάτων της Ε.Ε., που καλούνται τώρα να ζήσουν. Δεύτερον, διστακτικότητα-δυσπιστία. Οι νέες χώρες, που ζούσαν μέχρι πρότινος την καταπίεση του ολοκληρωτισμού, παρουσιάζουν διστακτικότητα- δυσπιστία και δεν είναι συνηθισμένες στην ελεύθερη οικονομία και εμπόριο. Είναι δύσκολο να αφήσεις κάτι που έχεις, για κάτι που δεν γνωρίζεις. Τρίτον, χάσμα μεταξύ ηγετών και Ευρωπαίων πολιτών. Οι ηγέτες των κρατών μελών της Ε.Ε. είναι υπεύθυνοι να οδηγούν το λαό τους στις κάλπες ενημερωμένο, για τα θέματα της Ε.Ε.. Τι να ψηφίσει ο λαός εάν δεν γνωρίζει. Τότε πολλές φορές κάνει λάθη, οπωσδήποτε άθελα και χωρίς να είναι ουσιαστικά υπεύθυνος γι' αυτό. Τέταρτον, καταψήφιση εθνικών κυβερνήσεων: Μη γνωρίζοντας και με απάθεια για τα ευρωπαϊκά θέματα, οι ψηφοφόροι συγκέντρωσαν κυρίως το ενδιαφέρον τους στα εσωτερικά θέματα και για αυτά καταψήφισαν τους ηγέτες τους. Πέμπτον, οι Ευρωσκεπτικιστές κέρδισαν έδαφος: Εκμεταλλευόμενοι τη γενική χαμηλή προσέλευση, την απάθεια και την απειρία άλλων ψηφοφόρων, αύξησαν το ποσοστό των εδρών τους στην Ευρωβουλή, στο 10%. Τούτο πολώνει τις υφιστάμενες αντιθέσεις ακόμη περισσότερο από κάθε άλλη φορά στην ιστορία συμφωνία Schengen1985, της Ε.Ε. Ενθουσιασμένοι από την επιτυχία τους οι Ευρωσκεπτικιστές, θα προσπαθήσουν να επηρεάσουν τις αποφάσεις της Ευρωβουλής. Το κύριο πρόβλημα είναι τι επίδραση θα έχουν στα άλλα υπέρ της Ευρώπης κόμματα μέσα στην Ευρωβουλή Πέραν όμως των παραπάνω υπάρχουν και μεμονωμένες σε μικρή έκταση άλλες περιπτώσεις των Ευρωεκλογών, αλλά με έντονα πολιτικά μηνύματα προς διαφορετικές κατευθύνσεις και αποδέκτες. Σκληροπυρηνικά, ακροδεξιά, εθνικιστικά και ρατσιστικά κόμματα, προσπαθούν να αντιπαρατεθούν στην Ευρωβουλή σε πολλά θέματα από το περιβάλλον μέχρι την εξωτερική πολιτική. Συμπερασματικά, για την πρώτη ευρωεκλογή μετά την πρόσφατη διεύρυνση της Ε.Ε., η προσέλευση των ψηφοφόρων ήταν πολύ χαμηλή με πολλούς από αυτούς να υποστηρίζουν αντιευρωπαϊκά κόμματα, και με τη μικρότερη προσέλευση στις “νέες χώρες” που με ενθουσιασμό και μόλις προ μίας εβδομάδας, είχαν ενταχθεί στην Ε.Ε.. Καταψηφίστηκαν οι κυβερνώντες και οι Ευρωσκεπτικιστές κέρδισαν έδαφος. Η περίοδος των εκλογών ήταν πολύ κρίσιμη με πολλά θέματα να αναμένουν επίλυση. Εί-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

115

ναι αδιανόητο να φαντασθούμε ότι, σαν απότοκο των αντιπαραθέσεων μεταξύ Ατλαντιστών, Ευρωπαϊστών και Ευρωσκεπτικιστών, δημιουργούνται αντιμαχόμενα στρατόπεδα στην ευρωβουλή, πολύ πιο χειρότερα από τις πολλαπλές ταχύτητες και τους ομόκεντρους κύκλους αλλά στο κάτω-κάτω, ανεκτές καταστάσεις αφού είχαν κοινό σημείο κατεύθυνσης. Βέβαια, για να μπορέσει η Ε.Ε. να πραγματοποιήσει μερικά από μεγάλα οράματά της και να έχει ισχυρό λόγο παγκοσμίως επιβάλλεται τα κράτη να βαδίζουν στο ρυθμό της ίδιας μπάντας.

Ευρωεκλογές 7 Ιουνίου 2009. Σε αυτές τις εκλογές επικράτησαν όπως και στις προηγούμενες 2004 περισσότερο τα εθνικά θέματα. Η προσέλευση στις κάλπες ήταν περισσότερο μειωμένη έναντι των εκλογών του 2004. Η ανάδειξη του ευρωκοινοβουλίου, όπως φάνηκε, δεν ενδιαφέρει τόσον τον ευρωπαίο ψηφοφόρο, αφού σήμερα έχει περισσότερο διαχειριστικό χαρακτήρα. Οι αποφάσεις λαμβάνονται στις συνόδους κορυφής των ηγετών και των υπουργών. Με τη συμφωνία της Λισαβόνας προσπαθείτε να δοθεί στο Ευρωκοινοβούλιο περισσότερη ουσία και νόημα. Οι επόμενες Ευρωεκλογές διεξάγονται στις 22-24 Μαΐου 2014 και για την Ελλάδα παράλληλα με τις δημοτικές εκλογές.

Μια ματιά στα αποτελέσματα των Ευρωεκλογών, 25 Μαΐου 2014 Οι δύο μεγάλες ανησυχίες των ευρωπαϊκών εκλογών είναι: - Οι ακροδεξιοί ήλθαν πρώτοι στη Γαλλία, στο περίπου 70% των περιφερειών της χώρας. - Οι ευρωσκεπτικιστές πήραν την πρωτιά στη Βρετανία, με το ανεξάρτητο κόμμα (UKIP) να κερδίζει το 27.5% των ψήφων και τώρα ο ηγέτης του Νάιτζελ Φάρατζ ξεκινά την έξοδο της Βρετανίας (Brexit). Τα αποτελέσματα των εκλογών σημαίνουν μεγαλύτερο “λόγο” για αυτούς που επιδιώκουν “ψαλίδισμα” της ισχύος της Ε.Ε., ή και ακόμη την κατάργησή της. Γενικότερα, πρώτο, με απώλειες όμως, το λαϊκό κόμμα στην Ευρώπη, ακολουθούν οι σοσιαλιστές, οι φιλελεύθεροι, οι πράσινοι και πέμπτη η αριστερά. Αμέσως, μετά τις εκλογές συνέρχονται οι 28 ηγέτες της Ε.Ε., η οποία βρίσκεται σε αναταραχή, για να αποτιμήσουν τα αποτελέσματα και να προδιαγράψουν την παραπέρα πορεία για ανάπτυξη, ανταγωνιστικότητα και απασχόληση. Στις ευρωεκλογές, στην Ελλάδα πρώτο ήλθε το κόμμα του ΣΥ.ΡΙ.Ζ.Α. με πρώτη νίκη της αριστεράς στην ιστορία της, χωρίς όμως δυναμική για ανατροπή, όπως σχεδίαζε. Η κυβέρνηση Κύριο Μήνυμα Ευρωεκλογών 2014: Μέσα η Βρετανία; χαμηλότερα η Γερμανία και περισσότερη ευελιξία στην ευρωπαϊκή οικονομία.

Λακαφώσης Δημήτριος

116

συνεργασίας τήρησε τη σταθερότητα για να συνεχίσει το πρόγραμμα εξόδου από την κρίση, σύμφωνα βέβαια και με τα μηνύματα που έλαβε από τις εκλογές, για ανάπτυξη και απασχόληση χωρίς λιτότητα.

Ακολουθία Προεδρικών (Π), Βουλευτικών (Β), Τοπικών (Τ) Εκλογών και Δημοψηφισμάτων (Δ) εν μέσω Ισλαμοφοβίας, Ξενοφοβίας, Διχαστικών τάσεων και Ευρωσκεπτικισμού- Πολιτική αβεβαιότητα στην Ευρώπη, 2016-17 Βρετανία 23.6.16 (Δ) Brexit με νέα πρωθυπουργό τη συντηρητική Theresa May, Κροατία15.7.16(Β), Ουγγαρία 2.10.16(Δ)ευρωπαϊκή αναλογία προσφύγων, Λιθουανία 9.10.16, Ελβετία 15.9.16(Δ), Βοσνία 25.9.16(Δ),Μαυροβούνιο 16.10.16, Βουλγαρία Νοέμβριος 2016(Π) νικητής ο σοσιαλιστής Rioum Rantef με ρωσόφιλες κλίσεις, Ρουμανία 2016(Τ)ενίσχυση Ρωσόφιλων κομμάτων, Αυστρία 4.12.16(Π) με νικητή το Van Der Bellen53.3% του κόμματος της Ελευθερίας, έναντι του ακροδεξιού Χόφερ με το ανησυχητικό 46,7%, Ιταλία 4.12.16(Δ) με 59% όχι για τροποποίηση Συντάγματος με αναμενόμενες ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις και με κλονιζόμενη την τραπεζική σταθερότητα(Τζεντελόνι πρώην ΥΠΕΞ, ΠΓΔΜ11.12.16-Γκουέφκι με ισχνή πλειοψηφία, Ολλανδία 15.3.17(Β)ενίσχυση ρατσιστικών τάσεων, Γαλλία11-18.7.17(Π) με υπόθεση για νικητή το συντηρητικό Φιγίον έναντι της ακροδεξιάς Λεπέν, ενώ ο Holland δηλώνει ότι δε θα είναι υποψήφιος στις επόμενες προεδρικές εκλογές, Γερμανία Σεπτέμβριος 2017(Π) με πιθανό νικητή την υποψήφια για τετάρτη θητεία Μέρκελ αλλά με ενίσχυση του ADF ακροδεξιών τάσεων, Εσθονία 2017 και Αλβανία 2017.

Οι Περιοχές στην Ευρώπη με τάσεις για ανεξαρτησία, 20 Σεπτεμβρίου 2014 1. Ιταλία: Βενετία, Λίγκα του Βορρά Το Μάρτιο 2014, το 89% των κατοίκων της Βενετίας ψήφισαν ανεξαρτησία δημοσκοπικά σε διαδικτύωση, πράγμα που οδήγησε στην ίδρυση του λεγομένου κόμματος “Veneto Si”. Σκοπός του κόμματος είναι να διεξαχθεί στη συνέχεια ένα επίσημο και δεσμευτικό δημοψήφισμα. Στη βόρεια Ιταλία, που παράγεται το2/3 του ΑΕΠ, η “Λίγκα του Βορρά”( “Lega Nord” ), απαιτεί ανεξαρτησία από το1980. Αλλά, πρόσφατα άρχισε να εστιάζεται περισσότερο στην ομοσπονδία από πλήρη ανεξαρτησία. 2. Ιταλία: Νότιο Τυρόλο (Tyrol) Το νότιο Τυρόλο έχει καλή γεωργική και τουριστική οικονομία λόγω της εγγύτητας των Άλπεων. Φωνές για ανεξαρτησία υπήρξαν στην ιστορία της περιοχής, αλλά τα τοπικά κόμματα δεν κατόρθωσαν να σχηματίσουν μια ισχυρή πολιτική κίνηση. 3. Ισπανία: Καταλονία Η Καταλονία βόρειο-ανατολικά της Ισπανίας τυγχάνει περιορισμένης αυτονομίας από

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

117

Οι τάσεις στην Ευρώπη για ανεξαρτησία, 20.9.14

το1977, με τη δική της γλώσσα και ταυτότητα. Έκτοτε ονειρεύεται πλήρη ανεξαρτησία με αποκορύφωμα το 2009. Η Καταλονία προσφέρει δισεκατομμύρια ευρώ στην εθνική οικονομία ετησίως, πολύ περισσότερα από ότι παίρνει από την κεντρική κυβέρνηση. Στις 9 Νοέμβριου 2014, διεξάγεται ανεπίσημο δημοψήφισμα για ανεξαρτησία χωρίς ουσιαστική αξία, αφού η Μαδρίτη το θεωρεί αντισυνταγματικό. Με τη συμμετοχή μόλις στο 32,8%, το 80,72% ψηφίζει ΝΑΙ για ανεξαρτησία. Η διαδικασία της απόσχισης είναι μοχθηρή, εάν ληφθεί υπόψη ότι ένα μήνα περίπου πριν απορρίπτεται με δημοψήφισμα η ανεξαρτησία της Σκωτίας, ένα και μισό αιώνα πριν, οι Η.Π.Α. είχαν εμφύλιο για να αποτρέψουν αυτή, αλλά και η Μαδρίτη δεν αποτελεί έκπληξη, με τις μνήμες του δικού της εμφυλίου, να αντιτίθεται στην ανεξαρτησία της Καταλονίας. 4. Ισπανία: η περιοχή Βάσκων (Basque ) Η αυτόνομη περιοχή των Βάσκων βρίσκεται κυρίως στην Ισπανία αλλά επεκτείνεται και μέσα στη Γαλλία. Οι διαθέσεις για ανεξαρτησία επικρατούν κυρίως στο ισπανικό μέρος. Οι Βάσκοι αντιμετωπίζουν τις ίδιες προκλήσεις με την Καταλονία για ανεξαρτησία. Η τρομοκρατική οργάνωση ΕΤΑ αγωνίζεται με βία την κεντρική κυβέρνηση στη Μαδρίτη για μισό αιώνα, αλλά από το 2011δηλώνει ότι θα απέχει από τρομοκρατικές επιθέσεις. 5. Δανία: Faroe Νησιά Τα νησιά, με έκταση 550 τετραγωνικά μίλια, έχουν αυτοκυβέρνηση σε πολλούς τομείς. Η ιδέα για πλήρη απόσχιση από τη Δανία τυγχάνει ακόμη λαϊκής υποστήριξης μεταξύ των κατοίκων των νησιών. 6. Γαλλία: Κορσική Tο νησί της Μεσογείου ανήκει στη Γαλλία από το 1769. Παρά τις αποσχιστικές τάσεις, ένα δημοψήφισμα για περισσότερη αυτονομία απέτυχε το 2003. Η αποτυχία επισκίασε την τρομοκρατική οργάνωση “Κορσικό Εθνικό Απελευθερωτικό

Λακαφώσης Δημήτριος

118

Μέτωπο”. το οποίο ήταν ενεργό τις προηγούμενες δεκαετίες. 7. Βέλγιο: Φλάντερς (Flanders) Το Βέλγιο είναι διαιρημένο μεταξύ των Walloons και των Flemish,. Το βόρειο μέρος της χώρας με τους Flemish ομιλούν τοπική ολλανδική διάλεκτο, το νότιο, στα σύνορα με τη Γαλλία, με τους Walloons ομιλούν γαλλικά. Το βόρειο μέρος είναι πλουσιότερο και οι Flemish απαιτούν ανεξαρτησία. 8. Γερμανία: Βαβαρία Είναι δύσκολο να φαντασθεί κανείς Γερμανία χωρίς τη Βαβαρία. Αλλά μερικοί Βαβαροί επιθυμούν περισσότερη ανεξαρτησία. Το ομοσπονδιακό κρατίδιο τυγχάνει μοναδικής ειδικής εξουσίας με ένα περιφερειακό στοιχείο του στη Γερμανική εθνική βουλή. Το Βαρβαρικό χριστιανικό κόμμα (CSU) δεν συνιστά την ανεξαρτησία και έρευνα το 2009 δείχνει ότι μειοψηφία των Βαβαρών, περισσότεροι από το 20%, νομίζουν ότι το κρατίδιο θα είναι καλύτερο εάν γίνει ανεξάρτητο. Η επιδίωξη για ανεξαρτησία εξασθενεί μεταξύ νεοτέρων Βαβαρών. 9. Άλλες περιοχές Υφίστανται και μερικές άλλες κινήσεις ανεξαρτησίας στην Ευρώπη: Wales, Cornwall, Northern Ireland (Ηνωμένο Βασίλειο), Galicia, Aragon (Ισπανία), Silesia (Πολωνία), Frisia (Ολλανδία, Γερμανία), Sardinia (Ιταλία), Brittany, Occitania, Alsace, Savoy (Γαλλία)και Aaland (Φιλανδία).

Αρχίζουν οι Ενταξιακές Διαπραγματεύσεις της Τουρκίας, 2005 Εν μέσω Προβληματισμών για παραπέρα Διεύρυνση της Ε.Ε. και με πολλά κεφάλαια προς εξέταση

Υφίσταται διαφορετικές αντιλήψεις για τη διεύρυνση της Ε.Ε.: › Το πρώτο σημείο είναι ότι σήμερα η πολιτική ηγεσία της Ε.Ε. υπολείπεται του αρτίου. Υπάρχουν ωστόσο τα προσόντα και η θέληση αλλά δεν υπάρχει η απαιτούμενη σταθερή κατεύθυνση και η επαρκής υποστήριξη από τα κράτη-μέλη (Κ-Μ) και κυρίως από τα μεγάλα. Οι κυβερνήσεις των Κ-Μ δεν έκαναν επαρκείς και σοβαρές προσπάθειες να εδραιώσουν τη γενική πεποίθηση ότι η διεύρυνση της Ε.Ε. είναι προς όφελος του ευρωπαίου πολίτη. Ίσως, δεν είχε αρκούντως τονισθεί ότι η διεύρυνση στα Βαλκάνια φέρνει δημοκρατία και σταθερότητα στην περιοχή και εμποδίζει το εμπόριο των ναρκωτικών, της παράνομης διακίνησης μεταναστών και όπλων προς όλη την Ευρώπη. › Το δεύτερο είναι ότι η οικονομική ανασφάλεια προβληματίζει τον ευρωπαίο πολίτη στο να υποστηρίξει τις μεταρρυθμίσεις για ελεύθερο εμπόριο, για εκσυγχρονισμό συντάξεων του συστήματος υγείας και των δημοσίων επιχειρήσεων. Εκατομμύρια ευρωπαίων πολιτών εξακολουθούν να είναι άνεργοι ή να φοβούνται για την εργασία τους από τη διεύρυνση και είναι φυσικό να είναι απρόθυμοι να δεχθούν εργάτες από νέα Κ-Μ.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

119

› Το τρίτο σημείο είναι ότι πολλοί πιστεύουν ότι αλληλοδιαδεχόμενες διευρύνσεις υπονομεύουν την πολιτική συνοχή της Ε.Ε.. Πιστεύουν ότι δεν πρέπει να γίνει παραπέρα διεύρυνση χωρίς πρώτα να γίνει εμβάθυνση στην πολιτική ένωση της Ε.Ε.. Γι αυτό το λόγο, μεταξύ άλλων, ο γαλλικός και ο ολλανδικός λαός με δημοψηφίσματα το καλοκαίρι του 2005 απέριψαν το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Παράλληλα δηλώνουν και την αντίθεση τους στην είσοδο της Τουρκίας στην Ε.Ε.. Η απόρριψη του ΕΣ από τη Γαλλία και την Ολλανδία και η δυσκολία να συμφωνηθεί για την περίοδο 2007-2013 η αγροτική πολιτική, η ευελιξία στο δημοσιονομικό έλλειμμα 3% και λοιπές απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις μαρτυρούν ότι η Ε.Ε. τείνει να γίνει κοινότητα ελευθέρων συναλλαγών εμπορίου και λέσχη “ala card”. Άλλοι υποστηρίζουν και άλλοι απορρίπτουν την πολιτική των πολλαπλών ταχυτήτων, των ομοκέντρων κύκλων και της πολλαπλής επιλογής. Μερικά Κ-Μ της Ε.Ε. δεν συμμετέχουν στην Ευρωζώνη, στη συμφωνία Schengen (Σέγκεν), στην κοινή αμυντική πολιτική και δεν ενστερνίζονται την ελεύθερη διακίνηση των πολιτών. › Στις 3 Οκτωβρίου 2005, έγινε πραγματικότητα το επί 40 χρόνια όνειρο της Τουρκίας. Αποφασίστηκε η έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ε.Ε. μετά από έξωθεν επεμβάσεις, συμβιβασμούς και υποχωρήσεις και κυρίως από την Αυστρία που ζητούσε και έγινε αποδεκτή και η έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων για την Κροατία. Οι συμβιβασμοί και οι έξωθεν παρεμβάσεις, όμως πολλάκις, οδηγούν σε αδιέξοδο στο μέλλον. Είναι προτιμότερο να καθυστερήσει μία συμφωνία μέχρι να βρεθεί μία ρεαλιστική και επιθυμητή λύση, παρά να επιτευχθεί προς χάριν και μόνο της συμφωνίας, του γοήτρου της προεδρίας και της κοινής φωτογραφίας. Οι καιροί μαίνονται και το ναυάγιο κάποτε έρχεται. Το διαπραγματευτικό πλαίσιο ένταξης της Τουρκίας αναμένεται να διαρκέσει 10-15 έτη και πολλά μπορούν να μεσολαβήσουν μέχρι τότε. Προβλέπονται πολλά στάδια διενεργειών, πληθώρα κεφαλαίων προς εξέταση με έμπρακτη παρακολούθηση σταδιακής συμμόρφωσης και πολλές ψηφοφορίες με δυνατότητα διακοπής των διαπραγματεύσεων εάν η Τουρκία δεν εκπληρώσει όλα τα απαιτούμενα κριτήρια. Η Τουρκία πρέπει να δείξει εμπράκτως καλή συμπεριφορά γειτονίας, σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σεβασμό στις εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες. Πρέπει να απαλλαγεί από τη στρατιωτική επιρροή, να αναγνωρίσει την Κυπριακή Δημοκρατία, που είναι Κ-Μ της Ε.Ε. και να εφαρμόσει πλήρως την τελωνειακή συμφωνία για άνοιγμα αεροδρομίων και λιμανιών στα κυπριακά αεροπλάνα και πλοία. Δεν πρέπει να αγνοεί συνεχώς και να εμποδίζει την έκφραση ελευθέρων απόψεων στο εσωτερικό της για τη γενοκτονία των Αρμενίων που βαρύνει το ιστορικό παρελθόν της το 1915.

Αξιολόγηση Ενταξιακών Διαπραγματεύσεων της Τουρκίας από την Ε.Ε., 8 Δεκεμβρίου 2009 Κύρια σημεία αξιολόγησης: - Δεν υιοθετήθηκε η πρόταση της σουηδικής προεδρίας να μην αποτελούν εμπόδιο στη διεύ-

Λακαφώσης Δημήτριος

120

ρυνση οι διμερείς σχέσεις κρατών μελών με τις υποψήφιες χώρες. - Αναγκαιότητα για σχέσεις καλής γειτονίας. - Επίλυση διαφορών σύμφωνα με τις διεθνείς συνθήκες και με το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. - Εκφράσθηκε απογοήτευση που η Τουρκία δεν έχει εφαρμόσει το πρωτόκολλο της Άγκυρας για άνοιγμα αεροδρομίων και λιμανιών στα κυπριακά α/φ και πλοία. - Πάγωμα οκτώ κεφαλαίων για τα οποία δεν έχει σημειωθεί πρόοδος σχετικά με την εξομάλυνση των σχέσεων με την Κύπρο. - Δίκαιη και βιώσιμη λύση του κυπριακού στο πλαίσιο των Η.Ε.. - Σεβασμός ελεύθερης έκφρασης, θρησκευτικής ελευθερίας, ελευθέρας εκδήλωσης, Περιουσιών, Οικουμενικού Πατριαρχείου και Μειονοτήτων.

Πενταετής Αξιολόγηση των Ενταξιακών Διαπραγματεύσεων της Τουρκίας, 7 Σεπτεμβρίου 20010. Κύρια σημεία αναφοράς της Ε.Ε.: -Η προσέγγιση της Τουρκίας προς τα κριτήρια της Ε.Ε. δεν ικανοποιεί επαρκώς. - Με δημοψήφισμα το Σεπτέμβριο 2010 έχει τροποποιήσει το Σύνταγμα αλλά μη μείνει εκεί. -Υπάρχει εξέλιξη στην αποτροπή των βασανιστηρίων, στην προστασία των μειονοτήτων και στην ελεύθερη συνάθροιση. Απαιτούνται περισσότερα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. -Δεν υπάρχει επαρκής ελευθερία τύπου. Ορισμένες πρωτοβουλίες κατά δημοσιογράφων προκαλούν ανησυχίες. - Η διερεύνηση της καλουμένης υπόθεσης Ergenekon ενθαρρύνει την εμπιστοσύνη στη δημοκρατία. -Για μία ακόμη φορά η Τουρκία απέτυχε να ομαλοποιήσει τις σχέσεις της με την Κύπρο, μέλος της Ε.Ε.. -Προτείνεται στην Τουρκία να διευκολύνει τη στρατιωτική συνεργασία Ε.Ε. και ΝΑΤΟ. -Κύπρος είναι μέλος της Ε.Ε. και η Τουρκία συνεχίζει να μην την αναγνωρίζει. -Η Άγκυρα αναγνωρίζει το βόρειο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου και αρνείται να αναγνωρίσει το νότιο.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

121

Επανέναρξη των Ενταξιακών Διαπραγματεύσεων Τουρκίας μετά διακοπή τριών χρόνων, 5 Νοεμβρίου 2013 Ημέρες, όμως, μετά ο Erdogan δηλώνει ότι δεν υπάρχει χώρα με το όνομα Κύπρος και κυβερνητικός επίσημος η Αγιά Σοφιά να μετατραπεί σε τζαμί Η Ε.Ε. και η Τουρκία άνοιξαν κατά τη 10η σύνοδο, που ήταν αφιερωμένη στην ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας, νέο κεφάλαιο στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της χώρας, μετά την διακοπή τους για περίπου τρία χρόνια. Το πράσινο φως είχε δοθεί τον Οκτώβριο από τους υπουργούς της Ε.Ε. που είναι αρμόδιοι για τις ευρωπαϊκές υποθέσεις, τέσσερις μήνες μετά την ημερομηνία που προβλεπόταν, λόγω της καταστολής από τις τουρκικές αρχές των μαζικών διαδηλώσεων που είχαν ξεκινήσει από την πλατεία Ταξίμ. O αρμόδιος Επίτροπος για τη διεύρυνση Φούλε και ο Τούρκος υπουργός ευρωπαϊκών υποθέσεων Μπαγίς άνοιξαν επισήμως το κεφάλαιο 22.που αφορά την περιφερειακή πολιτική. Ο Φούλε κάλεσε την Άγκυρα να δεσμευτεί περαιτέρω για να επιτρέψει το άνοιγμα και άλλων δύο κεφαλαίων, του 23ου και του 24ου, που αφορούν τα θεμελιώδη δικαιώματα, τη δικαιοσύνη, την ελευθερία και την ασφάλεια. ‘‘Αυτό θα χρειαστεί, ελπίζουμε, λιγότερο από τριάμισι χρόνια ”σημείωσε, αναφερόμενος στο χρονικό διάστημα που πέρασε από το άνοιγμα του προηγούμενου κεφαλαίου. ‘‘Είναι μία στροφή στις σχέσεις ανάμεσα στην Ε.Ε. και την Τουρκία έπειτα από ένα κενό 40 μηνών ” σημείωσε Μπαγίς, εκφράζοντας την ικανοποίησή του. Ο Μπαγίς διαβεβαίωσε ότι η Άγκυρα είναι έτοιμη ‘‘για τον γάμο, δηλαδή την πλήρη ένταξη στην Ε.Ε.” μολονότι η τουρκική κοινή γνώμη αισθάνεται μία ‘‘κόπωση” απέναντι σε αυτήν την ατελείωτη διαδικασία. ‘‘Η Ε.Ε. χρειάζεται την Τουρκία τουλάχιστον τόσο όσο η Τουρκία χρειάζεται την Ε.Ε.” σημείωσε. Ο Τούρκος υπουργός χαιρέτισε ιδιαιτέρως τη στάση του γάλλου προέδρου Φρανσουά Ολάντ (Hollande), ο οποίος ήρε την εμπλοκή στις διαπραγματεύσεις που είχε δημιουργηθεί από τον προκάτοχό του Νικολά Sarkozy. ‘‘Οι σχέσεις ανάμεσα στην Γαλλία και στην Τουρκία έχουν γίνει ανθηρές” σημείωσε επίσης ο Μπαγίς, εκφράζοντας την ελπίδα ο Ολάντ, να άρει ‘‘την εμπλοκή σε τέσσερα άλλα κεφάλαια”. Η Ε.Ε. αρχίζει λοιπόν νέο κύκλο ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία, η οποία εδώ και 26 χρόνια κάνει αίτηση για να γίνει μέλος. Υπόψη, μέσα σ’ αυτό το χρονικό διάστημα αρκετές χώρες έχουν επιτύχει να γίνουν μέλη της Ε.Ε.. Ο Τούρκος υπουργός εξέφρασε, επίσης, την αισιοδοξία του για την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων ανάμεσα στις δύο πλευρές στην Κύπρο, όπως και με την Ελλάδα. Ημέρες, όμως, μετά την επανέναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, ο Erdogan δηλώνει, σε επίσημη επίσκεψη στην Πολωνία, ότι δεν υπάρχει χώρα με το όνομα Κύπρος, παρά μόνο ελληνική κυπριακή Δημοκρατία στο Νότιο και τουρκική κυπριακή Δημοκρατία στο βό-

122

Λακαφώσης Δημήτριος

ρειο τμήμα, με διαχωριστική γραμμή. Δηλαδή, πρόκειται για δήλωση κατά κράτους-μέλους της Ε.Ε., στην οποία επιδιώκει να ενταχθεί. Στις 29 Νοεμβρίου 2015, στη διάσκεψη των 28 ηγετών της Ε.Ε.- Τουρκίας, η Τουρκία υποσχέθηκε να βοηθήσει να περιορίσει την εισροή μεταναστών στην Ευρώπη με αντάλλαγμα την επανενεργοποίηση των συζητήσεων ένταξης στην Ε.Ε. Ανοίγει το κεφαλαίου 17, για την οικονομική πολιτική και σειρά θα έχουν τα επόμενα κεφάλαια. Το 2016 είναι ίσως το έτος κλειδί για τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας. Η Άγκυρα επιδιώκει την επανεκκίνηση των διαδικασιών για ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε.

Αναζητήσεις Ενίσχυσης της Αμυντικής Ευρωπαϊκής ταυτότητας, 2005 Η Ε.Ε. δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει την “αυλής της” και ενέπλεξε τις Η.Π.Α. στα Βαλκάνια

Οι ελλείψεις της αμυντικής ταυτότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) άρχισαν πρώτα να γίνονται εμφανείς στον πόλεμο στα Βαλκάνια 1990. Η Ε.Ε. δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει την εκεί κρίση μόνη της και ενεπλάκησαν και οι Η.Π.Α. για να σταματήσουν οι συγκρούσεις. Η Ε.Ε. δεν έχει τη δυνατότητα στρατηγικής αερομεταφοράς στρατευμάτων και πολεμικών μέσων και δυνατότητα υποστήριξης επαρκούς διοικητικής μέριμνας και επικοινωνιακών διευκολύνσεων. Πράγμα που την καθιστά εξαρτημένη από τις Η.Π.Α. όπως τούτο αποδείχθηκε στις αεροπορικές επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ στο Κόσοβο το 1999. Όσο περισσότερο η Ε.Ε. εμπλέκεται σε ειρηνευτικές αποστολές, όπως στο Darfur του Σουδάν, τόσο σαφέστερο γίνεται από τα κράτη-μέλη (Κ.-Μ) ότι για να ενεργήσει η Ε.Ε. ως αμυντικό σύνολο προς αντιμετώπιση κρίσης, υπάρχει ανάγκη για διαλειτουργικότητα. Το στρατιωτικό προσωπικό επιβάλλεται, με συνεκπαίδευση, να χειρίζεται και τα μέσα των άλλων Κ-Μ, που προς το παρόν δεν είναι δυνατό να γίνει, λόγω των ποικιλιών και των διαφορών που υπάρχουν στα επιχειρησιακά οπλικά συστήματα των Κ-Μ της Ε.Ε.. Για την εξάλειψη των οιωνδήποτε αμυντικών αδυναμιών της Ε.Ε., έχουν παρουσιασθεί και παρουσιάζονται κατά καιρούς διάφορες προτάσεις-απόψεις με τις οποίες αναζητείται η ενίσχυση της αμυντικής ταυτότητας της Ε.Ε. : ∙ Πρώτον θέμα αναζήτησης είναι το Command&Control &Communication(C3) σύστημα κατά τη μάχη ώστε να είναι αποδοτικό το υιοθετηθέν πρόγραμμα “πολυεθνικών ομάδων κρούσης” (Battle groups), οι οποίες προβλέπονται να έχουν ολιγότερες, πλέον ευέλικτες μονάδες και με δυνατότητα για ανάπτυξη εντός ημερών και για ενέργεια στο πεδίο μάχης μέχρι ένα μήνα. Επιπλέον απαιτείται ένα πλέον αποδοτικό και συμβατό C3 για όλα τα Κ-Μ και στις επικοινωνίες των μη επανδρωμένων αεροσκαφών (UAVs) τα οποία τώρα η Ευρώπη άρχισε να αναπτύσσει. Επίσης, οι συμβατές επικοινωνίες δεν εξυπηρετούν μόνο τις “πολυεθνικές ομάδες κρούσης “και τα UAVs αλλά και τις διοικήσεις των στρατευμάτων στην έγκαιρη συλλογή, διαβίβαση και

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

123

αξιολόγηση πληροφοριών μάχης, υπό τη μορφή C3Ι πληροφοριών. ∙ Δεύτερον θέμα είναι τα προγράμματα των Τεθωρακισμένων Οχημάτων Μάχης (ΤΟΜΑ) τα οποία ΤΟΜΑ προορίζονται για επιπρόσθετη ισχύ πυρός και προστασία των μαχητών. Υφίστανται σήμερα αρκετά εθνικά προγράμματα των ΤΟΜΑ και κάθε πρόγραμμα προβλέπει διαφορετικά ανταλλακτικά και μάλιστα ορισμένα εξ αυτών προορίζονται για παλαιότερα ΤΟΜΑ. Επίσης επιδιώκεται να ελαττωθεί ο αριθμός των αρμάτων μάχης, αλλά μερικά Κ-Μ προσπαθούν να διατηρήσουν τη δική τους βιομηχανία αρμάτων προς ίδιο όφελος. ∙ Τρίτον, είναι το θέμα μίας πλέον αποδοτικής συνεργασίας στην έρευνα, στη γνώση και στην ανάπτυξη επιχειρησιακών συστημάτων και το θέμα της αύξησης των αμυντικών δαπανών της Ε.Ε. γενικότερα. Οι Η.Π.Α. υπολογίζεται να δαπανούν στην άμυνα 5 φορές περισσότερα χρήματα από την Ε.Ε., της οποίας τα Κ-Μ δαπανούν συνολικά κατά έτος €180 δις. ∙ Τέταρτον, αναζητείται παραπέρα θεώρηση των αμυντικών δαπανών. Πρέπει να δαπανώνται τα χρήματα για την άμυνα πλέον αποτελεσματικά με συντονισμό και σε συνεργασία μεταξύ των Κ-Μ της Ε.Ε.. Αποφεύγεται έτσι ο διπλασιασμός δραστηριοτήτων και ενεργειών για τον ίδιο σκοπό και αξιοποιούνται καλύτερα τα χρήματα που προορίζονται για την άμυνα. Επιπλέον η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία αποβαίνει περισσότερο αποτελεσματικός και συνεκτικός αμυντικός τομέας της Ε.Ε.. Κάθε Κ-Μ ακολουθεί σήμερα και υποστηρίζει το δικό του αμυντικό πρόγραμμα, προβάλλοντας.ίσως δικαιολογημένα, λόγους ασφαλείας. Δεν είναι εύκολο να πεισθούν τα Κ-Μ να υιοθετήσουν ή να απορρίψουν μία εθνική αμυντική δαπάνη για χάρη μίας πλέον συνολικής και αποτελεσματικής δυνατότητας της Ε.Ε.. Αλλά και η τεχνολογία παίζει και θα παίξει σημαντικό ρόλο στον αμυντικό τομέα της Ε.Ε.. Υπάρχει, όμως, ετοιμότητα και ωριμότητα για να γίνει αποδεκτό ότι οι απαιτούμενοι συμβιβασμοί για την ενίσχυση των αμυντικών δαπανούν της Ε.Ε., είναι αναπόφευκτο να επιφέρουν και το κλείσιμο ή και το άνοιγμα ορισμένων εθνικών βιομηχανιών. Άλλα Κ-Μ της Ε.Ε. επιδιώκουν να συμμετέχουν στις διαδικασίες προμηθειών πολεμικού υλικού μόνο ευρωπαϊκές χώρες, ενώ άλλα θέλουν και άλλες χώρες εκτός Ε.Ε. συμπεριλαμβανομένων και των Η.Π.Α.. Όμως, είναι δύσκολο να βρεθεί τρόπος που να συμβαδίζει και με τις δύο τάσεις.

Η Διατλαντική Συνεργασία αποδοτικότερη με την Ε.Ε., 2004 Περισσότερο αποδοτική στο πλαίσιο της Ε.Ε., παρά του ΝΑΤΟ

Η διατλαντική συνεργασία επηρεάζει σημαντικές εξελίξεις στο δυτικό κόσμο αλλά και παγκοσμίως. Εκδηλώνεται, κυρίως, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) και του ΝΑΤΟ. Τελευταίες εμπειρίες έδειξαν ότι η διατλαντική συνεργασία στο πλαίσιο της Ε.Ε. είναι περισσότερο αποδοτική από ότι μέσα στο ΝΑΤΟ. Η Ε.Ε. έχει σήμερα διεθνή οντότητα και προοπτική με δυνατότητα για πολιτικές πρωτοβουλίες, με διεθνές αντίκτυπο. Το δεν ΝΑΤΟ, έχει εκπληρώσει την αποστολή του με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου (ΨΠ) και τώρα μετεξελίσσεται

Λακαφώσης Δημήτριος

124

για να προλάβει τις παγκόσμιες απαιτήσεις ασφάλειας. 1.Διατλαντική συνεργασία στο πλαίσιο της Ε.Ε. Η Ε.Ε. άρχισε να παρουσιάζει αμυντική ταυτότητα και να διαμορφώνει κοινή εξωτερική πολιτική πράγματα που δεν βλέπουν με καλό μάτι οι ΗΙΙΑ. Το 80% των εξωτερικών υποθέσεων της Ευρώπης στα Η.Ε. χειρίζεται η Ε.Ε.. Η Ε.Ε. με κοινή πολιτική από όλα τα μέλη συμφώνησε με την απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των Η.Ε., αν και δεν είναι δεσμευτική, για καταψήφιση της ανέγερσης του τείχους στη Δυτική Όχθη από το Ισραήλ. Οι Η.Π.Α. των 300 εκατ. δεν μπορεί να μη συνεργασθεί με την Ε.Ε. των 450 εκατ. Οι Η.Π.Α. έχουν και διαφορετικές προτεραιότητες και επιδιώξεις από την Ευρώπη, αλλά οι κοινές αντιλήψεις, αξίες και ο κοινός πολιτισμός τους ωθεί και τους δύο σε κοινή πλεύση, χωρίς όμως να παραλείπονται και αντιπαραθέσεις. Οι στρατιώτες της Ε.Ε. αντικαθιστούν τις νατοϊκές δυνάμεις στη Βοσνία, όπου οι νατοϊκές δυνάμεις έχουν σταματήσει τις εκεί 3ετείς συγκρούσεις και επέτυχαν τη σταθερότητα για πολλά έτη. Η Βρετανία, Γαλλία και Γερμανία ακολούθησαν κοινή διπλωματική και οικονομική πολιτική σε συνδυασμό με τις Η.Π.Α. για τη συγκράτηση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Τελωνειακοί επιθεωρητές των Η.Π.Α. θα μπορούν να κάνουν έλεγχο και σε ευρωπαϊκό λιμάνια για τυχόν ανεύρεση βομβών, χημικών ουσιών και άλλων μέσων διεξαγωγής τρομοκρατίας σε μεταφερόμενα στις Η.Π.Α. φορτία. Το νέο παγκόσμιο σύστημα προσδιορισμού θέσης “Γαλιλαίος” της Ε.Ε. προβλέπεται να συντονισθεί ώστε να είναι συμβατό με το αντίστοιχο αμερικανικό GPS, αλλά και να μην υπάρχει περίπτωση παρεμβολής στις στρατιωτικές επιχειρήσεις των Η.Π.Α.. Οι Η.Π.Α., δε, προβάλουν αντιρρήσεις για τη συνεργασία της Ε.Ε. με την Κίνα στο σύστημα για δικούς τους λόγους. Γίνεται προσπάθεια ώστε οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών της Ε.Ε. και οι Η.Π.Α. να ελέγχουν για την ασφάλεια των πτήσεων εκείνους που κάνουν υπερατλαντικά ταξίδια. Πρώτα πρέπει να εξασφαλισθεί το ατομικό απόρρητο, που αποτελεί δικαίωμα παρεχόμενο από τους ευρωπαϊκούς νόμους. 2.Διατλαντική Συνεργασία στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ Αυτή η συνεργασία ήταν απόλυτη κατά τη διάρκεια του ΨΠ. Στη συνέχεια αντιμετωπίζει και προβλήματα από τις διαφορετικές τάσεις που επικρατούν μέσα στο ΝΑΤΟ. Στην Ευρώπη, όπου η εσωτερική ασφάλεια των πολιτών, η ανοικοδόμηση κράτους και η διεθνής νομιμότητα έχουν μεγάλη ευαισθησία, το ΝΑΤΟ φαίνεται ακόμη σαν ένας αναχρονιστικός στρατιωτικός

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

125

αμυντικός οργανισμός με επιχειρησιακές δυνατότητες αποτροπής ΨΠ. Ο ΨΠ τελείωσε και το ΝΑΤΟ μπαίνει στη φάση προσαρμογής για τη νέα κατάσταση πραγμάτων. Το ΝΑΤΟ μετασχηματίζεται, για συνολική άμυνα και ειρήνη και σε περιοχές εκτός ΝΑΤΟ. με εντολή πάντα του Σ.Α. των Η.Ε.. Να αντιμετωπίσει και νέους κίνδυνους από μακρινές περιοχές εκτός Ευρώπης από ανορθόδοξες τρομοκρατικές ενέργειες και όπλα μαζικής καταστροφής. Το ΝΑΤΟ περιορίσθηκε σε συμβολικές μικρής εμβέλειας δραστηριότητες. Ανέλαβε αποστολές επιτήρησης αέρος, θαλάσσης, νηοψίας πλοίων και διάθεσης ειδικής μονάδας για αντιμετώπιση χημικών, βιολογικών και ραδιολογικών προσβολών, όπως πρόσφατα στην Ελλάδα για την ασφάλεια των Ολυμπιακών αγώνων. Το ΝΑΤΟ έχει αναλάβει και αποστολές εκτός περιοχής του στο Κόσοβο και στο Αφγανιστάν. Στο Κόσοβο, ίσως με έγκαιρες ανανεωμένες εντολές του ΝΑΤΟ, να είχαν προληφθεί τα τελευταία γεγονότα το Μάρτιο 2004. Δεκάδες χιλιάδες Αλβανοί επιτέθηκαν κατά σερβικών χωριών καίοντας σπίτια, ορθόδοξες εκκλησίες και εκτόπισαν περισσότερους από 4.000 ανθρώπους. Στο Αφγανιστάν, αποφασίσθηκε η ενίσχυση των εκεί νατοϊκών δυνάμεων, με πρώτη αποστολή εκτός Ευρώπης, του ευρωπαϊκού σώματος Eurogroup. Υπάρχουν και αντιπαραθέσεις που δυσχεραίνουν την αποτελεσματικότερη διατλαντική συνεργασία μέσα στο ΝΑΤΟ όπως στο θέμα του Ιράκ. Οι Η ΠΑ ήλπιζαν να τύχουν της εμπλοκής του ΝΑΤΟ στο Ιράκ. Οι “Ευρωπαϊστές “δεν ενέδωσαν στις αιτήσεις των Η.Π.Α. παρά μόνον περιορίσθηκαν να συμφωνήσουν στην βοήθεια στην εκπαίδευση των ιρακινών δυνάμεων ασφαλείας. Πιστεύουν ότι οι νατοϊκές δυνάμεις λίγα έχουν να προσφέρουν και τυχόν αποτυχία στο Ιράκ, ίσως να διέλυε το ΝΑΤΟ ή να το καθιστούσε ανεπιθύμητο στο Ιράκ, όπως περίπου τώρα τις Η.Π.Α.. Συμπερασματικά, η διατλαντική συνεργασία είναι σήμερα αποδοτικότερη στο πλαίσιο της Ε.Ε. από ότι στο ΝΑΤΟ και θα ενισχυθεί ακόμη, με την πολιτική και στρατιωτική ολοκλήρωση της Ε.Ε.. Ενώ, ένας μετασχηματισμός και μία νέα αποστολή του ΝΑΤΟ, ίσως να φέρει αποτελεσματικότερη συνεργασία και μέσα στο ΝΑΤΟ ώστε να φανεί η αναγκαιότητα αφού δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση και να μη γίνει το ΝΑΤΟ παρελθόν.

Η Περί Γειτονίας Νέα Ευρωπαϊκή Πολιτική, 2005 Την 1η Μαΐου 2004 δέκα χώρες γίνονται πλήρη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.). Πέραν των δέκα χωρών και η Βουλγαρία και η Ρουμανία πρόκειται να ενταχθούν το 2007. Πρόκειται να αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις ένταξης της Κροατίας στην Ε.Ε. Επιθυμητό, δε, είναι να παραδώσει πρώτα στο δικαστήριο της Χάγης τους εγκληματίες πολέμου, όπως ζητεί η Ε.Ε.. Οι διαπραγματεύσεις για την Τουρκία πρόκειται να αρχίσουν, στις 3 Οκτωβρίου 2005, εφόσον πριν υπογράψει και το πρωτόκολλο τελωνειακής ένωσης με τις νέες 10 χώρες της Ε.Ε. (και με την Κύπρο) πράγμα που σημαίνει και την αναγνώριση από την Τουρκία της Κυπριακής δημο-

126

Λακαφώσης Δημήτριος

κρατίας. Γίνεται, δε, λόγος και για ένταξη άλλων χωρών χωρίς από τώρα πρόβλεψη γ’ αυτό. Το ιστορικό γεγονός της διεύρυνσης της Ε.Ε., την 1η Μαΐου 2005, έδωσε την ευκαιρία ή μάλλον επέβαλε να συζητηθούν και να προβληθούν διάφορες απόψεις για τη μελλοντική διεύρυνση της Ε.Ε.. Ποιές όμως άλλες χώρες μπορούν να ενταχθούν και κατά πόσο η Ε.Ε. είναι έτοιμη να δεχθεί και άλλες νέες χώρες. Μέχρι που όμως μπορεί να επεκταθεί χωρίς να διακινδυνεύει την αλλοίωση της ευρωπαϊκής της οντότητας και ταυτότητας, σύμφωνα με την ιστορική συνθήκη της Ρώμης. Η Ε.Ε. μέσα σ' αυτό το πλαίσιο των απροσδιορίστων προβλέψεων για παραπέρα διεύρυνσή της, επιδιώκει και θέλει, να μη στερήσει τους γείτονές της από μερικά πλεονεκτήματα των πλήρων μελών της Ε.Ε., στους οποίους προς το παρόν δεν μπορεί να υποσχεθεί προοπτική για πλήρη ένταξη. Επιπλέον, δε, για να μπορέσει να σταθεροποιήσει και να ευθυγραμμίσει με την Ε.Ε. το γύρω περιβάλλον στη Βόρεια Αφρική, στη Μέση Ανατολή, και στην Ανατολική Ευρώπη, προβάλλει και υιοθετεί την περί γειτονίας νέα ευρωπαϊκή πολιτική με τα ούτως καλούμενα “Σχέδια δράσης” για κάθε γείτονα χώρα. Το πρώτο “Σχέδιο δράσης” εφαρμόζεται τώρα στην Ουκρανία. Η Ε.Ε. προσφέρει στην Ουκρανία στενές σχέσεις αφού οι επαναληφθείσες εκεί προεδρικές εκλογές διεξήχθησαν, κατά ομολογία διεθνώς υπευθύνων κατά δημοκρατικό τρόπο και με διαφάνεια. Αυτή η προσφορά θεωρείται ως μέρος του “Σχεδίου δράσης” της Ε.Ε. για την Ουκρανία. Πέραν της Ουκρανίας, οι άλλες χώρες, που πρόκειται πρώτες να τύχουν τέτοιων ωφελημάτων με παρόμοια “Σχέδια δράσης” της Ε.Ε., στο πλαίσιο της περί γειτονίας, είναι το Μαρόκο, η Τυνησία, το Ισραήλ, η Παλαιστινιακή Αρχή, η Ιορδανία και η Μολδαβία. Η περί γειτονίας νέα ευρωπαϊκή πολιτική αποσκοπεί στη δημιουργία περιφερειακού κύκλου φίλων χωρών προς την Ε.Ε.. Πιστεύεται ότι η περί γειτονίας νέα ευρωπαϊκή πολιτική παρέχει κίνητρα στις γειτονικές χώρες της Ε.Ε. να βελτιώσουν τη διοικητική τους διάρθρωση, την οικονομική τους κατάσταση και να επιβάλουν την εφαρμογή των νόμων. Επιδιώκονται αμοιβαία συμφέροντα με στενότερη συνεργασία και με την ευκαιρία για στενότερες σχέσεις σε ευρύτερα πεδία από την εκπαίδευση και από τις μεταφορές μέχρι το περιβάλλον και τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας. Τα Σχέδια δράσης διαπραγματεύονται ξεχωριστά μέτρα που πρέπει να ληφθούν από κάθε ενδιαφερόμενη γειτονική χώρα παράλληλα με τις ανταποδόσεις εκ μέρους της Ε.Ε.. Παρέχεται βοήθεια στις γειτονικές χώρες για να μπορέσουν να ευθυγραμμίσουν με την Ε.Ε. στους κανονισμούς του εμπορίου και της αγοράς, στα κριτήρια της μετανάστευσης και στις διαδικασίες ελέγχου των συνόρων. Επίσης να ενισχύσουν τη συνεργασία σε θέματα ασφαλείας προς αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και των όπλων μαζικής καταστροφής. Για παράδειγμα, το Σχέδιο δράσης για την Ουκρανία περιέχει δεσμεύσεις της Ε.Ε. που μπορεί να βοηθήσουν την Ουκρανία για να γίνει μέλος του Οργανισμού παγκοσμίου εμπορίου, αφού βέβαια αυτό το Σχέδιο τύχει πρώτα της έγκρισης των χωρών μελών της Ε.Ε..

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

127

Η Ε.Ε. ως Διεθνής Πολιτική Δύναμη, Πενήντα Χρόνια Μετά, 2007 Κανείς ποτέ δεν μπορούσε να φανταστεί μετά από 50 χρόνια από την ιδρυτική συνθήκη της Ρώμης ότι σήμερα 500 εκ. περίπου Ευρωπαίων από τον Ατλαντικό μέχρι την Μαύρη Θάλασσα να έχουν ενώσει τις τύχες τους για κοινό μέλλον. Κανείς τότε δεν μπορούσε να φανταστεί ότι σήμερα ο ευρωπαίος πολίτης, από τις σκανδιναβικές χώρες μέχρι τη Μάλτα και την Κύπρο να ταξιδεύει χωρίς σχεδόν συνοριακό έλεγχο με περιορισμένες τελωνειακές διαδικασίες και με σχεδόν κοινό Χρυσή Επέτειος της Ε.Ε.. 2007 νόμισμα. Αφήνει πίσω την Ευρώπη της συνεννόησης δυνάμεων και τηςη ζώνης ελεύθερου εμπορίου. Η Ε.Ε. σήμερα παρέχει σχεδόν το 70% της εξωτερικής και της ανθρωπιστικής βοήθειας στον κόσμο. Με τις παραδοσιακές. τις εμπορικές και τις επενδυτικές σχέσεις της ασκεί επιρροή στην Μέση Ανατολή και, μαζί ή όχι με τις Η.Π.Α., παίζει σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις της πλέον ευαίσθητης αυτής περιοχής του κόσμου. Με τη διεύρυνση προς ανατολάς απέκτησε ολικά ερείσματα στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Με τη νέα πολιτικής της καλής γειτονίας, επηρεάζει τις γειτονικές χώρες, όπως τις χώρες του Μεσογειακού διαλόγου και της ευρύτερης περιοχής του Ευξείνου Πόντου. Τηρεί σχέσεις συνεργασίας με χώρες της Λατινικής Αμερικής και Αφρικής. Ένα νέο ευρωπαϊκό πνεύμα γεννιέται, αποκολλημένο από τις παλαιότερες αντιλήψεις που δεν έχουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Δίδεται έμφαση από την Ε.Ε. στη συμβίωση των κοινοτήτων έναντι της αυτονομίας μίας κοινότητας, στην ενσωμάτωση και όχι στην αφομοίωση των μεταναστών, στην ποιότητα της ζωής έναντι της απερίσκεπτης συσσώρευσης πλούτου, στη βιώσιμη ανάπτυξη έναντι της πρόσκαιρης ευημερίας και στα ανθρώπινα δικαιώματα και στις ανθρώπινες αξίες.

Ο Ρόλος της Ε.Ε. στις εντάσεις -κρίσεις, 2007 Είναι αναμφισβήτητο ότι σήμερα οι Η.Π.Α. διαθέτουν την ισχυρότερη πολεμική μηχανή στον κόσμο. Ξοδεύουν στην άμυνα τρεις φορές περισσότερα από την Ε.Ε. Όμως με τις έξυπνες στρατιωτικές τακτικές, η Ε.Ε. τα καταφέρνει καλύτερα στις ειρηνευτικές αποστολές, στις εντάσεις και στις κρίσεις. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις επιδιώκουν να συμπεριφέρονται όχι σαν κατοχικές αλλά ως σύμμαχοι - εταίροι. Παρουσιάζουν ρεαλιστικές αντιλήψεις πέραν των στενών ορίων του πεδίου της μάχης. Τα θρησκευτικά δόγματα παραμένουν αναλλοίωτα αλλά και εδώ οι θρησκευτικές ιδεολογίες έχουν διαχωριστεί από τις κοσμικές αντιλήψεις των εξελίξεων. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις έχουν την αποικιακή εμπειρία στις κοινοτικές συγκρούσεις και

Λακαφώσης Δημήτριος

128

εντάσεις χωρίς απαραίτητα να καταφεύγουν πρώτα και άμεσα στη δύναμη. Το πολυεθνικό αίσθημα που κυριαρχεί στους Ευρωπαίους βοηθά να αντιμετωπίζεται η πολυεθνική σημερινή κοινωνία ευκολότερα. Γνωρίζουν τη νοοτροπία της, τις πολιτιστικές και κοινωνικές ευαισθησίες. Δεν πυροδοτούν πριν και μετά να ερωτούν τι συνέβηκε. Οι Βρετανοί στο Ιράκ συμπεριφέρονται περισσότερο σαν αστυνομικοί παρά σαν στρατιώτες. Οι Βρετανοί στρατιώτες αντιμετωπίζουν μάλλον με ευκολία τους μουσουλμάνους χωρίς φόβο και προκατάληψη αφού το 10% αρκετών βρετανικών πόλεων είναι μουσουλμανικός πληθυσμός. Οι Γάλλοι στην ειρηνευτική αποστολή στο Λίβανο προσεγγίζουν και τους Ισραηλίτες και τη Hezbollah προκειμένου να βρουν λύσεις. Η υπό την Ε.Ε. ειρηνευτική δύναμη για τις εκλογές στο Κονγκό, καταστραμμένο από το συνεχή εμφύλιο, επέτυχε με μικρό αριθμό θαύματα για τα δεδομένα της περιοχής. Επί πλέον, η Ε.Ε. παρείχε δυνάμεις και βοήθεια στις ειρηνευτικές αποστολές στη Sierra Leona και Ινοry Coast. Οι δυνάμεις της Ε.Ε. αντικατέστησαν επιτυχώς το ΝΑΤΟ στη Βοσνία. Τώρα, συμμετέχει η Ε.Ε. στο Quarteto για τις διαβουλεύσεις ειρήνης στην Παλαιστίνη και προσφέρει εμπιστοσύνη.

Προσέγγιση της Ε.Ε. προς τη Βόρεια Αφρική, 2008

Το Μαρόκο ήταν αποικία της Ισπανίας, η Αλγερία της Γαλλίας και η Λιβύη της Ιταλίας.

Η Βόρεια Αφρική και ιδιαίτερα το Μαρόκο, η Αλγερία και η Λιβύη αποτελούν μέρος του προβλήματος της μετανάστευσης, της τρομοκρατίας και ίσως την εναλλακτική λύση του ενεργειακού προβλήματος που αντιμετωπίζει η Ε.Ε.. Οι ανάγκες επιβάλλουν την προσέγγιση της Ε.Ε. προς τη Βόρεια Αφρική της οποίας χώρες υπήρξαν παλαιότερα ευρωπαϊκές αποικίες. Το Μαρόκο ήταν αποικία της Ισπανίας, η Αλγερία της Γαλλίας και η Λιβύη της Ιταλίας.

Μετά το τέλος της αποικιοκρατίας αφέθηκαν οι αποικίες με ανίσχυρα και ακατάλληλα πολιτικά και κοινωνικά συστήματα για την ανόρθωση των οποίων ακόμη και σήμερα αγωνίζονται. Η Λιβύη τελευταία απέβαλε τη μεμονωμένη παγκόσμια εικόνα της, το Μαρόκο πλησιάζει τα δυτικά δεδομένα και έχει αποβεί τουριστικός πόλος και η Αλγερία πετρελαϊκός στόχος επένδυσης. Σήμερα, η προσέγγιση δεν επιχειρείται

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

129

με στήσιμο φραγμάτων στα σύνορα και με στρατιωτικές μονάδες και μέσα σαν αυτά μεταξύ Η.Π.Α.-Μεξικού και Ισραήλ-Παλαιστίνης. Επιχειρείται με την ευρωπαϊκή οικονομική υποστήριξη και με τη βοήθεια για τη σταθερότητα. Μία χαλαρή μεσογειακή ζώνη Βόρειας Αφρικής και Ευρώπης, με εμπορικές συμφωνίες και με συνηθισμένες συναντήσεις των ηγετών, οπωσδήποτε φέρνει πιο κοντά το Μεσογειακό κόσμο, από χριστιανούς ή μουσουλμάνους για ένα καλύτερο μέλλον, όπου οι μετά αποικιακές εχθρότητες μπορούν να ξεχασθούν. Γίνεται προσπάθεια για καλύτερο έλεγχο των συνόρων ενάντια της τρομοκρατίας. Οι βελτιωμένες σχέσεις μεταξύ Ισπανίας-Μαρόκου βοηθούν στον αγώνα κατά του ισλαμικού εξτρεμισμού. Μαροκινοί κατηγορούνται για τη βομβιστική επίθεση σε τρένο στη Μαδρίτη το 2004. Η Λιβύη με την αποκήρυξη της τρομοκρατίας συνεργάζεται στον παγκόσμιο αντιτρομοκρατικό αγώνα. Η Αλγερία συνεργάζεται διεθνώς για τον έλεγχο της επέκτασης της Αl Qaeda στη Βόρεια Αφρική. Γίνεται προσπάθεια για οικονομική συνεργασία. Η Μαδρίτη οραματίζεται υψηλής ταχύτητας τρένο κάτω από τη θάλασσα στα στενά του Γιβραλτάρ προς την αφρικανική ακτή. Η Ιταλία πλησιάζει την πρώην αποικία της, τη Λιβύη και προμηθεύεται αέριο με αγωγό μεταξύ Σικελίας και Λιβύης. Η Αλγερία είναι η τρίτη στην προμήθεια φυσικού αερίου προς την Ε.Ε., μετά από τη Ρωσία και τη Νορβηγία. Σχεδιάζεται αγωγός κατά μήκος της Σαχάρας, από τη Νιγηρία προς την αλγερινή ακτή. Στόχος βέβαια, όλων αυτών των προσπαθειών, είναι να μειωθεί η μετανάστευση. Εάν βελτιωθούν οι οικονομικές συνθήκες οι μετανάστες προτιμούν να μένουν στα σπίτια τους. Πρόβλημα με τους μετανάστες από τη Βόρεια Αφρική έχει η Ισπανία, η Ιταλία και η Γαλλία και ιδιαίτερα η Μάλτα, που παρουσιάζεται προωθημένη αφού απέχει μόλις 200χλμ από τη Λιβύη. Αλλά και παλαιότερα έχουν γίνει πολλάκις προσπάθειες προσέγγισης των γειτονικών μεσογειακών χωρών συμπεριλαμβανομένου του Ισραήλ, και της Παλαιστίνης. Η προσπάθεια, όμως, περιοδικά ατονεί αφού επισκιάζεται από την πολιτική για τη Μέση Ανατολή. Πρόσφατα βέβαια, ο νεοεκλεγείς πρόεδρος της Γαλλίας Sarkozy επανέρχεται στο θέμα. Η πρώην σύζυγος του βοήθησε να απελευθερωθούν έξι κρατούμενοι στη Λιβύη για ποινή θανάτου. Η Ιταλία διαπραγματεύεται τώρα με τη Λιβύη την προμήθεια όπλων. Πέραν όμως των ευρωπαϊκών χωρών και άλλες χώρες του κόσμου ενδιαφέρονται και αναπτύσσουν συνεργασία με τη Βόρεια Αφρική. Το Μαρόκο παίρνει αμερικανική βοήθεια. Η Αλγερία έχει εμπορικές σχέσεις προμήθειας όπλων με τη Μόσχα και ταυτόχρονα διαπραγματεύεται με τις Η.Π.Α. για την απόκτηση πυρηνικής ενέργειας. Η Κίνα επενδύει σε κατασκευαστικές υποδομές στην Αλγερία και σε πετρέλαιο στη Λιβύη. Απαιτείται, συνεπώς, ταχύτερη και περισσότερη εμβάθυνση στις σχέσεις της Ε.Ε. με τις μεσογειακές χώρες της Βόρειας Αφρικής πριν άλλοι προλάβουν την Ευρώπη.

130

Λακαφώσης Δημήτριος

Η Ενεργειακή Εξάρτηση της Ευρώπης και η ανάγκη αλλαγής προμηθευτών και αγωγών προμήθειας, 2006 1.Αναγκαιότητα για ενεργειακή απεξάρτηση Το1/4 του ρωσικού αερίου διοχετεύεται προς τη Δυτική Ευρώπη. Το 80% διοχετεύεται μέσω αγωγών από την Ουκρανία και το υπόλοιπο από τις λοιπές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και το 50% της ενέργειας προς την Ευρώπη μεταφέρεται δια μέσου ή γύρω της περιοχής του Ευξείνου. Η Ρωσία αιφνιδιαστικά διέκοΚύριοι Αγωγοί Αερίου προς Ευρώπη, 2006 ψε για οικονομικούς λόγους την παροχή Φυσικού Αερίου (Φ/Α) προς την Ουκρανία. Η Ρωσία χρησιμοποίησε την ενέργεια ως πολιτικό όπλο. Το δημοκρατικό ανορθόδοξο αυτής της ρωσικής ενεργειακής συμπεριφοράς γίνεται αμέσως και εύκολα αντιληπτό εάν φαντασθούμε ότι τούτο συνέβαινε και με τις Η.Π.Α. και διέκοπταν την παροχή πετρελαίου μέσω της αμερικανικής πετρελαϊκής εταιρείας Ghevron προς τον Καναδά και το Μεξικό επειδή αυτές οι χώρες αντιτίθενται στον πόλεμο του Ιράκ. Η έστω προσωρινή διαφωνία Ρωσίας- Ουκρανίας ανησύχησε την Ε.Ε. με τη δυσπιστία και την αναξιοπιστία της ενεργειακής πολιτικής της Ρωσίας, από την οποία Ρωσία όλο και περισσότερο εξαρτάται η Ε.Ε., ως εναλλακτική λύση για τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής. Θέλησε η Ρωσία να εκδικηθεί βασικά την Ουκρανία για την πρόσφατη “πορτοκαλί επανάσταση” που έφερε την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ πιο κοντά προς τη Ρωσία. Η Ρωσία προσπαθεί μέσω της κρατικής ρωσικής πετρελαϊκής εταιρείας Gazprom, να ενισχύσει το ρόλο της ως ενεργειακή δύναμη πρωτίστως στις γύρω χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Το τελικό συμπέρασμα, είναι η σημασία που ενέχει η έννοια των λέξεων “ασφάλεια ενέργειας” και “ποικιλία ενέργειας” για την Ε.Ε., αφού υπάρχει πιθανότητα επανάληψης και χρησιμοποίησης της ενεργείας και πάλι ως “πολιτικό όπλο”. Απαιτείται συνεπώς τολμηρή πολιτική βούληση από την Ε.Ε. για ένα νέο ευρωπαϊκό ενεργειακό πλαίσιο για βιώσιμη, ανταγωνιστική και ασφαλή ενεργειακή πολιτική, ανεξάρτητα από τα διάφορα συμφέροντα εταιρειών και ισχυρών μπλοκ ενεργείας. Τούτο μπορεί να βασισθεί στις παρακάτω θεμελιώδεις αρχές: ■ Πρώτον, ταυτόχρονη δυνατότητα λήψης ενέργειας από διάφορες πηγές όπως από Ρωσία, χώρες Ευξείνου και Κασπίας.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

131

■ Δεύτερον, δυνατότητα χρήσης ποικίλων αγωγών από κύριες και ενδιάμεσες πηγές όπως μέσω Βαλτικής οδού, Κεντρικής Ευρώπης, Ευξείνου, Κασπίας θάλασσας, λιμένων Μεσογείου. ■ Τρίτον, δυνατότητα εναλλαξιμότητας πηγών ενεργείας, όπως πετρελαίου, φυσικού αερίου, “υδρογόνου”, πυρηνικής ενέργειας, αιολικής ενέργειας, βιολογικής ενέργειας. Μέχρι τώρα, βέβαια, έχουν εκδηλωθεί ορισμένες δραστηριότητες προς αυτή την κατεύθυνση είτε στο πλαίσιο της Ε.Ε. είτε μέσω περιφερειακών οργανισμών, είτε διακρατικών συμφωνιών, για την προμήθεια ενέργειας όχι όμως σε επαρκή συντονισμένο επίπεδο ώστε να επιτευχθεί η ενεργειακή ασφάλεια, η βιωσιμότητα και η εγγύηση. Η Γερμανία προχωρεί στην κατασκευή αγωγών Φ/Α μέσω βαλτικής οδού. Η Ελλάδα, Ρωσία, Βουλγαρία προωθούν την κατασκευή του αγωγού Μπουργάς- Αλεξανδρούπολης, το πάγωμα όμως του οποίου προκάλεσε η Βουλγαρία. Η Τουρκία, Ελλάδα, Ιταλία σχεδιάζουν αγωγό μέσω των χωρών τους από Αζερμπαϊντζάν προς Νότια Ευρώπη. Η Τουρκία με τελική συγκατάθεση της Ρωσίας, προωθεί αγωγό πετρελαίου Βακούμ (Αζερμπαϊντζάν)Τσέισχαν μεσογειακό λιμάνι της Τουρκίας απέναντι από την Κύπρο. Η Βουλγαρία προωθεί κατασκευή αγωγού Φ/Α από Μπoυργκάς μέσω FYRΟΜ και Αλβανίας προς λιμάνια της Αδριατικής. Υφίσταται, επίσης και ο υποθαλάσσιος παρευξείνιος αγωγός Φ/Α από Νοβορίσισκ της Ρωσίας προς Σαμψούντα στην Τουρκίας. 2. Σχεδιαζόμενοι Ανταγωνιστικοί Ενεργειακοί Αγωγοί Φυσικού Αερίου (Φ/Α) προς την Ευρώπη, 2008 Η ενεργειακή κρίση Ρωσίας-Ουκρανίας έφερε έντονα στην επιφάνεια το θέμα της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης και την ανάγκη διαφοροποίησης της προμήθειας του Φ/Α από διάφορους παραδοσιακούς και μη προμηθευτές. Μεγάλες δυνάμεις, ηγέτες χωρών, κοινοπραξίες εταιρειών ενέργειας και προμηθευτές Φ/Α έχουν εμπλακεί σε επιλογές, σχεδιασμούς και διπλωματίες αγωγών μεταφοράς Φ/Α προς την Ευρώπη. ∙ Nabucco αγωγός Αποσκοπεί στη μεταφορά Φ/Α από την Κασπία Θάλασσα μέσω Τουρκίας - που παίζει κυρίαρχο ρόλο-Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Ουγγαρίας προς Αυστρία και προς την Κεντρική Ευρώπη. Στον αγωγό συμμετέχει και γερμανική εταιρεία ενέργειας, ενώ έχει αποκλεισθεί γαλλική εταιρεία από την Τουρκία για πολιτικούς κυρίως λόγους. ∙Αγωγός Τουρκίας -Ελλάδας - Ιταλίας (ΤGΙ) Αποσκοπεί στη μεταφορά Φ/Α από Αζερμπαϊντζάν προς Τουρκία-Ελλάδα-Ιταλία και εκείθεν μελλοντικά προς Νότια Ευρώπη. Για το ελληνικό τμήμα του ΤGΙ έχουν γίνει εγκαίνια λειτουργίας μέχρι την Κομοτηνή. Υπόψη, η Βουλγαρία σκοπεύει να συνδεθεί με ΤGΙ μέσω Χασκόβου-Κομητηνής.

132

Λακαφώσης Δημήτριος

∙ Ο South Stream (Νότιος Αγωγός) Ρωσική ενεργειακή διακλάδωση με υποθαλάσσιο τμήμα στον Εύξεινο προς Μπουργκάς Βουλγαρίας και εκείθεν διακλαδώνεται με το Νοτιοδυτικό τμήμα του προς Αλεξανδρούπολη και μέσω ελληνικού εδάφους προς τη Νότια Ιταλία και με το Βορειοδυτικό τμήμα του προς Ρουμανία-Ουγγαρία-Αυστρία και Βόρεια Ιταλία. Προβλέπεται και επέκταση προς Σερβία- Βοσνία-Σλοβακία και Βόρεια Ιταλία. ∙ North Stream (Βόρειος Αγωγός) Αποσκοπεί στη μεταφορά Φ/Α από τη Ρωσία μέσω Βαλτικής Θάλασσας προς τη Γερμανία. Ο αγωγός παρακάμπτει την Ουκρανία, που σήμερα είναι το διαμετακομιστικό κέντρο Φ/Α προς την Ευρώπη. Η στέρηση αυτού του πλεονεκτήματος από την Ουκρανία αποκαθίσταται εάν υιοθετηθεί άλλος μέσω Ευξείνου υποθαλάσσιος αγωγός Φ/Α-White Stream-από Γεωργία προς Ουκρανία. Υφίστανται και εμπόδια από τις περιβαλλοντικές ανησυχίες των βαλτικών χωρών για επιβάρυνση του ήδη κορεσμένου υποθαλασσίου χώρου από τα συντρίμμια πολεμικού υλικού από το Β'ΠΠ στη Βαλτική θάλασσα. Έχει τελικά κατασκευασθεί. 3.Αντιπαλότητες αγωγών και σύγκριση των Φ /Α Στην ουσία ο Nabucco αγωγός, που υποστηρίζεται από τις Η.Π.Α., αποσκοπεί στο να παρακάμψει τη Ρωσία. Ο δεν South Stream είναι απάντηση στο Nabucco. Βέβαια, οι δύο αγωγοί θα μπορούσε να μη ενεργούν ανταγωνιστικά αλλά συμπληρωματικά και με τελικό αποτέλεσμα η ύπαρξη και των δύο αγωγών να συμβάλει στην ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια. Η Ελλάδα υπέγραψε στις 29 Απριλίου 2008 συμφωνία με ισχύ 30 χρόνων για συμμετοχή στον αγωγό South Stream. Καθίσταται έτσι δίοδος ενεργείας, προμηθεύεται επαρκές Φ/Α και εξοικονομεί χρήματα από τα τέλη διέλευσης του South Stream από το ελληνικό έδαφος. Οι Η.Π.Α. δυστροπούν από τη συμμετοχή της Ελλάδας σε αυτόν τον αγωγό για δικούς τους γεωπολιτικούς λόγους. Η απάντηση της Ελλάδας στους ισχυρισμούς ότι τώρα η Ελλάδα εξαρτοποιείται ενεργειακά από τη Ρωσία, είναι ότι επιπλέον θα προμηθεύεται Φ/Α και από το Αζερμπαϊντζάν (ΤGΙ) και υγρό Φ/Α από την Αλγερία, αλλά και με προοπτική και από άλλες διάφορες πηγές ενέργειας. Στο τμήμα Μπουργάς- Αλεξανδρούπολη, η Βουλγαρία άρχισε να παρουσιάζει προσκόμματα με την αλλαγή της κυβέρνησης. Η Ε.Ε. δίδει πράσινο φως για τη συμμετοχή της Ελλάδας στο South Stream αγωγό, αφού στόχος της Ε.Ε. είναι η εξυπηρέτηση της ενεργειακής ασφάλειας με τη συμπληρωματικότητα και την ποικιλία των αγωγών και με τη διαφοροποίηση προμήθειας Φ/Α από πολλές πηγές. Η Ε.Ε. δεν θέλει να αποθαρρύνει και τα κράτη-μέλη που υποστηρίζουν το Nabucco αγωγό και για αυτό συγχρηματοδοτεί και αυτόν τον αγωγό ο οποίος αντιμετωπίζει προβλήματα κυρίως οικονομικής φύσεως αλλά κατά ισχυρισμούς άλλων και ανεπάρκειας Φ/Α από Αζερμπαϊντζάν. Μελλοντικές, όμως, πιθανές επιλογές για την ενίσχυση του Nabucco αγωγού και με Φ/Α από το Blue Stream αγωγό- με το οποίο διοχετεύεται τώρα ρωσικό Φ/Α προς την Τουρκίααλλά και με ιρανικό Φ/Α, εφόσον βέβαια εξομαλυνθούν οι σχέσεις Ιράν- Ε.Ε., ίσως να προσ-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

133

δώσουν άλλη προοπτική στο Nabucco αγωγό.

Ο Νότιος Αγωγός Φυσικού Αερίου προς την Ευρώπη (TAP), 27 Ιουνίου 2013. Ο TAP( Transport Adriatic Pipeline) αντικαθιστά τον TGI. εξουδετερώνει τον Nabucco και εξασθενεί South East Europe Pipeline. Ενέχει μεγάλη οικονομική και γεωπολιτική- στρατηγική σημασία για την Ελλάδα και προσφέρει εναλλακτική πηγή ενέργειας για την Ευρώπη.

Ο αγωγός ΤΑΡ, μέσω Ελλάδας, Αλβανίας και Ιταλίας, μεταφέρει στην ευρωπαϊκή αγορά το φυσικό αέριο των κοιτασμάτων του Αζερμπαϊντζάν και την ανεξαρτητοποιεί μερικώς από τη ρωσική ενέργεια. O ανταγωνιστικός Nabucco West, στον οποίο ο αυστριακός OMV όμιλος ήταν βασικός επενδυτής, απορρίφθηκε από την κοινοπραξία του Σάχη Ντένις ΙΙ, που εκμεΟ TAP μέσω Ελλάδας, Αλβανίας, Αδριατικής προς ταλλεύεται το Αζερικό κοίτασμα. Επίσης, η Ιταλία. κοινοπραξία είχε απορρίψει τον ελληνό-ιταλικό (TGI) και το South East Europe Pipeline και είχαν απομείνει ο TAP και ο Ναμπούκο και τελικά απορρίπτεται και ο Ναμπούκο και προτιμάται ο TAP. Η Ελλάδα, βέβαια, ήταν πουλάκι στο παρελθόν κομβικός “παίκτης” σε όλους τους σχεδιαζόμενους αγωγούς μεταφοράς ενέργειας προς την ευρωπαϊκή αγορά, κανένα όμως από τα σχέδια δεν προχώρησε. Κατέληξε ο αγωγός που θα ανοίξει τον αποκαλούμενο Νότιο Διάδρομο Φυσικού Αερίου, προς τις αγορές της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης, στον οποίο η Ε.Ε. έχει στηρίξει τη στρατηγική της για διαφοροποίηση προμηθευτών και απεξάρτηση από τη Ρωσία. Ο αγωγός TAP, έχει ως βασικό πλεονέκτημα το χαμηλότερο κόστος, καθώς καλύπτει μικρότερη διαδρομή κατά 450χλμ σε σχέση με τον ανταγωνιστή του και μέχρι πρότινος “φαβορί” Nabucco West. Στην Κοινοπραξία εκμετάλλευσης του αερικού Σάχη Ντένις μετέχουν η βρετανική BP και η νορβηγική Statoil με ποσοστά από 25,5 % καθώς και οι SOCAR (Αζερμπαϊντζάν, 10%) Total (Γαλλία, 10%) Luck Agis (ιταλική Eni και ρωσική Lukoil, 10%) ΝIOC (Ιράν, 10%) και TPAO (Τουρκία, 9%). Με δύο διακλαδώσεις, μία που ξεκινάει από το Φίσερ της Αλβανίας θα καταλήξει μέσω του Μαυροβουνίου και της Βοσνίας στο Σπίτα της Κροατίας και μία που ξεκινάει από την έξοδο του ελληνοτουρκικού αγωγού στην Κομοτηνή και θα φτάνει στην περιοχή Stare Zagora της Βουλγαρίας και θα καταλήγει στη Ρουμανία, διασφαλίζοντας εναλλακτική προμήθεια αερίου στις χώρες των Βαλκανίων. Οι δύο αυτές διακλαδώσεις εξουδετέρωσαν το βασικό πλεονέκτημα του Nabco West, που ήταν η δυνατότητα τροφοδοσίας με αέριο από πηγές της Κασπίας περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών.

134

Λακαφώσης Δημήτριος

Ο ΤΑP προσφέρει οικονομικά οφέλη με χιλιάδες εργασίες κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα και προσδίδει στην Ελλάδα γεωπολιτική-στρατηγική σημασία και την καθίσταται ενεργειακός κόμβος στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και διαφοροποιεί τις πηγές φυσικού αερίου για την ελληνική και ευρωπαϊκή αγορά.

Ο Putin καταργεί το South Stream και Εξαγγέλλει το νέο Νότιο αγωγό αερίου προς την Ευρώπη, 1 Δεκεμβρίου 2014 Κατά την επίσημη επίσκεψή του στην Άγκυρα, στις 1 Δεκεμβρίου 2014, ο Putin ανακοίνωσε, κατά τη διάρκεια κοινής συνέντευξης τύπου με τον Erdogan, τη λήξη των εργασιών κατασκευής του αγωγού φυσικού αερίου South Stream, κατηγορώντας την ΕΕ και τη Βουλγαρία για το ‘’πάγωμα’’ των εργασιών. Σε μία κίνηση, μάλιστα, ξεπεράσματος του South Stream, ανακοίνωσε την υπογραφή εμπορικών και κυρίως ενεργειακών συμφωνιών με την Τουρκία, που προβλέπουν την κατασκευή νέου γιγαντιαίου αγωγού, ο οποίος θα περνάει από τη γείτονα και θα καταλήγει στα ελληνοτουρκικά σύνορα, όπου θα κατασκευαστεί διαμετακομιστικός κόμβος για να διοχετευτεί το ρωσικό φυσικό αέριο στη Νότια Ευρώπη. Ο νέος αγωγός κρίνεται να είναι ανταγωνιστικός του για προμήθεια της Ευρώπης αερικού πετρελαίου αγωγού TAP και να αποτελέσει αντιστάθμισμα του αγωγού της Ουκρανίας και μάλιστα τώρα με την εκεί συνεχιζόμενη κρίση. Αποβαίνει, λοιπόν, η Τουρκία μια άλλη Ουκρανία για την Ευρώπη.

Ο Νότιος Αγωγός Μέσω και της Ελλάδας, 8 Απριλίου 2015 Στις 8 Απριλίου 2015, οι δύο ηγέτες, Tin και Τσίπρας, ανακοίνωσαν στη Μόσχα και την κατασκευή του ελληνικού αγωγού φυσικού αερίου, επέκταση του Τουρκικού αγωγού από τα ελληνοτουρκικά σύνορα. Το σχέδιο περιλαμβάνει διαμετακομιστικό κέντρο φυσικού αερίου 50 εκ. κ. στο τουρκικό χωριό Ύψαλα, στα τουρκικό-ελληνικά σύνορα. Από τα Ουψάλα επεκτείνεται ο αγωγός Νότιος Αγωγός προς Ευρώπη, Απρίλιος 2015. στην Ελλάδα, στη FYROM, στη Σερβία, στην Ουγγαρία και στην Αυστρία. Προφανώς, παρακάμφθηκε η Βουλγαρία, για τιμωρία της Σόφιας επειδή έφερε εμπόδια και ακυρώθηκε η κατασκευή του. Πρόκειται για την πρώτη ενεργειακή συμφωνία των δύο χωρών Ρωσίας-Ελλάδας, έπειτα από επτά χρόνια, όταν προσπάθησε να προωθήσει ο Κώστας Καραμανλής να ‘’περάσει’’ τον αγωγό South Stream από την Ελλάδα. Για την κατασκευή του Νότιου Αγωγού στο ελληνικό έδαφος οι υπεύθυνες για την εκμετάλλευση του αγωγού εταιρείες αναλαμβάνουν το κόστος κατασκευής με ανταπόδοση από τα κέρδη όταν πλέον λειτουργήσει ο αγωγός.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

135

Υπόψη, το Μάρτιο 2015, ο πρόεδρος της Τουρκίας Erdogan ανέφερε τον τουρκικό αγωγό ως σημαντικό σχέδιο, μετά τη συνάντησή του με τον Ουκρανό πρόεδρο Petro Poroshenko, επισημαίνοντας ότι βρίσκει ενδιαφέροντα το ρωσικό αγωγό αερίου μετά και την ακύρωση του South Stream. Επίσης, δεν βλέπει ανταγωνισμό και αντιπαλότητα μεταξύ του τουρκικού αγωγού και του σχεδίου TANAP(Trans Anatolian Natural Gas Pipeline, Δια-ανατολικό αγωγό φυσικού αερίου ). Βέβαια, οι δύο αγωγοί θα λειτουργούν ταυτόχρονα, αλλά το γενικό μείγμα του αερίου θα καταστήσει την ενέργεια φθηνότερη. Ο TANAP αγωγός αποσκοπεί στη μεταφορά του αερικού φυσικού αερίου, από τα γεωργιανά- τουρκικά σύνορα στα δυτικά σύνορα της Τουρκίας. Εν τω μεταξύ, μερικοί διεθνείς ειδικοί βλέπουν πιθανή αντίθεση στα ρωσοτουρκικά σχέδια από Δυτικούς πολιτικούς, οι οποίοι μάλιστα νωρίτερα έχουν προκαλέσει το τέλος του South Stream σχεδίου. Ειδικότερα, η επίσκεψη στη Μόσχα του Έλληνα πρωθυπουργού έφερε κάποια δυσαρέσκεια στην Ε.Ε., στην προσπάθειά του να επιλύσει εσωτερικά οικονομικά προβλήματα, αλλά τονίζει ότι θα ακολουθηθούν οι ευρωπαϊκοί και οι ελληνικοί κανονισμοί. Πάντως, η διπλωματία της οικονομίας, όπως συνήθως, είναι περιστασιακή και ευμετάβλητη. Αμερικανική εταιρεία, σε συνεργασία ενεργειακής ρουμανικής εταιρείας προωθεί τον αμερικανικού ενδιαφέροντος αγωγό ΤΑP για μεταφορά ενέργειας προς την κεντρική Ευρώπη και η Ρωσία φαίνεται να αποσύρει το ενδιαφέρον της από το Νότιο αγωγό ενέργειας. Εν τω μεταξύ. μετά την κατάρριψη ρωσικού μαχητικού Jets από την Τουρκία, το Νοέμβριο 2015,ο Putin δηλώνει ότι διακόπτει τις διαδικασίες κατασκευής του Νοτίου αγωγού ( Turkish Stream). Ωστόσο. με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το ελληνικό έδαφος χρησιμοποιείται για μεταφορά ενέργειας από περιοχή Κασπίας προς την Ευρώπη.

Μεταναστευτικό- Προσφυγικό Πρόβλημα στην Ευρώπη και η συμφωνία Schegen και Δουβλίνου 2009 Εφόσον οι άνθρωποι ζητούν καλύτερη τύχη ή υπάρχουν συγκρούσεις, το μεταναστευτικό και το προσφυγικό συνεχίζει να υπάρχει Στη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε. στις 18-19 Ιουνίου 2009 ένα από τα κύρια θέματα συζήτησης των ηγετών των χωρών της Ε.Ε. ήταν η παράνομη μετανάστευση, μετά από πρωτοβουλίες και ανησυχίες κυρίως των χωρών της Η Ελλάδα είναι το πρώτο σημείο εισόδου για το 80% των Νότιας Ευρώπης. παράνομων μεταναστών που φθάνουν στην ΕΕ.

Πράγματι, οι χώρες της Νότιας ΕυρώπηςΕλλάδα, Μάλτα, Ιταλία και Ισπανία - σαν πύλες εισόδου των παράνομων μεταναστών δέχονται όλη την πίεση αν και το πρόβλημα είναι καθαρά ευρωπαϊκό. Οι σκανδιναβικές χώρες της Βόρειας Ευρώπης παρέμειναν μέχρι τώρα

136

Λακαφώσης Δημήτριος

απαθείς, αλλά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται το μέγεθος του προβλήματος.

Απαιτείται κοινή μεταναστευτική ευρωπαϊκή πολιτική Οι μονομερείς εθνικές προσπάθειες δεν αρκούν. Απαιτούνται και συντονισμένες προσπάθειες και συνεργασία μεταξύ των προς διέλευση και προορισμό ευρωπαϊκών χωρών. Απαιτείται κοινή ευρωπαϊκή πολιτική με συγκεκριμένα μέτρα και τομείς δράσης για την υλοποίηση των οποίων απαιτείται και η χρηματοδότηση από την Ε.Ε.. Πρέπει να υπάρξει, όπως αποφασίσθηκε στη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε., ευρωπαϊκή κοινή συμφωνία με τις εκτός Ευρώπης χώρες προέλευσης και διέλευσης των παρανόμων μεταναστών. Με ναυλωμένες ακόμη ευρωπαϊκές πτήσεις να επαναπατρίζονται οι παράνομοι μετανάστες. Ως χώρες διέλευσης των μεταναστών θεωρείται, ως επί το πλείστον, η Τουρκία και η Λιβύη. Ως, δε, χώρες προέλευσης θεωρείται η Συρία, το Ιράκ, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές, το Αφγανιστάν, η Σομαλία, το Σουδάν, η Νιγηρία και άλλες χώρες της Βόρειας και Κεντρικής Αφρικής. Τα υπάρχοντα, όμως, εσωτερικά προβλήματα τους δυσχεραίνουν την επίτευξη διμερών συμφωνιών επαναπατρισμού των μεταναστών.

Υπάρχουσες διμερείς συμφωνίες για τους παράνομους μετανάστες Η κοινή ευρωπαϊκή συμφωνία μπορεί να συμπεριλαμβάνει και τις μέχρι τώρα διμερείς συμφωνίες, όπως τη συμφωνία Ελλάδας-Τουρκίας το 2002, επανέκδοσης των παράνομων μεταναστών. Η Τουρκία όμως, δείχνει απροθυμία να την εφαρμόσει και δηλώνει ότι δε θα γίνει καταυλισμός μεταναστών. Ενώ, ο ευρωπαίος επίτροπος Μπαρόκ δηλώνει μετά από επίσκεψη στο Αιγαίο, εάν συνεχισθεί η μετανάστευση προς την Ελλάδα κινδυνεύει να αποσταθεροποιηθεί. Ίσως, με ευρωπαϊκή πίεση να αναγκασθεί η Τουρκία να συνάψει όπου είναι εφικτό και με τη βοήθεια της Ε.Ε. διμερείς συμφωνίες με τις χώρες προέλευσης των μεταναστών ώστε να επαναπατρίζονται οι μετανάστες. Διμερή συμφωνία επανέκδοσης των μεταναστών έχει υπογραφεί και εφαρμόζεται ικανοποιητικά μεταξύ Ισπανίας και Μαρόκου. Η Τουρκία και η Ε.Ε. υπογράφουν συμφωνία, το Δεκέμβριο 2013, με την οποία οι χώρες της Ε.Ε. μπορούν να στέλνουν πίσω προς την Τουρκία τους παράνομους μετανάστες που εισήλθαν στις χώρες της Ε.Ε. μέσω Τουρκίας, με αντάλλαγμα τη χαλάρωση βίζας από την Ε.Ε. προς την Τουρκία για εμπορικούς και τουριστικούς σκοπούς και με τελική κατάργηση μετά από τρία χρόνια. Με την υποχώρηση στην επαναπροώθηση, η Τουρκία είναι υποχρεωμένη να εφαρμόσει τώρα και την ήδη υπάρχουσα διμερή συμφωνία μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας. Η, δε, Τουρκία πιέζεται να εφαρμόσει την ήδη συμφωνία μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας. Επαναλαμβάνεται το αίτημά της η Τουρκία για τη βίζα και επί πλέον επίσπευση της ενταξιακής διαδικασίας και χρήματα, ως αντάλλαγμα όταν η Ε.Ε. προσπάθησε να διαπραγματευθεί μαζί της, ως χώρα διέλευσης, την ευρωπαϊκή προσφυγική κρίση 2015.Τελικά, στη διάσκεψη της Ε.Ε.- Τουρκίας στις 29 Νοεμβρίου 2015, η Τουρκία συμφώνησε να βοηθήσει να περιορίσει την

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

137

εισροή μεταναστών στην Ευρώπη σε αντάλλαγμα να πάρει χρήματα, βίζα και επανενεργοποίηση των συζητήσεων ένταξης στην Ε.Ε., όπως αναφέρεται λεπτομερώς στο οικείο θέμα στη συνέχεια.

Ο Ρόλος της FRΟΝΤΕΧ της Ε.Ε. Frontex, (French : Frontières extérieures for external borders, English:The European External Border Agency), Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τα Εξωτερικά Σύνορα της Ε.Ε.

Πρέπει να ενισχυθεί σε μέσα η ευρωπαϊκή δύναμη FRΟΝΤΕΧ η οποία είναι αρμόδια για την ασφάλεια των εξωτερικών συνόρων της Ευρώπης και εδρεύει στη Βαρσοβία, ώστε να είναι ουσιαστική η συνεργασία με τις εθνικές δυνάμεις και ιδιαίτερα της ακτοφυλακής στην αποτροπή και αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης. Τελικός σκοπός: η δημιουργία ευρωπαϊκής ακτοφυλακής. που προς το παρόν παραμένει ως η FRΟΝΤΕΧ. Μπορεί να έχει και ευρωπαϊκές δικανικές δικαστικές αρμοδιότητες, με υποχρεωτική εφαρμογή στις χώρες της Ε.Ε.: › Τρόπος λειτουργίας των προσωρινών χώρων φιλοξενίας των μεταναστών › Ειδικό και εξειδικευμένο προσωπικό για τη λειτουργία. › Χρόνος παραμονής και επαναπατρισμού, βάση δεδομένων για τη μετανάστευση. › Ενιαία πολιτική έναντι των χωρών εκτός Ευρώπης από όπου προέρχονται και διέρχονται οι μετανάστες.

Ιστορικό της FRONTEX - Στις 1 Οκτωβρίου 2005, η FRONTEX με έδρα τη Βαρσοβία απέκτησε επιχειρησιακή ετοιμότητα. - Το 2006 δραστηριοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα για ενίσχυση του σχεδίου ’’ΠΟΣΕΙΔΩΝ’’ στο Αν. Αιγαίο, με κορύφωση της εισροής προσφύγων το 2015. - Το 2007 δημιουργήθηκε στη FRONTEX η δύναμη ταχείας Επέμβασης (First Rapid Border Intervention Teams -RABIΤ) για τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης. - Από 2 Νοεμβρίου 2010, η RABIΤ με δύναμη 150-200 ατόμων στον Έβρο μέχρι που τον Αύγουστο 2012 κατασκευάσθηκε συρμάτινος φράκτης12.5χλμ. - Στις 12 και 29 Νοεμβρίου 2015, στη σύνοδο κορυφής στη Μάλτα και στις Βρυξέλλες, αντίστοιχα, με κύριο θέμα την προσέγγιση Ε.Ε.-Τουρκίας στο προσφυγικό, ουδεμία νύξη έγινε για τις έρπουσες διαδόσεις για κοινές περιπολίες Ελλάδας- Τουρκίας, με σαφή εξάλλου αντίθεση της Ελλάδας. - Στις 17-18 Δεκεμβρίου 2015, στη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. ανατίθεται στην ασκούσα την 6μηνη προεδρία Ολλανδία, προσπάθεια για δημιουργία συνοριακής δύναμης και ακτοφυλακής (EBCG), που αντικαθιστά τη FRONTEX με δράση μετά από έγκριση της Κομισιόν ακόμα και χωρίς την έγκριση της κυβέρνησης, που για το τελευταίο η Ελλάδα έχει αντιρ-

Λακαφώσης Δημήτριος

138

ρήσεις.

Ενσωμάτωση οικονομικών μεταναστών-πρόσφυγες-πολιτικό άσυλο Για το ποσοστό των οικονομικών μεταναστών που μπορεί και θέλει να παραμείνει και να προσφέρει στην κοινωνία της κάθε χώρας, να προβλέπεται σύστημα ενσωμάτωσης και όχι αφομοίωσης ως και απόκτηση δεύτερης ιθαγένειας. Επίσης, κάθε χώρα είναι υποχρεωμένη διεθνώς να προστατεύει τους πρόσφυγες. που αναγκάζονται να εγκαταλείπουν τις χώρες τους για άλλους λόγους πλην οικονομικών και τους ζητούντες πολιτικό άσυλο. Αλλά, πρέπει να τροποποιούνται και να επιταχύνονται οι διαδικασίες ώστε το σύστημα να μην είναι διάτρητο και εκμεταλλεύσιμο. Συνεπώς, το θέμα της μετανάστευσης είναι και παραμένει περίπλοκο. Η μετανάστευση αποτέλεσε το κύριο θέμα συζήτησης στη συνόδου κορυφής του ΟΑΣΕ στην Αθήνα, στο τέλος του 2009. Πάντως, εφόσον υπάρχουν φτωχές χώρες και οι άνθρωποι ζητούν καλύτερη τύχη η παράνομη μετανάστευση συνεχίζεται να υπάρχει. Ωστόσο, η ανάπτυξη των φτωχών χωρών με διεθνή οικονομική βοήθεια και με επένδυση πλουσίων χωρών μπορούν να μειώσουν σημαντικά την υπερβολική μετανάστευση.

Μεγάλο κύμα μεταναστών στη Μεσόγειο, με εκατοντάδες νεκρούς, αρχές 2015 Η Ευρώπη είναι μάρτυρας μιας συστηματικής συνεχούς σφαγής στη Μεσόγειο. Νέο κύμα εισόδου μεταναστών σημειώνεται κυρίως στην Ελλάδα και στην Ιταλία, εξαιτίας της κρίσης στη Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική.

Η εμφάνιση, τελευταία, και των Τζιχαντιστών με τις θηριωδίες στη Συρία, στο Ιράκ και στη Λιβύη ενέτεινε την κρίση και προκαλεί τον ξεριζωμό αυξημένων εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων και ως παράνομοι μετανάστες και πρόσφυγες εγκαταλείπουν τον πόλεμο και τη φτώχεια και καταφεύγουν στην Ευρώπη, υφιστάμενοι κυκλώματα δουλεμπόρων, διακινητών πλοιαρίων αμφιβόλου αντοχής.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

139

Στα μέσα του Απριλίου 2015 σχεδόν καθημερινά παρατηρούνται μετανάστες σε όλα τα νησιά του Αιγαίου και κυρίως και δημιουργούνται πέντε Hot Spots στην Κω, στη Λέρο, στη Λέσβο, στη Σάμο και στη Χίο, με τη συμβολή και του στρατού με σκηνές, με κατασκευές υποδομών και υγειονομική περίθαλψη, και δύο ανοικτά με προστασία στρατόπεδα μετεγκατάστασης στη Σίνδο Θεσσαλονίκης και Σχιστό Αττικής, από αρχές 2016. Επίσης, ενοικιάζονται με έξοδα της Ε.Ε. σπίτια για πρόσφυγες. αλλά και επεκτείνονται και κέντρα φιλοξενίας σε πολλές περιοχές της χώρας με τη συνεχή αύξηση εισροής. Από τα τουρκικά παράλια μεταφέρονται λαθραία στοιβαγμένοι σε σάπια πλοιάρια στις κοντινές ελληνικές νησιωτικές ακτές, όπου ρίχνουν σε βράχια ή και βυθίζουν τα πλοιάρια με επιβαίνοντες τους μετανάστες και ειδοποιούν, σε ορισμένες περιπτώσεις, το λιμενικό να τους διασώσει και να τους παραλάβει. Από τον Ιανουάριο μέχρι και Μάρτιο 2015 μπήκαν στην Ελλάδα 10.445 μετανάστες και η παράνομη είσοδος μεταναστών με δουλεμπορικά πλοιάρια συνεχίζεται, όταν το αντίστοιχο διάστημα πέρσι είχαν περάσει τα σύνορα μόλις 2.863 άτομα. Οι περισσότεροι μπήκαν μέχρι τώρα στη χώρα κατά το Μάρτιο, όταν και ξεκίνησαν οι αντεπιθέσεις των Τζιχαντιστών στη Συρία και έως πότε. Στις 11- 13 Απριλίου2015, σημειώνεται τραγωδία στη Μεσόγειο, εκτός λιβυκών ακτών, 190 χιλιόμετρα νότια του ιταλικού νησιού Λαμπεντούζα, με δύο ναυάγια, το ένα με 400 νεκρούς και το άλλο με περισσότερους από 40 αγνοουμένους. Μουσουλμάνοι μετανάστες ρίχνουν Χριστιανούς στη θάλασσα. Στις 19 Απριλίου 2015, περίπου 900 άνθρωποι νεκροί, όταν ένα αλιευτικό πλοιάριο με μετανάστες ανατράπηκε στη Μεσόγειο, στα ανοιχτά των λιβυκών ακτών. Γεγονός που είναι η χειρότερη καταστροφή που υπήρξε ποτέ στη Μεσόγειο, που έχει χαρακτηρισθεί ως υγρός τάφος. Στη διάσωση του ναυαγίου συμμετέχουν πολεμικά και εμπορικά πλοία της Ιταλίας και της Μάλτας, ενώ τις επιχειρήσεις συντονίζει η ιταλική ακτοφυλακή. Περισσότεροι από 24.000 μετανάστες έχουν φτάσει στην Λαμπεντούζα, στη Σικελία, την Καλαβρία.στην Πούλια και αλλού στην Ιταλία και ο αριθμός αυξάνεται με τα συνεχιζόμενα καθημερινά ναυάγια. Η ιταλική κυβέρνηση ζήτησε να συγκλείει έκτακτη σύνοδος κορυφής της Ε.Ε. και τη βοήθεια άλλων χωρών για την αντιμετώπιση της μεταναστευτικής κρίσης, όχι στη διάσωση αλλά και στον τερματισμό της διακίνησης ανθρώπων, με το να παρεμποδίζεται η διακίνηση ανθρώπων και να μην επιτρέπεται σε πλοιάρια να αποπλέουν από τη σε εμφύλιο Λιβύη, όπου συσσωρεύονται μετανάστες-πρόσφυγες και από τις γύρω χώρες. Ωστόσο, και η ελληνική κυβέρνηση κάνει έκκληση για ευρωπαϊκή συνδρομή. Η τραγωδία της Λαμπετούζας επαναλαμβάνεται και τον Απρίλιο 2016 με περίπου 400 ναυαγούς νεκρούς πρόσφυγες και μετανάστες στην προσπάθειά τους να περάσουν από τη Λιβύη στην Ιταλία. Φαίνεται ότι χρησιμοποιούν την κεντρική Μεσόγειο τώρα αντί του κλειστού διαδρόμου των Βαλκανίων.

Λακαφώσης Δημήτριος

140

Μπορεί η Λιβύη να καταστεί πύλη εισόδου μεταναστών προς την Ευρώπη; 29 Απριλίου 2015 Πριν οι μετανάστες κάνουν το επικίνδυνο ταξίδι της Μεσογείου, συνωθούνται κατά δεκάδες χιλιάδες μέσω της ερήμου προς τη Λιβύη, σε κέντρα κράτησης κοντά στη Misrata. Η περιοχή Sahel.ασταθής λωρίδα γης νότια της Magreb από Ατλαντικό μέχρι Ερυθράς θάλασσα, έχει καταστεί χώρος στρατολόγησης και εκπαίδευσης εξτρεμιστών ισλαμιστών, που εξαναγκάζουν τους κατοίκους να 29-4-15. Κέντρο Κράτησης μεταναστών κοντά στη καταφεύγουν ως πρόσφυγες στη Λιβύη και Misrata της Λιβύης. από εκεί ζητούν καταφύγιο στην Ευρώπη. ( βλέπε και Κεφάλαιο ΙΑ’, Αφρική MagrebSahel)Παραστρατιωτικοί και παράνομα κυκλώματα τους ληστεύουν και τους κακομεταχειρίζονται και εξοικονομούν εκατοντάδες δολάρια το χρόνο. Το χάος και οι συγκρούσεις στη Λιβύη αναγκάζουν χιλιάδες μετανάστες, που εργάζονται εκεί να την εγκαταλείπουν μέσω της Μεσογείου και να ζητούν καλύτερη τύχη στην Ευρώπη.

Μεταναστευτική και Προσφυγική Κρίση στην Ευρώπη, 2015 Η χειρότερη κρίση μετά το Β’ΠΠ

Κατά κύματα μετανάστες και πρόσφυγες σε ταξίδι απελπισίας από τη Μέση Ανατολή, που πλήττεται από συγκρούσεις και κυρίως από Συρία, Ιράκ και Αφγανιστάν προς την Ελλάδα και από το κέρας της Αφρικής και την ασταθή υποσαχάρια περιοχή μέσω Λιβύης προς την Ιταλία. Πέρασαν 500.000 τα ελληνικά σύνορα μέχρι το τέλος του 2015. Σώζονται καθημερινά χιλιάδες, ενώ αρκετοί βρέθηκαν στον υγρό τάφο της Μεσογείου. Το Αιγαίο έχει καταστεί κύριος διάδρομος εισροής προσφύγων, ενώ στον Έβρο έχει σηκωθεί φράκτης. Η κομισιόν χρηματοδοτεί την Ελλάδα με €474εκ για την υποδοχή νεοεισερχόμενων μεταναστών. Τσουνάμι προσφύγων στα νησιά του Αιγαίου. Κατά χιλιάδες φθάνουν κυρίως στην Κω, στη Σάμο, στην Κάλυμνο, στο Φαρμακονήσι και πρωτίστως στη Λέσβο. Τα αστυνομικά τμήματα και τα λιμεναρχεία έχουν καταστεί προσφυγικά καταφύγια, από όπου μεταφέρονται με πλοία στην Αθήνα και εκείθεν ζητούν μετάβαση σε διάφορες χώρες της Ευρώπης. Μεγάλο κύμα προσφύγων προωθείται στο τέλος Αυγούστου 2015 στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας με τα Σκόπια από όπου μετά από αιματηρά επεισόδια με τις σκοπιανές αστυνομικές δυνάμεις εισέρχονται στα Σκόπια και διευκολυνόμενοι στις κινήσεις τους από τα ανοικτά σύνορα στις χώρες της συμφωνίας Schengen, προωθούνται προς τη Σερβία, Ουγγαρία από όπου χιλιάδες πρόσφυγες φθάνουν στη Γερμανία και στην Αυστρία, ζητώντας άσυλο. Η Ουγγαρία διαπληκτίζεται με την Κροατία για τη συνοριακή προσφυγική κατάσταση, όπως και άλλες μεταξύ τους χώρες της Ε.Ε. και προωθούν ακόμη στρατό στα σύνορα για την τακτοποίηση των

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

141

Αριστερά: Πρόσφυγες στα σύνορα Αυστρίας - Ουγγαρίας αναμένουν λεωφορεία για παραπέρα προώθηση μέσα στην Ευρώπη. Δεξιά: Πρόσφυγες περνούν το συρματόπλεγμα στα σύνορα Αυστρίας - Ουγγαρίας, Αύγουστος 2015.

προσφύγων και βοήθεια προώθησή τους. Δημιουργείται η σοβαρότερη ευρωπαϊκή κρίση μετά το Β’ΠΠ και το προσφυγικό αγγίζει το ευρωπαϊκό ανθρώπινο συναίσθημα. Η Ευρώπη βρίσκεται ανέτοιμη να αντιμετωπίσει άμεσα το πρόβλημα και χώρες της Ε.Ε. Γίνεται ποσοστιαία αναδιανομή των προσφύγων των χωρών υποδοχής Ιταλίας και Ελλάδας προς άλλες χώρες με δυνατότητες παροχής ασύλου και εργασίας, όπως στη Γαλλία, στη Γερμάνια στη Βρετανία, στην Ελβετία και στις Σκανδιναβικές χώρες. Η Ουγγαρία θέτει σε δημοψήφισμα την ποσοστιαία αναδιανομή των προσφύγων, στις 2 Οκτωβρίου 2016. Η Γερμανία αντιμετωπίζει το σοβαρότερο πρόβλημα από την επανένωση των δύο Γερμανιών1991. Εάν κλείσουν τα εσωτερικά σύνορα των χωρών της Ευρώπης, μεταξύ των οποίων τάσεις υπάρχουν από Ουγγαρία, Τσεχία και Αυστρία, προκύπτει πληθώρα προσφύγων στα Βαλκάνια με κίνδυνο την ασφάλεια της περιοχής και ιδιαίτερα της Ελλάδας εάν κλείσουν τα σύνορα από τα Σκόπια. Η Ε.Ε. έχει αποφασίσει για κατανομή χιλιάδων προσφύγων και αποφασίζει την ενίσχυση με συνοριοφύλακες των συνόρων Ελλάδας και Ιταλίας. Επίσης, η Ε.Ε. ζήτησε διαπραγματεύσεις με την Τουρκία, ως χώρα διέλευσης, για την προσφυγική κρίση και η Τουρκία ως αντάλλαγμα απαίτησε τη διευκόλυνση της χορήγησης βίζας προς την Ευρώπη και την επιτάχυνση της ενταξιακής διαδικασίας στην Ε.Ε. Πρόταση της Ε.Ε. για μικτές θαλάσσιες περιπολίες απορρίπτεται από την Ελλάδα, μόνο συνεργασία με βάση το διεθνές δίκαιο γίνεται αποδεκτή.

142

Λακαφώσης Δημήτριος

Διδάγματα από την μέχρι τώρα προσφυγική κρίση στην Ευρώπη, 2015 Τα του Δουβλίνου για τους πρόσφυγες στην Ε.Ε. καταρρέουν από το χωρίς προηγούμενο Τσουνάμι προσφύγων

Η μη ύπαρξη προληπτικών μέτρων, ανεπαρκή σχέδια και συμφωνίες δεν αποτρέπουν τις αιφνίδιες και έντονες προσφυγικές κρίσεις. Κατασταλτικά μέτρα κατά των προσφύγων με στρατιωτικές πρακτικές και με δακρυγόνα και απαράδεκτες ε ίναι και απάνθρωπες στις σημερινές κοινωνίες κατά μικρών και ακόμη μηνών παιδιών, εγκύων γυναικών και ανήμπορων ανθρώπων, που ζητούν να γλιτώσουν τη ζωή τους. Η έγκαιρη και γρήγορη ταυτοποίηση με ικανό προσωπικό, με κατάλληλες υποδομές και δυνατότητες στις χώρες διέλευσης και υποδοχής τους(hot spots) για προώθηση στις χώρες τελικού προορισμού, όπου ζητούν άσυλο, η επαναπροώθηση των παρανόμων στις χώρες προέλευσης, όσο τούτο είναι δυνατό, οι συμφωνίες με χώρες διέλευσης, η καταπολέμηση της λαθραίας εμπορίας των προσφύγων ως και η αναθεώρηση της συνθήκης του Δουβλίνου3 για την Ευρώπη, είναι ουσιώδεις δραστηριότητες για την έστω κάποια ικανοποιητική αντιμετώπιση του μεταναστευτικού- προσφυγικού προβλήματος. Υπόψη, με τον ευρωπαϊκό διακανονισμό του Δουβλίνου, με ισχύ από το1997, οι ζητούντες άσυλο πρέπει να παραμένουν στην πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που εισήλθαν και επιτρέπεται να επιστέφονται πίσω στις ευρωπαϊκές χώρες με νότια σύνορα, όπως στην Ελλάδα και Ιταλία, όπου το πρώτον εισήλθαν στην Ε.Ε. Πράγμα, που καταρρέει σήμερα από το χωρίς προηγούμενο μεγάλο κύμα προσφύγων προς την Ευρώπη. Βέβαια, η Ευρώπη δεν πρέπει να επιφορτισθεί όλο το βάρος της προσφυγικής κρίσης από τη Μ. Ανατολή. Δεν δημιούργησε τη σημερινή κατάσταση στη Μ. Ανατολή, αλλά είναι διεθνής ευθύνη και άλλες χώρες έχουν το μερίδιο της κρίσης. Η Αυστραλία διαπραγματεύεται με την Ιορδανία για τους εκεί πρόσφυγες και οι Η.Π.Α. έχουν διάθεση να δουν το προσφυγικό θέμα. Υπόψη, μέχρι το τέλος του 2015 έχει εισέλθει στην Ευρώπη περίπου 1εκ. μετανάστες εξ ων 800000 μέσω Ελλάδας. Στις 1Ιανουαρίου 2016 κατά τον πρωτοχρονιάτικο εορτασμό μετανάστες από βόρεια Αφρική και Άραβες και μάλιστα μερικοί που εισήλθαν στην Ευρώπη το Σεπτέμβριο 2015, ενεργούν

Αριστερά: Υποδομές υποδοχής προσφύγων στη Λέσβο, 2016 Δεξιά: Πρόσφυγες στην Ειδομένη, Απρίλιος 2016.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

143

επιθέσεις στην Κολωνία της Γερμανίας. με αναφορά 500 εγκληματικών δράσεων με 40% εξ αυτών σεξουαλικών περιπτώσεων και η Γερμανία επιταχύνει τις διαδικασίες απέλασης μεταναστών από τη χώρα.

Διάσκεψη Ε.Ε.- Τουρκίας για το Μεταναστευτικό και Προσφυγικό, στις 29 Νοεμβρίου 2015 Στη διάσκεψη των 28 ηγετών της Ε.Ε.- Τουρκίας, η Τουρκία υποσχέθηκε να βοηθήσει να περιορίσει την εισροή μεταναστών στην Ευρώπη σε αντάλλαγμα να πάρει χρήματα, βίζα και επανεργοποίηση των συζητήσεων ένταξης στην Ε.Ε.

Περιορισμός στην αυξημένη ροή των μεταναστών Η Τουρκία να διεξάγει θαλάσσιες περιπολίες και ελέγχους στα σύνορα έναντι της εισροής μεταναστών στην Ευρώπη, που αναμένεται να φθάσουν το 1.5 εκατ. το 2015 και να κυνηγά τη λαθρεμπορία. Ειδικότερα, για τους παράνομους μετανάστες, που δεν εμπίπτουν στη διεθνή προστασία, να επιστρέφονται αμέσως στη χώρα προέλευσης. Είναι ευκολότερο να τακτοποιούνται οι μετανάστες στην άφιξή τους και να αποπέμπονται εκείνοι που παρουσιάζουν απειλή, όπως οι του IS που κτύπησαν στο Παρίσι. Να τακτοποιούνται αμέσως οι περισσότεροι από τους Σύριους μετανάστες παρά να αφήνονται οικογένειες να φθάνουν στην Ευρώπη μέσω επικίνδυνων και με λαθρεμπόριο δρόμων της Μεσογείου. Πάνω από 400.000 Σύριοι μετανάστες έχουν τακτοποιηθεί στη Γερμανία. Ηγέτες της ΕΕ ξεκίνησαν συζητήσεις για να αρχίσουν να δέχονται συγκεκριμένο αριθμό Σύρων προσφύγων που ζουν σήμερα στην Τουρκία. Η Τουρκία να δέχεται πίσω μετανάστες από ΟΛΑ τα κράτη μέλη που δεν αποδέχονται την παροχή ασύλου στην Ευρώπη. Η συμφωνία υπήρχε με την Ελλάδα από το 2001αλλά δεν τηρείτο από την Τουρκία, αν και υπήρξε ανάλογη συμφωνία Ε.Ε. με την Τουρκία από το 2013. Η αποδοχή της Τουρκίας να αποδέχεται πίσω μετανάστες από όλα τα μέλη, είναι ιδιαίτερα σημαντική αφού αναγνωρίζει έμμεσα την Κυπριακή δημοκρατία και για πρώτη φορά βρέθηκαν στο ίδιο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ο πρόεδρος Αναστασιάδης και ο Νταβούτογλου.

Η Άγκυρα παίρνει ως αντάλλαγμα €3 δις Η Τουρκία λαμβάνει € 3 δις και εξ αυτών τα € 2.2 εκ. ως βοήθεια από την Ευρώπη αμέσως. Εφόσον η Τουρκία προσπαθεί να συγκρατήσει τους πρόσφυγες και να μην προωθούνται στην Ευρώπη, προβάλλει μάλλον λογικό να παίρνει βοήθεια από την Ευρώπη για την διευκόλυνση της ζωής αυτών των προσφύγων και να τους πείθει να μην προχωρούν παραπέρα, οδηγούμενοι σε επικίνδυνα περάσματα προς την Ευρώπη μέσω των Ελληνικών νησιών. Τα χρήματα δίδονται τμηματικά και φειδωλά και σύμφωνα με την ικανοποίηση των προϋποθέσεων που έχουν τεθεί, με ακαθόριστο το τέλος της πληρωμής.

Λακαφώσης Δημήτριος

144

Επιτάχυνσης της ενταξιακής διαδικασίας της Τουρκίας Ανακοινώνοντας το άνοιγμα του κεφαλαίου 17, για την οικονομική πολιτική, σειρά θα έχουν τα επόμενα κεφάλαια, χωρίς η πολιτική διεύρυνσης της ΕΕ να ξαναγραφτεί από την αρχή, αλλά συνεχίζεται η εξέταση της κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία, όπως μέχρι τώρα. Το 2016 είναι ίσως το έτος κλειδί για τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας. Η Άγκυρα επιδιώκει την αναζωογόνηση των σχέσεων με την Ε.Ε. με την επανεκκίνηση των διαδικασιών για ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε.

Διαδικασία βίζας για Τούρκους πολίτες Για την παροχή βίζας, οι 28 αποφάσισαν ότι η Τουρκία πρέπει να συμπληρώσει μία σειρά από απαιτήσεις της ΕΕ. Πολλοί Τούρκοι υπήκοοι τυγχάνουν την απόκτηση της βίζας για ελευθερία κινήσεως σε χώρες της Schengen μέσα σε ένα έτος, εάν η Τουρκία ικανοποιήσει τις προϋποθέσεις για να σκληρύνει τον έλεγχο των προς ανατολάς με την Ασία συνόρων και αυξάνει τα ορόσημα για μείωση της αναχώρησης προς την Ευρώπη.

Το πλαίσιο μέσω του οποίου ‘’κύλισαν’’ οι συζητήσεις στη διάσκεψη Ε.Ε.-Τουρκίας Μέχρι τώρα τα μέτρα της Ε.Ε. κρίθηκαν ανεπαρκή για τον έλεγχο της διακίνησης των μεταναστών, με κίνδυνο την κοινωνικής συνοχής και τη σταθερότητας με ανησυχία των Ευρωπαίων πολιτών. Μερικά κράτη της Ευρώπης κλείνουν ή να επιβάλλουν έλεγχο στα σύνορά τους με αποτέλεσμα να περιορίζεται η συμφωνία Schengen, αλλά και να συγκεντρώνεται στα νότια σύνορα υπερβολικός αριθμός μεταναστών, πράγμα από το οποίο, όπως είναι φυσικό, προκύπτει ανεξέλεγκτη κατάσταση. Ιδιαίτερα, στα Σκόπια που άρχισαν να απαγορεύουν την είσοδο μεταναστών εκτός από πρόσφυγες από τη Συρία, εγείρεται σιδερένιος τοίχος από Ειδομένη μέχρι τους Ευζώνους και οι εγκλωβισμένοι μετανάστες που εγκαθίστανται πάνω στις σιδηροδρομικές γραμμές και διακόπτονται οι προς Βορρά εξαγωγές ελληνικών προϊόντων με τρένα. Πάντως, ο χειμώνας που έρχεται μειώνει τον αριθμό των μεταναστών, ωστόσο η κατάσταση των ήδη εγκλωβισμένων χειροτερεύει από το κλείσιμο συνόρων στα Βαλκάνια. Το προσφυγικό στην Ευρώπη θα μπορούσε σχεδόν να σταματήσει εάν προωθηθεί η διαδικασία για ειρήνη στη Συρία με την ευρωπαϊκή προσπάθεια για προσέγγιση με την Μόσχα, παρά το συνεχιζόμενο πάγωμα για την Ουκρανία και την κατάρριψη από την Τουρκία ρωσικού μαχητικού στα συνοριακά σύνορα.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

145

Υποτιθεμένη και εκτός Πραγματικότητας η Ενδεχόμενη Έξοδος της Ελλάδας από τη Schengen, 2016 Τον Ιανουάριο 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έστειλε προς την Αθήνα τελεσίγραφο ότι έχει τρεις μήνες στη διάθεσή της για να εφαρμόσει τα μέτρα που συζητεί η Επιτροπή στη Σύνοδο Κορυφής στις 1718 Φεβρουαρίου, όπως λειτουργία και των 5 hot spots που έχει αναλάβει να φέρει εις πέρας από το 2015. Σε αντίθετη περίπτωση κινείται η διαδικασία του Άρθρου 26 του Κώδικα Schengen και οι άλλες χώρες της ζώνης Schengen κλείνουν προσωρινά τα σύνορά τους με την Ελλάδα, για έξι μήνες έως δύο χρόνια. Υπόψη, από τους 26 της Schengen οι 22 είναι από την Ε.Ε. και οι 4 εκτός Ε.Ε. (Ισλανσδία, Νορβηγία, Σουηδία και Λιχνεστάιν) και από τους 28 της Ε.Ε., μόνο 6 δεν είναι στη Schengen (η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Κροατία, η Κύπρος αλλά και η Ιρλανδία και η Βρετανία με εξαιρέσεις).

Πότε εφαρμόζονται περιορισμοί της Συνθήκης Schengen - Εάν προκύπτει άμεση ανάγκη εθνικής ασφάλειας ή δημόσιας πολιτικής: οι χώρες της Schengen μπορούν να επαναφέρουν αμέσως τον έλεγχο των εσωτερικών συνόρων για 10 μέρες και εάν συνεχισθεί το πρόβλημα να διατηρηθεί ο έλεγχος για 20-60 μέρες. Εδώ επισημαίνεται ότι τέτοιος έλεγχος πρέπει να είναι η εξαίρεση και το τελευταίο μέσο. - Εάν προβλέπεται απειλή ή είναι επικείμενη: επαναφορά προσωρινού ελέγχου μέχρι 30μέρες, και εάν το πρόβλημα συνεχίζεται, μέχρι 6μήνες και για εξαιρετικές περιπτώσεις μέχρι 2 έτη.

Ο έλεγχος συνόρων στην Ευρώπη και η συμφωνία Schengen , μέχρι 2016 Στη ζώνη Schengen μέχρι τώρα κατά τη μεταναστευτική κρίση 6 χώρες έχουν εφαρμόσει τον έλεγχο συνόρων: η Αυστρία, η Δανία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Νορβηγία και η Σουηδία. Ο έλεγχος συνόρων της Ουγγαρίας επηρεάζει δύο μη χώρες Schengen: την Κροατία και τη Σερβία, ενώ ο έλεγχος που επέβαλε τον Οκτώβριο 2015 η Ουγγαρία τη σε Schengen Σλοβενία. Στο Βέλγιο και στη Γαλλία η με το κίτρινο γελέκο αστυνομία άρχισε το συστηματικό συνοριακό έλεγχο μετά τις εξτρεμιστές επιθέσεις στο Παρίσι, Νοέμβριος 2015. Η Γαλλία το 2015 επέβαλε έλεγχο συνόρων μετά τη βομβιστική επίθεση από ισλαμιστές εξτρεμιστές στο Λονδίνο. Η Αυστρία, η Πορτογαλία και η Γερμανία εφήρμοσαν έλεγχο συνόρων για μερικά μεγάλα αθλητικά γεγονότα, όπως το παγκόσμιο κύπελλο Fifa.

146

Λακαφώσης Δημήτριος

2016. Στη συμφωνία Schengen περιλαμβάνονται (26): Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Δημοκρατία της Τσεχίας, Δανία, Εσθονία, Ελβετία (μη Κ-Μ της ΕΕ). Ισπανία, Λετονία, Λιχνεστάϊν, (μη Κ-Μ της ΕΕ). Λιθουανία, Λουξεβούργο, Μάλτα, Νορβηγία, (μη Κ-Μ της ΕΕ). Ολλανδία, Πολωνία, Πορτογαλία, Σλοβενία, Σλοβακία, Σουηδία, Φινλαδία. Υποψήφιες: Βουλγαρία, Ρουμανία, Κροατία, και Κύπρος. Με εξαιρέσεις: Βρετανία και Ιρλανδία. Η έρπουσα σήμερα απειλή κατά της Ελλάδας, που καν δεν έχει επίσημη μορφή, εντάσσεται στην προβλεπομένη ή επικειμένη περίπτωση της συμφωνίας Schengen, όπως προαναφέρθηκε. και με προϋπόθεση που δεν πρόκειται ποτέ να επαληθευθεί, με τη μη εφαρμογή μέτρων εντός προθεσμίας 3 μηνών. Αλλά και στην υποθετική περίπτωση, πρόκειται περί αναστολής και όχι εξόδου που δεν έχει δικαίωμα ουδείς προς τούτο. Βέβαια, το πρόβλημα μπορεί να ενταχθεί αλλού. Σήμερα η Ελλάδα βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα στα δύο μέχρι τώρα επιτεύγματα της Ευρώπης: Ευρώ και Schengen. Επιθέσεις στην Κολωνία της Γερμανίας: Κατά τον εορτασμό της παραμονής της πρωτοχρονιάς του 2016, έλαβαν χώρα επιθέσεις στον καθεδρικό ναό και τον κύριο σιδηροδρομικό σταθμό της Κολωνίας στη Γερμανία, από μετανάστες κυρίως της βόρειας Αφρικής και από Άραβες με μερικούς να είχαν φθάσει στη Γερμανία μετά το Σεπτέμβριο 2015. Περισσότερες από 500 εγκληματικές πράξεις καταγγέλθηκαν, με το 40% να αφορούν σεξουαλικές περιπτώσεις. Στους δράστες συμπεριλαμβάνονται και αιτηθέντες άσυλο. Απαλλάχθηκε των καθηκόντων του ο Διοικητής της αστυνομίας και επιταχύνθηκαν οι διαδικασίες απέλασης των μεταναστών από τη Γερμανία.

Απόψεις-Διαπιστώσεις για το προσφυγικό πρόβλημα στην Ευρώπη, αρχές 2016 - Ολική συμμετοχή των χωρών της Ευρώπης στην αντιμετώπιση του προβλήματος, γιατί πρόκειται για ευρωπαϊκό, παγκόσμιο και ανθρωπιστικής φύσης θέμα και όχι μόνο της χώρας εισόδου της Ελλάδας που σήμερα δέχεται το βάρος της πίεσης και που τώρα αρχίζει. - Από την πράξη έχει αποδειχθεί ότι απαιτείται διαμόρφωση άλλης προσφυγικής- μεταναστευτικής πολιτικής στην Ευρώπη. - Για την αντιμετώπιση της εισόδου μεταναστών και προσφύγων δεν μπορεί να χρησιμοποιούνται όπλα κατά γυναικών, παιδιών και ενηλικιωμένων και του ‘’push back’’,’όπως άλλοι υπονοούν, που ζητούν να γλιτώσουν τη ζωή τους με ταξίδι απελπισίας μέσω του υγρού τάφου της Μεσογείου. - Ενίσχυση των ομάδων συνοριακής επέμβασης της Frontex και δημιουργία συνοριακής δύναμης και ακτοφυλακής ώστε να αποτρέπονται, να προλαμβάνονται και να καταστέλλονται

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

147

παράνομες διακινήσεις με σαπιοκάραβα δουλεμπόρων με εκμετάλλευση δυστυχισμένων ανθρώπων που ο εμφύλιος τους αναγκάζει να ζητήσουν τόπο σωτηρίας αλλού. Διάθεση περισσοτέρων κονδυλίων για έρευνα πλεούμενων ρομπότς προς διάσωση προσφύγων, που με απελπισία ζητούν σωτηρία αποπνιγμού στο μεσοπέλαγο του Αιγαίου. - Πρώτα και πάνω από όλα προέχει η επίλυση του επί πέντε και περισσότερα χρόνια Συριακού, που ταλαιπωρεί την περιοχή και με την προσφυγική κρίση την Ευρώπη και μέχρι πότε, κρίση που προκαλεί δυσφορία Ευρωπαίων πολιτών κατά κυβερνώντων και τείνει να διαιρέσει την Ευρώπη.

Η Νατοϊκή Ναυτική Δύναμη στο Αιγαίο για την προσφυγή κρίση. 10 Φεβρουαρίου 2016.

- Η ευρωπαϊκή επιτροπή καλεί τις χώρες της Ε.Ε. να ανακατανέμουν 40.000 πρόσφυγες που ζητούν άσυλο από τη Συρία, από το Ιράκ και το Αφγανιστάν. - Στην Ελλάδα, δημιουργούνται πέντε hot spots στα ανατολικά νησιά και δύο προστασίας και όχι κράτησης στρατόπεδα στο εσωτερικό και ενοικιάζονται σπίτια για τους πρόσφυγες. Όμως, αυτά τα μέτρα αποτελούν προσωρινή και μερική αντιμετώπιση του θέματος. Άνοιγμα στο φράκτη του Έβρου θα μπορούσε να αποφύγει τον υγρό τάφο της Μεσογείου, αλλά δημιουργεί ‘’στόμιο μποκαλιού’’. - Τα προβλεπόμενα’’hot spots’’ στην Τουρκία πρέπει να είναι περισσότερο αποτελεσματικά και όχι μόνο αποδοχή ευρωπαϊκών χρημάτων και επιπλέον υλοποίηση του πρωτοκόλλου συνεννόησης-συνεργασίας Ελλάδας- Τουρκίας για τους μετανάστες-πρόσφυγες, 2002, το οποίο τώρα βρίσκεται σχεδόν σε λήθαργο. Εξάλλου, τα περίπου 2 εκατομμύρια προσφύγων-μεταναστών στην Τουρκία μέσα στα σχεδόν 70 εκατομμύρια δεν δημιουργούν αναλογικά το σοβαρό πρόβλημα της Ελλάδας, όπου με το συνεχώς αυξανόμενο 1 εκατομμύριο και μάλιστα με διαφορετικό εθνολογικό χαρακτήρα καθιστά αδύνατη την ενσωμάτωση με τις όποιες δυσμενείς επιπτώσεις στην ελληνική κοινωνία, χωρίς να υπάρχουν τάσεις ρατσισμού. Από τα ‘’hot spots’’ της Τουρκίας, μετά από ταυτοποίηση, θα μπορούσε να μεταφέρονται με αεροπλάνα απευθείας οι πρόσφυγες στους τελικούς τόπους προορισμού και να αποφεύγεται ο υγρός θαλάσσιος τάφος και ο εν συνεχεία χερσαίος επικίνδυνος διάδρομος.

Σύντομο Ιστορικό της μη Επαναπροώθησης (non-refoulement) Προσφύγων, 2016 Στη συνθήκη της Γενεύης 1951, Άρθρο 33 ορίζεται: ‘’κανένα συμβαλλόμενο κράτος να μην επαναπροωθεί ή επιστέφει (non-refoulement) πρόσφυγες όπου η ζωή τους απειλείται αποδειγμένα. Ο πρόσφυγας, όμως, δεν δικαιούται αυτού του δικαιώματος, εάν αιτιολογημένα από

148

Λακαφώσης Δημήτριος

Η Νατοϊκή Ναυτική Δύναμη στο Αιγαίο για την προσφυγή κρίση. 10 Φεβρουαρίου 2016.

νόμιμο αρμόδιο δικαστήριο της χώρας προέλευσης έχει δικαστεί για ιδιαίτερα σοβαρά εγκλήματα.’’ Η αρχή της’’ non-refoulement‘’προέκυψε από το Β’ΠΠ, όταν κράτη αρνήθηκαν να παρέχουν ασφάλεια σε πρόσφυγες, που απέφευγαν τη γενοκτονία των Ναζί. Αλλά και αργότερα έχουμε κλασικό παράδειγμα βίαιου επαναπατρισμού από την Ταϋλάνδη 45.000 προσφύγων από την Καμπόζη,1979 με τη χρήση όπλων και με 3.000 νεκρούς πρόσφυγες. Επίσης και στην Τανζανία έχουμε παραβίαση της αρχής ’’ non-refoulement’’ το 1994 στην περίπτωση της γενοκτονίας στη Rwanda. Η Τανζανία έκλεισε τα σύνορα σε περισσότερους από 50.000 πρόσφυγες της Rwandan που προσπαθούσαν να αποφύγουν την εκεί γενοκτονία. Επιπλέον, και το 2015 πρόσφυγες από το Myamar περιφέρονται με πλοία στη θάλασσα, ζητώντας απελπισμένα πατρίδα.

Το ΝΑΤΟ στο Αιγαίο για πρώτη φορά σε προσφυγική κρίση, 10 Φεβρουαρίου 2016 Αποφασίσθηκε και η εμπλοκή του ΝΑΤΟ, με τα υψηλής τεχνολογίας μέσα επιτήρησης που διαθέτει, στην προσφυγική κρίση. Μετακινείται η Ναυτική δύναμη του ΝΑΤΟ από την Ανατολική Μεσόγειο προς το Αιγαίο, με σύνολο 57 πλοίων. Είναι η πρώτη φορά που το ΝΑΤΟ εμπλέκεται σε προσφυγική κρίση, αν και προτεραιότητα γι’ αυτό έχει η Ε.Ε., αλλά δεν διαθέτει ακόμη δυνατότητα. Τα πλοία της Τουρκίας ενεργούν χωρικά της ύδατα ενώ τα ελληνικά πλοία στα ελληνικά χωρικά ύδατα. Το ΝΑΤΟ αρχίζει να αναπτύσσεται στο Αιγαίο από το τέλος του Φεβρουαρίου 2016 με περιορισμένη αποστολή να προειδοποιεί, να εντοπίζει τους λαθρέμπορους προσφύγων, να σταματά τις βάρκες διακίνησης και να επαναπροωθεί στην Τουρκία μόνο τους διασωθέντες πρόσφυγες. Η Τουρκία έχει ζητήσει πέρας αποστολής του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο από τέλος 2016.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

149

Η Οδύσσεια Μεταναστών- Προσφύγων για Ειδομένη και ο Διάδρομος των Δ. Βαλκανίων, Αρχές 2016 Κατά ασταμάτητα Τσουνάμι πρόσφυγες από τον πόλεμο στη Μέση Ανατολή περνούν τα παράλια της Τουρκίας και με πολλές 100δες πνιγμούς και επιβαίνοντεςσε σαπιοκάραβα λαθρεμπόρων φθάνουν στα ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου και από εκεί μέσω Πειραιά και Καβάλας οδεύουν προς στην Ειδομένη. Εν τω μεταξύ, τα Σκόπια κλείνουν οριστικά τα σύνορα και να μετατοπισθούν έτσι τα σύνορα της Schegen και η Ειδομένη να είναι προσφυγικός καταυλισμός με 12.000 πρόσφυγες. Χώρες του διαδρόμου των δυτικών Βαλκανίων και της ομάδα Visegrad4- Ουγγαρία, Σλοβακία, Σλοβενία και Πολωνία- και με πρωτοπόρο την Αυστρία, επιβάλλουν φράκτες, τάφρους και τείχη στις χώρες τους. Μάλιστα, στις αρχές Ιουνίου 2016, ο ΥΠΕΞ της Αυστρίας προβάλλει το ερώτημα μήπως η νήσος Λέσβος και η Λαμπεντούζα πρέπει να γίνουν το νησί Έλλις, ανοικτά της Νέας Υόρκης, μέσω του οποίου στην εποχή μετανάστευσης προς τις Η.ΠΑ., διακινήθηκαν 12 εκ.μετανάστες- πρόσφυγες προς τις Η.Π.Α. και το νησί να είναι το σύμβουλο μουσείο μεταναστών- προσφύγων.

To “Action Plan” Ε.Ε.-Τουρκίας για την Προσφυγική Κρίση, από 20 Μαρτίου 2016 1. Όλοι οι νέοι παράνομοι μετανάστες περνώντας στα Ελληνικά νησιά από την Τουρκία. από 20 Μαρτίου 2016, επιστρέφονται στην Τουρκία, από 4Απριλίου 2016 2. Για κάθε Σύριο που επιστρέφεται στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, άλλος Σύριος ήδη

150

Λακαφώσης Δημήτριος

στην Τουρκία προωθείται στην Ε.Ε. 3. Η Τουρκία, σε συνεργασία με τις γειτονικές χώρες, να εμποδίζει από θάλασσα και ξηρά την παράνομη διακίνηση προς την Ε.Ε. 4. Άρση της βίζας από το τέλος Οκτωβρίου 2016 και να δούμε για ελεύθερη διακίνηση Τούρκων πολιτών προς την Ε.Ε., εφόσον συμπληρωθούν όλα τα 72 απαιτούμενα κριτήρια. 5. Η Ε.Ε., επιταχύνει την αρχική χορήγηση €3δις προς την Τουρκία για τις εγκαταστάσεις και τη ζωή των προσφύγων στην Τουρκία. Η Ελλάδα αγωνίζεται να αντιμετωπίσει 63.000 εγκλωβισμένους μετανάστες- πρόσφυγες, αρχικά με 14.000 στην Ειδομένη και 5.000 στον Πειραιά και με έναρξη μετακίνησης σε κέντρα φιλοξενίας σε όλη την Ελλάδα, εφόσον ο διάδρομος των Βαλκανίων έχει κλείσει. Υπόψη, στις 24 Μαΐου216, εκκενώνεται η Ειδομένη μετά από αστυνομική επιχείρηση. Η Ελλάδα αναμένει την οριστική επαναδιανομή των μεταναστών μέσα στην Ε.Ε., ώστε να μοιρασθεί το μεταναστευτικό βάρος. Μετά την παραίτηση του πρωθυπουργού Νταβούτογλου, στις 5 Μαΐου 2016, τον διαδέχεται ο Yildirim, λόγω αντίρρησης στην ενίσχυση της προεδρίας, η πραγματοποίηση της συμφωνίας δυσχεραίνεται, καθόσον η διαπραγματευτική πολιτική του προέδρου Έρντογκαν είναι σκληρή και κυρίως ως προς τα προαπαιτούμενα που επιμένει η Ε.Ε., μεταξύ των οποίων ο αντιτρομοκρατικός νόμος. Φυλακίσθηκαν δύο τούρκοι δημοσιογράφοι επειδή αποκάλυψαν αποστολή υλικού από Τουρκία προς τους Τζιχαντιστές στη Συρία. Ο Ερντογάν καταφέρεται κατά της Ε.Ε., χωρίς να απομακρύνεται από αυτή. Επειδή υπολείπονται προαπαιτούμενα, καθυστερεί η χορήση βίζας και ο Ερντογάν απειλεί να ακυρώσει τη συμφωνία για το προσφυγικό. Οπότε, προκύπτει ανεξέλεγκτο κύμα προσφύγων από την Τουρκία προς την Ευρώπη, στο οποίο τελευταία παρατηρείται μείωση συρίων προσφύγων και αύξηση από βόρεια Αφρική, Μέση Ανατολή και Ασία, με θελημένη και σκοπευμένη τουρκική επιδίωξη.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

151

Λακαφώσης Δημήτριος

152

Κεφάλαιο Θ΄ Η Παγκόσμια Οικονομική Δυσπραγία, η Κρίση του Ευρωπαϊκού και Ελληνικού Χρέους, 2008- 2015 Αναδυόμενοι Προβληματισμοί από την εν όψει Παγκόσμια Οικονομική Κρίση. 2008

Η κρίση άρχισε από τις Η.Π.Α., τον Οκτώβριο του 2008, με την κατάρρευση του τραπεζικού και ασφαλιστικού συστήματος και ξαπλώθηκε γρήγορα στην Ευρώπη και την Ασία. ΟΙ Η.Π.Α. υιοθέτησαν το με αμφιλεγόμενο αποτέλεσμα γνωστό ως σχέδιο Paulson που προβλέπει άμεση ενίσχυση και πρώτη χορήγηση πακέτου $700 δις για τη σωτηρία του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Στο σχέδιο Paulson εντοπίζονται και σοσιαλιστικές προσεγγίσεις. Εξάλλου και το Κογκρέσο ενέκρινε με διαδικασίες επείγοντος το τροποποιημένο ενώ το αρχικό σχέδιο Paulson απορρίφθηκε. Η Ευρώπη μάλλον κράτησε το παγκόσμιο προβάδισμα στην αντιμετώπιση της κρίσης. Οι 15 της ευρωζώνης, συν τον Βρετανό πρωθυπουργό Μπράουν, δεν δίστασαν να υιοθετήσουν ένα κοινό σχέδιο δράσης παρά τις αρχικές επιφυλάξεις της Γερμανίας με βάση το σχέδιο Μπράουν. Ο Μπράουν με τις συστάσεις και τις προτάσεις του για εγγυήσεις του διατραπεζικού δανεισμού, την κρατική παρέμβαση και την αγορά από το δημόσιο τραπεζικών μετοχών έπαιξε το ρόλο του. Πάντως, οι υπεύθυνοι για την κρίση πρέπει να πληρώσουν. Τα χρέη και τα λάθη των τραπεζών καλούνται τώρα να πληρώσουν οι φορολογούμενοι, αναφέρουν αυτοί που είναι αντίθετοι στο σχέδιο Μπράουν. Το σχέδιο δράσης της ευρωζώνης υποστηρίζουν το ΔΝΤ, οι παγκόσμιες τράπεζες και οι λοιποί οικονομικοί οργανισμοί. Η Ελλάδα είναι σχεδόν από τους πρώτους που υποστήριξε την εγγύηση καταθέσεων στις τράπεζες μέχρι €100.000. Πάντως τυγχάνει εξαιρετικής σημασίας το ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην ευρωζώνη σήμερα.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

153

Παράλληλα, υφίστανται ανησυχίες από τα κράτη μέλη της Ε.Ε., λόγω οικονομικής δυσπραγίας από τη κρίση για τις δεσμεύσεις του συμφώνου σταθερότητας για το έλλειμμα στο 3% του εθνικού προϋπολογισμού τους.

τη χρηματοπιστωτική κρίση.

Η χρηματοπιστωτική κρίση ανέδειξε επιπλέον την αναγκαιότητα για νέο διεθνές οικονομικό σύστημα. Το από το 1944 υφιστάμενο σύστημα εκπονήθηκε με διαφορετικές από σήμερα συνθήκες χωρίς σοβαρές διαρθρωτικές αλλαγές μέχρι τώρα. Η αντίληψη ότι είναι κρατικό είναι κακό και ότι ιδιωτικό είναι σωστό, που είχε γίνει περίπου αξίωμα, μάλλον τώρα τίθεται σε αμφισβήτηση μετά

Σημασία δεν έχει ποια μορφή θα δώσει η οικονομική “ταμπέλα” στο νέο οικονομικό σύστημα, αλλά μεταξύ άλλων: › Πρώτον, να προβλέπεται προειδοποιητικός έναντι των κινδύνων και προληπτικός μηχανισμός για την πρόληψη της χρηματοπιστωτικής κρίσης πράγμα που απουσίασε από την παρούσα κρίση. › Δεύτερον, να προστατεύεται το σύστημα και να αποκλείεται η ασύδοτη και η αθέμιτη κερδοσκοπία. Τα υπερβολικά bonus και οι υπεραπολαβές των λεγομένων “golden boys “ της οικονομίας, που με την ανωριμότητα, την ανευθυνότητα και τις “τοξικές” επενδύσεις προκάλεσαν τη σημερινή κρίση. Η πληθώρα των πιστωτικών καρτών, τα εύκολα και χωρίς αξιόλογα κριτήρια δάνεια μπορεί να είναι προσωρινά ευχάριστα αλλά τελικά παραλύουν την οικονομία. › Τρίτον, να υιοθετείται διαφανέστερο πλαίσιο αρμοδιοτήτων και διεθνών κανόνων συνεργασίας των ιδιωτικών επιχειρήσεων-εταιρειών, ώστε να εμποδίζεται η εκμετάλλευση των αδυναμιών του ελευθέρου εμπορίου και της παγκοσμιοποίησης, στα οποία συστήματα εμπλέκεται, ούτως ή άλλως, ο ιδιωτικός τομέας. › Τέταρτον, το νέο οικονομικό σύστημα να προκύπτει μετά από διεθνή διάσκεψη και με τη σύνθεση διαφορετικών απόψεων, που είναι λογικό να υπάρξουν, για την αποφυγή μελλοντικής κρίσης. Βέβαια, η χρηματοπιστωτική κρίση δεν υπήρξε “κεραυνός εν αιθρία”. Προϋπήρξαν επισημάνσεις αλλά δεν υπήρξε εναλλακτικό σχέδιο άμεσης δράσης. Εάν είχε προληφθεί η κρίση και τα χρήματα που διατέθηκαν για την κρίση είχαν διατεθεί στις αναπτυσσόμενες χώρες και για την επισιτιστική κρίση στον τρίτο κόσμο, ασφαλώς ο κόσμος θα ήταν διαφορετικός. Οι πλούσιες εθνικές οικονομίες έχουν τη δυνατότητα να ρίπτουν λεφτά για τη ρευστότητα των

Λακαφώσης Δημήτριος

154

οικονομικών τους μηχανισμών. Οι φτωχές, όμως, χώρες δεν έχουν αυτήν την πολυτέλεια και εάν ακόμη εξαλειφθεί η κρίση, προστίθεται για αυτές ακόμη μίας τις προηγούμενες άλλες κρίσεις. Γι' αυτό οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί πρέπει να βοηθήσουν αυτούς που δεν μπορούν να χειρισθούν μόνοι τους τις κρίσεις. Αν και ο χρονικός ορίζοντας της οικονομικής κρίσης είναι αόρατος, προβλέπεται να διαρκέσει. Ωστόσο, πως τελειώνει (όταν τελειώσει) η οικονομική κρίση, με ανάκαμψη ή ύφεση; Το μέλλον μόνο θα δείξει την αποτελεσματικότητα των σημερινών σχεδίων σωτηρίας της παγκόσμιας οικονομίας.

Εισαγωγικό περίγραμμα της παγκόσμιας και ελληνικής οικονομικής κρίσης - Η χειρότερη από το1929 παγκόσμια οικονομική κρίση, που αρχίζει το Δεκέμβριο 2008 από τις Η.Π.Α., γρήγορα ξαπλώθηκε στην Ασία και αρχικά μέσω Ελλάδας ξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη και κυρίως στο Νότο. Η πρώτη κρίση του ευρώ στα 11 χρόνια ζωής. - Η Ευρωζώνη υποστηρίζει τις χώρες που δέχονται τη μεγαλύτερη οικονομική πίεση και κερδοσκοπία. Συγκροτείται το ESF ταμείο και το ESM μηχανισμός στήριξης. - Το Πρώτο Προσαρμοστικό ελληνικό πρόγραμμα, Απρίλιος 2010, μετά από χάσιμο μηνών. - Πρώτη η Ελλάδα και ακολουθεί η Ιρλανδία και η Πορτογαλία και αργότερα η Κύπρος εντάσσεται στο μηχανισμό διάσωσης, αλλά και η Ισπανία και η Ιταλία δέχονται οικονομικές πιέσεις. - Η Ελλάδα παίρνει το μεγαλύτερο ποτέ στην Ευρώπη δάνειο, το πρώτο €110 δις το Μάιο 2010 και το δεύτερο €130 δις, στις αρχές 2012, από Ε.Ε., ΕΚΤ και το ΔΝΤ- όπως αποκαλούνται Τρόικα και αργότερα Τετρόικα με τη συμμετοχή και του ESM- με αντίστοιχες δανειακές συμβάσεις, μεσοπρόθεσμα προγράμματα και μνημόνια, με πρόβλεψη πλεονάσματος στο προϋπολογισμό από το τέλος του 2013. - Κούρεμα στο ελληνικό χρέος κατά 50,3% με το PSI (από 20%), το Μάιο 2012. ώστε το 2020 να είναι περίπου 124% που κρίνεται βιώσιμο. - Σενάρια για έξοδο της Ελλάδας από το Ευρώ, Μάιο 2012. - Αποφασίζεται ο κεντρικός τραπεζικός έλεγχος των ευρωπαϊκών τραπεζών και η ΕΚΤ να χρηματοδοτεί απευθείας τις τράπεζες των κρατών, με το σύστημα ELA, χωρίς να επιβαρύνεται το χρέος των χωρών. - Η Ιρλανδία και η Ισπανία κατορθώνουν να απαλλαγούν από το μνημόνιο από τις 15 Δεκεμβρίου 2013 και από Ιανουάριο 2014 αντίστοιχα και βγαίνουν στις αγορές. - Τα πρώτα θετικά βήματα για ανάπτυξη στην Ελλάδα, στις αρχές του 2014.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

155

- Η Ελλάδα ξαναβγαίνει, μετά το 2009, στις αγορές τον Απρίλιο και τον Ιούλιο 2014. - Με το πρωτογενές πλεόνασμα €1.8δις για το τέλος 2013, ανοίγει ο δρόμος για την ελάφρυνση του χρέους, 23 Απριλίου 2014. - Η ελληνική αίτηση εξόδου από το μνημόνιο από το τέλος του 2014, ένα περίπου χρόνο πρόωρη, και κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών των επόμενων ετών από τις αγορές και με ‘’ ενισχυμένες προϋποθέσεις Πιστωτικής γραμμής ’’(ECCL- Enhanced Conditions Credit Line) από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης (ESM). - Εν τω μεταξύ, με τη συνεχή απειλή της αντιπολίτευσης να προκαλέσει βουλευτικές εκλογές με την καταψήφιση της εκλογής νέου προέδρου Δημοκρατίας. προκύπτει ασαφές πολιτικό κλίμα και αβεβαιότητα στην ελληνική οικονομία. - Στις 8 Δεκεμβρίου 2014, δίδεται δίμηνη παράταση του ελληνικού προγράμματος μέχρι τέλος Φεβρουαρίου 2015, χωρίς να έχει ακόμη ολοκληρωθεί η αξιολόγηση, ενώ το Eurogroup είχε προτείνει 6μηνη παράταση, μέχρι να ξεκαθαρισθεί το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα. Η ελληνική κυβέρνηση υποβάλλει αίτηση αποδοχής της παράτασης και προληπτικής πιστωτικής γραμμής’’. - Πρόωρες βουλευτικές εκλογές, στις 25 Ιανουαρίου 2015, μετά την αποτυχία εκλογής προέδρου Δημοκρατίας στο τέλος του 2014, με αλλαγή στην πορεία της Ελληνικής Οικονομίας σε άλλη κατεύθυνση, από την νέα κυβέρνηση, αφού θεωρεί το μνημόνιο να έχει αποτύχει στα μέχρι τώρα πέντε χρόνια ζωής του. Οι Ευρωπαίοι εταίροι τηρούν σκληρή στάση και εμμένουν στη συνέχιση του ισχύοντος προγράμματος και τήρηση των μέχρι τώρα δεσμεύσεων. - Tελικά, δίδεται 4μηνη παράταση μέχρι τον Ιούνιο 2015,για τροποποιήσεις και για προσαρμογή των νέων μεταρρυθμίσεων ώστε να επιτευχθεί η αξιολόγηση για τη συνέχιση της χρηματοδότησης. - Αναβολή πληρωμής των τεσσάρων δόσεων ελληνικών οφειλών μηνός Ιουνίου 2015 προς το ΔΝΤ με ‘’πακετάρισμα’’ €1,6 δις για το τέλος του Ιουνίου 2015. Πρακτική ασυνήθιστη αφού δημιουργεί ανησυχίες και μόνο στη δεκαετία του 1980 η Ζάμπια( Ροδεσία) άσκησε, χώρα στην οποία αναφέρεται τώρα ο διεθνής τύπος, μετά την ελληνική αναβολή πληρωμής. Απειλείται η αξιοπιστία και η Lagard και τα στελέχη του ΔΝΤ βρέθηκαν προ έκπληξης, αφού είχαν λάβει διαβεβαίωση για την έγκαιρη πληρωμή, με τη πρώτη δόση στις 5 Ιουνίου 2015. - Εσπευσμένη, χωρίς περιεχόμενο, χωρίς τελική συμφωνία, με κλειστές τις τράπεζες, με τέλος του προγράμματος, με αθέτηση πληρωμής προς το ΔΝΤ το τέλος Ιουνίου 2015, διεξαγωγή δημοψηφίσματος στις 5 Ιουλίου 2015 για τις προτάσεις των τριών δεσμών, οι οποίες κρίθηκαν ότι δε θα περνούσαν από τη βουλή. Στην ουσία εκλήφθηκε δημοψήφισμα για ‘’ναι ή όχι’’ στο Ευρώ και ο λαός αποφασίζει ‘’ναι στο Ευρώ.’’

Λακαφώσης Δημήτριος

156

- Τρίτο μνημόνιο στις 20 Αυγούστου 2015 με περίπου €86 δις και γενικές εκλογές στις 20 Σεπτεμβρίου 2015. - Επανέρχεται στις συζητήσεις το γερμανικό χρέος, μάλλον ως επανάληψη του παρελθόντος - Οι κύριες χρεοκοπίες στο κόσμο στη 10ετία που πέρασε

Ευρωπαϊκές Οικονομικές Τάσεις προ της Παγκόσμιας Κρίσης, το 2008 Η Ε.Ε. είναι μια εσωτερική αγορά 508εκ.πολιτών 28 μελών- κρατών με ολικό ΑΕΠ € 13,958 τρις.

Προ του 2008 και κυρίως από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι πολιτικοί και οικονομολόγοι της Ευρώπης επεξεργάζονται αλληλοεπιδρώμενα οικονομικά μοντέλα στην προσπάθεια για προσαρμογή στις συνθήκες και στις απαιτήσεις της διευρυμένης Ε.Ε. και της παγκοσμιοποιημένης αγοράς. Στη Βρετανία προβάλλει το καλούμενο αγγλοσαξονικό μοντέλο μεταξύ καπιταλισμού και κοινωνικής προστασίας σκανδιναβικών χωρών. Η Βρετανία έχει 64 εκ. πολίτες με ΑΕΠ €2.253τρις. Στη Γερμανία μελετώνται νέοι τρόποι οικονομικής ανάπτυξης μεταξύ Αγγλοσαξονικού και Δανέζικου-σουηδικού μοντέλου. Η Γερμανία έχει 81.2 εκ. πολίτες με ΑΕΠ €3.02τρις. Η Γαλλία προσανατολίζεται προς το ευέλικτο και με ασφάλεια εργασίας δανέζικο μοντέλο. Η Γαλλία έχει 66.4 εκ πολίτες με ΑΕΠ €2.132. Το Δανέζικο μοντέλο στηρίζεται στην ιδέα της ευελιξίας στις προσλήψεις- απολύσεις, ενώ το Σουηδικό υπερτονίζει τις επιδοτήσεις έναντι της προσφοράς εργασίας. Όμως, η ιστορία μαρτυρεί ότι ένα οικονομικό μοντέλο μπορεί εύκολα και λόγω συγκυριών να ανατραπεί. Προς το τέλος του 2006 το επί δεκαετία περίφημο στην Ευρώπη σουηδικό οικονομικό μοντέλο παρουσιάζει φθίνουσα πορεία και πιστεύεται ότι δεν μπορεί πλέον να επιλύσει το οικονομικό πρόβλημα της Ευρώπης. Το ιρλανδικό οικονομικό θαύμα άρχισε να χάνει από τη λάμψη του.

Η Παγκόσμια και Ευρωπαϊκή Οικονομική Κρίση Από το 2008 αρχίζει από τις Η.Π.Α. η παγκόσμια κρίση, με την κατάρρευση το Σεπτέμβριο 2008 της επενδυτικής τράπεζας Lethman Brothers και ξαπλώθηκε γρήγορα και στην Ευρώπη και πλήττει τους αδύναμους οικονομικά κρίκους. Πρώτο κερδοσκοπικό θύμα η Ελλάδα και το ντόμινο της κρίσης επεκτείνεται σε όλο το Νότο της Ευρωζώνης. Η Ελλάδα πρώτη εντάσσεται στο μηχανισμό διάσωσης με βοήθεια €110 δις το Μάιο 20010 και €130 δις αρχές του 2012 από Ε.Ε. και ΔΝΤ. Ακολουθεί η Ιρλανδία με βοήθεια €80 δις και η Πορτογαλία με €85 δις από την Ε.Ε. και €26 δις εκ από το ΔΝΤ και αργότερα η Κύπρος με €17 δις Η Ισπανία αν χρειασθεί βοήθεια εκτιμάται σε €420 δις, η Ιταλία αντιμετωπίζει τα συνηθισμένα προβλήματα του Νότου, ενώ στο Βέλγιο η κατάσταση δεν είναι η καλύτερη. Αρκετές χώρες της Ευρώπης βρίσκονται σε βαθειά ύφεση στην Ευρωζώνη των 16 και από τον Ιανουάριο 2011 των 17 και από τον Ιανουάριο 2014 των 18, και από Ιανουάριο 2015 των

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

157

19 με την ένταξη και της Εσθονίας και της Λιθουανίας, αντίστοιχα, των δύο εκ των τριών Βαλτικών χωρών. Η Ιρλανδία βρίσκεται σε πτώση. Η Ελλάδα έχει πενταπλάσιο έλλειμμα από το προβλεπόμενο στην Ευρωζώνη. Η Ισπανία και η Πορτογαλία παραπάνω από το 7% που είναι ο μέσος όρος του ελλείμματος της Ευρωζώνης. Η κερδοσκοπία στοχεύει και πλήττει τους αδύναμους της Ευρωζώνης. Προς το τέλος του πρώτου εξαμήνου του 2012 η ευρωπαϊκή κρίση καλά κρατεί και κυρίως στο Νότο. Στην Ελλάδα το δεύτερο μνημόνιο αποδείχθηκε αναποτελεσματικό και λαμβάνονται και άλλα μέτρα. Στην Ιρλανδία και στην Πορτογαλία η κρίση μετά δυσκολίας συγκρατείται, ενώ στην Ισπανία και στην Ιταλία αναμένεται οι μεταρρυθμίσεις ίσως να αποδώσουν. Εάν συνεχίσει το αυξημένο και σε ρίσκο κόστος δανεισμού στην Ισπανία την φέρνει στα πρόθυρα ζήτησης στήριξης. Στις 28 Απριλίου 2012 η Stands & Poors υποβαθμίζει κατά δύο βαθμίδες σε ΒΒΒ+ την ισπανική οικονομία. Εάν ακολουθήσει και η Ιταλία στη στήριξη, το ευρώ βρίσκεται σε αδιέξοδο. Η κυβέρνηση των Η.Π.Α., στις 1 Οκτωβρίου 2013, άρχισε μερική στάση πληρωμών μετά από τα δύο σώματα του Κογκρέσου να αποτυγχάνουν να συμφωνήσουν για τον νέο προϋπολογισμό του 2014. Ο Obama ζητά αύξηση της οροφής του προϋπολογισμού. Περισσότεροι από 700.000 ομοσπονδιακοί υπάλληλοι παραμένουν απλήρωτοι. Η Βουλή των αντιπροσώπων, όπου επικρατούν οι Αγανακτισμένοι καταλαμβάνουν τη Wall Street στην Ρεπουμπλικάνοι-ενώ στη Γερουσία οι Δηκρίση των Η.Π.Α. 2008 μοκρατικοί-επιμένει στη συγκράτηση της υγειονομικής μεταρρύθμισης, όπως καλείται Obamacare, ως προϋπόθεση για να περάσει ο προϋπολογισμός 2014. Ο Obama απειλεί βέτο εάν το θέμα φθάσει στο γραφείο του.

158

Λακαφώσης Δημήτριος

Τελικά, η επιτροπή του Κογκρέσου για τον προϋπολογισμό συνέρχεται το Δεκέμβριο 2013 και επιτυγχάνεται συμφωνία για χρηματοδότηση των ομοσπονδιακών υπηρεσιών. Συμφωνήθηκαν τα οικονομικά της Κυβέρνησης για δύο έτη και η μείωση του χρέους κατά $23δις εκ.

Αίτια της Ελληνικής Οικονομικής κρίσης χρέους Η περίοδος μετά το 1974 υπήρξε περίοδος μεγάλου δανεισμού για την Ελλάδα με συνέπεια τη γρήγορη διόγκωση του χρέους. Μεταξύ του 1980 και 1993, το χρέος εκτινάχτηκε από 28,6% σε 111,6% του ΑΕΠ. Μετά το 1993 η οικονομία μπήκε σε έναν πιο ομαλό δρόμο. Το χρέος άρχισε να μειώνεται ελαφρά ως ποσοστό του ΑΕΠ και το έλλειμμα έπεσε μέχρι το 1999 κάτω από 3%, πετυχαίνοντας τελικά η Ελλάδα να γίνει μέλος της ΟΝΕ. Αργότερα αποκαλύφθηκαν αποκρύψεις ελλειμμάτων και δανείων, πρακτική που ονομάστηκε δημιουργική λογιστική, στην υλοποίηση της οποίας βοήθησε και η τράπεζα επενδύσεων Goldman Sachs. Το φθινόπωρο του 2004, σε νέα οικονομική απογραφή κατόπιν πίεσης από την Eurostat, αποκαλύφθηκε ότι τα ελλείμματα των προηγούμενων ετών ήταν προς τα πάνω. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε μείωση της αξιοπιστίας της χώρας και σε τριετή επιτήρηση από την Ε.Ε. και προέκυπτε ότι η Ελλάδα δεν ικανοποιούσε ποτέ τα κριτήρια σύγκλισης του Μάαστριχτ αφού ακόμα και την κρίσιμη χρονιά του 1999 εξακολουθούσε να έχει έλλειμμα πάνω από 3%. Την τριετία 2004-2007 το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ αυξάνεται ενώ σημειώνονται υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης με το εθνικό εισόδημα να αυξάνεται κατά 12-15 δισ. τον χρόνο. Από το φθινόπωρο του 2008 όμως, λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που ξέσπασε τότε, το έλλειμμα φθάνει το 2009 στο 15,4% του ΑΕΠ (€36,1 δις) και το χρέος του 2009 στο 126,8% του ΑΕΠ που αντιστοιχεί σε €298 δις.

Πολιτικό Χρονοδιάγραμμα της Ελληνικής Κρίσης, 2009-2015 - 2 Σεπτεμβρίου 2009: Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κ. Καραμανλής εξαγγέλλει πρόωρες εκλογές για τις 4 Οκτωβρίου 2009, τις οποίες και κέρδισε ο Γ.Παπανδρέου. - Απρίλιος 2010: το Πρώτο Ελληνικό Προσαρμοστικό Πρόγραμμα(2010-12) - 2 Μαΐου 2010: Ανακοινώθηκαν τα μέτρα σκληρής λιτότητας που επέβαλε στην Ελλάδα η τρόικα-ΔΝΤ, Ε.Ε. και ΕΚΤ. - 8 Μαΐου 2010: Υπογράφηκε η Πρώτη Δανειακή σύμβαση μεταξύ Ελλάδας και κρατών μελών της Ε.Ε. για €110 δις. Πρώτο μνημόνιο. - 25 Μαΐου 2011: Πρώτη συγκέντρωση των “αγανακτισμένων“ στην Ελλάδα. - 21 Ιουλίου 2011: Η Απόφαση της ΕΖ για Νέο Πακέτο Βοηθείας €130δις. - 26 Οκτωβρίου 2011: Η έγκριση της Ε.Ε. και για άλλο Πακέτο Βοηθείας προς την Ελλάδα €130δις. - 27 Οκτωβρίου 2011: Απόφαση συνόδου κορυφής της Ε.Ε. για κούρεμα του ελληνικού χρέ-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

159

ους κατά 50%.( από 20%.) - 10 Νοεμβρίου 2011: Διακομματικός πρωθυπουργός Λουκάς Παπαδήμος. - Φεβρουάριος 2012: Υπογραφή Δεύτερης Δανειακής Σύμβασης για τα €130δις και η Ανταλλαγή των Ελληνικών Ομολόγων (PSIΙδιωτικός τομέας. - 16 Μαΐου 2012: Ορκίζεται η υπηρεσιακή κυβέρνηση Παναγιώτη Πικραμένου. από το Ευρώ.

- Μάιο 2012: Σενάρια για έξοδο της Ελλάδας

- 21 Ιουνίου 2012: Ορκωμοσία της κυβέρνησης του Αντώνη Σαμαρά. - Δεκέμβριος 2012: Με δεύτερο μνημόνιο η Ελλάδα μέσα σε τρία χρόνια. - 21 Ιουνίου 2013: Αποχώρηση ΔΗΜΑΡ από την Κυβέρνηση. - 24 Ιουνίου 2013: Ανασχηματισμός της Κυβέρνησης από Σαμαρά. - Στις αρχές του 2014 :Τα πρώτα θετικά βήματα για ανάπτυξη στην Ελλάδα. -Απρίλιος και Ιούλιος14: Έξοδος της Ελλάδας στις αγορές. - 23 Απριλίου 2014: Η Eurostat επικυρώνει σε €1.8δις( 0.08 % του ΑΕΠ) το πλεόνασμα του προϋπολογισμού για το 2013. - Απρίλιος 2014: Έναρξη συζήτησης για απομείωση του ελληνικού χρέους. - 25 Ιανουαρίου 2015: Στις πρόωρες βουλευτικές εκλογές, προκύπτει κυβέρνηση συνεργασίας του αριστερού Τσίπρα και του δεξιού Καμμένου που στοχεύει σε αλλαγή της πορείας της οικονομίας, ενώ η οικονομία βρίσκεται σε πέμπτο χρόνο ύφεσης, με δημόσιο χρέος στο 180% του ΑΕΠ, με μεγάλη ανεργία και με ελάχιστα σημεία ανάκαμψης. Συγκράτηση της οικονομίας με τις πρόωρες εκλογές. - 18 Φεβρουαρίου 2015: πρόεδρος της δημοκρατίας ο Προκόπης Παυλόπουλος. - 5 Ιουλίου 2015: Διεξαγωγή δημοψηφίσματος για τις προτάσεις των τριών δεσμών. - 20 Αυγούστου 2015: τρίτο μνημόνιο με €86δις. - 30 Σεπτεμβρίου 2015: γενικές εκλογές και προκύπτει κυβέρνηση συνεργασίας αριστερού Τσίπρα και δεξιού Καμμένου.

Λακαφώσης Δημήτριος

160

Το Πρώτο Ελληνικό Προσαρμοστικό Πρόγραμμα, Απρίλιος 2010 Προς το τέλος του 2009, με εκλογές στις 4 Οκτωβρίου 2009, η Ελλάδα παρουσιάζει ένα από τα ψηλότερα ελλείμματα στην Ευρωζώνη. Οι οικονομικοί οίκοι και ό διεθνής τύπος επικρίνουν την Ελλάδα. Αυξάνονται τα Spreads ως και το χρέος της χώρας, για το οποίο πληρώνει το 14,8% του ΑΕΠ. Έχει, δε, ανάγκη να δανεισθεί €1δις Η Ελλάδα συντάσσει τον Απρίλιο 2010, 3ετές προσαρμοστικό πρόγραμμα για μείωση του ελλείμματος μέχρι και το 2012, αλλά μετά από επανεξέταση το Νοέμβριο 2010 το προς εξάλειψη έλλειμμα υπολογίστηκε να είναι 15,7% του ΑΕΠ αντί 12,7%, τον Απρίλιο 2010.

Αυστηρή επιτήρηση από την Τρόικα Το ελληνικό πρώτο προσαρμοστικό πρόγραμμα εγκρίθηκε από την ευρωπαϊκή επιτροπή και ακολουθεί αυστηρός έλεγχος και επιτήρηση που εμπλέκονται τρία επίπεδα: η ευρωπαϊκή επιτροπή (Ε.Ε.), η ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα (ΕΚΤ) και το διεθνές νομισματικό ταμείο (ΔΝΤ), η ούτως αποκαλούμενη Τρόικα. Το ΔΝΤ χαρακτηρίζεται από οικονομική πειθαρχία και έχει τεχνογνωσία που δεν έχει η Ε.Ε.. Η ευρωπαϊκή επιτροπή καθορίζει τα μέτρα με συμβολή της ΕΚΤ. Η Ελλάδα αναφέρει ανά μήνα και αξιολογείται ανά τρίμηνο. Γιατί όμως το πρόβλημα της Ελλάδας είναι μεγάλο με μόλις το 3% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης; Μπορεί κανείς να φαντασθεί τι συμβαίνει εάν και ένα ή αριθμός κρατών - Ισπανία και η Πορτογαλία - που μαζί με την Ελλάδα έχουν το 18% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης, έχουν ανεξέλεγκτη δυσκολία και ακόμη περισσότερο η Ιταλία μέλος των G-8.

Η Πρώτη δανειακή Σύμβαση με Δάνειο €110 δις, Μάιος 2010 Η Ελλάδα δεν κατάφερε να βελτιώσει την θέση της στις διεθνείς αγορές παρά την λήψη των οικονομικών μέτρων, με το πρώτο και το δεύτερο πακέτο μέτρων και προσφεύγει στη βοήθεια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, με κατά τα 2/3 από Αριστερά: Μάϊος 2011. Πρώτο δάνειο Ελλάδας με επιτή- την Ευρώπη και κατά 1/3 από το ΔΝΤ. ρηση από Τρόϊκα (ΔΝΤ, ΕΚΤ, ΕΕ) Δεξιά: 25-5-11. Η πρώτη συγκέντρωση των αγανακτισμένων στο Σύνταγμα.

Η ανακοίνωση της προσφυγής στον μηχανισμό στήριξης έγινε στις 23 Απριλίου 2010 από τον πρωθυπουργό ο οποίος βρισκόταν εκείνη την ημέρα στο Καστελόριζο. Η Ελλάδα προχώρησε σε υπογραφή του πρώτου μνημονίου με το ΔΝΤ και την ΕΕ, με τρίτο πακέτο οικονομικών μέτρων που ανακοινώθηκαν την Κυριακή 2 Μαΐου 2010. Με την πρώτη δανειακή σύμβαση 8 Μαΐου 2010 παραχωρούνται €110δις. Ο πληθωρισμός σκαρφαλώνει πάνω από το 5%. Η ανεργία ανέρχεται στο 12% και συνεχώς αυξάνεται. Το υψηλό χρέος, το καταρρέον ασφαλιστικό και η έλλειψη της ανταγωνιστικότητας, τα βασικά αγκά-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

161

θια στην κρίση της ελληνικής οικονομίας.

Τα επώδυνα μέτρα και οι εφαρμοστικοί νόμοι του πρώτου μνημονίου 2010 - Διακόπτεται η 13η και 14η σύνταξη μόνιμα για όλους και ο 13ος και 14ος μισθός στο δημόσιο. - Δίδονται 1.000 ευρώ ετησίως στο δημόσιο για μισθούς Μ21-22 Ιουλίου 2011. Δεύτερο μνημόνιο 130 δις. με αρχικό 20% κούρεμα κάτω των €3.000 και στους ελληνικού χρέους. Δεξιά: Διαδηλώσεις, ενώ η Βουλή ψηφίζει τα επώδυνα συνταξιούχους €800 ετησίως μέτρα του δεύτερου μνημονίου, 28-30.7.11 με κάτω των €2.400 σύνταξη. Για το επίδομα των €800 παρέχεται δυνατότητα αύξησης στο μέλλον με την απόφαση αρμοδίων υπουργείων. - Παγώνουν οι μισθοί, οι συντάξεις και οι προσλήψεις στο δημόσιο για τρία χρόνια από 201113. - Αναγνωρίζονται ως τακτικές αποδοχές ο 13ος και 14ος μισθός του ιδιωτικού τομέα. - Ενώ παγώνουν οι μισθοί το 2010 και αυξάνονται στα όρια του υπερπληθωρισμού 1.5% το 2011 και 1.7% το 2012. - Τίθεται πλαφόν στο όριο μισθών και συντάξεων. - Μειώνονται τα επιδόματα κατά 8% στο δημόσιο και κατά 3% στις ΔΕΚΟ. - Αυξάνεται ο ΦΠΑ και οι ειδικοί φόροι για καύσιμα ποτά και τσιγάρα.

Η Δεύτερη Δανειακή Σύμβαση για €130 δις. 21-22 Ιουλίου 2011 Κούρεμα αρχικά κατά 20% του ελληνικού χρέους, με δεύτερο μνημόνιο μέτρων

Ένα χρόνο περίπου μετά το πρώτο μνημόνιο του Μαΐου 2010, η κρίση του ελληνικού χρέους συνεχίζεται αμείωτη. Το πρώτο μνημόνιο φαίνεται να μην έχει αποδώσει τα αναμενόμενα και ακολουθεί δεύτερο μνημόνιο με εξουθενωτικά μέτρα και με ορυμαγδό πρωτοφανών διαδηλώσεων κυρίως στην πλατεία Συντάγματος κατά του μνημονίου και με επικριτικά σχόλια στο διεθνή τύπο.

Τα Αυστηρά εξουθενωτικά Μέτρα του δεύτερου μνημονίου, 2012-15 Τα μέτρα αφορούν αύξηση φόρων, παραπέρα μείωση μισθών και συντάξεων, επιτάχυνση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων για με μειωμένο κράτος-κοινωνία και αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας.

∙ Mείωση του αφορολόγητου εισοδήματος στα €8.000 από τα μέχρι τώρα 12.000. κεφαλικός

Λακαφώσης Δημήτριος

162

φόρος για πάνω από 12.000, που μας θυμίζουν 19ο αιώνα με τον επί των ζώων κεφαλικό φόρο. ∙ Επιβάλλεται τέλος επιτηδεύματος μετά τα 5 έτη εργασίας. Αύξηση φόρου πετρελαίου από το επόμενο έτος και εξίσωση με το κίνησης από φέτος μόνο για τις επιχειρήσεις. Από 26 Οκτωβρίου 2001 το δεύτερο δάνειο των 130 δις ευρώ με 50% αντί 20% το κούρεμα του χρέους.

φέρνει συρρίκνωση στην οικοδομή.

∙ Μείωση του αφορολόγητου των ακινήτων στα €200.000 από τα μέχρι τώρα 400.000, που βέβαια αποτρέπει την αγορά κατοικιών και

∙ Με την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας υπολογίζεται να εξοικονομηθούν €50 δις ποσό όμως που αντιστοιχεί με πληρωμή 2 ετών τόκων, του χρέους και με το διπλάσιο του ολυμπιακού χρέους. ∙ Προβλέπεται αξιοποίηση: ιπποδρόμου, καζίνων, λιμανιών, αεροδρομίων, ταχυδρομείων, εταιρειών ύδατος, μονοπωλίου πετρελαίου -Φ/Α, ΟΤΕ, ΔΕΗ, κρατικών μετοχών τραπεών, τμημάτων οδοποιίας παραλιών και παλαιών ολυμπιακών εγκαταστάσεων.

Δεύτερη Σύμβαση των €130δις με Αυξημένο στο 50% το Κούρεμα του Χρέους και με PSI. στις 26 Οκτωβρίου 2011 - Κούρεμα 50 % του Ελληνικού Χρέους Το κούρεμα του χρέους της 21 Ιουλίου2011, στο 20% αποδείχθηκε ανεπαρκές και είχε βασισθεί σε εσφαλμένα στοιχεία. Στις 26 Οκτωβρίου 2011 αποφασίζεται στην έκτακτη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε, το κούρεμα του ελληνικού χρέους να φθάσει από 20% στο 50%, ώστε να είναι το 2020 στο 120 % του ΑΕΠ, που μπορεί να θεωρηθεί βιώσιμο. Ωστόσο, το κούρεμα δεν αφορά όλα τα ελληνικά ομόλογα. Εξαιρούνται τα ομόλογα του ΔΝΤ, της ΕΚΤ, του EFSE, τα έντοκα γραμμάτια κλπ. - Συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα PSI (Private Sector Investment) Βέβαια, στο κούρεμα του χρέους συμβάλλει και η εθελοντική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα PSI (Private Sector Investment), όπως των τραπεζών, ασφαλιστικών ταμείων και οργανισμών ασφάλισης που καλούνται να χάσουν την αξία στο 50% των ελληνικών ομολόγων που κατέχουν. Δίδεται ιδιαιτέρα προσοχή στο χειρισμό της συμμετοχής του PSI σε εθελοντική βάση ώστε το κούρεμα να μη χαρακτηρισθεί από τους οίκους αξιολόγησης ως πιστωτικό γεγονός. Αρχίζει τότε η διαδικασία του ρίσκου κινδύνου (CDS-Credit Default Swap) και η Ελλάδα να ολισθαίνει σε επίσημη ανεξέλεγκτη χρεοκοπία. Για το κόστος των διαδικασιών του PSI δίδο-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

163

νται στην Ελλάδα €30δις. Το εύρος της συμμετοχής του PSI διαπραγματεύεται το αρμόδιο Διεθνές χρηματοπιστωτικό ινστιτούτο (IIF-Institute of International Finance). Όση μεγαλύτερη συμμετοχή, τόση μεγαλύτερο στην ουσία το κούρεμα. Για την απορρόφηση των μεγάλων κραδασμών που δέχονται οι τράπεζες παρέχεται βοήθεια για ανακεφαλαίωση των αποθεμάτων τους. Στις ελληνικές τράπεζες παρέχονται € 30δις μέσω κρατικών επιχορηγήσεων, πράγμα που δεν αποκλείει κρατικοποιήσεις τραπεζών και μετά επανιδιωτικοποιήσεις. Για τις απώλειες των δημοσίων ελληνικών ταμείων από το κούρεμα των ομολόγων τους, που σημαίνει μείωση και των συντάξεων, γίνεται κρατική επιχορήγηση με χρήματα που εξοικονομούνται από τη μείωση των τόκων με το κούρεμα του δημόσιου χρέους και από την αναπλήρωση των περιουσιών τους. Ασφαλώς, το χρέος μετά δεκαετία δε θα έχει την ίδια αξία με σήμερα και οι οικονομικές συνθήκες θα είναι διαφορετικές και μάλλον προς το ευνοϊκότερο. Μάλιστα τώρα, που επιβάλλονται αυστηρότατα μέτρα συγκράτησης εφόσον η κρίση επεκτείνεται μέσα στην ΕΖ και αγγίζει ακόμη και το σκληρό πυρήνα. Όμως, το κούρεμα και μόνο, που είναι το ελάχιστο απαιτούμενο και ίσως απαιτηθεί μεγαλύτερο, δεν επιλύει οριστικά και τελεσίδικα το πρόβλημα. Άλλοι ανέλαβαν το σημαντικότερο βάρος του ελληνικού δημοσίου χρέους με το μεγάλο δανεισμό που πήραμε, ενώ το έλλειμμα είναι καθαρά ελληνικό και μόνο πρόβλημα προς επίλυση.

Νέο Δημοσιονομικό Σύμφωνο για την Ευρωζώνη (ΕΖ) και συνεπώς και για την Ελλάδα, 10 Δεκεμβρίου 2011 Οι μέχρι τώρα συνθήκες Maastricht &Lisbon αποδείχθηκαν ανεπαρκείς για να περιορίσουν την κρίση. Εν μέσω αυτής της απειλής και με μοναδικό θέμα τη συνεχιζόμενη ευρωπαϊκή κρίση, αποφασίζουν οι 17 της ΕΖ για ένα νέο σύμφωνο δημοσιονομικής διακυβέρνησης. Προβλέπεται αυστηρά οικονομική πειθαρχία, με έλεγχος των εθνικών προϋπολογισμών και συνταγματική κατοχύρωση ή ισοδύναμος νομική πράξη του” χρυσού κανόνα” για ισοσκελισμένο προϋπολογισμό από κάθε μέλος. Επίσης, όταν ο προϋπολογισμός έχει έλλειμμα πάνω από το 3% του ΑΕΠ ή παρουσιάζεται χρέος πάνω από το 60% του ΑΕΠ -συμπεριλαμβανομένων όλων των δαπανών και των ενδεχομένων δανείων- να επιβάλλονται αυτόματα κυρώσεις και εμπλέκονται βασικά θεσμικά ευρωπαϊκά όργανα. Η ΕΚΤ να συνεχίσει την ανεξαρτησία της στην εκτέλεση της αποστολής της, όπως πρόσφατα χωρίς επιβολές μείωσε κατά 0.5% τα επιτόκια στο 1%. Να έχει περισσότερη ευελιξία στο μέλλον για υποστήριξη κρίσης και για ισοτιμία Βορρά και Νότου και μεταξύ πλεονασμάτων και ελλειμμάτων, δηλαδή για αλληλεγγύη μεταξύ των χωρών της Ευρώπης. Παραμένει το προσωρινό ταμείο στήριξης (EFSF-European Financial Stability Facility)για την Ε.Ε. και ο μόνιμος μηχανισμός σταθερότητας για την ΕΖ (ESM-European Stability Mechanism) για ισχύ πυρός. Ο ΕSΜ ενισχύεται με €500 δις χωρίς να έχει σχέση με την ΕΚΤ.

164

Λακαφώσης Δημήτριος

Διαπιστώσεις-σχόλια για το νέο δημοσιονομικό σύμφωνο 2011. Στο νέο σύμφωνο, έγιναν παραχωρήσεις εξουσιών από το γερμανογαλλικό μπλοκ, παρά τις αρχικές αντιθέσεις του, προς τα θεσμικά ευρωπαϊκά όργανα της Επιτροπής και του Δικαστηρίου δικαιοσύνης. Mία μεγαλύτερη εμπλοκή της ΕΚΤ θα μπορούσε να ησυχάσει την Ευρώπη, με παρόμοιο ρόλο της ομοσπονδιακής τράπεζας (FED) στις Η.Π.Α. και της βρετανικής κεντρικής τράπεζας. Η δημοσιονομική διακυβέρνηση του νέου συμφώνου μπορεί να θεωρηθεί ως το πρώτο βήμα για μία οικονομική και πολιτική ένωση της Ευρώπης που είναι τελικά το ζητούμενο. Απαιτούνται πολλά ακόμη να γίνουν. Γίνονται αναφορές για λιτότητα, για υποστήριξη και σταθερότητα, ελάχιστα όμως για έξοδο από την ύφεση και ουδέν σχεδόν για ανάπτυξη.

Τελική Υπογραφή της Δεύτερης Δανειακής Σύμβασης των €130 δις. Φεβρουάριος 2012. Το πρώτο δάνειο των € 110δις το Μάιο 2010 και το μνημόνιο των μέτρων που ακολούθησε δεν αποδείχθηκαν επαρκή να αποτρέψουν τη βυθιζόμενη ελληνική κρίση και η ύφεση καλά κρατά από το 2009 χωρίς θετικές ενδείξεις για ανάκαμψη και ανάπτυξη.

Στις 9-10 Δεκεμβρίου 2011 η ΕΖ συζητεί για αυστηρή οικονομική πειθαρχία σε όλες τις χώρες της ΕΖ και έλεγχος των εθνικών προϋπολογισμών με τη νέα συνθήκη που προβλέπεται να υιοθετηθεί στη Σύνοδο Κορυφής τον Ιούνιο 2012. Δηλαδή κάτι ανάλογο με αυτό που ακολουθείται για το δεύτερο πακέτο για την Ελλάδα. Στις 20 Φεβρουαρίου 2012 σε μαραθώνια συνεδρίαση, ΕΖ έδωσε τελικά το πράσινο φως για τη δανειακή σύμβαση παροχής δεύτερου πακέτου βοηθείας προς την Ελλάδα με €130 δις των οποίων περίπου €13δις από το ΔΝΤ και η έναρξη ανταλλαγής ελληνικών ομολόγων (PSI) η οποία υπολογίζεται να διαρκέσει 2-3 εβδομάδες.

Οι Επιπτώσεις από Υποθετική έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ, Μάιος 2012 Δεν πρέπει η Ελλάδα να φύγει από το ευρώ, αλλά να τηρήσει τις δεσμεύσεις της Ακόμη και αυτοί που τα εκλαμβάνουν και τα αποκλείουν ως τελείως υποθετικά σενάρια, δεν κρύβουν προετοιμασίες για κάθε ενδεχόμενο. Διαφορετικά, όπως οι ίδιοι αναφέρουν, θεωρούνται επιλήσμονες της αποστολής τους για τη διαχείριση της κρίσης. Στην περίπτωση του σεναρίου εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ, πέφτει η αξία του νέου ελληνικού νομίσματος( δραχμή ή Gευρώ ) κατά 40% και την επόμενη ημέρα της εξόδου υποτιμάται αυτόματα το νέο νόμισμα κατά 60% έναντι του ευρώ, με ότι όλα αυτά μπορεί να σημαίνουν. Παράλληλα, η Ελλάδα υποτιμά το νέο νόμισμα στην προσπάθεια να το καταστήσει ανταγωνίσιμο στο εξωτερικό εμπόριο, με πιθανότητα να προκύψει καταστροφικός ανεξέλεγκτος υπερπληθωρισμός εν μέσω χάους.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

165

Με άλλο σενάριο, προβλέπεται είτε η επικράτηση μνημονιακού πολιτικού κλίματος στην Ελλάδα με δέσμευση τήρησης των δεσμεύσεων της δανειακής σύμβασης και με παράλληλα αναπτυξιακά ευρωπαϊκά προγράμματα, είτε αντιμνημονιακή τάση, ανάλογα με τα αποτελέσματα των εκλογών στις 17 Ιουνίου 2012.(σ.σ. επικράτησε μνημονιακό πολιτικό κλίμα). Ακόμη και στη στην αντιμνημονιακή περίπτωση, η Ελλάδα παραμένει στο ευρώ, αφού κανείς δεν μπορεί να επιβάλει την έξοδο σύμφωνα με το νομικό καθεστώς της ΕΖ, έστω και με μερική ή συνολική αθέτηση των δεσμεύσεών της. Τότε, παύει η παροχή βοήθειας από την Ε.Ε. και την ΕΚΤ και καταρρέει το τραπεζικό σύστημα. Η Ελλάδα ζει την κατάσταση του ευρώ του Μαυροβουνίου χωρίς κανένα όφελος από το ευρώ. Οι οδυνηρές συνέπειες αυτής της δοκιμασίας φανερώνουν το λάθος της μη αποδοχής των δεσμεύσεων της Ελλάδας και προσπαθεί τότε να επιστρέψει στο ευρώ με πλήρη αποδοχή των δεσμεύσεων. Μεταβατικό στάδιο που πρέπει να αποφευχθεί για το συμφέρον της Ελλάδας. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες στην άτυπη σύνοδο της κορυφής δήλωσαν με έμφαση την υποστήριξη προς την Ελλάδα αλλά και τις υποχρεώσεις της να τηρήσει τις δεσμεύσεις για τη δανειακή σύμβαση.

Τα πιθανά έξι στάδια μιας Υποθετικής χρεοκοπίας Πρώτον, διακοπή βοηθείας, αναστολή πληρωμής χρεών και χρεοκοπία χώρας. Δεύτερον, δέσμευση τραπεζικών καταθέσεων. Τρίτον, υποτίμηση νέου νομίσματος. πληθωρισμός. υποτίμηση ακινήτων και απαγόρευση εξαγωγής νομίσματος. Τέταρτον, περιορισμός εξαγωγών και εισαγωγών λόγω ελλείψεως χρημάτων και εμπιστοσύνης. Πέμπτον, επαναπροσδιορισμός διακρατικών συμβάσεων με υποτιμημένο νόμισμα για τη σε χρεοκοπία χώρα. Έκτον, η έκδοση νέου νομίσματος απαιτεί χρόνο και δεν γίνεται αυτόματα.

Παλαιότερες πτωχεύσεις της Ελλάδας Η Ελλάδα έχει γνωρίσει στην ιστορία της 4 πτωχεύσεις, το 1827, το 1843, το 1897 και το 1932. ‘’Δυστυχώς κύριοι, επτωχεύσαμεν’’, ανακοίνωσε, στις 10 Δεκεμβρίου 1893 ο Χαρίλαος Τρικούπης στη βουλή’’ Η Ελλάδα τέθηκε υπό Διεθνή οικονομικό έλεγχο (ΔΟΕ), με τα γνωστά μονοπώλια στο οινόπνευμα, τα σπίρτα κλπ, οι επιπτώσεις του οποίου έφτασαν μέχρι την είσοδο της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Ο ΔΟΕ άλλωστε διατηρήθηκε στη χώρα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950.

Λακαφώσης Δημήτριος

166

Για κάποιες ομοιότητες με το τότε, μπορεί κανείς να σταθεί συνοπτικά στα: ■ Η Ελλάδα πάντα αναζητούσε απεχθή εξωτερικό δανεισμό για να στηρίξει την ανάπτυξη της με αποτέλεσμα να διογκώνεται το εξωτερικό της χρέος. ■ Κοινό στοιχείο είναι οι απροκάλυπτες ξένες επεμβάσεις που ασκούν απόλυτο έλεγχο τόσο στην οικονομία όσο και στους πολιτικούς θεσμούς. ■ Η δυσαρέσκεια του ελληνικού λαού απέναντι στο πολιτικό σύστημα. ■ Η κρίση του 1897 προήλθε άλλωστε από την αδυναμία του ελληνικού κράτους να αποπληρώσει τα δάνεια που είχε πάρει κυρίως για να εκσυγχρονίσει τους ελληνικούς σιδηροδρόμους και σπαταλήθηκαν κυρίως σε άστοχες επενδύσεις σε πελατειακές δοσοληψίες και σε κακοδιαχείριση. Υπόψη, το 1936 η Ελλάδα διαγράφει το χρέος από το δάνειο που είχε συνάψει με βελγική τράπεζα και σε προσφυγή της τράπεζας στο διεθνές δικαστήριο δικαιώνεται η Ελλάδα. Πολύ διαφορετική η τότε κατάσταση. Η Αργεντινή διέγραψε το 2003 μέρος του χρέους αλλά υφίσταται σήμερα τις διεθνείς επιπτώσεις.

Χώρες που Χρησιμοποιούν Ευρώ, Μάρτιος 2015 Τα 19 μέλη της Ευρωζώνης είναι οι: Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Εσθονία, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Κύπρος, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Σλοβενία και η Φινλανδία. Το Μονακό, ο Άγιος Μαρίνος και η Πόλη του Βατικανού χρησιμοποιούν επίσης το ευρώ βάσει επίσημης συμφωνίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση και κόβουν δικά τους κέρματα ευρώ. Η Ανδόρα υπέγραψε με την Ευρωπαϊκή Ένωση στις 30 Ιουνίου του 2011 συμφωνία για να μπορέσει να κόψει δικά της κέρματα ευρώ από τον Ιούνιο του 2013. Η κοπή θα γίνεται σε δύο νομισματοκοπεία του Παρισιού και της Μαδρίτης. Το Μαυροβούνιο και το Κόσοβο χρησιμοποιούν επίσης το ευρώ χωρίς επίσημη συμφωνία.

Χώρες που υποχρεούνται να υιοθετήσουν το ευρώ Το ευρώ είναι υποχρεωμένες να υιοθετήσουν, μόλις θα πληρούν τα κριτήρια, οι Βουλγαρία,

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

167

Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Κροατία και Τσεχία.

Χώρες χωρίς υποχρέωση υιοθέτησης του ευρώ Η Δανία, η Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν επιλέξει να μην υιοθετήσουν το ευρώ. Η Δανία ωστόσο είναι μέλος του Μηχανισμού Συναλλαγματικών Ισοτιμιών (ΜΣΙ). Το Ηνωμένο Βασίλειο, μετά τα γεγονότα της Μαύρης Τετάρτης αποχώρησε από το Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών (ΜΣΙ) και προς το παρόν δεν προτίθεται να υιοθετήσει το κοινό νόμισμα, λόγω της διάχυτης αντίθεσης της κοινής γνώμης της προς το κοινό νόμισμα, ενώ στη Σουηδία η συμμετοχή στο Ευρώ τέθηκε σε δημοψήφισμα στις 14 Σεπτεμβρίου 2003 όπου απορρίφθηκε.

Η Ευρωπαϊκή Κρίση Καλά Κρατάει ακόμη, 15 Ιουνίου 2012 Η Ισπανία, τέταρτη ευρωπαϊκή οικονομία. με το μη βιώσιμο κόστος δανεισμού 7% δεκαετών ομολόγων, καταφεύγει στο μηχανισμό στήριξης και λαμβάνει € 100 δις μόνο για ανακεφαλαίωση του κλονιζόμενου τραπεζικού συστήματος με άλλου τύπου μνημόνιο, πράγμα που μπορεί να αποτελέσει προηγούμενο για υπάρχουσες και μελλοντικές δανειακές συμβάσεις, όμως με την επίβλεψη αντί τρόικας ‘’τετρόικας’’ (ΔΝΤ,ΕΕ, ΕΚΤ, ESM). Όλα αυτά εκτιμάται ότι δε θα αρκέσουν και η Ισπανία να ζητεί υποστήριξη για την κάλυψη όλων των μεσοπρόθεσμων δημοσιονομικών αναγκών της. Επίσης η Κύπρο αργότερα ζητεί ενίσχυση. Η Ιρλανδία ήδη ζητεί αναθεώρηση της δανειακής σύμβασης για τα €75 δις που έχει πάρει χωρίς να αποκλείεται να κάνει το ίδιο και η Πορτογαλία για την βοήθεια των €85 δις Στην Ιταλία, την τρίτη ευρωπαϊκή οικονομία. υπάρχουν ανησυχίες και εάν δεν επιτύχουν οι μεταρρυθμίσεις να ζητήσει και αυτή υποστήριξη. Τα μέχρι τώρα θεωρούμενα “ταμπού”, όπως το ευρωομόλογο, άρχισαν να μπαίνουν στο τραπέζι των συζητήσεων. Η αυστηρά δημοσιονομική πειθαρχία που υποστηρίζεται από τη Γερμανία, την Ολλανδία και τη Φιλανδία, δεν έφερε τα αναμενόμενα, χωρίς να συνδυάζονται με ευρωπαϊκές αναπτυξιακές προοπτικές, με μείωση ανεργίας και με επιβαλλόμενες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Υπόψη γερμανική οικονομία είναι η πρώτη στην Ευρώπη και η τέταρτη στον κόσμο. Η γαλλική κυβέρνηση αποδοκιμάζει τη σκληρή δήλωση της Lagard, επικεφαλής του IMF, ότι οι Έλληνες δεν πληρώνουν φόρους και έχει περισσότερη συμπάθεια προς τα παιδιά του Νίγηρα με ελάχιστους δασκάλους και πενιχρά σχολεία. Αν και τελικά ζήτησε συγνώμη και ανασκεύασε τη δήλωσή της αφού προηγήθηκε και επίκριση από τα ελληνικά κόμματα. Έκανε λάθος. Λησμόνησε τη “συμπάθεια εκτός συνόρων” για το μολυσμένο νερό που πίνουν τα παι-

Λακαφώσης Δημήτριος

168

διά του Νίγηρα, τη σε βάρος τους ξένη εκμετάλλευση του πετρελαίου και του ουρανίου ως και για των “εκτός συνόρων διεθνούς έλλειψης επενδύσεων”. Επιπλέον, 50 εξέχοντα πρόσωπα της Ευρώπης από οικονομολόγους. επιστήμονες και πολιτικά πρόσωπα δηλώνουν ότι η Ελλάδα πρέπει να βοηθηθεί. Εξάλλου, επικρατεί ανησυχία για τη συνεχιζόμενη πολιτική αστάθεια στην Ελλάδα με φόβο να γίνει η αμερικανική τράπεζα Lethman brother το 2008 με επιπτώσειςς σε όλο τον κόσμο. Στην Ιρλανδία κερδίζει το “ναι “ με 60,3% στο δημοψήφισμα για το δημοσιονομικό Σύμφωνο της Ε.Ε. στις 1 Ιουνίου 2012, με προηγούμενο την επικύρωση σε δεύτερο δημοψήφισμα της συμφωνίας της Νίκαιας 2001 και της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης 2009. Επικρατεί η παραδοχή ότι πολλοί από όσους ψήφισαν “ναι” το έκαναν με μεγάλη επιφύλαξη. “Το μήνυμα προς εμάς ως κυβέρνηση είναι ότι χρειάζεται να ξαναρχίσουμε το διάλογο με την Ευρώπη. Τόσοι πολλοί υπέστησαν τεράστια δεινά τα τελευταία λίγα χρόνια”, ανέφερε εκπρόσωπος της ιρλανδικής κυβέρνησης. Συνεπώς, η Ελλάδα πρέπει να μείνει στο ευρώ και να τηρήσει τις δεσμεύσεις της.με διάλογο για τροποποιήσεις και συμπληρώσεις αναποτελεσματικών μέχρι τώρα σημείων της δανειακής σύμβασης. Είναι καιρός για πολιτική σύγκλιση προς αυτό τον εθνικό σκοπό. Οι περιστάσεις το επιβάλλουν, να ξεχάσουμε την πλασματική ευφορία της τελευταίας 30ετίας. Κατά τον ίδιο τρόπο να ξεχάσουν, όπως άλλοι παρατηρούν, αυτοί που σκέπτονται να πληρωνόμαστε άσχετα εάν δουλεύουμε ή όχι, ότι μπορούμε να πέφτουμε από τις “ταράτσες” χωρίς να παθαίνουμε τίποτε, ότι μπορούμε να τρώμε πολύ χωρίς να παχαίνουμε και να πίνουμε χωρίς να μεθούμε, να αποφοιτούμε χωρίς σπουδές και να κάνουμε ότι ανεύθυνο μας αρέσει και να ελέγχουμε τις συνέπειες.

Διαπιστώσεις-Σχόλια για την Ευρωπαϊκή Κρίση, 2012 Σύνοδος Κορυφής της Ε.Ε., 28-29 Ιουνίου 2012

Εδώ που έφτασαν τα πράγματα, με την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία σε καθεστώς μειωμένης ανεξαρτησίας, την Ισπανία αποκλεισμένη από τις αγορές, την Ιταλία μόλις ένα σκαλί πιο πάνω και τις περισσότερες περιφερειακές χώρες στα πρόθυρα της ύφεσης πάνω από τρία χρόνια, η Ευρώπη περνάει ίσως τη χειρότερη κρίση της ιστορίας της Η Κύπρος είναι η πέμπτη χώρα που αναγκάζεται να ζητήσει την οικονομική στήριξη όχι μόνο για τις τράπεζες αλλά και για την εξυγίανση των δημοσιονομικών με καθεστώς μνημονίου, με € 8 μέχρι 10 δις, ποσό που αντιστοιχεί περίπου στο 50% του κυπριακού ΑΕΠ. Ανοιχτό το ενδεχόμενο σύναψης δανείου με Ρωσία ή Κίνα, με επιφυλακτικότητα όμως αφού πρόκειται για βοήθεια εκτός Ε.Ε. και μάλιστα τώρα που η Κύπρος αναλαμβάνει από 1 Ιουλίου 2012 την εναλλασσόμενη ανά εξάμηνο ευρωπαϊκή προεδρία. Υπήρξε ιταλό-ισπανική νίκη. Η πίεση του Ισπανού Marriano Rajoy και του Ιταλού ομολόγου του Mario Monti με αρωγή του Γάλλου προέδρου Francois Hollande οδήγησε σε υποχώρηση τη γερμανική πλευρά, αν και η Merkel δεν το αποδέχεται, αφού διατήρησε τον έλεγχο

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

169

με βέτο στους μηχανισμούς στήριξης και την αυστηρότητα και πειθαρχία στην ευρωπαϊκή δημοσιονομική. Υιοθετήθηκε ένα πακέτο για την ανάπτυξη ύψους €120 δις. Ο Mario Monti και ο Marriano Rajoy, αρνήθηκαν να υπογράψουν το πακέτο έως ότου η Γερμανία ενέκρινε βραχυπρόθεσμα μέτρα για να μειωθεί το κόστος δανεισμού τους. Πάντως το ύψους €120 δις το πακέτο για την ανάπτυξη, παραμένει χαμηλό μπροστά στις ανάγκες, εκτιμούν άλλοι. Αυτό μένει να το δούμε. Να δημιουργηθεί ως το τέλος της φετινής χρονιάς ένα ενιαίο εποπτικό σώμα για τις τράπεζες της ευρωζώνης, με συμμετοχή της Ευρωπαϊκής κεντρικής τράπεζας, όπως περίπου η Ομοσπονδιακή τράπεζα των Η.Π.Α.. Επίσης, προτείνεται κεντρική επίβλεψη των εθνικών προϋπολογισμών στην ευρωζώνη. Ανακοινώθηκε η εκπόνηση ακριβέστερου οδικού χάρτη για το θέμα μέσα στους προσεχείς μήνες, με πρώτη παρουσίαση τον Οκτώβριο 2012. Δόθηκε στη δημοσιότητα μία έκθεση του ευρωπαϊκού συμβουλίου με την οποία προβλέπεται τραπεζική, δημοσιονομική, οικονομική και με ορίζοντα βάθους 10 ετών πολιτική ένωση. Συνεπώς, έστω και στη δέκατη ενάτη σύνοδο για την ευρωπαϊκή κρίση από το 2010, επιτεύχθηκε σημαντικός συμβιβασμός με αμοιβαιότητα και αλληλεγγύη, απίστευτος πριν από τη σύνοδο. Η Ευρώπη αλλάζει. Θέματα μέχρι πρότινος “ταμπού”, όπως το ευρωομόλογο, άρχισαν τώρα να συζητούνται έστω και για μακροπρόθεσμη εφαρμογή. Πάντως, χώρες με αξιοπιστία και εμπιστοσύνη μπορούν να αξιοποιήσουν τη συγκυρία της αλλαγής. Ευνοϊκότερο είναι το κλίμα για επαναδιαπραγματεύσεις των μνημονίων σε αναποτελεσματικά σημεία. Υφίσταται τώρα ελπίδα και για την Ελλάδα, να αφαιρεθεί από το ελληνικό χρέος το 25% του ΑΕΠ, δηλαδή τα €50 δις ανακεφαλαίωσης των τραπεζών, αν και αυτό προς τι παρόν δεν ισχύει στις χώρες που ήδη έχουν μνημόνιο. Ανοίγεται, όμως, παράθυρο για υπαγωγή και της Ελλάδας στην Ιταλό-ισπανική συμφωνία για τις τράπεζες και το χρέος. Το τέλος του 2012 αποτελεί κομβική περίοδο για την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Χορηγούνται €54,5δις και επανακτάται η αξιοπιστία και η βεβαιότητα και απομακρύνεται το εκβιαστικό δίλημμα του “ μέσα-έξω” από την ΕΖ. Αρχίζει η εφαρμογή των αυστηρών μέτρων του τρίτου μνημονίου για την Ελλάδα με επιτήρηση και οι δεσμεύσεις της ΕΖ για την αντιμετώπιση του ελληνικού προβλήματος. Το πρόβλημα τώρα εκτός της Ελλάδας αναλαμβάνουν, ως επί το πλείστον άλλοι, ενώ εντός είναι καθαρά δική μας υπόθεση. Πρέπει να μη χάσουμε και την τελευταία ευκαιρία. Πρέπει να βγούμε το ταχύτερο από την ύφεση και να μπούμε στην τροχιά της ανάκαμψης και της ανάπτυξης. Το μέλλον δεν ανήκει σε αυτούς που μας έφεραν στη σημερινή κατάσταση. Υπάρχουν νέοι με αντιλήψεις που μπορούν να μας βγάλουν από το αδιέξοδο, σε αυτούς στηρίζεται τώρα ο η Ελλάδα. Δεν πάει άλλο, οι εξουθενωτικές θυσίες πρέπει να είναι οι τελευταίες και να μην απαιτηθούν και άλλα επώδυνα μέτρα που απειλούν την κοινωνική συνοχή. Βέβαια, δεν πήραμε

170

Λακαφώσης Δημήτριος

τα λεπτά και τελειώσαμε, πρέπει να συνεχίσουμε με επιταχυνόμενο ρυθμό αναπτυξιακά προγράμματα και τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και αναδιαρθρώσεις.

Ευρώπη σε Τέταρτο σχεδόν Χρόνο Ύφεσης. Αρχές 2013 Η Ευρώπη περνάει για τέταρτη σχεδόν χρονιά σε ύφεση, χωρίς να υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις βελτίωση, με 18 εκ. ανέργους, ήτοι 1 προς 4 και με το μεγαλύτερο ποτέ ποσοστό 11,7% ανεργίας στη ΕΖ, αρχές 2013.

Στην Ελλάδα, με δεύτερο μνημόνιο και τρίτο πακέτο οικονομικών μέτρων, οι μισθοί και οι συντάξεις έχουν περικοπή στο δημόσιο κατά 40-50% και στον ιδιωτικό τομέα κατά Η Ευρώπη σε τέταρτο χρόνο ύφεσης και η Ελλάδα, με 30-35 %. Η ανεργία είναι περίπου στο 26,8 %, δεύτερο μνημόνιο και τρίτο πακέτο μέτρων, αρχές 2013 πρώτη η Ελλάδα στην Ευρώπη (1,370 εκ άνεργοι, ήτοι τα 2/3 του εργατικού δυναμικού και με 1000 απώλειες εργασίες ανά ημέρα το 2012 εάν ληφθεί υπόψη ότι οι 370000 απώλειες συνέβησαν το 2012) και η ύφεση 6 %. Στην Ισπανία, στην τέταρτη ευρωπαϊκή οικονομία. το αβάστακτο και επικίνδυνο αρχικό κόστος δανεισμού 7,5 % των δεκαετών ομολόγων στις αγορές φαίνεται να την ωθεί να ζητήσει στήριξη από το Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM).που ενεργοποιείται από το 2013. Η ισπανική κυβέρνηση δηλώνει ότι δε θα υπάρξει ένα συνολικό σχέδιο διάσωσης της χώρας, πέραν των €100 δις και ίσως παραπάνω, που λαμβάνει για το τραπεζικό της σύστημα, παρά τις μεγάλες δυσκολίες που αντιμετωπίζει στις αγορές και τις εσωτερικές διαδηλώσεις και κυρίως από τους κατοίκους της Καταλονίας που αισθάνονται άνιση κατανομή των οικονομικών πόρων σε βάρος τους και ζητούν ανεξαρτησία με δημοψήφισμα το οποίο υποστηρίζει το πρώτο κόμμα στις εκλογές Νοεμβρίου 2012, χωρίς όμως πλειοψηφία στη Βουλή. Είναι δεύτερη στην ανεργία στην Ευρώπη με ποσοστό περίπου 26,2%, με πρώτη την Ελλάδα με 26.8 %,στο τέλος του Δεκεμβρίου 2012, περίπου ποσοστά που μερικές χώρες της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής υπερβαίνουν. Στην Πορτογαλία, που έχει πάρει βοήθεια €78δις επικυρώνονται, εν μέσω διαδηλώσεων, νέα επώδυνα μέτρα για το 2013. Η ανεργία υπερβαίνει το 15% και ο στόχος για έλλειμμα 4,5% του ΑΕΠ μέχρι το τέλος του 2012 δεν φαίνεται να επιτυγχάνεται. Έτυχε επιμήκυνσης μείωσης του χρέους, χωρίς να απαιτηθούν και άλλα χρήματα για την παράταση. Στην Ιρλανδία, που έχει πάρει βοήθεια €85 δις τα μέτρα μάλλον έχουν θετική προοπτική και οικονομία να αρχίζει να επιστρέψει σύντομα στις αγορές και να αποδείξει ότι η Ευρώπη μπορεί να εξέλθει από την κρίση ισχυρότερη. Στην Ιταλία, στην τρίτη ευρωπαϊκή οικονομία, παρουσιάζονται δυσκολίες με το κόστος δανεισμού αλλά προς το παρόν αντιμετωπίζεται το χειρότερο, σενάριο για βοήθεια από το

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

171

μηχανισμό στήριξης. Στα 3ΑΑΑ- Γερμανία, Ολλανδία, Λουξεμβούργο- διατηρείται η αξιολόγησή τους, αν και ο οίκος Moody΄s προβλέπει αρνητική προοπτική για γερμανικές τράπεζες και ομόσπονδα κρατίδια. Ο οίκοι Moody΄s και Fitch προβλέπουν έξοδο από την ύφεση για την Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία το 2013 και για την Ιρλανδία και Ελλάδα το 2016. Στη Γαλλία, ο νέος πρόεδρος Hollande αποδίδει τη διστακτικότητα και αναποφασιστικότητα, στην ανεργία, στην έλλειψη ανταγωνιστικότητας και στο χρέος και προβλέπει να τα εξαλείψει εντός δύο ετών. Στις 20 Νοεμβρίου 2912 η Moody΄s υποβαθμίζει τη γαλλική οικονομία από 3ΑΑΑ σε ΑΑ+ και το ESFS εξετάζει τις επιπτώσεις στις μετοχές που έχει στη Γαλλία. Επίσης, η Moody΄s υποβαθμίζει ESFS & ESM. Γενικά, εκδηλώνεται συντονισμένη έντονη διαδήλωση κατά των μέτρων λιτότητας στην Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία και Ελλάδα, στα μέσα Νοεμβρίου 2012. Στην Κύπρο αρχίζουν οι διαδικασίες για διάσωση και είναι η πέμπτη χώρα της ΕΖ που ζητά υποστήριξη.

Κομβική η Περίοδος για την Ευρωπαϊκή και Ελληνική Κρίση 2014-2015 Εισαγωγικό Χρονοδιάγραμμα

∙ Στις 10 Οκτωβρίου 2014, το πρώτο βήμα για έξοδο από το ΔΝΤ, στις συζητήσεις ΛαγκάρτΧαρδούβελη στη Νέα Υόρκη. ∙ Στις 23 Οκτωβρίου 2014 διεξάγεται Σύνοδος Κορυφής στις Βρυξέλλες ∙ Στις 26 Οκτωβρίου 2014 ανακοινώνονται τα αποτελέσματα των stress test των τραπεζών από την ΕΚΤ. Οι συμμετέχουσες τέσσερες ελληνικές τράπεζες- Alpha, Εθνική, Πειραιώς, Eurobank- βρέθηκαν να μην έχουν πρόβλημα κεφαλαιοποίησης και δίνεται η δυνατότητα να ρευστοποιούν την ελληνική οικονομία ή να μειώνεται το ελληνικό χρέος. Ενώ, εικοσιπέντε άλλες ευρωπαϊκές τράπεζες έχουν πρόβλημα κεφαλαιοποίησης. ∙ Από 1Νοεμβρίου 2014, ξεκινάει και τυπικά να λειτουργεί η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπό τον Junker. ∙ Στις 6 Νοεμβρίου 2014 συνεδριάζει το Eurogroup στις Βρυξέλλες με την έναρξη πρώτων συζητήσεων για έξοδο από το μνημόνιο. ∙ Στις 7 Δεκεμβρίου 2014, ψηφίζεται ο προϋπολογισμός του 2015 με οριστικοποίηση των ‘’κόκκινων’’ δανείων και προώθηση των μεταρρυθμίσεων. ∙ Στις 8 Δεκεμβρίου 2014, το Eurogroup δίδει δίμηνη παράταση του ελληνικού προγράμματος μέχρι τέλος Φεβρουαρίου 2014. . Στις 25 Ιανουαρίου 2015, εκλέγεται νέα κυβέρνηση με 4μηνη παράταση του ελληνικού προγράμματος μέχρι τέλος Ιουνίου 2015.

172

Λακαφώσης Δημήτριος

. Στις 5 Ιουλίου 2015, διεξαγωγή δημοψηφίσματος για τις προτάσεις των τριών δεσμών, στην ουσία για ‘’ναι ή όχι’’ στο Ευρώ. Ο λαός αποφασίζει ‘’ναι στο Ευρώ’’. . Στις 20 Σεπτεμβρίου 2015, επανεκλέγεται η αριστερή κυβέρνηση συνεργασίας.

Στο Επίκεντρο της Ευρωπαϊκής Κρίσης και η Ελληνική οικονομία Σε ευρωπαϊκή κρίση εξακολουθεί να είναι η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ιρλανδία. Όμως, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία κατορθώνουν να απαλλαγούν από το μνημόνιο από τις 15 Δεκεμβρίου 2013 και από 27 Ιανουάριο 2014 αντίστοιχα και βγαίνουν στις αγορές. Η Ιρλανδία αναπτύσσεται με τον υψηλότερο ρυθμό στην ΕΖ και η Πορτογαλία και Ισπανία να αναπτύσσονται και βγαίνει από τη διετή ύφεση στο τραπεζικό σύστημα η Ισπανία στο τέλος του 2013. Στην Ελλάδα, η διστακτικότητα στο τέλος του 2014για αξιολόγηση του ελληνικού προγράμματος και η ανακολουθία που ακολούθησε στις αρχές του 2015 με την πολιτική αβεβαιότητα, οπισθοδρόμησαν την ελληνική οικονομία. Η Ελλάδα βρίσκεται σε ύφεση και το 2015, παρόλο που είχε παρουσιάσει σημασία ανάκαμψης στις αρχές του 2014 και έχει βγει στις αγορές τον Απρίλιο και Ιούλιο 2014. Η κρίση έχει αγγίσει και την Ιταλία και λιγότερο τη δεύτερη στην Ευρώπη οικονομία τη Γαλλία, ενώ η S& Ps υποβαθμίζει την Γαλλία σε 2ΑΑ. Πάντως, η ανεργία στις χώρες της Νότιας Ευρώπης κυμαίνεται γύρω στο 50-60% των νέων ηλικίας μέχρι 25 ετών, με πρωτοπορία η Ελλάδα. Στην Ελλάδα, έχουν περάσει σχεδόν πέντε χρόνια ύφεσης και τρίτος χρόνος με μνημόνιο οικονομικών μέτρων και αναμενότανε η ανάπτυξη και η ανάκαμψη της ύφεσης, από τα μέσα του 2014, παρόλο που δεν υπάρχει σχεδόν χώρα που με ύφεση πάνω από πέντε-έξι χρόνια να ανέκαμψε. Η ανεργία στην Ελλάδα είναι 28,1%, με ανέργους 1.382.000, ενώ η ανεργία των νέων μέχρι ηλικίας 25 ετών βρίσκεται στο 61,5 % και οι νέοι να ζητούν δουλειά στο εξωτερικό. Συνεχίζεται με σκληρότητα και επιμονή η ανά τρίμηνο αξιολόγηση της ελληνικής οικονομίας από την Τρόικα, τα θετικά αποτελέσματα της οποίας αποτελούν το προαπαιτούμενο για την εκάστοτε εκταμίευση των δόσεων του δανείου προς την Ελλάδα. Με την αξιολόγηση, λαμβάνονται επιπρόσθετα, τροποποιημένα και ισοδυνάμου αποτελέσματος μέτρα, ώστε η ελληνική οικονομία να κινείται μέσα στους στόχους της δημοσιονομικής προσαρμογής. Επιπλέον δημοσιονομικά μέτρα από αυτά, που έχουν επιβληθεί μέχρι τώρα, δεν μπορούν να παρθούν, δεν αντέχει άλλο η κοινωνία, αφού έχει φθάσει στα όρια της συνοχής

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

173

της, παρά μόνα διαρθρωτικά μέτρα. Οι προσπάθειες εστιάζονται κυρίως στις μεταρρυθμίσεις, στην αποτροπή της φοροδιαφυγής, στην ιδιωτικοποίηση και στις επενδύσεις. Για να υπάρχουν επενδύσεις απαιτείται σταθερό πολιτικό και φορολογικό σύστημα και σύντομες γραφειοκρατικές διαδικασίες. Μειώνεται το προσωπικό στο δημόσιο. Εντός, μόνο, του 2013, τίθενται σε διαθεσιμότητα 12.500 μέχρι το τέλος του 2013 και ακολουθούν 11.000 σε διαθεσιμότητα με 4.000 απολύσεις το 2014. Σχολικοί φύλακες και εκπαιδευτικό τεχνικό προσωπικό τίθενται σε διαθεσιμότητα και απολύονται όσοι δεν καλύψουν άλλες θέσεις με κινητικότητα. Εντάσσονται οι δημοτικοί αστυνομικοί στην ΕΛ.ΑΣ. Διαλύεται η ΕΡΤ και δημιουργείται η ΜΕΡΙΤ. Υπόψη, επαναφέρεται η ΕΡΤ από την νέα αριστερή κυβέρνηση το 2015. Συντάσσεται νέος φορολογικός κώδικας μετά από συνεχείς αναθεωρήσεις. Τροποποιείται και Πάλι το σύστημα συλλογής αποδείξεων με κίνητρα. Συνεχίζεται η μεταρρύθμιση στο ασφαλιστικό και στο υγειονομικό σύστημα. Λιτότητα με οριακή περικοπή μισθών και συντάξεων και ανακεφαλαίωση των τραπεζών χωρίς παραπέρα ενίσχυση των επιχειρήσεων, οι οποίες κλείνουν η μια μετά την άλλη, δεν οδηγεί πουθενά, με ότι αυτό σημαίνει για την ελληνική οικονομία. Πολλές επιχειρήσεις καταφεύγουν στο άρθρο 99 του Πτωχευτικού Κώδικα (Ν.3588/2007) περί προστασίας πιστωτών, που επιτρέπει στις επιχειρήσεις να προσφύγουν στα πολυµελή πρωτοδικεία για προστασία και συνδιαλλαγή µε τους πιστωτές τους, ώστε να αποφευχθεί η πτώχευση. Υπόψη, η Ελλάδα αναλαμβάνει την προεδρία της Ε.Ε. στο πρώτο εξάμηνο του 2014, αν και με περιορισμένες δικαιοδοσίες μπορεί να επηρεάσει προς το θετικότερο και ορισμένα ουσιώδη θέματα όπως ενδεικτικά το μεταναστευτικό. Αλλά, και με τις ευρωπαϊκές εκλογές στις 4 Μαΐου 2014, η διάρκεια της προεδρίας είναι κάπως περιορισμένη.

Μπορεί να εξέλθει η Ελλάδα από την κρίση; Ασφαλής απάντηση προφανώς δεν υπάρχει τώρα

Η έξοδος της Ελλάδας από την οικονομική κρίση εξαρτάται: › Πρώτον, από την εφαρμογή και επίδοση του δημοσιονομικού προγράμματος. Εάν το πρόγραμμα αποδώσει, όπως προβλέπεται, και δημιουργηθεί πρωτογενές πλεόνασμα σύμφωνα και με το στόχο, οι εταίροι θα υποχρεωθούν, όπως έχουν δεσμευθεί το Νοέμβριο 2012, να αποδεχθούν μία νέα ρύθμιση του χρέους, η οποία θα περιορίσει τους τόκους και θα διευκολύνει τη δημοσιονομική διαχείριση. › Δεύτερον, ο μεγαλύτερος κίνδυνος αποτυχίας του οικονομικού προγράμματος είναι, αν η κυβερνητική πλειοψηφία αντέξει στην πίεση που συνεχώς υφίσταται. › Τρίτον, από τις αντοχές των βουλευτών των κομμάτων που στηρίζουν τη δικομματική κυβέρνηση, των οποίων η στάση τους δεν είναι δεδομένη, όπως φάνηκε σε ψηφοφορίες. Αν αντέξει το κοινωνικό σώμα και αν η πολιτική δεν χάσει τον αυτοέλεγχό της, η χώρα μπορεί να ελπίζει σε έξοδο από την κρίση, εφόσον υλοποιηθούν οι απαιτούμενες προς τούτο προϋ-

174

Λακαφώσης Δημήτριος

ποθέσεις. Πότε, όμως, μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο; Οποιαδήποτε απάντηση από τώρα είναι πρόωρη και παρακινδυνευμένη. Εξάλλου, η Lagard, η επικεφαλής του ΔΝΤ, των 185 χωρών, καλεί την Ευρώπη να τηρήσει τις υποσχέσεις της, το Δεκέμβριο 2012, για βοήθεια προς την Ελλάδα και για δεύτερο κούρεμα του ελληνικού Στο ευρώ η Θεά Αθηνά με τη Γλαύκα σύμβολο της σοφίας της χρέους, πράγμα στο οποίο αντιτίθεται η Merkel, εν όψει μάλιστα και των γερμανικών εκλογών στις 22 Σεπτεμβρίου 2013, τις οποίες τελικά κέρδισε, ενώ η Ελλάδα απέχει από τέτοια συζήτηση, προς το παρόν και επιφυλάσσεται για τις προτάσεις της εάν και όταν εγερθεί το θέμα. Δηλαδή, υπάρχει διαφορετική εκτίμηση μεταξύ ΔΝΤ και Ευρώπης για το ελληνικό χρέος και για την επιτυχία των δημοσιονομικών στόχων της Ελλάδας. Εάν αποφασισθεί, το κούρεμα μπορεί να γίνει στα διακρατικά δάνεια, που όμως μειώνουν την ελληνική εμπιστοσύνη, είτε στα ομόλογα της ΕΚΤ που δεν υιοθετεί η Τράπεζα. Πέραν του κουρέματος, υπάρχει, με μεγάλη πιθανότητα, και η επιμήκυνση και με χαμηλότερο επιτόκιο του ελληνικού χρέους, ποιος όμως πληρώνει τα επιπλέον απαιτούμενα χρήματα. Άλλοι υποστηρίζουν ότι μόνο η πολιτική της ευρωπαϊκής λιτότητας δεν βοηθά στην ανάπτυξη και στη δημιουργία θέσεων εργασίας. Θέση που υποστηρίζουν και οι Η.Π.Α., οι οποίες μόνο μέσω του ΔΝΤ μπορούν να επηρεάσουν, εφόσον αντιπροσωπεύουν το 17%, το μεγαλύτερο ποσοστό του ΔΝΤ και όχι προς την Ευρώπη και μάλιστα προς τη Γερμανία, η οποία Γερμανία δεν υποχωρεί τουλάχιστον πριν από τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2013 στο θέμα της λιτότητας. Οι Η.Π.Α. πρόκειται να υποστηρίζουν προβαλλόμενη πρόταση της Lagard του ΔΝΤ για κούρεμα του ελληνικού χρέους από την Ευρώπη, εάν και όταν το κούρεμα τεθεί στο τραπέζι για απόφαση. Δεν αποκλείεται, δε, και μάλιστα εάν δεν μπορέσει να βγει στις αγορές, να δοθεί και τρίτο πακέτο βοήθειας στην Ελλάδα, εντός του 2014, για να καλυφθεί πιθανό δημοσιονομικό κενό 2014- 2015. Για την έξοδο από την κρίση προβλέπεται να σταθεροποιηθεί το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού στο τέλος του 2014 στα €4,3 δις και να μπορέσει η χώρα να διεκδικήσει την απαλλαγή της από την πίεση της τρόικας. Η λύση εκτιμάται ότι δίδεται μόνο με ανάπτυξη και διαρθρωτική παραγωγή. Η Ελλάδα πρέπει να εκμεταλλευθεί τα συγκριτικά πλεονεκτήματα, που διαθέτει. Κρύβει πολλές πηγές ενέργειας στο θαλάσσιο και εναέριο χώρο. Έχει θάλασσα και ελκυστικές κλι-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

175

ματολογικές συνθήκες για την ανάπτυξη του τουρισμού. Έχει να εξάγει εξαιρετικής ποιότητας τοπικά γεωργικά προϊόντα: λάδι, ελιές, κηπευτικά, βιολογικά προϊόντα. Διαθέτει μυαλά, επιστήμονες και πλούσια πολιτιστική κληρονομιά και παράδοση στη ναυτιλία, αρκεί να τα αξιοποιήσει. Ασφαλώς, απαιτείται χρόνος και επιθετικό οικονομικό πρόγραμμα. Η αξιολόγηση και ο αποτελεσματικότερος επαναπροσδιορισμός ληφθέντων μέτρων συνιστούν αναγκαία διαδικασία για καλύτερη αντιμετώπιση κρίσης. Πιστεύουμε να τα καταφέρει.

Για να ‘’Βγούμε’’ από τα Μνημόνια το 2014 Οι προοπτικές για να τελειώσουν τα μνημόνια εστιάζονται: -Να ολοκληρωθεί συμφωνία με την τρόικα για έγκριση της επόμενης δόσης στο Eurogroup της 10ης Μαρτίου 2014, της οποίας η πρώτη εκταμίευση δεν αναμένεται να γίνει πριν από τον Απρίλιο 2014. -Να ληφθεί απόφαση της ευρωζώνης για μείωση του χρέους. -Να επιτευχθεί η έξοδος στις αγορές, μετά την απόφαση για τη μείωση του χρέους. Υπέρ της εξόδου στις αγορές συνηγορούν και τα spreads, που βρίσκονται στα επίπεδα του 2010 όταν σταμάτησε η χώρα να δανείζεται, το πρωτογενές πλεόνασμα, που είναι το τρίτο υψηλότερο στον κόσμο μετά τη Νότια Κορέα και τη Σιγκαπούρη και το ότι το χρέος είναι κυρίως διακρατικό. Επιπλέον, η συγκράτηση της ύφεσης αναμένεται το 2013 στο 3,7%, έναντι των προβλέψεων του προϋπολογισμού στο 4% και της τρόικας στο 4,2%, για το 2013. Ίσως, δεν χρειαστεί και νέο δάνειο, €10-15 δις, για να καλύψει το χρηματοδοτικό κενό του 2014-15, αλλά και εάν χρειασθεί τότε χωρίς μνημόνιο αλλά με διαδικασίες επιτήρησης. Πιθανόν, να υπάρξει νέα δέσμευση του Eurogroup για αναδιάρθρωση του χρέους, δέσμευση που εάν γίνει αναμένεται στις 5 Μαΐου 2014, όταν πλέον επικυρωθεί επίσημα το πρωτογενές πλεόνασμα, που υπολογίζεται να είναι περίπου €1.5 δις, και ικανοποιηθούν όλες οι προϋποθέσεις του προγράμματος. Η αναδιάρθρωση του χρέους μπορεί να γίνει με επιμήκυνση στα 50 χρόνια για όλα τα δάνεια, τόσο για τα διμερή όσο και του ESM, αλλά και με μείωση των επιτοκίων, στο επιτόκιο του euribor συν 0,5%. Εξοικονομούνται έτσι δαπάνες για τόκους περίπου €264,5 εκατ. ετησίως.

Οι Εκτιμήσεις για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, 1-2 Απριλίου 2014 Σύσκεψη της Ευρωζώνης υπό την ελληνική προεδρία στο Ζάππειο Αθηνών

Ο πρόεδρος του συμβουλίου των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης, κ. Dijsselbloem, στη σύσκεψη της Ευρωζώνης υπό την ελληνική προεδρία,1-2 Απριλίου 2014, στο Ζάππειο Μέ-

176

Λακαφώσης Δημήτριος

γαρο έκανε ιδιαίτερη αναφορά στο θέμα της ανάπτυξης, σημειώνοντας ότι είναι η μόνη οδός για να ενισχυθεί η απασχόληση. Ο αρμόδιος κοινοτικός επίτροπος κ. Ρεν επισήμανε πως η ελληνική οικονομία έχει σταθεροποιηθεί και αναμένεται να επιστρέψει σε αναπτυξιακούς ρυθμούς, αλλά για να γίνει αυτό, θα πρέπει να ενισχυθεί η προσπάθεια των μεταρρυθμίσεων και να διατηρη1 Απριλίου 2014, Αθήνα, Ζάπειο. Ελληνική προεδρία επί θούν τα καλά δημοσιονομικά στοιχεία. Παράλληλα, άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο να Eurogroup. υπάρξει νέο πακέτο δανείων συζήτηση της περαιτέρω ελάφρυνσης του ελληνικού χρέους, μετά την επικύρωση του περσινού πρωτογενούς πλεονάσματος από τη Eurostat στις 23 Απριλίου 2014. Όλα συζητούνται στον επόμενο έλεγχο της τρόικας που θα ξεκινήσει το καλοκαίρι και όπως δήλωσε ο Όλι Ρεν, “ελπίζουμε να ολοκληρωθεί κανονικά και να μη φθάσουν Χριστούγεννα”. Στις 26 Ιουνίου 2014, παραιτήθηκε ο Όλι Ρεν, ο επίτροπος Οικονομίας, εφόσον με τις ευρωπαϊκές εκλογές στις 25 Μαΐου εκλέχθηκε στην ευρωβουλή. Ο Dijsselbloem ανέφερε ότι θα ήθελε να μοιραστεί αυτή την αισιοδοξία, αλλά τώρα πρέπει να συγκεντρωθεί η κυβέρνηση στο πρόγραμμα που τελειώνει φέτος και το ζήτημα θα επανεξεταστεί στον επόμενο έλεγχο, με προαπαιτούμενα: Να υιοθετηθεί νόμος για το υπαίθριο εμπόριο, για τις αδειοδοτήσεις και για το περιθώριο κέρδους των φαρμακοποιών. Να έχει επικυρωθεί η λίστα των φόρων υπέρ τρίτων και ο κώδικας συμπεριφοράς ώστε να περιοριστεί η διαφθορά από τα μέλη της κυβέρνησης και το σχέδιο δράσης σχετικά με την είσπραξη των οφειλών. Να έχει ψηφιστεί νόμος που θα εντάσσει στο επικουρικό ταμείο ιδιωτικού τομέα (ΕΤΕΑ) όλα τα επικουρικά ταμεία του Δημοσίου. Να έχει θεσπιστεί νόμος-πλαίσιο για τη μείωση της γραφειοκρατίας, να έχει προβλεφθεί κατάργηση, από 1 Ιανουαρίου 2015, των φόρων υπέρ τρίτων που χρηματοδοτούν τα επικουρικά ταμεία, να έχει υιοθετηθεί νόμος για τη δημιουργία της “μικρής ΔΕΗ” και για την αποπληρωμή όλων των οφειλών του Δημοσίου προς τη ΔΕΗ. Να έχει θεσπιστεί νόμος για τη χρηματοδότηση των πολιτικών κομμάτων και για τον έλεγχο των περιουσιακών τους στοιχείων.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

177

Η Ελλάδα, μετά το 2009, Ξαναβγαίνει στις αγορές τον Απρίλιο 2014 Τα πρώτα θετικά βήματα για ανάπτυξη.

Παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις πολλών οικονομικών και πολιτικών κύκλων, η Ελλάδα τολμά και βγαίνει στις αγορές στις 9-10 Απριλίου 2014, αν και πολλοί ήταν διστακτικοί και το έβλεπαν πρόωρο, όμως διαψεύσθηκαν, και επιτυγχάνεται επιτόκιο 4.75%. Προσελκύεται προσφορά αγοράς ομολόγων περίπου €20δις και αρκείται βέβαια η Ελλάδα προς το παρόν να εισπράξει €3δις και προοιΗ Ελλάδα βγαίνει στις αγορές στις 9-10 Απριλίου 2014 ωνίζεται έτσι ευνοϊκή εξέλιξη για έκδοση και αγορά τυχόν μελλοντικών ομολόγων. Η συναλλαγή προσέλκυσε το ενδιαφέρον 550 επενδυτών, με ποικιλία γεωγραφικής κατανομής: €1,41δις από επενδυτές στην Αγγλία, €930 δις από την υπόλοιπη Ευρώπη και €450 δις από άλλες χώρες και κυρίως από τις Η.Π.Α. και αποτελεί στιγμή ορόσημο και για το μέλλον της ευρωζώνης. Όμως, δηλώνεται ότι τα όποια κεφάλαια αντλούνται από τις αγορές θα κατευθύνονται για την κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών της χώρας και όχι σε παροχές ή καταναλωτικές δαπάνες, που οδήγησαν σε πλήρες αδιέξοδο την ελληνική οικονομία το 2009. Έπειτα από 4 χρόνια δημοσιονομικής προσαρμογής και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, η ελληνική οικονομία έχει αρχίσει να δείχνει τα πρώτα ενθαρρυντικά σημάδια της ισορροπίας και της αποκατάστασης. Τώρα, ανοίγονται νέες ευοίωνες προοπτικές για το αύριο, για ανάκαμψη και ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Τα πρώτα βήματα γίνονται και πολλά ακόμη πρέπει να γίνουν για την ομαλοποίηση της ελληνικής οικονομίας. Χωρίς αυτά τα βήματα, οι μέχρι τώρα θυσίες του ελληνικού λαού πάνε χαμένες και η Ελλάδα να βρίσκεται, προκειμένου να μη χρεοκοπήσει, υπό συνεχή τροϊκή ομπρέλα και εκτός της διεθνούς αγοράς. Τώρα, η Ελλάδα και δυνατότητες έχει και όχι μόνο προβλήματα, όπως προ ολίγου. Έγινε η αρχή του τέλους, το οποίο τέλος αργεί να έλθει, αλλά με σταθερή πορεία θα έλθει, αρκεί να μην επανέλθουμε σ’ αυτά που μας οδήγησαν στη χειρότερη ελληνική οικονομική κρίση, που μπορούμε να θυμηθούμε από πολλά χρόνια πριν. Κατά άλλους, το επιτόκιο εξόδου στις αγορές είναι πολύ ψηλό, αλλά ξεχνούν ότι το αύριο επιφυλάσσει για την ελληνική οικονομία χαμηλά επιτόκια. Η Ιρλανδία και η Πορτογαλία βγήκαν και αυτές στις αγορές το 2013 με περίπου το ίδιο της Ελλάδας επιτόκιο, με χαμηλότερη. δεν.προσφορά αγοράς ομολόγων. Τώρα, βγαίνουν στις αγορές με πολύ χαμηλότερο επιτόκιο, περίπου 1.5- 2 %. Το ίδιο αναμένεται να συμβεί και με την ελληνική οικονομία. Ο ελληνικός λαός, όμως, έχει

178

Λακαφώσης Δημήτριος

τώρα φθάσει στα όρια της ανοχής και αναμένει να δει, και έως πότε, βελτίωση στην καθημερινή ζωή. Νέες σταθερές ελπίδες προβάλλουν και τα πρώτα θετικά σημεία για γρήγορη σταδιακή ανάπτυξη εμφανίζονται και οι επενδύσεις σε μια οργανωμένη πλέον ελληνική οικονομία είναι περισσότερο ευοίωνες. Οι επιχειρήσεις θα έχουν καλύτερες ευκαιρίες για ρευστότητα, με χαμηλότερο επιτόκιο δανεισμού και κόστος παραγωγής και το σημαντικότερο να μειώνεται η ανεργία, που είναι το καθημερινό ζητούμενο του Έλληνα πολίτη. Μετά την ψήφο εμπιστοσύνης από τους διεθνείς επενδυτές, την επίτευξη του πρωτογενούς πλεονάσματος και την υπερψήφιση του πολυνομοσχεδίου με τις διαρθρωτικές αλλαγές, η ελληνική κυβέρνηση εκτιμάται πως διαθέτει ισχυρά όπλα στο τραπέζι των συζητήσεων για: Πρώτον, την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους μέσω της επιμήκυνσης των λήξεων και της μείωσης των επιτοκίων, αποκλειομένου μάλλον νέου κουρέματος. Υπόψη, η συζήτηση για το ελληνικό χρέος πρόκειται να αρχίσει εντός του Μαΐου2014, με την απόφαση να λαμβάνεται εντός του Σεπτεμβρίου 2014 και με υλοποίηση της απόφασης από αρχές του 2015. Δεύτερον και κυριότερο, την κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών της χώρας για τα επόμενα χρόνια, είναι δυνατόν χωρίς νέο δάνειο από τους εταίρους. Εάν υπάρξει τέτοια ανάγκη, το δάνειο δίδεται όχι με τρίτο μνημόνιο και άλλα μέτρα, αλλά με στόχους για επίτευξη. Υπόψη, οι χρηματοδοτικές ανάγκες της Ελλάδας είναι εξασφαλισμένες μέχρι το τέλος του 2014 και με γερμανική πρωτοβουλία προβλέπεται ινστιτούτο επενδύσεων στην Ελλάδα, εξελισσόμενο σταδιακά σε τράπεζα επενδύσεων.

Με το Πρωτογενές πλεόνασμα, Ανοίγει ο δρόμος για την ελάφρυνση του χρέους, 23 Απριλίου 2014 Με τη Eurostat να επικυρώνει, στις 23 Απριλίου 2014, ο εκπρόσωπος της Κομισιόν, Σάιμον Ο’ Κόνορ, δηλώνει. πως σύμφωνα και με τους υπολογισμούς της τρόικας το πρωτογενές πλεόνασμα για την Ελλάδα το 2013 βρίσκεται στα 1,5 δισ. ευρώ (0,8% του ΑΕΠ) και όχι στα 3,4 δισ. ευρώ της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ). Το πρωτογενές πλεόνασμα του 2013 είναι αναγκαία προϋπόθεση για την ενίσχυση της διαπραγματευτικής θέσης της χώρας, για τη διανομή κοινωνικού μερίσματος, που έχει ήδη αποφασισθεί και δρομολογηθεί, για τη σταδιακή αποκατάσταση της πρόσβασης στις αγορές που ήδη έγινε, για την εύρεση ρεαλιστικών λύσεων για την περαιτέρω ενίσχυση και την οριστική τακτοποίηση της μακροχρόνιας βιωσιμότητας του δημόσιου χρέους. Η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος ανάβει επίσημα και το πράσινο φως για την έναρξη των συζητήσεων σε επίπεδο Eurogroup για τη μείωση του ελληνικού χρέους. Αυτή ήταν άλλωστε η συμφωνία που είχε επιτευχθεί ενάμιση χρόνο νωρίτερα στο Eurogroup της 27ης Νοεμβρίου 2012. Εκεί οι υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης είχαν αποφασίσει ότι όταν η Ελλάδα καταφέρει να έχει ετήσιο πρωτογενές πλεόνασμα εφαρμόζοντας όλους τους όρους του Μνημονίου, τότε η Ευρωζώνη με τη σειρά της θα εξέταζε την ανάγκη λήψης νέων μέτρων

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

179

για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους. Από τον ερχόμενο Σεπτέμβριο 2014, παράλληλα με την επόμενη αξιολόγηση της τρόικας στην Αθήνα, θα εξεταστούν οι πιθανές λύσεις για το θέμα του ελληνικού χρέους. Η ελληνική πλευρά έθεσε το θέμα του χρέους ωστόσο η συζήτηση δεν προχώρησε σε λεπτομέρειες. Ο κ. Ντάισελμλουμ παρέπεμψε στην αξιολόγηση που θα αρχίσει το Σεπτέμβριο 2014: πρώτον, για να εξεταστεί κατά πόσον θα χρειαστεί μια νέα λύση για το χρέος, και δεύτερον, για να καταστεί σαφές ποιο είναι το ποσό που θα απομένει στο μηχανισμό στήριξης, μετά τα αποτελέσματα των ευρωπαϊκών stress test των ελληνικών τραπεζών.

Δεύτερη έξοδος στις αγορές, στις 9-10 Ιουλίου 2014. Επιχειρήθηκε και δεύτερη έξοδος στις αγορές. Τα μισά, όμως, από τα επιδιωκόμενα €3 δις αντλήθηκαν με την έκδοση 3ετούς ελληνικού ομολόγου, ενώ το επιτόκιο διαμορφώθηκε στο 3,5%.. Αλλά, η εξοικονόμηση των €1.5 δις δεν μπορεί να κριθεί και απελπιστική, εάν ληφθεί υπόψη ότι η έκδοση του ομολόγου.ίσως από μη ορθή εκτίμηση και πρόβλεψη, έγινε σε κακή συγκυρία. Οι ανησυχίες, αν και αποδείχθηκαν υπερβολικές και πολύ πρόσκαιρες, για τη χρηματοπιστωτική κατάσταση της πορτογαλικής τράπεζας Banco Espirito Santo, δημιούργησε δυσμενές κλίμα στις τράπεζες της Ευρωζώνης αλλά τους μηχανισμούς χάραξης τραπεζικής πολιτικής.

Σκέψεις της Ε.Ε. να καταργήσει την τρόικα στην Ελλάδα, 4 Αυγούστου 2014 Σενάριο να ανατεθεί στην Ελλάδα να εφαρμόσει δικό της σχέδιο για την ανάταξη της οικονομίας με τη βοήθεια μίας task force Οι Βρυξέλλες εξετάζουν το ενδεχόμενο να καταργήσουν την τρόικα και να αναθέσουν στην Αθήνα να εφαρμόσει ένα δικό της σχέδιο για την ανάταξη της ελληνικής οικονομίας, με αντάλλαγμα μια ελεγχόμενη ροή ελάφρυνσης χρέους. Σχέδιο που προβλέπει την κατάργηση της τρόικας με αντάλλαγμα η Αθήνα να δεσμευθεί για νέο εξαετές σύμφωνο μεταρρυθμίσεων επεξεργάζονται οι Βρυξέλλες. Η τρόικα θα αντικατασταθεί από μία ευρωπαϊκή ομάδα δράσης και η επίτευξη των μεταρρυθμίσεων θα συνδέεται με σταδιακή ελάφρυνση του χρέους. Κομισιόν εξέταζε εδώ καιρό τρόπο ώστε να συνεχίσει η Αθήνα τις μεταρρυθμίσεις και μετά το τέλος του προγράμματος. Εικάζεται συνετής έξοδος από το μνημόνιο και απεμπλοκή από ΔΝΤ, μέχρι το τέλος του 2014, ένα περίπου χρόνο πρόωρη, και κάλυψη των χρηματοδοτικών αναγκών των επόμενων ετών από τις αγορές, με ίσως ‘’ Ενισχυμένες προϋποθέσεις πιστωτικής γραμμής’’(ECCLEnhanced Conditions Credit Line) από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης (ESM) και ως τεχνικό σύμβουλο το ΔΝΤ. Προηγείται συνεννόηση και συμφωνία χωρίς να έχει το χαρακτήρα προγράμματος ή μνημονίου, αλλά με επιτήρηση της χώρας σε εξαμηνιαία βάση από το ΔΝΤ και σε τριμηνιαία βάση από τον ESM.

180

Λακαφώσης Δημήτριος

Η ανοιχτή γραμμή προληπτικής πίστωσης αποσκοπεί στη δημιουργία αποθέματος για κάλυψη απρόβλεπτης ανάγκης και αποφυγή εκβιασμών από τις αγορές. Να δοθούν στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM) και να διαγραφεί ισόποσο μέρος του χρέους, 11 δις ευρώ, βελτιώνοντας τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους και ταυτόχρονα ο ESM να τα κρατήσει ανοικτά και διαθέσιμα για την Ελλάδα στο πλαίσιο της πιστωτικής γραμμής. Η αίτηση για έξοδο είναι δικαίωμα κάθε χώρας. Αλλά προηγείται: η ολοκλήρωση της αξιολόγησης της ελληνικής οικονομίας, τα αποτελέσματα των stress tests των τραπεζών και η διαπίστωση του διαχειριστικού επιπέδου του ελληνικού χρέους. Κρίσιμο, λοιπόν το επόμενο 4μήνο για την ελληνική οικονομία.

Δίμηνη παράταση του ελληνικού προγράμματος μέχρι τέλος Φεβρουαρίου 2015 για να ξεκαθαρίσει το ασαφές πολιτικό τοπίο στην Ελλάδα, Δεκέμβριος 2014 Στις 8 Δεκεμβρίου 2014, το Eurogroup δίδει δίμηνη παράταση του ελληνικού προγράμματος μέχρι τέλος Φεβρουαρίου 2015. Την επομένη η ελληνική κυβέρνηση υποβάλλει αίτηση αποδοχής της παράτασης και προληπτικής πιστωτικής γραμμής’’(ECCL- Enhanced Conditions Credit Line). Η παράταση πρέπει να εγκριθεί πρώτα και από κοινοβούλια κρατών. Απαιτήθηκε η παράταση για να ξεκαθαρίσει πρώτα το πολιτικό τοπίο με εσπευσμένες προεδρικές ψηφοφορίες 23,27 και 29 Δεκεμβρίου 2014. Με αρνητική περίπτωση, κηρύσσονται πρόωρες βουλευτικές εκλογές για τέλος του Ιανουαρίου 2015 και η νέα κυβέρνηση διαπραγματεύεται τα περαιτέρω.

Συγκράτηση της Ελληνικής Οικονομίας με Πρόωρες Γενικές Εκλογές, 25 Ιανουαρίου 2015 Με την απόρριψη από τη βουλή, στις 29 Δεκεμβρίου 2014, της εκλογής για τρίτη φορά προέδρου της δημοκρατίας, προκύπτει διεξαγωγή, που και ο λαός δεν ήθελε, προώρων εκλογών στις 25 Ιανουαρίου 2015 γιατί κρίνεται ότι δεν ευνοούν τις μέχρι τώρα προσπάθειες με πρώτα σημάδια ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας, με επιτυχία βγαίνει στην αγορά.τον Απρίλιο και Ιούλιο 2014, μετά από έξι χρόνια ύφεσης και αφού έχει λάβει συνολική πίστωση €230δις. Εξαναγκάσθηκε η επίσπευση της εκλογής του προέδρου από το κορύφωμα της πολιτικής αστάθειας, η οποία ‘’μπλοκάρει’ τις σε εξελίξεις προσπάθειες για ομαλοποίηση της οικονομίας, αφού απέτυχε να δοθεί λύση στην εκλογή προέδρου. Στις 25 Ιανουαρίου 2015, εκλέγεται νέα κυβέρνηση με 4μηνη παράταση του ελληνικού προγράμματος μέχρι τέλος Ιουνίου 2015. Στις 18 Φεβρουαρίου 2015ψηφίστηκε στη βουλή νέος πρόεδρος της δημοκρατίας. Εν τω μεταξύ, είχαν αρχίσει μέχρι τώρα διαπραγματεύσεις με τους εταίρους και συμμάχους για την αξιολόγηση της ελληνικής οικονομίας, για έξοδο από το μνημόνιο, αφού τυπικά και νομικά το Μνημόνιο ολοκληρώνεται στις 31 Δεκεμβρίου 2014, για επιμήκυνση του ελληνικού προγράμματος επί δύο μήνες, που έχει εγκριθεί από την ΕΖ στις 9 Δεκεμβρίου 2014, για προληπτική πιστωτική υποστήριξη από αρχές Φεβρουαρίου 2015, ως και συζήτηση για τη βιωσιμότη-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

181

τα του ελληνικού χρέους. Προκύπτουν ανησυχίες και φόβοι με τις μνήμες του 2012 για έξοδο της Ελλάδας από το Ευρώ, της γνωστής ως ‘’Grexit’’ και η εμπιστοσύνη της Ελλάδας αρχίζει να προβληματίζει και πάλι. Στις 5 Ιουλίου 2015διεξάγεται δημοψήφισμα για τις προτάσεις των τριών δεσμών, για το ελληνικό πρόγραμμα, στην ουσία για παραμονή ή όχι στο Ευρώ και ο λαός αποφασίζει συντριπτικά την παραμονή, μένουμε στην Ευρώπη, με προοπτική τρίτης δανειακής σύμβασης.

Τρίτη Δανειακή Σύμβαση, με τρίτο Μνημόνιο με €86 δις, 20 Αυγούστου 2015 1.Στις 14 Αυγούστου 2015 συζητούνται και ψηφίζονται στη Βουλή τα προαπαιτούμενα μέτρα για το τρίτο μνημόνιο. Αλλά χάνεται η Δεδηλωμένη από ρήγμα στην κυβέρνηση, μετά την μη ψήφιση από την αριστερή πλατφόρμα των προαπαιτούμενων μέτρων και απαιτείται ψήφος εμπιστοσύνης στη Βουλή που αποφεύγεται με κήρυξη πρόωρων εκλογών, στις 20 Σεπτεμβρίου 2015. 2. Τα προαπαιτούμενων μέτρων για το τρίτο μνημόνιο με έγκριση Eurogroup είναι: - Τριετή δανειακή σύμβαση €86 δις με ευνοϊκό επιτόκιο 1% και χρονικό ορίζοντα 32,5 έτη. εξ ων €25 δις για τις τράπεζες. Αποκλείεται στις τράπεζες το bail in για τους καταθέτες, ανεξαρτήτως ποσού. - Επαναβεβαιώθηκε η συμφωνία της 12ης Ιουλίου, για δράσεις με μεγαλύτερες προθεσμίες αποπληρωμών, με σκοπό να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους, ώστε να συμμετάσχει και το ΔΝΤ στο πρόγραμμα, γεγονός που το Eurogroup θεωρεί απαραίτητο. Υπόψη, το ΔΝΤ συμμετέχει στο δεύτερο πρόγραμμα μέχρι τα μέσα του 2016 και προτίθεται να συμμετέχει και στο τρίτο μόνο με συμβουλές και τεχνολογική βοήθεια. Η βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους θα εξαρτηθεί από την εφαρμογή του προγράμματος και θα καθοριστεί μετά την αξιολόγηση του.

182

Λακαφώσης Δημήτριος

- Δημιουργία ενός ανεξαρτήτου Ταμείου για την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας. Από τα έσοδα €50δις, τα 25δις καλύπτουν την ανακεφαλαίωση των τραπεζών, ενώ τα υπόλοιπα 25δις χρησιμοποιούνται κατά 50% για το χρέος και το υπόλοιπο για την ανάπτυξη. 3.Υπογραφή τρίτου Μνημονίου στις 20 Αυγούστου 2015. ενώ η Ελλάδα βρίσκεται σε 6 χρόνια ύφεση Μετά από έγκριση των εθνικών κοινοβουλίων της ΕΖ υπογράφεται το τρίτο μνημόνιο για την Ελλάδα, που με τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις και διαρθρώσεις πρέπει να έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Οι επιδιωκόμενες επενδύσεις πρέπει να είναι αναπτυξιακές και παραγωγικές και κάθε €2-2.5 επένδυσης να έχει κέρδος €1, όπως τα διεθνή αναπτυξιακά οικονομικά δεδομένα και όχι όπως τα ελληνικά €5 επένδυσης τώρα με όφελος €1. Στην περίοδο της κρίσης, από 2009-2015, οι οκτώ πρωθυπουργοί: Καραμανλής, Παπανδρέου, Παπαδήμος, ο Δικαστικός Πικραμένος, Σαμαράς,Τσίπρας, Δικαστικός Βασιλική Θάνου και Πάλι Τσίπρας δεν μπόρεσαν να βγάλουν τη χώρα από τα μνημόνια. Να δούμε ποιος θα είναι ο τυχερός πρωθυπουργός. Πάντως, πάντα προβάλλει το ερώτημα γιατί η Ιρλανδία και η Πορτογαλία έχουν ήδη βγει από το μνημόνιο και η Κύπρος, που μπήκε στο μνημόνιο τρία έτη μετά από την Ελλάδα, εξήλθε του μνημονίου από τις αρχές του 2016 και η Ελλάδα θα είναι σε μνημόνιο για τρία ακόμη χρόνια μέχρι και το 2018, οπότε λήγει το τρίτο μνημόνιο του2015;

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

183

Η Ολοκλήρωση της 1ης Αξιολόγησης του 3ου Προγράμματος, 25 Μαΐου 2016 Με δεδομένη την εκπλήρωση των προαπαιτουμένων από την Ελλάδα, συνέρχεται το Eurogroup στις 25 Μαΐου 2016 και ολοκληρώνεται η πρώτη αξιολόγηση του τρίτου ελληνικού προγράμματος- η πέμπτη των τριών μέχρι τώρα μνημονίων-. που αναμενότανε από το Νοέμβριο 2015. Αποφασίζεται, μεταξύ των άλλων, η ψήφιση ίδρυσης Εταιρείας δημοσίων συμμετοχών με Υπερταμείο δημόσιας περιουσίας διάρκειας 100 χρόνων, μέχρι το 2115, με 5μελές Διοικητικό συμβούλιο, με τα 3 μέλη από την Ελλάδα και τα 2 από την Ε.Ε., με δικαίωμα απόφασης από τον εκάστοτε Υπουργό οικονομικών με σύμφωνη γνώμη του αρμοδίου οργάνου της Ε.Ε. Αποφασίζεται και ο αυτόματος προσαρμοστής, ο λεγόμενος’’κόφτης’’ και η χορήγηση πίστωσης €10.3% στην Ελλάδα με υποδόσεις. Τα €7.5 δίδονται τον Ιουνίο 2016 και τα υπόλοιπα το φθινόπωρο 2016. Οι υποδόσεις διατίθενται για την πληρωμή του χρέους και για πληρωμή οφειλών του δημοσίου προς ιδιώτες, δηλαδή για την καθημερινότητα, με ευρωπαϊκή διαπίστωση προς τούτο. Για τον καθορισμό της βιωσιμότητας του χρέους προβλέπεται, πέραν του πλεονάσματος που πρέπει να είναι 3.5% του ΑΕΠ με το τέλος του τρίτου προγράμματος, και ορόσημο για την εξυπηρέτηση των οικονομικών αναγκών που πρέπει να είναι κάτω του 15% του ΑΕΠ μέχρι το τέλος του 2018 και κάτω του 20% του ΑΕΠ πέραν του 2018. Αποκλείεται το ονομαστικό ‘’κούρεμα’’, εφόσον θεωρείται ότι είναι σε βάρος των άλλων χωρών. Δεν αποκλείεται η ελάφρυνση του χρέους, για την οποία είχε γίνει νύξη από το 2012, χωρίς να υλοποιείται Αποφασίζεται δεσμευτικός οδικός χάρτης με τρείς ορίζοντες στόχων: Ο βραχυπρόθεσμος ορίζοντας των στόχων του τρίτου προγράμματος- πρόγραμμα που λήγει μέχρι το τέλος του 2018. Ο μεσοπρόθεσμος (2019-20) και ο μακροπρόθεσμος ορίζοντας με ενδείξεις σταθερότητας.

Λακαφώσης Δημήτριος

184

Διαπιστώσεις- Σχόλια -Σαφής εικόνα με τις σημερινές μακροοικονομικές εξελίξεις, είναι ίσως αδύνατη για προβλέψεις παρά μόνο για προϋποθέσεις και εικασίες. -Με την ολοκλήρωση της αξιολόγησης αναμένεται να αρθεί το καθεστώς εξαίρεσης (waiver) για τα ελληνικά ομόλογα, ώστε να γίνονται δεκτά ως ενέχυρα από την ΕΚΤ και να χρηματοδοτούνται έτσι οι ελληνικές τράπεζες με φθηνό χρήμα. -Οι δεσμεύσεις του για 100ετία διάρκειας υπερταμείου της δημόσιας περιουσίας στον τώρα οικονομικό πόλεμο, υπερβαίνουν τις δεσμεύσεις της ελληνικής χρεοκοπίας κατά τον ατυχή πόλεμο 1987 που πληρωνόντουσαν μέχρι το το1952, με το τέλος του ΔΟΕ. -Αποκλείεται το ονομαστικό ‘’κούρεμα’’, εφόσον θεωρείται ότι είναι σε βάρος των άλλων χωρών, παρά μόνο ελάφρυνση του χρέους με επιμήκυνση και με μικρότερο επιτόκιο. Η διαπραγμάτευση για το χρέος πιθανόν να αρχίσει με τη λήξη του τρίτου προγράμματος στο τέλος του 2018 . Το τρίτο μνημόνιο επιβάλλεται να επιτύχει με τελεσφόρες επενδύσεις( στα €2.5 να υπάρχει κέρδος €1) και ανάκαμψη. Διαφορετικά δε θέλει κανείς να σκεφθεί τι μπορεί να συμβεί. Τέταρτο μνημόνιο αποκλείεται, με επιπλέον μέτρα.

Η 2η αξιολόγηση του 3ου προγράμματος δεν ολοκληρώνεται στις 5 Δεκεμβρίου 2016 Η δευτερη αξιολόγηση του τρίτου ελληνικού προγράμματος, η έκτη των τριών μνημονίων

Στις 5 Δεκεμβρίου 2016, δεν ολοκληρώνεται η δεύτερη αξιολόγηση όπως αναμενότανε. Δεν έγινε συζήτηση, για ποσοτική χαλάρωση(Guantitive easing- QE), ώστε η ΕΚΤ να δέχεται τα ελληνικά ομόλογα και οι ελληνικές τράπεζες να παίρνουν δάνειο με χαμηλό εποτόκιο, με το 20% των ελληνικών ομολόγων να έχουν την εγγύηση της Ε.Κ.Τ., με δυνατότητα εξόδου στις αγορές. Συμφωνήθηκε το χρέος να διαρκέσει 32 αντί μέχρι τώρα 28 χρόνια με χαμηλότερο επιτόκιο,. Να γίνει ανταλλαγή(Swaps) κυμαινομένων επιτοκίων με σταθερό επιτόκιο 1.5%, στο πλαίσιο του ρίσκου αύξησης των επιτοκίων. Τα βραχυπρόθεσμα μέτρα να εξειδικευθούν απο τεχνικό κλιμάκιο(Staff Level Agreement). Το ΔΝΤ επιδιώκει να γίνει αναφορά μόνο και όχι εφαρμογή των μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων μέτρων, πέραν του 2018. Δεν βλέπει ρεαλιστικό το στόχο για 3.5% πλεόνασμα και μετά το 2018, αλλά το 1.5%., αφού τότε τα δεδομένα δεν θα είναι τα ίδια. Το ΔΝΤ συναρτά τη συμμετοχή του με μέτρα €4.5 δις για το 2019, που αφορούν μείωση συντάξεων και μειωμένο αφορολόγητο και εργασιακά. Το ΔΝΤ έχει διάθεση να συμμετέχει στο ελληνικό πρόγραμμα με τεχνογνωσία ή χρήματα αρκεί να συμφωνηθούν τα απαιτούμενα μέτρα και πέραν του 2018. Η αντίληψη ότι χωρίς ΔΝΤ δεν υπάρχει πρόγραμμα είναι μάλον υποθετικό σενάριο. Οπότε απαιτείται κάποια τροποίηση και προσαρμογή του ήδη υφισταμένου τρίτου προγράμματος, με καθυστέρηση της ποσοτικής

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

185

χαλάρωσης και με το ρόλο του ΔΝΤ να παίξει το ESM. Επιπλέον, οι προεκλογικές εκστρατείες εντός του 2017 στη Γαλλία, Ολλανδία και Γερμανία δεν ευνοούν τη λήψη σοβαρών αποφάσεων.

Ασαφές προσύμφωνο για τη 2η αξιολόγηση του 3ου προγράμματος, 20 Φεβρουαρίου 2017 Ατυχείς οι προσπάθειες αξιολόγησης, τον Δεκέμβριο 2016 και τον Ιανουάριο 2017

Στο Eurogroup, 20 Φεβρουαρίου 2017 δεν υπήρξε σαφής συμφωνία αλλά δηλώσεις. Συζητήθηκαν καταρχήν μέτρα περισσότερο μεταρρυθμίσεων, και όχι λιτότητας, στο φορολογικό και συνταξιοδοτικό και εργασιακά με παγκοσμίου φαινομένου προνομοθέτηση των μέτρων, που θα εφαρμοστούν από 1 Ιανουαρίου 2019 στο μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα μέχρι και το 2020. Δεν γίνεται αναφορά ακόμη για την ποσοτική χαλάρωση και για το χρέος. Καλύπτονται οι ανάγκες μέχρι τον Ιούλιο 2017, οπότε η Ελλάδα έχει να πληρώσει δάνειο €8δις περίπου. Επιπλέον, ΕΖ παρέχει στην Ελλάδα, χωρίς να υπολογίζονται στον προϋπολογισμό, €3εκ. για δαπάνες και δημιουργούνται 100.000 θέσεις εργασίας, ως και €2εκ. από Παγκόσμια Τράπεζα για ανάλογες εργασίες. Το ΔΝΤ φαίνεται να συμμετέχει στο τρίτο ελληνικό πρόγραμμα και αποκλείει συμβιβαστικά τη μαξιμαλιστική θέση για το κούρεμα -ενώ μέχρι τώρα πίεζε τους εταίρους για κούρεμα- και βλέπει μόνο αναδιάρθρωση του χρέους και μείωση των επιτοκίων. Η διοίκηση Trump υποστηρίζει τη σκληρή στάση του ΔΝΤ στο πρόγραμμα διάσωσης της Ελλάδας και πως η ελληνική κρίση είναι βασικά πρόβλημα της Ευρώπης. Βέβαια, η διοίκηση Trump, με τη μεγαλύτερη συμμετοχή των Η.Π.Α. στο ΔΝΤ, μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις του ΔΝΤ. Ενώ, η Ελλάδα μεταξύ των χωρών από τις 188 του ΔΝΤ με μικροτέρες συμμετοχές δεν ασκεί επιρροή. Ασφαλώς, η ελληνική κρίση είναι βασικά πρόβλημα της Ευρώπης, αλλά και η ελληνό- τουρκική κρίση είναι βασικά πρόβλημα του ΝΑΤΟ στο οποίο οι Η.Π.Α. διαθέτουν τη μεγαλύτερη δύναμη και προσφορά και να δούμε πως ο Trump θα επηρέασει και αυτή κρίση στην οποία μέχρι τώρα το ΝΑΤΟ ήταν σχεδόν ουδέτερο. Μέτρα που , απαιτεί το ΔΝΤ για συμμετοχή : Δεν βλέπει ρεαλιστικό το 3.5% πλεόνασμα, αλλά το 1.5% Μείωση αφορολόγητου ορίου. Εάν το αφορολόγητο όριο από τα €8.636 σήμερα προσγειωθεί στα €5.900 το δημοσιονομικό όφελος θα ανέλθει στο 1% του ΑΕΠ ή €1,8 δις, ενώ αν περιοριστεί στα €7.000, που επιδιώκει η ελληνική πλευρά, το όφελος θα είναι €1 δις, από 2019.

Λακαφώσης Δημήτριος

186

Περικοπή φοροαπαλλαγών. Μείον 1,5% στην παρακράτηση φόρου στους μισθωτούς και συνταξιούχους και 10% στα ιατρικά έξοδα. Μείωση συντάξεων. Μειώσεις από 10- 30% για μικτές συντάξεις 1.300 - €1.400, από το 2019 και κατάργηση της προσωπικής διαφοράς για παλαιές συντάξεις, από 2020. Τα Αντισταθμιστικά μέτρα, εφόσον ευοδωθούν οι στόχοι, με αναπτυξιακή προοπτική, μετά το 2018: Μείωση συντελεστών ΦΠΑ για συγκεκριμένες κατηγορίες προϊόντων και υπηρεσιών Ελαφρύνσεις στον ΕΝΦΙΑ. Νέο φόρο ακίνητης περιουσίας προς αντικατάσταση του ΕΝΦΙΑ μετά το 2018 εξετάζεται με βάση την αξία των ακινήτων και τα εισοδήματα των φορολογουμένων. Τα φορολογικά βάρη να μεταφερθούν από τους μικρούς και μεσαίους ιδιοκτήτες ακινήτων στους μεγαλοιδιοκτήτες. Μείωση του συντελεστή φορολόγησης των κερδών των επιχειρήσεων που ανέρχεται σήμερα στο 29%, κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες. Μέτρα

Προοπτικές της 2ης Αξιολόγησης του 3ου Προγράμματος, 3 Μαρτίου 2017 -Nα κλείσει η αξιολόγηση το πολύ μέχρι Ιούνιο 2017 και να ενταχθεί η Ελλάδα στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης(QE) της Ε.Κ.Τ. - Να υπάρξει κάποια σαφέστερη περιγραφή των μεσοπρόθεσμων μέτρων για την ελάφρυνση του χρέους, όπως απαιτεί το ΔΝΤ, και να ξεκινήσει και η εφαρμογή τους μετά το πέρας του ελληνικού προγράμματος το 2018. - Περικοπή των συντάξεων: κατά 30%; από από 2020, ενώ το ΔΝΤ εμμένει από 2019 και η προσωπική διαφορά να καταργηθεί για 400.000 συνταξιούχους. - Φορολογία μείωση: φυσικών προσώπων από 22% στο 20% και για επιχειρήσεις από 29% στο 25%. - ΕΝΦΑ μείωση: κατά €20 με αρχικό ξεκίνημα της Αθήνας από €80εκ. - Βρεφονικιακά σταθμοί: πλήρης κάλυψη για 120.000παιδιά χωρίς κοινωνικά κριτήρια. - Συλλογικές συμβάσεις εργασίας: επαναφορά αλλά μετά το 2018. - ΔΕΗ : παραχώρηση το 40% σε ιδιωτικές εταιρείες και το 51% σε κρατικούς φορείς. Η παραχώρηση αφορά μόνο το λιγνίτη και όχι τις υδροηλεκτικές μονάδες.)

Που σταματά η τιμή του πετρελαίου, 2016; Η τιμή του πετρελαίου, Ιούνιος 2008, έχει φθάσει περίπου $130 το βαρέλι, ενώ στο 2015 περίπου στα $50 το βαρέλι και στα $30 στις αρχές του 2016.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

187

Μέχρι τώρα τα υπάρχοντα, αποθέματα πετρελαίου παραμένουν ακόμη ανέπαφα παγκοσμίως. Οι λόγοι ανατίμησης του πετρελαίου είναι μεταξύ άλλων: η πτώση του δολαρίου, η χρηματιστηριακή ύφεση που ώθησε σε επιχειρησιακές επενδύσεις και η κερδοσκοπία των εταιρειών και των πετρελαιοπαραγωγών χωρών. Ο ΟΠΕΚ δεν είναι τόσο ισχυρός όσο στο παρελθόν και οι χώρες - μέλη του μπορούν πιο εύκολα να υπερβαίνουν στον καθορισμό των τιμών του πετρελαίου σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα. Συνάπτονται και συμβόλαια και κλειδώνονται υψηλές μελλοντικές τιμές απόκτησης κέρδους. Τώρα με τη χαμηλή τιμή του πετρελαίου κινδυνεύει το μέλλον της οικονομίας και ο ΟΠΕΚ καλεί για αναστροφή της τιμής του πετρελαίου. Η ρωσική οικονομία έχει κτυπηθεί με τη χαμηλή τιμή του πετρελαίου. Από το 1985 οι χώρες-μέλη του ΟΠΕΚ είναι 12: Αγκόλα, Αλγερία, Γκαμπόν, Ισημερινός, Ιράν, Ιράκ, Κατάρ, Κουβέιτ, Λιβύη, Νιγηρία, Σαουδική Αραβία και Βενεζουέλα.

Το Γερμανικό Χρέος και οι Αποζημιώσεις προς την Ελλάδα Επίσημα σε υψηλό επίπεδο οι πολεμικές αποζημιώσεις

Στις 23 Μαρτίου 2015 συναντώνται επίσημα στο Βερολίνο η Καγκελάριος της Γερμανίας και ο Έλληνας Πρωθυπουργός. Σ’ αυτή τη συνάντηση τέθηκε από ελληνικής πλευράς επίσημα σε τόσο υψηλό επίπεδο και το θέμα των πολεμικών αποζημιώσεων και το κατοχικό δάνειο. Η Μerkel δήλωσε ότι το θέμα των πολεμικών αποζημιώσεων έχει ‘’κλείσει ‘’ για τη Γερμανία, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο συνομιλιών για ένα ξεχωριστό ελληνικό-γερμανικό ‘’ταμείο του μέλλοντος’’, δηλαδή (σ.σ.) για υποτροφίες, επενδύσεις σε υποδομές, στον τουρισμό και υποστήριξη σε διοικητές διαρθρώσεις.

Η Περίοδος προ και κατά το Μεσοπόλεμο Με τα δεδομένα του Α’ΠΠ, η Γερμανία, λόγω και του ρόλου της στον πόλεμο, αποπληρώνει τα δάνεια που όφειλε από τον Α’ΠΠ. Το 1932 η Γερμανία διευκολύνεται στις αποζημιώσεις για τον Α’ΠΠ, επειδή δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει ύστερα από την οικονομική κρίση του 1929 και μέχρι τότε είχε πληρώσει μόνο το 1/8 των αποζημιώσεων. Με αυτή την οικονομική δυσπραγία της Γερμανίας, ο Χίτλερ εκμεταλλεύεται την κατάσταση στη γερμανική δημοκρατία της Βαϊμάρης (Weimar) και ανέρχεται στην καγκελαρία το 1933 και επιβάλλει εθνικοσοσιαλιστικό ή ναζιστικό σύστημα.

Η Περίοδος κατά το Β’ ΠΠ

Λακαφώσης Δημήτριος

188

δος 634.962.691.995.162 δρχ.

Η Χιτλερική Γερμανία κατέλαβε και κατέστρεψε όλη την Ευρώπη και όχι μόνο. Η Ελλάδα έχει το μεγαλύτερο ποσοστό σε ανθρώπινα θύματα, παγκόσμια και σε σύγκριση πληθυσμού. Κάθε χωριό έχει θύματα των Ναζί. Η οικονομία της βουλιάζει. Οι υποδομές της καταστρέφονται ολοσχερώς. Χιλιάδες αρχαία κινητά μνημεία εξήχθηκαν παράνομα από την χώρα. Κατά την αποχώρησή τους οι ναζιστικές δυνάμεις άρπαξαν από τα υποκαταστήματα της Τραπέζης της Ελλά-

Η γερμανική κυβέρνηση σύναψε υποχρεωτικά κατοχικά δάνεια με τις υπό κατοχή χώρες. Με την Ελλάδα σύναψε αναγκαστικό κατοχικό δάνειο, 1942, περίπου $10 δις και που με τόκους, υπολογίζεται να ανέρχεται σήμερα σε $70 δις - $100 δις. Επίσης, με τη δανειακή συμφωνία στο Παρίσι το 1946 επιδικάσθηκαν και οι γερμανικές πολεμικές αποζημιώσεις προς την Ελλάδα. Αμέσως μετά τον Β’ΠΠ, το 1949, διχοτομείται η Γερμανία. Οι Η.Π.Α. δεν επιθυμούσαν μία επανάληψη των αποπληρωμών του μεσοπολέμου, που οδήγησαν στην κατάρρευση της Γερμανικής οικονομίας και στην άνοδο του Χίτλερ.

Το 1953 επιτεύχθηκε η Συμφωνία του Λονδίνου › Το προπολεμικό Γερμανικό χρέος περικόπηκε σε σημαντικό βαθμό.περίπου 50%, › Αυξήθηκε ο χρόνος που η Γερμανία είχε στη διάθεσή της για την αποπληρωμή, στα 30χρόνια. › Το ποσό χρημάτων που θα κατέβαλλε κάθε χρόνο ήταν συνάρτηση των δυνατοτήτων της Γερμανικής οικονομίας να το παράγει. Η Σύμβαση του Λονδίνου 1953 αναγνωρίζει ταυτόχρονα ότι απομένουν οι τελικές γερμανικές αποζημιώσεις για το Β’ Π.Π., στο μέλλον, εξαιτίας της διχοτόμησης της Γερμανίας. Η Συμφωνία του Λονδίνου είχε ως αρχή ότι η Γερμανία δε θα μπορούσε να αποπληρώσει τα χρέη της χωρίς αναπτυσσόμενη οικονομία και ότι όλοι οι δανειστές να μειώνουν τις απαιτήσεις τους για χάρη της γερμανικής ανάπτυξης. Κατά τη περίοδο 1953-1958 η Γερμανία θα πλήρωνε μόνο τόκους, ενώ από το 1958 θα ξεκινούσε να αποπληρώνει τα δάνεια.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

189

Μετά το 1953, η Δυτική Γερμανία ήρθε σε διάφορες συμφωνίες με μεμονωμένα κράτη για τη πληρωμή επιπρόσθετων αποζημιώσεων. Το 1960 συμφώνησε με την Ελλάδα να πληρώσει 115.000.000 γερμανικά μάρκα σε Έλληνες ιδιώτες, που ήταν θύματα της γερμανικής κατοχής, υπό τον όρο να μην πληρώσει αντίστοιχα ποσά στο μέλλον. Η συμφωνία του 1960 όμως δεν αφορούσε το αναγκαστικό κατοχικό δάνειο, αλλά ούτε και αποζημίωση των εγκλημάτων πολέμου, της σχεδόν ολικής καταστροφής των υποδομών της χώρας και της διάλυσης της οικονομίας κατά τη διάρκεια του πολέμου και της κατοχής. Μεταγενέστερα, με νομικές προσπάθειες Έλληνες ιδιώτες προσφεύγουν στο δικαστήριο των Η.Ε. στη Χάγη για δικαιούμενες αποζημιώσεις.

Μετά τη Γερμανική Επανένωση, από το 1990 Με τη συμφωνία του Λονδίνου 1953 προβλεπότανε, σε περίπτωση επανένωσης της Γερμανίας, η ενοποιημένη Γερμανία να πλήρωνε ένα μεγάλο μέρος των χρεών της. Στις 12 Σεπτεμβρίου 1990 υπογράφηκε η τελική συνθήκη ειρήνης της Γερμανίας.

Η από του έτους 1995 αγωγή των Καλαβρυτινών κατά του Γερμανικού Δημοσίου στο Πολυμελές Πρωτοδικείο Καλαβρύτων και η απόρριψή της. Στις 12-9-1995,η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αχαΐας και 3.368 φυσικά πρόσωπα από όλη την Επαρχία Καλαβρύτων, θύματα της ναζιστικής κατοχής, άσκησαν προς το Πολυμελές Πρωτοδικείο Καλαβρύτων αγωγή κατά του γερμανικού δημοσίου, με συζήτηση στις 13-5-1998. Το γερμανικό δημόσιο δεν εκπροσωπήθηκε στο δικαστήριο. Το Πολυμελές Πρωτοδικείο Καλαβρύτων με την υπ’ αριθ. 70/1998 απόφασή του, ανεπαρκώς αιτιολογημένη, απέρριψε την αγωγή με το σκεπτικό ότι δεν συνάδει με το διεθνές δίκαιο περί ετεροδικίας κρατών. Στη συνέχεια, ασκήθηκε έφεση ενώπιον του Εφετείου Πατρών, το οποίο υπέβαλε ερώτημα προς το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ), στο Λουξεμβούργο, αν η Γερμανία απολαμβάνει του προνομίου της ετεροδικίας και το ΔΕΚ αποφάσισε θετικά για τη Γερμανία. Έκτοτε, σταμάτησε ο δικαστικός αγώνας των Καλαβρυτινών κατά της Γερμανίας για τις αποζημιώσεις. Η Αγωγή του Διστόμου στο Πρωτοδικείο της Λιβαδειάς κατά του Γερμανικού Δημοσίου και η αποδοχή της Στις 27 Νοεμβρίου1995, οι συγγενείς και απόγονοι θυμάτων του Διστόμου, άσκησαν αγωγή στο Πολυμελές Πρωτοδικείο Λιβαδειάς, για αποζημιώσεις, το οποίο, σε αντίθεση με το Πολυμελές Πρωτοδικείο Καλαβρύτων, δέχτηκε την αγωγή, με την υπ’ αριθ. 137/1997 απόφασή του, με το σκεπτικό ότι η Γερμανία δεν απολαμβάνει του προνομίου της ετεροδικίας και υποχρεώνεται να αποζημιώσει τους επιζώντες και απογόνους των 228 θυμάτων του Διστόμου.

190

Λακαφώσης Δημήτριος

Η 11/2000 απόφαση Ολομέλειας του Αρείου Πάγου (ΟΑΠ) Με την υπ’ αριθ. 11/2000 απόφαση, η ΟΑΠ κατέστησε αμετάκλητη την πρωτόδικη απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδ ικείου Λιβαδειάς, η οποία όμως αν και αμετάκλητη δεν έχει ακόμη εκτελεσθεί, για κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων του γερμανικού κράτους στη χώρα μας, διότι απαιτείται να δώσει την άδεια κατάσχεσης ο Έλληνας υπουργός δικαιοσύνης, άδεια ή οποία ουδέποτε δόθηκε. Υπ’ αριθ. 6/2002 απόφαση του Ελληνικού Ανώτατου Ειδικού Δικαστηρίου (Α.Ε.Δ.) Το Α.Ε.Δ., με την υπ’ αριθ. 6/2002 απόφασή του, στην υπόθεση του δικηγόρου Μιλτιάδη Μαργέλου εκ Λιδωρικίου, δέχτηκε ότι η Γερμανία απολαμβάνει του ευεργετήματος της ετεροδικίας, σε αντίθεση με τον Άρειο Πάγο. Εκκρεμούν, εκτός από την απόφαση του Διστόμου, περίπου 40.000 χιλιάδες αγωγές. Πράγμα, που έδωσε την ευκαιρία στο γερμανικό ακυρωτικό και στο δικαστήριο της Χάγης, να ισχυρισθεί ότι ούτε τα ίδια τα ελληνικά δικαστήρια δεν υποστηρίζουν τη διεκδίκηση των επανορθώσεων. Επί πλέον, τον Οκτώβριο του 2008 το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο της Ρώμης επιδίκασε αμετάκλητα το γερμανικό κράτος να αποζημιώσει τις οικογένειες 203 πολιτών του Αρέτσο της Τοσκάνης, που εκτελέσθηκαν από το γερμανικό στρατό τον Ιούνιο του 1944. Το, δε, Νοέμβριο 2008 το Εφετείο της Φλωρεντίας, μετά από επίπονες δικαστικές επιδιώξεις του αείμνηστου δικηγόρου Ιωάννη Σταμούλη, επιδίκασε το γερμανικό δημόσιο να αποζημιώσει τις οικογένειες των θυμάτων του Διστόμου και έδωσε την άδεια κατάσχεσης της βίλας Βιγγόνι, στο Κόμο της Ιταλίας. Σύμφωνα με αυτές τις αποφάσεις της Ιταλίας, το γερμανικό κράτος δεν χαίρει προνομίου ετεροδικίας. Την απόφαση του ιταλικού συνταγματικού δικαστηρίου χαιρέτισαν και οι Γερμανοί δικηγόροι από την ‘’Ομάδα Δράσης Διστόμου’’ στο Αμβούργο. Η Πανελλήνια Ένωση Θυμάτων Γερμανικής Κατοχής χαιρετίζει τη δίκαιη αυτή απόφαση, για το Δίστομο. Η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει ενεργήσει ακόμη δυναμικά για τις χιλιάδες εκκρεμείς αγωγές Ελλήνων πολιτών ενώπιον των ελληνικών δικαστηρίων. Το Μάρτιο 2015, συγκροτείται εξεταστική επιτροπή στη Βουλή για τις αποζημιώσεις, ας ελπίζουμε ότι δεν είναι μια συνηθισμένη του παρελθόντος ενέργεια και δε θα επηρεασθεί από την συγκυρία των διαπραγματεύσεων για την επίλυση της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα.

Γίνεται αποδεκτό το αίτημα Ελληνικής παρέμβασης στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, 12- 15 Σεπτεμβρίου 2011 Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης δέχτηκε το αίτημα της χώρας μας, στις 13 Ιανουαρίου 2011, να παρέμβει και να παρασταθεί στη δίκη, όπου εκκρεμούσε το θέμα της ετεροδικίας μεταξύ της Ιταλίας και της Γερμανίας, με προσφυγή της Γερμανίας Τη χώρα μας εκπροσώπησε, ο καθηγητής Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεσμών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Στέφανος Περράκης που με σωστές παρεμβάσεις υπεραμύνθηκε της ορθότητας των αποφάσεων του Πρωτοδικείου της Λιβαδειάς, του Αρείου Πάγου και των ιταλικών δικαστηρίων, που δεν αναγνώρισαν το προνόμιο της ετεροδικίας στη Γερμανία. Οι Γερμανοί είχαν δώσει σκληρή μάχη για να μην

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

191

επιτραπεί η παρέμβαση του ελληνικού δημοσίου στη δίκη. Η απόφαση του Δικαστηρίου της Χάγης έχει συνοπτικά: ‘’ οι πράξεις των ναζιστικών στρατευμάτων κατοχής στο Δίστομο, ανεξάρτητα του ότι ήταν παράνομες (αυτό δεν αμφισβητήθηκε από το Διεθνές Δικαστήριο), θεωρούνται πράξεις κυριαρχίας της Γερμανίας και επομένως υπάγονται στην αποκλειστική δικαιοδοσία των δικαστηρίων της (με ότι αυτό συνεπάγεται για την τύχη των αγωγών αυτών, καθώς τα Γερμανικά δικαστήρια απορρίπτουν τέτοιες αγωγές)’’. Έτσι σταμάτησε η εκδίκαση εκατοντάδων άλλων εγκλημάτων των Ναζί στην Ελλάδα. Παραμένει όμως ανοιχτή η διεκδίκηση του κατοχικού δανείου. Διεκδίκηση η οποία επαφίεται στην πρωτοβουλία και τη βούληση της ελληνικής πολιτείας. Το αποτέλεσμα δεν προκαλεί έκπληξη, καθώς ήδη από το 2002 και αυτό ακόμα το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο της Ελλάδας, σε άλλη παρεμφερή περίπτωση αγωγών συγγενών θυμάτων κατά της Γερμανίας έκρινε ότι τα ελληνικά δικαστήρια δεν έχουν δικαιοδοσία επί τέτοιων αγωγών, λόγω της ετεροδικίας της Γερμανίας. Σχόλια Με τη συμφωνία του Λονδίνου 1953 και τις εν συνεχεία υποχωρήσεις- συγκαταθέσεις των Ευρωπαίων έναντι της Γερμανίας επιδιωκότανε η επανόρθωση και η ανάπτυξη της γερμανικής οικονομίας, μετά το Β’ΠΠ. Πράγματι, ακολούθησε το ‘’οικονομικό γερμανικό θαύμα’’, αλλά δεν πρέπει οι τότε υπό κατοχή χώρες στην ανατολική και νότιο-ανατολική Ευρώπη να βλέπονται από τη Γερμανία, όπως άλλοι ισχυρίζονται, ως αποικίες και να παραβλέπεται η πραγματικότητα για επανορθώσεις των καταστροφών που υπέστησαν κατά τη γερμανική κατοχή. Βέβαια, πολλά έχει αποδώσει μέχρι σήμερα, αλλά όχι επαρκή και πρέπει να κάνει ακόμη περισσότερα η Γερμανία. Με τις παρερμηνείες και τις επιχειρούμενες αμφισβητήσεις συμφωνιών του παρελθόντος, δεν προσεγγίζεται η συνεννόηση για τις αποζημιώσεις, αλλά τα έγκυρα και πειστικά στα δικαστήρια έγγραφα, άφαντα σχεδόν στη μέχρι τώρα διαδρομή των περίπου 70 χρόνων, φέρουν το επιδιωκόμενο. Eξάλλου, το θέμα των αποζημιώσεων τίθεται ως θέμα πρωτίστως ’’ηθικής τάξης’’ και η Γερμανία βλέπει προς αυτή την κατεύθυνση ενδεχόμενο ξεχωριστό ελληνικό-γερμανικό ταμείο του μέλλοντος. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι ξεχνιέται και το ‘’υλικό θέμα’’. Κάπως έτσι έχει τεθεί το θέμα στην Καγκελάριο Μerkel κατά την επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στο Βερολίνο, στις 23 Μαρτίου 2015. Οι αμερόληπτες επιδιώξεις στην ελληνική προσφυγή για αποζημιώσεις του Α’ΠΠ. στο Διαιτητικό Δικαστήριο στο Κομπλέντς της Γερμανίας και οι κατά καιρούς ρητές ελληνικές διακοινώσεις περί μη μυστικών και απροσδιορίστων συμφωνιών, κινήθηκαν προς θετική κατεύθυνση. Αλλά, οι συγκυριακές επιδιώξεις, παράλληλα με άλλα σε άμεση προτεραιότητα σοβαρότερα θέματα, δεν αποτελούν κατάλληλο όργανο της διπλωματίας για επίλυση διαφορών.

Λακαφώσης Δημήτριος

192

καστεί στην Ελλάδα.

Οι εκ των έσω, θελημένα ή άθελα, αμφισβητήσεις φέρουν εμπόδια για δίκαια δικαστική απόφαση και το Δικαστήριο της Χάγης για το Δίστομο να ερωτά εάν το ελληνικό Ανώτερο Ειδικό Δικαστήριο αίρει την απόφαση του Αρείου πάγου, αναφορικά με το Δίστομο, ή αν αυτή παραμένει εκτελεστή, με την οποία ο Άρειος Πάγος δέχεται ότι η Γερμανία δεν απολαμβάνει του ευεργετήματος της ετεροδικίας για το Δίστομο, δηλαδή δέχεται ότι η Γερμανία μπορεί να δι-

Η περίπτωση του Διστόμου είναι το πλέον επαχθές έγκλημα κατά της ανθρωπότητας με τη σφαγή παιδιών, γυναικών και γερόντων, ενώ σε άλλες περιοχές η σφαγή περιοριζότανε είτε μόνο στα παιδιά είτε στους ενήλικες.

Συγνώμη Γερμανών Επισήμων σε επισκέψεις σε μνημεία θυμάτων Ναζί στην Ελλάδα Ο Πρόεδρος της Γερμανίας, Γιοακίμ Γκάουκ επισκέπτεται, στις 6 Μαρτίου 2014, το μνημείο των 92 θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας, στις Λιγκιάδες, 1943. Δηλώνει ευθαρσώς: ’’Επιθυμώ να αρθρώσω, αυτό που δράστες, αλλά και πολιτικά υπεύθυνοι τόσων πολλών χρόνων στη μεταπολεμική περίοδο δεν ήθελαν, ή δεν μπόρεσαν να προφέρουν, ότι δηλαδή τα όσα συνέβησαν εδώ ήταν κτηνώδης αδικία και με αίσθημα ντροπής και πόνου, ζητώ από τις οικογένειες των δολοφονηθέντων συγγνώμη’’. ζητώντας έτσι δημόσια “συγνώμη” στους απογόνους των θυμάτων. Πρόκειται για το μαρτυρικό χωριό στο όρος Μιτσικέλι Ηπείρου, που κατέκαψαν οι Ναζί, στις 3 Οκτωβρίου 1943. Επίσης ο γερμανός υφυπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Μίχαελ Ροτ κατέθεσε, στις 23 Οκτωβρίου 2014 στεφάνι στο μνημείο στο Μαρτυρικό Χορτιάτη, εκεί που πριν από 70 χρόνια 149 κάτοικοι έπεσαν θύματα της ναζιστικής θηριωδίας και ζήτησε δημόσια συγγνώμη της Γερμανίας για το ολοκαύτωμα στο Χορτιάτη.

Δίκαιες απαιτήσεις στην ελληνική διεκδίκηση δηλώνει Γερμανός δικαστής του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου, 27 Μαΐου 2015 ‘’Δίκαιες απαιτήσεις’’σε τίτλο δημοσιεύματος του περιοδικού Der Spiegel, όπου Γερμανός δικαστής του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου, Ντίτερ Ντάιζεροτ, τάσσεται υπέρ της ελλη-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

193

νικής διεκδίκησης των αποζημιώσεων και του αναγκαστικού κατοχικού δανείου. Αρκετά στοιχεία συνηγορούν υπέρ του ότι πρόκειται για δάνειο και χαρακτηρίζει εύλογη την ελληνική απαίτηση για την αποπληρωμή του. Προσθέτει δεν ότι θα μπορούσε να ικανοποιηθεί και το αίτημα για αποζημιώσεις μεμονωμένων θυμάτων, ενώ διευκρινίζει ότι δεν μπορεί να γίνει λόγος για παραγραφή των απαιτήσεων λόγω της Συμφωνίας 2+4, ( 2 Γερμανίες + 4 νικητές του Β’ΠΠ) που αποτελεί κλασικό παράδειγμα σύμβασης εις βάρος τρίτου. Η Ελλάδα δεν παραιτήθηκε από τις απαιτήσεις της εξηγεί ο κ. Ντάιζεροτ, καθώς δεν εκφράστηκε γραπτώς και δεν υπάρχει παραίτηση μέσω της σιωπής. Προτείνει δε, σε ότι αφορά τον τρόπο διεκδίκησης: την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, για το οποίο όμως απαιτείται συμφωνία του Βερολίνου, ή εναλλακτικά στο Δικαστήριο Συμβιβασμού και Διαιτησίας του ΟΑΣΕ.

Μια ακόμη φόρα, και έως πότε, ανεπίσημα οι Απαιτήσεις της Ελλάδας από τη Γερμανία, 8Απρίλιος 2015 Η ελληνική κυβέρνηση απαιτεί ανεπίσημα τις γερμανικές οφειλές για τις πολεμικές επανορθώσεις κατά τη διάρκεια του Β’Π.Π. Όμως, η κυβέρνηση της Γερμανίας ισχυρίζεται ότι το θέμα έχει διευθετηθεί νομικά. Σύμφωνα με υπό εξέταση υπολογισμούς, οι γερμανικές επανορθώσεις ανέρχονται περίπου σε €350δις, όπου περιλαμβάνεται και η πληρωμή €10.3δις για το γερμανικό κατοχικό δάνειο από την Τράπεζα της Ελλάδας. Η ακρίβεια των πληρωμών είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, όπως αυτών του Άουσβιτς. Το Βερολίνο πλήρωσε 115 εκ. μάρκα στην Αθήνα το 1960 για αποζημίωση, μέρος της ελληνικής απαίτησης, χωρίς να καλύπτονται πληρωμές για καταστροφές υποδομών, πολεμικών εγκλημάτων και επιστροφή του επιβαλλομένου κατοχικού δανείου. Η Γερμανία ισχυρίζεται ότι οι επανορθώσεις έχουν τακτοποιηθεί το 1990 νομικά και πολιτικά, πριν την επανένωση της Γερμανίας. Για τις γερμανικές οφειλές υφίσταται το Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης γερμανικών οφειλών, εμπλέκονται κατά καιρούς δικηγόροι από την ένωσή τους και τοπικοί σύνδεσμοι. Επανειλημμένα, η Γερμανία έχει κατηγορηθεί για τη μη βελτίωση της κατάστασης που βιώνουν σήμερα οι Έλληνες, λόγω της λιτότητας που επιβάλλει η Γερμανία, μέσω των διεθνών δανειστών. Η Ελλάδα προσπαθεί να διαπραγματευθεί το δάνειο των €240εκ. που έτυχε από την Ε.Ε.- ΔΝΤ, για να αποφύγει τη χρεοκοπία. Συναντά σκληρή στάση των ευρωπαίων δανειστών, που παρουσιάζονται να είναι μη ικανοποιημένοι από τις μέχρι τώρα ελληνικές μεταρρυθμίσεις και η Ελλάδα έχει να λάβει πιστώσεις από τον Αύγουστο 2014.

Σύγκριση της ελληνικής οικονομικής κρίσης με την Αργεντινή και τον Ισημερινό (Εκουαδόρ), οι κυριότερες χρεοκοπίες της 10ετίας Η Αργεντινή έχει μεγάλη έκταση με αρκετό ορυκτό πλούτο και ο Ισημερινός δεν πληρώνει οικειοθελώς και εκλαμβάνει τα χρέη της επαχθή και επονείδιστα

194

Λακαφώσης Δημήτριος

Η θεώρηση των δύο εντονοτέρων χρεοκοπιών την τελευταία δεκαετία, στην Αργεντινή και στο Εκουαδόρ, μας δίδει κάποια διάσταση στην έννοια της ασαφούς λέξης χρεωκοπία που είναι καθημερνό ανάγνωσμα και θέμα ενημέρωσης της κοινής γνώμης σήμερα.

περίπτωση έχει τα δικά της χαρακτηριστικά.

Οι συνέπειες της χρεοκοπίας δεν μπορεί να προβλεφθούν επί του ασφαλούς. Όλες οι χρεοκοπίες δεν έχουν τα ίδια αίτια και ούτε τα ίδια αποτελέσματα. Μπορεί και να αφήσουν ακόμα ανεπηρέαστες τις αγορές και να φέρουν την ανάκαμψη, αλλά και την κατάρρευση. Κάθε

Η σύγκριση της οικονομικής κρίσης με Ελλάδα - από το 2009 βρίσκεται σε ύφεση επί έξι έτη και με κίνδυνο για Grexit το 2012, αλλά και στο τέλος του 2014 η πολιτική αστάθεια επαναφέρει το φάντασμα της οικονομικής αστάθειας- δεν μπορεί να γίνει. Η Αργεντινή είναι πολύ μεγαλύτερη σε έκταση της Ελλάδας και έχει αρκετές πλουτοπαραγωγικές πηγές, δεν παύει όμως να αποτελεί σημείο αναφοράς. Η Ελλάδα είναι μέλος της ΕΖ με κοινό νόμισμα το ευρώ και από την οποία και υποστηρίζεται και διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, μόνο τρείς χώρες, η Σομαλία, το Σουδάν και η Ζιμπάκουε αρνήθηκαν και δεν πληρώνουν τα χρέη τους προς το ΔΝΤ. Καμία άλλη χώρα δεν θέλει να συμπεριληφθεί σε αυτή τη λίστα και έχοντας επιπλέον υπόψη ότι τα χρέη, με μονομερείς συμπεριφορές και χωρίς διακανονισμούς, κάποτε πληρώνονται. Η αθέτηση προς τους δανειστές, όπως στο Εκουαδόρ και καταστρεπτική μπορεί να είναι και δεν αρμόζει σε χώρα με συστατική ευρωπαϊκή ταυτότητα και κοινωνία, χωρίς την οποία χώρα δεν εννοείται Ευρώπη. Αλλά και κάθε φερέγγυο κράτος έχει συνέχεια και συνέπεια.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

195

Η Κρίση της Κυπριακής Οικονομίας, 2013 Συρρίκνωση του τραπεζικού συστήματος και “κούρεμα” των καταθέσεων

Στις 24 Μαρτίου 2013, επιτεύχθηκε συμφωνία με το Eurogroup, μετά από επίπονες, σύντομες και σκληρές προσπάθειες, για τη διάσωση του τραπεζικού συστήματος της Κύπρου που ήταν διογκωμένο σχεδόν στο οκταπλάσιο του ΑΕΠ, το οποίο ΑΕΠ ισοδυναμεί με το 0,2% σχεδόν του ΑΕΠ της ΕΖ. Η κατάσταση είναι πολύ κρίσιμη. Συρρικνώνεται το τραπεζικό σύστημα και κουρεύονται οι καταθέσεις. Ειδικότερα: Η Λαϊκή, η δεύτερη τράπεζα της Κύπρου, χωρίζεται σε καλή και κακή τράπεζα, βασιζόμενη σε απόφαση της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου. Η καλή τράπεζα θα ενσωματωθεί στην Τράπεζα Κύπρου. Μαζί της θα μεταφέρει τα € 9 δις του ELA(Μηχανισμός έκτακτης χρηματοδότης τραπεζών-Emergency Liquidity Assistance), που έχει ήδη χορηγήσει η ΕΚΤ στη Λαϊκή. Οι καταθέσεις της Λαϊκής πάνω από €100,000 μεταφέρονται στην κακή τράπεζα, με κούρεμα 40-50%, ενώ οι κάτω των €100,000 μετακινούνται στην Τράπεζα της Κύπρου. Η Τράπεζα Κύπρου, η πρώτη τράπεζα της Κύπρου, αναδιαρθρώνεται και κεφαλαιοποιείται πλήρως στη βάση σχετικής πρόσφατης τελευταίας νομοθεσίας. Αποκτά τα εξυπηρετούμενα δάνεια, στοιχεία ενεργητικού και τις ασφαλισμένες καταθέσεις της Λαϊκής Τράπεζας. Οι καταθέσεις της Τράπεζας Κύπρου πάνω από € 100,000 παγώνουν και κουρεύονται στο 30%. Οι ανασφάλιστες καταθέσεις της Τράπεζας Κύπρου θα παραμείνουν παγωμένες μέχρι να τεθεί σε εφαρμογή η κεφαλαιοποίησή της. Στο πακέτο της συμφωνίας εντάχθηκε τελικώς και διατηρείται και η Ελληνική Τράπεζα στην Κύπρο, που διαθέτει 29 υποκαταστήματα στη χώρα μας. Ανοίγουν στις 28 Μαρτίου 2013, μετά από δύο εβδομάδες σύντομου κλεισίματος στις 16 Μαρτίου 2013, με μέτρα ασφαλείας(C4S), οι κυπριακές τράπεζες με χαλαρούς και προσωρινούς, περιορισμούς για αναλήψεις από τους καταθέτες μέχρι €300 ημερησίως, με απαγόρευση μεταφοράς χρημάτων στο εξωτερικό πάνω από €3000 μηνιαίως και οι δοσοληψίες να γίνονται με μετρητά. Τα υποκαταστήματα των κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα απορροφούνται από το ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Με τη συμφωνία της νέας κυπριακής κυβέρνησης, που είχε προκύψει στις πριν από δύο εβδομάδων εκλογές, αποφεύχθηκε η άτακτη χρεοκοπία και η έξοδος της Κύπρου από την ΕΖ. Περιορίζεται το εξογκωμένο, και κυρίως από υπερβολικού κερδοσκοπικού χαρακτήρα εξωτερικές καταθέσεις, τραπεζικό σύστημα περίπου στο μέσο όρο του αντίστοιχου ευρωπαϊκού,

196

Λακαφώσης Δημήτριος

μέχρι το 2018. Ωστόσο, μεταξύ άλλων και η Μάλτα και το Λουξεμβούργο έχουν εξογκωμένο τραπεζικό σύστημα, αλλά το πρόβλημα της Κύπρου επιτείνεται λόγω και της γεωστρατηγικής της θέσης. Με το πρόγραμμα διάσωσης του τραπεζικού συστήματος χορηγείται από την Τρόικα.( ΔΝΤ-ΕΚΤ-Ε.Ε.) ποσό €10 δις, μέσα σε δύο μήνες η πρώτη δόση, και εξοικονομούνται € 5,8 δις από την Κύπρο, βάσει εγκριθέντων νόμων για ταμείο αλληλεγγύης, για πόρους από το προς εξόρυξη φυσικό αέριο και από τις καταθέσεις. Η συμφωνία που επιτεύχθηκε για την αναδιάρθρωση των δύο μεγαλύτερων τραπεζών της Κύπρου μπορεί να προχωρήσει, χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση, βάσει νομοθετήματος που ενέκρινε πρόσφατα η βουλή των αντιπροσώπων στη Λευκωσία. Το πρόγραμμα διάσωσης παίρνει ευρύτερη τραπεζική ανησυχία: η Ρωσία, για δικούς της λόγους, απορρίπτει αιτηθείσα από Κύπρο βοήθεια, αλλά μετά τη συμφωνία Κύπρου- ΕΖ φαίνεται διατιθέμενη για περισσότερες διευκολύνσεις στο ήδη υπάρχον δάνειο των € 2,5 δις, ενώ η Τρόικα ασκεί πιέσεις με διαδικασίες κατεπείγοντος στη μόλις δύο εβδομάδων κυπριακή κυβέρνηση. Εξάλλου, δεν έλειψαν και οι εμπρηστικές δηλώσεις της Τουρκίας για μερίδιο του κυπριακού φυσικού αερίου, διαφορετικά η Κύπρος διαχωρίζεται σε δύο κράτη, δηλαδή προσπαθεί εκβιαστικά να εκμεταλλευθεί την κυπριακή οικονομική κρίση για να προωθήσει τα συμφέροντά της, υποκινούμενη και από την επανεκκίνηση των σχέσεών της με το Ισραήλ με το οποίο Ισραήλ η Κύπρος συνεργάζεται για το κυπριακό φυσικό αέριο. Δε θα πειραχθούν οι καταθέσεις κάτω από €100.000. Τηρήθηκε το μέχρι τώρα ευρωπαϊκό κεκτημένο για να μην κουρεύονται οι κάτω των €100.000 καταθέσεις, κούρεμα που δεν αποδέχθηκε και ο κυπριακός λαός με την απόρριψη του πρώτου σχεδίου, ωστόσο ο κύβος ρίφθηκε αφού η ΕΖ δεν απέρριψε στο πρώτο σχέδιο το κούρεμα και κάτω των €100.000. Για την τήρηση του κεκτημένου το μέλλον θα δείξει. Μήπως στο εξής, οι καταθέσεις παίρνουν τη μορφή επενδύσεων και οι καταθέτες έχουν να πληρώνουν τα σπασμένα των Τραπεζών επειδή δεν πρόσεξαν που βάζουν τα χρήματά τους; Ενσωματώνονται τα υποκαταστήματα των κυπριακών τραπεζών στην Ελλάδα, στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Με τις διαβουλεύσεις, που είχε κλιμάκιο της ελληνικής τράπεζας με την κεντρική τράπεζα της Κύπρου, προστατεύεται η σταθερότητα του ελληνικού και του κυπριακού τραπεζικού συστήματος. Ως “Τράπεζα Πειραιώς” ανοίγουν προσεχώς η Λαϊκή και η Κύπρου στην Ελλάδα. Εν ολίγοις, η κυπριακή οικονομία διέρχεται δύσκολες στιγμές. Το κυπριακό οικονομικό, αλλά και το κοινωνικό μοντέλο τελείωσε, μετά από τριάντα περίπου χρόνια ζωής του. Το τραπεζικό σύστημα έχει χαρακτηριστεί ως “offshore διεθνής παράδεισος φόρων” για επιλογές ξένων καταθετών και κυρίως Ρώσων πλουσίων. Αντιπροσωπεύει περίπου το 80% του ΑΕΠ και συνιστά τον ένα από τους με τον τουρισμό δύο κύριους πυλώνες της κυπριακής οικονομίας. Η οικονομία βρίσκεται τώρα σε δύσκολη καμπή και η καθημερινότητα του κυπριακού λαού

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

197

να γνωρίζει στιγμές που δεν μπορούσε να φαντασθεί λίγο χρόνο πριν, με ουρές στις τράπεζες για να πάρει καθημερινά μόνο €300 και με έγκριση να καλύψει, μεταξύ άλλων, ανάγκες σπουδών των νέων στο εξωτερικό. Τελικά, η Κύπρος μπαίνει στο πρόγραμμα διάσωσης και παίρνει €23 δις από την Τρόικα με τις επώδυνες συνέπειες των εξουθενωτικών οικονομικών μέτρων του μνημονίου και της δανειακής σύμβασης που ακολουθεί. Διεξάγεται εξεταστική έρευνα για τα αίτια της κρίσης και κυρίως για την εκροή κεφαλαίων από τις τραπεζικές καταθέσεις, μόλις πριν από την κρίση. Τελικά, η Κύπρος βγαίνει από το μνημόνιο στις αρχές του 2016, μετά από έκδοση 10ετούς θετικού ομολόγου, ενώ η ελληνική οικονομία με το τρίτο μνημόνιο προβλέπεται να βρίσκεται μέχρι και το 2018.

Λακαφώσης Δημήτριος

198

ΜΕΡΟΣ ΙV Οι Παγκόσμιες Προσεγγίσεις των Μεγάλων δυνάμεων, Οι Κλιματικές Αλλαγές, Το Ενεργειακό Σύστημα, Μια ματιά στην Αμερική, Αφρική και Ασία. Ο Μουσουλμανικός κόσμος, Ο θανατηφόρος ιός του Εbola

Κεφάλαιο I΄ Διεθνή Θέματα, 2003-2010 Μεγάλες δυνάμεις, Παγκοσμιοποίηση, Κλιματικές Αλλαγές, Ενεργειακό σύστημα

Εισαγωγικά σημεία: - Οι άνθρωποι κάνουν τα συστήματα ή τα συστήματα τους ανθρώπους σήμερα; - Οι σχέσεις Η.Π.Α.- Ρωσίας-Κίνας παρά τις συγκυριακές αποκλίσεις είναι ενθαρρυντικές. - Ζούμε σήμερα έντονα την παγκοσμιοποίηση. - Οι κλιματικές αλλαγές αφυπνίζουν την παγκόσμια συνείδηση και προκαλούν τo ισορροπημένο περιβάλλον. - Η ενεργειακή κρίση: έλλειψη αειφόρου ανάπτυξης τη χειροτερεύει.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

199

Η Προσέγγιση των Μεγάλων Δυνάμεων, 2003. Παρά τις συγκυριακές αποκλίσεις, οι σχέσεις τους είναι ενθαρρυντικές

Οι Η.Π.Α. ως μόνη υπερδύναμη, 2003 Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου βρίσκει τις Η.Π.Α. στο ρόλο της μόνης υπερδύναμης στο πολιτικό, οικονομικό και στρατηγικό παγκόσμιο περιβάλλον. Οι Η.Π.Α. κάνουν στροφή της εθνικής τους στρατηγικής πολιτικής προς περισσότερο επιθετική μορφή και με βασικό συστατικό την προληπτική επίθεση και τη στρατιωτική υπεροχή, με το ισχυρό και σύγχρονο οπλοστάσιο που διαθέτουν. Στις αρχές του 21ου αιώνα, η 11η Σεπτεμβρίου2001 εμφανίζει, τη σε λήθαργο, νέα απειλή της τρομοκρατίας που κτύπησε την καρδιά των Η.Π.Α.. Οι Η.Π.Α. ηγούνται τώρα παγκοσμίου συνασπισμού κατά της τρομοκρατίας. Έχουν επιτεθεί κατά του Saddam και τηρούν ασφυκτικό κλοιό στη Βόρεια Κορέα και στο Ιράν. Για την εξασφάλιση της σταθερότητας και τάξης στον κόσμο οι Η.Π.Α. έχουν κάνει μόνιμα αισθητή τη στρατιωτική τους παρουσία παγκοσμίως με 370.000 στρατό περίπου. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001 οι Η.Π.Α. έχουν δημιουργήσει 15 νέες βάσεις: 3 Αγφανιστάν, 1 Κιργιστάν, 1 Γεωργία, 5 Μέση Ανατολή, 1 Ουγγαρία, 1 Ρουμανία και 3 Βουλγαρία. Οι Η.Π.Α. ξοδεύουν ετησίως $ 376 δις Ενώ, οι Ευρωπαίοι $94 δις και παράγουν μόνο 10% του πολεμικού υλικού υψηλής τεχνολογίας. Έχουν αποχωρήσει από το πρωτόκολλο παγκοσμίας προειδοποίησης, απέριψαν τη συγκρότησης Διεθνούς Δικαστηρίου εγκλημάτων πολέμου αποχώρησαν από την ΑΒΜ συνθήκη με τη Ρωσία, εγκατέλειψαν τις συζητήσεις για τις επιθεωρήσεις των βιολογιών όπλων και δεν υποστήριξαν τη συνθήκη απαγόρευσης των δοκιμών πυρηνικών όπλων. Οι Η.Π.Α. βλέπουν διαφορετικά το ρόλο των Η.Ε. Έπιμένουν περισσότερο στην ελευθερία δράσης και όχι στους περιοριστικούς κανόνες της διεθνούς κοινότητας. Παρέκαμψαν τα Η.Ε. και επιτέθηκαν κατά του Ιράκ, ενώ τώρα προσπαθούν να νομιμοποιήσουν διεθνώς αυτή την ενέργεια. Επιθυμούν, αν και αφανώς, ανίσχυρα Η.Ε. και επιδιώκουν συμμαχίες επιθυμούντων.

Λακαφώσης Δημήτριος

200

Οι Η.Π.Α. έχουν τον έλεγχο του μετά τον πόλεμο Ιράκ και σχεδιάζουν να εφαρμόσουν τη στρατηγική και ενεργειακή τους πολιτική στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και Κασπίας, όπου παράγεται το 80 % της παγκοσμίας παραγωγής πετρελαίου, από το οποίο το 20% αφορά τις Η.Π.Α.. Όμως, η προβολή των Η.Π.Α. ως μόνη υπερδύναμη, έχει δημιουργήσει και αντιαμερικανικά αισθήματα. Έχουν θέσει, μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, σε άμεση και πρώτη προτεραιότητα τον αντιτρομοκρατικό πόλεμο με τον οποίο μερικοί ισχυρίζονται ότι παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, υποβαθμίζεται το διεθνές δίκαιο. Επιβάλλεται η υπερδύναμη να τηρεί ηγετικό ρόλο στις παγκόσμιες υποθέσεις, πρέπει να επιδιώκει την τήρηση της διεθνούς νομιμότητας, χωρίς ηγεμονικές, ιμπεριαλιστικές, αυταρχικές, εθνικές και αλαζονικές τάσεις. Η εκλαμβανομένη ως μεροληψία των Η.Π.Α. υπέρ του Ισραήλ, δημιουργεί κρίση στη Μέση Ανατολή. Οι Η.Π.Α. τηρούν σχέσεις με συνεννόηση και ουδετερότητα στο πρόβλημα της Τσετσενίας με τη Ρωσία.

Οι Η.Π.Α. διατηρούν ακόμη την παγκόσμια πρωτιά τον 21ο αιώνα, στις κύριες κατηγορίες: Οικονομία. Η αμερικανική οικονομία παραμένει ο βασικός λίθος του παγκόσμιου πιστωτικού συστήματος. Επάνω από το 80% των πιστωτικών συναλλαγών παγκόσμια διεξάγονται σε δολάρια. Στρατιωτική δύναμη. Οι Η.Π.Α. επικρατούν στην ξηρά, στη θάλασσα, στον αέρα και στο διάστημα. Ο πόλεμος στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν φανερώνει την αλλαγή στην διεξαγωγή πόλεμο και όχι τη μείωση της αμερικανικής στρατιωτικής υπεροχής. Η συμβατική στρατιωτική δύναμη πιθανόν να μην αποτρέψει τους τρομοκράτες, αλλά κάνει σπουδαία δουλειά στην αποτροπή κρατών παρίες. Πολική επιρροή. Η αμερικανική εξωτερική βοήθεια είναι αποτελεσματικός τρόπος στην παγιοποίηση του πολιτικού γοήτρου παγκόσμια. 45 εκατομμύρια ανθρώπων ζουν στις Η.Π.Α. σήμερα που έχουν γεννηθεί σε ξένη χώρα. Εκσυγχρονισμός. Από τις 9 μεγαλύτερες τεχνικές εταιρίες στον κόσμο, οι 8 εδρεύουν στις Η.Π.Α. Με δεδομένη την αυξανόμενη σημασία του τεχνολογικού τομέα, αυτό είναι μεγάλο κεκτημένο.

Η Ρωσία ως μεγάλη δύναμη, 2003 Η ανανεωμένη Ρωσία επιδιώκει τη διαμόρφωση φιλικών σχέσεων με το δυτικό κόσμο. Διατηρεί σχέσεις στρατηγικής συνεργασίας με τις Η.Π.Α. και Ευρώπη. Ο πόλεμος στο Ιράκ έφερε ακόμη πλησιέστερα τη Ρωσία προς την Ευρώπη και κυρίως με τη Γαλλία και Γερμανία. Αποδέχτηκε την απόσυρση των Η.Π.Α. από την αντιβαλλιστική πυραυλική συμφωνία του 1972 και διαπραγματεύθηκε σοβαρές περικοπές στα στρατηγικά πυρηνικά όπλα (ΠΟ). Δεν έφερε αντίρρηση για αποστολή Αμερικανών στη Γεωργία και στις χώρες της

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

201

Κεντρικής Ασίας, όταν άρχισε ο πόλεμος στο Αφγανιστάν. Διατηρεί σχέσεις στρατηγικής συνεργασίας με τις Η.Π.Α. και Ευρώπη. Αποχώρησε στο θέμα της εισόδου των βαλτικών χωρών στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε. και έκλεισε τις ρωσικές βάσεις στην Κούβα και το Βιετνάμ. Όμως η σχέση “πάρε όλα και μη δίνεις τίποτε” δεν μπορεί να γίνει ανεκτή εσαεί από τη Ρωσία. Η Ρωσία δεν φαίνεται διατιθεμένη να σταματήσει να βοηθά την κατασκευή πυρηνικού αντιδραστήρα, στο Busher του Ιράν, ο οποίος παρέχει δυνατότητα για μελλοντική ανάπτυξη πυρηνικών προγραμμάτων στο Ιράν. Δεν αποδέχθηκε να συνταχθεί με την πολιτική του Bush κατά του Ιράκ. Η Ρωσία εξέλαβε ως απαράδεκτη ενέργεια την τελευταία απόφαση του Bush να φορολογήσει τις εισαγωγές του χάλυβα από το εξωτερικά. Στόχος της Ρωσίας είναι να ξαναβρεθεί ανάμεσα στους πρώτους, όχι με όπλα, αλλά ως οικονομική και πολιτική δύναμη. Έχει ανάγκη από χρήματα και επενδύσεις για την οικονομική ανάπτυξη και εξαγωγή του φυσικού αερίου και του πετρελαίου της. Κατέχει περισσότερα αποθέματα πετρελαίου μετά τη Σαουδική Αραβία και το Ιράκ. Έγινε εορτασμός της 300ης Επετείου από της ίδρυσης της αγίας Πετρούπολης στη Ρωσία (1703), με την παρουσία 45 διεθνών επισημοτήτων από ηγέτες των χωρών της Ε.Ε., των κρατών G-8, της Κοινοπολιτείας ανεξαρτήτων κρατών και της Κίνας και Ινδίας Τον Ιούλιο 2012 η Ρωσία, ενάτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο και μετά από αγώνα 18 ετών, εντάσσεται επίσημα στον παγκόσμιο οργανισμό εμπορίου με δεσμεύσεις για περιορισμό των δασμών εισαγωγών και άνοιγμα τομέων της για ξένες επενδύσεις.

Η Κίνα ως μεγάλη δύναμη, 2003 Η ανερχόμενη Κίνα προσπαθεί να αναδειχθεί ως υπολογίσιμη παγκόσμια δύναμη. Οι παγκόσμιες σχέσεις της διακυμαίνονται από ανταγωνιστικές μέχρι και καλές. Βελτιώθηκαν αρκετά οι σχέσεις της με τις Η.Π.Α. μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001. Υπάρχουν, όμως, ακόμη σημαντικά θέματα που χωρίζουν τις δύο χώρες, όπως η Ταϊβάν που η Κίνα θεωρεί ως αποσχισθείσα επαρχία της. Αποδέχθηκε την εγκατάσταση στο Πεκίνο αντιτρομοκρατικής ομάδας της FΒΙ και την

202

Λακαφώσης Δημήτριος

ανταλλαγή πληροφοριών για τις δραστηριότητες εξτρεμιστών ισλαμιστών στην Ασία. Απεφάσισε την απαγόρευση εξαγωγής πυραυλικής τεχνολογίας προς τη Βόρεια Κορέα, Ιράκ, Ιράν και Συρία, οι οποίες οι Η.Π.Α. πιστεύουν ότι βοηθούν την τρομοκρατία. Με την παράκληση των Η.Π.Α., παρότρυνε το Πακιστάν να εξομαλύνει τις σχέσεις του με την Ινδία.

των αντιτίθενται στην προσέγγιση Η.Π.Α.-Κίνας.

Αντίθετα, οι υποστηρικτές των ανθρωπίνων δικαιωμά-

Δηλώνουν ότι οι Η.Π.Α. αγνοούν τις παραβάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κίνα. Η Κίνα αναπτύσσεται ταχέως οικονομικά με δεύτερο παγκόσμιο ρυθμό ανάπτυξης 9,9%. Εξοικονομούνται χρηματικά αποθέματα με αγορά μετοχών σε δολάρια για τυχόν κρίση. Ανοίγονται πανεπιστήμια αγγλικής γλώσσας για αξιοποίηση των νέων σε τοπικό επίπεδο. Εκσυγχρονίζει το οπλοστάσιο της με την αντικατάσταση του υλικού παλαιάς τεχνολογίας με σύγχρονο υλικό. Κατέστη η τρίτη δύναμη του διαστήματος με εκτόξευση δορυφόρου. Η ενδεχόμενη συνεργασία της Κίνας με την Ε.Ε. στο ευρωπαϊκό δορυφορικό πρόγραμμα “Γαλιλαίος”, προκαλεί εκνευρισμό στις Η.Π.Α.. Η Κίνα προσφέρει χρήματα και παίρνει τεχνογνωσία. Αν και η Ε.Ε. δηλώνει ότι το σύστημα δεν προορίζεται για στρατιωτικούς σκοπούς, οι Η.Π.Α. φοβούνται ότι το σύστημα “Γαλιλαίος” μπορεί να παρεμβληθεί στο δικό τους δορυφορικό σύστημα GPS και να εμποδίζει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Σχετικά με τη Μέση Ανατολή, η Κίνα έχει συμφέρον από την εκεί σταθερότητα. Το επίκεντρο σημείο τώρα της Κίνας είναι η μελλοντική προμήθεια πετρελαίου όσο ποτέ πριν στο παρελθόν. Παίζει σημαντικό ρόλο μαζί με τη Νότια Κορέα και την Ιαπωνία στον επηρεασμό για ειρηνική διευθέτηση του θέματος του πυρηνικού προγράμματος της Βόρειας Κορέας. Παρά τις αλλαγές στην εξωτερική πολιτική της Ρωσίας τα τελευταία έτη, η στρατηγική συνεργασία Ρωσίας-Κίνας συνεχίζεται. Πολλά θέματα μεταξύ τους παραμένουν άλυτα. Υφίστανται συνοριακά θέματα και χαλαρές διαδικασίες μετανάστευσης της Κίνας προς τη Ρωσία για μετακίνηση Κινέζων προς τη γειτονική ασιατική Ρωσία. Η Κίνα και η Ρωσία στις 2 Ιανουαρίου 2011 λειτούργησαν αγωγούς Φ/Α και άρχισε η παροχή αερίου από τη Ρωσία προς την Κίνα, με προοπτική επέκτασης και προς Ιαπωνία. Το κεντρικό σημείο προσέγγισης ΡωσίαςΚίνας αποτελεί ο οργανισμός συνεργασίας της Σαγκάης, το αντί ΝΑΤΟ της Ανατολής, όπου συμμετέχουν έξι χώρες της Κεντρικής Ανατολικής Ασίας: Ρωσία, Κίνα, Κιργιστάν, Καζακστάν.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

203

Τατζικιστάν και Ουζμπεκιστάν. Παρά τις σημερινές και ενίοτε συγκυριακές αποκλίσεις στη στρατηγική πολιτική, οι σχέσεις μεταξύ Η.Π.Α., Ρωσίας και Κίνας είναι ενθαρρυντικές. Καταβάλλονται, προς τούτο, προσπάθειες από όλες τις πλευρές, αλλά δοκιμάζονται ακόμη οι προσεγγίσεις τους.

Η Παγκοσμιοποίηση σήμερα σε έντονο Ρυθμό, 2006 Η Παγκοσμιοποίηση δεν είναι πανάκεια. Αρκετοί ωφεληθέντες καταφέρονται κατά των περισσότερο ωφελημένων

Η πολιτική της παγκοσμιοποίησης αποσκοπεί κυρίως στην ισοκατανομή των αγαθών της οικονομίας ή στη μεγίστη δυνατή μείωση των οικονομικών ανισοτήτων στον κόσμο. Η ιδέα της παγκοσμιοποίηση άρχισε να εμφανίζεται στη δεκαετία του 1980 με στόχο να διπλασιασθεί ο ρυθμός ανάπτυξης και παραγωγικότητας με παράλληλη συμπόρευση των πολιτικών ελευθεριών, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της διεθνούς ειρήνης. Κάθε πολιτικό δικαίωμα του ανθρώπου δεν μπορεί να αποκοπεί από την παγκόσμια διάσταση του και κάθε προσπάθεια διαχωρισμού εκμηδενίζεται ή ελαχιστοποιεί την ευόδωσή της. Αφού η παγκοσμιοποίηση είναι η διεθνοποίηση του εμπορίου, των υπηρεσιών, του κεφαλαίου, των επικοινωνιών, της ενέργειας, τα αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης είναι στενά συνδεδεμένα με τις επιτυχίες σε αυτές τις παγκόσμιες κοινωνικές δραστηριότητες. Όμως υπάρχουν και αντίθετες απόψεις γιατί πολλοί πρεσβεύουν ότι με την παγκοσμιοποίηση δημιουργούνται ανισότητες. Ένα, βέβαια, είναι τώρα σίγουρο ότι η παγκοσμιοποίηση είναι πραγματικότητα την οποία ζούμε έντονα. Αλλά, εύλογα προβάλλει η ερώτηση εάν από αυτή την πραγματικότητα έχουν ωφεληθεί χώρες στον κόσμο. Εδώ, για θετικό παράδειγμα, μπορεί να αναφερθεί η Κίνα και η Ινδία, οι οποίες εκμεταλλεύονται την ευκαιρία και αναδύονται οικονομικά στον κόσμο. Ειδικότερα για την Ελλάδα, η κριτική στρέφεται περισσότερο στους μη ανταγωνίσιμους ακόμη κλάδους της βιομηχανίας και της γεωργίας, εργοστάσια των οποίων βλέπουμε να έχουν μετακινηθεί από τη Βόρεια Ελλάδα προς τις γειτονικές χώρες με απώλεια πολλών εργασιών. Βέβαια, για αυτή την απώλεια εργασίας στη Βόρεια Ελλάδα, μπορεί να δοθεί απάντηση ότι θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί εάν έγκαιρα είχαν γίνει οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις προσαρμογής της βιομηχανίας και της γεωργίας προς τις απαιτήσεις και τις εξελίξεις της παγκοσμιοποίησης και δεν ξοδεύονταν οι δοθείσες επιδοτήσεις στη συντήρηση των χωρίς προοπτική ασύγχρονων μεθόδων ανάπτυξης. Η Ελλάδα στις αρχές της παγκοσμιοποίησης δεν ήταν πιο φτωχή από την Ιρλανδία. Όμως, η Ιρλανδία με τις εν συνεχεία τολμηρές μεταρρυθμίσεις στο φορολογικό σύστημα, στο εμπόριο και πάνω από όλα με τις επενδύσεις στο ανθρώπινο δυναμικό, στην τεχνολογία και στη γνώση, επέτυχε το υψηλότερο κατά κεφαλή εισόδημα στην Ευρώπη μετά το Λουξεμβούργο. Σε σύγκριση, λοιπόν, με αυτό το παράδειγμα της Ιρλανδίας σαφώς προκύπτει ότι στην Ελλάδα χάθηκαν ευκαιρίες από την παγκοσμιοποίηση.

204

Λακαφώσης Δημήτριος

Από €750 δις του διεθνούς ετήσιου τζίρου στο εμπόριο, λιγότερο από 500-600 εκ. ευρώ επενδύθηκαν στην Ελλάδα, λόγω έλλειψης μεταρρυθμίσεων. Επίσης, και οι ανεπαρκείς μεταρρυθμίσεις σε άλλους τομείς της οικονομίας όπως στις επικοινωνίες, στην ενέργεια και στις ΔΕΚΟ, έχουν το μερίδιο τους, χωρίς παράλληλα να λείπουν, όπως είναι φυσικό, και αιτήσεις για αυξήσεις απολαβών. Πέραν όμως των αρνητικών στοιχείων δε θα πρέπει πάντα να διακατεχόμαστε από απαισιοδοξία. Οι Έλληνες και κυρίως με χαμηλότερο εισόδημα, μπορούν τώρα να έχουν πρόσβαση σε αγαθά και επιχειρήσεις που παλαιότερα δεν μπορούσαν. Τώρα είναι δυνατό να αγοράζονται, αν και προς το παρόν παρατηρείται επιφυλακτικότητα, υφάσματα και ρούχα από την Κίνα, τρόφιμα από την Ινδία, αρκετά σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα από την Ασία και από την Ιαπωνία αντί από τις γνωστές παλαιές ξένες αγορές. Η Ελλάδα, επιπλέον, ωφελήθηκε σχετικά στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίηση και από το ένα εκ. περίπου μεταναστών οι οποίοι εργάζονται σε τομείς παραγωγής και υπηρεσιών στους οποίους οι Έλληνες δεν θέλουν να ασχοληθούν. Οι οικιακοί βοηθοί από τις Φιλιππίνες, οι νοσοκόμες από τη Ρωσία, οι εργάτες σε αγρούς από την Αλβανία και την Ινδία και οι υδραυλικοί από την Πολωνία, συνεισφέρουν στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, βοηθούν το ασφαλιστικό σύστημα και κερδίζουν χρήματα, αρκετά από τα οποία ξοδεύονται στην Ελλάδα. Παράλληλα, με τις συνδιαλλαγές ξένων νομισμάτων εξοικονομείται ξένο συνάλλαγμα και πληρώνονται προϊόντα εισαγωγής όπως τρόφιμα και βενζίνη. Προς αυτή την κατεύθυνση, εξάλλου, είναι συνδεδεμένα με την παγκοσμιοποίηση και η ναυτιλία και ο τουρισμός που αμφότερα, με την ανταγωνιστικότητα και με την προσέλκυση είναι κρίσιμοι και δυναμικοί τομείς για την εξασφάλιση συναλλάγματος. Συμπερασματικά, η αλήθεια σήμερα είναι ότι ζούμε έντονα την παγκοσμιοποίηση. Πρέπει να μη χάνονται ευκαιρίες που προσφέρει η παγκοσμιοποίηση και η οποία έτσι ή αλλιώς μας έχει επιβληθεί.

Κλιματικές Αλλαγές: Διεθνής Αφύπνιση, 2008 Η κρίση των κλιματικών αλλαγών προκαλεί το ισορροπημένο παγκόσμιο περιβάλλον. Σταδιακή μείωση κατά 50% των αερίων αποτελεί το ελάχιστο αποτρεπτικό όριο του κινδύνου του θερμοκηπίου μέχρι το 2050. Σήμερα συνεχίζονται με εντονότερο ρυθμό οι συντελούμενες από μερικά χρόνια πριν κλιματικές αλλαγές. Παρατηρούνται ακραία και ασυνήθη για εποχές καιρικά φαινόμενα με φυσικές καταστροφές. Παρατηρείται υπερβολική ξηρασία, ραγδαίες και καταστρεπτικές πλημμύρες, τυφώνες, τήξη πάγων, αύξηση θερμοκρασίας, πυρκαγιές, θανατηφόρες ασθένειες και αύξηση της εκπομπής του διοξειδίου του άνθρακα με μείωση του οξυγόνου. Επέρχεται μεταβολή στο παγκόσμιο οικοσύστημα, μείωση των δασικών εκτάσεων, της γεωργικής παραγωγής, των τουριστικών-εμπορικών και μεταφορικών δραστηριοτήτων.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

205

Βρισκόμαστε μπροστά σε εξέλιξη ενός φαινομένου θερμοκηπίου. Οι πλουσιότερες αναπτυγμένες χώρες ευθύνονται γι' αυτό, αφού με τη χρήση ορυκτών υγρών καυσίμων εκπέμπουν σήμερα σχεδόν το περισσότερο αέριο του θερμοκηπίου. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου προκαλεί τήξη των πάγων της αρκτικής και αυξάνει την παγκόσμια θερμοκρασία. Η τήξη των πάγων ανυψώνει τη θαλάσσια στάθμη, η οποία απειλεί τη νησιωτική γη ή και ακόμη την εξαφάνιση νησίδων και παραθαλάσσιων περιοχών με μετακίνηση πληθυσμών και μετανάστευση λαών. Η αύξηση της θερμοκρασίας, κυρίως στις γύρω από τον Ισημερινό περιοχές, επιφέρει ξηρασία και καταστρέφονται φυσικοί πόροι διατροφής και λιμοκτονίες μαστίζουν τους ανθρώπους. Η, δε, αποψίλωση των δασών συμβάλλει και αυτή στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αυξάνεται η εκπομπή του διοξειδίου του άνθρακα και μειώνεται η εκπομπή του οξυγόνου. Μέχρι μερικά χρόνια πριν, το φαινόμενο του θερμοκηπίου ήταν υποβαθμισμένο. Σήμερα, όμως, φαίνεται ότι παίρνει την πραγματική του διάσταση και πρέπει να αντιμετωπισθεί έγκαιρα με αποφάσεις όσο ακόμη υπάρχει χρόνος. καθόσον οι κλιματικές αλλαγές είναι η διεθνή απειλή του αιώνα.

Διάσκεψη στο Μπαλί της Ινδονησίας για τις κλιματικές αλλαγές, Δεκέμβριος 2007 Στις 3-14 Δεκεμβρίου2007, 180 περίπου χώρες του κόσμου, διεθνείς οργανισμοί και μη κυβερνητικές οργανώσεις συζήτησαν στο Μπαλί της Ινδονησίας, με επίβλεψη των Η.Ε. τα θέματα των κλιματικών αλλαγών. Η διάσκεψη στο Μπαλί, κατά άλλους όχι, ήταν επιτυχής. Οι τεθέντες στόχοι από τα Η.Ε. στο Μπαλί επετεύχθησαν : συνέχιση των διαπραγματεύσεων, προσδιορισμός των προς συζήτηση θεμάτων και η διαδοχή του πρωτοκόλλου του Kyoto αφού ισχύει μέχρι το 2013. Τα δύο κύρια θέματα που προσέλκυσαν το ενδιαφέρον στο Μπαλί είναι ο σημαντικός ρόλος που παίζει η νέα και σύγχρονη τεχνολογία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τα δάση. Έγινε αποδεκτή από όλους η ανάγκη για νέα τεχνολογία βασικά στις αναπτυσσόμενες και κυρίως με μεγάλες βιομηχανίες χώρες μεταξύ των οποίων η Κίνα, η Ινδία και η Βραζιλία. Ποιος,

206

Λακαφώσης Δημήτριος

όμως, είναι υπεύθυνος για τη διάδοση της νέας τεχνολογίας και ποιός πληρώνει το κόστος; Ερωτήματα που περιμένουν απάντηση. Υπόψη ότι έχει υπολογισθεί ότι όλες οι αναπτυσσόμενες χώρες ξοδεύουν για τις κλιματικές αλλαγές ετησίως μόνο το εβδομαδιαίο αντιπλημμυρικό κόστος της Βρετανίας. Αξίζει να μνημονευθεί επίσης ότι η Νορβηγία δεσμεύθηκε στο Μπαλί να διαθέτει ετησίως για τα επόμενα πέντε χρόνια ένα σημαντικό ποσό για τα δάση και για τη χρήση της γης. Η Νορβηγία μελετά τρόπο δέσμευσης και εναποθήκευσης του CO2 βάθος μέσα στη θάλασσα. Επιπλέον, τα οικονομικά συμφέροντα καθιστούν το θέμα περισσότερο πολύπλοκο. Οι αναπτυγμένες χώρες χρησιμοποίησαν μέχρι τώρα τα ορυκτά υγρά καύσιμα για την ανάπτυξή τους και, επί το πλείστον οι Η.Π.Α. με το μεγαλύτερο ποσοστό μόλυνσης, δυστροπούν στη μεταστροφή προς τη νέα πραγματικότητα. Αλλά, και οι αναπτυσσόμενες χώρες ζητούν την ίδια μεταχείριση με τις αναπτυγμένες χώρες. Ζητούν την εφαρμογή της νέας τεχνολογίας από όλους και την αλληλοϋποστήριξη ώστε οι αρνητικές επιπτώσεις των κλιματολογικών αλλαγών να αντιμετωπισθούν ισοβαρώς. Στις μετά το Μπαλί διαπραγματεύσεις αναμένεται να υπάρξει θετικότερο κλίμα για τις κλιματικές αλλαγές. Προβλέπεται να διεξαχθούν τέσσερες προ διαπραγματεύσεις εντός του 2008 και η τελική στη Δανία εντός του 2009. Με την τελική διαπραγμάτευση οριστικοποιείται η συμφωνία που θα μπορούσε να εφαρμοσθεί μέχρι το 2013, οπότε και εκπνέει και το πρωτόκολλο του Kyoto. Εξάλλου, και οι πολιτικοί ηγέτες φαίνεται να υιοθετούν στις επικείμενες εκλογές στις χώρες τους τις κλιματικές αλλαγές ως πολιτική πλατφόρμα. Η νέα κυβέρνηση της Αυστραλίας υπέγραψε το πρωτόκολλο του Kyoto αμέσως μετά τις πρόσφατες εκλογές και δεσμεύτηκε στο Μπαλί να μειώσει το αέριο του θερμοκηπίου κατά 60% μέχρι το 2050. Πράγμα που αρνείται επίμονα η προηγούμενη κυβέρνηση της Αυστραλίας. Βέβαια, η νέα κυβέρνηση των Η.Π.Α., τον Ιανουάριο το 2009, αναμένεται και αυτή να είναι πλέον θετική για τις κλιματικές αλλαγές. Οι Η.Π.Α. είναι η μόνη ακόμη σήμερα χώρα που δεν έχει υπογράψει το πρωτόκολλο του Kyoto. Αλλά, και η πολιτική και διπλωματική απομόνωση των Η.Π.Α. στο Μπαλί, τις ανάγκασε να ενδώσουν τελικά για τις μετά το Μπαλί διαπραγματεύσεις αφού όμως πρώτα είχαν εξασφαλίσει μη δεσμευτικό χαρακτήρα. Στο Μπαλί αναδείχθηκαν και οι διαφορές που υφίστανται μεταξύ Η.Π.Α. και Ε.Ε. για τις κλιματικές αλλαγές. Είχαν γίνει εισηγήσεις, που μένουν στα χαρτιά ακόμη, προ του Μπαλί για σταδιακή μείωση του θερμοκηπίου τελικά κατά 50% (80% για αναπτυγμένες χώρες και 20% για τις αναπτυσσόμενες χώρες) που εκτιμάται ότι είναι το απαιτούμενο ελάχιστο για αποτροπή του κινδύνου του θερμοκηπίου μέχρι το 2050. Πάντως, στο Μπαλί ευαισθητοποιήθηκε και αφυπνίσθηκε η κοινή διεθνής γνώμη για τις αρνητικές επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών, όσο ποτέ πριν. Έγινε αντιληπτό ότι οι μετά το Μπαλί διαπραγματεύσεις προσφέρουν την τελευταία ίσως ευκαιρία πριν η κατάσταση γίνει τελικά μη ανατρέψιμη.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

207

Η Διάσκεψη της Κοπεγχάγης για τις Κλιματικές Αλλαγές 2009 Πολιτική διακήρυξη χωρίς νομική δέσμευση και χωρίς καθορισμό ορίων μείωσης εκπομπής αερίων

Η διάσκεψη της Κοπεγχάγης είχε προετοιμαστεί επί δύο χρόνια και διήρκεσε δύο εβδομάδες με αντιθέσεις για ένα σοβαρό διεθνές πρόβλημα που αφορά όλο τον πλανήτη. Απογοητεύθηκαν όμως, αυτοί που περίμεναν πολλά. Αλλά, θεωρούν τη διάσκεψη ως αρχή μίας θετικής πορείας για την επόμενη διάσκεψη στο Μεξικό το τέλος του 2010, με προοπτική την αντικατάσταση του Πρωτοκόλλου του Kyoto το οποίο λήγει το 2012 και δεν έχουν επικυρώσει ακόμη οι Η.Π.Α. και οι μικρότερες χώρες δεν συμμετέχουν. Στη διάσκεψη συμμετείχαν 135 χώρες περίπου. Κύρια θέματα της διάσκεψης ∙ Κλίμα: Δεν καθορίστηκε όριο μείωσης εκπομπής αερίων. Υπήρξε ποικιλία απόψεων μεταξύ των οποίων: Η.Π.Α. για μείωση μέχρι 17% του επιπέδου του 2005 μέχρι το 2020 και Ε.Ε. για 20% του επιπέδου του 1990 μέχρι το 2020. Αλλά δεν συμφωνήθηκε ούτε και η με βάση της επιστήμης αποδοχή για μείωση της αύξησης της εκπομπής κατά 2 βαθμούς της προβιομηχανικής κατάστασης, που σημαίνει 50% μείωση του επιπέδου του 1990 μέχρι το 2050. Για τη μη δέσμευση της κατά 2 βαθμούς μείωση διαμαρτυρήθηκαν οι παράκτιες και οι μικρές νησιωτικές χώρες και μάλιστα το νησάκι Tuvalu στον Ειρηνικό που βλέπει να βυθίζεται μέσα σε λίγα χρόνια από τη συνεχιζόμενη ανύψωση της θάλασσας. ∙ Οικονομική βοήθεια: Συμφωνήθηκε η βοήθεια των αναπτυσσόμενων κρατών, των φτωχών μικρών χωρών και των χωρών της Αφρικής με $ 30 δις ετησίως μέχρι το 2012 και $100 δις ετησίως από 2012 μέχρι το 2020. Επαλήθευση: Η Κίνα αρνήθηκε το διεθνή έλεγχο στο έδαφος της για τις δεσμεύσεις. Τελικά, συμφωνήθηκε να αναφέρονται τα αποτελέσματα ανά δύο χρόνια και να γίνεται μερικός διεθνής έλεγχος. Απαιτείται, όμως, και υπεύθυνος διεθνής μηχανισμός προς τούτο. ∙ Αγορά Άνθρακα: Ο άνθρακας είναι η φθηνότερη πηγή ενέργειας αλλά με το μεγαλύτερο ποσοστό μόλυνσης. Οι αναπτυγμένες χώρες βασίσθηκαν για να επιτύχουν την ανάπτυξη τους στον άνθρακα, πλεονέκτημα που δεν θέλουν τώρα να χάσουν οι αναπτυσσόμενες χώρες. Ακούσθηκαν ποικίλες απόψεις όπως για αποτροπή - επιβολή αυξημένης τιμής και αποφυγή επιδότησης επιχειρήσεων άνθρακα. ∙ Σύγχρονη τεχνολογία: Έγινε αποδεκτό ότι η μείωση της εκπομπής των αερίων γίνεται και με τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας. Πόσο, όμως, διατιθέμενες είναι οι πλούσιες χώρες να τη παράσχουν στις φτωχότερες χώρες. Πόσο διατιθέμενες είναι οι αναπτυγμένες και οι αναπτυσσόμενες χώρες να εγκαταλείψουν τη μέχρι τώρα τεχνολογία γιατί αυτό απαιτεί κόστος.

Λακαφώσης Δημήτριος

208

Διαπιστώσεις για τη διάσκεψη της Κοπεγχάγης, 2009 Η διάσκεψη της Κοπεγχάγης κατέληξε σε πολιτική διακήρυξη. Στερείτε νομικής διεθνούς δέσμευσης και χωρίς να καθορίζονται όρια μείωσης εκπομπών. Ασάφειες, που εμποδίζουν τις επενδύσεις για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών. Η διάσκεψη υπό τα Η.Ε. για τέτοια συγκεκριμένα θέματα συνήθως δεν αποδίδει. Η συμφωνία στην Κοπεγχάγη έγινε με βάση πρόταση παράκαμψης των Η.Ε. από τις Η.Π.Α. και την Κίνα. Μία συμφωνία για να μετατραπεί σε διεθνή συνθήκη απαιτείται η συναίνεση όλων των συμμετασχόντων και ενδιαφερομένων και πολύ περισσότερο αυτών που έχουν την μεγαλύτερη υπευθυνότητα και προσφέρουν το μεγαλύτερο μερίδιο της βοήθειας και χωρίς αυτούς η συμφωνία καθίσταται αναποτελεσματική. Μήπως μία ομάδα παρόμοια με την G-20, στην επόμενη προγραμματισμένη διάσκεψη στο Μεξικό θα μπορούσε να έχει αποτέλεσμα για μία διεθνή συνθήκη στην οποία θα προσχωρούσαν όλοι οι άλλοι; Τα αίτια της αποτυχίας της Κοπεγχάγης ήταν ως επί το πλείστον η απάρνηση της Κίνας να δέχεται διεθνείς ελέγχους των δεσμεύσεων της στο έδαφος της και ο δισταγμός των Η.Π.Α. για να προχωρήσουν σε παραπέρα δεσμεύσεις, αφού τελικά οι δεσμεύσεις τυγχάνουν της έγκρισης του Κογκρέσο που τηρεί επιφυλάξεις εάν πρώτα δεν εξασφαλισθεί.

Η Διάσκεψη στο Cancun του Μεξικού, για τις κλιματικές αλλαγές Δεκέμβριος, 2010 Υπήρξε υποτονική έναντι της προηγούμενης διάσκεψης στην Κοπεγχάγη 2009. Δεν συμμετείχαν ο πρόεδρος των Η.Π.Α., της Κίνας και η Καγκελάριος της Γερμανίας, μεταξύ των άλλων ηγετών που απουσίαζαν. Παρατηρήθηκαν συγκρατημένες διασκέψεις και δυσπιστία υποσχέσεων. Οι συζητήσεις παρουσίασαν φθίνουσα πορεία. Απαιτείται νέα και περισσότερο ρεαλιστική προσέγγιση. Οι προκλήσεις είναι μπροστά. Τα θέματα αναμένουν λύση την επομένη διάσκεψη στο Durban της Νότιας Αφρικής. Δεκέμβριος 2011. Αν και δεν υπήρξαν οι αναμενόμενες ικανοποιητικές προσεγγίσεις, παρατηρήθηκαν την τελευταία στιγμή συμβιβασμοί με θετικό κλίμα. Όλες οι μεγάλες οικονομίες συμφώνησανχωρίς όμως εγγυημένη ποσόστωση - στην παραπέρα μείωση της εκπομπής αερίων. Επίσης, να δημιουργηθεί ένα ταμείο ετησίως με $100 δις για να βοηθηθούν οι περισσότερο τρωτές χώρες στην αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου. Τι θα συμβεί μετά το Cancun; Εάν δεν επιτευχθεί νέα δεσμευτική συμφωνία μέχρι το τέλος του 2013, πρέπει να επεκταθεί το πρωτόκολλο του Kyoto, έστω και με συνεχιζόμενη δεύτερη δεσμευτική περίοδο πέραν του

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

209

2013, οπότε και εκπνέει η ισχύ του. Πράγμα που είναι πολύ δύσκολο αφού υφίσταται δυσπιστία γιατί το επί δεκαετία και περισσότερο πρωτόκολλο του Kyoto, απέδωσε ότι είχε να αποδώσει. Εάν και τα δύο-νέα συμφωνία ή επέκταση - δεν συμβούν, προκύπτει περίοδος πέραν του 2013 χωρίς καμία παγκόσμια δέσμευση για την αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου του οποίου ο κίνδυνος είναι κοινός για όλους στον πλανήτη.

Η Διάσκεψη στο Durban της Νότιας Αφρικής για τις Κλιματικές Αλλαγές. Νοέμβριος 2011 Στο Durban της Νότιας Αφρικής το Νοέμβριο 2011, το επίσης περιορισμένο αποτέλεσμα μπορεί να θεωρηθεί ως το θετικότερο της όλης δεκαετίας. Συμφωνήθηκε η επιμήκυνση του Kyoto μέχρι το 2015 χωρίς ξεχωριστές νομικές δεσμεύσεις, η σύνταξη νέου συμφώνου μέχρι το 2015 που να ισχύει από το2020. Επίσης, αποφασίσθηκε η σχετική αύξηση των χρημάτων για τις απαιτήσεις της σύγχρονης τεχνολογίας και η επόμενη σύσκεψη να γίνει στο Κατάρ το Δεκέμβριο 2012.

Διάσκεψη στο Κατάρ για τις κλιματικές αλλαγές, Δεκέμβριος 2012 Επέκταση του Πρωτοκόλλου του Kyoto και υποσχέσεις για αποζημιώσεις

Συμφωνήθηκε επέκταση του πρωτοκόλλου του Kyoto μέχρι το 2020, ανίσχυρη κλιματική χρηματοδότηση, μηχανισμός για απώλειες και καταστροφές και περιορισμένες ουσιαστικές περικοπές αερίων θερμοκηπίου. Διακόσια περίπου κράτη συνέρχονται υπό τα Η.Ε. στο Κατάρ για τις κλιματικές αλλαγές, Δεκέμβριος 2012. Εάν δεν επεκταθεί, το Kyoto εκπνέει στο τέλος του 2012. Αλλά, η σύσκεψη ξεκαθάρισε τον τρόπο για ευρύτερη ενδιάμεση συμφωνία μέχρι το 2015, στην οποία τίθενται σκοποί για όλα τα έθνη και ανοίγουν δρόμο ώστε αυτή να είναι περιεκτική και νομικά δεσμευτική, που τελικά τίθεται σε ισχύ μέχρι το 2020, αντικαθιστώντας το Kyoto. Αλλά στη Ντόνα συμφωνήθηκε καταρχήν ότι τα πλούσια κράτη υποχρεούνται να αποζημιώνουν τις φτωχές χώρες για τις απώλειες και τις καταστροφές λόγω των κλιματικών αλλαγών. Όμως, απλώς ενθαρρύνονται να δικαιούνται βοήθειας κάθε έτος μέχρι το 2020, μόνο από τη σημερινή πίστωση $10 δις ώστε να υπάρχει η δυνατότητα να βοηθιούνται περισσότερο οι φτωχοί για να περικόπτουν τις εκπομπές αερίων και να προσαρμόζονται στις κλιματικέ αλλαγές. Ο προβλεπόμενος νέος διεθνής οργανισμός απωλειών και καταστροφών δεν παρέχει εξασφαλισμένη πίστωση για $100 δις εκ. κατά έτος μέχρι το 2020, που αποσκοπεί να βοηθήσει τις πιο φτωχές χώρες για να αντιμετωπίζουν τις κλιματικές αλλαγές. Οι διαδικασίες βέβαια βρίσκονται ακόμη στο στάδιο των προτάσεων, χωρίς σαφές και με στόχο περιεχόμενο. Οι Η.Π.Α. αντιμετωπίζουν δίλημμα : “ δεν μας αρέσει αυτό το κείμενο απόφασης, αλλά μπορούμε να ζούμε με αυτό”. Εάν οι Η.Π.Α. απορρίψουν το κείμενο, ο πρόεδρος κατηγορείται για υποκρισία και αποτυχία, μετά από τις πρόσφατες εκλογικές δεσμεύσεις του να αντιμετωπίσει τις κλιματικές αλλαγές. Αλλά και τα αναπτυγμένα κράτη έχουν να αντιμετωπίσουν τις

210

Λακαφώσης Δημήτριος

συνέπειες των δικών τους καταστροφών. Οι Η.Π.Α. έχουν να διαθέσουν $60 δις για τις πρόσφατες καταστροφές Sandy, εν μέσω οικονομικής αβεβαιότητας και η Βρετανία την ανάγκη πίστωσης για πλέον καθαρή ενέργεια, μέχρι το 2020. Οι αβλεψίες και οι ασάφειες, που είναι φυσικό να υπάρχουν, κατά την οκταετή περίοδο μέχρι να ισχύσει η προβλεπομένη νέα συμφωνία το 2020, παρέχουν την ευκαιρία για εκμετάλλευση και εμπορευματοποίηση της παραγωγής των αερίων του θερμοκηπίου. Οι αναπτυγμένες χώρες αποτυγχάνουν στο να βρουν συγκριτικό τρόπο καταμερισμού υπευθυνότητας παραγωγής Διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Οι συζητήσεις στα Η.Ε. αποτυγχάνουν μέχρι τώρα να αυξήσουν ικανοποιητικά την περικοπή παραγωγής αερίων θερμοκηπίου ώστε να περιορισθεί η μόλυνση του περιβάλλοντος. Οι Η.Π.Α., η Ε.Ε. και η Κίνα αποδέχονται τη συμφωνία της Ντόχας με ποικίλες επιφυλάξεις. Η Ε.Ε., όμως, αστόχησε να αυξήσει την υποσχεθείσα περικοπή αερίων από το 20% στο 30%, εφόσον αποφάσισε τον Οκτώβριο 2913, με πρωτοστάτη τη Γερμανία, να μη συζητήσει το θέμα τουλάχιστον μέχρι τις ευρωπαϊκές εκλογές, Μάιος 2013 και συνεπώς και στην προβλεπομένη ετήσια διάσκεψη για τις κλιματικές αλλαγές στη Βαρσοβία στο τέλος του 2013. Η Ρωσία και η Πολωνία θέτουν έμμεσα ως προτεραιότητα την ανάπτυξη της βιομηχανίας τους έναντι της μείωσης εκπομπής αερίων. Οι μικρές νησιωτικές χώρες “φωνασκούν” για τον κίνδυνο που διατρέχουν από τις καταστρεπτικές συνέπειες από τις κλιματικές αλλαγές και επιμένουν για ουσιαστικές πιστώσεις. Αποδέχθηκαν, όμως, τη συμφωνία για το καλύτερο από το τίποτα. Γενικά, τα Η.Ε. προσβλέπουν σε με διεθνή σύγκλιση μετά Kyoto συμφωνία. που να δεσμεύει πλούσιες και φτωχές χώρες ώστε να συνεργάζονται για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών. Ωστόσο, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι μία διεθνής συμφωνία δίκαια για όλα τα μέρη θα είναι μνημειώδης δύσκολη.

Διεθνής ετησία Διάσκεψη στη Βαρσοβία για τις Κλιματικές Αλλαγές, χωρίς θετικές προοπτικές και τώρα, 11 Νοεμβρίου 2013 Διεξάγεται ενώ ταυτόχρονα οι Φιλιππίνες, δοκιμαζόμενες από βιβλική καταστροφή του Haiyan (Χαϊγάν), ενός από τους μεγαλύτερους στους τελευταίους χρόνια 20 τυφώνες, κάνουν έκκληση μέσω των Η.Ε. για διεθνή βοήθεια και για δεσμευτικές αποφάσεις στη διάσκεψη. Η φιλοξενούσα τη διάσκεψη Πολώνια έχει ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά εκπομπής αερίων στη Ευρώπη με την παλαιά βιομηχανία που διαθέτει και να αποδέχεται, όπως και η Ρωσία, ότι η” φύση προκαλεί το θερμοκήπιο και όχι ο άνθρωπος”.

Η διάσκεψη του 2013 στη Βαρσοβία. από περίπου 190 χώρες. είναι συνέχεια των Kyoto, Durban, Doha και των ενδιαμέσων συζητήσεων της Bonn. Σημαντικό αποτέλεσμα δεν αναμενότανε, αλλά εκλαμβάνεται ως θετικό βήμα για τη διεθνή συμφωνία στο Παρίσι 2015, με πλήρη ισχύ μέχρι το 2020, ενώ προηγείται η διάσκεψη στο Περού το 2014. Περιβαλλοντικές οργανώσεις απέδωσαν υποκρισία στην Πολωνία και απoχώρησαν προ του τέλους της διάσκεψης, στην οποία επικράτησαν τα λόμπι των ορυκτών καυσίμων (άν-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

211

θρακας, πετρέλαιο και φυσικό αέριο). Η Ρωσία και η Πολωνία επιδιώκουν την ανάπτυξη της βιομηχανίας τους παρά τη μείωση εκπομπής αερίων. Η Ε.Ε., δεν φαίνεται διατιθεμένη να περικόψει την εκπομπή αερίων από το 20% στο 30%, με πρωτοστάτη τη Γερμανία, τουλάχιστον μέχρι τις ευρωπαϊκές εκλογές, Μάιος 2014.

Υπάρχοντα Εμπόδια Υπάρχουν διάφορα θέματα με διαφορετικές προσεγγίσεις που μπορούν να εμποδίσουν ή να εκτρέψουν τις διαθέσεις στις διασκέψεις. Τρία από τα σημαντικότερα εμπόδια είναι: ■ Οι απώλειες και οι καταστροφές. Είναι το κύριο θέμα για τις υπό ανάπτυξη χώρες, που επιδιώκουν κάποιο είδος αποζημιώσεων για μελλοντικές καταστροφές από τις κλιματικές αλλαγές. Οι αναπτυγμένες χώρες επιθυμούν να δώσουν βοήθεια, αλλά είναι απρόθυμες για ένα δεσμευτικό νομικό διεθνές πλαίσιο. ■ Χρήματα. Η χρηματοδότηση αποτελεί μέχρι τώρα σημείο διαμάχης στην προσπάθεια για παροχή $100 δις ετησίως στην κλιματική οικονομία μέχρι το 2020. ■ Εκπλήρωση των υποσχέσεων (MRV- measuring, reporting and verification). Απαιτούνται μέτρα, αναφορές και πιστοποίηση των υποσχέσεων για μείωση της εκπομπής των αερίων.. Αυτές είναι μερικές από τις δυσκολίες στο δρόμο προς το Παρίσι το 2015. Στις δύο ετήσιες τελευταίες κλιματικές διασκέψεις επικράτησε απογοήτευση, αλλά και σε αυτό το έτος η διάσκεψη δεν είχε καμιά σχεδόν εξέλιξη στο τεχνολογικό τομέα και στις αποζημιώσεις και στη χρηματοδότηση των συνεπειών των κλιματικών αλλαγών. Αγανάκτηση παρατηρήθηκε για τις βιομηχανικές συντεχνίες των κυβερνήσεων και γιατί μερικές χώρες αρνήθηκαν τις δεσμεύσεις τους για περικοπή των αερίων του θερμοκηπίου. Για την αύξηση της θερμοκρασίας του θερμοκηπίου κατά 2C, που φαίνεται να είναι μάλλον εύκολος στόχος και το κατώτερο επίπεδο συμφωνίας των κυβερνήσεων, οι βιομηχανικές χώρες πρέπει να κάνουν παραχωρήσεις στη μείωση της εκπομπής αερίων, ώστε να εξασφαλισθεί ότι η θερμοκρασία δεν υπερβεί τους 2C της προ βιομηχανικής επανάστασης.

212

Λακαφώσης Δημήτριος

Κατά επιστημονική εκτίμηση, με τις σημερινές πολιτικές, η αύξηση θερμοκρασία του θερμοκηπίου φθάνει τους 3.7C και με αυξημένη χρήση άνθρακα τα πράγματα χειροτερεύουν. Αλλά η αύξηση αυτή είναι καταστροφική και πρέπει να αποφευχθεί με κάθε κόστος. Η προσπάθεια πρέπει να εστιασθεί στις μερικές μηχανές καύσης που εκπέμπουν το πλείστον των αερίων. Το κοινό ανακοινωθέν στη Βαρσοβία αναφέρεται σε τρείς επικλήσεις: 1.Επικαλούμεθα την άμεση χρήση της υψηλής απόδοσης και με χαμηλή εκπομπή αερίων τεχνολογίας καύσης άνθρακας, όπου είναι οικονομικά και τεχνολογικά εφικτό στα υπάρχοντα εργοστάσια, σαν άμεσο βήμα για μείωση της εκπομπής αερίου θερμοκηπίου από τα εργοστάσια καύσης άνθρακα σε όλο τον κόσμο. 2. Επικαλούμεθα τις κυβερνήσεις για ένα φιλόδοξο πρόγραμμα, πριν από τη 20η διάσκεψη, για επίτευξη του μέσου ποσοστού της αποτελεσματικότητας των εργοστασίων γενεάς άνθρακα στο επίπεδο της σημερινής τεχνολογίας και για υποστήριξη των προσπαθειών έρευνας και ανάπτυξης (R&D) προς παραπέρα βελτίωση της αποτελεσματικότητας της τεχνολογίας καύσης του άνθρακα. 3. Επικαλούμεθα την υποστήριξη προς τις αναπτυσσόμενες χώρες για πρόσβαση στην τεχνολογία φιλτραρίσματος των αερίων κατά την καύση του χρησιμοποιημένου άνθρακα, συμπεριλαμβανομένης και της τεχνολογίας εσωτερικής καύσης με χαμηλή εκπομπή αερίων και υψηλή αποδοτικότητα.

Διεθνείς Διαπραγματεύσεις για τις Κλιματικές Αλλαγές στη Manhattan της Νέας Υόρκης, στις 22 Σεπτεμβρίου 2014 Οι διαπραγματεύσεις του 2014 αποσκοπούσαν στο συντονισμό των μέχρι τώρα δεσμεύσεων, δηλώσεων και ενεργειών όλων των ηγετών που συμμετείχαν στη διάσκεψη ώστε να προκύψει μια ολοκληρωμένη και με περιεχόμενο παγκόσμια συμφωνία στην επόμενη διάσκεψη στο Παρίσι, το 2015, για την ουσιαστική αντιμετώπιση του φαινομένου του παγκόσμιου θερμοκηπίου. Προς τούτο, πραγματοποιείται επί πλέον δύο ημερών συντονιστική σύσκεψη στη Λίμα του Περού, το Δεκέμβριο 2014, με επανάληψη της συζήτησης της μείωσης της αύξησης της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος, της εκπομπής αερίων και για πληρωμή, από τις πλουσιότερες χώρες που μολύνουν περισσότερο το περιβάλλον χώρες, των μικρών χωρών για τις αρνητικές επιπτώσεις των κλιματολογικών αλλαγών. Ενθαρρυντικές είναι και οι προσεγγίσεις Η.Π.Α.-Κίνα και Η.Π.Α.- Ινδίας στο τέλος του 2014 για την αντιμετώπιση των κλιματικών αλλαγών.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

213

Ιστορική Συμφωνία για τις Κλιματικές Αλλαγές στο Παρίσι, 30 Νοεμβρίου- 11Δεκεμβρίου 2015 Ιστορική συμφωνία, εάν βέβαια υλοποιηθούν τα όσα συμφωνήθηκαν, σχεδόν 200 χωρών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και της υπερθέρμανσης του πλανήτη, έπειτα από χρόνια επίπονων διαπραγματεύσεων. Στην 21η Διάσκεψη, στο Παρίσι-COP 21(Conference of Parties)- προωθήθηκαν εξελίξεις στα μέχρι τώρα εμπόδια για την κατανομή των βαρών για μείωση της εκπομπής CO2 και για τις επιπτώσεις από την υπερθέρμανση του πλανήτη. Η συμφωνία, που ισχύει από το 2020 και έχει υπογραφεί στο Παρίσι στις 12 Δεκεμβρίου 2015, περιλαμβάνει: • Να περιορίσει την εκπομπή των αερίων του θερμοκηπίου, όσο το δυνατό γρηγορότερα και να επιτευχθεί ισορροπία αντιτιθεμένων πηγών ενεργείας, όπως μείωση λιγνίτη και αύξηση καθαρής ενέργειας μέσα στο δεύτερο ήμισυ αυτού του αιώνα, μέχρι το 2100 (σ.σ. η Ελλάδα διαθέτει ετήσια επάρκεια και αρκετές πηγές καθαρής ενέργειας). • Να διατηρήσει τη θερμοκρασία 2oC (3.6oF) κάτω του προβιομηχανικού επιπέδου, με προσπάθεια να φθάσει 1.5oC. • Να επιθεωρείται η εξέλιξη κάθε πέντε χρόνια. • Να χρηματοδοτούνται οι αναπτυσσόμενες χώρες με $100 δις κάθε χρόνο μέχρι το 2020, με δέσμευση για παραπέρα χρηματοδότηση στο μέλλον. 1. Δύο βαθμοί Κελσίου κάτω από την προβιομηχανική εποχή, μέχρι το τέλος του αιώνα, 2100 Στη διαπραγμάτευση συμφωνήθηκε ένας μακροπρόθεσμος περιορισμός της θερμοκρασίας του πλανήτη και ένας σαφής τρόπος για να γίνει αυτό. Με τη συμφωνία προβλέπεται μείωση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 2oC (3.6oF) κάτω του επιπέδου της προβιομηχανικής εποχής μέχρι το τέλος του αιώνα,2100 με προσπάθεια στον 1,5o C, ένα αίτημα των πιο ευάλωτων χωρών. Έως τώρα ο στόχος ήταν ο κάτω από τους 2o C. Στις προτάσεις των χωρών αναφέρεται μείωση στη μετά το 2020 εκπομπή κατά 2.7°C του προβιομηχανικού επιπέδου μέχρι το

214

Λακαφώσης Δημήτριος

2100. Εάν η θερμοκρασία ανέλθει τους 2°C, θα οδηγήσει σε επικίνδυνες κλιματικές επιπτώσεις, κυρίως στους φτωχούς. 2. $100 δις ετησίως μέχρι το 2020 και μετά αναθεώρηση προς τα πάνω Η αρωγή για το κλίμα προς τις αναπτυσσόμενες χώρες, πρόκειται να φθάσει τα $100 δις ετησίως μέχρι το 2020 και θα πρέπει να είναι το κατώτερο επίπεδο και μετά να αναθεωρηθεί προς τα πάνω. Τα χρήματα αποσκοπούν να προσαρμόζονται τα φτωχά κράτη στην κρατούσα κατάσταση και προβλέπεται προς τούτο έλεγχος από ισχυρό μηχανισμό. 3. Συμφωνία με διεθνή δέσμευση, αν όχι καθαρά διεθνούς δικαίου, και μερικώς εθελοντική συμφωνία Μεταξύ των άλλων νομικά δεσμευτικές είναι η μείωση της εκπομπής των αερίων και η επίβλεψη αυτού του σκοπού. Μέχρι το τέλος του Οκτωβρίου 2015, 146 χώρες είχαν υποβάλλει σχετικά σχέδια τα οποία αποτέλεσαν τη βάση για τη διεθνή συμφωνία των κλιματικών αλλαγών. 4. Επιθεωρήσεις Διαπίστωσης της εξέλιξης των συμφωνηθέντων κάθε 5 χρόνια Προσπάθεια για να τεθούν στόχοι στις χώρες για εκπομπή αερίων, ήταν μια από τις κύριες αιτίες της αποτυχίας της διάσκεψης στην Copenhagen, 2009. Τότε χώρες, μεταξύ των οποίων η Κίνα, η Ινδία και η Σαουδική Αραβία. δεν επιθυμούσαν να υπογράψουν γιατί πίστευαν ότι μπορούσε να εμποδίσει την οικονομική ανάπτυξη. Στη διάσκεψη, όμως του Παρισιού 2015, για να αποφευχθεί αυτό το αδιέξοδο προβλέφθηκε ανάπτυξη συστήματος προεξέτασης των προτεινομένων Εθνικών συνεισφορών, με τις υποβληθείσες μέχρι τον Οκτώβριο 2015 προτάσεις των χωρών. 5. Επευφημίες για τη συμφωνία στη διάσκεψη του Παρισιού, με περισσότερο ή λιγότερη θετική ή αρνητική για άλλους Κοντά στις 200 χώρες δεσμεύονται να περικόψουν την εκπομπή αερίων προς το θερμοκήπιο του πλανήτη. Η Ινδία συμφωνεί, η Κίνα συμφωνεί, η Σαουδική Αραβία συμφωνεί. Οι 10 πρώτες χώρες με 70% της εκπομπής είναι: Κίνα 24%, Η.Π.Α 12%, E.Ε. 9%, Ινδία 6%, Βραζιλία 6%, Ρωσία 5%, Ιαπωνία 3%, Καναδάς 2%, Δημ. Κογκό 5%, Ινδονησία 1.5%. Ο Obama χαιρέτισε την υιοθέτηση μιας ‘’ισχυρής και φιλόδοξης’’ συμφωνίας, ωστόσο λέει πως ο δρόμος μπροστά δε θα είναι εύκολος..αν και η τελική έγκριση συναντά τη μέχρι τώρα αρνητική στάση του Κογκρέσου. Υπόψη, η επόμενη κλιματική διάσκεψη διεξάγεται στο Μαρακές του Μαρόκου το 2017, όπου έχει γίνει επαναστατική διείσδυση των ανανεωσίμων ενεργειακών πηγών με προοπτική να παράγεται το 50% της εγχώριας ενέργειας.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

215

Το Ενεργειακό Σύστημα, 2010 Ανανεώσιμες και μη πηγές ενέργειας

Στο σημερινό υφιστάμενο ενεργειακό σύστημα οι μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, που αποτελούν τη βάση, παρουσιάζουν φθίνουσα πορεία, ενώ οι ανανεώσιμες πηγές βοηθούν και ενισχύουν την εξασφάλιση αειφόρου ενέργειας

Πηγές ενέργειας ∙ Ενέργεια από άνθρακα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο (Φ/Α) - Μη ανανεώσιμη Πλεονεκτήματα: Μεγάλες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας μπορούν να παραχθούν σε ένα μέρος που υπάρχει άνθρακας σχετικά φθηνά. Η παραγωγή του άνθρακα δεν είναι ακριβή και μετά την καύση εύκολα ξανασκέπτεται. Το πετρέλαιο - Φ/Α παρουσιάζουν καλό σύστημα διανομής και εύκολη αποθήκευση και είναι αποδοτικότερα για θέρμανση χώρου. Τα εργοστάσια λειτουργούν οπουδήποτε. Μειονεκτήματα: Η εξόρυξη του άνθρακα είναι δύσκολη και επικίνδυνη και καταστρέφει μεγάλη έκταση περιβάλλοντος. Μολύνεται η ατμόσφαιρα, συμβάλλει για βροχή με οξέα και υπερθερμάνει τον πλανήτη. Περιορισμένη πηγή από πολύχρονη χρήση. Αποθήκευση και μεταφορά υγροποιημένου Φ/Α τίθενται σε αμφιβολία. Τιμή πετρελαίου - Φ/Α ανάλογα με τον προμηθευτή και τη ζήτηση. Παραγωγή πετρελαίου - Φ/Α ακριβή. ∙ Πυρηνική ενέργεια: Τήξη ουρανίου-Μη ανανεώσιμη Πλεονεκτήματα: παραγωγή όχι ακριβή σχεδόν ίδια με τον άνθρακα. Δεν επηρεάζει το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Εύκολη μεταφορά καυσίμου. Παράγεται πολύ ενέργεια από μικρή ποσότητα καυσίμου. Μικρή ποσότητα αποβλήτων. Με εμπειρία επιστημονική εμπλοκή.

216

Λακαφώσης Δημήτριος

Μειονεκτήματα: Μεγάλα ποσά για κάλυψη ραδιενεργών αποβλήτων, ανάσχεση και αποθήκευση με υψηλή διασφάλιση. Αστοχία σημαίνει μεγάλη καταστροφή. Τρωτότητα σε σεισμούς πλημμύρες και τρομοκρατικές ενέργειες. ∙ Ηλιακή ενέργεια: Από ήλιο-Ανανεώσιμη Πλεονεκτήματα: Δεν χρειάζεται καύσιμα. Δεν παράγονται απομεινάρια και μόλυνση. Σε χώρες με ήλιο είναι διαθέσιμη και σε μακρινά μέρη, μη προσεγγίσιμα σε άλλες πηγές. Χρησιμοποιείται για φωτισμό κήπων, γέμισμα μπαταριών και μειώνει το κόστος του σπιτιού για ενέργεια. Μειονεκτήματα: Δεν λειτουργεί το βράδυ. Ακριβή κατασκευή σταθμών, αλλά φθηναίνει με το μακρύ χρόνο ζωής από τη σύγχρονη τεχνολογία. Μεγάλη έκταση για λίγη ενέργεια. Απόδοση ανάλογα με το κλίμα της περιοχής. Πρέπει να καλύπτεται η απαίτηση της μικρότερης διαθεσιμότητας το χειμώνα. ∙ Αιολική ενέργεια: Παράγεται με ανεμογεννήτριες - Ανανεώσιμη Πλεονεκτήματα: Είναι ελεύθερης προέλευσης. Δεν έχει καύσιμα και δεν παράγει απόβλητα και καπνό. Ταιριάζει στις αγροτικές περιοχές με τη δυνατότητα άντλησης νερού. Λειτουργία του σταθμού έχει χαμηλό κόστος και ο καταλαμβανόμενος χώρος καλλιεργείται. Μειονεκτήματα: Δεν φυσάει για πάντα ο άνεμος. Κατάλληλη περιοχή εγκατάστασης στη θάλασσα που είναι ακριβή. Επηρεάζει τη λήψη ΤV. Σκοτώνονται πουλιά που ακολουθούν συνήθως τον άνεμο. Χρησιμοποιούνται όμως υψηλοί πυλώνες και αποφεύγονται οι μεταναστευτικοί δρόμοι των πουλιών. Περιορισμένη σε περιοχές με ανεμοστρόβιλους κυρίως το χειμώνα. Παράγεται θόρυβος. ∙ Υδροηλεκτρική ενέργεια: Με τρεχούμενο νερό-Ανανεώσιμη Πλεονεκτήματα: Δεν παράγονται απομεινάρια ή μόλυνση. Είναι αποδοτικότερη από την αιολική και την ηλεκτρική ενέργεια. Άπαξ και κατασκευασθούν τα φράγματα, το κόστος παραγωγής μηδενίζεται. Με τα φράγματα διευκολύνεται η άρδευση. Μειονεκτήματα: Το κόστος για τα φράγματα, όμως μετριάζεται σε συνδυασμό και τον έλεγχο των πλημμυρών. Το συγκροτούμενο νερό καλύπτει μεγάλη έκταση, που επηρεάζει το οικοσύστημα. ∙ Βιοενέργεια: Βιοκαύσιμα (methanol, alcohol, ζαχαροκάλαμος, κοτσάνια καλαμποκιού, σκουπίδια, κοπριές ζώων, ξύλινα πριονίδια κλπ) - Σχετικά ανανεώσιμη. Πλεονεκτήματα: Ευαισθητοποιείται η χρήση άχρηστων. Το καύσιμο είναι φθηνό. Λιγότερη απαίτηση από άνθρακα, πετρέλαιο, Φ/Α. Μειονεκτήματα: Παραγωγή μεγάλης ποσότητας καυσίμου δύσκολη. Η καύση βιοκαυσίμων παράγει καπνό προς την ατμόσφαιρα. Μερικό υλικό προς καύση δεν διατίθεται σε όλη τη

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

217

διάρκεια του έτους. ∙ Γεωθερμική ενέργεια: Θερμότητα υπεδάφους - Σχετικά ανανεώσιμη Πλεονεκτήματα: Δεν δημιουργεί μόλυνση, δεν επιδρά στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και δεν απαιτούνται καύσιμα. Οι σταθμοί δεν καταλαμβάνουν πολύ χώρο και δεν επηρεάζουν το περιβάλλον. Το κόστος περιορίζεται μόνο στους σταθμούς. Μειονεκτήματα: Απαιτείται σκληρότητα εδάφους και εκμεταλλεύσιμο βάθος. Πιθανή απελευθέρωση επικινδύνων υγρών και αερίων. Συνεχής ψύξη για να είναι ανανεώσιμη.

Συμπεράσματα για το ενεργειακό σύστημα, 2010. › Επιλογή: η καλύτερη επιλογή είναι ο συνδυασμός ανανεώσιμων και μη πηγών ενεργείας με παράλληλη εφαρμογή της νυν τεχνολογίας, για αειφόρο ενεργειακή ανάπτυξη. › Ανανεώσιμες έναντι μη πηγών: Ο ήλιος, το νερό και ο άνεμος θα υπάρχουν για πάντα ως ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενώ ο άνθρακας, το πετρέλαιο, το Φ/Α και το πυρηνικό ουράνιο - με την αλόγιστη χρήση - συνεχώς εξαντλούνται και δε θα υπάρχουν για πάντα. › Επιφυλακτικότητα: ο ενθουσιασμός από τις ανανεώσιμες πηγές και ο φόβος από την πυρηνική ενέργεια δημιουργούν επιφυλακτικότητα. Το 1990 η πυρηνική ενέργεια είχε την πρώτη ανάπτυξη, ενώ το 2005 τη δεύτερη λιγότερη. Οι επιπτώσεις του Chernobil ασφαλώς και θα ήταν διαφορετικές με τη σύγχρονη τεχνολογία. › Επικινδυνότητα- Ασφάλεια : όλες σχεδόν οι παραγωγές ενέργειας έχουν επικινδυνότητα. Στην προ καιρού υπεράκτια εξόρυξη πετρελαίου στο κόλπο του Μεξικού, ίσως να μην υπήρχαν οι απώλειες ζωών και η μεγαλύτερη περιβαλλοντική καταστροφή στις Η.Π.Α., ούτε και οι απώλειες ζωών στα ανθρακωρυχεία της Σιβηρίας, και της Κίνας, εάν υπήρχε μεγαλύτερη αυστηρότητα και υπευθυνότητα. Πράγμα που επιβάλλει υιοθέτηση αυστηρών κανονισμών στην παραγωγή ενέργειας. › Ανανεώσιμες πηγές στην Ελλάδα: ευνοϊκό είναι το ότι ο ήλιος το χειμώνα, το νερό και ο άνεμος το καλοκαίρι βρίσκονται πάνω από την απαιτούμενη ελάχιστη διαθεσιμότητα για παραγωγή ενέργειας. Αιολικά πάρκα στο Αιγαίο και στις ακτές του Ιονίου, φωτοβολταϊκά στις στέγες και εκτός κατοικήσιμων, ως και γεωθερμικές εγκαταστάσεις στο Νότιο Αιγαίο, μπορούν να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια για πόλεις με χιλιάδες κατοίκους. Οι δε, ανεμογεννήτριες παρέχουν ισχύ για άντληση ύδατος για καλλιέργειες. Όλα αυτά, με στόχο και ανταποδοτικές επενδύσεις και με τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας, που μειώνουν και επιταχύνουν την απόσβεση του υψηλού αρχικού κόστους και προκαλούν το λογαριασμό του σπιτιού για ενέργεια

Λακαφώσης Δημήτριος

218

Κεφάλαιο ΙA΄ Περιφερειακά Θέματα, 2003-2013 Αμερική, Ασία, Αφρική, Μουσουλμανικός κόσμος, ο ιός EBOLA

Εισαγωγικά σημεία: - Η ειρήνη, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των πολιτικών ελευθεριών προσδιορίζουν το βαθμό της κοινωνικής προόδου σε μία περιοχή. - Στη θέση της απουσίας των Η.Π.Α., λόγω κυρίως Αφγανιστάν και Ιράκ. ο λαϊκισμός και οι αριστερές τάσεις στη Λατινική Αμερική. - Η Κίνα ασκεί οικονομική επιρροή στην Ασία και όχι με τις στρατιωτικές επαναστατικές τακτικές του παρελθόντος. - Η Αφρική κινείται, δεν μένει στάσιμη. - Λανθασμένα μηνύματα από το μουσουλμανικό κόσμο. - Ξαπλώνεται η θανατηφόρα Επιδημία του Ebola.

Μία Ματιά στην Αμερικανική Ήπειρο, 2006 Μειωμένη η παρουσία των Η.Π.Α., λόγω εμπλοκής στο Ιράκ και Αφγανιστάν

ΚΕΝΗ ΦΩΤΟ

Πρόβλημα η μετανάστευση από το Μεξικό προς τις Η.Π.Α. Τοποθετούνται τοίχοι ανάσχεσης από εθνική φρουρά, αυστηρότεροι έλεγχοι και ενσωμάτωση.

Οι πολιτικές και οικονομικές τάσεις, οι αντιλήψεις για το ελεύθερο εμπόριο, για την πολυεθνική συνεργασία για την ειρήνη, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των πολιτικών ελευθεριών, μεταξύ άλλων, αποτελούν τις παραμέτρους που καθορίζουν τις σημερινές προοπτικές, για το μέλλον περιοχών στον κόσμο συνεπώς και για τις περιοχές της αμερικανικής Ηπείρου. 1.Βόρεια Αμερική

Ένας τρόπος για να επιλυθούν τα πιεστικά προβλήματα της μετανάστευσης, της ασφάλειας και της ανταγωνιστικότητας στην περιοχή είναι και η ίδρυση Βόρειας Αμερικανικής Κοινότητας. Όμως οι Η.Π.Α. και το Μεξικό αντιμετωπίζουν προβλήματα και διαφωνίες στην περιοχή για την παράνομη μετανάστευση από το Μεξικό προς τις Η.Π.Α., για την ανάπτυξη

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

219

ελευθέρου εμπορίου και για την πολιτική των Η.Π.Α. για το Ιράκ. Για την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης προς τις Η.Π.Α., έχουν προταθεί μέτρα που αρχίζουν από περισσότερους προστατευτικούς τοίχους, από αποστολή εθνικής φρουράς και από πλέον αυστηρούς ελέγχους στα σύνορα Η.Π.Α.-Μεξικού και φθάνουν μέχρι τα προγράμματα ενσωμάτωσης των μεταναστών. Οι παράνομοι μετανάστες από το Μεξικό φθάνουν στις Η.Π.Α. για αναζήτηση καλύτερης τύχης. Συνεπώς, η παράνομη μετανάστευση δε θα μειωθεί εάν η διαφορά εισοδήματος δεν ελαττωθεί, με μία ζώνη ελευθέρου εμπορίου και με οικονομική βοήθεια. Υπήρξαν, όμως, εμπόδια για ελεύθερο εμπόριο, όπως η νομισματική κρίση του Ρesο στο Μεξικό (1994-95) και η 11η Σεπτεμβρίου 2001 που ανάγκασε τις Η.Π.Α. να ενισχύσουν τα μέτρα ασφαλείας στα σύνορα με το Μεξικό και τώρα το Μεξικό περιορίζεται στις παλαιότερες παραδοσιακές σχέσεις με τις Η.Π.Α.. 2.Λατινική Αμερική

Η ανωριμότητα των κοινωνιών δεν προμηνύει ένωση κρατών, όπως στην Ευρώπη.

Οι επικρατούσες πολιτικές τάσεις στην περιοχή της Λατινικής Αμερικής με τις μετριοπαθείς σοσιαλιστικές κυβερνήσεις της Βραζιλίας και της Αργεντινής και με τις αριστερές ηγεσίες της Βενεζουέλας και της Βολιβίας ίσως να μαρτυρούν ότι οι Η.Π.Α., η μόνη υπερδύναμη στον κόσμο, αρχίζουν να χάνουν μέρος της επιρροής τους στην περιοχή. Καλές σχέσεις με τις Η.Π.Α. κατόρθωσε να έχει η Χιλή, ενώ ταυτόχρονα να διαφωνεί για την πολιτική των Η.Π.Α. στο Σ.Α. των Η.Ε.. Η Βενεζουέλα ενισχύει τις σχέσεις με τη Ρωσία αγοράζοντας ρωσικό οπλισμό και αεροσκάφη.

Στον οικονομικό τομέα στη Λατινική Αμερική υφίστανται δύο εμπορικές ζώνες: ∙ Η Mercosur (Southern Common Community) στη νοτιότερη περιοχή της Λατινικής Αμερικής και Andean Community στη γύρω της οροσειράς των Άνδεων περιοχή στην Κεντρική και στην Ανατολική Νότια Αμερική. Η Mercosur περιλαμβάνει τη Βραζιλία, την Αργεντινή, την Ουραγουάη και την Παραγουάη. Η οικονομική της κατάσταση επηρεάζεται από την οικονομική κατάρρευση της Αργεντινής 2002 που ακόμη θεωρείται ως εσωτερική διαφωνία για το εμπόριο μεταξύ Βραζιλίας και Αργεντινής. ∙ Η Andean Community περιλαμβάνει τη Βενεζουέλα, τη Βολιβία, το Περού, την Κολομβία και το Εκουαδόρ. Η προσέγγιση, δε, της Andean community με τις Η.Π.Α. έδωσαν την ευκαιρία στον πρόεδρο της Βενεζουέλας Chavez να αποσυρθεί από την Andean Community, τον Απρίλιο 2006.

220

Λακαφώσης Δημήτριος

Πάντως, παρά τα όποια προβλήματα οι δύο ζώνες του ελεύθερου εμπορίου αποβλέπουν στη συγχώνευσή τους σε μία κοινότητα εθνών της Νότιας Αμερικής, των 220 εκ. ανθρώπων, με ΑΕΠ ένα τρις δολάρια ανά έτος και με άμεσο σκοπό την προαγωγή του ελεύθερου εμπορίου και την ελεύθερη διακίνηση αγαθών, ανθρώπων και χρήματος μεταξύ των μελών. Ανεξάρτητα από τα παραπάνω, η Βενεζουέλα, η Βολιβία και η Κούβα έχουν υπογράψει συμφωνία εμπορικής φύσεως που προβάλλει ως αντίβαρο των επιδιώξεων των Η.Π.Α. στην αμερικανική ήπειρο. Επιπλέον, οι δύο αριστεροί ηγέτες της Βενεζουέλας και της Βολιβίας, ζήτησαν τη συνδρομή της Ευρώπης εναντίον της “αυτοκρατορίας των αμερικανών”. Η δεν Βολιβία, τον Ιανουάριο 2006, δήλωσε ότι κρατικοποιεί τη βιομηχανία του πετρελαίου της και ότι πρόκειται να διαπραγματευθεί καλύτερα συμβόλαια με τις εταιρείες της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Ισπανίας, της Αργεντινής και της Βενεζουέλας που εκμεταλλεύονται το πετρέλαιο στο έδαφος της. Αλλά, και η Βενεζουέλα έχει προβεί από το 1990 σε εθνικοποιήσεις του πετρελαίου. Η εξάπλωση βέβαια των αριστερών κινήσεων της Βενεζουέλας και της Βολιβίας στη Λατινική Αμερική δεν φαίνεται να έχουν την αναμενόμενη απήχηση. Μπορεί οι λαοί της Κολομβίας, του Περού, του Μεξικού να φοβούνται την παγκοσμιοποίηση και το φιλελευθερισμό, προτιμούν όμως μία ορθόδοξη οικονομία παρά την μάλλον ουτοπία των ονείρων του Chavez της Βενεζουέλας, όπως άλλωστε είχε γίνει παλαιότερα και με άλλο επαναστάτη ηγέτη στην περιοχή. Οι υποστηρικτές του Chavez της Βενεζουέλας χάνουν έδαφος στις εκλογικές αναμετρήσεις στην Κολομβία, στο Περού και το Μεξικό. Εντούτοις,ο Chavez της Βενεζουέλας, με το φυσικό του χάρισμα χρησιμοποίησε λαϊκίστικες και ακραίες αριστερές μεθόδους, βοήθησε όμως τους φτωχούς και υποστηρίχθηκε από το λαό και κρατήθηκε στη 12ετή εξουσία μέχρι το θάνατό του στις αρχές του Μαρτίου 2013. Δημιούργησε με άλλους ομοϊδεάτες “λόμπι” και συνεχίσθηκε η διαίρεση της Λατινικής Αμερικής με αντιθέσεις με πολλούς στη Δύση. Υποβοηθητικό για τη Λατινική Αμερική είναι και το ότι στις 11 Μαΐου 2006, διεξάχθηκε στη Βιέννη η 4η Σύνοδος των χωρών-μελών της Ε.Ε. και της Λατινικής Αμερικής -Καραϊβικής, με συμμετοχή του Γ.Γ. των Η.Ε. και 58 αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων με στόχο την εμπέδωση των οικονομικών, εμπορικών, ενεργειακών και επενδυτικών σχέσεωνΕ.Ε. και Λατινικής Αμερικής. στο πλαίσιο της απόφασης Doha του Κατάρ 2001 για το παγκόσμιο ελεύθερο εμπόριο. Με το τέλος του 2016, τις εξελίξεις στην περιοχή επηρεάζουν: ο Maduros της Βενεζουέλς διάδοχος του Chavez, ο Santos της Κολομβίας, ο Morales της Βολιβίας, ο koutzinki του Περού, ο Nieto του Μεζικού, ο Temer της Βραζιλίας που αντικατέστησε τη Rusef και ο Makri της Αργεντινής. 3. Η Ανωριμότητα για Ένωση Χωρών στη Λατινική Αμερική Οι γενικότερες αρχές ανάπτυξης και σταθερότητας της περιοχής ισχύουν παντού στον κόσμο και συνεπώς και στην αμερικανική ήπειρο. Η ερώτηση όμως παραμένει. Όλα τα κράτη της

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

221

περιοχής πιστεύουν και είναι πρόθυμα να εφαρμόσουν αυτές τις αρχές με τα κοινά προγράμματα ανάπτυξης, τις διακρατικές υποδομές και επικοινωνίες, τις περιφερειακές Τράπεζες, τις ιδιωτικοποιήσεις, τους σύγχρονους εργασιακούς νόμους, τις κοινές περιφερειακές οδηγίες, τα κοινά εξωτερικά σύνορα, τη συνολική εκπροσώπηση στους διεθνείς οργανισμούς, τις συνεργασίες με άλλες περιοχές του κόσμου, τη σημερινή επιβαλλόμενη παγκοσμιοποίηση και τις ζώνες ελευθέρου εμπορίου ; Άραγε, για όλα αυτά υπάρχει η απαιτουμένη ωριμότητα των κοινωνιών των χωρών της αμερικανικής ηπείρου; Μάλλον όχι. Εάν ναι, και όταν, τότε μόνο μπορούμε να λέμε και για “Ευρωπαϊκή Ένωση Χωρών” στην αμερικανική ήπειρο.

Η Νέα Πολιτική του Obama για την ασφάλεια στη Λατινική Αμερική. 2009 Στις 17-19 Απριλίου 2009 διεξήχθη η Σύνοδος Κορυφής του Οργανισμού αμερικανικών κρατών στο Trinidad & Tabago, κράτος των δύο νησιών της Καραϊβικής. Σκοπός της σύσκεψης ήταν η περιφερειακή ασφάλεια και η παγκόσμια κρίση και διεξάγεται ανά 4ετία. Συμμετείχαν 34 ηγέτες των κρατών της Λατινικής Αμερική ς, πλην του Raul Castro της Κούβας. 18 Δεκεμβρίου 2014. Οι Obama - Raul Castro, μετά από 50 χρόνια αντεγκλήσεων, αποκαθιστούν τις διπλωματικές σχέσεις ΗΠΑ - Κούβας

Ήταν η πέμπτη σύνοδος του Δυτικού ημισφαιρίου, αλλά η πρώτη στην Καραϊβική, στην οποία συμμετείχε για πρώτη φορά και ο νεοεκλεγείς αμερικανός πρόεδρος Obama. Στην προηγούμενη σύνοδο έλειπε η έντονη παρουσία των Η.Π.Α.. Η αμερικανική ηγεσία ήταν απασχολημένη κυρίως με την κατάσταση στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Τώρα, ο Obama. εξαγγέλλει νέα πολιτική προσέγγιση στο Δυτικό. ημισφαίριο και δηλώνει: ούτε ανώτερος, ούτε κατώτερος εταίρος υπάρχει στην περιοχή. Στη σύνοδο κυριάρχησε το θέμα της Κούβας. Ο Obama. είχε κάνει την προηγούμενη της συνόδου εβδομάδα άνοιγμα προς την Κούβα. Είχε δηλώσει άρση των περιορισμών των Κουβανό- αμερικανών να επισκέπτονται στους συγγενείς στην Κούβα και της αποστολής εμβάσματος. Ο Raul Castro απήντησε ότι περιμένει περισσότερα, αλλά ότι είναι διατιθέμενος να συζητήσει όλα τα θέματα ακόμη και αυτά που μέχρι τώρα δεν ήταν προσεγγίσιμα. Ο Obama, στο άνοιγμά του προς την Κούβα αναμένει η Κούβα να κάνει το επόμενο βήμα. Να απελευθερώσει τους πολιτικούς κρατούμενους, να συμπεριφέρεται καλύτερο προς τους διαφωνούντες, να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και να άρει τους περιορισμούς στον τύπο. Δεν αναφέρθηκε, όμως, στην άρση του σημερινού αμερικανικού εμπάργκο από το 1962. Τελικά, στις 18 Δεκεμβρίου 2014, ο Obama και ο Raul Castro, αποκαθιστούν τις διπλωμα-

222

Λακαφώσης Δημήτριος

τικές σχέσεις Η.Π.Α.- Κούβας, μετά από μυστικές διπλωματικές διεργασίες περίπου ενάμισι χρόνο στον Καναδά και με μεσολάβηση του Πάπα του Βατικανού και τερματίζονται οι επί περίπου μισό αιώνα αντεγκλήσεις των δύο χωρών. Ο Raul Castro για πρώτη φορά συμμετέχει στη διάσκεψη των αμερικανών ηγετών την άνοιξη του 2015. Εντυπωσίασε ιδιαίτερα η φιλοφρονητική συμπεριφορά του Obama προς τον Chavez - πρόεδρο της Βενεζουέλας - για την οποία συμπεριφορά απήντησε προς τους επικριτές του ότι δεν βλάπτει τα εθνικά συμφέροντα των Η.Π.Α.. Ο Chavez δηλώνει ότι θα επαναφέρει τον πρέσβη της Βενεζουέλας στις Η.Π.Α. των οποίων Η.Π.Α., ο Chavez μέχρι τώρα υπήρξε επικριτής, αλλά υποστηρικτής της Κούβας. Μετά το θάνατο του Chavez, τον διαδέχθηκε με εκλογές στην προεδρία Nicolás Maduro, από τον Απρίλιο 19, 2013. Ο πρόεδρος της Βραζιλίας Lula είχε επίσης εγκάρδιες τηλεοπτικές προβολές με τον Obama. Αλλά, τόνισε την απουσία του Rauf Kastro της Κούβας, πράγμα που επισήμαιναν και οι ηγέτες της Βολιβίας και της Νικαράγουας. Επίσης ο Lula δήλωσε με έμφαση ότι το επί 47 έτη αμερικανικό εμπάργκο κατά της Κούβας πρέπει να αρθεί. Η νεοεκλεχθείσα Dilma Rousseff ανέλαβε την προεδρία από 1 Ιανουαρίου 2013. Ειδικότερα, ο πρόεδρος της Βολιβίας, Morales, είπε ότι βλέπει και στις 100 πρώτες ημέρες της προεδρίας του Obama να συνεχίζονται οι εξωτερικές επεμβάσεις στη Λατινική Αμερική. Υπονοούσε, βέβαια. την αποτυχημένη πρόσφατη έξωθεν προσπάθεια να τον δολοφονήσουν τον Morales. Υπόψη, την προηγούμενη ημέρα της συνόδου ο Obama είχε επισκεφθεί το γειτονικό Μεξικό όπου συζήτησε το θέμα της διακίνησης των ναρκωτικών και των μεταναστών μεταξύ Η.Π.Α.Μεξικού. Ο, δε, πρόεδρος του Μεξικού Calderon ζήτησε - όπως προβλέπει η συμφωνία ελευθέρου εμπορίου για τη Βόρεια Αμερική (ΝΑFΤΑ)- την επαναφορά της απαγόρευσης προμήθειας επιθετικών όπλων από τις Η.Π.Α. ως και να επιτραπεί η κίνηση φορτηγών αυτοκινήτων μέσω συνόρων. Το Μεξικό για να αντιμετωπίσει αυτό το θέμα έχει προωθήσει στρατό στα σύνορα. Πράγμα που προκαλεί διενέξεις με τα καρτέλ των ναρκωτικών που διακινούν ναρκωτικά μέσω συνόρων και στα οποία “καρτέλ” αποδίδονται δολοφονίες ανθρώπων, παρά την έντονη παρουσία του στρατού στην περιοχή των συνόρων. Τελικά, όμως, και σ' αυτή τη σύνοδο της Καραϊβικής επικράτησαν επιφυλάξεις και αμφιβολίες. Σε παρόμοιες συνόδους στο παρελθόν υπήρξαν υποσχέσεις για πολλά, αλλά τελικά και πολλά έμειναν στα λόγια. Αυτό το πνεύμα εμπόδισε και την παρουσία στη σύνοδο ηγετών του Δυτικού ημισφαιρίου και δεν υπήρξε κοινά αποδεκτό ανακοινωθέν.

Με την Ιστορική συνάντηση Obama και Raul Castro, τερματίζεται ο απομονωτισμός της Κούβας, 10 Απρίλιος 2015 Στις 10 Απριλίου 2015, ο Obama and Raul Castro συζητούν ουσιώδη θέματα στη διάσκεψη των ηγετών της Αμερικής στο Παναμά. στην οποία διάσκεψη ο Raul Castro συμμετέχει για

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

223

πρώτη φορά. Η συνάντηση των δύο ηγετών είναι η πρώτη υψηλού επιπέδου διάσκεψη των Η.Π.Α.- Κούβας για περισσότερο από μισό αιώνα. Ο Obama ανακοινώνει τη διαγραφή της Κούβας από τη λίστα των χωρών που είναι υιοθετούν την τρομοκρατία. Αρχίζει το ξεπάγωμα των σχέσεων Η.Π.Α.- Κούβας και η επικοινωνία τους να αποκαθίσταται σταδιακά. Επίσης, ο πρόεδρος της Γαλλίας Francois Hollande επισκέπτεται επίσημα την Κούβα, στις αρχές Μαΐου 2015, όπως και ο Πάπας του Βατικανού και το άνοιγμα της Κούβας προς τον έξω κόσμο αρχίζει. O Raul Castro ανταποδίδει την επίσκεψη του Francois Hollande με επίσκεψη στη Γαλλία. Στις 14 Αυγούστου 2015, μετά από 54 χρόνια, η αμερικανική σημαία κυματίζει και πάλι στην πρεσβεία των Η.Π.Α. στην Κούβα. Τη σημαία ύψωσαν αμερικανοί πεζοναύτες σε μία τελετή που πραγματοποιήθηκε παρουσία του αμερικανού υπουργού Εξωτερικών τον Kerry. Η τελετή σηματοδότησε την αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων ανάμεσα στην Ουάσινγκτον και την Αβάνα. Τρείς απόστρατοι πεζοναύτες που είχαν υποστείλει τη σημαία το 1961 συμμετείχαν στην τελετή, παραδίδοντας μια νέα σημαία στη φρουρά των πεζοναυτών που έκανε στην έπαρση στο χώρο έξω από το κτίριο της πρεσβείας στην Αβάνα. Στις 20 Μαρτίου 2016, μετά από 11 αμερικανούς προέδρους, ο Obama επισκέπτεται την Κούβα, σε πρώτη επίσκεψη αμερικανού προέδρου μετά από 88 χρόνια επίσκεψης στην Κούβα του προέδρου Calvin Coolidge, το 1928.

Συνάντηση Ηγετών της Λατινικής Αμερικής και της ΕΕ, στις Βρυξέλλες, στις 10 Ιουνίου 2015 Η ενδυνάμωση των σχέσεων μεταξύ της ΕΕ και της Λατινικής Αμερικής κυριάρχησε στη διήμερη συνάντηση των 28 ευρωπαίων αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων με τους 33 ομολόγους τους από τις χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής. Απόντες ήταν οι πρόεδροι τριών λατινοαμερικανικών κρατών: η Κριστίνα Κίρχνερ της Αργεντινής, ο Ν. Μαδούρο της Βενεζουέλας και ο Ραούλ Κάστρο της Κούβας.

Η Λατινική Αμερική αρχίζει να στρέφεται προς θετικότερη κατεύθυνση, 2015 Έχουν αποκατασταθεί οι διπλωματικές σχέσεις Η.Π.Α.- Κούβας το 2015 και αλλάζει το πριν πολιτικό σκηνικό δεκαετιών με τις εκλογές στο τέλος του 2015 στην Αργεντινή και τη Βενεζουέλα να κερδίζουν οι αντιπολιτεύσεις. Ο νέος συντηρητικός ηγέτης της Αργεντινής Mr Macri έχει διαθέσεις για ελεύθερο εμπόριο, άνοιγμα προς τους ξένους πιστωτές και προσέγγιση προς τις Η.Π.Α. Στη Βενεζουέλα, η αντιπολίτευση, επιδιώκει να ανατρέψει το επί περίπου

Λακαφώσης Δημήτριος

224

15ετία σοσιαλιστικό αριστερό κλειστό προεδρικό πολιτικό σύστημα. Υπό το άδικο εκλογικό σύστημα το κόμμα του Maduro είναι ακόμη ισχυρό, κόμμα που ίδρυσε ο Chavezτο 1999. Είναι δυνατό, όταν η προεδρία φθάσει στο ½ της θητείας του, που λήγει τον Απρίλιο 2019, να διεξαχθεί δημοψήφισμα για το μέλλον του Maduro. Είναι δύσκολη η ενέργεια με μέσα μιας ‘’ζόμπι’’ οικονομίας.

Στην Ασία- Ειρηνικό Ανταγωνισμός Επιρροών, 2007 Το 40% του πληθυσμού και το 50% της παγκόσμιας παραγωγής αντιπροσωπεύει η περιοχή

Η Κίνα για επιρροή χρησιμοποιεί τη δυναμική της οικονομίας, απορρίπτει τις παλαιότερες τακτικές, αλλά ενισχύει παράλληλα τους εξοπλισμούς.

Οι πλούσιες ενεργειακές πηγές των χωρών της Κεντρικής Ασίας, οι ταχύτατα αναπτυσσόμενες μεγάλες οικονομίες της Κίνας και της Ινδίας, οι απαιτήσεις του αντιτρομοκρατικού αγώνα, οι περιφερειακές έχθρες και οι ιστορικές παραδοσιακές καταβολές, διαμορφώνουν τον επιχειρούμενο ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων για την επιρροή και την κυριαρχία στην ευρύτερη περιοχή της Ασίας και του Ειρηνικού.

Διεξήχθηκαν το 2007 δύο πολυεθνικές ασκήσεις από κράτη της Ασίας. Όμως, η συνηθισμένη θεώρηση τέτοιων ασκήσεων ως ρουτίνα εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι τόσον απλή. Ίσως προοιωνίζουν δύο ομάδες κρατών ανταγωνισμού προβαδίσματος στην περιοχή: › Η πρώτη ομάδα: Η.Π.Α.-Ιαπωνία-Αυστραλία- Ινδία- Σιγκαπούρη και Μογγολία. Οι Η.Π.Α. σχεδιάζουν με τους παραδοσιακούς συμμάχους Ιαπωνία και Αυστραλία αντιπυραυλική ασπίδα έναντι απειλής από την ηπειρωτική Ασία. Προβλέπουν σταθερές νησιωτικές βάσεις πιο αξιόπιστες από τις πλωτές. Η συμφωνία Η.Π.Α.- Ινδίας για τα πυρηνικά όπλα φέρνει πιο κοντά τις δύο χώρες. Αν και η εφαρμογή της συμφωνίας έχει και εσωτερικά κωλύματα. Η Ινδία παράλληλα επιδιώκει και οικονομική συνεργασία και συνοριακή συμφωνία με την Κίνα. Επίσης, η προσέγγιση Η.Π.Α.- Σιγκαπούρης προσδίδει δυνατότητα στις Η.Π.Α. να ελέγχουν τις θαλάσσιες γραμμές επικοινωνίας μεταξύ Ειρηνικού- Ινδικού ωκεανού μέσω των στενών Σιγκαπούρης-Μαλαισίας. › Η δεύτερη ομάδα: Κίνα-Ρωσία- Καζακστάν-Κιργισία-Τατζικιστάν και Ουζμπεκιστάν, όλα μέλη του Συμφώνου της Σαγκάης-το αντίβαρο του ΝΑΤΟ στην Ασία- με παρατηρητή το Ιράν. Το Σύμφωνο ιδρύθηκε το 2001 με αποστολή στην ουσία να αποτρέψει ξένη επιρροή στην Ασία. Η Κίνα συνεννοείται καλύτερα με τις αυταρχικές κυβερνήσεις των χωρών της Κεντρικής Ασίας και χρησιμοποιεί την οικονομική επιρροή για να προσεγγίσει τις άλλες

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

225

χώρες της Ασίας. Η Ρωσία ενισχύει με όπλα την Κίνα μεταξύ των οποίων και με βλήματα κατά πλοίων. Μεταξύ των δύο ομάδων αιωρούνται άλλες χώρες της Ασίας, ανάλογα με τις επιδιώξεις τους. Η Ινδονησία, με το μεγαλύτερο μουσουλμανικό πληθυσμό στον κόσμο, δεν βλέπει με καλό μάτι την επέμβαση των Η.Π.Α. σε μουσουλμανική χώρα, στο Ιράκ. Πράγμα που συμβαίνει, ως επί το πλείστον και με άλλες μουσουλμανικές χώρες της Ασίας. Εν τούτοις, η Ινδονησία συνεργάζεται με τις Η.Π.Α. για θέματα αντιτρομοκρατικού αγώνα χωρίς βέβαια να απορρίπτει και την προσέγγιση με την Κίνα. Η Ταϊλάνδη υποστηρίζεται από την Κίνα στην αντιμετώπιση μουσουλμάνων ανταρτών και δέχεται θετικά τις προτάσεις της Κίνας για να ανοίξει πορθμό στην Ταϊλάνδη από όπου θα παρακάμπτονται τα στενά της Σιγκαπούρης - Μαλαισίας από τα κινεζικά πλοία. Η Κίνα προσεγγίζεις τις με στρατιωτικές κυβερνήσεις Βιρμανία και το Πακιστάν για εξασφάλιση λιμένων ώστε να αποτραπεί η θαλάσσια προσέγγιση αμερικανικών πλοίων σ' αυτή την περιοχή και Βόρεια Κορέα για να καταστρέψει τα πυρηνικά όπλα. Οι παλαιότερες έχθρες, οι ιστορικές καταβολές και οι συνοριακές διαφορές επιβραδύνουν την εμβάθυνση των σχέσεων των χωρών της ευρύτερης περιοχής. Από την άλλη πλευρά, οι Η.Π.Α. επιδιώκουν τον εκδημοκρατισμό αυτών των χωρών. Επιπλέον και σχετικά με το Πακιστάν, οι Η.Π.Α. θεωρούν το Πακιστάν ως κύριο σύμμαχο κατά της τρομοκρατίας αλλά τηρούν σήμερα και επιφυλάξεις αφού οι δυτικές επαρχίες του Πακιστάν συνεχίζουν ακόμη να αποτελούν καταφύγιο της Αl Qeada και των Τaliban. Επίσης, αιωρούνται στις επιδιώξεις τους η Καμπότζη, η Μαλαισία και το Βιετνάμ. Επιπλέον, ο σύνδεσμος των χωρών της Νότιας Ανατολικής Ασίας (Αsean) ασκεί επιρροή στον οικονομικό και πολιτικό τομέα, μεταξύ των μελών του. Για τη χερσόνησο της Κορέας, οι εξαμελείς διαπραγματεύσεις Η.Π.Α., Ρωσίας, Κίνας, νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας δεν φαίνεται να μπορέσουν να πείσουν. Η Ιαπωνία, για πρώτη φορά μετά ο Β’ΠΠ, με τροποποίηση του Συντάγματος, το Σεπτέμβριο 2015, επιτρέπει στις Ένοπλες δυνάμεις να ενεργούν εκτός του εδάφους της στο πλαίσιο συμμαχιών με άλλες χώρες με ανησυχίες της βόρειας Κορέας και της Κίνας. Η Ιαπωνία ως ηττημένη του Β’ΠΠ στερείτο του δικαιώματος να ενεργεί στο εξωτερικό. Βέβαια, μέχρι τώρα ενεργούσε στο εξωτερικό, αλλά με υποβοηθητικό ρόλο όπως στον πόλεμο τους Ιράκ 2003 με ανεφοδιασμό καυσίμων και σε λοιπές ειρηνευτικές αποστολές με αποστολή κατασκευών υποδομών. Η σημαντικότερη, όμως, επιρροή ασκείται μέσω της ενέργειας και της οικονομίας. Η Κίνα, για την ταχύτατα αναπτυσσόμενη μεγάλη οικονομία της, έχει ανάγκη του πετρελαίου και του φυσικού αερίου των χωρών της Κεντρικής Ασίας που εκπροσωπούν το 1 /5 των πηγών ενεργείας στον κόσμο. Η Ρωσία επιδιώκει να διοχετεύσει πετρέλαιο και φυσικό αέριο προς την Κίνα.

226

Λακαφώσης Δημήτριος

Η Κίνα προσπαθεί να ενισχύσει την επιρροή της περισσότερο με οικονομική παρά με στρατιωτική ισχύ και όχι με επαναστατικές τακτικές περασμένων δεκαετιών, χωρίς να παραλείπει να εκσυγχρονίσει ανησυχητικά τις Ένοπλες Δυνάμεις. Πάντως, ακόμη παρουσιάζεται τρωτότητα των προϊόντων που εξάγει. Ωστόσο, η ιδιαιτερότητα της Κίνας ως “κράτος με δύο πολιτικά συστήματα” προσελκύει το διεθνές επενδυτικό ενδιαφέρον για τις ειδικές διοικητικές περιοχές Macao & Hong Kong ως και για την εκσυγχρονισμένη Σαγκάη. (Βλέπε και Μέρος Ι, Κεφάλαιο Β΄, διαδηλώσεις στο Hong Kong 2014). Για την Κίνα, η Ταϊβάν, το Θιβέτ και τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν την διευκολύνουν στην επιθυμητή διεθνή προβολή της. Η Κίνα έναντι της Ταϊβάν ακολουθεί την ‘’πολιτική της μίας Κίνας”. Ενώ το καθεστώς της Ταϊβάν παραμένει ακόμη σε εκκρεμότητα. Οι συναντήσεις του Dalai lama, εξόριστος θρησκευτικός ηγέτης του Θιβέτ με ηγέτες της Δύσης, Πρόσφατα με την Καγκελάριο Merker και το Bush, προκαλούν διπλωματικές αντεγκλήσεις. Προσπαθεί η Κίνα να δείξει ότι είναι ανοικτή προς τα έξω και με τη φιλοξενία των Ολυμπιακών αγώνων, το 2008. Υπόψη προηγήθηκαν οι Ολυμπιακοί στην Αθήνα 2004, έπονται οι του Λονδίνου 2012 και συνεχίζονται οι της Βραζιλίας 2016, με υποψηφιότητα για το 2020 η Μαδρίτη, η Κωνσταντινούπολη και το Τόκιο, που τελικά επιλέχθηκε το Τόκιο. Στις προσπάθειες μεταρρυθμίσεων για ενίσχυση του γοήτρου ως μεγάλη δύναμη έναντι των Η.Π.Α., η Κίνα βρίσκεται ίσως ακόμη μακριά από αυτό το στόχο. Πάντως, προς το παρόν εκτιμάται ότι κινείται μάλλον στη σωστή κατεύθυνση για ευνοϊκή προοπτική στο μέλλον, αν και τώρα δηλώνει ότι δεν υιοθετεί μεταρρυθμίσεις δυτικού τύπου, αφού ακόμη δεν είναι δημοκρατική χώρα. Επίσης, στο Myamar και στη Sri Lanka προωθούνται δημοκρατικά συστήματα και απομακρύνονται από τα ασιατικά κρατούντα.

Τα Επικρατούντα Κύρια Θέματα στην Ασία-Ειρηνικό, Νοέμβριος 200923 Στην οικονομική σύσκεψη των χωρών της Ασίας - Ειρηνικού (ΑΡΕC) στην Σιγκαπούρη, Νοέμβριο 2009, συζητήθηκαν θέματα που κυρίως απασχολούν την περιοχή. Ο Obama με την ευκαιρία της συμμετοχής του στη σύσκεψη επισκέπτεται την Ιαπωνία, την Κίνα και τη Νότια Κορέα για διμερή θέματα. › Ανανέωση συμμαχίας 50 χρόνων με την Ιαπωνία 2009 O νεοεκλεγείς πρωθυπουργός Hatoyama θέτει θέμα ανανέωσης της συμμαχίας Η.Π.Α. Ιαπωνίας και επιδιώκει περισσότερη ανεξαρτησία και ισοτιμία με τις Η.Π.Α.. Ζήτησε την απόσυρση από την αμερικανική βάση Okinawaί-προσεγγίζει Κίνα και Ταϊβάν - πράγμα που ανησυχεί τις Η.Π.Α., αφού ο Hatoyama επιδιώκει στενότερες σχέσεις και με την Κίνα. Αλλά και δε θα παρέχει πλέον πλοία ανεφοδιασμού καυσίμων για το Αφγανιστάν. 23 Βλέπε και στο Κεφάλαιο Β΄( Συγκρούσεις- εντάσεις- Κρίσεις, Μια άλλη 11η Σεπτεμβρίου στη Βομβάη της Ινδίας 2008 και ο πόλεμος στο Αφγανιστάν 2001)

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

227

› Σύνοδος ΑΡEC στη Σιγκαπούρη. 2009 Στη σύνοδο ΑΡEC( Οικονομική Συνεργασία στην Ασία και Ειρηνικό) στη Σιγκαπούρη επικράτησε η άποψη να υπάρξει μόνο πολιτική διακήρυξη για άμεσες ενέργειες χωρίς συγκεκριμένη νομική δέσμευση και συμφωνία για κλιματικές αλλαγές. Επίσης, συμφωνήθηκε ότι-με την σημερινή παγκόσμια κρίση - δεν πρέπει να επιδιώκεται ο προστατευτισμός. Να ανοίγουν οι αγορές και να ενισχυθούν οι επενδύσεις. Να τερματισθούν οι διεθνείς δεσμεύσεις του εμπορίου της συμφωνίας Doha. Επιπλέον, το Myamar συμμετείχε για πρώτη φορά στη σύσκεψη ΑΡΕC. Εξ άλλου, οι Η.Π.Α. επιχειρούν προσέγγιση για να μη καταστεί το Myamar άλλη Βόρεια Κορέα. Οι οικονομίες που συμμετέχουν στον APEC είναι: Australia, Brunei Darussalam, Canada, Chile, China, Hong Kong-China, Indonesia, Japan, Republic of Korea, Malaysia, Mexico, New Zealand, Papua New Guinea, Peru, Philippines, Russia, Singapore, Chinese Taipei, Thailand, United States, and Vietnam. › Συμφωνίες Η.Π.Α. και Νότιας Κορέας “Ξεπάγωμα’’ της συμφωνίας εμπορίου και αμοιβαία προσέγγιση Η.Π.Α. και Νότιας Κορέας για το πυρηνικό πρόγραμμα Βόρειας Κορέας2009. Συζητήθηκε η σε τέλμα από το 2007 συμφωνία ελεύθερου εμπορίου Η.Π.Α. - Νότιας Κορέας η οποία δεν έχει επικυρωθεί ακόμη και από τους δύο. Τελευταία υπήρξε διαφωνία Η.Π.Α. - Νότιας Κορέας για τον τρόπο προσέγγισης του επίμαχου πυρηνικού θέματος της Βόρειας Κορέας. Οι Η.Π.Α. στέλνουν - που θεωρούν μέρος της συζήτησης των έξι για το θέμα-επίσημο αποσταλμένο στη Βόρεια Κορέα για απευθείας συζήτηση. Αμφότεροι τώρα ζητούν από τη Βόρεια Κορέα να εκπληρώσει τις διεθνείς πυρηνικές υποχρεώσεις της. › Συμφωνίες αλλά και διαφοροποιήσεις Η.Π.Α. – Κίνας, 2009 Η Κίνα προσφέρεται να προσπαθήσει να πείσει τη Βόρεια Κορέα για να επανέλθει στις πυρηνικές διαβουλεύσεις των έξι. Την άνοιξη του 2009,η Βόρεια Κορέα αποχωρεί από τις διαβουλεύσεις και προβαίνει σε δοκιμή πυρηνικών όπλων και ανεπιτυχώς εκτοξεύει πύραυλο μεγάλου βεληνεκούς. Πράγμα που ανησυχεί ιδιαίτερα την διεθνή κοινότητα. Συναίνεσαν στο ότι δίδεται τώρα ευκαιρία στο Ιράν να αποδείξει τους ειρηνικούς σκοπούς στις πυρηνικές φιλοδοξίες. Εάν αποτύχει υφίσταται τις συνέπειες. Αλλά η Κίνα προσθέτει ότι η καλύτερη λύση προσφέρεται μέσω διαλόγου. Ο Obama δεν παρέλειψε, προφανώς αναφερόμενος εμμέσως στην Κίνα, να δηλώσει: τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα θρησκείας, μειονο-

228

Λακαφώσης Δημήτριος

τήτων και ελεύθερης έκφρασης δεν ανήκουν μόνο στον αμερικανικό λαό, αλλά σε όλο τον κόσμο. Για το Θιβέτ ο Obama παροτρύνει τη συνέχιση του διαλόγου Κίνας και αντιπροσώπου του Dalai Lama για τις διαφορές στα Ιμαλάια. Οι Η.Π.Α. προσπαθούν να ισοζυγίζουν την αναπτυσσόμενη σήμερα Κίνα, που αναπτύχθηκε το 2009 με τριπλάσιο ρυθμό από τις Η.Π.Α.. Ζήτησαν από το Πεκίνο να χαλαρώσει τον έλεγχο του Γουάν, ενώ ο Ηu Jin Tao ζήτησε από την Ουάσιγκτον να απορρίψει τον προστατευτισμό και να μειώσει τους δασμούς εισαγωγής. Οι σχέσεις εξαγωγών - εισαγωγών εμπορίου είναι 5πλάσιες σε βάρος των Η.Π.Α.. Ο Obama και ο Ηu Jin Tao βλέπουν την ανάγκη να μειώσουν τις εντάσεις. Αλλά, ο αμερικανικός λαός - σύμφωνα με δημοσκοπήσεις θεωρεί κατά 71% την Κίνα, του 1,3 δις πληθυσμού, οικονομική απειλή και κατά το 50%, στρατιωτική απειλή. Ποιός, όμως, τελικά θα έχει το επάνω χέρι; Συνεργάζονται ως εταίροι και ίσιοι όπως θέλουν να παρουσιάζουν οι ηγέτες τους.

Νέα στρατιωτική στρατηγική των Η.Π.Α. στην Ασία-Ειρηνικό, 2012 Αναδιάταξη του στόλου με τη νέα στρατηγική ανακοίνωσε ο υπουργός άμυνας Λίον Πανέτα στην περιφέρεια Ασίας-Ειρηνικού. προκειμένου ως το 2020 το 60% των πολεμικών της πλοίων να βρίσκονται στην περιφέρεια Ασίας-Ειρηνικού, από 50% μέχρι τώρα. “Η νέα στρατηγική είναι πλήρως συμβατή με την ανάπτυξη και τη μεγέθυνση της ισχύος της Κίνας”, είπε ο Πανέτα. Υπογράμμισε το εύρος της δέσμευσης των Η.Π.Α. στην περιφέρεια Ασίας-Ειρηνικού αναφερόμενος στις συμμαχίες και στις διμερείς συμφωνίες με την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα, την Ταϊλάνδη, τις Φιλιππίνες και την Αυστραλία και τις εταιρικές σχέσεις με την Ινδία, τη Σιγκαπούρη, την Ινδονησία και άλλες χώρες. Σε επισκεψή του Obama στο Βιετνάμ, στις 23 Μαΐου 2016, προβαίνει στην άρση του αμερικανικού εμπάρκο όπλων στο Βιετνάμ. Πρόσθεσε ότι η Ουάσινγκτον θα εμβαθύνει περαιτέρω αυτές τις σχέσεις κάνοντας συμφωνίες όπως αυτή για την εναλλασσόμενη ανάπτυξη δυνάμεων με την Αυστραλία. Ήδη διαπραγματεύεται μία παρόμοια συμφωνία με τις Φιλιππίνες.Ακόμα ο υπουργός Άμυνας των Ηνωμένων Πολιτειών είπε θα αυξηθεί ο αριθμός και η κλίμακα των ασκήσεων με διμερή και πολυμερή συμμετοχή που διεξάγονται στην περιφέρεια. Σύμφωνα με αμερικανούς αξιωματούχους, το 2011 έγιναν 172 τέτοιες ασκήσεις.

Η εξαφάνιση του αεροσκάφους της μοιραίας πτήσης MH370 των Μαλαισιανών Αερογραμμών, 8 Μαρτίου του 2014. Στις 8 Μαρτίου του 2014, εξαφανίστηκε αεροσκάφος της πτήσης MH370 των Μαλαισι-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

229

ανών αερογραμμών από την Κουάλα Λουμπούρ προς το Πεκίνο, με 239 επιβάτες και πλήρωμα. Η κυρίαρχη εκδοχή είναι ότι το αεροσκάφος κινούνταν με τον αυτόματο πιλότο μέχρι να εξαντλήσει τα καύσιμά του και να καταλήξει στα νερά του Ινδικού Ωκεανού. Ωστόσο, τίποτε δεν δίνει κατηγορηματική απάντηση, εκτός από δορυφορικά σήματα, τα οποία είναι αμφισβητήσιμα. Δύο παιδιά ενός επιβάτη της μοιραίας πτήσης MH370 κατέθεσαν αγωγή κατά της αεροπορικής εταιρείας. Ζητούν οικονομική αποζημίωση για την απώλεια της ζωής του πατέρα τους και για την ψυχική οδύνη που υπέστησαν, υποστηρίζοντας ότι η αεροπορική εταιρεία έχει παραβιάσει κάθε συμφωνία η οποία εγγυούταν ένα ασφαλές ταξίδι για τον πατέρα τους έως το Πεκίνο. Η εξαφάνιση του αεροσκάφους ήταν μία από τις δύο μεγάλες καταστροφές που έπληξαν το 2014 τις Αερογραμμές της Μαλαισίας. Η κρίση της συγκεκριμένης αεροπορικής εταιρείας επιδεινώθηκε στις 17 Ιουλίου 2014, όταν ένα άλλο επιβατικό αεροπλάνο της πτήσης MH17 καταρρίφθηκε πάνω από την Ουκρανία, σκοτώνοντας και τους 298 επιβαίνοντες.

Το τρίτο μέσα στο 2014 Αεροπορικό Ατύχημα της Μαλαισίας Στις 29 Δεκεμβρίου 2014, αεροπλάνο της Μαλαισίας χάθηκε ενώ πετούσε από Ιάβα της Ινδονησίας προς Σιγκαπούρη, χωρίς να είναι γνωστά τα αίτια του ατυχήματος. Είναι το τρίτο αεροπορικό ατύχημα της Μαλαισίας μέσα στο 2014 μετά την πτώση αεροπλάνου στον Ινδικό ωκεανό και την κατάρριψη άλλου από πύραυλο πάνω από την Ουκρανία.

Σύσκεψη των Χωρών APEC στο Πεκίνο, στις 12 Νοεμβρίου 2014

κυρίως λόγω της κρίσης στην Ουκρανία.

Με την ευκαιρία της σύσκεψης του APEC στο Πεκίνο, συναντήθηκαν για πρώτη φορά μετά από αρκετούς μήνες ο πρόεδρος Barack Obama και ο Vladimir Putin στο Πεκίνο, για συνολικά περίπου 15-20 λεπτά, ενώ οι αμερικανικό-ρωσικές σχέσεις βρίσκονται σε νέο χαμηλή σημείο τους τελευταίους οκτώ μήνες,

Οι δύο ηγέτες αντήλλαξαν μερικά μόνο λόγια στην μιας ημέρας σύσκεψη, παρόλο συνεχώς περιστοίχιζαν τον φιλοξενούντα τη σύσκεψη πρόεδρο της Κίνας Xi Jinping. Κουβέντιασαν για λίγο για το Ιράν, τη Συρία και την Ουκρανία. Ο Barack Obama κατά το μιας εβδομάδας ταξίδι

Λακαφώσης Δημήτριος

230

του στην Ασία και τον Ειρηνικό επισκέπτεται και το Myanmar.

Η περισσότερη Κατατρεγμένη στον Κόσμο Εθνική Μειονότητα Rohingya του Myanmar(Burma), περιπλανάται ακόμη στη Θάλασσα, Μάιος 2015 Χιλιάδες από τη μουσουλμανική εθνική μειονότητα Rohingya έχουν εγκαταλείψει τους τελευταίους μήνες το Myanmar, από φόβο καταδίωξης και πολλοί ακόμη περιμένουν εξασθενισμένοι στα πλοία να ζητήσουν άσυλο στη Malaysia, Indonesia και Thailand, για καλύτερη ζωή. Οι της εθνικής μειονότητας Rohingya του Myanmar και του Bangladesh, σε συγκρούσεις με τις κυβερνητικές δυνάμεις, απωθούνται το Μάρτιο 2015 προς τη θάλασσα. Στοιβαγμένοι δε, σε πλοία παρανόμων διακινητών, επί πολύ καιρό, ψάχνονται απογοητευμένοι για τόπο αποδοχής. Η Thailand έχει ήδη απωθήσει τα πλοία και Πάλι προς τη θάλασσα. Η εθνική μειονότητα Rohingya θεωρείται ως η περισσότερο καταδιωκόμενη μειονότητα στον κόσμο, χωρίς ιθαγένεια, ανεπιθύμητη για μόνιμη παραμονή σε χώρα, περιπλανώμενη στη θάλασσα, επιζητώντας καλύτερη τύχη, που δεν βλέπει με απελπισία να έρχεται και βρίσκεται σε ανθρωπιστική κρίση πάνω σε πλοία. Κατά τη μεταβατική περίοδο, με επέμβαση και της εκεί στρατιωτικής Χούντας, παρατηρούνται βιαιότητες κατά των μουσουλμάνων με διακοινοτικές συγκρούσεις στην περιοχή Rankine, όπου ζει η εθνική μειονότητα Rohingya, με επακόλουθο την επέκταση των βιαιοτήτων και σε άλλες περιοχές του Myanmar, χωρίς τις αντιδράσεις των δυνάμεων ασφαλείας. Με τις παραπέρα συγκρούσεις που αναμένεται να επικρατεί αστάθεια χωρίς σταμάτημα. Εν τω μεταξύ, η Malaysia και η Indonesia ανακοινώνουν στο τέλος Μαΐου 2015, ότι δε θα απομακρύνουν τα γεμάτα με Rohingya πρόσφυγες πλοία. Στην πολιτική του Myanmar αποδίδεται το κύμα διαφυγής των προσφύγων. Το 2011, η στρατιωτική χούντα, μετά τις εκλογές του 2010, εγκατέστησε πολιτική κυβέρνηση, αν και ακόμη ασκεί σημαντική εξουσία στη χώρα. Βέβαια, βελτιώθηκαν συγκριτικά από πριν τα ανθρώπινα δικαιώματα, όμως συνεχίζεται η κριτική του χειρισμού της μουσουλμανικής Rohingya μειονότητας και η αδύναμη αντίδραση στις θρησκευτικές συγκρούσεις. Η, δε, διεθνής κοινότητα παρακολουθεί με ανησυχία τη στάση του Myanmar προς την εθνική μειονότητα Rohingya.

Η Αφρική Αλλάζει, Μακρύς ο Δρόμος, 200724 Στην Αφρική παλαιότερα υπήρχαν αποικίες ξένων, κυρίως Ευρωπαίων, τώρα υπάρχουν “αποικίες “ των μεγάλων Βιομηχανιών του κόσμου, που καρπούνται τον ορυκτό πλούτο σε βά24 Βλέπε και κεφάλαιο Β΄(Νέο μέτωπο του αντιτρομοκρατικού αγώνα στη Β. Αφρική)

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

231

ρος των ιθαγενών κατοίκων. Η Αφρική υποφέρει, ανέκαθεν από επιδημικές ασθένειες, αλλά τα τελευταία χρόνια υποφέρει και από το εμφανισθέν στην Αφρική ΑΙDS για πρώτη φορά στον κόσμο. Η στροφή προς πλέον παραδεκτά κοινωνικοπολιτικά συστήματα και οι σκληρές οικονομικές μεταρρυθμίσεις εξαπλώνονται στις περισσότερες χώρες της Αφρική. 1.Νότια και Κεντρική Αφρική Η Δημοκρατία της Νότιας Αφρικής απαλλαγμένη από τις φυλετικές διακρίσεις και με αυστηρά οικονομική πολιτική, κατέστη το πρότυπο της οικονομικής ανάπτυξης για την περιοχή. Το Κονγκό υπέφερε από 40 χρόνια πολέμου, δικτατορίας και ανταρτών, οι οποίοι τρομοκρατούν ακόμη μέρη της χώρας και ιδίως στα ανατολικά της με λεία χρυσό, διαμάντια και κοβάλτιο. Οι εκλογές που διεξήχθηκαν στις 31 Ιουλίου 2006 ειρηνικά για πρόεδρο και βουλή είναι θετικό βήμα για την σταθερότητα στη χώρα. Οι εκλογές όμως δεν είναι πανάκεια για όλες τις πληγές της χώρας, θα πάρει πολύ χρόνο για την ομαλοποίηση της τάξης και της σταθερότητας. Τα Η.Ε. ανέπτυξαν τη μεγαλύτερη ειρηνική αποστολή 17.000 κυανόκρανους για να εξασφαλισθεί το απρόσκοπτο των εκλογών. Ένα “ασιατικό Τσουνάμι” πλήττει το Κονγκό κάθε 6 μήνες, αφού οι καθημερινές απώλειες ζωής φτάνουν 1.200. Το Νοέμβριο 2013, η M23 οργάνωση στη Δημοκρατία του Congo, που αποτελείται από λιποτάκτες του στρατού και πολεμούν για τα δικαιώματα της εθνικής μειονότητας Tutsi, ζήτησε κατάπαυση του πυρός για να επιτραπούν διαπραγματεύσεις για την ειρήνη με την κυβέρνηση. Σε δήλωση, η M23 καλεί τους οργανωτές των διαπραγματεύσεων στη γειτονική Uganda να ενεργοποιήσουν ένα μηχανισμό προς επίβλεψη της ανακωχής. Έχει προηγηθεί από τις κυβερνητικές δυνάμεις κατάληψη όλων των πόλεων που ήταν υπό τον έλεγχο των ανταρτών κατά τη διάρκεια της εξέγερσης από τον Απρίλιο 2012. Κατά ελάχιστον 800.000 άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τα σπίτιά τους από τότε που άρχισαν οι συγκρούσεις. Ο Διοικητής Makenga των M23 ανταρτών στο ανατολικό Δημοκρατικό Κογκό. Από ο οποίος κατάγεται από τους Tutsi, παραδίδεται στην Uganda στις 6 Νοεμβρίου 2013. Η παράδοσή του κρίνεται να είναι επιτυχία για τον Κογκολέζικο στρατό που πολεμά για την ειρήνη στο ανατολικό Δημοκρατικό Κογκό για δύο δεκαετίες. Η Uganda έχει φιλοξενήσει συναντήσεις για την ειρήνη μεταξύ ανταρτών και της κυβέρνησης του Δημοκρατικού Κογκό. Η Rwanda και η Uganda αρνούνται ότι βοήθησαν τους M23. Υπογράφεται κείμενο και όχι συμφωνία μεταξύ

232

Λακαφώσης Δημήτριος

Μ23 και κυβέρνησης και τερματίζεται η επί 18 μήνες εξέγερσης της Μ23. Ο Makenga είχε βοηθήσει τους Tutsi αντάρτες στη Rwanda να καταλάβουν την εξουσία και να σταματήσει η εκεί γενοκτονία Έχει πολεμήσει για ομάδες Κογκολέζικων ανταρτών και τελικά έγινε Διοικητής Μ23. Η M23 συγκρούονται με τις κυβερνητικές δυνάμεις στο ανατολικό Δημοκρατικό Κογκό από την εξέγερσή της τον Απρίλιο 2012. Οι πολεμιστές της είναι κυρίως από την εθνική ομάδα των Tutsi, μειονότητα στο ανατολικό Δημοκρατικό Κογκό, αλλά με σχέσεις με τους ηγέτες στη Rwanda. Νωρίς το 2013, τα Η.Ε. εγκρίνουν νέα αποστολή από 3.000 αφρικανούς στρατιώτες με εντολή να πολεμήσουν τους αντάρτες. Είχαν την επιχειρησιακή υποστήριξη της υπάρχουσας αποστολής των Η.Ε. στο Δημοκρατικό Κογκό και χρησιμοποίησαν ελικόπτερα κατά των ανταρτών, διευκολύνοντας το στρατό να προωθηθεί. Η Τανζανία κατήργησε τα χρεοκοπημένα κρατικά ορυχεία και ανέθεσε στον ιδιωτικό τομέα την εξόρυξη χρυσού, διαμαντιών και πολύτιμων λίθων. Στην Τανζανία λειτουργεί Διεθνές Δικαστήριο για την εκδίκαση της υπόθεσης γενοκτονίας στη Ρουάντα. Η Αγκόλα, με την μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη στην Αφρική, διαθέτει πετρέλαιο. Η Μοζαμβίκη σημείωσε το μεγαλύτερο ρυθμό ανάπτυξης το 2000. Η Κένυα παρέχει δωρεάν φάρμακα-θεραπεία για το ΑIDS. Στην Ουγκάντα, αντάρτες στο βόρειο τμήμα αντιμάχονται την κυβέρνηση για δύο δεκαετίες. Στην Ζιμπάμπουε, 4.000 λευκοί αγρότες έμειναν χωρίς κτήματα μετά το καταστρεπτικό αγροτικό πρόγραμμα και η χώρα κατηγορεί τη Δύση ότι υπονομεύει την οικονομία με την αντίθεσή της στην αναδιανομή της γης. 2.Ανατολική Αφρική (Κέρας) Στη Σομαλία, οι ισλαμιστές αντάρτες, το Μάιο 2006, κατέλαβαν την πρωτεύουσα και τερμάτισαν τη 15ετή κυβέρνηση των παλαιμάχων. Οι ισλαμιστές αντάρτες θεωρούν τους παλαιμάχους “ανδρείκελα” της Ουάσιγκτον. Βλέπουν τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας ως αγώνα κατά του Ισλάμ. Δηλώνουν ότι δεν έχουν σχέση με την ΑΙ Qaeda και άλλους τρομοκράτες. Οι Η.Π.Α. όμως φοβούνται μήπως μετατραπεί η Σομαλία σε καθεστώς των πρώην Τaliban στο Αφγανιστάν και γίνει καταφύγιο τρομοκρατών. Υπάρχει, εξάλλου, και το αρνητικό προηγούμενο για την περιοχή: ο βομβαρδισμός της αμερικανικής πρεσβείας στην Κένυα και στην Τανζα-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

233

νία, 1998, ως και οι ανατριχιαστικές και ατιμωτικές απώλειες των 18 Αμερικανών πεζοναυτών στη Σομαλία, 1992. Οι Η.Π.Α. και η Αφρικανική Ένωση συζητούν για αποστολή ξένων στρατευμάτων στη Σομαλία. Εξτρεμιστές-τρομοκράτες, όμως αντιτίθενται στην αποστολή. Η παρουσία στρατευμάτων της Αιθιοπίας και η προώθηση πολεμικού υλικού από την Ερυθραία, μετά από πρόσκληση της υποστηριζόμενης} από εναντίον τους. Οι πιθανόν υποστηριζόμενοι από την κυβέρνηση από τα Η.Ε. μεταβατικής κυβέρνησης διαιρεί ακόμη περισσότερο τη χώρα. Η δοκιμασία της χώρας συνεχίζεται. Στο Νταρφούρ του Σουδάν, τρεις ομάδες ανταρτών μαύρων Αφρικανών, 2003, στρέφονται κατά της κυβέρνησης με παράπονα διάκρισης εναντίον τους. Οι πιθανόν υποστηριζόμενοι από την κυβέρνηση Άραβες παραστρατιωτικοί Jahjaweeds αντέδρασαν με βιασμούς και λεηλασίες στο Darfur. Υπάρχουν αντιρρήσεις για την εφαρμογή της συμφωνίας, Μάιος 2006. Η συμφωνία θα μπορούσε, τελικά, να ανοίξει το δρόμο και να άρει τις όποιες αντιρρήσεις για αποστολή και διεθνούς δύναμης. Αντάρτες, όμως, κυρίως εκείνοι που δεν υπέγραψαν τη συμφωνία, απειλούν για ιερό πόλεμο, εάν δυνάμεις εκτός Αφρικής ενεργήσουν στο Σουδάν. Παράλληλα, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ασχολείται με παραπομπή εγκληματιών πολέμου στον εμφύλιο του Darfur, μεταξύ των οποίων και τον πρόεδρο του Σουδάν Omar al-Bashir. Οι περιοδικές συγκρούσεις μέχρι και τώρα 2016 στο Σουδάν κόστισαν τη ζωή σε περίπου 300.000 ανθρώπους και περισσότεροι από 2 εκατ. εκτοπίσθηκαν, με εγκλήματα πολέμου, κατάσταση που άλλοι χαρακτήρισαν γενοκτονία, και την οποία κατάσταση η αδύναμη Αφρικανική Ένωση δεν μπόρεσε να σταματήσει. 3.Δυτική Αφρική Στη Λιβερία, η πρώτη αφρικανική γυναίκα πρόεδρος, από τον Ιανουάριο 2006, καλείται τώρα να επουλώσει τις πληγές των επί 14 έτη δύο εμφυλίων. Ο σε εξορία στη Νιγηρία πρώην πρόεδρος εκδόθηκε πίσω στη Λιβερία και τώρα δικάζεται στο Διεθνές Δικαστήριο στη Χάγη, κατηγορούμενος για 17 εγκλήματα πολέμου, για λαθρεμπόριο και για αρπαγή διαμαντιών από τις γειτονικές χώρες. Ο τελευταίος εμφύλιος, 1999, τερματίσθηκε μετά από πιέσεις των ανταρτών και των Αμερικανών, χωρίς μέχρι τώρα να αποφευχθούν οι κατά καιρούς εντάσεις. Υπάρχει διεθνής αποστολή στα σύνορα Λιβερίας-Σιέρα Λεόνε. Στη Νιγηρία, αντάρτες επιτίθενται στις ξένες πετρελαϊκές εγκαταστάσεις στο “Δέλτα του Νίγηρα”. Συλλαμβάνουν ομήρους ξένους εργάτες και μειώνουν κατά 25% την παραγωγή πε-

234

Λακαφώσης Δημήτριος

τρελαίου στο μεγαλύτερο στην Αφρική εξαγωγέα πετρελαίου. Η Νιγηρία εξελίσσεται σε οικονομική δύναμη, μαζί με τη Νότια Αφρική, το 70% των εσόδων της χώρες καλύπτει το πετρέλαιο. Παράγει 2 εκ. βαρέα πετρέλαιο την ημέρα. Η ισλαμική εξτρεμιστική οργάνωση Boko Haram, στη Βορειoανατολική Νιγηρία, επιδιώκει εκεί μουσουλμανικό κράτος με νόμο Saria. Θέτει σε ομηρία 276 κορίτσια, τα υποχρεώνει να ασπασθούν το Ισλάμ, να μην πηγαίνουν σχολείο, να παντρεύονται και να παραμένουν στο σπίτι. Τα θύματα των επιθέσεων της Boko Haram ανέρχονται σε δεκάδες νεκρούς, μεταξύ των οποίων και αρκετά παιδιά. Στην Ακτή Ελεφαντοστού, διεθνής δύναμη και γαλλικά στρατεύματα επιτηρούν τη “διαχωριστή ζώνη “κυβέρνησης και ανταρτών για ομαλές εκλογές, Οκτώβριος 2006. Στη Σιέρα Λεόνε τα Η.Ε. και η Μεγάλη Βρετανία διεξήγαγαν τη μεγαλύτερη την τελευταία δεκαετία ειρηνευτική αποστολή και αφόπλισαν 1.700 παραστρατιωτικούς αντάρτες του εμφυλίου 19912000. Στη Σενεγάλη τα Η.Ε. έδωσαν προθεσμία 90 ημερών για περαίωση της εκεί δίκης του πρώην προέδρου του Τσαντ ή διαφορετικά να παραπεμφθεί για δίκη στο Βέλγιο, όπου υπάρχει “ νόμος παγκόσμιας δικαιοδοσίας εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. 4. Δυτική Σαχάρα και Βόρεια Αφρική Στη Δυτική Σαχάρα, μετά την απόσυρση της Ισπανίας, το Μαρόκο ελέγχει το Βόρειο ενώ οι ιθαγενείς Πολισάριοι το νότιο μέρος της Δυτικής Σαχάρας, με κυβέρνηση των τελευταίων σε εξορία στο στρατόπεδο προσφύγων στην Αλγερία. Με επέμβαση των Η.Ε. επήλθε κατάπαυση πυρός 1999 και αναμένεται ακόμη δημοψήφισμα για ανεξαρτησία ή προσάρτηση της ανατολικής Σαχάρας στο Μαρόκο. Το Μαρόκο αποσύρθηκε από την Αφρικανική Ένωση επειδή διαφωνεί στην πολιτική της για την Δυτική Σαχάρα. Οι μεταξύ Αιθιοπίας - Ερυθραίας εντάσεις, 1998-2000 συνεχίζονται σε χαμηλότερο ρυθμό. Στην Αιθιοπία, μετά από στρατιωτική κυβέρνηση χρόνων, συζητείται η διεξαγωγή εκλογών για να σταματήσει ο απομονωτισμός της Αιθιοπίας. Στην Αλγερία, το κόμμα των ισλαμιστών ανταρτών κέρδισε τις εκλογές, 1991, (παρόμοια η σημερινή κατάσταση της ισλαμικής παραστρατιωτικής οργάνωσης Hamas στην Παλαιστίνη). Αλλά οι εκλογές ακυρώθηκαν από φόβο για κατάργηση της δημοκρατίας. Από τότε, ξέσπασε δεκαετής ανοικτή διαμάχη μεταξύ κυβέρνησης και ισλαμιστών ανταρτών με απώλειες 100.000 ανθρώπους και τελείωσε με νίκη της κυβέρνησης Τελικά οι βιαιότητες συνεχίζονται.. Στη Μαυριτανία, η με πραξικόπημα, 2005 στρατιωτική κυβέρνηση υποσχέθηκε εκλογές εντός 2 ετών. Απoπέμφθηκε από την Αφρικανική Ένωση.

Διεθνές ενδιαφέρον για τη βελτίωση της κατάστασης στην Αφρική, 2007 Ο πρόεδρος των Η.Π.Α., επισκέφθηκε το 2003, πέντε χώρες στην Αφρική που έχουν σχετική φιλελευθεροποίηση. Δεν επισκέφθηκαν χώρες με περίπλοκα προβλήματα όπως το Κονγκό και τη Λιβερία. Ό πρόεδρος της Κίνας επισκέφθηκε 3 χώρες στην Αφρική, Μαρόκο, Νιγηρία και Κένυα το 2006 και είναι η δεύτερη φορά μέσα σε τρία έτη που επισκέφθηκε την περιοχή. Δηλώσεις

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

235

υπευθύνων της Κίνας αναφέρουν ότι η Κίνα έχει ανάγκη του πετρελαίου της Αφρικής για την αναδυόμενη οικονομία της, ενώ η Αφρική έχει ανάγκη των φθηνών βιομηχανικών προϊόντων της Κίνας. Τα πλέον ανεπτυγμένα βιομηχανικά κράτη (G-8) ως και η Ε.Ε. προτείνουν τη μείωση ή διαγραφή των χρεών χωρών της Αφρικής (μέχρι τώρα έχουν προταθεί 14 χώρες), την αλλαγή της πολιτικής των επιχορηγήσεων και των τελωνιακών δασμών, ώστε τα πλέον σημαντικά αφρικανικά, και κυρίως γεωργικά, προϊόντα να γίνουν ανταγωνίσιμα στον κόσμο, ως και την ενίσχυση μακροπρόθεσμων κοινωνικών προγραμμάτων υγείας και εκπαίδευσης. Οι υποσχέσεις παραμένουν, αλλά ουσιώδης βοήθεια δεν υπάρχει. 5. Ποιό είναι το Πρόβλημα του Αραβικού Συνδέσμου Προς πτώση ο κάποτε ισχυρός οργανισμός, που είχε δεσμευθεί στις αραβικές χώρες για σφυρηλάτηση ενός υπερκράτους. Έχει 22 μέλη στη βόρεια Αφρική και στη Μέση Ανατολή. Ιδρύθηκε το 1945 στο Κάιρο της Αιγύπτου για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της 10ετίας του 1940 και τώρα βρίσκεται στον 21ο αιώνα. O Αραβικός Σύνδεσμος, για πρώτη φορά στην ιστορία του ζητά το 2011 την επιβολή ΖΑΠ σε μέλος του, τη Λιβύη, ενώ το Κατάρ είναι το πρώτο μέλος του που πέταξε πάνω από τη Λιβύη και ακολουθούν τα Η.Α.Ε. Τώρα, με τη Συρία και τη Λιβύη να φλέγονται, με τις προκλήσεις του Ιράν για κυριαρχία στην περιοχή και με το ερώτημα για τον αμερικανικό ρόλο ως έσχατος εγγυητής σταθερότητας, ο Αραβικός Σύνδεσμος προβαίνει σε ανανεωτικές ιδέες του στη διάσκεψη στις 1 Ιουλίου 2016. 6. Η Αφρικανική Ένωση Περιφερειακός οργανισμός 54 χωρών, που ιδρύθηκε το 2002, συνεργάζεται στενά με τα Η.Ε. και το ΝΑΤΟ. Σκοπός της Ένωσης είναι: η εμπέδωση της δημοκρατίας στην Αφρική, η εξασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η κοινή αγορά, μία ολοκληρωμένη αμυντική δύναμη και η πρόληψη/καταστολή εντάσεων - κρίσεων στην Αφρική. Στο πρόσφατο συνέδριο στην Αφρική επισημάνθηκαν σοβαρές ελλείψεις υποδομών στις μεταφορές, ανάγκη παν-αφρικανικού πανεπιστημίου με πέραν των κρατικών συνόρων αντιλήψεις ως και ανάγκη παγκόσμιας διαφήμισης των εγχωρίων αφρικανικών προϊόντων.

236

Λακαφώσης Δημήτριος

Η Αφρικανική Ένωση Κατηγορεί το Διεθνές Δικαστήριο για Μεροληψία Όλες σχεδόν οι παρούσες περιπτώσεις του Διεθνούς δικαστηρίου της Χάγης αφορούν χώρες της Αφρικής και για δύο εν ενεργεία προέδρους, Mr Kenyatta and Sudan's alBashir, εκκρεμούν κατηγορίες. Ο πρόεδρος της Κένυας Kenyatta, χώρα μέλος του ICC, κατηγορείται για βιαιότητες μετά τις εκλογές 2007, ενώ ο πρόεδρος του Σουδάν, μη μέλος του ICC, για εγκλήματα πολέμου στο Darfur. Επίσης, ο πρώην πρόεδρος της Ακτής Ελεφαντοστού Laurent Gbagbo δικάζεται από 28 Ιανουαρίου 2016 στο ICC για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στον εμφύλιο μετά της εκλογές το 2010. Στις 17 Ιουνίου 2015, ο πρόεδρος του Σουδάν Omar al-Bashir παραβρέθηκε στη σύνοδο της Αφρικανικής Ένωσης (Α.Ε.) στο Johannesburg της νότιας Αφρικής, για τον οποίο εκκρεμεί ένταλμα σύλληψης από το Διεθνές δικαστήριο της Χάγης (ICC) για εγκλήματα πολέμου στο Darfun. Όμως, αναχώρησε από εκεί χωρίς να τον συλλάβουν και να οδηγηθεί στο ICC. Αφήνοντάς τον, με το πρόσχημα ότι το έ νταλμα σύλληψης ήταν ξεπερασμένο, να αναχωρήσει, η νότια Αφρική αγνόησε την επείγουσα αίτηση του ICC υποστηριζόμενη και από τα Η.Ε. Βέβαια, η απάρνηση της νότιας Αφρικής εντάσσεται στο γενικότερο παιγνίδι επικράτησης από τα αφρικανικά κράτη στο ICC και αντανακλά την τάση που επικρατεί στην Α.Ε., η οποία παρουσιάζεται συγκρατημένη έναντι του ICC και παραπονείται για αμεροληψία. Οκτώ περιπτώσεις έχουν ανοίξει στο ICC και είναι από την Αφρική: στην Κένυα, στη Λιβύη, στο Μάλι, στην Ουγκάντα, στην Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία. στο Σουδάν, στην Ακτή Ελεφαντοστού και στο Δημοκρατικό Κογκό και ερευνώνται και άλλες πιθανές περιπτώσεις. Να δούμε τι θα συμβεί, εάν και όταν οι υπεύθυνοι για τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη Συρία βρεθούν ενώπιο του διεθνούς δικαστηρίου στη Χάγη. Αμφότεροι Kenyatta και ο αντιπρόεδρος William Rut αρνούνται τις κατηγορίες για 1.200 νεκρούς στην εθνική αιματοχυσία στην Κένυα μετά τις διαφιλονικούμενες εκλογές το Δεκέμβριο 2007 και περίπου 600.000 εγκατέλειψαν τα σπίτια τους. Ο Kenyatta λέει ότι η δίκη στη Χάγη θα τον εμποδίσει στην κυβέρνηση της χώρας και ειδικότερα με τη συγκυρία της ομηρίας στο εμπορικό κέντρο του Ναϊρόμπι. Η Αφρικανική Ένωση συνιστά στο Σ.Α. των Η.Ε. να επιβραδύνει τη δίκη του Kenyatta, η οποία δίκη ξεκινά στις 12 Νοεμβρίου 2013. Το ICC, απαντά ο πρόεδρος.δεν είναι ανάγκη να παρακολουθήσει όλη τη δίκη. Μήπως αυτό διαβρώνει τη δυναμική του ICC και αποτελεί πρώτο προηγούμενο. Ο πρώην Γ.Γ. των Η.Ε., Kofi Annan, αναφέρει ότι η απόσυρση από τη δίκη είναι σημάδι ντροπής.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

237

Η Αφρικανική Ένωση Προβληματίζεται για τις Σχέσεις της με το Διεθνές Δικαστήριο ■ Προστασία εν ενεργεία ηγετών σε βάρος θυμάτων και της ειρήνης; Η Αφρικανική Ένωση είχε μία ασυνήθιστη σύσκεψη στην Addis Ababa, στις 11και 12 Οκτωβρίου 2013, σε αντίδραση των προωθήσεων των διαδικασιών, με πρωτοβουλία του Διεθνούς Δικαστηρίου (ICC), για τις κατηγορίες εναντίον του Σουδανού και του Κενυάτη ηγέτη. Παρά την υποστήριξη προς τη διεθνή δικαιοσύνη από τους συμμετέχοντες ή από τους εν απουσία ηγέτες, η Αφρικανική Ένωση πήρε απόφαση που υπονομεύει ένα βασικό πυλώνα των εντολών της: να μάχεται εναντίον της ατιμωρησίας για τα πλέον σοβαρά εγκλήματα. Εν τούτοις, αναγνωρίσθηκε να μην τιμωρούνται οι ενεργεία ηγέτες χωρών και έτσι αφήνονται τα θύματα στο περιθώριο. Κατά τη διάρκεια της σύσκεψης συζητήθηκε ότι διαφορετικά, υπονομεύεται η κυριαρχία, η σταθερότητα και η ειρήνη των χωρών μελών. Παράδοξο, όμως, 34 αφρικανικές χώρες, πέραν της επικύρωσης του Στατικού της Ρώμης, έχουν εθελουσίως δεσμευθεί για ίση μεταχείριση προσώπων για διεθνή εγκλήματα. Αφρικανικές χώρες έχουν παίξει αποφασιστικό ρόλο για τη δημιουργία του ICC και την ενεργοποίηση του τον Ιούλιο 2002. Τέσσερες αφρικανικοί ηγέτες έχουν προσωπικά ζητήσει από το ICC να αρχίσει έρευνα για εγκλήματα, τα οποία οι ίδιοι δεν μπορούσαν να διώξουν, χωρίς να παραβλέπεται ότι και οι Σύριοι υπεύθυνοι ασφαλώς να ζητήσουν το ίδιο όταν έλθει η ώρα. ■ Ατιμωρησία και Ηγέτες των Χωρών; Στο άρθρο 27 του Στατικού της Ρώμης αναφέρεται: το Στατικό απηχεί εξίσου για όλα τα πρόσωπα, χωρίς καμιά διάκριση. Ειδικότερα, οποιαδήποτε εξουσία κυβερνήτη ή μέλους της κυβέρνησης ή της Βουλής ή εκλεγμένου αντιπροσώπου δεν μπορεί να εξαιρεί πρόσωπο από εγκληματικές ευθύνες, ούτε για τους ιδίους η εξουσία αποτελεί βάση αποδυνάμωσης της ουσίας του Στατικού. Αυτό το άρθρο έχει αποφασισθεί από 34 από τα 54 μέλη της Αφρικανικής Ένωσης(AU), τα οποία έχουν επικυρώσει το στατικό της Ρώμης 7. Γενικές Διαπιστώσεις-Σχόλια για την Αφρική, 2007 Εάν κανείς σήμερα ερωτηθεί τι γνώμη έχει για την Αφρική, εάν η Αφρική είναι φτωχή, διεφθαρμένη και χωρίς ελπίδα για το μέλλον περιοχή ή είναι αναπτυσσόμενη οικονομία και εξελισσόμενη πολιτικά κοινωνία, τότε ασφαλώς αναμένεται να συμφωνήσει με το πρώτο θέμα. Ίσως όμως, η Αφρική στην πραγματικότητα να παρουσιάζει τώρα διαφορετική εικόνα. Τα βιομηχανικά κράτη (G-8) ως και η Ε.Ε. συζητούν τρόπους βελτίωσης της κατάστασης στην Αφρική. Προτείνουν τη μείωση ή τη διαγραφή των χρεών χωρών της Αφρικής Η Αφρική δεν μένει στάσιμη. Κινείται προς το καλύτερο, πράγμα που είναι δύσκολο και έχει πολύ δρόμο να διανύσει. Ενθαρρυντικό σημείο, όμως, είναι ότι έχει γίνει η αρχή και υπάρχει

238

Λακαφώσης Δημήτριος

σήμερα προθυμία και ελπίδα από τους Αφρικανούς για καλύτερο οικονομικό και κοινωνικοπολιτικό μέλλον. Ο σημερινός ρυθμός ανάπτυξης των χωρών της Αφρικής είναι κατά μέσο όρο 4,5% του ΑΕΠ της περιοχής αλλά με μηδενική ή καλύτερα με αρνητική αφετηρία εκκίνησης. Η Αφρικανική Ένωση συζητεί την κατάρτιση “κώδικα δημοκρατίας” με τον οποίο, μεταξύ άλλων, να μην επιτρέπεται οι κυβερνήσεις να παραμένουν περισσότερο από δύο θητείες και να καταργηθούν εκείνοι που πήραν την εξουσία με όπλα. Σήμερα, οι εκλεγμένοι κυβερνήτες είναι 44: πολιτικοί 29, πρώην στρατιωτικοί 1 και οι περισσότερο των δύο θητειών 7. 8. Η Ανεξαρτησία του Νοτίου Σουδάν, 2011 Στο δημοψήφισμα στις 9-10 Ιανουαρίου 2011 στο Νότιο Σουδάν σύμφωνα με τη συμφωνία του 2005 περί τερματισμού του επί δεκαετίες εμφυλίου Νοτίου και Βορείου Σουδάν, το αποτέλεσμα ήταν σαρωτικό υπέρ της ανεξαρτησίας του πλουσίου σε πετρέλαιο Νοτίου Σουδάν. Το Σουδάν είναι η μεγαλύτερη σε έκταση χώρα της Αφρικής. Το Νότιο Σουδάν κατοικείται ως επί το πλείστον από χριστιανούς ενώ το Βόρειο από μουσουλμάνους. Υπάρχουν. όμως, προς επίλυση και προβλήματα : η δια κανονιστική εκμετάλλευση του πετρελαίου στις πλούσιες συνοριακές περιοχές ως και η ομαλοποίηση των εντάσεων σ’ αυτές τις περιοχές και κυρίως στο Abbey με τις φυλετικές αντιθέσεις. 9. Περιοχή Maghreb και Sahel της Αφρικής Το Maghreb είναι η περιοχή της Βορειοδυτικής Αφρικής που περιλαμβάνει το Μαρόκο, την Αλγερία και την Τυνησία αλλά με την ευρύτερη έννοια και τη Λιβύη, τη Μαυριτανία και τη Δυτική Σαχάρα. Στο Maghreb αναπτύσσεται, σε ανταγωνισμό τελευταία με το IS, και το ισλαμικό Maghreb της AQ(AQIM). Η λέξη Mare σημαίνει κίνηση των Αράβων πρώην κατακτητών προς τα δυτικά παράλια της Αφρικής. Η περιοχή Sahel περιλαμβάνει λωρίδα περιοχών από Ατλαντικό μέχρι Ερυθρά θάλασσα: Βόρεια Σενεγάλη, Νότια Μαυριτανία, Κεντρικό Μάλι, Βόρειο, Νότια Αλγερία, Νίγηρα, Βόρεια Νιγηρία Κεντρικό Τσάντ, Κεντρικό και Νότιο Σουδάν και Βόρεια Ερυθραία. Η περιοχή Sahel έχει καταστεί χώρος στρατολόγησης και εκπαίδευσης εξτρεμιστών ισλαμιστών, που εξαναγκάζουν τους κατοίκους να καταφεύγουν ως πρόσφυγες στη Λιβύη και από εκεί ζητούν καταφύγιο στην Ευρώπη. Η λέξη Sahel. μεταξύ των πολλών άλλων εννοιών, σημαίνει ‘’αυγή’’ και κάτι το πολύ ‘’ζεστό’’. Γίνεται προσπάθεια για οικονομική ενίσχυση της περιοχής από Η.Π.Α. και Ε.Ε. ώστε να εκλείψει το προσφυγικό κύμα από την περιοχή.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

239

Η Επιδημία του Ebola Ξαπλώνεται, Οκτώβριος 2014 Η Δυτική Αφρική μαστίζεται από το θανατηφόρο ιό του Ebola

H επιδημία του ιού του Ebola ξέσπασε τελευταία στη δυτική Αφρική με την πλέον θανατηφόρα έξαρσή του από την εμφάνισή του το 1976, με περισσότερες από 8.300 περιπτώσεις για πιθανά ύποπτα κρούσματα να αναφέρονται από το Μάρτιο 2014. Σε χρονικό διάστημα έξι μηνών 4,033 άνθρωποι έχουν πεθάνει από την ασθένεια στη Liberia, Guinea, Sierra Leone και Nigeria. Μόνο στη Liberia, νεκροί είναι 2.300, ο υψηλότερος αριθμός σε σχέση με τον ιό Ebola. Στη δυτική Αφρική η κατάσταση χειροτερεύει, λόγω ανεπάρκειας καταλλήλων θαλάμων νοσοκομείων, προσωπικού και έλλειψης χρημάτων για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Σαν να μην έφθαναν αυτά, εκδηλώνονται και απεργίες για αυξήσεις των μισθών του προσωπικού των νοσοκομείων. Οι Η.Π.Α. χορηγούν βοήθεια $1δις για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Μεγάλη ανησυχία επικρατεί και η διεθνής κοινότητα σπεύδει να συντονίσει προληπτικά μέτρα παραπέρα εξάπλωσης και συγκράτησης της θανατηφόρου επιδημίας. Εκτιμάται, μέχρι τον Ιανουάριο 2015 τα πιθανά ύποπτα κρούσματα από τον Ebola θα μπορούσαν να έχουν φθάσει το 1.4 εκατομμύριο. Προληπτικά μέτρα λαμβάνονται από τις χώρες στα αεροδρόμια, αεροπλάνα, στα λιμάνια και τις λοιπές εισόδους και κυρίως για τους προερχομένους από Αφρική. Δημιουργούνται ειδικοί θάλαμοι σε νοσοκομεία με κατάλληλο εξοπλισμό και με προστατευτικές από την ασθένεια στολές για το προσωπικό. Στις Η.Π.Α, αναζητούνται 132 άνθρωποι που ταξίδευσαν αεροπορικά μαζί με μία νοσοκόμα από το Τέξας, μια ημέρα πριν αυτή διαπιστωθεί με συμπτώματα Ebola. Είναι το δεύτερο πρόσωπο, μετά από άλλη νοσοκόμα με ίδια συμπτώματα, που είχαν περιποιηθεί μαζί ένα από τη Λιβερία, ο οποίος είχε προσβληθεί από τον ιό όταν ήταν στη Λιβερία και πέθανε στις 8 Οκτωβρίου 2014. Στη Γερμανία, διαπιστώθηκε ένας γερμανός υπάλληλος των Η.Ε. στη Λιβερία, να έχει τα συμπτώματα του ιού, επιστρέφοντας στη Γερμανία. Στην Ισπανία, ένα μόνο πρόσωπο είναι γνωστό να έχει προσβληθεί από τον ιό. Είχε περι-

Λακαφώσης Δημήτριος

240

ποιηθεί δύο κληρικούς που κόλλησαν τον ιό στην Αφρική και επέστρεψαν στην Ισπανία, όπου και πέθαναν, ο ένας τον Αύγουστο και ο άλλος το Σεπτέμβριο 2014. Σε κανένα από τους 15 ανθρώπους που νοσηλεύθηκαν στην Ισπανία, δεν διαπιστώθηκε να έχει ιό, εν μέσω φόβων εξάπλωσης στην Ευρώπη και αλλού. Στη Ρωσία και Γαλλία παρατηρήθηκαν ελάχιστα ύποπτα κρούσματα.

Η Πραγματικότητα για τους Άραβες και τους Μουσουλμάνους, 2003 Άλλο θρησκεία και άλλο κοσμικές αντιλήψεις

Η 11η Σεπτεμβρίου 2001 απεκάλυψε ότι υπάρχει και η τρομοκρατία, ένας άλλος εναπομείνας κίνδυνος στις αρχές του 21ου αιώνα που ανθίζει τώρα στον Αραβικό κόσμο. Φώλιαζε στο Αφγανιστάν, αλλά δεν ξεπήδησε μέσα από αυτό, δεν είχε πανισλαμικό χαρακτήρα και προέκυψε από την αρρωστημένη φαντασία, τη ματαιότητα και από τις άλογες επιδιώξεις εξτρεμιστών Ισλαμιστών. Μετά τον Β΄ΠΠ επιτεύχθηκε ο δημοκρατικός μετασχηματισμός στη Γερμανία και στην Ιαπωνία και κατά επέκταση στη δυτική Ευρώπη και Ασία. Ακόμη δύο περιοχές παρέμειναν εκτός δημοκρατικού παλμού :

Η Μέση Ανατολή και η Αφρική. Ο αραβικό ς κόσμος παρέμεινε χωρίς εκσυγχρονισμό και δημοκρατισμό και ως επί το πλείστον με αισθήματα μίσους κατά της Δύσης. Η μέχρι τώρα πολιτική για τον Αραβικό κόσμο συγκεντρωνόταν στο να επιτηρούνται οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις, να αντιμετωπίζεται η τρομοκρατία ως έγκλημα και όχι ως πόλεμος και να τηρούνται ισορροπίες στην περιοχή με τις εκ μακρόθεν περιφερειακές παρουσίες. Η 11η Σεπτεμβρίου 2001, όμως, έδειξε ότι αυτή η πολιτική δεν αποδίδει. Αυτό που αποδίδει είναι κυρίως η ενθάρρυνση προς εκσυγχρονισμό και δημοκρατία του Αραβικού Κόσμου και η απομάκρυνση από την τυραννία και το δεσποτισμό. Περίπου το 60% των κρατών του κόσμου σήμερα έχουν δημοκρατικό πολίτευμα και ελάχιστο ποσοστό αυτών αγγίζει τα αραβικά κράτη. Η προσεκτική, βαθμιαία και ελεύθερη εξέλιξη των κοινωνιών, φέρει θετικό αποτέλεσμα. Η

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

241

περίπτωση, όμως, του Σάχη στο Ιράν, στο παρελθόν, είχε ως αποτέλεσμα την επικράτηση του θεοκρατικού καθεστώτος του Χομεϊνί. Στον Αραβικό κόσμο δεν αποδίδει η πολιτική της συγκράτησης αλλά της ανασυγκρότησης και μετασχηματισμού της κοινωνίας, πράγμα όμως που ενέχει κινδύνους και είναι δύσκολο από τους φόβους για τον πολιτισμό και την “κουλτούρα” τους. Η απομόνωση ενός σημαντικού χώρου στον κόσμο εκτρέφει εχθρούς και καταστρεπτικά όπλα. Η στρατηγική της εξόδου, πρέπει να αντικατασταθεί από τη στρατηγική της εισόδου, στον Αραβικό κόσμο. Οι κυβερνήτες των 22 Αραβικών χωρών (εκτός εξαιρέσεων που εκλέγονται δημοκρατικά) αναμένουν και το δικό τους τέλος. Όλος ο αραβικό ς κόσμος. αν και όχι φανερά, συμφωνεί με την εκδίωξη του Saddam, όχι όμως με τον πόλεμο κατά του ιρακινού λαού. Κανένας πριν από την Σεπτεμβρίου 2001 δεν μπορούσε να προτείνει τέτοιο εκσυγχρονισμό του Αραβικού Κόσμου, που σήμερα προβάλλει ως επιτακτική προτεραιότητα για το συμφέρον του ιδίου του αραβικού λαού και του κόσμου γενικότερα.

Λανθασμένα Μηνύματα στον Αραβικό κόσμο, 2003 Είναι, όμως, εποχή για τους Άραβες και τους Μουσουλμάνους γενικά να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα. Άφησαν να περάσει απλώς η βιομηχανική επανάσταση δύο αιώνες πριν, όπως και τώρα αντιμετωπίζουν τις εξελίξεις στην πληροφορική και στις επικοινωνίες που έχουν αρχίσει πολλά έτη πριν. Μήπως πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι ο ριζοσπαστικός Ισλαμισμός είναι μάταιος, που τα τελευταία 40-50 χρόνια καλλιέργησε την ελπίδα επικράτησης στον κόσμο. Είναι ουτοπία να ονειρεύονται ότι κάποτε μουσουλμάνοι έφθασαν μέχρι τις πύλες της Βιέννης. Ας μη ξεχνιέται ότι αρκετές τρομοκρατικές ενέργειες στο παρελθόν έμεναν ασυγχώρητα ατιμώρητες. Είναι καιρός να γίνει αντιληπτό ότι δεν ωφελούν οι επιθετικές αυτοκτονίες των “μαρτύρων” που από όλες τις θρησκείες δεν είναι αποδεκτές. Πρέπει, ομοίως, να γίνει αντιληπτό ότι άλλο πράγμα είναι η θρησκεία και άλλο οι κοσμικές αντιλήψεις μίας σύγχρονης κοινωνίας. Πιστεύουν ότι με ένα δυνατό κτύπημα μπορούν να προκαλέσουν το παγκόσμιο αίσθημα και να αποκαταστήσουν τη δήθεν πληγείσα αξιοπρέπεια και να φέρουν τη δικαιοσύνη. Ποιος, όμως φταίει; Η εκμετάλλευση από τους ισχυρούς; η απέχθεια προς τη συνύπαρξη και τη συνεργασία; η θρησκευτική αντίληψη; Η έλλειψη εκδημοκρατισμού; η υπό ανάπτυξη παιδεία; η μόρφωση; η νοοτροπία; η φτώχεια, η απομόνωση και η αποστροφή; μία εύκολη απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα είναι ότι όλα μαζί φταίνε και ίσως και άλλα.

Ο εκδημοκρατισμός θα ευοδωθεί στον Αραβικό κόσμο, 2003 ; Θα μπορούσε να αλλάξει το όλο περιβάλλον στην περιοχή με την αντικατάσταση των Βασιλιάδων, Σεΐχηδων και καταπιεστικών καθεστώτων, με τη δημοκρατία και την εγκαθίδρυση ειρήνης μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων. Οι Η.Π.Α. εισέρχονται σε ένα δυσλειτουργικό χώρο του κόσμου με την προοπτική να προσαρμόσουν αυτό σε νέα παγκόσμια τάξη και να αναμένουν ο αντίκτυπος του πολέμου να επιφέρει ένα καλύτερο Αραβικό κόσμο. Οι Άραβες.όμως,

242

Λακαφώσης Δημήτριος

δεν έχουν εμπιστοσύνη και αμφιβάλλουν για τις προθέσεις επιβολής της δημοκρατίας με τη δύναμη. Μεταξύ των Αράβων η προοπτική για τη μετά Saddam Μέση Ανατολή είναι ζοφερή. Πολλοί έχουν την πεποίθηση ότι ο πόλεμος θα εκθρέψει περιφερειακή αστάθεια και αντιαμερικανικά αισθήματα. Οι τρομοκράτες, με εύκολη πλέον επιστράτευση νέων μελών, μπορούν να προκαλέσουν νέες αναταραχές στην περιοχή. Οι φονταμενταλιστές μπορεί να αντιδράσουν σε οποιοδήποτε πολιτικό άνοιγμα. Άλλοι προβλέπουν ότι η απαλλαγή του Saddam, διευκολύνει τη διαδικασία ειρήνης στη Μέση Ανατολή. Τούτο, όμως, είναι δύσκολη υπόθεση. Οι υποσχέσεις για ειρήνη και παλαιστινιακό κράτος παραμένουν ακόμη ανεκπλήρωτες πράγμα που έδωσε λαβή σε μερικούς κριτές να ισχυρίζονται ότι δεν δόθηκε προτεραιότητα στο παλαιστινιακό με τον πόλεμο κατά του Ιράκ.Αυτό ενισχύεται ακόμη περισσότερο από την πίστη των Αράβων ότι οι Η.Π.Α. υποστηρίζουν το Ισραήλ έναντι των Παλαιστινίων. Αλλά με τις διακηρύξεις για την επίλυση του παλαιστινιακού, άλλο πράγμα είναι οι επιθυμίες και άλλο η πραγματικότητα ειδικότερα δεν σε αυτή την περιοχή που η ουτοπία πάντα βασιλεύει.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

243

Λακαφώσης Δημήτριος

244

ΜΕΡΟΣ V Οι Προκλήσεις στον Ευρύτερο της Ελλάδας Χώρο και τα Εθνικά Θέματα Βαλκάνια-Ανατολική Μεσόγειος- Μέση Ανατολή, Δυτικά ΒαλκάνιαΒοσνία-Κόσοβο, Αιγαίο, Κύπρος, ΑΟΖ, Σκόπια, Μειονότητες, Επιδιώξεις Erdogan, Γενοκτονία Ελλήνων Πόντου και Αρμενίων, Τσάμηδες, Νέα Διοικητική Διάρθρωση της χώρας Εισαγωγική περιγραφή : • Μόνο ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός και στα Δυτικά Βαλκάνια εξασφαλίζει την ομαλότητα και τη σταθερότητα στην ταλαιπωρημένα περιοχή. • Επιδιώκεται η ενίσχυση της κεντρικής κυβέρνησης στη με πολυεθνικότητα Βοσνία, παρά τις αντιθέσεις των Σερβοβοσνίων, ώστε η χώρα να μπει το συντομότερο στην ευρωπαϊκή τροχιά. • Μετά τη σύλληψη και την παράδοση στο δικαστήριο της Χάγης των υπευθύνων για εγκλήματα στον πόλεμο στη Βοσνία το1995, ανοίγει η πόρτα και στη Σερβία για τα ευρωπαϊκά κεκτημένα. Το αντάλλαγμα για το Κόσοβο είναι η ένταξη στους ευρωπαϊκούς δεσμούς; • Tα Σκόπια αυτοεγκλωβίζονται και αυτοαποκλείονται για ευρωπαϊκή πορεία. Η αδιαλλαξία των Σκοπίων για το όνομα σύμφωνα και την ενδιάμεση συμφωνία της Αχρίδας το 1995, προκαλεί προστριβές με την Ελλάδα και υπονομεύει την ομαλότητα των διακρατικών λειτουργιών των δύο χωρών. Το Κόσοβο αυτοκηρύσσει την ανεξαρτησία του. • Περισσότερο ενισχυμένες ευρωπαϊκές προοπτικές από το Μαυροβούνιο έχει η Αλβανία και πολύ περισσότερο η Κροατία. • Οι από το 1970 κυρίως, επεκτατικές βλέψεις της Τουρκίας στο Αιγαίο συνεχίζονται. Η πρώτη έμπρακτη τουρκική εκδίκηση νησιώτικου χερσαίου χώρου στα Ίμια το 1996 επαναλαμβάνεται με τη για πρώτη φορά χαμηλή πτήση τουρκικών αεροσκαφών πάνω από κατοικημένα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. • Η Κύπρος είναι το διαιρημένο ακόμη νησί της Ευρώπης. Η Τουρκία επιδιώκει να μετατρέψει το De facto σε De juro status στην Κύπρο και οι ενδοκυπριακές συνομιλίες διεξά-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

245

γονται μετά εμποδίων. • Ο Erdogan με τροποποίηση του Συντάγματος, περιορίζει τις κεμαλικές στρατιωτικές και δικαστικές εξουσίες και ενισχύεται στην εξουσία. • Πολλές χώρες και αμερικανικές πολιτείες έχουν αναγνωρίσει τη γενοκτονία των Αρμενίων το 1915, ενώ στο αμερικανικό Κογκρέσο εκκρεμεί ακόμη η αναγνώριση με το ερώτημα: αναγνώριση ή συμφιλίωση; • Η ελληνική μειονότητα μειώνεται, ενώ η στη Θράκη μουσουλμανική μειονότητα συνεχώς αυξάνεται, σύγκριση που δείχνει την ευαισθησία των δύο χωρών για τις μειονότητες. • Ο Erdogan προσπαθεί να ασκήσει πρωτεύοντα ρόλο στη Μέση Ανατολή. Υποστηρίζει αρχικά την αραβική εξέγερση. Επιδεινώνει τις σχέσεις με το παλαιό σύμμαχο Ισραήλ μετά την ισραηλινή επίθεση σε στολίσκο προς τη Γάζα το 2010 και μετά τη συνεργασία του Ισραήλ με την Κύπρο για φυσικό αέριο στο θαλάσσιο χώρο της νοτιοανατολικής ΑΟΖ της Κύπρου. • Η Ελλάδα καθυστερεί στη διευθέτηση των δικαιωμάτων της ελληνικής ΑΟΖ, όπως καθορίζονται διεθνώς. • Η Αλβανία ενίοτε προβάλλει τα περί Τσάμηδων μυθεύματα και το αλβανικό συνταγματικό δικαστήριο έχει μπλοκάρει την εφαρμογή της υπογραφείσας συμφωνίας για την ΑΟΖ Ελλάδας- Αλβανίας. • Νόμος του κράτους ο ’’Καλλικράτης’’ από 2011, μετά 12ετία του ‘’Καποδίστρια’.’

Λακαφώσης Δημήτριος

246

Κεφάλαιο ΙB΄ Ο Ευρύτερος της Ελλάδας Χώρος Βαλκάνια- Ανατολική Μεσόγειος-Μέση Ανατολή- Κόσοβο

Εισαγωγικό περίγραμμα: - Στα μέχρι τώρα τραυματισμένα Βαλκάνια, οι ευρωατλαντικοί δεσμοί εγγυώνται ασφάλεια και σταθερότητα. - Οι εξελίξεις στα Δυτικά Βαλκάνια: πολυεθνικότητα Βοσνίας- Σερβία-ανεξαρτησία Κοσόβου. - Τα Βαλκάνια είναι το εμπόδιο λαθρεμπορίου, παράνομης διακίνησης ανθρώπων, ναρκωτικών και όπλων προς την Ευρώπη.

Βαλκάνια- Ανατολική Μεσόγειος-Μέση Ανατολή, 2006 Τα Βαλκάνια- Ανατολική Μεσόγειος- Μέση Ανατολή και ο ευρύτερος χώρος συνιστούν συνδετικό κρίκο Ανατολής-Δύσης και επηρεάζουν και επηρεάζονται από το διεθνές σκηνικό.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

247

1.Βαλκάνια, 2006 Κόσοβο-Σερβία-Βοσνία Ερζεγοβίνη Το Κόσοβο, που ανήκει στη Σερβία τα τελευταία πέντε έτη διοικείται από τα Η.Ε. υποστηριζόμενα από νατοϊκές διεθνείς δυνάμεις. Το πολιτικό μέλλον του Κοσόβου είναι αρκετά πολύπλοκο αφού δεν υπάρχει κοινό έδαφος συνεννόησης μεταξύ των Η Αν. Μεσόγειος και ο Εύξεινος Πόντος ευφαλτήριο προς Μ. Ανατολή δύο κοινοτήτων. Οι Σέρβοι και Κ. Ασία. Κοσοβάροι, που ζουν εκεί περί τα 500 χρόνια, δεν εμπιστεύονται τους Αλβανούς Κοσοβάρους. Τούτο μαρτυρεί και η αποχή των Σέρβων Κοσοβάρων από τις εκλογές του Οκτωβρίου 2004 και οι συγκρούσεις το Μάρτιο 2004 μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Οι δύο κοινότητες οδηγούνται από τα Η.Ε., σε διαπραγματεύσεις για τον καθορισμό του τελικού καθεστώτος του Κοσόβου. Το κύριο θέμα βέβαια είναι το κατά πόσο το Κόσοβο παραμένει επίσημα μέρος της Σερβίας ή γίνεται ανεξάρτητο κράτος στα Βαλκάνια, όπως επιδιώκουν οι Αλβανοί Κοσοβάροι. Δεν αποκλείεται ειδικό καθεστώς μεταξύ ενισχυμένης αυτονομίας και πλήρους ανεξαρτησίας με περισσότερες πιθανότητες για ανεξαρτησία. Ένα, όμως, ανεξάρτητο Κόσοβο και με δεδομένη τη μετά το δημοψήφισμα για ανεξαρτησία του Μαυροβουνίου από τη Σερβία ίσως να αφυπνίσει και την ουγγρική μειονότητα της Βοϊβοντίνας στη Σερβία, τη μουσουλμανική μειονότητα στην περιοχή Σαντζάκ και το αλβανικό στοιχείο στο Πέτσοβο της Σερβίας και στο Τέτοβο στη FΥRΟΜ. Για αυτές τις ανησυχίες, το ΝΑΤΟ δηλώνει ότι θα παραμείνει στο Κόσοβο και μετά τον καθορισμό οποιουδήποτε καθεστώτος στο Κόσοβο. Επιπλέον, η πολυεθνικότητα της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης δεν φαίνεται να αποδίδει τα αναμενόμενα και τώρα εξετάζεται η αναθεώρηση της συμφωνίας Dayton Ohio για να ενισχυθεί η κεντρική εξουσία και να απλουστευθούν οι διαδικασίες προσέγγισης της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης προς την Ε.Ε.. Ενώ, στη μετά Μιλόσεβιτς Σερβία ανοίγουν δύο δρόμοι. Ο δρόμος της απομόνωσης και ο δρόμος της ανοχής, του συμβιβασμού και της υποχώρησης. Ο τελευταίος δρόμος φαίνεται μόνο να διευκολύνει την πορεία της Σερβίας προς την Ε.Ε.. 2.Η Ανατολική Μεσόγειος και ο Εύξεινος Πόντος και ο πέριξ Χώρος, 2006 Ο Εύξεινος Πόντος ως ευρύτερος χώρος της Ανατoλικής Μεσογείου, πέραν του ότι αποτελεί τον ενεργειακό κόμβο διοχέτευσης πετρελαίου και φυσικού αερίου από Κεντρική Ασία και Μέση Ανατολή προς την Ευρώπη, πλησιάζει τις πιθανές περιοχές επέμβασης στην Κεντρική Ασία. Ο Εύξεινος Πόντος ανέκαθεν αποτελεί πεδίο αντιπαράθεσης Η.Π.Α.- Ρωσίας για τον έλεγχο της περιοχής. Βέβαια, οι Η.Π.Α., μετά τις Έγχρωμες Επαναστάσεις στην Ουκρανία και

Λακαφώσης Δημήτριος

248

τη Γεωργία ως και με την επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς, αύξησε τα αμερικανικά ερείσματα στη γύρω περιοχή και απέκτησε στρατιωτικές βάσεις στη Βουλγαρία και Ρουμανία, χωρίς όμως να έχει αποκτήσει ακόμη ναυτική παρουσία των Η.Π.Α. στον Εύξεινο Πόντο, όπως συμβαίνει στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Ανατολική Μεσόγειος προσφέρει διευκολύνσεις και προσεγγίσεις προς την ευαίσθητη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Για τη σταθερότητα και την ειρήνη στον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου υφίσταται η συνεργασία των χωρών του μεσογειακού διαλόγου. Πέραν των παραπάνω, στην Ανατολική Μεσόγειο, ειδικότερα στο Αιγαίο και στην Κύπρο, η Τουρκία συνεχίζει τις προκλήσεις έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου, με απαράδεκτη συμπεριφορά γειτονίας, πράγμα που καθιστά αμφίβολη την ένταξή της στην Ε.Ε.. Γι' αυτό η Ελλάδα πρέπει να έχει και εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης των σε βάρος της προκλήσεων της Τουρκίας, αν και η Ελλάδα υποστηρίζει την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας, χωρίς όμως η υποστήριξη να είναι δεδομένη. 3. Σε Δίνη η Μέση Ανατολή, 2006 Ιράκ, Ιράν, Παλαιστίνη, Ισραήλ, Λίβανος, Συρία Η Μέση Ανατολή, της οποίας η θέση και τα πετρέλαια προσελκύουν το παγκόσμιο ενδιαφέρον, βρίσκεται σε δίνη και σε σημείο απoφασιστικής καμπής μετά την εισβολή στο Ιράκ. Στο Ιράκ δεν έχουν αποφευχθεί οι αντιπαλότητες, οι συγκρούσεις και οι βιαιότητες μεταξύ Σιιτών, Σουνιτών, ιρακινού Στρατού, παραστρατιωτικών οργανώσεων, οπαδών της Al Qaeda και του παλαιού καθεστώτος. Θετικό, όμως, είναι ότι υπάρχει τώρα Σύνταγμα και έχουν γίνει εκλογές, για πρώτη μόνιμη εθνική κυβέρνηση στο Ιράκ, η οποία αναλαμβάνει την ευθύνη διακυβέρνησης της χώρας και που με τη βοήθεια των συμμαχικών δυνάμεων, του ιρακινού στρατού και των αστυνομικών δυνάμεων θα προσπαθήσει να ομαλοποιήσει την κατάσταση και να αποφευχθεί η κατάσταση του '80 στο Λίβανο. Στο Ιράν, 30 χρόνια, μετά την ιρανική επανάσταση, επανέρχεται ισλαμική σκληροπυρηνική κυβέρνηση, με φιλοδοξίες για πυρηνικό πρόγραμμα που προκαλούν παγκόσμιες ανησυχίες. Στη Μέση Ανατολή εντάσσεται ευρύτερα και το πρόσφατα “δημοκρατικό” αλλά ασταθές Αφγανιστάν. Στο μετά Σαρόν Ισραήλ και μετά τη νίκη της Hamas στις τελευταίες εκλογές στην Παλαιστίνη, ο οδικός χάρτης ειρήνευσης της περιοχής φαίνεται να τελματώνει. Η εξτρεμιστική

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

249

ισλαμική οργάνωση Hamas επικρατεί στο παλαιστινιακό κοινοβούλιο, ως πλειοψηφούν κόμμα και προς το παρόν δηλώνει ότι δε θα υπάρχει ενδεχόμενο αναγνώρισης του Ισραήλ και δε θα σταματήσει την ένοπλη αντίσταση. Προοπτική, που δεν είναι δυνατό από τώρα να προβλεφθεί για την επίλυση του παλαιστινιακού. Το Ισραήλ επιχειρεί επιβαλλόμενη λύση και έχει αποσυρθεί μονομερώς από τη Λωρίδα της Γάζας και μονομερώς προτίθεται να καθορίσει τα σύνορα στη Δυτική Όχθη με έγερση τοίχους ασφαλείας και με απόσυρση και ενσωμάτωση εποίκων της Δυτικής όχθης. Στη Συρία, οι συριακές δυνάμεις εγκατέλειψαν το Λίβανο. Στο Λίβανο η εξτρεμιστική παραστρατιωτική οργάνωση Hezbollah μάλλον αρχίζει να αντιλαμβάνεται τη σημασία που έχουν οι πολιτικές διαδικασίες του κοινοβουλίου του Λιβάνου. Τα Η.Ε. διερευνούν τα αίτια της δολοφονίας του πρώην πρωθυπουργού του Λιβάνου με υποψίες για δάκτυλο της Συρίας. Στην Αίγυπτο η υπό κατατρεγμό μείζονα αντιπολίτευση της Μουσουλμανικής αδελφότητας ενισχύει τη δύναμή της στη βουλή, αγωνίζεται για περισσότερο εκδημοκρατισμό στην Αίγυπτο και προσεγγίζει τις απόψεις της Δύσης.

Συμπέρασμα για την κατάσταση στα Βαλκάνια- ΜεσόγειοΜέση Ανατολή, 2006 Η κατάσταση στα Βαλκάνια παρουσιάζεται ακόμη ρευστή και ίσως τα αμέσως επόμενα έτη να είναι καθοριστικά για τα Βαλκάνια. Η Σλοβενία, η Κροατία, και η Βοσνία απέκτησαν την ανεξαρτησία τους με πολέμους ενώ η FΥRΟΜ με ειρηνικά μέσα. Μήπως σήμερα έφθασε η ώρα του Κοσόβου. Μήπως η συνέπεια του νατοϊκού βομβαρδισμού το 1999 στη Σερβία είναι τώρα ένα ανεξάρτητο Κόσοβο. Πράγμα που να δημιουργήσει νέο διεθνές νομικό τετελεσμένο και προηγούμενο για τις εθνότητες όχι μόνο στην περιοχή των Βαλκανίων αλλά και σε άλλες ευαίσθητες περιοχές του κόσμου με πόθους και κρυφές ελπίδες για απόσχιση και ανεξαρτησία. Ενθαρρυντικό, όμως, στοιχείο για τα Βαλκάνια είναι ότι υπάρχει προοπτική για ένταξη τελικά όλης της περιοχής στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε. που συμβάλλει στην παραπέρα σταθερότητα και στην ειρήνη στην Ευρώπη. Ο στρατηγικής σημασίας Εύξεινος Πόντος και ή Ανατολική Μεσόγειος προσεγγίζουν και παρέχουν διευκολύνσεις προς τις ασταθείς σήμερα περιοχές της Κεντρικής Ασίας και της Μέση Ανατολής και αποτελούν πεδία αντιπαράθεσης και δράσης για την εκεί ναυτική παρουσία. Η κατάσταση στη Μέση Ανατολή (Ιράκ-Ιράν-Παλαιστίνη) βρίσκεται τώρα σε δίνη, με ανησυχίες και απρόβλεπτες συνέπειες για την περιοχή, τον υπόλοιπο κόσμο και ιδία για τη Δύση ( αντιπαράθεση Ισλάμ-Δύσης).

Τα Δυτικά Βαλκάνια στο Σταυροδρόμι των Εξελίξεων, 2007 Έχουν περάσει ένδεκα περίπου χρόνια από τότε που το ΝΑΤΟ σταμάτησε τον πόλεμο στη Βοσνία και επτά περίπου χρονιά από τότε που το ΝΑΤΟ άρχισε τους βομβαρδισμούς στο Κόσοβο. Η Βοσνία, η Σλοβενία και η Κροατία, η FΥRΟΜ και το Μαυροβούνιο απέκτησαν την ανεξαρτησία τους. Το ίδιο προσπαθεί και το Κόσοβο. Τα Η.Ε., η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ επιδιώκουν

250

Λακαφώσης Δημήτριος

να επουλώσουν τα δεινά του παρελθόντος και να ανοικοδομηθεί η περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων σύμφωνα με τα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα. Επικρατεί στην περιοχή πολιτική ρευστότητα. Η διεθνής προσπάθεια στρέφεται. ως επί το πλείστον, στη Βοσνία και το Κόσοβο:

Η Σερβία σκληραίνει τη στάση της για το Κόσοβο, 2007 Το Κόσοβο πιθανόν να γεννηθεί μετά από ωδίνες ως το νεότατο ευρωπαϊκό κράτος. Διεξάγονται διαπραγματεύσεις μεταξύ Αλβανών και Σέρβων Κοσοβάρων υπό τα Η.Ε. στη Βιέννη για το μέλλον του Κοσόβου για κάποια μορφή ανεξαρτησίας παρά τις ρωσικές αντιδράσεις. Εάν τα Η.Ε. προτείνουν την πλήρη και με διεθνή αναγνώριση ανεξαρτησία, τότε προβάλλει το πιθανό βέτο της Ρωσίας στο Σ.Α. των Η.Ε.. Με αυτή την αμφιβολία ίσως τα Η.Ε. να επιλέξουν, να εγκαταλείψουν το προτεκτοράτο και να αφήσουν το Κόσοβο να ζητήσει μόνο του την ανεξαρτησία. Στο νέο Σύνταγμα διακηρύσσεται η Σερβία πατρώα γη των Σέρβων ως και το δικαίωμα εξασφάλισης των συνόρων της, ακόμη και με δύναμη, χωρίς το θέμα να εξειδικεύεται στο Κόσοβο. Το πλείστον των Σέρβων θέλουν να διατηρήσουν το Κόσοβο, αν και αρκετοί, πιστεύουν ότι τελικά το έχουν χάσει. Ουδείς Σέρβος δεν είναι δυνατό να επωμισθεί το βάρος της ιστορικής κατακραυγής και να δεχθεί απώλεια του Κοσόβου. Προτιμητέο είναι να επιβληθεί οποιαδήποτε απόφαση, παρά να συναινέσει σ' αυτή.

Δοκιμάζεται η πολυεθνικότητα της Βοσνίας, 2007 Στη Βοσνία, σύμφωνα με τη συμφωνία Dayton που τερμάτισε τον πόλεμο (1992-95), υφίστανται δύο διοικητικές περιφέρειες με τη μουσουλμανό-κροατική συνομοσπονδία και τη σερβική δημοκρατία της Βοσνίας, δύο οντότητες με τη μουσουλμανό-κροατική και τη σερβική, δύο επί μέρους κράτη με το μουσουλμανό-κροατικό και το σερβικό ως και τρείς θρησκείες με τους βόσνιους μουσουλμάνους, τους κροάτες καθολικούς ως και τους Σέρβους χριστιανούς ορθόδοξους. Οι διάφορες εθνικές ομάδες έχουν αντίθετες επιδιώξεις περιοχών. Ισχυρίζονται ότι η σερβική δημοκρατία ιδρύθηκε με βάση την εθνική εκκαθάριση και ότι η Βοσνία δεν μπορεί να επιβιώσει ως κράτος εάν με το ήμισυ με Σέρβους να συμπεριφέρεται ως ξεχωριστή οντότητα. Οι βόσνιοι Κροάτες γενικά στηρίζουν τη σημερινή Βοσνία αλλά ισχυρίζονται ότι εάν η Βοσνία παραμείνει διαιρεμένη σε δύο επιμέρους κράτη, τότε θα απαιτηθεί και δικό τους επί

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

251

μέρους κράτος με Κροάτες. Οι Βόσνιοι Σέρβοι πιστεύουν ότι το μισό της Βοσνίας με τους Σέρβους μπορεί να αποσπαστεί και να γίνει ανεξάρτητο, αν και από το Σύνταγμα δεν προβλέπεται η απόσχιση. Γι' αυτό πιστεύουν ότι η παρούσα δομή του εθνικού διαχωρισμού πρέπει να διατηρηθεί κατά ελάχιστον. Σύμφωνα με τη συμφωνία, Dayton-95, προβλέπεται ένα τριμελές προεδρείο κυβέρνησης της Βοσνίας από ένα Ορθόδοξο Χριστιανό Σέρβο, ένα Βοσνιό-μουσουλμάνο και ένα καθολικό Κροάτη ως και μία διεθνής διοίκηση. Οι της προεδρίας ηγέτες έχουν εκ διαμέτρου αντίθετες στην πολυεθνικότητα στη Βοσνία. Ο μουσουλμάνος πρόεδρος δεν θέλει διπλή αλλά μία οντότητα. Ο σέρβος πρόεδρος προειδοποιεί για απόσχιση εάν αποδυναμωθεί η αυτονομία της σερβικής δημοκρατίας στη Βοσνία. Ο, δε, Κροάτης πρόεδρος επιδιώκει και θα ζητήσει τρίτο επί μέρους κράτος που θα δώσει στους Βοσνιοκράτες ισοδύναμα δικαιώματα με τους εκεί Σέρβους και Μουσουλμάνους. Επομένως συνεχίζεται να δοκιμάζεται η πολυεθνικότητα στη Βοσνία ακόμη.

Διαπιστώσεις για την κατάσταση στα Δυτικά Βαλκάνια, 2007 › Πρώτον, καθορίζεται προσεχώς το μέλλον του Κοσόβου, σύμφωνα με τις επιδιώξεις των Η.Ε. που διοικούν το Κόσοβο, χωρίς να αποκλείονται δυσάρεστες επιπτώσεις για τους Σέρβους του Βελιγραδίου και τους Σέρβους του Κοσόβου. Παραμένει η παρουσία του ΝΑΤΟ ανεξάρτητα από το όποιο μελλοντικό καθεστώς του Κοσόβου. › Δεύτερον, στη Βοσνία δοκιμάζεται η πoλυεθνικότητα και έχει ανάγκη παραμερισμού των διαφορετικών εθνικών επιδιώξεων και της υποστήριξης που παρέχεται από την εκεί ευρωπαϊκή δύναμη 6.000 ανδρών. › Τρίτον, η παρουσία νατοϊκών στρατηγείων και στην Αλβανία και στην FYROM ως και τα προγράμματα συνεργασίας για την ειρήνη με την Ε.Ε. και ΝΑΤΟ παρέχουν ενθαρρυντικές προοπτικές για την ευρωπαϊκή πορεία των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων.

Οι Εξελίξεις στο Κόσοβο, 2007 Στις 10 Μαρτίου 2007, τέλειωσε και ο τελευταίος γύρος των συνομιλιών στη Βιέννη υπό τον ειδικό απεσταλμένο των Η.Ε. Αχτισάαρι(Ahtisaari), πρώην πρόεδρος της Φιλανδίας, που κράτησαν περίπου ένα χρόνο για το μέλλον του Κοσόβου, χωρίς αποτέλεσμα. Οι Σέρβοι και οι Αλβανοί Κοσοβάροι παρέμειναν διαμετρικά αντίθετοι στις θέσεις τους ως προς το σχέδιο Αχτισάαρι και οι διαπραγματεύσεις έφθασαν σε αδιέξοδο. Οι διαπραγματεύσεις διεξήχθησαν και με την παρουσία αντιπροσώπων από την ομάδα επαφής Η.Π.Α., Ρωσία, Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. Ο Αχτισάαρι υποβάλλει το σχέδιο ως πρόταση στο Σ.Α. των Η.Ε.. Τα Η.Ε. πιθανόν να έχουν να επιβάλουν μία λύση αν και η Ρωσία, ο υποστηρικτής της Σερβίας, δεν αποκλείεται να κάνει χρήση του βέτο εάν δεν υπάρξει συμφωνία και από τις δύο πλευρές.

252

Λακαφώσης Δημήτριος

Το μη υιθετηθέν Σχέδιο Αχτισάαρι για το Κόσοβο, 2007 Αποφεύγεται στο σχέδιο να προσδιορισθεί το τελικό καθεστώς του Κοσόβου. Ο Αχτισάαρι δεν αναφέρει τη λέξη ανεξαρτησία αλλά το σχέδιο περιλαμβάνει τα συστατικά κράτους. Το Κόσοβο θα έχει Σύνταγμα, εθνικά σύμβολα, σημαία, ύμνο, στρατό και το δικαίωμα να ενταχθεί σε διεθνές οργανισμούς, αλλά να υπολείπεται της πλήρους ανεξαρτησίας. Παραμένει υπό διεθνή επιτήρηση και διεθνή αντιπροσωπία θα επιβλέπει την εφαρμογή των συμφωνηθέντων. Η πολιτική και η στρατιωτική παρουσία της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ παραμένουν. Προβλέπεται αστυνομική δύναμη ασφαλείας υπό ενιαία διοίκηση και με τοπική συγκρότηση ανάλογα με τη σύνθεση του πληθυσμού εκάστης περιοχής ευθύνης. Προβλέπεται η επιστροφή 250.000 προσφύγων από τη Σερβία και το Μαυροβούνιο. Παρέχονται εγγυήσεις ότι δεν είναι δυνατό να δημιουργηθεί καθαρά μονοεθνικό κράτος με δυνατότητα επαναφοράς στην πριν από το 1999 κατάσταση. Το Κόσοβο δε θα μπορεί να διαιρεθεί, ούτε να ενωθεί με άλλο κράτος, προφανώς για να αποκλεισθεί η ίδρυση της “Μεγάλης Αλβανίας”. Προβλέπεται πολυεθνική κοινωνία με ίσα δικαιώματα για όλους ανεξάρτητα τους κατοίκους. Οι μη Αλβανοί να συμμετέχουν σε κεραίες θέσεις όπου οι αποφάσεις να λαμβάνονται απαραίτητα και με τη σύμφωνη γνώμη της πλειοψηφίας των μη Αλβανών Κοσοβάρων νομικών. Ιδρύεται πολυεθνικό δικαστικό σώμα με εξασφαλισμένη προσφυγή για όλους ανεξάρτητα τους Κοσοβάρους. Τα μνημεία και οι σέρβικες εκκλησίες αποτελούν προστατευμένες ζώνες με εξασφαλισμένη ιδιοκτησία και χωρίς φόρους. Το σχέδιο προβλέπει, υπό διεθνή επιτήρηση, μεταβατική περίοδο για κατάρτιση Συντάγματος, επικύρωση νομοθεσίας και διεξαγωγή εκλογών.

Θέσεις εμπλεκομένων για το σχέδιο Αχτισάαρι Η Σερβία που θεωρεί το Κόσοβο ως την Ιερουσαλήμ της Μέσης Ανατολής και που αντιτίθεται σε κάθε λύση η οποία παραβιάζει τα εδαφικά της κυριαρχικά δικαιώματα και τους εσωτερικούς νόμους, απορρίπτει επανειλημμένο σχέδιο επειδή αλλάζει τα σύνορα με το να επιτρέπει στο Κόσοβο να γίνει μέλος των διεθνών οργανισμών και γιατί ανοίγει το δρόμο προς την ανεξαρτησία. Η σερβική βουλή με ομόφωνο ψήφισμα απέρριψε την ανεξαρτησία και με αυτό τον τρόπο οι Σέρβοι πολιτικοί επιμερίζονται την ευθύνη της απώλειας, που τώρα φαίνεται αναπόφευκτη. Οι Αλβανοί Κοσοβάροι, το 90% των 2 εκ. πληθυσμού, καλωσόρισαν το σχέδιο αφού παρέχει προοπτική για ανεξαρτησία αλλά ανησυχούν γιατί υπολείπεται της πλήρους ανεξαρτησίας, που επιδιώκουν.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

253

Η ομάδα επαφής για το Κόσοβο δεν βλέπει άλλο εναλλακτικό σχέδιο. Η Ρωσία, όμως, που είναι μέλος της ομάδας επαφής, τηρεί επιφυλάξεις και παρουσιάζει σκεπτικισμό. Εμμένει στην εξασφάλιση ενισχυμένων δικαιωμάτων και στην ασφάλεια και στην προστασία των Σέρβων Κοσοβάρων. Το ΝΑΤΟ και η Ε.Ε. υποστηρίζουν την προσπάθεια για εξεύρεση λύσης για το καθεστώς του Κοσόβου ώστε να εξαλειφθεί η αβεβαιότητα για σταθερότητα στην περιοχή.

Μονομερή Ανεξαρτησία του Κοσόβου, 2008 Τέρμα στο διαμελισμό των Βαλκανίων;

Δέκα χρόνια έχουν περάσει από τους νατοϊκούς βομβαρδισμούς στο Κόσοβο και αφού τα Η.Ε. έχουν αποτύχει την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης, το Κόσοβο κηρύσσει μονομερώς την ανεξαρτησία του από τη Σερβία, στις 17 Φεβρουαρίου 2008. “Φωτιές ανάβουν στα Βαλκάνια”. Οι Σέρβοι διαδηλώνουν την αντίθεσή τους στους δρόμους του Βελιγραδίου. Οι Σέρβοι του Κοσόβου διαμαρτύρονται στους δρόμους της Μητροβίτσας. Οι Αλβανοί Κοσοβάροι πανηγυρίζουν στους δρόμους της Πρίστινας για την ανεξαρτησία τους, με αμερικάνικες σημαίες. Στο Σ.Α. των Η. Ε. επέρχεται αδιέξοδο και δεν μπορεί να ληφθεί απόφαση. Οι Η.Π.Α., η Βρετανία και η Γαλλία αναγνωρίζουν την ανεξαρτησία του Κοσόβου. Ενώ, η Ρωσία και η Κίνα αντιτίθενται. Ο Γ.Γ. των Η. Ε. δηλώνει ότι η μέχρι τώρα εντολή για το Κόσοβο διατηρείται μέχρις ότου η μεταβατική περίοδος επηρεάζεται διαφορετικά. Η Ε.Ε. είναι διχασμένη, αφού απέτυχε για μία ακόμη φορά να σχηματίσει κοινή ευρωπαϊκή πολιτική και άφησε τα κράτη-μέλη να ενεργήσουν κατά την επιλογή τους. Η Σλοβακία και η Ρουμανία με τις Ουγγρικές μειονότητες, η Ισπανία με τους αυτονομιστές Βάσκους και η Κύπρος με την κατοχή της Βόρειας Κύπρου δεν πρόκειται να δημιουργήσουν προηγούμενο για τις χώρες τους με την αναγνώριση του Κοσόβου Η. Ελλάδα τηρεί στάση αναμονής εξελίξεων και προοπτικής σταθερότητας στην περιοχή Οι επικριτές θεωρούν ότι με τη μονομερή ανεξαρτησία του Κοσόβου, παραβιάζεται το διεθνές δίκαιο. Ανατρέπεται το απαραβίαστο των συνόρων των κυρίαρχων κρατών. Επιχειρείται επαναχάραξη των Βαλκανικών συνόρων αφού αποσπάται μονομερώς επαρχία από το κυρίαρ-

254

Λακαφώσης Δημήτριος

χο κράτος της Σερβίας και μάλιστα με Σέρβους να παραμένουν εκτός της Σερβίας.

Αντιθέσεις Δύσης-Ρωσίας για την κηρυχθείσα ανεξαρτησία του Κοσόβου, 2008 Η Ρωσία με την προσέγγιση της προς τη Σερβία επιδιώκει τη δημιουργία προγεφυρώματος στα Βαλκάνια για να εμποδίσει την παραπέρα επέκταση της Δύσης, με ταυτόχρονο έλεγχο ενεργειακών δικτύων προς τη Δύση. Σημάδια Ψυχρού Πολέμου και το παιγνίδι της γεωπολιτικής σκακιέρας άρχισαν να ξαναεμφανίζονται στα Βαλκάνια. Αυτό, βέβαια, έχει και βαθύτερα αίτια. Δεν περιορίζεται στην αντίθεση της Ρωσίας για την εγκατάσταση πυραύλων στην Τσεχία και Πολωνία. Αλλά, υπάρχει βαθύτερη εχθρότητα. Τη Ρωσία την έχει ενοχλήσει η προσπάθεια της Δύσης να την περικυκλώσει με εξάσκηση επιρροής σε χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, μέχρι την Κασπία.

Η επόμενη ημέρα της κήρυξης της ανεξαρτησίας του Κοσόβου Οι Αλβανοί του Κοσόβου φαίνεται να ακολουθούν το Σχέδιο Αχτισάαρι, με μεταβατική περίοδο 120 ημερών, με κατάρτιση νόμων και με ρυθμίσεις για προσαρμογή στη νέα κατάσταση. Αρχίζει ανάπτυξη 2.000 ευρωπαϊκής δύναμης από αστυνομικούς, δικαστικούς και τελωνειακούς για τη λειτουργία και την τήρηση της τάξης στο ανώριμο κράτος. Η 16.000 Νατοϊκή δύναμη παραμένει στο Κόσοβο για προστασία, ασφάλεια και αποτροπή της Defacto διχοτόμησης μεταξύ Αλβανών και Σέρβων του Κοσόβου. Όμως, ενδείξεις ενός ενδεχομένου επικείμενου διαμελισμού άρχισαν να εμφανίζονται. Οι Σέρβοι του Κοσόβου δηλώνουν ανυπακοή στους Αλβανούς Κοσοβάρους και υπακοή στη Σερβία, η οποία Σερβία τους παροτρύνει να αρνηθούν οποιαδήποτε βοήθεια από τους Αλβανούς Κοσοβάρους. Οι Σέρβοι του Κοσόβου καίνε συνοριακούς σταθμούς, καταλαμβάνουν σιδηροδρομικό δίκτυο και απαιτούν την επανένταξη του στο σερβικό σιδηροδρομικό δίκτυο. Αστυνομικοί Σέρβοι του Κοσόβου παραδίδουν τον οπλισμό τους και τα διακριτικά τους, μη ανεχόμενοι να υπηρετούν τους Αλβανούς Κοσοβόρους. Επίσης, η αποχή εργασίας στα ζωτικά για την αυτονομία του Κοσόβου ορυχεία και εργοστάσια ηλεκτρικής ενέργειας του Βορείου Κοσόβου, επιτείνουν το πρόβλημα.

Σταματά εδώ με την ανεξαρτησία του Κοσόβου ο διαμελισμός των Βαλκανίων, 2008; Ανεξάρτητα από το εάν συμβεί η όχι defacto διχοτόμηση του Κοσόβου, εύλογα προβάλει και το ερώτημα εάν σταματά εδώ ο διαμελισμός των Βαλκανίων. Αναπάντητο βέβαια ερώτημα. Αλλά, ξεπηδά από το λογικό μυαλό η διασπορά του μειονοτικού στοιχείου στην περιοχή που συνθέτει κυρίως το πρόβλημα: ∙ Πρώτον, στο Πέτσοβο της Νοτίας Σερβίας κατοικεί 60.000 Αλβανικό στοιχείο, που ανέχεται να ζει, το θέλει ή όχι, μέσα στη Σερβία. Εκτός και στην πιθανή defacto διχοτόμηση μεταξύ Αλβανών και Σέρβων του Κοσόβου καταστεί αδιανόητο να παραμείνει στην Σερβία.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

255

∙ Δεύτερον, στη δυτική επαρχία των Σκοπίων, στο Τέτοβο, υπάρχει 500.000 Αλβανικό στοιχείο που έχει στενές σχέσεις με τους Αλβανούς του Κοσόβου. Σήμερα, βλέπει τα συμφέροντα του να εξυπηρετούνται καλύτερα με την ευρωπαϊκή προοπτική των Σκοπίων αν και η αδιαλλαξία των Σκοπίων για το όνομα τους δημιουργεί πρόβλημα. εάν συνεχισθεί. ∙ Τρίτον, οι Σέρβοι της Βοσνίας αγωνίζονται για μη ενισχυμένη κεντρική βοσνιακή κυβέρνηση και για ισχυρή δική τους οντότητα. Παραμένουν στην πανεθνική Βοσνία αναμένοντας ευκαιρία για δημοψήφισμα. Προς το παρόν, όμως, βλέπουν αδυναμία υποστήριξης από τη Σερβία αφού η Σερβία φαίνεται τώρα απομονωμένη από την Ευρώπη, εάν όχι για χρόνια. ∙ Τέταρτον, στην περιοχή Sandzak, δυτικά του Κοσόβου με Σλάβους μουσουλμάνους που τηρούν παραδοσιακές σχέσεις με τους Βόσνιους, και στην περιοχή της Βοϊβοντίνας, στη Βόρεια Σερβία με 290.000 Ούγγρους, δεν υπάρχει περίπτωση αλλαγής του Status.εκτός με συνολική αλλαγή των συνόρων στα Βαλκάνια, που κανείς δεν θέλει να το κάνει. Μετά τα παραπάνω, επαληθεύεται και εδώ η πολιτική ρήση. “Ποτέ μη λες ποτέ. Αυτό που είναι αδιανόητο και ανεπιθύμητο μπορεί να συμβεί”. Ο πρώην ΥΠΕΞ των Η.Π.Α. Eagleburger δεν συμφωνούσε με την ανεξαρτησία του Κοσόβου και δηλώνει ότι ίσως να ήταν προτιμότερο να έχει πλήρη ανεξαρτησία μέσα στη Σερβία με διεθνή εγγύηση.

Προσφυγή της Σερβίας στο Διεθνές Δικαστήριο για την Ανεξαρτησία του Κοσόβου, Οκτώβριος 2008 Η Σερβία προσφεύγει στο Διεθνές Δικαστήριο μετά από σύμφωνη γνώμη και των Η.Ε. και το δικαστήριο αποφασίζει τον Ιούλιο 2010 τη διεθνή νομιμότητα της ανεξαρτησίας του Κοσόβου. Η Σερβία προβαίνει σε απευθείας διαβουλεύσεις με το Κόσοβο για εξεύρεση λύσης, χωρίς να αναγνωρίζει τη μονομερή ανεξαρτησία. Η Σερβία συζητά με το Κόσοβο την ομαλοποίηση των σχέσεών τους, προκειμένου να επιτύχει την ένταξή της στην Ε.Ε.. Η συνομιλία με τον πρωθυπουργό της Σερβίας Ντάτσιτς και τον πρωθυπουργό του Κοσόβου Θάτσι συνεχίζεται για τα εναπομείναντα ζητήματα που αφορούν την εφαρμογή της επιτευχθείσης συμφωνίας, στο πλαίσιο προσέγγισης Σερβίας-Κοσόβου. με την επιτήρηση της Ε.Ε.

Πλήρης Εθνική Ανεξαρτησία στο Κόσοβο, 10 Σεπτεμβρίου 2012 Τεσσεράμισι χρόνια μετά τη μονομερή κήρυξη της ανεξαρτησίας του από τη Σερβία, το Κόσοβο αποκτά στις 10 Σεπτεμβρίου 2012 πλήρη εθνική κυριαρχία με τη διάλυση της διεθνούς ομάδας καθοδήγησης (ISG) των 25 χωρών, οι οποίες υποστήριξαν παρά την αντίθεση της Σερβίας, την ανεξαρτητοποίηση του Κοσόβου. Η αποστολή της νατοϊκής δύναμης KFOR ως και

256

Λακαφώσης Δημήτριος

της EULEX, παροχής αστυνομικών και δικαστικών υπηρεσιών της Ε.Ε., παρατάθηκε μέχρι το 2014. Η ανεξαρτησία της πρώην σερβικής επαρχίας κηρύχθηκε στις 17 Φεβρουαρίου 2008. Είχε προηγηθεί ο πόλεμος του Κοσόβου 1998-1999 και οι αεροπορικές επιδρομές του ΝΑΤΟ- χωρίς την έγκριση του Σ.Α. των Η.Ε..άνοιξη 1999- είχαν ως αποτέλεσμα την αποχώρηση των σερβικών δυνάμεων από το έδαφος του Κοσόβου. Από τότε, εφάρμοσε σύμφωνα και με το σχέδιο του μεσολαβητή των Η.Ε., Φιλανδού Μάρτι Αχτισάαρι, η διαδικασία ανεξαρτητοποίησης του Κοσόβου υπό διεθνή επιτήρηση, η οποία απορρίφθηκε από το Βελιγράδι. Η διαδικασία αυτή δεν εφαρμόσθηκε ποτέ στο βόρειο τμήμα του Κοσόβου, όπου κατοικεί η σερβική μειοψηφία που αποτελεί το 10% του 1,8 εκατομμυρίου κατοίκων. Η βελτίωση των σχέσεων με το Κόσοβο είναι η κύρια προϋπόθεση που πρέπει να εκπληρώσει η Σερβία για να επιτύχει τον καθορισμό ημερομηνίας για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ε.Ε..

Η Ευρωπαϊκή και Νατοϊκή Προοπτική των Δυτικών Βαλκανίων, 2007-2013 Απαιτείται συντόμευση των ενταξιακών ευρωπαϊκών διαδικασιών

νται ευρωπαϊκής οργάνωσης κράτους και κυβέρνησης.

Η διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας πριν από 15 περίπου χρόνια άλλαξε τα πάντα στα Δυτικά Βαλκάνια. Οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων επιλέγουν ευρωπαϊκό προσανατολισμό. Όμως, επικρατεί στασιμότητα σ' αυτή την πορεία. Οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων υπολείπο-

Παρατηρείται έλλειψη ευρωπαϊκών κεκτημένων, ελλιπή κριτήρια και ανεκπλήρωτες- αποδεκτές στην κοινωνία υποχρεώσεις. Επικρατεί, ως επί το πλείστον, η οικονομική και πολιτική αστάθεια, η διαφθορά, η ανομία και οι παλαιές αντιπαλότητες. Οι εθνικές τάσεις πουλάκι τίθενται από χώρες Δυτικών Βαλκανίων υπεράνω της ευρωπαϊκής προοπτικής. Η απροθυμία για την παν εθνικότητα, που επιδιώκεται ως λύση, φαίνεται να υπονομεύει την προσπάθεια για πολυεθνικό ήτα στην περιοχή.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

257

Παρατηρείται και συγκράτηση στην ευρωπαϊκή δυναμική που ασφαλώς απογοητεύει. Η Ελλάδα με σημαντικό ρόλο στα Βαλκάνια, υπέβαλε στην Ε.Ε. τη γνωστή πρόταση των πέντε σημείων για επιτάχυνση της ευρωπαϊκής πορείας των Δυτικών Βαλκανίων. Παράλληλα, προτείνει και το πρακτικό μέσο για χορήγηση βίζας και οικονομικής βοήθειας.

Στάδια διαδικασιών για ενσωμάτωση στην Ε.Ε. Ακολουθούνται στάδια διαδικασιών, με κριτήρια και υποχρεώσεις για κάθε στάδιο, που πρέπει να έχει εκπληρώσει κάθε χώρα που ενδιαφέρεται να ενσωματωθεί στην Ε.Ε.: το καθεστώς της συμφωνίας για τη σταθερότητα και τη σύνδεση.το καθεστώς της υποψήφιας χώρας, των ενταξιακών διαπραγματεύσεων ως και το τελικό καθεστώς της χώρας - μέλους της Ε.Ε.. Ή Σλοβενία έχει ενταχθεί στην Ε.Ε. από το 2004. Στην Κροατία από το Δεκέμβριο 2005 έχουν αρχίσει οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις (μαζί με την Τουρκία) και βρίσκεται σε αποφασιστική φάση με έγκριση της Ε.Ε. για ένταξη της Κροατίας τον Ιούλιο2013. Η FΥRΟΜ είναι υποψήφια χώρα της Ε.Ε., χωρίς να έχει καθορισθεί ο χρόνος έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων αφού δεν πληρώνει τα κριτήρια της καλής γειτονίας, μέσα από τα οποία περνάει η επίλυση του θέματος της ονομασίας των Σκοπίων. Το Μαυροβούνιο έχει το καθεστώς της συμφωνίας για τη σταθερότητα και σύνδεση, πράγμα για το οποίο στη Σερβία και Βοσνία, πρέπει πρώτα να επιλυθούν τα κυρία προβλήματα, για μεν τη Σερβία η παράδοση εγκληματιών πολέμων στο σερβοβοσνιακό πόλεμο 1992-95 στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης(ICT) και για τη Βοσνία οι ενίοτε εμπρηστικές δηλώσεις ηγετών που δεν βλέπουν με καλό μάτι την πολυεθνικό ήτα της Βοσνίας. Η Αλβανία αναμένει το καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας για την Ε.Ζ.. από 1 Ιανουαρίου 2015.

Στάδια διαδικασιών για ενσωμάτωση στο ΝΑΤΟ Παράλληλα, προς την ευρωπαϊκή προοπτική, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων προσβλέπουν και στο ΝΑΤΟ. Στηρίζονται στην Ε.Ε. για την οικονομική ανάπτυξη και την πολιτική σταθερότητα, αλλά προτιμούν καλύτερα το ΝΑΤΟ για την ασφάλειά τους. Πρέπει, όμως να περάσουν από ορισμένα στάδια δοκιμασίας πριν την τελική ένταξη στο ΝΑΤΟ: το πρόγραμμα συνεργασίας για την ειρήνη (ΡFΡ), τη συμμετοχή στο σχέδιο δράσης (Action Plan) που είναι το τελευταίο στάδιο πριν από την απόφαση για ένταξη στο NΑΤΟ. Ή Σλοβενία έχει ενταχθεί στο ΝΑΤΟ από το 2004. Για την Αλβανία και την Κροατία λήφθηκε απόφαση και εντάσσονται στο ΝΑΤΟ τον Απρίλιο 2008, ενώ με κύριο πρόβλημα την ονομασία της, η FYRΟΜ αποκλείσθηκε να συμπεριληφθεί για ένταξη Το Μαυροβούνιο έχει προοπτική για το σχέδιο δράσης (Action Plan) και για απόφαση για ένταξη το 2012. Η Βοσνία και η Σερβία συμμετέχουν στο ΡFΡ πρόγραμμα, αλλά με προβλήματα και εσωτερικές αντιθέσεις για την παραπέρα νατοϊκή τους προοπτική. Τις προεδρικές εκλογές στη Σερβία το Μάιο 2012,κερδίζει ο εθνικιστής Nikolic ο οποίος είχε υπηρετήσει στην κυβέρνηση Milosevic, με πάνω από 50% έναντι του νυν ευρωπαϊ-

258

Λακαφώσης Δημήτριος

στή προέδρου Tacit. Ο Nikolic τα τελευταία χρόνια είχε μαλακώσει την αντίθεσή του για ευρωπαϊκή προσέγγιση και τώρα δηλώνει ότι η χώρα δε θα αποκλίνει από την ευρωπαϊκή πορεία ως μία μοντέρνα χώρα. Όμως, δηλώνει ότι δεν θεωρεί τη σφαγή στη Srebrenica γενοκτονία. Αλλά, ο Nikolic δηλώνει ότι δε θα εγκαταλείψει τους Σέρβους στο Κόσοβο που έχει κηρύξει την ανεξαρτησία του το 2008. Δηλαδή θα ακολουθήσει πιο σκληρή πολιτική από τον προκάτοχό του που άνοιξε διαπραγματεύσεις με την Πισίνα, που η Ε.Ε. έθεσε ως προϋπόθεση για θεώρηση κατηγορίας μέλους. Συνεπώς, για την αποτελμάτωση της σημερινής στασιμότητας απαιτείται, όσο το δυνατό γρηγορότερα συντόμευση των ενταξιακών ευρωπαϊκών διαδικασιών και ενθάρρυνση της ευρωπαϊκής πολιτικής των Δυτικών Βαλκανίων για ένα ευοίωνο μέλλον στην περιοχή.

Οι προοπτικές των Δυτικών Βαλκανίων για Ε.Ε., 2013 Μετά τη Σλοβενία το 2004, η Κροατία είναι η δεύτερη από τις έξι πρώην γιουγκοσλαβικές δημοκρατίας που εντάσσεται στην Ε.Ε. από 1 Ιουλίου 2013, ενώ έχουν αρχίσει οι διαπραγματεύσεις με το Μαυροβούνιο. ∙ Η Σερβία επιδιώκει να αποκτήσει το καθεστώς της υποψήφιας προς ένταξη χώρας και έχει αρχίσει διαπραγματεύσεις με την Πρίστινα και την ανταλλαγή αξιωματικών συνδέσμων το 2013 μεταξύ του Βελιγραδίου και της Πρίστινας. Ο πρόεδρος της Σερβίας στα μέσα του 2013 ζητά συγνώμη για τα θύματα της Σρεμπρένιτσα του 1995, χωρίς να αναφέρει τη λέξη γενοκτονία. Στη Βοσνία επιδιώκεται ευρωπαϊκό προσανατολισμός με την ενίσχυση της κεντρικής κυβέρνησης και της πολυεθνικότητας. ∙ Η ΠΓΔΜ αναμένει να λάβει ημερομηνία έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Λησμονεί, όμως, ότι δεν υπάρχει ακόμη πρόοδος στο θέμα του ονόματος. ∙ Οι διαπραγματεύσεις με την Τουρκία για τη διεύρυνση έχουν επιβραδυνθεί εξαιτίας των διαφορών για την Κύπρο.

Έναρξη Ενταξιακών διαπραγματεύσεων Ε.Ε. με τη Σερβία, Δεκέμβριος 2013 Η Ε.Ε. αποφασίζει την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με τη Σερβία στις 21 Ιανουαρίου 2014, επιβραβεύοντας τη σερβική κυβέρνηση για τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και για τις προσπάθειές της να εξομαλύνει τις σχέσεις με το Κόσοβο. Όμως, η Σερβία πρέπει, πριν

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

259

από την ένταξη στην Ε.Ε., να υπογράψει το νομικά δεσμευτικό έγγραφο για τη διευθέτηση των σχέσεων με την Πρίστινα που σημαίνει ότι η Σερβία πρέπει να αναγνωρίσει το Κόσοβο; Μάλλον αυτό είναι αναγκαίο στο μέλλον

Σύλληψη υπεύθυνων για εγκλήματα του Σερβοβοσνιακού Πολέμου1992-95 Στις 26 Μαΐου 2011 συλλαμβάνεται ο πρώην αρχηγός του σερβοβοσνιακού στρατού Mladic που θεωρήθηκε υπεύθυνος για τη σφαγή 8.000 βοσνίων μουσουλμάνων τον Ιούλιο 1995 στο διεθνή θύλακα ασφαλείας της Srebrenica Βοσνίας, σφαγή που είναι το σκοτεινότερο γεγονός στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία μετά τον Β΄ΠΠ. Ο Mladic οδηγείται στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης( ICT) για δίκη. O Milosevic, πρόεδρος της πρώην Γιουγκοσλαβίας οδηγείται στο ICT το 2002 και πεθαίνει κατά τη διάρκεια της δίκης το 2006. Ο Karadzic. πρώην πρόεδρος των Σερβοβοσνίων, συλλήφθηκε το 2008 και η δίκη του στη Χάγη βρίσκεται σε εξέλιξη.

Χάρτης ‘’Μεγάλης Αλβανίας’’στον Ποδοσφαιρικό Αγώνα ΣερβίαςΑλβανίας, 15 Οκτωβρίου 2014 Οι παίκτες των δύο ομάδων συγκρούσθηκαν, όταν ένα τηλεκατευθυνόμενο αεροπλανάκι πέταξαν Εθνικιστές πάνω από το γήπεδο του Βελιγραδίου με κρεμασμένο εθνικιστικό λάβαρο στο οποίο απεικονιζότανε ο γνωστός προπαγανδιστικός χάρτης της ‘’Μεγάλης Αλβανίας’’, στο οποίο περιλαμβάνεται και η δυτική

Κέρκυρα.

Μακεδονία- Ήπειρος-

Κατά την επιστροφή των αλβανών ποδοσφαιριστών, δέχθηκαν χειροκροτήματα στο αεροδρόμιο των Τιράνων. Έγινε προσωρινή σύλληψη του αδερφού του πρωθυπουργού της Αλβανίας με υποψία για υποκίνηση των επεισοδίων στο γήπεδο του Βελιγραδίου. Αυτό τα λέει όλα. Η αλβανική προπαγάνδα εθνικιστών υποσκάπτει συνεχώς την τραυματισμένη σταθερότητα στην περιοχή. Η αστάθεια στην περιοχή συνεχίζεται. Αρχές Μαΐου 2015, εθνικιστές τρομοκράτες Αλβα-

Λακαφώσης Δημήτριος

260

νοί μουσουλμάνοι του Κοσόβου ενεργούν επιδρομή στο Κουμάνοβο των Σκοπίων και προκαλούν αναταραχές και επεμβαίνουν αστυνομικές δυνάμεις με ελικόπτερα των Σκοπίων και έληξαν οι συγκρούσεις μετά από δύο ημέρες, με δεκάδες νεκρούς, από τους αστυνομικούς και τους ενόπλους και τεράστιες καταστροφές. Συλλήφθηκαν 30 εκ των ενόπλων και ένας Αλβανός.

Εχίνος ορεινή περιοχή Ξάνθης με μουσουλμάνους κατοίκους πομακικής καταγωγής

Αυξάνεται η Μουσουλμανική Μειονότητα της Θράκης, ενώ Εξαλείφεται η Ελληνική στην Τουρκία, 2010

Αυτή είναι η ένδειξη της ευαισθησίας της Τουρκίας προς τις μειονότητες, ενώ στην Ελλάδα στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 επιλέγονται τρείς μειονοτικοί μουσουλμάνοι και ουδείς χριστιανός στο Δήμο Ροδόπης

Οι μουσουλμάνοι της Θράκης και οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου, εξαιρούνται από την ανταλλαγή πληθυσμών Τουρκίας-Ελλάδας βάσει της συνθήκης της Λωζάνης 1923. Τη μουσουλμανική μειονότητα 33% του πληθυσμού της Θράκης απαρτίζουν: οι τουρκογενείς 47%, οι πομακικής καταγωγής 31% πιθανότερο εκμουσουλμανισθέντες αυτόχθονες της ορεινής Θράκης και οι Αθίγγανοι γνωστοί ως Ρομά1 21% εξαιρούνται από την ανταλλαγή πληθυσμών Τουρκίας.

Γεγονότα και αριθμοί σύγκρισης Σήμερα, η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης αριθμεί περισσότερα άτομα (110.000) από το 1923 (86. 000) και η ελληνική μειονότητα στην Κωνσταντινούπολη ελάχιστους Έλληνες (2.000) από το 1923 (125.000), ενώ έχουν εκριζωθεί (6.οοο) στην Ίμβρο και στην Τένεδο. Εξάλλου, είναι γνωστές στη δεκαετία του 1950 και του 1960 οι μαζικές απελάσεις των Ελλήνων από την Κωνσταντινούπολη. Αλλά, και στις γενικές εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015, εκλέγονται στο Δήμο Ροδόπης τρείς μειονοτικοί μουσουλμάνοι βουλευτές και κανένας χριστιανός. Δεσμεύθηκαν ελληνικές περιουσίες, υπέστησαν βανδαλισμό ελληνικές εκκλησίες και βεβηλώθηκαν ελληνικά νεκροταφεία. Το 1971 έκλεισαν τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και τώρα για την επαναλειτουργία η Τουρκία ζητά την λειτουργία τζαμιού στη Θεσσαλονίκη. Σήμερα απαρνούνται την οικουμενικότητα και απoδέχονται τον Πατριάρχη μόνο ως επικεφαλής της ελληνικής εκκλησίας στην Τουρκία. Ακόμη στη δεκαετία του 1980 και οι μουσουλμάνοι της Θράκης προβαίνουν σε δυναμικές κινητοποιήσεις στο Εύαλο της Ξάνθης αφού είχαν καταπατήσει δημόσιες εκτάσεις. Παρατηρήθηκαν αναταραχές στα μειονοτικά σχολεία λόγω των σχολικών βιβλίων. Αυτοδεικνύουν

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

261

Ψευτομουφτήδες και αρνούνται να απoδεχθούν διοριζόμενους από την ελληνική πολιτεία Μουφτήδες, κυβερνητικός διορισμός που ακολουθείται ακόμη και μέσα στην ίδια την Τουρκία αφού οι Μουφτήδες έχουν δικαιοδοσία οικογενειακού και περιουσιακού δικαίου, βάσει του ισλαμικού νόμου. Εν τω μεταξύ, και οι κατά καιρούς δημοσιεύσεις τουρκόγλωσσων εφημερίδων, οι δηλώσεις ψευτομουφτήδων και του αυτοκαλουμένου “ευρωπαϊκού συνδέσμου Τούρκων ” περί αυτονομίας και ανεξαρτησίας της Δυτικής Θράκης ως και ο παραλληλισμός της Δυτικής Θράκης με την Κύπρο, ασφαλώς υπονομεύουν την ομαλή ένταξη των μουσουλμάνων στην ελληνική κοινωνία. Ένα πάντως είναι δεδομένο: η μόνη μειονότητα στην Ελλάδα είναι η μουσουλμανική της Θράκης. Τα περί “μακεδονικής μειονότητας” και “Τσάμηδων της Θεσπρωτίας” είναι παντελώς ανυπόστατα. Από ελληνικής πλευράς, για τους μουσουλμάνους της Θράκης λειτουργούν αρκετά μειονοτικά σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης, 2 Γυμνάσια, 2Λύκεια και 2 Ιεροσπουδαστήρια. Εισάγονται και στα ΑΕΙ - ΤΕΙ με ποσόστωση 6% του συνόλου των εισαχθέντων. Υπάρχουν και 3 Μουφτήδες, αρκετοί Ιμάμηδες και πολλά τζαμιά. Αφελέστατα όμως, στη δεκαετία 1950.έχουμε από μέρος ελληνικής διοίκησης παραλείψεις με ανεπίγνωστη χρήση του όρου “τουρκικός” αντί του κανονικού μουσουλμανικός, ως και άστοχη νομοθέτηση από Έλληνα νομοθέτη περί λειτουργίας “τουρκικών σχολείων”. Βέβαια, το 1984 Αποφασίσθηκε με νόμο η διάλυση όσων μουσουλμανικών συνδέσμων έφεραν τον επιθετικό τουρκικό προσδιορισμό. Για την αυτοαποκαλούμενη “Τουρκική ένωση Ξάνθης”, ο Άρειος Πάγος αποφάσισε, το 2005 την τελεσίδικη διάλυση, αν και σήμερα συνεχίζει να λειτουργεί κανονικά και πιέζει τους Πομάκους να δηλώνουν Τούρκοι.

262

Λακαφώσης Δημήτριος

Η ομογενοποίηση, η “Λυδία Λίθος” για τις τουρκικές επιδιώξεις Η Τουρκία επιδιώκει την ομογενοποίηση των τουρκογενών, των Πομάκων και των Αθιγγάνων σε μία “τουρκική μειονότητα “. Κάθε επί μέρος ομάδα, όμως έχει τα δικά της αντικειμενικά χαρακτηριστικά και ένα μόνο κοινό, μέσα στην μουσουλμανική μειονότητα, αντικειμενικό χαρακτηριστικό: θρησκεία. Τρομοκρατεί η Τουρκία τους πολιτιστικούς πομακικούς συλλόγους, που μάχονται για τη διάσωση των παραδόσεων, των ηθών και εθίμων και της γλώσσας, σύμφωνα με την καταγωγή τους. Η Τουρκία προσπαθεί παράλληλα να παρουσιάζεται ως εγγυητής και ως “μητέρα πατρίδα”, που κόπτεται για τους μουσουλμάνους της Θράκης. Βέβαια, αυτό μπορεί να ενταχθεί στο γενικότερο πλαίσιο του κατά καιρούς εκδηλωμένου “νεοτουρκισμού”, παρουσιάζοντας τους μουσουλμάνους της Βοσνίας, της Θράκης, του Βόρειο Ιράκ και της περιοχής του Καυκάσου, ως τουρκικής καταγωγής

Οι νέες αντιλήψεις της σύμβασης για τις μειονότητες › Αυτοπροσδιορισμός: κάθε άτομο δικαιούται οικειοθελώς, χωρίς έξωθεν επιρροές και επεμβάσεις, να αυτοπροσδιορίζεται για το ανήκειν. Ποτέ όμως δεν σημαίνει ότι μπορεί να αντιβαίνει στην κυριαρχία, στην εδαφική ακεραιότητα, στην πλειοψηφία των πολιτών και των ισχυόντων στη χώρα, στην οποία ζει και είναι υπήκοος και χωρίς να εξυπηρετεί ξένες επιδίωξες. Η Τουρκία θέλει να στερήσει από τους Πομάκους να αυτοπροσδιορίζουν την καταγωγή τους και προσπαθεί με το ζόρι να τους εκτουρκίσει. › Αμοιβαιότητα: αφού η ελληνική μειονότητα στην Τουρκία έχει σχεδόν εκμηδενισθεί, δεν υπάρχει το δύο που απαιτεί η αμοιβαιότητα. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι μπορεί να ανταποδοθούν από τον άλλο τα ανεπίτρεπτα από τον ένα γεγονότα, καθώς τα ανθρώπινα δικαιώματα θεωρούνται χωρίς εξαίρεση δεδομένα. › Διεθνή επέμβαση: τα μειονοτικά θέματα ευαισθητοποιούν περισσότερο σήμερα τον κόσμο. Συνεπώς, η διεθνής κοινότητα έχει το δικαίωμα να επεμβαίνει. Πέραν, τούτου, και χώρα μπορεί με καλή πίστη να συνεργάζεται. Ποτέ, όμως, με το επιθετικό στοιχείο της εξωτερικής πολιτικής που θεωρείται επέμβαση στα εσωτερικά άλλης χώρας.

Διαπιστώσεις για την ελληνική και μουσουλμανική μειονότητα - Τα γεγονότα και οι αριθμοί αποτελούν το μέτρο σύγκρισης της ευαισθησίας της Ελλάδας και της Τουρκίας για τις μειονότητες. - Η Τουρκία βλέπει τη μουσουλμανική μειονότητα ως “Λυδία λίθο “ στις επεκτατικές της βλέψεις. - Σκοπεύει να εξομοιώσει τους τουρκογενείς με τους Πομάκους και τους Αθίγγανους για μία “τουρκική μειονότητα” που ονειρεύεται.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

263

- Εάν δεν μπει τροχοπέδη στην ασύδοτη προπαγάνδα του Προξενείου της Κομοτινής που εκβιάζει και γνωρίζει τη σκέψη κάθε μουσουλμάνου-ο κίνδυνος για υπονόμευση της ομαλής συμβίωσης στη Θράκη θα υπάρχει.

σήμερα. Τουρκική Πρόκληση στο Ναό της Αγιάς Σοφιάς

-Αργά το κατάλαβε - εάν το κατάλαβε-ο Erdogan με τη δήλωσή του ότι αν δεν είχαν εκδιωχθεί οι ξένοι (Έλληνες) η Τουρκία θα ήταν καλύτερη

Στις 10 Απριλίου 2015, ανήμερα της Μεγάλης Παρασκευής, για πρώτη φορά εδώ και 85 χρόνια, από τότε που ο ναός της Αγίας Σοφίας χρησιμοποιήθηκε ως μουσείο, αναγνώστηκαν αποσπάσματα του Κορανιού μέσα στην Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, στη διάρκεια των εγκαινίων έκθεσης με τίτλο ‘’η αγάπη του προφήτη Μωάμεθ.’’ Στα εγκαίνια ήταν παρόντες πολλοί Τούρκοι αξιωματούχοι, μεταξύ των οποίων και ο πρόεδρος της Διεύθυνσης Θρησκευτικών Υποθέσεων. Την ανάγνωση του Κορανίου έκανε ιμάμης του τεμένους της Άγκυρας. Ακόμη, στο από 6 Ιουνίου 2016 Ραμαζάνι των 30 ημερών, διαβάζεται καθημερνινά στην Αγιά Σοφιά το Κοράνι. Επί πλέον, στο τέλος του Οκτωβρίου 206, ορίζεται μόνιμος ιμάμης στην Αγιά Σοφιά με διαμαρτυρίες της παγκόσμιας ενορίας Αγιάς Σοφιάς και δηλώσεις για προσφυγή στο Συμβούλιο των ανθρώπινων δικαιωμάτων.Μήπως η πρόκληση αυτή εντάσσεται στην προσπάθεια μετατροπής της Αγιάς Σοφιάς σε Τζαμί;

Πανορθόδοξη Σύνοδος στα Χανιά της Κρήτης, στον απόηχο Προσπάθειας για Υπονόμευση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, 20-28 Ιουνίου 2016 Από 20-28 Ιουνίου 2016 διεξάγεται στα Χανιά της Κρήτης η Πανορθόδηξη Σύνοδος, που έχει να γίνει από το 1944, με σκοπό την ενότητα της Ορθοδοξίας. Τα θέματα προς συζήτηση που είναι ανοικτά για να δει ο κόσμος τι πρεσβεύει η εκκλησία, μεταξύ άλλων είναι, η ορθόδοξη διασπορά, ο γάμος, η νηστεία, οι σχέσεις Ορθοδόξων Εκκλησιών με τους άλλους Χριστιανούς και η συμβολή τους στην άρση των φυλετικών διακρίσεων. Συμμετέχουν στη Σύνοδο 10: ο Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης, Αλεξανδρείας, Ιεροσολύμων, Σερβίας και Ρουμανίας και οι προϊστάμενοι της Εκκλησίας Κύπρου, Ελλάδας, Αλβανίας, Πολωνίας, Τσεχίας και Σλοβακίας. Δεν συμμετέχουν 4: οι εκκλησίες της Αντιοχείας, Γεωργίας Βουλγαρίας και το Πατριαρχείο Μόσχας μετά από υποκίνηση του Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλου. ο οποίος μάλλον τρέφει κρυφές ελπίδες για ‘’Οικουμενικό δακτυλίδι’’. Υπάρχει κίνδυνος τώρα οι απουσιάσαντες να θεωρηθούν

264

Λακαφώσης Δημήτριος

αιρετικοί; Ίσως όχι, εφόσον στα εγκριθέντα από τη Συνόδο των 10 κείμενα έχουν συμφωνήσει στις προετοιμασίες της Συνόδου και οι 4 και εν καιρώ υπάρχει πιθανότητα να τα εγκρίνουν. Μάλιστα, ο Πατριάρχης της Μόσχας, μήνα πριν της Συνόδου, προσπαθεί κατά την επίσκεψη του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ελλάδα, Μάιος 2016, για παΟι 10 συμμετέχοντες στην Πανορθόδοξη Σύναξη στην Κρήτη, νηγυρική γιορτή της επετείου 20-28 Ιουνίου 2016 των 1000 χρόνων παρουσίας Ρώσων μοναχικών στο Άγιο Όρος. Η γιορτή, δεν βρήκε σύμφωνο το Άγιο Όρος, το οποίο πνευματικά υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης και περιορίσθηκε σε στενό κύκλο της Ρωσικής Εκκλησίας. Η, δε, επίσκεψη του Ρώσου προέδρου χαρακτηρίσθηκε ως προσκύνηση, όπως τουλάχιστον ο ίδιος δήλωσε δημόσια. Η Σύνοδος αποτέλεσε παγκόσμιο γεγονός και ενδιαφέροντος. Μεταξύ άλλων παρίσταται εκπρόσωπος του Πάπα και άλλοι εκπρόσωποι μη Ορθόδοξων Εκκλησιών και με κάλυψη της συνόδου από δημοσιογράφους από όλο τον κόσμο.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

265

Λακαφώσης Δημήτριος

266

Κεφάλαιο ΙΓ΄ Εθνικά Θέματα, 2005-2011 Αιγαίο, Ίμια, Κύπρος, Σκόπια, Μειονότητες, Γενοκτονία Ελλήνων Πόντου-Αρμενίων, Τσάμηδες, ΑΟΖ, Διοικητική Διάρθρωση της χώρας Συνοπτικό εισαγωγικό περίγραμμα: - Η εθνική πολιτική αποτελεί τη βάση για εθνική στρατιωτική στρατηγική και για την κατάρτιση εθνικών σχεδίων προς αντιμετώπιση των προκλήσεων. - Με κόκκινες γραμμές, με σαφήνεια, διεθνή επιχειρηματολογία και πειστική συνεργασία εξασφαλίζονται τα εθνικά συμφέροντα. - Οι επεκτατικές τάσεις της Τουρκίας και οι τουρκικές προκλήσεις στο Αιγαίο συνεχίζονται αμείωτες. - Η εξωτερίκευση εσωτερικών θεμάτων της Τουρκίας προκαλεί ανησυχίες στην Ελλάδα. Το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία, 15 Ιουλίου 2016. - Στην Κύπρο, οι ενδοκυπριακές συνομιλίες υπό τα Η.Ε. δεν φαίνεται να έχουν θετική προοπτική όπως μέχρι τώρα και απροσδιόριστα διακόπτονται και ξανά επαναλαμβάνονται. - Στα Σκόπια οι συνεχιζόμενες εθνικές εξάρσεις για το όνομα εγείρουν αβεβαιότητα για την εξεύρεση αμοιβαίας αποδέκτης λύσης. - Η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης που συνεχώς αυξάνεται, ενώ η ελληνική στην Τουρκία που εξαλείφεται, φανερώνουν την ευαισθησία των δύο χωρών για τις μειονότητες. - Η Γενοκτονία των Αρμενίων, το εμπόδιο στις σχέσεις Τουρκίας- Αρμενίας. - Τα προπαγανδιστικά μυθεύματα περί Τσάμηδων στη Θεσπρωτία ενίοτε προβάλλει η Αλβανία. - Ο προσδιορισμός της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) καθυστερείται από την Ελλάδα. - ‘’Καλλικράτης’’ : ο νέος Διοικητικός χάρτης της Ελλάδας από 2011.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

267

Οι Επεκτατικές Βλέψεις της Τουρκίας στο Αιγαίο, 2007 Το Αιγαίο είναι σύμπλεγμα διασπαρμένων 2.463 από τις 3.100 συνολικά στον ελληνικό χώρο νήσους, νησίδες και βραχονησίδες, με αρκετές σε μικρή απόσταση από τις ακτές της Μικράς Ασίας. Το Αιγαίο υπήρξε ανέκαθεν ζωτικής σημασίας τμήμα του ελληνισμού και μαζί με κυρίως τα νοτιοδυτικά παράλια της Μικράς Ασίας αποτέλεσε, με το Δωρικό, Ιωνικό και Αιολικό αποικισμό στην περιοχή. την κοιτίδα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού με επιφανείς φιλόσοφους και αρχαίους διανοούμενους: με το μαθηματικό Πυθαγόρα το Σάμιο, 585 π.χ., το πατέρα της ιατρικής Δωριέα Ιπποκράτη της Κω, 460 π.χ., με το σοφό της αρχαιότητας Πιττακό Μυτηλιναίο 650 π.χ., με τον ιστορικό Ηρόδοτο της Αλικαρνασσού. 485 π.χ., με το σοφό Βία της Πριήνης. 6ος π.χ. αιώνας., με το σοφό Θαλή της Μιλήτου, 650 π.χ.. Εν τω μεταξύ έχουν γίνει πολλές επιδρομές. Ξένοι ήλθαν στο Αιγαίο, έφυγαν όμως όλοι σαν κατακτητές κατά καιρούς. Βέβαια, το σημερινό καθεστώς του Αιγαίου έχει καθιερωθεί με διεθνείς συνθήκες και συμφωνίες, μετά την πρώτη συρρίκνωση του ελληνισμού που ακολούθησε τους νικηφόρους ελληνικούς αγώνες. Η, δε, Τουρκία από τις αρχές του 1970 κυρίως, αρχίζει να προβάλει ασταμάτητα επεκτατικές βλέψεις σε βάρος των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων στο Αιγαίο.

Το εδαφικό καθεστώς του Αιγαίου Στις σχετικές με το εδαφικό καθεστώς του Αιγαίου διεθνείς συνθήκες, ορίζονται στο άρθρο 12 της συνθήκης της Λωζάνης 1923: η κυριαρχία της Ελλάδας επί των νήσων της Ανατολικής Μεσογείου-εκτός Ίμβρου, Τενέδου και Λαγουσών-ιδία των νήσων Λήμνου, Σαμοθράκης, Μυτιλήνης, Χίου, Σάμου και Ικαρίας. Οι νήσοι σε μικρότερη απόσταση 3ν.μ. από τις ασιατικές ακτές παραμένουν σε τουρκική κυριαρχία. Στο άρθρο 15 της συνθήκης της Λωζάνης: η Τουρκία παραιτείται υπέρ της Ιταλίας παντός

Λακαφώσης Δημήτριος

268

δικαιώματος και τίτλων από Αστυπάλαια, Ρόδο, Χάλκη, Κάρπαθο, Κάσο, Τήλο, Νίσυρο, Κάλυμνο, Λέρο, Πάτμο, Λειψούς, Σύμη και Κω και από τις εξαρτημένες (παρακείμενες) νησίδες ως και από το Καστελόριζο. Στο άρθρο 4 της συνθήκης ειρήνης των Παρισίων, 10 Φεβρουαρίου 1947: η Ιταλία εκχωρεί στην Ελλάδα σε πλήρη κυριαρχία τα νησιά της Δωδεκανήσου, για τα οποία θα αναφερθούμε στη συνέχεια λεπτομερώς στο οικείο θέμα για το καθεστώς των Ιμίων. Έκτοτε η Τουρκία σκόπιμα και ανάλογα με τις αυθαίρετες επιδιώξεις της, παρερμηνεύει τις διεθνείς συνθήκες και τις παρουσιάζει με δήθεν κενά.

Μονομερείς απαιτήσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο › Υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου Η σύμβαση της Γενεύης το 1958 και η συνθήκη για το δίκαιο της θάλασσας, 1982, καθορίζουν διεθνώς τα της υφαλοκρηπίδας. Καθορίζεται ως υφαλοκρηπίδα ο βυθός της θάλασσας μέχρι βάθος 200μέτρα, ακόμη παραπέρα μέχρι εκεί που το βάθος των υπερκειμένων υδάτων επιτρέπει την εκμετάλλευση των θαλασσίων φυσικών πόρων. Επίσης καθορίζεται ότι τα νησιά έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα, συνεπώς και τα νησιά του Αιγαίου, πράγμα που αρνείται η Τουρκία. Εξ άλλου τα νησιά του Αιγαίου αποτελούν συνέχεια- προέκταση του ελληνικού ηπειρωτικού χώρου (Εύβοια- Άγιο Όρος) και όχι του ασιατικού χώρου, όπως ισχυρίζεται η Τουρκία. Στο διεθνές δίκαιο εφαρμόζεται η μέση γραμμή που στην περίπτωση της Ελλάδας φθάνει το μέσο της απόστασης των ασιατικών ηπειρωτικών ακτών από τις ακτές των ελληνικών νήσων του Ανατολικού Αιγαίου και όχι από τις ελληνικές ηπειρωτικές ακτές, όπως θέλει να ισχυρίζεται η Τουρκία. Η Τουρκία δηλώνει ότι δεν δεσμεύεται από τις συνθήκες. Η θέση της Ελλάδας για την υφαλοκρηπίδα είναι η Χάγη, που τελικά η Τουρκία αρνείται. › Ελληνικά χωρικά ύδατα και ελληνικός εναέριος χώρος στο Αιγαίο Από το 1936 για την Ελλάδα τα χωρικά ύδατα είναι 6ν.μ. Η Ελλάδα τηρεί το δικαίωμα, που απορρέει από τους διεθνείς κανόνες του δικαίου της θάλασσας να τα επεκτείνει στα 12ν.μ. (και από τα νησιά) όταν κρίνει σκόπιμο. Η Τουρκία δηλώνει ότι κάθε επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12ν.μ. αποτελεί αιτία πολέμου “Casus belli’’, δήλωση την οποία ακόμη και σήμερα αρνείται να άρει η Τουρκία. Από το 1931, ο ελληνικός εναέριος χώρος είναι 10ν.μ και έκτοτε η Τουρκία δεν είχε προκαλέσει τα 10ν.μ. Από το 1975, όμως, παραβίαζε συστηματικά τον ελληνικό εναέριο χώρο, όχι μόνο μεταξύ 6-10νμ αλλά και πολλάκις πάνω από τα ελληνικά νησιά. Τα ελληνικά στρατιωτικά αεροσκάφη αναχαιτίζουν συνεχώς τα τουρκικά που παραβιάζουν τον ελληνικό εναέριο χώρο.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

269

› FIR Αθηνών Ο διεθνώς αρμόδιος για την εναέρια κυκλοφορία είναι ο οργανισμός πολιτικής αεροπορίας (ICΑΟ) που καθιέρωσε τα διάφορα FIRs (συνθήκη Σικάγο Δεκέμβριος1947-συσκέψεις 1950, 52, 58) που είναι επιχειρησιακός έλεγχος εναερίων περιοχών. Το FIR Αθηνών περιλαμβάνει εθνικό και διεθνή εναέριο χώρο. Σύμφωνα με τις διατάξεις και τις συνθήκες του ΙCΑΟ και με βάση τη διεθνή πρακτική, όλα τα αεροσκάφη συμπεριλαμβανομένων και των στρατιωτικών, πρέπει να υποβάλουν σχέδια πτήσης όταν εισέρχονται στο FIR Αθηνών, για λόγους ασφάλειας. Εν τούτοις η Τουρκία δεν κάνει το ίδιο, με το πρόσχημα ότι η συνθήκη του Σικάγο 1947 δεν αφορά τα στρατιωτικά αεροσκάφη. Υπόψη, προηγήθηκαν της συνθήκης των Παρισίων, οι δύο συνθήκες του 1932. › Η Στρατιωτικοποίηση των νήσων του Αιγαίου Η στρατιωτικοποίηση της Λήμνου και της Σαμοθράκης βασίζεται στη συνθήκη Μοντρέ1936 (51) για τη στρατιωτικοποίηση της περιοχής των στενών. Ενώ η Τουρκία ισχυρίζεται ότι τα νησιά αυτά, δεν εμπίπτουν σε αυτή τη συνθήκη. Στα νησιά Λέσβο, Χίο, Σάμο, Ικαρία η συνθήκη της Λωζάνης προβλέπει μερική όχι ολική αποστρατιωτικοποίηση, όπως αξιώνει η Τουρκία. Στα Δωδεκάνησα με τη συνθήκη των Παρισίων 1947, προβλέπονται δυνάμεις Χάρτες ξένων χωρών εθνικής φρουράς, για την το1. Χάρτης της ιταλο-τουρκικής συμφωνίας Δεκεμβρίου 1932 με τα Ίμια στην Ιταλία, συντεταγμένες 31 και 30 (στην Ελλάδα ως ανάδοχη στη συν- πική άμυνα. Υπόψη ότι και τα θήκη των Παρισίων 1947). νησιά Παντελάρια της Ιταλί2. Χάρτης της Βρετανίας 1946 με τα Ίμια εκτός Τουρκίας, (στην Ελλάδα ως ας που υπάγονται σε αυτή τη ανάδοχη της συνθήκης των Παρισίων 1947). συνθήκη έχουν στρατιωτικο3. Γερμανικός χάρτης 1944, αναπαραγωγή ιταλικού, Ιμίων στην Ιταλία και ποιηθεί. Όμως, με την εισβολή συνεπώς μετά στην Ελλάδα. στην Κύπρο, με την παρουσία 4. Τουρκικός χάρτης 1953, με τα Ίμια στην Ελλάδα. αποβατικού στόλου και δυνάμεων στις απέναντι ακτές και με τις επεκτατικές βλέψεις της Τουρκίας στο Αιγαίο, αναγκάζεται η Ελλάδα με στρατιωτικές δυνάμεις να εξασφαλίσει την άμυνα των νησιών, που είναι αναφαίρετο και εξασφαλισμένο από το άρθρο 51 του καταστατικού των Η.Ε. δικαίωμα.

Λακαφώσης Δημήτριος

270

› Έρευνα και διάσωση (SΑR) στο FIR Αθηνών Ή περιοχή ευθύνης της Ελλάδας, σύμφωνα με διεθνείς συνθήκες, για έρευνα και διάσωση (SΑR) σε αεροπορικά και θαλάσσια ατυχήματα, συμπίπτει με το FIR Αθηνών. Η Τουρκία το 1989 αυθαίρετα δήλωσε ότι έχει την ευθύνη για ατυχήματα σε βάθος του Ευξείνου πόντου, στο μισό Αιγαίο, σε μέρος της Ανατολικής Μεσογείου και στα κατεχόμενα της Κύπρου. Όμως, ο ΙCΑΟ στις 7 Μαρτίου 1989 διαβεβαίωσε την Ελλάδα ότι η ευθύνη των αεροπορικών και θαλασσίων ατύχημα των εξακολουθεί να παραμένει η ίδια.

Το νομικό καθεστώς των Ιμίων Η Κρίση στα Ίμια, με κορύφωση στις 31 Ιανουάριου 1996, είναι η πρώτη έμπρακτη απόδειξη των τουρκικών διεκδικήσεων σε χερσαίο νησιωτικό ελληνικό χώρο που έφερε τις δύο χώρες στα πρόθυρα του πολέμου. Για πρώτη φορά μετά το 1974, Τούρκοι στρατιώτες καταλαμβάνουν ελληνικό έδαφος. Ξημερώματα 31ης Ιανουαρίου 1996,διαρκούσης της κρίσης, τούρκοι βατραχάνθρωποι αποβιβάζονται στη μικρή Ίμια, επί επτά ημέρες.στο πλαίσιο της προώθησης της τουρκικής πολιτικής για δήθεν γκρίζα νησιά στην περιοχή.

Αναφέρονται στις διεθνείς συνθήκες, για με το νομικό καθεστώς των Ιμίων: ∙ Πρώτον, συνθήκη Λωζάνης 1923 άρθρο15 : παραχωρούνται από την Τουρκία στην Ιταλία τα νησιά της Δωδεκανήσου και οι παρακείμενες (adjacents) νησίδες, συνεπώς και οι βραχονησίδες των Ιμίων. ∙ Δεύτερον, οι δύο συνθήκες του 1932 Ιταλίας-Τουρκίας : η πρώτη 4 Ιανουαρίου1932 συνθήκη καθορίζει επακριβώς τα θαλάσσια όρια μεταξύ Καστελόριζου και της τουρκικής ακτής με το Καστελόριζο ( που δεν έχει παραχωρηθεί με τη συνθήκη της Λωζάνης στην Ιταλία), τη Στρογγύλη και τη Ρω, στην πλευρά της Ιταλίας, (άρθρο 3) και τα νησιά Kara-ada στο Boudrum στην πλευρά της Τουρκίας (άρθρο 2). Η δεύτερη συμπληρωματική συμφωνία 28 Δεκεμβρίου του 1932, ιχνογραφεί επακριβώς 37 συντεταγμένες, με τις οποίες καθορίζεται το υπόλοιπο των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ των Δωδεκανήσων και της τουρκικής ακτής. Συγκεκριμένα, στη συντεταγμένη 30 αναφέρεται ότι τα σύνορα βορείως της Καλύμνου ακολουθούν τη μέση γραμμή μεταξύ των βραχονησίδων Ίμια στην πλευρά της Ιταλίας και της βραχονησίδας CAVUS (πριν ΚΑΤΟ) στην πλευρά της Τουρκίας. ∙ Τρίτον, συνθήκη των Παρισίων 1947 Η Ιταλία εκχωρεί την κυριαρχία των νήσων της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα, για τη συμμετοχή της στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο( Β΄ΠΠ), συνεπώς και τα Ίμια. Εξάλλου, κυκλοφόρησαν διεθνείς επίσημοι χάρτες από την Ιταλία, τη Γερμανία και τη Βρετανία (Βρετανική Διοίκηση 1945-47), αλλά και από την Τουρκία κυκλοφόρησαν χάρτες και

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

271

διεθνείς αναφορές, όπου η βραχονησίδα Ίμια απεικονίζεται ως ελληνική. Η Τουρκία τώρα ισχυρίζεται ότι η δεύτερη συμφωνία, στις 28 Δεκεμβρίου του 1932, δεν έχει επικυρωθεί από την ΚΤΕ. Όμως, αυτή η συμφωνία αποσκοπούσε, σύμφωνα και με εκατέρωθεν δηλώσεις, στο να τεθεί σε ισχύ μόνο με τις υπογραφές, όπως και έγινε. Επομένως, η Ελλάδα ως ανάδοχη χώρα της συνθήκης των Παρισίων 1947, έχει όλες τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα, όπως καθορίζει το διεθνές δίκαιο και οι συμφωνίες της προκατόχου Ιταλίας με την Τουρκία για τα Δωδεκάνησα.

Ανιστόρητη και αυθαίρετη Έκθεση των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων για τα νησιά του Αιγαίου (Αύγουστος 1996) Μερικούς μήνες μετά τα Ίμια, με δημοσίευση στον τουρκικό Τύπο, οι πολεμικές ακαδημίες της Τουρκίας εξέδωσαν έκθεση για δήθεν γκρίζες ζώνες. Αναφέρεται αυθαίρετα στην έκθεση ότι τα νησιά, νησίδες και βραχονησίδες του Ανατολικού Αιγαίου που κατά τον Β΄ΠΠ δεν είχαν καταληφθεί από την Ελλάδα ανήκουν στην Τουρκία σαν συνέχεια της οθωμανικής κυριαρχίας, επίσης ότι η τουρκική κυριαρχία συνεχίζεται και στα νησιά που δεν κατονομάζονται στις συμφωνίες αλλά και αυτά που δεν είναι δίπλα στα κατονομαζόμενα, καθώς και αυτά που δεν έχουν ίδιο καθεστώς. Στην έκθεση προβάλλονται μονομερώς τρεις κατηγορίες νησιών με δήθεν συνεχιζόμενα τουρκικά δικαιώματα (άκουσον, άκουσον!!!): › Πρώτη, τα νησιά που δεν δόθηκαν στην Ελλάδα με το άρθρο 12 της συνθήκης της Λωζάνης 1923 (περίπου 14!!) μεταξύ των οποίων η βραχονησίδα Ζουράφα, 6 ν.μ. από τη Σαμοθράκη και 8 νήσοι και 3 νησίδες γύρω από την Κρήτη. › Δεύτερη. Τα νησιά Υψηλή και Καρα-αντά που υπάγονται στο καθεστώς της συμφωνίας της 4ης Ιανουαρίου 1932. › Τρίτη, τα νησιά, νησίδες και βραχονησίδες (περίπου 105!!) που υπάγονται στο καθεστώς του πρωτοκόλλου της 28ης Δεκεμβρίου του 1932, μεταξύ των οποίων και η Κάλυμνος και τα Ίμια ( στη έκθεση τα Ίμια αναφέρονται ως Καραντάκ όπως θέλουν να τα αποκαλούν οι Τούρκοι).

Συμπέρασμα επί των επεκτατικών βλέψεων της Τουρκίας στο Αιγαίο - Από τις αρχές κυρίως του 1970, η Τουρκία στρέφει επίμονα το βλέμμα της στο Αιγαίο. Δεν πρόκειται για συμπτώσεις, αλλά για προσχεδιασμένες συστηματικά μονομερείς και συνεχείς επεκτατικές βλέψεις της Τουρκίας σε βάρος των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων στο Αιγαίο, βλέψεις που δεν αρμόζουν σε χώρα που επιδιώκει σήμερα να ενταχθεί στην Ε Ε. - Σκοπός της Τουρκίας είναι, να δείξει ότι αυτή και όχι η Ελλάδα έχει με το μέρος της το διεθνές δίκαιο. Να διασύρει την Ελλάδα σε ένα επί όλης της ύλης διάλογο και διαπραγματεύσεις. Η Ελλάδα βέβαια δεν μπορεί και δεν πρόκειται να συζητήσει, όπως κάθε χώρα,

Λακαφώσης Δημήτριος

272

κυριαρχικά της δικαιώματα. Υπαρκτό νομικό θέμα είναι μόνο η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου. - Συνεπώς, η Τουρκία δεν αναμένεται να σταματήσει να εκμεταλλεύεται ευκαιρίες για να προβάλει τις επεκτατικές βλέψεις σε βάρος των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων στο Αιγαίο, και τους αυθαίρετους σφετερισμούς της και για άλλα δικαιώματα του Ελληνισμού για τα οποία η Τουρκία με συνεχείς αμφισβητήσεις φαίνεται να έχει την εσφαλμένη εντύπωση ότι είμαστε διατεθειμένοι, να υποχωρήσουμε, εκμεταλλευόμενη τη δική μας διάθεση ως ευρωπαϊκή χώρα για συμπεριφορά καλής γειτονίας.

Κρίση στα Ίμια, Ιανουάριος 1996 Τα προοίμια της κρίσης

Τον Αύγουστο του 1995, η ΕΥΠ, παρέδωσε στον τότε πρωθυπουργό Α.Π. ένα πολύ σημαντικό φάκελο με χάρτη, με ευρήματα ενός αμερικανικούδορυφόρου, στον οποίο εμφανίζονται μεγάλα κοιτάσματα πετρελαίου και υδρογονανθράκων στο Αιγαίο, συμπεριλαμβανομένων και των βραχονησίδων των Ιμίων. “Προάγγελος γεγονότων, πρέπει να οργανωθούμε”, δήλωσε ο πρωθυπουργός που κατάλαβε αμέσως ότι οι Τούρκοι έχουν ήδη στην κατοχή τους τις συγκεκριμένες πληροφορίες. Στη συνέχεια, ο Α. Π. αναφέρεται στην ομιλία του στη 60η ΔΕΘ σε επικείμενο θερμό επεισόδιο με την Τουρκία, πράγμα που προκάλεσε αίσθηση, λόγω των τότε καλών σχέσεων των δύο χωρών. Στις 15 Ιανουαρίου του 1996, ο Α. Π., αναγκάζεται να παραιτηθεί λόγω ασθενείας και στις 18 Ιανουαρίου νέος πρωθυπουργός εκλέγεται ο Κ. Σ.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

273

Η κρίση των Ιμίων Θερμό επεισόδιο στα Ίμια

■ Τα Χριστούγεννα του 1995, είχε προσαράξει σε ύφαλο το τουρκικό φορτηγό πλοίο Φιγκέν Ακάτ και κάλεσε βοήθεια (S.O.S.). Έσπευσε ρυμουλκό από την Κάλυμνο για να το αποκολλήσει, αλλά ο πλοίαρχος αρνήθηκε, υποστηρίζοντας ότι βρισκόταν σε τουρκική περιοχή και ότι οι τουρκικές αρχές είχαν την αρμοδιότητα να του προσφέρουν βοήθεια. Αρχικά αρνείται να δεχθεί βοήθεια από ελληνικά μέσα έρευνας και διάσωσης και τελικά οδηγείται στην Τουρκία. ■ Στις 25 Ιανουαρίου 1996, ο τότε δήμαρχος Καλύμνου τοποθέτησε την Ελληνική σημαία σε ένα από τα δύο νησάκια στα Ίμια, φοβούμενος ότι η Τουρκία θα εγείρει εδαφικές αξιώσεις στην περιοχή. Τον συνόδευσαν μάλιστα ο αστυνομικός διευθυντής Καλύμνου, ένας ιερέας και δύο πολίτες. Τα τουρκικά τηλεοπτικά κανάλια μετέδωσαν εικόνες με την ελληνική σημαία υψωμένη στα Ίμια, κάτι που προκάλεσε σάλο στην κοινή γνώμη της Τουρκίας. Δύο δημοσιογράφοι της εφημερίδας Χουριέτ, μετέβησαν με ελικόπτερο στη μεγάλη Ίμια, υπέστειλαν την ελληνική σημαία και ύψωσαν την τουρκική σημαία. Η επιχείρηση των δημοσιογράφων βιντεοσκοπήθηκε και προβλήθηκε από το τηλεοπτικό κανάλι που ανήκει στη Χουριέτ. ■ Στις 28 Ιανουαρίου 1996, στη 08:00 ώρα, άνδρες του περιπολικού “Παναγόπουλος” αντιλαμβάνονται την τουρκική σημαία. Ο Αρχηγός ΓΕΝ δίνει εντολή στον πλοίαρχο του περιπολικού “Αντωνίου” να σπεύσει στα Ίμια, να αφαιρέσει την τουρκική σημαία και να υψώσει ξανά την ελληνική. Ο Αρχηγός ΓΕΝ επικοινωνεί με τον Αρχηγό ΓΕΕΘΑ Ναύαρχο Χ.Λ., τον οποίο ενημερώνει για τα γεγονότα. Ο Α/ΓΕΕΘΑ επιδοκιμάζει τις κινήσεις του Α/ΓΕΝ και παράλληλα ενημερώνει τον υπουργό Εθνικής Αμύνης Γ. Α.. Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Ναύαρχος, επικοινωνεί με το Ναυτικό Διοικητή Αιγαίου, τον οποίο συμβουλεύει όπως η σημαία υψωθεί μέσω δημάρχου Καλύμνου και όχι απευθείας από το πολεμικό πλοίο. Η επικοινωνία, όμως, δεν κατέστη δυνατή με το πλοίο και στις 28 Ιανουαρίου το περιπολικό του Πολεμικού Ναυτικού “Αντωνίου” κατέβασε την τούρκικη σημαία και ύψωσε ξανά την ελληνική. ■ Το απόγευμα της 29ης Ιανουαρίου, ξεκίνησε η έξοδος του στόλου και η ανάπτυξή του στο Ανατολικό Αιγαίο. Το τακτικό πλεονέκτημα στην περιοχή διατηρούσε ο Ελληνικός Στόλος και αυτό ήταν γνωστό στους Τούρκους. ■ Στις 30 Ιανουαρίου 1996, το απόγευμα, ελληνικά και τουρκικά πολεμικά πλοία έχουν σπεύσει στην ευρύτερη περιοχή των Ιμίων και βρίσκονται σε διάταξη μάχης. Ταυτόχρονα, άνδρες του ελληνικού ναυτικού Ο.Υ.Κ. αποβιβάζονται στη μεγάλη Ίμια, χωρίς να τους αντιληφθούν τα παραπλέοντα εκεί τουρκικά πολεμικά πλοία, και ελληνικές Ειδικές Δυνάμεις στην Καλόλιμνο. ■ Στις 31 Ιανουαρίου 1996, η κρίση των Ιμίων κορυφώθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες. Οι

Λακαφώσης Δημήτριος

274

καιρικές συνθήκες στην περιοχή των Ιμίων είναι εξαιρετικά κακές. Βρέχει συνεχώς και η ορατότητα στην κυριολεξία είναι μηδέν. Στη 01:15 ώρα, άνδρες της μονάδας υποβρυχίων καταστροφών (SAT) του τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού διαφεύγουν της προσοχής των στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού που επιτηρούν τα Ίμια και αποβιβάζονται στη μικρή Ίμια, στην οποία δεν βρίσκονται ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις. Υψώνουν την τουρκική σημαία και παραμένουν επί επτά ώρες. Το γεγονός διαπιστώνεται από το περιπολικό “Αντωνίου” και επιβεβαιώνεται από ελικόπτερο ΑΒ212 (ΠΝ-21) της Φ/Γ “Ναυαρίνο”. Το ΚΥΣΕΑ, ύστερα από μαραθώνια σύσκεψη, απορρίπτει το ενδεχόμενο ανακατάληψης των Ιμίων, για να αποφύγει την πολεμική σύρραξη.

Πτώση Ελικοπτέρου, 31 Ιανουαρίου 1996 Η τοποθέτηση τούρκων Βατραχανθρώπων ήταν κίνηση αντιπερισπασμού. Δόθηκε εντολή από το γραφείο του πρωθυπουργού να γίνει έλεγχος στην μικρή Ίμια και να δοθεί αναφορά για τον ακριβή αριθμό στρατιωτών αν και είχε δοθεί αναφορά για την ύπαρξη τους και από μικρό ελληνικό σκάφος. Οι καιρικές συνθήκες ήταν αντίξοες, ήταν νύχτα, το πλήρωμα ήταν σε εγρήγορση από το πρωί της προηγούμενης μέρας. Η αποστολή ανατέθηκε σε ελικόπτερο της φρεγάτας “Ναυαρίνο”: › 04:13 πμ. Απονήωση ελικοπτέρου ΠΝ 31 από τη φρεγάτα “Ναυαρίνο”. › 04:50 πμ. Πέρας ελέγχου βραχονησίδας μικρή Ίμια. Εντοπισμός Τούρκων στρατιωτών. › 5.04 : Το ελικόπτερο επιστρέφει. › 05:05 πμ. Πτώση ελικοπτέρου ΠΝ 21 στη θάλασσα κατά την επιστροφή του προς το πλοίο, με νεκρούς τους τρεις επιβαίνοντες αξιωματικούς: Αντιπλοίαρχο Χριστόδουλο Καραθανάση, Αντιπλοίαρχο Παναγιώτη Βλαχάκο και Σημαιοφόρο Έκτορα Γιαλοψό. Σχετικά με τις αιτίες πτώσης του ελικοπτέρου έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις. Η επίσημη θέση του Πολεμικού Ναυτικού είναι ότι το ελικόπτερο κατέπεσε λόγω κακοκαιρίας, κόπωσης προσωπικού και απώλειας προσανατολισμού του πιλότου (Vertigo).

Συνοπτικό Χρονοδιάγραμμα Εξελίξεων στα Ίμια ∙ 26 Δεκεμβρίου 1995: Το τουρκικό φορτηγό πλοίο Φιγκέν Ακάτ προσαράζει στις βραχονησίδες Ίμια. Ο τούρκος πλοίαρχος ισχυρίζεται ότι βρίσκεται σε τουρκικά χωρικά ύδατα. ∙ 28 Δεκεμβρίου 1995: Eλληνικά ρυμουλκά απεγκλωβίζουν το τούρκικο πλοίο και οδηγείται στην Τουρκία. ∙ 29 Δεκεμβρίου 1995: Το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών εκδίδει ρηματική διακοίνωση, στην οποία τα Ίμια χαρακτηρίζονται ως τουρκικό έδαφος. ∙ 4 Ιανουαρίου 1996: Ο αμερικάνος πρόεδρος Β. Clinton σε επιστολή του προς Ελληνοαμερι-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

275

κανό γερουσιαστή αναφέρει: “Φοβάμαι θερμό επεισόδιο”. ∙ 10 Ιανουαρίου 1996: Η Ελλάδα απορρίπτει τους ισχυρισμούς του τουρκικού ΥΠΕΞ με άλλη ρηματική διακοίνωση. ∙ 19 Ιανουαρίου 1996: Στην Ελλάδα αναλαμβάνει τη πρωθυπουργία ο Κ. Σ. ∙ 25 Ιανουαρίου 1996: Ο τότε δήμαρχος Καλύμνου, υψώνει στα Ίμια την ελληνική Σημαία. ∙ 28 Ιανουαρίου 1996: Μία ομάδα τούρκων δημοσιογράφων της εφημερίδας Hurriyet προσεγγίζει τα Ίμια με ελικόπτερο, υποστέλλει την ελληνική Σημαία και υψώνει την τουρκική. ∙ 30 Ιανουαρίου 1996: Το απόγευμα, ελληνικά και τουρκικά πολεμικά πλοία στην ευρύτερη περιοχή των Ιμίων και βρίσκονται σε διάταξη μάχης. Ταυτόχρονα, άνδρες των Ο.Υ.Κ. αποβιβάζονται στη μεγάλη Ίμια και δυνάμεις των Ειδικών Δυνάμεων στην Καλόλιμνο. Στις 23:00ώρα διατάσσεται επιστράτευση στις στρατιωτικές δυνάμεις Έβρου και νήσων του Αιγαίου. Oι μονάδες του Δ΄ΣΣ σε πλήρη επιστράτευση με Διοικητή του Δ΄ΣΣ τον τότε Αντιστράτηγο Μ.Π. Ιδιαίτερα, οι μονάδες της 80 ΑΔΤΕΑ, στην ευθύνη της οποίας ανήκουν και τα Ίμια, τίθενται στον υψηλότερο βαθμό συναγερμού με Διοικητή της 80 ΑΔΤΕΑ τον τότε Ταξίαρχο Α.Ν. ∙ 31ης Ιανουαρίου 1996: Στη 01:15ώρα άνδρες της μονάδας υποβρυχίων καταστροφών (SAT) του τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού αποβιβάζονται στη μικρή Ίμια. Υψώνουν την τουρκική σημαία και παραμένουν επτά ώρες. Στη 05:05 πμ, πτώση ελικοπτέρου στη θάλασσα κατά την επιστροφή του προς το πλοίο, από τη μικρή Ίμια. Το ΚΥΣΕΑ, ύστερα από μαραθώνια σύσκεψη, απορρίπτει το ενδεχόμενο ανακατάληψης των Ιμίων, για να αποφύγει την πολεμική σύρραξη.

Αποκλιμάκωση της κρίσης Υπενθυμίζεται ότι αυτή την περίοδο είχε αναλάβει πρωθυπουργός της Ελλάδας δέκα μέρες πριν ο Κ. Σ., λόγω ασθενείας του πρωθυπουργού Α. Π.. Υπουργός Εξωτερικών ήταν ο Θ. Π., υπουργός Εθνικής Αμύνης ο Γ. Α. και Αρχηγός ΓΕΕΘΑ ο ναύαρχος Χ. Λ.. Στην άλλη πλευρά πρωθυπουργός της Τουρκίας ήταν η Τανσού Τσιλέρ και υπουργός Εξωτερικών ο Ονούρ Οϊμέν. Η απαίτηση των Τούρκων ήταν να φύγει η σημαία. Ήταν ένα αγκάθι στις διαπραγματεύσεις που ακολούθησαν μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων πολιτικών υπό το βλέμμα των Η.Π.Α.. Οι γκρίζες ζώνες έγιναν το νέο διαπραγματευτικό όπλο του αντιπάλου. Η ελληνική κυβέρνηση είχε δεσμευτεί στους συμμάχους της “no troops, no ships, no flags” (όχι στρατεύματα, όχι πλοία, όχι σημαίες). Επιστροφή σε “status quo ante” (την πρότερη κατάσταση). Στις 06:10ώρα το πρωί, ανακοινώνεται συμφωνία που επιτεύχθηκε μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας με προσωπική παρέμβαση του προέδρου των Η.Π.Α. B. Clinton και του διαμεσολαβητή R. Holbrooke. Οι ελληνικές δυνάμεις αποχωρούν από τα Ίμια παίρνοντας μαζί και την ελληνική Σημαία.

Λακαφώσης Δημήτριος

276

Το ίδιο πράττουν και οι Τούρκοι καταδρομείς

Συμπεράσματα › Για πρώτη φορά μετά το 1974, τούρκοι στρατιώτες καταλαμβάνουν ελληνικό έδαφος. › Η κρίση στα Ίμια πρέπει να μας προβληματίζει, με την ανεπάρκεια του χειρισμού της κρίσης, που μας οδήγησε στα πρόθυρα του πολέμου, μας ταπείνωσε και στέρησε τη ζωή σε τρεις Έλληνες Αξιωματικούς του Πολεμικού Ναυτικού. › Εκμεταλλεύθηκε την ύπαρξη πολιτικού κενού στην Ελλάδα και επιδίωξε η Τουρκία να εφαρμόσει τη “θεωρία” της, για δήθεν γκρίζες ζώνες στο Αιγαίο. › Ίσως, να υποεκτιμήθηκε η διακλαδικότητα της κρίσης των Ιμίων με μονομερείς αντιλήψεις. Τον πρωτεύοντα ρόλο ασφαλώς και έχει το ναυτικό στο θαλάσσιο χώρο, αλλά οι χερσαίες δυνάμεις τελικά εξασφαλίζουν την άμυνα του νησιωτικού χερσαίου χώρου. › Μοιραίο σφάλμα είναι η επάνδρωση του ενός μόνο νησιού, που έδωσε τη δυνατότητα αντιπερισπασμού με την κατάληψη του δευτέρου νησιού, αφού απλούστατα δεν υπήρχαν εκεί ελληνικές χερσαίες δυνάμεις. › Οι έγκαιρες προωθήσεις δυνάμεων και η αυξημένη ετοιμότητα των τοπικών δυνάμεων ασφαλώς και έδωσαν τακτικό πλεόνασμα, αλλά και η επάνδρωση με ειδικές δυνάμεις μόνο της Καλολίμνου, που ίσως έτσι να δικαιολογούσαν οι μέχρι τότε πληροφορίες, δεν αποδείχθηκε επαρκής για την αποτροπή κατάληψης της μικρής Ίμια. › Ανεξέλεγκτες πρωτοβουλίες τοπικών αρχών επί ευαίσθητων εθνικών θεμάτων, για το χειρισμό των οποίων υπεύθυνη είναι η κεντρική κυβέρνηση και μόνο, πρέπει να αποφεύγονται. › Σωστή είναι η σκέψη για την επανατοποθέτηση της ελληνικής σημαίας στη μεγάλη Ίμια μόνο από τις τοπικές αρχές, αλλά έμεινε ως σκέψη. Ποτέ δεν έφθασε αυτή η εντολή, στο πολεμικό πλοίο, λόγω ανεπαρκούς επικοινωνίας, και το πλοίο επανατοποθετεί τη σημαία, πράγμα που κλιμακώνει περαιτέρω την κρίση και μάλιστα σε στρατιωτικό επίπεδο, αντί η κρίση να περιορισθεί σε θερμό επεισόδιο προς χειρισμό κυρίως από τις τοπικές λιμενικές αρχές. › Επί πλέον, η έλλειψη εμπειρίας, για την αντιμετώπιση μιας ταχέως εξελισσόμενης κρίσης από τους μόλις δέκα ημερών κυβερνητικούς υπευθύνους, υπήρξε κακός σύμβουλος σ’ αυτή την κρίση. › Το ΚΥΣΕΑ, το πλέον αρμόδιο για αυτή την κρίση νομοθετημένο όργανο, συνήλθε σε χώρο εκτός του ΓΕΕΘΑ, αντί της αίθουσας στο ΓΕΕΘΑ όπως προβλέπεται, όπου παρέχονται διευκολύνσεις με επικοινωνίες, με πληροφορίες και παροχή πραγματικής εικόνας της περιοχής κρίσης για λήψη έγκαιρης και ορθής απόφασης. Εξάλλου, και η ενεργό και άμεση συμμετοχή των αρχηγών των Ενόπλων Δυνάμεων και της ΕΥΠ στο ΚΥΣΕΑ, συμβάλλει

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

277

ουσιαστικά στη λήψη της απόφασης και των οποίων αρχηγών η θέση δεν βρίσκεται στον προθάλαμο της αίθουσας σύσκεψης › Η γρήγορη αλληλουχία των γεγονότων και η σωρεία των δημοσιογραφικών ασαφών πληροφοριών, μέσα στο πολύ σύντομο χρόνο της εξέλιξης της κρίσης, αφήνουν αναπάντητα ερώτημα ακόμη και σήμερα για το πως ακριβώς έγινε ο χειρισμός της κρίσης εκείνη τη μοιραία νύκτα στα Ίμια. Μαθήματα πρέπει να εξαχθούν από μια αξιολόγηση των τότε γεγονότων, την οποία οφείλουμε να κάνουμε κάποτε, ώστε να μην επαναληφθούν άλλα Ίμια στο μέλλον. › Η δέσμευση και η αποδοχή: “ όχι στρατός, όχι πλοία όχι σημαίες” πρόλαβαν το χειρότερο (το μη χείρον βέλτιστον), αλλά πλήγωσαν την υπερηφάνεια του ελληνικού λαού. › Τα Ίμια μας δίδαξαν ότι το δύσκολο είναι να αποφεύγεις την αχρείαστη κλιμάκωση χωρίς να παραχωρείς κυρίαρχα δικαιώματα.

Συνεχίζονται Αμείωτες οι Τουρκικές Προκλήσεις στο Αιγαίο, 2009 Οι από το 1974 τουρκικές προκλήσεις συνεχίζονται. Παραβιάζουν συνεχώς τον ελληνικό εναέριο χώρο στο Αιγαίο. Αλλά και το χειρότερο, υπερίπτανται πολλά τουρκικά αεροσκάφη (α/φ) ελληνικών νήσων σε χαμηλό ύψος. Στο τέλος του 2008 έχουμε και την πρώτη πρόκληση σε κατοικημένο νησί στο Αγαθονήσι. Στρατιωτικό ελληνικό ελικόπτερο, που πετούσε πάνω από το Αγαθονήσι, δέχεται μήνυμα από τουρκικό ραντάρ για να απομακρυνθεί από την περιοχή με τον ισχυρισμό ότι βρίσκεται σε τουρκικό εναέριο χώρο. Επί καθημερινής σχεδόν βάσης, εκτελούνται τουρκικές πτήσεις πάνω στο τρίγωνο Αγαθονήσι-Φαρμακονήσι-Φούρνοι. Τα μηνύματα αποστέλλονται και προς πυροσβεστικά α/φ ως και προς α/φ σε αποστολές έρευνας και διάσωσης (Search And Rescue-SΑR). Συνηθισμένες τουρκικές πτήσεις πάνω από ελληνικά νησιά παρατηρούνται σε περίοδο που έχει αρχίσει να ισχύει το θερινό “μορατόριουμ’’ για μη διεξαγωγή ασκήσεων στο Αιγαίο. Είναι και συνηθισμένο οι επισκέψεις υψηλών προσώπων να συνοδεύονται από αυξημένες τουρκικές προκλήσεις στο Αιγαίο.

278

Λακαφώσης Δημήτριος

Παρενοχλήσεις ακόμη και ευρωπαϊκών και ξένων Αποστολών στο Αιγαίο

Τουρκικές υπηρεσίες παρεμπόδισαν στα μέσα Ιουνίου 2009 α/φ Chesna της ευρωπαϊκής δύναμης FRΟΝΤΕΧ, που έχει έδρα τη Βαρσοβία, ενώ εκτελούσε περιπολία νότια της Σάμου στο πλαίσιο επιχείρησης για την παράνομη μετανάστευση. Ζητήθηκε απομάκρυνση του α/φ και Πάλι με τον ισχυρισμό ότι βρίσκεται σε τουρκικό εναέριο χώρο. Τουρκικά α/φ παραβιάζουν τον ελληνικό εναέριο χώρο γύρω από τη Σάμο, ακόμη και τη στιγμή που ο αρμόδιος επίτροπος της Ε.Ε. πετούσε στις 29 Ιουνίου 2009 στην περιοχή για επιτόπου ενημέρωση επί της ιδιαιτερότητας των συνόρων στο θέμα της παράνομης μετανάστευσης.

Διαπιστώσεις επί των τουρκικών προκλήσεων στο Αιγαίο 2009 Καταγράφεται νέα φάση προκλήσεων στο Αιγαίο που ίσως κρύβει και άλλα “γκρίζα” γεγονότα, ακόμη και “θερμό” επεισόδιο. Η Ελλάδα προβαίνει, καθημερινά σχεδόν, σε αναχαίτιση των τουρκικών α/φ ως και σε διαβήματα προς την Τουρκία, σε ενημέρωση της διεθνούς κοινότητας, της Ε.Ε., του ΝΑΤΟ και των συμμάχων-φίλων χωρών. Η Τουρκία όμως, εξακολουθεί να μη συμμορφώνεται με το ευρωπαϊκό κεκτημένο της “συμπεριφοράς καλής γειτονίας”. Ενώ, η Ελλάδα την υποστηρίζει για ένταξη στην Ε.Ε. αλλά μόνο εάν πρώτα εκπληρώσει πλήρως τα ευρωπαϊκά κριτήρια.

Η προσπάθεια του Ερτογάν για αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάνης 1923, Δεκέμβριος 2016 Η διεθνής Συνθήκη της Λωζάνης 1923 υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου1923 στη Λωζάνη, από Βρετανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ιαπωνία, την Ελλάδα, τη Ρουμανία, το Σερβο-ΚροατοΣλοβενικό κράτος, τις ΗΠΑ, την Τουρκία, τη Βουλγαρία, τη Ρωσία, το Βέλγιο και την Πορτογαλία. Συνεπώς, είναι διεθνώς κατοχυρωμένη.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

279

Προσδιορίζονται με ευκρίνεια τα όρια της νέας Τουρκίας του Κεμάλ Ατατούρκ στην μετά Οθωμανική εποχή. Καθορίζονται τα όρια των κρατών μετά τον Α΄ΠΠ και τη Μικρασιατική εκστρατεία στην ευρύτερη περιοχή της Θράκης, του Αιγαίου, της ανατολικής Μεσογείο και της Μέσης Ανατολής, με παραχώρηση λωρίδας γής στο Ιράκ και Συρία. Έχει προηγηθεί στην περιοχή η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου 3 Μαρτίου 1878 με τη μεγάλη Βουλγαρία, του Νεϊγύ 27 Νοεμβρίου 1919 και των Σεβρών 28 Ιουλίου – 10 Αυγούστου 1920. Από το θρίαμβο των Βαλκανικών Πολέμων στην καταστροφή της Σμύρνης. Με την αναθεώρηση της συνθήκης των Σεβρών 1923, που ακολούθησε, η Ελλάδα χάνει τα κέρδη που είχε από την συνθήκη Σεβρών (ανατολική Θράκη, ελληνική Αρμοστία Σμύρνης), ωστόσο κατοχυρώνει διεθνώς τα συνορά της προς Ανατολάς με τη συνθήκη της Λωζάνης 1923. Μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης 1923 η τουρκική εξωτερική πολιτική, και ανάλογα με το διεθνές περιβάλλον και τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων, επιχειρεί την αλλαγή του status quo στην περιοχή. Επιτυγχάνει το 1936 τη Συνθήκη του Μοντρέ για το καθεστώς των Στενών, το 1939 την προσάρτηση της Αλεξανδρέττας η οποία με τη συνθήκη της Λωζάνης ανήκε στην Συρία και έκτοτε προκύπτουν προστιβές Τουρκίας- Συρίας. Απέτυχε να πρασαρτήσει τη Μοσούλη, παρά τις έντονες προσπάθειες, οποία με τη συνθήκη της Λωζάνης τελούσε επί χρόνια υπό βρετανική εντολή και η τότε ΚΤΕ τελικά αποφάσισε την πρασάρτηση στο νεοσύστατο Ιράκ 1932. Το 1974 ενεργεί εισβολή και παράνομη κατοχή της βόρειας Κύπρου με απώτερο σκοπό την πρασάρτησή της, το πλαίσιο της ευρύτερης επεκτατικής της πολιτικής, χωρίς βέβαια η Κύπρος να έχει σχέση με τη Συνθήκη της Λωζάνης. Από το 1996 αρχίζει την αμφισβήτηση Ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων με τη δημιουργία δήθεν γκρίζων ζωνών στο ανατολικό Αιγαίο, όπου το καθεστώς είναι σαφώς καθορισμένο από τη Συνθήκη της Λωζάνης και λοιπές διεθνείς συμφωνίες27. Πρόσφατα με τις προκλητικές δηλώσεις του Ερτογάν, και με τη σκετάλη μεταξύ άλλων επισήμων, συνεχίζεται η προσπάθεια αναθεώρησης της Συνθήκης της Λωζάνης. Επιχειρεί προς τούτο σήμερα να συμμετέχει και στις επιχειρήσεις κατά του IS στη Μοσούλη του Ιράκ και στη Ράκα της Συρίας για δικαίωμα στη μετά εποχή. Αντιμετωπίζοντας δυσχέρειες προσπαθεί προς άλλες κατευθύνσεις. Προς την Ελλάδα; όμως βλέπει ευρωπαϊκά σύνορα και επιχειρεί σημαντική προσέγγιση με τη Ρωσία, για πρώτη φορά στην νεότερη ιστορία τους. Οψόμεθα που το πάει ο Ερντογάν με τις συνεχιζόμενες προκλήσεις που με τις καθημερινές ρητορικές του δηλώσεις τον απομακρύνουν και από την Ευρώπη δημιουργεί προστριβές με την Ελλάδα, ενώ έχει εσωτερική αστάθεια και διεξάγονται με εμπόδια οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό και μαίνεται η κρίση στη γειτονική Συρία. Ας έχουμε υπόψη το μάθημα από τα Ίμια, πως η Ελλάδα δεν πρέπει να σύρεται σε καταστάσεις απο τις οποίες να βγαίνει πάντα ζημιωμένη.

27 Βλέπε Κεφάλαιο Γ΄, εθνικά θέματα, καθεστώς Αιγαίου

Λακαφώσης Δημήτριος

280

Δεν Αποτρέπει την Τουρκική Προκλητικότητα στο Αιγαίο η Νέα Δομή του ΝΑΤΟ, 2010 Δύο κυρίως στοιχεία της από το 2003 νέας δομής του ΝΑΤΟ επηρεάζουν την περιοχή του Αιγαίου: Το CAOC στη Λάρισα (Combined Air Operational Center- Μεικτό συνδυασμένο κέντρο αεροπορικών επιχειρήσεων) και το ΝΑΤΟ CC-Air (Νατοϊκό αεροπορικό στρατηγείο-στοιχείο) στη Σμύρνη.

αμφισβητήσει κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στο Αιγαίο.

Έχουν άμεση νατοϊκή σχέση υπαγωγής. Εδρεύουν σε γειτονικές χώρες της ίδιας συμμαχίας αλλά με αντιπαραθέσεις, αφού η Τουρκία προσπαθεί με κάθε τρόπο να

CAOC Λάρισας Στην Ελλάδα με τη νέα δομή του ΝΑΤΟ διατηρήθηκε το CAOC-7 ως 4 Λάρισας, ενώ πολλά CAOCs καταργήθηκαν σε όλη την Ευρώπη. Το CAOC-4 διαθέτει 4 επιμέρους εσωτερικά κέντρα τα οποία φανερώνουν το ρόλο και τις αρμοδιότητες του με κέντρο συνδυασμένων αεροπορικών επιχειρήσεων, ελέγχου αέρος, αναγνώρισης φίλιων-εχθρού και σύνθεσης στοιχείων αισθητήρων. Τα CAOCs γενικά δεν έχουν μόνιμη περιοχή ευθύνης αφού με τη νέα δομή έχει καταργηθεί σε επίπεδο κάτω των δύο νατοϊκών στρατηγείων Βόρειας και Νότιας Ευρώπης. Επίσης, δεν έχουν μόνιμη περιοχή επιχειρήσεων. Αλλά μπορεί να έχουν στο πλαίσιο αεροπορικών επιχειρήσεων ή ασκήσεων μέσα σε ορισθείσα περιοχή.

ΝΑΤΟ CC-Air Σμύρνης Στην Τουρκία με τη νέα δομή του ΝΑΤΟ λειτουργεί στη Σμύρνη το μοναδικό ΝΑΤΟ CCAir στη Ν. Ευρώπη (JFC Naples ΙΤ) που αντικατέστησε το Airsouth Νάπολης. Απέκτησε, δε, πλήρη επιχειρησιακή ετοιμότητα το 2006. Έχει υποδιοίκηση και ενεργεί επιθεωρήσεις σε όλα τα CAOCs Νότιας Ευρώπης, συνεπώς και στο CΑΟC Λάρισας. Εκδίδει βασικές οδηγίες επιχειρήσεων και μπορεί να εκτελεί αποστολές και εκτός νότιας Ευρώπης. Επίσης, διεξάγει ασκήσεις σε προσυμφωνηθείσες περιοχές.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

281

Θέσεις και αντιθέσεις (Πάντως....Ωστόσο) ∙ Η Τουρκία, εκμεταλλευόμενη την νατοϊκή αρχή της εναλλαξιμότητας των Διοικητών επέτυχε να εναλλάσσεται στη Διοίκηση του CAOC-4 Λάρισας και Τούρκος Διοικητής. Πράγμα που δεν έχει γίνει στο πρώην χερσαίο στρατηγείο Λάρισας. Αυτό, βέβαια, θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί εάν το ευαίσθητο και με ιδιαιτερότητα για την περιοχή θέμα είχε τεθεί με επίταση στην αρχή των συζητήσεων για τη νέα δομή του ΝΑΤΟ. Αργότερα, η δυναμική του συμβιβασμού εξασθενεί συνήθως. Ωστόσο, η Ελλάδα πρέπει τώρα να εμμείνει τουλάχιστον στη σημερινή κατάσταση με διοικητή Έλληνα και υποδιοικητή Αμερικάνο. ∙ Υφίσταται και η νατοϊκή αρχή: τα εθνικά υπερισχύουν των νατοϊκών συμφερόντων, την οποία αρχή μπορεί να επικαλείται η Ελλάδα στις επιδιώξεις της. Ωστόσο, τα νατοϊκά έγγραφα στα οποία στηρίζεται η αρχή συνήθως τροποποιούνται, εκσυγχρονίζονται και αποδυναμώνουν τα εθνικά έναντι των νατοϊκών συμφερόντων. Παλαιότερα ο Έλληνας νατοϊκός διοικητής στην Ανατολική Μεσόγειο, ο CΟΜΕDΕΑSΤ, αλλά και πρόσφατα το χερσαίο νατοϊκό στρατηγείο Λάρισας καταργήθηκαν με την αλλαγή της νατοϊκής στρατηγικής και με τη νέα δομή του ΝΑΤΟ, αντίστοιχα. ∙ Η Τουρκία δεν φαίνεται να ενοχλείται από την κατάργηση του CAOC-6 Eskisehir και την ανάληψη των αρμοδιοτήτων από το CAOC-4 Λάρισας, αφού τώρα στην Τουρκία εδρεύει το ΝΑΤΟ CC-Air στη Σμύρνη. Εξάλλου, η διασύνδεση radars μεταξύ ΝΑΤΟ CC Air Σμύρνης και του CAOC- 4 Λάρισας για κοινή εικόνα στη Ν.Α. Ευρώπη, αποτελεί πάγια τουρκική επιδίωξη. Όταν όμως, το νατοϊκό σύστημα αναγνώρισης φίλιων - εχθρού (ΙFF) αναγνωρίζει ως φίλια νατοϊκά εισερχόμενα απροειδοποίητα τουρκικά αεροσκάφη (α/φ) στο FΙR Αθηνών και με παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου, τα α/φ της ελληνικής πολεμικής αεροπορίας θα τα αναχαιτίζουν και μάλιστα εάν διοικητής του CAOC-4 Λάρισας θα είναι Τούρκος θα ισχυρίζεται ότι τα παρενοχλούν!!! ∙ Πάντως, ο επιχειρησιακός έλεγχος μίας περιοχής υπό κανονικές συνθήκες δεν σημαίνει αυτόματα και κυριαρχικά δικαιώματα. Ωστόσο, σε περιοχές με ιδιαιτερότητες, μπορεί να αποτελέσει τον προθάλαμο των κυριαρχικών δικαιωμάτων γι' αυτούς που τα επιβουλεύονται, όπως στο Αιγαίο. ∙ Για ισορροπημένη κατάσταση, προβλέφθηκε: όταν Διοικητής του CAOC- 4 Λάρισας είναι Τούρκος, ο επιτελάρχης στο ΝΑΤΟ CC-Air Σμύρνης να είναι Έλληνας. Όμως ο επιτελάρχης πολύ περισσότερο σ' αυτή την περιοχή, δεν μπορεί να επηρεάσει και πολύ την απόφαση του διοικητού, αφού κύρια αποστολή του είναι να συντονίζει διαδικασίες μέσα στο στρατηγείο για την υλοποίηση της απόφασης του διοικητού. Ευτυχώς ίσως, που διοικητής του ΝΑΤΟ CC-Air Σμύρνης είναι αμερικανός αντιπτέραρχος.

Διαπιστώσεις για τη νέα δομή του ΝΑΤΟ, 2010 › Η Ελλάδα στη νέα δομή του ΝΑΤΟ έχει επιτύχει το δυνατό εφικτό, να διατηρήσει το CAOC Λάρισας. Η συγκυρία, όμως των αντιτιθεμένων επιδιώξεων από τα νέα και πολλά κράτη μέλη ως και η ανάγκη για λιγότερα στρατηγεία δεν επέτρεψαν το επιθυμητό. Δεν υπήρξε,

282

Λακαφώσης Δημήτριος

βέβαια, άλλη δυνατότητα επιλογής. Μόνο με σαφείς, σταθερές, διαχρονικές και με διεθνή επιχειρηματολογία (κόκκινες) γραμμές και μέσα στο ΝΑΤΟ μπορούμε να υπερασπιστούμε καλύτερα και τα εθνικά μας συμφέροντα στο Αιγαίο. Οι συνεχιζόμενες τουρκικές προκλήσεις και με υπερπτήσεις αεροπλάνων σε ελληνικά κατοικημένα νησιά δεν μπορούν να αλλοιώσουν το διεθνές καθεστώς του Αιγαίου. › Η Τουρκία επέτυχε το επιδιωκόμενο. Να μεταφέρει το μοναδικό στη Νότια Ευρώπη νατοϊκό αεροπορικό στρατηγείο από τη Νάπολη στη Σμύρνη, που αποτέλεσε από πολλού τουρκική επιδίωξη. Υπολογίζει και με τις νατοϊκές διαδικασίες να προωθεί τις επεκτατικές βλέψεις της στο Αιγαίο. › Πολλάκις, η αδικαιολόγητη ουδετερότητα του ΝΑΤΟ σε διμερή μεταξύ κρατών - μελών θέματα και η δική μας καλή ευρωπαϊκή διάθεση, ενισχύει τις τουρκικές ορέξεις.

Προσπάθεια Erdogan για Άνοιγμα προς την Ελληνική και Κουρδική Μειονότητα, 2009 Από τις χιλιάδες Ελλήνων, που εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, βάσει της συνθήκης της Λωζάνης 1923 και παρέμειναν ως ελληνική μειονότητα, σήμερα υπάρχουν μόνο 2.000 περίπου στην Κωνσταντινούπολη και σχεδόν έχουν εξαφανισθεί, από την Ίμβρο και την Τένεδο. Οι διωγμοί, οι διακρίσεις, οι κατασχέσεις περιουσιών, οι καταστροφές με επίκεντρο τα γεγονότα της Κωνσταντινούπολης του 1955, οδήγησαν σ' αυτή την κατάσταση. Επίσης, στην Νοτιοανατολική Τουρκία υπάρχει και η κουρδική μειονότητα 15 εκ. Είναι μέρος του από το τέλος Α΄ΠΠ διαιρημένου κουρδικού λαού στην περιοχή. Έκτοτε, η κουρδική μειονότητα αγωνίζεται για τα μειονοτικά της δικαιώματα και για ανεξαρτησία με εσωτερικές διαμάχες και συγκρούσεις και κυρίως με τον ένοπλο αγώνα από το εργατικό κόμμα Κουρδιστάν (ΡΚΚ), από το 1984. Αλλά, χωρίς προοπτική για επίλυση του κουρδικού προβλήματος στην Τουρκία προς το παρόν.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

283

Πρωτοβουλίες Erdogan - Εσωτερικές Αντιθέσεις, 2009 Ο τούρκος πρωθυπουργός Erdogan προβαίνει σε άνοιγμα, παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις. για την επίλυση του προβλήματος των μειονοτήτων, θέμα που έχει αμαυρώσει την εξωτερική εικόνα της χωράς. Επίσης, δηλώνει ότι εάν επανερχόντουσαν οι με ξένης καταγωγής που έχουν εκτοπιστεί θα ήταν προς όφελος της Τουρκίας, προφανώς εννοούσε τους Έλληνες. Στα μέσα του Αυγούστου 2009 επισκέφθηκε το ορφανοτροφείο και το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στα Πριγκιποννήσια. Συνοδευότανε από ομάδα υπουργών. Ήθελε να δει τους υπό “κατάσχεση” χώρους για τους οποίους εκκρεμεί απόφαση του Ευρωπαϊκού συμβουλίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μετά από προσφυγή του Πατριαρχείου. Τον υποδέχτηκε ο ίδιος ο Πατριάρχης, ο οποίος χαρακτήρισε ιστορική την επίσκεψη. Ασφαλώς, πρόκειται για προσπάθεια προσέγγισης ελληνικής μειονότητας αλλά υπολείπεται. Επικρατούν στην Τουρκία διαχρονικές εμμονές και αρνητικές συμπεριφορές. Βεβηλώνονται ελληνικοί τάφοι, παραχαράσσεται η ιστορία ελληνικών μνημείων. Οι ελληνικές εκκλησίες έχουν μετατραπεί σε μουσεία και απαγορεύονται οι εκεί θρησκευτικές εκδηλώσεις. Μάλιστα, τοπική αρχή στην Τραπεζούντα εμπόδισε λειτουργία στην εκκλησία της Παναγίας Σουμελάς σε Έλληνες επισκέπτες, την 15 Αυγούστου 2009. Παράλληλα, ο Erdogan επιχειρεί άνοιγμα για περισσότερες, ανεπαρκείς όμως, παραχωρήσεις προς την κουρδική μειονότητα. Να διδάσκεται η κουρδική γλώσσα και σε δημόσια σχολεία, να συγκροτηθούν πανεπιστημιακά τμήματα κουρδικής γλώσσας και να ανακτήσουν κουρδικά ονόματα τα με τουρκική ονομασία χωρία. Έσπευσε ο Erdogan να προλάβει τον Ochalan, τον ισόβια φυλακισμένο ηγέτη του ΡΚΚ στην νησίδα Ιμπραλί στη θάλασσα του Μαρμαρά από το Φεβρουάριο του 1999 μετά την από τη μυστηριώδη σύλληψη του στην Κένυα. Ο Ochalan με τα φετινά 25ετή γενέθλια της κήρυξης του ένοπλου αγώνα του κουρδικού αντάρτικου στην Τουρκία, διαρρέει μέσω των δικηγόρων του ειρηνευτικό οδικό χάρτη επίλυσης του κουρδικού, με ανεφάρμοστες ίσως πρακτικές και υπεραισιόδοξες προτάσεις, που η τουρκική κυβέρνηση απορρίπτει. Στις προτάσεις του Ochalan, φαίνεται να περιλαμβάνεται κυρίως η εγκατάλειψη του ένοπλου αγώνα, της κουρδικής ανεξαρτησίας και του ομόσπονδου κουρδικού κρατιδίου-όπως στο Βόρειο Ιράκ, ενώ προτείνεται η ίδρυση περιορισμένου κουρδικού κοινοβουλίου μέσα στην τουρκική επικράτεια και κουρδικής αδυναμίας στην περιοχή. Προκαλεί ο Ochalan την τουρκική κυβέρνηση να δείξει τις πραγματικές της διαθέσεις για ειρηνευτικές διαδικασίες. Εάν ο Erdogan καθυστερούσε, θα τον προλάβαινε η πρωτοβουλία του Ochalan, την οποία όμως τώρα καλείται με κατάλληλη διαχείριση να υπερκεράσει. Κατηγορείται ότι με το άνοιγμα του, ο Erdogan κάνει το πρώτο βήμα για την ανεξαρτησία των Κούρδων και ότι διαλύει το ενιαίο κράτος. Ενώ, οι υποστηρικτές του Erdogan πιστεύουν ότι επιτυγχάνεται η πολιτική προσέγγιση των Κούρδων και απομονώνεται στρατιωτικά το ΡΚΚ, όπως έγινε με τον ΙRΑ στη Β. Ιρλανδία και την πολιτική πτέρυγα του Sinn Fein να είναι στην κυβέρνηση της Βόρεια Ιρλανδίας.

Λακαφώσης Δημήτριος

284

Στη συνέχεια ο Ochalan καλεί τους Κούρδους να εγκαταλείψουν τον ένοπλο αγώνα κα να στραφούν στο πολιτικό πεδίο. Οι πολεμιστές του PKK άρχισαν, από το Μάιο 2013, να απομακρύνονται από την Νοτιοανατολική Τουρκία ως μέρος της συμφωνίας με την τουρκική κυβέρνηση. Μέλλει, όμως να αποδειχθεί ότι η συμφωνία δε θα είναι εύθραυστη και δε θα έχει προσωρινή διάρκεια.

Διαπιστώσεις – Σχόλια για τις προσπάθειες του Erdogan, 2009 Η τουρκική κυβέρνηση θέλει να δείξει φιλοευρωπαϊκό προφίλ. Επιχειρεί προσέγγιση των μειονοτήτων που είναι πολύ ‘’καυτό” και ευαίσθητο ευρωπαϊκό κριτήριο έναρξης, επικείμενης, μάλιστα και της αξιολόγησης της ευρωπαϊκής ενταξιακής της πορείας, το Δεκέμβριο 2009. Δεν αρκεί όμως μόνο αυτό. Πρέπει να επεκταθεί στα θέματα μειονοτήτων περισσότερο και με ειλικρίνεια, άλλα και στ' άλλα ευρωπαϊκά κριτήρια ένταξης για τα οποία η Ελλάδα δε θα παύσει να ασκεί αυστηρή κριτική κατά την εξέτασή τους από την Ε.Ε.. Αναμφισβήτητα, υπάρχει και το “βαθύ κράτος” και το “στρατιωτικό κατεστημένο” που δυσχεραίνουν την ομαλή πορεία. Με τη δίκη, όμως των παρακρατικών οργανώσεων στη γνωστή υπόθεση Εργκένεκον, φαίνεται να αρχίζει προσπάθεια για να περιορισθούν οι παρεμβάσεις στην πολιτική ζωή της Τουρκίας. Εξάλλου, με πρωθυπουργικό διάγγελμα ο Erdogan ζητεί την υποστήριξη του τουρκικού λαού και προσπαθεί να τον πείσει ότι το κουρδικό είναι οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και κυρίως χωρίς δημοκρατικές διαδικασίες πρόβλημα και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με στρατιωτικά μέσα μόνο. Πάντως, απορρίπτεται η αυτονομία των Κούρδων και η αμνηστία των ανταρτών του ΡΚΚ οι οποίοι πρώτα πρέπει να καταθέσουν τα όπλα.

Στον Αέρα το Άνοιγμα Erdogan προς τους Κούρδους, 2009 Η αντεπίθεση των Κεμαλιστών

To συνταγματικό δικαστήριο της Τουρκίας, ένας από τους σταθερότερους εκφραστές της παλαιάς ελίτ, αποφάσισε για άλλη μία φορά να ταράξει το εγχώριο πολιτικό σύστημα, αποδεχόμενο την προσφυγή του εισαγγελέα του ακυρωτικού δικαστηρίου, ο οποίος ζητούσε την απαγόρευση λειτουργίας του Κουρδικού κόμματος δημοκρατικής κοινωνίας (DTP), καθώς και την πενταετή άρση των πολιτικών δικαιωμάτων για 37 μέλη του, επειδή η υποτιθέμενη στενή τους σχέση με το παράνομο ΡΚΚ αποτελεί κίνδυνο για την ενότητα του τουρκικού κράτους. Είναι χαρακτηριστικό ότι πρόκειται για τον ίδιο δικαστικό που στις αρχές του 2008 είχε προσφύγει για να ζητήσει τη διάλυση του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ και την απαγόρευση πολιτικής δράσης στους Gul-Erdogan και σε εβδομήντα ακόμη ηγετικά κομματικά στελέχη. Αν και εκείνη η προσφυγή είχε τελικά απορριφθεί σημειωτέο με οριακή πλειοψηφία. Εσωτερική ‘’τρικλοποδιά” στην εξωτερική πολιτική του Erdogan, 2009. Στην πραγματικότητα, η απόφαση αυτή συνιστά πρωτίστως μία ευθεία επίθεση κατά του πρωθυπουργού Erdogan, ο οποίος είχε επενδύσει τελευταία μεγάλο πολιτικό κεφάλαιο στην προώθηση μίας πρωτοβουλίας για την ενσωμάτωση των κουρδικών πληθυσμών στον εθνι-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

285

κό κορμό, αναγνωρίζοντάς τους ορισμένα στοιχειώδη δικαιώματα και ελευθερίες μεταξύ των οποίων τη διδασκαλία της γλώσσας τους. Ωστόσο, το καίριο ερώτημα που τίθεται είναι αν μετά και από τις ανατρεπτικές αυτές εξελίξεις είναι εφικτό για τον τούρκο πρωθυπουργό να επιμείνει στην προωθούμενη ατζέντα των μεταρρυθμίσεών του ως προς το Κουρδικό ή αν θα επιλέξει να “παγώσει’’ ή και να αναβάλει επ' αόριστο τα φιλόδοξα σχέδιά του. Εξάλλου, το συνεχιζόμενο “αντάρτικο” των Κεμαλιστών υπονομεύει την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, βασικός εκφραστής της οποίας είναι το πολιτικό Ισλάμ. Είναι ενδεικτικό ότι η σουηδική προεδρία, παρότι γνωστή για το φιλοτουρκισμό της, τόνισε ότι είναι απαραίτητο για την Άγκυρα να ευθυγραμμιστεί με τα ισχύοντα στην Ε.Ε. και να ακολουθήσει τις αρχές της Επιτροπής της Βενετίας1999 για μη απαγόρευση πολιτικού κόμματος στην Ε.Ε. που είναι δικαιολογημένη μόνο στην περίπτωση που αυτό είναι θιασώτης της χρήσης βίας η καταφεύγει σε αυτή με σκοπό την ανατροπή του δημοκρατικού καθεστώτος. Οι παραπάνω συνθήκες δεν συντρέχουν για τα υπάρχοντα κόμματα στην Τουρκία. Τον Οκτώβριο 2009, ομάδα PΚΚ πολεμιστών πέρασαν τα σύνορα του Ιράκ και δήλωσαν ότι θέλουν να καταθέσουν τα όπλα. Κίνηση που προκάλεσε εσωτερική αντίδραση στην Τουρκία. Τελευταία έτη πολεμικά α/φ της Τουρκίας κτυπούν κρυψώνες πολεμιστών του PKK στο Ιράκ.

Οι Πολιτικές Φιλοδοξίες του Erdogan, 2011 Έχει κερδίζει τις εκλογές το 2002. Στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας δεν δείχνει να τον κατευθύνουν οι θρησκευτικές ιδέες, σε αντίθεση από ότι είχε συνηθίσει όταν ακόμη ήταν δήμαρχος στην Κωνσταντινούπολη από το 1990. Βλέπει την πολιτική περισσότερο προσωπική. Μειώνει τους περιορισμούς των δικαιωμάτων της κουρδικής μειονότητας. Επισκέπτεται μέσα σε πέντε μήνες από την άνοιξη 2010 δύο φορές την Ελλάδα και υπογράφει συμφωνίες συνεργασίας. Υπογράφεται πρωτόκολλο ειρήνης με την Αρμενία, του οποίου πρωτοκόλλου καθυστερεί η επικύρωση λόγω δυσκολίας αποδοχής από τη λαϊκή βάση. Επιτρέπεται η τέλεση θείας λειτουργίας στη Μονή της Παναγίας της Σουμελάς, στις 15 Αυγούστου 2010, όχι όμως το 2016, ως και σε παλαιά αρμενική εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στην Ανατολική Τουρκία, στις 19 Σεπτεμβρίου 2010. Επιστρέφεται στο Πατριαρχείο το ορφανοτροφείο των Πριγκιποννήσων μετά από απόφαση του ευρωπαϊκού δικαστηρίου. Δίδεται η τουρκική υπηκοότητα στους 12 Μητροπολίτες της Ιεράς συνόδου για έγκαιρη διαδοχή του Πατριάρχη και να μην προκύπτει το επείγον την τελευταία στιγμή, θέμα που προβάλλεται για την τουρκική απαίτηση για το εκλόγιμο του Μουφτή της Ξάνθης. Οι προκλήσεις του Erdogan προς την Ελλάδα χωρίς στρατιωτικό καθεστώς φαίνεται να είναι ηπιότερες από πριν. Παρά ταύτα, ο Ερντογάν τον Οκτώβριο 2016, αμέσως μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, εκστομίζει πολλάκις με νεο-οθωμανικό παραλήρημα απολυτρωτικές δηλώσεις ότι ΄΄τα φυσικά σύνορα της χώρας δεν είναι τα ίδια με τα σύνορα της καρδιάς μας΄΄που

286

Λακαφώσης Δημήτριος

επεκτείνονται από τη Μοσούλη μέχρι τη Θεσσαλονίκη και από τη Σιβηρία μέχρι τη βόρεια Αφρική. Διακήρυξε ότι η Τουρκία δεν μπορεί να αγνοήσει τους συγγενείς της στη Δυτική Θράκη, στην Κύπρο, στην Κριμαία και να μην ενδιαφέρεται για αδελφές περιοχές στο Ιράκ, στη Συρία, στη Λιβύη, στην Κριμαία, στο Καραμπάχ και στη Βοσνία. Παραλείπει όμως ο Ερτογάν να αναφέρει ότι στα σύνορα της ελληνικής καρδιάς είναι και η Κων/πολη. Η Ελλάδα απαντά ότι και τα σύνορα της καρδιάς της μπορεί να έιναι στο Ινδό, αλλά τα εθνικά σύνορα τώρα είναι βάσει διεθνών συνθηκών που πρέπει να γίνονται σεβαστές. Τις προκλήσεις το Ερντογάν ακολουθούν και προκλήσεις του πρωθυπουργού της Αλβανίας Ράμα για δήθεν διάσωση του Παρθενώνα από τον Αλβανό αρχιεπίσκοπο Δούσμανη- ανιστόρητη δήλωση, τότε δεν υπήρχε αρχιεπισκοπία και ο Δούσμανης κατάγεται απο την Κέρκυρα και στην εποχή του έγινε ο βομβαρδισμός του Παρθενώνα1687 από τους Ενετούς, όπου υπήρχε εκεί τουρκική αποθήκη πυρομαχικών. Βέβαια η δήλωση του Ράμα φανερώνει ότι το μουσουλμανικό τόξο στα Βαλκάνια καλά κρατά. Ο Ερντογάν αισθάνεται υπερήφανος για την επί της θητείας του άνοδο της οικονομίας της Τουρκίας. Στηρίζεται για αυτό περισσότερο στις χώρες της Μέση Ανατολής, του Κόλπου, της Κεντρικής Ασίας και στη Ρωσία, ως επί το πλείστον όχι με θρησκευτική προσέγγιση, παρά προς την Ευρώπη. Επιχειρεί με την οικονομική ανάπτυξη να ενταχθεί στην ομάδα των αναπτυσσομένων χωρών, ΒRΙCS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) και να προστεθεί το γράμμα Τ (Τουρκία). Εκλαμβάνει ως προσωπική αποδοκιμασία την άρνηση της Merkel & Sarkozy για πλήρη ευρωπαϊκή ένταξη της Τουρκίας. Παρά ταύτα, εμμένει στη δυτική προσέγγιση, όχι όμως ως υποτελής αλλά ως ισότιμος εταίρος.

Το δημοψήφισμα στην Τουρκία για περιορισμό της δικαστικής εξουσίας και του στρατού, 2010 Στο δημοψήφισμα, στις 12 Σεπτεμβρίου2010, ο Erdogan πήρε την έγκριση του λαού για περιορισμό της δικαστικής εξουσίας και του στρατού. Επιπλέον, εξασφαλίζει και άλλη θητεία στις επόμενες βουλευτικές, αλλά όπως φαίνεται και την επόμενη προεδρία. Κέρδισε τις βουλευτικές εκλογές στις 12 Ιουνίου 2011 με 50% για τρίτη θητεία στην πρωθυπουργία. Απομένει να συνεργαστεί με τα άλλα κόμματα για ένα νέο Σύνταγμα προς παραχώρηση περισσοτέρων πολιτικών δικαιωμάτων και πολυεθνικότητα στην Τουρκία. Μάλλον στοχάζεται προεδρία, όπου ο πρόεδρος μοιράζει την εξουσία με τη βουλή. Να προκύπτει ισχυρότερη αλλά λιγότερη συνεκτική Τουρκία, με δυτικού τύπου στοιχείο στα δυτικά παράλια και με ενισχυμένο αυτόνομο κουρδικό στοιχείο στην Ανατολική Τουρκία - την ψήφο του οποίου έχει ανάγκη, αλλά και με το ελάχιστο τίμημα του μεριδίου της ειρήνης για το σταμάτημα της επί δεκαετίας αιματοχυσίας στην περιοχή. Στο τέλος Μαρτίου 2013, με προσεγγίσεις προς τον Erdogan, ο κρατούμενος στη φυλακή της Τουρκίας Ochalan δηλώνει : “να σιγάσουν τα όπλα και να μιλήσουν οι ιδέες και ο αγώνας να δοθεί στην πολιτική αρένα από τους Κούρδους της Τουρκίας”. Σε συνέχεια, οι πολεμιστές του PKK αποδέχονται κατάπαυση πυρός, να δούμε όμως έως πότε.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

287

Διαπιστώσεις επί των πολιτικών φιλοδοξιών του Erdogan, 2010 Με χαμένη τη δικαστική εξουσία και το στρατό, αίρονται τα εμπόδια και παρέχονται τώρα νέες προοπτικές στην Τουρκία για να ενισχυθούν περαιτέρω οι εσωτερικές δημοκρατικές διαδικασίες. Να εναρμονισθεί προς τα ευρωπαϊκά κεκτημένα καλής γειτονίας και να υποστηρίξει την επίλυση του κυπριακού. Η αρνητική εμπειρία, όμως, του παρελθόντος φρονεί επιφυλακτικότητα, αφού η ειλικρίνεια αναμένεται να φανεί στην πράξη.

Διατηρείται στο μέλλον η Συνοχή της Τουρκικής κοινωνίας ; Οκτώβριος 2013 Τελευταία, οι συνεχιζόμενες από τον Ιούνιο 2013 οδομαχίες και οι συγκρούσεις με τις δυνάμεις ασφαλείας και τους διαδηλωτές κατά της κυβέρνησης, δημιούργησαν πολλά ερωτήματα για το μέλλον της πολιτικής ενότητας της Τουρκίας. Μεγάλες μερίδες της τουρκικής κοινωνίας αμφισβητούν δυναμικά την πολιτική γραμμή της τουρκικής κυβέρνησης σε διάφορα πεδία. Το αδιέξοδο στο κουρδικό ζήτημα και το ιδεολογικό χάσμα που χωρίζει τους Κεμαλιστές από την τουρκική κυβέρνηση, εξακολουθούν να επισκιάζουν το μέλλον της τουρκικής Δημοκρατίας. Επιπλέον, οι πολλές εθνότητες- περισσότερες από 50- με πληθώρα γλωσσών και θρησκειών, μέσα σε περίπου 70 εκατομμύρια, μεταξύ των οποίων Αλεβίτες ( 15 εκ.), Κούρδοι ( 15 εκ.), Αρμένιοι, Ασσύριοι, Άραβες, Έλληνες, Εβραίοι κλπ, διαβιώνουν σε μία τριχοτομημένη Τουρκία: Παρουσιάζονται διαφορετικά επίπεδα κοινωνικού, πολιτιστικού, μορφωτικού και βοιωτικού επιπέδου στο Νοτιοανατολικό με το χαμηλότερο με τους Κούρδους, στο Κεντρικό με μεσαίο επίπεδο με επίκεντρο την Άγκυρα και στο δυτικό με το υψηλότερο βοιωτικό και μορφωτικό επίπεδο με επίκεντρο την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη.

Προεδρικές Εκλογές στην Τουρκία, 10 Αυγούστου 2014 Εν τω μεταξύ, στην πρώτη τοπική εκλογική αναμέτρηση, 31 Μαρτίου 2014, ύστερα από το μέγα σκάνδαλο των δωροδοκιών, που συγκλόνισε την Τουρκία, κέρδισε το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) του Erdogan 45,6% των ψήφων έναντι 38,8% το 2009. Στις πρώτες προεδρικές εκλογές στην Τουρκία, 10 Αυγούστου 2014, με 50 εκατομμύρια ψηφοφόρους, ο μέχρι τώρα επί 10ετία πρωθυπουργός Erdogan κερδίζει από το πρώτο γύρο την προεδρία της Δημοκρατίας, με 52%. Στις 28 Αυγούστου 2014, ο Erdogan ορκίζεται ως ο πρώτος εκλεχθείς πρόεδρος της Τουρκίας για τουλάχιστον ακόμη μια 5ετία και ορίζει ως επικεφαλής του κόμματός του τον υπουργό εξωτερικών Ahmet Davutoglu. Ο Erdogan επιδιώκει να κερδίσει το κόμμα του τις βουλευτικές εκλογές.το 2015, ώστε να μπορέσει να τροποποιήσει

Λακαφώσης Δημήτριος

288

το Σύνταγμα για να ενισχύσει τις εξουσίες του προέδρου. Αρχίζει λοιπόν ο Ερντογανισμός να λειτουργεί όπως παλαιότερα ο Κεμαλισμός. Ποιο είναι το μυστικό της εκλογικής επιτυχίας του Erdogan ; Μήπως η προεκλογική πόλωση και οι σκληρές αντιπαραθέσεις με τους υποστηρικτές του ισλαμιστή ιμάμη, αυτοεξόριστου στις Η.Π.Α., Gulen, πρώην συμμάχου του Erdogan. Ο Erdogan τον κατηγορεί για τη διοργάνωση πραξικοπήματος εναντίον του με διαφθορές και ρόζ σκάνδαλα. Ο Erdogan προεκλογικά είχε υποσχεθεί να ξεριζώσει τους Γκιουλενιστές από το παρακράτος του στρατού, της Δικαιοσύνης και της πολιτικής. Και τώρα πραγματοποιεί την υπόσχεση εφόσον εκμεταλλεύεται την επιτυχία του στις εκλογές.

Βουλευτικές Εκλογές στην Τουρκία, 7 Ιουνίου 2015 και 1 Νοεμβρίου 2015 Στις Εκλογές 7 Ιουνίου 2015, το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚP) του Davutoglu ήλθε πρώτο με το 40.8% των ψήφων, αλλά απώλεσε την πλειοψηφία στην εθνοσυνέλευση, έναντι του CHP 25.2%, του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP) 16.5% και του φιλοκουρδικό HDP 12.9%. Το φιλοκουρδικό HDP, ξεπερνώντας το όριο 10% εισέρχεται για πρώτη φορά στην εθνοσυνέλευση. Το ΑΚP απέτυχε να σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού με ένα από τα μικρότερα κόμματα. Η ήττα του κυβερνώντος κόμματος είναι η πρώτη εδώ και 13 χρόνια, Όμως, δεν ανακόπτονται τα όνειρα του προέδρου Erdogan για υπερεξουσίες. Ο πρόεδρος της Τουρκίας Erdoğan προσβλέπει στις επαναληπτικές εκλογές το φθινόπωρο 2015, τις οποίες και κερδίσει με απόλυτη πλειοψηφία του κόμματός του και ο Erdoğan έχει τη δυνατότητα να αλλάξει το Σύνταγμα και να ενισχύσει τις προεδρικές του εξουσίες. Tώρα, ο Erdogan καθίσταται απόλυτος κυρίαρχος στην Τουρκία. Μέχρι τώρα, ως προς την Ελλάδα η πολιτική του, χωρίς το στρατό, ήταν ηπιότερη από ότι πριν από αυτόν. Γνωρίζει, δε, τώρα καλά τις ελληνικές δυσκολίες από την οικονομική κρίση. Η ιστορία μας διδάσκει πως όποτε η Ελλάδα μπαίνει σε δυσκολίες, περιπέτειες και περιόδους αστάθειας, η Τουρκία συνηθίζει να το εκμεταλλεύεται. Υπόψη, η ασθένεια του Παπάγου και το κενό εξουσίας στην Αθήνα συνέπεσαν με τα Σεπτεμβριανά και το διωγμό των Ελλήνων της Πόλης. Τα πρώτα βήματα της δικτατορίας έφεραν το φιάσκο του Έβρου και την απόσυρση της μεραρχίας από την Κύπρο. Το τέλος της χούντας έφερε την εισβολή. Η μετάβαση από τον Ανδρέα στο Σημίτη, μετά την ασθένεια του πρώτου, συνέπεσε με τα Ίμια

Το Αποτυχημένο Πραξικόπημα στην Τουρκία, 15 Ιουλίου 2016 Το βράδυ της 15ης Ιουλίου 2016 ενεργείται πραξικόπημα μερίδας του στρατού κατά του Erdogan(Ερντογκάν) που κατέρρευσε το πρωί της 16ης Ιουλίου 2016. Καθόλη τη διάρκεια της νύκτας παρατηρούνται χαμηλές πτήσεις πολεμικών αεροσκαφών και άρματα μάχης κινούνται στους δρόμους της Κων/πολης και της Άγκυρας. Εκρήξεις στο κτίριο της Εθνοσυνέλευσης, στο Προεδρικό. Καταλαμβάνεται το κρατικό κανάλι ΤΡΤ, το τούρκικο CNN, η γέφυρα του Βοσπόρου και το αεροδρόμιο της Κων/πολης.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

289

Αριστερά: 16-7-16 (Πρωΐ) Γέφυρα Βοσπόρου. Παράδοση στρατιωτών στο πλήθος. Δεξιά: 15-7-16. Πλήθος καταλαμβάνει άρμα στο πραξικόπημα.

Ο Ερντογκάν βρίσκεται στη Μαρμαρίδα Αλικαρνασσού. σε διακοπές. από όπου πρόλαβε, μερικά λεπτά πριν την επίθεση ειδικών δυνάμεων στο ξενοδοχείο διαμονής του για σύλληψή του, και πέταξε με το προεδρικό αεροπλάνο στο αεροδρόμιο Ατατούρκ της Κων/πόλης, όπου ο υποστηρικτής του, Διοικητής 1ης Στρατιάς. Στο αεροδρόμιο της Κων/πόλης, προβαίνει σε έκκληση μέσω κοινωνικής δικτύωσης, με Face Time, προς το λαό που είχε να τον δει από ώρες αβεβαιότητας και διαδόσεων φημών, να βγει στους δρόμους και να αντισταθεί. Τώρα ο Ερντογκάν καταφεύγει στα κοινωνικά μέσα ενημέρωσης τα οποία μέχρι πρότινος πολεμούσε. Η πρώτη ένδειξη αποτυχίας του πραξικοπήματος έρχεται με την παράδοση των στρατιωτών των αρμάτων στη γέφυρα του Βοσπόρου, ενώ είχαν λινσταρισθεί από υποστηρικτές του Ερντογκάν και δεν ήταν ενημερωμένοι για πραξικόπημα αλλά ότι πρόκειται για διεξαγωγή άσκησης, όπως οι ίδιοι οι στρατιώτες δήλωσαν. Ο Ερντογκάν αποδίδει την υποκίνηση του πραξικοπήματος στον κληρικό Gulen(Γκιουλέν), αυτοεξόριστος στην Πανσελβάνια των Η.Π.Α., με επιρροή στην τουρκική κοινωνία, και ζητά την έκδοσή του στην Τουρκία, ενώ οι Η.Π.Α. ζητούν απτές αποδείξεις και δημιουργείται ένταση στις σχέσεις Η.Π.Α- Ερντογκάν. Οι Η.Π.Α. βλέπουν και χαρακτηρίζουν τους δημόσιους υπαινιγμούς του Ερντογκάν για υποκίνηση του πραξικοπήματος εντελώς αβάσιμες και ψευδείς. Ελικόπτερο Black Hawk του Τουρκικού στρατού προσγειώνεται στο αεροδρόμιο Αλέξ/ πολης και οι οκτώ επιβαίνοντες στρατιωτικοί ζητούν άσυλο. Αρχίζει η διαδικασία της αίτησης του ασύλου. Επίπλεον, η Τουρκία ζητά την επανέκδοσή τους, αλλά ο Άρειος Πάγος απορρίπτει την επανέκδοση, γιατί βλέπει ότι, με επικρατούσα στην Τουρκία κατάσταση,πρόκειται να υποστούν απάνθρωπα βασανιστήρια. Η Τουρκία απειλεί για ακύρωση της συμφωνίας επιστροφής προς την Τουρκία προσφύγων. Απολογισμόςτου πραξικοπήματος: 265 νεκροί, εξ ων 104 πραξικοπηματίες και 47 πολίτες ως και 1.154 τραυματίες.

Λακαφώσης Δημήτριος

290

Η επόμενη ημέρα του Πραξικοπήματος Πρόκειται για από το σχεδιασμό του πρόχειρο, πειρατικό και με αποτυχία πραξικόπημα, με αμφισβητούμενες διαδόσεις και εκδοχές διεξαγωγής του. Η επόμενη ημέρα βρίσκει την τουρκική κοινωνία διχασμένη. Ο Ερντογκάν βρίσκει τώρα την ευκαιρία για ενίσχυση των εξουσιών του με αλλαγή του Συντάγματος. Το ερώτημα, όμως, είναι εάν βγαίνει πλέον ενδυναμωμένος Σουλτάνος, όπως επιδιώκει. Αρχίζει το πογκρόν, με 10.000 συλλήψεις και απομακρύνει 120.000 από το στρατό, το δικαστικό σώμα, εκπαιδευτικούς, αστυνομικούς, δημοσιογράφους, διπλωμάτες, πανεπιστημιακούς, κρατικούς υπαλλήλους και κλείνει κυρίως ιδιωτικά σχολεία. Άμεση ήταν και μεγάλη η λίστα των προς δίωξη. λες και ήταν προμελετημένη. Συλλαμβάνει ως υπόπτους τον τούρκο Διοικητή και τούρκους υπαλλήλους της αμερικανικής βάσης στο Ινστιρλίκ και κλείνει τη βάση προσωρινά, από την οποία διεξάγονται αεροπορικά αμερικανικά κτυπήματα κατά του IS στη Συρία. Ο Putin έσωσε τον Ερτογκάν αφού το απόγευμα πριν από τη νύκτα ενημερώνει για ύποπτες κινήσεις στην Τουρκία. Επιβάλλεται στην Τουρκία κατάσταση εκτάκτου ανάγκης για τρείς μήνες, για ότι τούτο σημαίνει για επιβολή αναγκαστικών μέτρων στην τουρκική κοινωνία. Όλοι οι ξένοι ηγέτες ζητούν την εφαρμογή των αρχών κράτους δικαίου. Με τους δημόσιους τουρκικούς υπαινιγμούς για αμερικανικό ρόλο στο πραξικόπημα δυναμιτίζει την ένταση στις σχέσεις Η.Π.Α,- Άγκυρας. Οι Η.Π.Α. ζητούν απτές αποδείξεις στο κάλεσμα του Ερντογκάν για έκδοση από τις Η.Π.Α. του κληρικού Γκιουλέν. Διαπιστώνεται για μια φορά ακόμη ότι το πολιτικό τουρκικό σύστημα δεν είναι συμβατό με το ευρωπαϊκό κεκτημένο για ένταξή της στην Ε.Ε. Η ιστορία των πραξικοπημάτων συνεχίζεται στην Τουρκία με τρία πραξικοπήματα μέσα σε τρείς 10ετίες. Το προσφυγικό στην Ευρώπη δεν φαίνεται να επηρεάζεται προς το παρόν, αν και δεν αποκλείεται εάν οξυνθούν οι σχέσεις Ε.Ε.- τουρκικής κυβέρνησης. Ο Ερντογκάν έχει σπεύσει πρόσφατα να κλείσει τρία μέτωπα: Ρωσία, Ισραήλ και Αίγυπτος, για να δείξει φρόνιμη εξωτερική πολιτική.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

291

Κύπρος : Το Διαιρημένο Ακόμη Nησί της Ε.Ε., 2011

Έχουν περάσει 36 χρόνια από την τουρκική εισβολή και την κατοχή του 40% σχεδόν της Κύπρου, στις 20 Ιουλίου 1974. Μέρος του γκρεμισμένου τείχους του Ψυχρού Πολέμου μεταμφιέστηκε και ευδοκιμεί και διαχωρίζει ακόμα το νησί. Έχουν, βέβαια, γίνει έκτοτε αρκετές προσπάθειες, όμως χωρίς αποτέλεσμα. Σημαντική είναι η τελευταία, με τη συντριπτική πλειοψηφία του 76% των Ελληνοκυπρίων (Ε/Κ), στις 24 Απριλίου 2004, επί προεδρίας Τ. Παπαδόπουλου (2003 - 2008), να απορρίπτεται το συνταχθέν από τα Η.Ε., τις Η.Π.Α. και Βρετανία γνωστό ως σχέδιο Ανάν-5, του οποίου οι βασικότερες αδυναμίες ήταν: ∙ Τρείς ξένοι δικαστικοί θα διοικούσαν, στην ουσία, το νέο κράτος. ∙ Περιορισμός επιστροφής Ε/Κ προσφύγων και επανάκτησης περιουσίας τους. ∙ Εποικισμός των κατεχομένων, σε αντίθεση προς τη συνθήκη της Γενεύης. ∙ Απενοχοποίηση της Τουρκίας από την εισβολή και την κατοχή. ∙ Δικαίωμα των παραμενόντων τουρκικών δυνάμεων να επεμβαίνουν στον Ε/Κ τομέα. ∙ Δεν επιστρεφότανε στους Ε/Κ το αναμενόμενο και επιδιωκόμενο έδαφος.

Τέσσερα χρόνια μετά την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν-5 Η επόμενη ημέρα του απορριφθέντος Σχεδίου Ανάν-5 βρίσκει την Κύπρο σε επιφυλακτικότητα για πιθανούς εκβιασμούς από εκείνους που το επινόησαν. Πράγμα, όμως, που δεν έγινε. Ουδέποτε τιμωρείται η ετυμηγορία ενός λαού. Τη διστακτικότητα ακολουθεί η προσπάθεια της 8ης Ιουλίου 2006, η γνωστή συμφωνία Qambari που μήνες μετά η προσπάθεια παγώνει. Η Κύπρος αντιμετωπίζει ιδιαιτερότητα. Είναι μέλος της Ε.Ε. από 1 Μαΐου του 2004 και έχει

292

Λακαφώσης Δημήτριος

ένα τμήμα της να κατέχεται από άλλη χώρα που επιδιώκει να ενταχθεί στην Ε.Ε. Αυτό, βέβαια, δεν μπορεί να γίνει. Πρέπει πρώτα η Τουρκία να αναγνωρίσει την Κύπρο και να επιτρέψει στα κυπριακά πλοία και αεροπλάνα να εισέρχονται στα λιμάνια και τα αεροδρόμια της Τουρκίας. Στις πρώτες, μετά το δημοψήφισμα και την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε., προεδρικές εκλογές, στις 24 Φεβρουαρίου 2008, με κυρίαρχο θέμα το εθνικό, στην προεδρία εκλέχθηκε ο Δ. Χριστόφιας (2008 - 2013).

Προοπτικές – ανησυχίες για το κυπριακό, 2014 Οι Ε/Κ αποδέχονται τη φιλοσοφία του Σχεδίου Ανάν5 για δικοινοτική διζωνική ομοσπονδία που αποτελεί και απόφαση του Εθνικού συμβουλίου Κύπρου, αλλά, δεν αποδέχθηκαν το ίδιο το Σχέδιο. Συνεπώς, αναμένεται νέο σχέδιο προς διαπραγμάτευση για να βγει το κυπριακό από το τελμάτωση στην οποία βρίσκεται. Η έξοδος από τη στασιμότητα επιτυγχάνεται με δυναμική πολιτική, μακριά από τις δογματικές αντιλήψεις και τις αγκυλώσεις, με ειλικρινείς και πειστικές προσεγγίσεις εταίρων και συμμάχων. Η αναθέρμανση πρωτοβουλιών προς τα Η.Ε. και την Ε.Ε. και τους άλλους αρμόδιους οργανισμούς, εξασφαλίζουν την αμοιβαία εμπιστοσύνη, ακόμη και εκείνων που απογοητεύτηκαν από την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν- 5, πράγμα που είναι απαραίτητο για τη λύση του κυπριακού. Μετά το σχέδιο Ανάν- 5, η συμφωνία της 8ης Ιουλίου 2006 έχει παραμείνει ως η μόνη με διεθνή σφραγίδα και επαναρχίζουν οι συνομιλίες Ε/Κ και Τ/Κ με ασαφή προοπτική. Είναι λογικό, όμως, στις διαπραγματεύσεις να υπάρχουν και διαφοροποιήσεις μεταξύ των Ε/Κ, αρκεί οι διαφοροποιήσεις τελικά να συνθέτουν κοινή πολιτική για την επανένωση της Κύπρου. Παρά τους φόβους άλλων, η ανεξαρτησία του Κοσόβου δεν μπορεί να αποτελέσει προηγούμενο για τη Βόρεια Κύπρο, αφού για την Κύπρο υφίσταται καθαρά θέμα εισβολής και συνεχιζόμενης κατοχής. Κάθε περίπτωση, ασφαλώς, έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, ωστόσο οι ανησυχίες υπάρχουν. Στις διαπραγματεύσεις φυσικά αναμένονται και αμοιβαία αποδεκτές υποχωρήσεις, χωρίς τις οποίες δεν υπάρχουν διαπραγματεύσεις. Όμως, επιβαλλόμενοι και άλογοι συμβιβασμοί, που πολλάκις παρατηρούνται, μπορεί προσωρινά να εντυπωσιάζουν αλλά τελικά οδηγούν σε τετελεσμένα, και εν προκειμένω, στη defacto διχοτόμηση. To κυπριακό είναι ένα από τα παλαιότερα διεθνή άλυτα θέματα που αναμένουν ακόμη και ως πότε λύση.Το εδαφικό, τα στρατεύματα κατοχής, οι πρόσφυγες, οι έποικοι και οι περιουσίες είναι τα κύρια σημεία διφωνιών ώστε να μην επιλύεται το κυπριακό.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

293

Τελικά, σημασία δεν έχει εάν προωθείται το ένα ή το άλλο σύστημα αφού ο ορισμός των συστημάτων είναι ασαφής και ερμηνεύονται ανάλογα προς τις επιδιώξεις αυτών που θέλουν να τα επιβάλουν. Στο σχέδιο Ανάν- 5 χρησιμοποιήθηκε ο όρος της ομοσπονδίας, στην ουσία όμως προέκυπτε συνομοσπονδία με δύο ενισχυμένα “συστατικά κράτη” σε ένα ασθενές κεντρικό κράτος. Σημασία, λοιπόν, έχει το προκύπτον σύστημα να είναι λειτουργικό, εφαρμόσιμο και βιώσιμο, βασισμένο στα ψηφίσματα των Η.Ε. και στις αρχές της Ε.Ε.. Να παρέχει ασφάλεια και ευημερία και να είναι αποδεκτό από όλο το κυπριακό. λαό. Ο νεοεκλεγμένος στις 18 Απριλίου 2010 πρόεδρος Ν.Έρογλου στα κατεχόμενα δηλώνει ότι εάν δεν είχε γίνει η εισβολή το 1974 δε θα μιλούσαμε ποτέ για ανεξαρτησία των Τουρκοκυπρίων με ό,τι αυτό σημαίνει και επιδιώκεται στην Κύπρο. Τον Ιούνιο 2012, διακόπτονται οι απευθείας Δ. Χριστόφια-Ν. Έρογλου συνομίλιες. Η νέα προεδρία Ν. Αναστασιάδη (2013 - ), από τις προεδρικές εκλογές στις 24 Φεβρουαρίου 2013, έδωσε άμεση προτεραιότητα στην οικονομία που μαστίζει την Κύπρο και μετά στην επανέναρξη των διαπραγματεύσεων. Είναι η πρώτη φορά που το Κυπριακό δεν αποτελεί εκλογικό κριτήριο, αλλά το οικονομικό, λόγω οικονομικής κρίσης που πλήττει την Κύπρο.

Η επανέναρξη των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό, 11Φεβρουαρίου 2014 Η επανέναρξη των διαπραγματεύσεων, με μεσολάβηση των Η.Ε., αρχίζει στις 11Φεβρουαρίου 2014, με βάση το κοινό ανακοινωθέν για ‘’μια κυριαρχία, μια ιθαγένεια και μια διεθνή προσωπικότητα’’, μεταξύ Ν. Αναστασιάδη και Ν. Έρεγλου. Η επανέναρξη αρχίζει μετά από 18 μήνες διακοπής, από τα μέσα του Ιουνίου 2012. Τα κύρια σημεία του κοινού ανακοινωθέντος : › Η επίλυση θα βασίζεται σε δικοινοτική, διζωνική ομοσπονδία με πολιτική ισότητα. Θα έχει μια ενιαία νομική προσωπικότητα και μία κυριαρχία, Θα υπάρχει μια ενιαία κυπριακή ιθαγένεια, που θα ρυθμίζεται από την ομοσπονδιακή νομοθεσία. › Όλοι οι πολίτες της ενωμένης Κύπρου θα είναι και πολίτες είτε το ελληνοκυπριακού συνιστώντος κράτους είτε του τουρκοκυπριακού συνιστώντος κράτους. Αυτή η ιδιότητα θα είναι εσωτερική και θα συμπληρώνει και όχι να αντικαθιστά με οποιοδήποτε τρόπο την ενωμένη κυπριακή ιθαγένεια. Οποιαδήποτε διαμάχη σε σχέση με τα παραπάνω θα δικάζεται από το ομοσπονδιακό ανώτατο δικαστήριο.

294

Λακαφώσης Δημήτριος

› Η ενωμένη κυπριακή ομοσπονδία θα προκύψει μετά την έγκριση της επίλυσης σε ξεχωριστά ταυτόχρονα δημοψηφίσματα. › Το ομοσπονδιακό Σύνταγμα θα ορίζει ότι η ενωμένη κυπριακή ομοσπονδία θα αποτελείται από δύο συνιστώντα κράτη με καθεστώς με ίσια δικαιώματα. Ωστόσο, επί αόριστο διακόπτονται οι συνομιλίες από 25 Οκτωβρίου 2014, εάν πρώτα δεν αποσυρθεί το τουρκικό ερευνητικό πλοίο Barbaros, το οποίο έχει. σε αντίθεση του διεθνούς δικαίου, παραβιάσει την κυπριακή ΑΟΖ, νοτίως της Κύπρου, όπου παραμένει παρά τις διαμαρτυρίες της κυπριακής κυβέρνησης και διεξάγει έρευνες.

Νέος Ηγέτης με τις Εκλογές στα κατεχόμενα της Κύπρου, στις 26 Απριλίου 2015 Νέος Ηγέτης στα κατεχόμενα ο νικητής των εκλογών, στις 26 Απριλίου 2015, ο κεντροαριστερός Μουσταφά Ακιτζί: 60,38% έναντι του Ντερβίς Έρογλου: 39,62%. Ο κ. Ακιντζί φαίνεται να αποδίδει σημασία στο διακοινοτικό διάλογο, να είναι υποστηρικτής της επιστροφής της πόλης της Αμμόχωστου στους κατοίκους της και πιστεύει ότι αυτό θα αποτελέσει ένδειξη καλής θέλησης για λύση του κυπριακού. Σε προεκλογική ομιλία του επεσήμανε ότι με τη λύση του Κυπριακού : η ομόσπονδη Κύπρος, η Ελλάδα, η Τουρκία και το Ισραήλ και άλλες γειτονικές χώρες πρέπει να δημιουργήσουν μια νέα σχέση, η οποία θα φέρει τη σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο. Με το νέο ηγέτη και με την αποχώρηση του τουρκικού ερευνητικού πλοίου Barbaros από την κυπριακή ΑΟΖ προκύπτουν νέες παράμετροι και επαναλαμβάνονται για πολλοστή φορά οι ενδοκυπριακές συνομιλίες από 15 Μαΐου 2015, που έχουν διακοπεί από 25 Οκτωβρίου 2014. Όμως, ο Ερντογάν δηλώνει ότι το πρώτο λόγο στο κυπριακό έχει η ίδια η Τουρκία. Οι ενδοκυπριακές συνομιλίες μπαίνουν στην ουσία με τη συζήτηση κυρίως του εδαφικού στην Ελβετία στο τέλος Νοεμβρίου 2016.Τυχόν συμβιβαστικό σχέδιο, εάν προκύψει, τίθεται για έγκριση από τον κυπριακό λαό με δημοψήφισμα, που έχει δεσμευτικό και όχι συμβουλευτικό χαρακτήρα, όπως έγινε και με το απορριφθέν σχέδιο Ανάν 2004 .

Oι Διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό, Νοέμβριος 2016- Ιανουάριος 2017 Επαναλαμβάνονται για πολλοστή φορά ακόμη οι συζητήσεις για το Κυπριακό από τις 7-20 Νοεμβρίου 2016 στο Μον Πελεράν της Ελβετίας, υπό την αιγίδα των Η. Ε. και στις 11-13 Ιανουαρίου 2017, στο κτίριο των Η.Ε. στην Ελβετία πολυμελήςδιάσκεψη(ελληνοκυπριακή και τουρκοκυπριακή πλευρά, ΥΠΕΞ των τριών εγγυητριών δυνάμεων, εκπρόσωπος Η.Ε. και

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

295

ο Junker της Ε.Ε.). Συνεχίζεται η διάσκεψη από18- 23 Ιανουαρίου 2017 Προς συζήτηση θέματα: 1. Εδαφικό, ο πρόεδρος Αναστασιάδης όρισε το 28,2% και ο κ. Ακιντζί το 29,2%, πολύ κοντά σε εκείνο του σχεδίου Ανάν (28,7%). Για πρώτη φορά εδώ και 42 χρόνια κατατίθενται χάρτες και από τις δύο πλευρές. Προοπτική ελληνοκυπριακής πλευράς, επιστροφή της Μόρφου, των Βαρωσίων, της κλειστής περιοχής και μέρους της ενδοχώρας της Αμμοχώστου. Επιστροφή χωριών νοτίως της οδού Μόρφου, Λευκοσίας και Αμμοχώστου και των βορείως αυτής Συριανοχώρι, Κορμακίτη, Κυθρέα, Βατύλη, Άχνα με εισέχουσα προς το δρόμο Λευκωσίας-Λάρνακας και συνεχίζεται προς ανατολάς με προεξέχον ανάχωμα νοτίως μέχρι τη Βρετανική βάση και εκείθεν βορείως προς Απόστολο Βαρνάβα. 2. Καρπασία, τουρκοκυπριακή πλευρά, δημιουργία ομόσπονδια χωρία για λόγους ακτογραμμής. Ελληνοκυπριακή πλευρά δεν συμφωνεί. 3. Περιουσίες, που θα επιστραφούν, να υπάρχει διαφορετικό καθεστώς από ό,τι σε εκείνες που θα είναι υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση. 4. Εγγυήσεις και Ασφάλεια: - Μεταβατική περίοδος. Τουρκική πλευρά, απροσδιόριστα ορισμένα χρόνια συν άλλα ακόμη χρόνια για παραμονή στρατευμάτων και επαναξιολόγηση εάν παραμείνουν ή όχι.Η ελληνοκυπριακή πλευρά, περιορισμένος χρόνος με από τώρα έναρξη προετοιμασιών γιά αποχώρηση και οι εγγυήσεις είναι αναχρονιστικές για ένα κυρίαρχο κράτος. Οι εγγυήσεις είναι σοβαρότερες από την αποχώρηση στρατευμάτων. - Μόνιμη στάθμευση. Τουρκία, μόνιμη στάθμευση ορισμένου αριθμού στρατιωτών και τουρκική βάση στο νησί όπως οι βρετανικές βάσεις, δηλαδή με τουρκική κυριαρχία. Λευκωσία, βάση μόνο κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου. 5. Προεδρία, η τουρκοκυπριακή πλευρά εναλλασσομένη, η ελληνοκυπριακή δεν την αποδέχεται. Με την εναλλασσομένη προεδρία και με τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, η Τουρκία επιδιώκει να ελέγχει την Κύπρο και να επεμβαίνει στην Ε.Ε., αφού η Κύπρος είναι μέλος της. Δηλαδή, έχουμε την περίπτωση της περιφερειακής βουλής της Βαλονίας(Wallon) του Βελγίου στην αντίρρησή της για τη συμφωνία εμπορίου Ε.Ε.- Καναδά(CETA) 6. Επιστροφή ελληνοκυπρίων προσφύγων, η Λευκωσία σε 78.000 το ελάχιστο και 92.000 το μέγιστο, με υποχώρηση 2000, ενώ τα Η.Ε.εκτιμούν 78.000 το ελάχιστο και 94.000 το μέγιστο. Άλλο θέμα είναι και οι έποικοι του κατεχομένου τμήματος που είναι σε αναλογία 2:1 σε σχέση με τους γιγενείς.

296

Λακαφώσης Δημήτριος

Μήπως οι διαπραγματεύσεις επηρεάζονται από την εσωτερική αστάθεια, από την επιδίωξη της Τουρκίας να τροποποίησει το Σύνταγμα -με προσεχές δημοψήφισμα προς ενίσχυση των εξουσιών του προέδρου τον Απρίλιο 2017 - από την αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάνης, από τη γενικότερη σημερινή κατάσταση στην περιοχή με τη κορύφωση της συριακής και της ευρωπαϊκής προσφυγικής κρίσης. Στη διάσκεψη από 18- 23 Ιανουαρίου 2017 συζητούνται τα πλέον σοβαρά θέματα της ασφάλειας και των εγγυήσεων. Οι διαπραγματεύσεις όμως καρκινοβατούν και ο Erdogan προσπαθεί μέχρι το δημοψήφισμα τον Απρίλιο 2017 να κερδίσει χρόνο και μετά να φανερώσει τις επιδιώξεις του, Εάν δεν υπάρξει λύση, τερματίζονται οι oren end διαπραγματεύσεις χωρίς καμιά προοπτική επανάληψης και εάν πότε υπό τη μορφή των επί τόσα χρόνια άκαρπων ενδοκυπριακών συνομιλιών και η Κύπρος συνεχίζει ως μέχρι τώρα διαιρημένο νησί. Εάν υπάρξει κάποια λύση, η Τουρκία θα έχει εξασφαλίσει πρώτα τον έλεγχο του βορείου τμήματος και την ομηρία του νοτίου και μέσω του τουρκό- κυπριακού κρατιδίου να επεμβαίνει στην Ε.Ε., όπως τελευταία επιχειρεί να επηρεάζει την προσφυγική γερμανική πολιτική μέσω του εκεί τουρκικού στοιχείου. Ακόμη και εάν δεν υπήρχε ένας τούρκος στρατιώτης, δηλώνει η Τουρκία, η γεωπολιτική της στην Κύπρο είναι εκ των ων ουκ άνευ. Μόνο με την ασφάλεια του ευρωπαίκου κεκτημένου ως μέλος της Ε.Ε., η Κύπρος καθίσταται απόλυτα κυρίαρχο κράτο. Μετά τον Ιανουάριο 2017 στη Γενεύη, η τουρκοκυπριακή πλευρά έχει μεταβληθεί, με στόχο την εκ περιτροπής προεδρία, την παραμονή στρατευμάτων και εγγυήσεων και να ροκανίσει το χρόνο. Μάλιστα, μετά από έγκριση τροπολογίας στην κυπριακή βουλή, που είχε υποβληθεί από το Εθνικό_Λαϊκό_Μέτωπο(Ε.ΛΑ.Μ -παράρτημα Χρυσής Αυγής στη Κύπρο), για ενδοσχολικές εκδηλώσεις για την επέτειο του δημοψηφίσματος του 1950 με το οποίο οι Κύπριοι ζητούσαν ένωση με την Ελλάδα, ο Ακιντζί εκμεταλλεύτηκε την έγκριση της τροπολογίας και αφήνει τις συνομιλίες και πάει στην ισλαμική διάσκεψη στο Πακιστάν.

Το Ιστορικό της εισβολής της Τουρκίας στην Κύπρο το 1974 Με αφορμή το πραξικόπημα στις 15 Ιουλίου1974, εισβάλλουν στη Μεγαλόνησο οι Τούρκοι στις 20 Ιουλίου 1974 και πραγματοποιούν αρχικά το σχέδιο “Αττίλας ένα” δημιουργώντας χωρίς αντίσταση ένα μικρό προγεφύρωμα γύρω από την πόλη Κυρήνεια και Λάπηθο. Στις 22 Ιουλίου1974 με μεσολάβηση των Η.Ε. επήλθε μία εύθραυστη εκεχειρία και κατάπαυση του πυρός. Αποκαταστάθηκε η Δημοκρατία στην Ελλάδα στις 24 Ιουλίου 1974 με την ορκωμοσία της κυβέρνησης εθνικής

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

297

ενότητας. Με το σχηματισμό της κυβέρνησης εθνικής ενότητας και με τη μεσολάβηση των Η.Ε. άρχισε στη Ζυρίχη της Ελβετίας, η πενταμερής διάσκεψη (Μεγάλη Βρετανία-Ελλάδα-Τουρκία-Κύπρος- Τουρκοκύπριοι), για την επίλυση των προβλημάτων, που είχε δημιουργήσει η τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Η διάσκεψη αυτή κράτησε είκοσι περίπου ημέρες, χωρίς να προκύψει κανένα θετικό αποτέλεσμα. Oι Τούρκοι κράτησαν τελείως αρνητική στάση και αποβίβαζαν συνεχώς στρατεύματα στη νήσο. Ενίσχυσαν το προγεφύρωμα και στις 15 Αυγούστου1974 έθεσαν σε εφαρμογή το σχέδιο Αττίλας δύο. Έγιναν κάτοχοι του σχεδόν 40% του εδάφους της Κύπρου το οποίο έκτοτε defacto κατέχουν. Τότε υπήρξε η σκέψη να σταλεί από την Ελλάδα μία μεραρχία στην Κύπρο και να ηγηθεί αυτής με νηοπομπή ο ίδιος ο πρωθυπουργός της χώρας. Τελικά επικράτησαν άλλες σκέψεις και οι Τούρκοι παγίωσαν τις θέσεις τους στην Κύπρο. 0ι Τούρκοι προέβησαν σε μεγάλες καταστροφές και λεηλασίες. Άλλαξαν όλα τα ελληνικά τοπωνύμια και ότι ελληνική ονομασία υπήρχε με τούρκικα ονόματα και το σπουδαιότερο με τη μέθοδο του εποικισμού αλλοίωσαν βίαια τα δημογραφικά στοιχεία της Κύπρου, μεταφέροντες από τα βάθη της Ασίας εποίκους, που εγκατέστησαν στα σπίτια και τις περιουσίες των Ελληνοκυπρίων. Σήμερα, ο πληθυσμός στο κατεχόμενα από 100.000 περίπου Τουρκοκυπρίους, είναι μαζί με τους λαθρομετανάστες κοντά στις 300.000 και είναι το 30% του συνολικού πληθυσμού έναντι 18%, που ήταν πριν την εισβολή. 0ι Ελληνοκύπριοι ανέρχονται σε 700.000. Εκείνο, που επιδιώκει η Τουρκία, είναι να μεταβάλει τη σημερινή de facto σε de juro κατάσταση. Εξάλλου δεν βιάζεται, μακάριοι οι κατέχοντες και κρατά τα προβλήματα στάσιμα. Ο υπουργός των εξωτερικών της Τουρκίας Αχμέτ Davutoglu στο βιβλίο του “στρατηγικό βάθος” γραφεί: “ακόμη και εάν δεν υπήρχε, ούτε ένας μουσουλμάνος Τούρκος εκεί, η Τουρκία όφειλε να διατηρεί, ένα κυπριακό ζήτημα. Καμία χώρα δεν μπορεί να μείνει αδιάφορη σε ένα τέτοιο νησί, που βρίσκεται στην καρδιά του ζωτικού της χώρου”. Αυτό και μόνο δηλώνει ξεκάθαρα τις διαθέσεις και προθέσεις της Τουρκίας για την Κύπρο.

Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), 2010 Η Ελλάδα έχει καθυστερήσει στο θέμα της ΑΟΖ

Στη σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας 1982 εισήλθε για πρώτη φορά η έννοια της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ). Είναι θαλάσσια περιοχή εύρους 200νμ με αρχή βάσης το ίδιο της υφαλοκρηπίδας συμπεριλαμβανομένων και των χωρικών υδάτων. Το παράκτιο κράτος έχει το δικαίωμα της έρευνας στην ΑΟΖ και της εκμετάλλευσης όλου του θαλάσσιου πλούτου της αλιείας, των κοιτασμάτων βυθού και των επιφανειακών ρευμάτων. Ενώ, στην υφαλοκρηπίδα περιλαμβάνεται μόνο το πετρέλαιο. Επίσης, στη σύμβαση ανα-

298

ματα.

Λακαφώσης Δημήτριος

φέρεται ότι τα νησιά που κατοικούνται έχουν ΑΟΖ. Σημασία λοιπόν έχει, να υπάρχει δραστηριότητα ζωής, ένας φαροφύλακας, ένας καλλιεργήσιμος χώρος ακόμη και ανατροφή ζώων. Πράγματα, που προσδίδουν τη διεθνή νομική υπόσταση του δικαίου της θάλασσας. Η Άγκυρα αποφεύγει το θέμα της ΑΟΖ. Όμως, επιμένει για την υφαλοκρηπίδα να επικαλείται δικά της γεωλογικά επιχειρή-

Η Τουρκία δεν κάνει μνεία της σύμβασης του δικαίου της θάλασσας για την ΑΟΖ επειδή ξέρει ότι είναι σε βάρος της. Την ενοχλεί γιατί προβλέπεται και στα κατοικημένα μικρότερα νησιά ΑΟΖ, ως και η μέση γραμμή όπως στην υφαλοκρηπίδα. Αλλά και δεν περιέχεται η γεωλογική έννοια στην οποία προσπαθεί να στηρίξει την υφαλοκρηπίδα μετά επίτασης η Τουρκία. Ωστόσο, η Τουρκία - χωρίς να έχει υπογράψει και επικυρώσει τη σύμβαση - έχει από παλαιότερα οριοθετήσει στη Μαύρη Θάλασσα ΑΟΖ με τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και τη Σοβιετική Ένωση (πριν). Με τον ίδιο τρόπο τώρα επιχειρεί να οικειοποιήσει διεθνή θαλάσσια δικαιώματα που δεν έχει και να αποτρέψει ή να προλάβει κήρυξη δικαιωμάτων άλλων στην περιοχή μεταξύ Ρόδου - Κύπρου, νοτίως του Καστελόριζου, αλλά και στο Αιγαίο. Η Ελλάδα δεν έχει καθορίσει ΑΟΖ. Η Κύπρος έχει ανακηρύξει και έχει οριοθετήσει ΑΟΖ με το Ισραήλ, την Αίγυπτο και το Λίβανο. Έχει, δε, ζητήσει και με την Ελλάδα οριοθέτηση - η οποία προς το παρόν τηρεί επιφυλακτική στάση-πράγμα που θα δημιουργούσε συνέχεια στις ΑΟΖ της Ελλάδας Κύπρου, την οποία συνέχεια πολεμά μετά μανίας η Τουρκία. Η Τουρκία διαμαρτύρεται για τις έρευνες της Κύπρου με το Ισραήλ στο οικόπεδο 12 της κυπριακής ΑΟΖ που εντάσσεται στο ευρύτερο κοίτασμα υδρογονανθράκων Λεβιάθαν και Ταμάρ στην Ανατολική Μεσόγειο. Είναι δικαίωμα της Κύπρου σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο της θάλασσας. Εάν το κοίτασμα αποδειχθεί.όπως αναμένεται, εκμεταλλεύσιμο από την αμερικανική εταιρεία Noble Energy και άλλες εταιρείες, η ενέργεια υδρογονανθράκων θα μεταφέρεται με αγωγούς μέσω ΑΟΖ Ισραήλ- Κύπρου-Ελλάδας στην Ευρώπη. Υπόψη, η συμφωνία για την ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας-Αλβανίας δεν έχει επικυρωθεί ακόμη από το συνταγματικό δικαστήριο της Αλβανίας μετά από προσφυγή της αλβανικής αντιπολίτευσης, χωρίς να αποκλείεται και υποκίνηση από την Τουρκία. Σχετικά με τις ερευνητικές γεωτρήσεις, η Ελλάδα είναι μία από τις περιοχές στον κόσμο με τις λιγότερες μέχρι τώρα διεξαγωγές έρευνας. Τελευταία, άρχισαν έρευνες με ενδιαφέρον

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

299

σημαντικών ξένων εταιρειών πετρελαίου στο Ιόνιο-δυτικά Πρέζας και δυτικά Πελοποννήσουκαι νότια Κρήτης. Άλλες πιθανές περιοχές προς διερεύνηση είναι τα Γρεβενά, ο Θερμαϊκός, το Θρακικό πέλαγος, η Δυτική Θράκη, οι Σποράδες, το Αιγαίο και νοτιοανατολικά της Κρήτης.

Η στρατηγική σημασία του Καστελόριζου Το Καστελόριζο είναι κατοικημένο νησί, συνεπώς έχει ΑΟΖ. Αποτελεί τη ζώνη ανάσχεσης (Buffer zone ) της Τουρκίας προς το νότο μέχρι και την Αίγυπτο. Η Τουρκία ζήτησε από την Αίγυπτο να μη διαπραγματευθεί με την Ελλάδα την ΑΟΖ του Καστελόριζου και οι διαπραγματεύσεις με την Αίγυπτο πάγωσαν. Όμως, με την ανατροπή του ισλαμιστή Αιγύπτιου προέδρου Morsi, επαναρχίζουν το Σεπτέμβριο 2013 οι συζητήσεις για την ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου. Στις αρχές 2014, ο μεταβατικός Πρόεδρος της Αιγύπτου, Αντλί Μανσούρ, επισκέπτεται τον Προέδρο της Δημοκρατίας Παπούλια, στο Προεδρικό Μέγαρο, όπου μεταξύ άλλων συζητήθηκε εμμέσως και η εκκρεμότητα που υφίσταται με την Αίγυπτο για συμφωνία των δύο χωρών στον καθορισμό των ορίων της ΑΟΖ, θέμα που ενόχλησε την Τουρκία. Το Καστελόριζο αποτελεί σημείο οριοθέτησης ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας - Κύπρου - Αιγύπτου.

Διαπιστώσεις για την ΑΟΖ, 2013 Η Ελλάδα αργά μίλησε για ΑΟΖ. Πιθανόν, για να μη διακινδυνεύσει τις σε εξέλιξη διερευνητικές επαφές στο Ανώτερο Συμβούλιο συνεργασίας των δύο χωρών με την Τουρκία -που ακόμη συζητούνται χαμηλής πολιτικής και καθημερινότητας θέματα με τη σημασία τους όμωςκαι προκληθεί κρίση. Η προσπάθεια, όμως, για αποφυγή κρίσης, προς το παρόν, με τα συνηθισμένα διπλωματικά διαβήματα, με τις ενημερώσεις της Ε.Ε. και με την παρακολούθηση με ελληνικά πολεμικά πλοία για τουρκικές θαλάσσιες έρευνες, μήπως εκλαμβάνεται από την Τουρκία ως ανοχή σε τετελεσμένα, που επιδιώκει η Τουρκία; Σε πιθανή κρίση ποια θα είναι η δική μας απόφαση; Αυτό είναι το θέμα. Αν και στο τέλος 2013, η Ελλάδα προβαίνει σε ρηματική διακοίνωση προς τα Η.Ε. για τις προθέσεις της Τουρκίας να διεξάγει έρευνες με δικό της ερευνητικό πλοίο στην ευρύτερη περιοχή του Καστελόριζου και μέσα σε ελληνική υφαλοκρηπίδα. Η απάντηση της Τουρκίας είναι μετρημένη, χωρίς ενδείξεις όμως υποχώρησης. Εξάλλου, υπάρχει και η Χάγη όπου σε πιθανή προσφυγή για την υφαλοκρηπίδα, ευνοεί την Ελλάδα η ταυτόχρονη οριοθέτηση με την ΑΟΖ, τακτική που στα τελευταία τουλάχιστον 25 χρόνια το πλείστον των χωρών έχει ακολουθήσει σε παρόμοιες περιπτώσεις, αφού η ΑΟΖ υπερκαλύπτει και αντικαθιστά εν πολλοίς την υφαλοκρηπίδα. Πράγμα το οποίο μέχρι τώρα δεν έχει υιοθετήσει η Ελλάδα. Η Ελλάδα έχει το διεθνές δικαίωμα να ανακηρύξει την ΑΟΖ και να την οριοθετήσει στη συνέχεια, όπου υπάρχει επικάλυψη με άλλες παράκτιες γειτονικές χώρες, σύμφωνα με το δίκαιο της θάλασσας.

300

Λακαφώσης Δημήτριος

Το Ενδιαφέρον Ξένων Εταιρειών για τους Υδρογονάνθρακες των ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου, 2013 Η ΑΟΖ φαίνεται να προσφέρει πραγματική οικονομική λύση για ανάπτυξη, ώστε να μειωθεί σημαντικά το ελληνικό χρέος και να αποφευχθεί παρόμοια κρίση στο μέλλον. Η Ελλάδα είναι πολύ πιθανό το 2014 να μπορέσει να πωλήσει, τμηματικά, δικαιώματα εκμετάλλευσης οικοπέδων με υδρογονάνθρακες σε πετρελαϊκές εταιρείες. Η γαλλική Total(FR) και η ExxonMobil(USA), ενδιαφέρονται για τους υδρογονάνθρακες σε Ιόνιο και Νότια Κρήτη. Μάλιστα η ExxonMobil(USA) αγόρασε το οικόπεδο 8 και 10 στην ΑΟΖ της Κύπρου, της οποίας εταιρείας ήταν πρόεδρος ο νυν ΥΠΕΞ των Η.Π.Α., Rex Tillerson, επί Διοίκησης Trump. Για την ΑΟΖ της Κύπρου, με την Total SA προχωρεί, με προοπτική για έναρξη εξόρυξης εντός των επομένων τριών ετών, συμφωνία για τα οικόπεδα 10 and 11, ενώ με την ENI-KOGAS για τα οικόπεδα 2,3 και 9. Επιπλέον, ενδιαφέρονται και 15 από τις συνολικά 29 εταιρείες, μεταξύ των οποίων η ιταλική ENI, η αυστραλιανή Woodside, και η Νότιας Κορέας. Η Τουρκία, εκμεταλλεύεται την οικονομική κρίση και προχωρεί σε εκβιαστικές απαιτήσεις για μερίδιο του φυσικού αερίου της Κύπρου, διαφορετικά διχοτομείται η Κύπρος. Μάλιστα, φαίνεται να προσπαθήσει να ευοδωθεί προς τούτο, και από τη βελτίωση των σχέσεων της με το Ισραήλ, οι οποίες σχέσεις είχαν διακοπεί επί δύο χρόνια, και το Ισραήλ έχει προβεί σε συνεκμετάλλευση με την Κύπρο των υδρογονανθράκων της κυπριακής ΑΟΖ. Επιπλέον, η Τουρκία δεν αποφεύγει να υπαινίσσεται προς τις ξένες εταιρίες ότι η συνεργασία στην ΑΟΖ Κύπρου είναι αβέβαια. Όμως, οι εταιρείες έχουν, όπως είναι φυσικό, εξασφαλίσει την υποστήριξη των χωρών τους. Οι εταιρείες που αγοράζουν οικόπεδα της ΑΟΖ ελλάδας, Κύπρου, Αιγύπτου και ευρύτερα αρχίζουν να δημιουργούν ενεργειακές εγκαταστάσεις σε αυτές τις χώρες και ο μεσογειακός διάδρομος να εντάσσεται στο ενεργειακό πρόγραμμα και επί νέου προέδρου Trump.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

301

Οι Προοπτικές της Ελληνικής ΑΟΖ, 27 Οκτωβρίου 2013 Ενστάσεις για το Καστελόριζο

Η προσπάθεια της Αθήνας τώρα έγκειται στην απόσυρση εκ μέρους του Καΐρου θέσεων που υιοθέτησαν οι δυο προηγούμενες κυβερνήσεις και αντανακλούσαν απολύτως τις τουρκικές θέσεις, τόσο για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών όσο και την ακύρωση της επήρειας του Καστελόριζου σε θαλάσσιες ζώνες πέραν των χωρικών υδάτων του. Η Αίγυπτος από το 2012 έχει προκηρύξει διαγωνισμό παραχώρησης αδειών για πετρελαϊκές έρευνες μέρος της ελληνικής υφαλοκρηπίδας νοτίως της Κρήτης, ώστε να λυθεί και το ζήτημα που έχει προκύψει με την επικάλυψη που επιχειρήθηκε από την Αίγυπτο επί της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Η ανατροπή της κυβέρνησης Morsi της Αιγύπτου και η χείρα βοηθείας που έτεινε η Αθήνα και η Λευκωσία στη μεταβατική κυβέρνηση του Al Sisi δημιούργησε αισιοδοξία για διαφορετική αντιμετώπιση των ΑΟΖ από το Κάϊρο.

Δυστοκία και με τα Τίρανα Πίσω από το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας του κρύβεται ο Εντι Ράμα

Και με την Αλβανία η υπόθεση είναι αρκετά περίπλοκη καθώς ο νυν πρωθυπουργός Εντι Ράμα είχε αναλάβει την πρωτοβουλία για την παραπομπή της Συμφωνίας οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας (που είχαν υπογράψει μάλιστα οι δύο κυβερνήσεις) στο Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας που οδήγησε τελικά στην ακύρωση της Συμφωνίας. Τώρα ο κ. Ράμα εμφανίζεται (τουλάχιστον όπως ανεπισήμως ανέφερε ) έτοιμος να συζητήσει το θέμα της Συμφωνίας με την Ελλάδα, με την επισήμανση όμως ότι αυτό θα γίνει στο πλαίσιο της απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Αλβανίας. Οι εκτιμήσεις της Αθήνας, όταν υπήρξε η καταγγελία της Συμφωνίας, ήταν ότι δεν είναι άσχετη με τις στενές σχέσεις που είχε αναπτύξει και ο ίδιος ο κ. Ράμα με την κυβέρνηση Erdogan, η οποία ήθελε να αποτρέψει την επίτευξη συμφωνίας της Ελλάδας με οποιαδήποτε γειτονική χώρα της που θα δεχόταν ως βάση τις αρχές του Δικαίου της Θάλασσας.

Δηλώσεις του πρωθυπουργού της Αλβανίας Έντι Ράμα για την υφαλοκρηπίδα στο Ιούνιο, 27 Μαΐου 2015 Ο πρωθυπουργός της Αλβανίας Έντι Ράμα δήλωσε, κατά τη διάρκεια συνέντευξης τύπου με τον Σέρβο ομόλογό του Αλεξάνταρ Βούτσιτς ότι η χώρα του έχει σχέσεις καλής γειτονίας και στρατηγικής συνεργασίας με την Ελλάδα, αλλά, αναφερόμενος στη συμφωνία οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας, ‘για τις έρευνες στο Ιόνιο: ‘’δεν σκοπεύουμε να διαπραγματευτούμε το εθνικό συμφέρον για χάρη της καλής γειτονίας’’. Δεν έχει ακόμη ξεκινήσει, με τη νέα κυβέρνηση στην Αθήνα, η προσπάθεια να βρούμε κοινή γλώσσα και να επιλύσουμε ένα ζήτημα εθνικού συμφέροντος, όπως είναι τα θαλάσσια σύνορα.

302

Λακαφώσης Δημήτριος

Σχολιάζοντας δε, την εκλογή του Σπετίμ Ιντρίζι, από το ακραίο εθνικιστικό κόμμα των Τσάμηδων PDIU, ως αντιπροέδρου του αλβανικού κοινοβουλίου, σημείωσε: ‘’εμείς δεν φανταζόμαστε να υποδείξουμε στην Αθήνα ποιον να επιλέξει στην ηγεσία του κοινοβουλίου ή της κυβέρνησής της, έτσι δεν φανταζόμαστε την Αθήνα να κάνει το ίδιο σε εμάς’’.

Η ΑΟΖ των Χωρών της Ευρώπης Αρχίζει να Παίρνει Ευρωπαϊκή Ταυτότητα, Ιούλιος 2013 Η Ε.Ε. υποκινεί τις χώρες της να προωθήσουν της ΑΟΖ, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και τις συμφωνίες. Παρακινεί και τις άλλες χώρες της Μεσογείου, μεταξύ των οποίων και την Τουρκία να συνεργασθούν με τις γειτονικές χώρες για τον προσδιορισμό των ΑΟΖ, ενώ με την Τουρκία προτίθεται να φέρει το θέμα στις συζητήσεις των Κεφαλαίων διαπραγμάτευσης για την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε..Υπό τη σημερινή της μορφή, η Ε.Ε. δεν μπορεί στην ουσία να έχει ενιαία ευρωπαϊκή ΑΟΖ. Υφίστανται ΑΟΖ για τις χώρες της, για τις οποίες, προς το παρόν, έχει συντονισμό και υποβοηθητικό ρόλο για οικονομικά συμφέροντα για όλη την Ε.Ε., και οι ΑΟΖ των χωρών της αρχίζουν να αποκτούν ευρωπαϊκή ταυτότητα. Προοπτική προβάλλει για αρκετές ποσότητες υδρογονανθράκων Ανατολικής Μεσογείου-Ιονίου, που με συνεργασία ΑΟΖ Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας να μεταφέρονται στην Ευρώπη και να καλύψουν κατά 50% τις ευρωπαϊκές ενεργειακές ανάγκες για 30 χρόνια.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

303

Η Τουρκία Προσπαθεί να Στήσει ‘’Πλατφόρμα’’ στην ΑΟΖ της Κύπρου, Οκτώβριος 2014 Από τις αρχές Οκτωβρίου 2014, η Τουρκία δέσμευσε κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου περιοχές στην κυπριακή ΑΟΖ για σεισμογραφικές έρευνες και αρχίζει η κρίση. Το τουρκικό ερευνητικό ‘’Barbaros’’, συνοδευόμενο και από δύο πολεμικά πλοία, παραβιάζει την κυπριακή ΑΟΖ στα 3 και 2 οικόπεδα με προθέσεις για σεισμογραφικές έρευνες. Στην ανατολική Μεσόγειο είναι αναπτυγμένα και πλοία της UNIFIL. Η Τουρκία απαιτεί να σταματήσει πρώτα η κυπριακή έρευνα στην περιοχή για να αποσύρει το‘’Barbaros’’ και διακόπτονται οι συνομιλίες για το κυπριακό μέχρι της απόσυρσης του τουρκικού πλοίου από την κυπριακή ΑΟΖ. Το συμβούλιο κορυφής της Ε.Ε., στα συμπεράσματα σχετικά με το θέμα, για πρώτη φορά αναφέρει ότι η αναγνώριση όλων των μελών της Ε.Ε. αποτελεί προϋπόθεση της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας, πίεση που πιστεύεται ότι μπορούσε να οδηγήσει σε εκτόνωση την κρίση. Στις 29 Οκτωβρίου2014, πραγματοποιείται στη Λευκωσία η προπαρασκευαστική υπουργική τριμερής συνάντηση και στις 8 Νοεμβρίου 2014 η σύνοδος κορυφής της τριμερούς Ελλάδας, Κύπρου και Αιγύπτου σχετικά με την ΑΟΖ, γεγονός που έχει προκαλέσει μεγάλη ενόχληση στην Τουρκία. Στις 31 Μαρτίου 2015,το τουρκικό ερευνητικό πλοίο ‘’Barbaros’’. για το οποίο η Άγκυρα είχε εκδώσει οδηγία NAVTEX, που δέσμευε μέρος της κυπριακής ΑΟΖ, αποχωρεί από τα ύδατα της κυπριακής Δημοκρατίας με κατεύθυνση προς την Τουρκία.

Η Ιστορική Τριμερής του Καΐρου, για την οριοθέτηση των ΑΟΖ, 8 Νοεμβρίου 2014 Την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών, όπου αυτό δεν έχει γίνει ακόμη, αποφάσισαν στην πρώτη τριμερή σύνοδο κορυφής οι ηγέτες της Ελλάδας, της Κύπρου και της Αιγύπτου, στις 8 Νοεμβρίου 2014 στο Κάιρο. Στην ‘’κοινή διακήρυξη του Kαΐρου’’ υπογραμμίζεται η καθολική ισχύ της σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας, ο σεβασμός των κυριαρχικών δικαιωμάτων

304

Λακαφώσης Δημήτριος

της Κυπριακής Δημοκρατίας και καλούν την Τουρκία να τερματίσει όλες τις εν εξελίξει σεισμογραφικές έρευνες εντός των θαλάσσιων ζωνών της Κύπρου και να αποφύγει παρόμοιες δραστηριότητες στο μέλλον. Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Σαμαράς μίλησε για μια πολυσήμαντη στρατηγική συνεργασία, έδωσε μεγάλη έμφαση στην αξιοποίηση του αερίου, την ενεργειακή ασφάλεια και τον ανεφοδιασμό όλης της ΕΕ, ενώ τόνισε την ανάγκη τερματισμού των απαράδεκτων προκλήσεων της Τουρκίας. Επίσης, είπε ο κ. Σαμαράς ‘’ήταν μια συνάντηση που την χρωστούσαμε και οι τρεις μας στην ιστορία’’, και αναφέρθηκε στην ενίσχυση μιας πανάρχαιας φιλίας και υπογράμμισε τη σημασία της Αιγύπτου ως ηγέτιδας δύναμης του αραβικού κόσμου και υποσχέθηκε πως η Αθήνα και η Λευκωσία θα δράσουν ως πρέσβεις της Αιγύπτου στην Ε.Ε. Ο πρόεδρος της Κύπρου Αναστασιάδης τόνισε ότι η συνεργασία που αναπτύσσεται δεν στρέφεται εναντίον καμίας χώρας και κάλεσε όλα τα κράτη της περιοχής που μοιράζονται ‘’το κοινό μας όραμα’’ να συμμετάσχουν και σε αυτή την περιφερειακή συνεργασία. Υπογράμμισε την ανάγκη μιας συνολικής λύσης του Κυπριακού και επέκρινε την Άγκυρα για την είσοδο τουρκικών πλοίων στην κυπριακή ΑΟΖ, τη στιγμή που οι διαπραγματεύσεις εισέρχονταν στην πιο ουσιαστική φάση τους. Ο Αιγύπτιος πρόεδρος, Ελ Σίσι(Al Sisi), αναφέρθηκε ιδιαίτερα στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, αλλά και στη συμβολή της Αθήνας και της Λευκωσίας για τη σύσφιξη των σχέσεων του Καΐρου με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Στον απόηχο της τριμερούς διάσκεψης του Καΐρου, Νοέμβριος 2014 Η διάσκεψη του Καΐρου προοιωνίζει και συνεργασία Κύπρου- Ισρήλ- Λιβάνου προς οριοθέτηση των ΑΟΖ της περιοχής για εξόρυξη υδραγονανθράκων στη Ανατολική Μεσόγειο και διανοίγεται ενεργειακός διάδρομος για διοχέτευση ενεργείας μέσω Μεσογείου προς την Ευρώπη, με παράκαμψη της Τουρκίας. Η Τουρκία ‘’σαστισμένη’’ από τη τριμερή διάσκεψη κορυφής στο Κάιρο, ζητά από την Κυπριακή Δημοκρατία να αναστείλει όλες τις έρευνές της για εξόρυξη υδρογονανθράκων, για να αποσύρει το Barbaros από την κυπριακή ΑΟΖ, όπου ενεργεί δήθεν με εξουσιοδότηση του ψευδοκράτους. Επιχειρεί, συνδιαχείριση του φυσικού πλούτου, πράγμα που δεν συζητεί καν η Λευκωσία.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

305

Εν τω μεταξύ το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στις 13Νοεμβρίου 2014, ενέκρινε ισχυρό ψήφισμα για τις τουρκικές προκλήσεις στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Καλεί την Άγκυρα να αποσύρει τα πλοία της και να ανακαλέσει την οδηγία προς ναυτιλλόμενους. Στο προβλεπόμενο, στις 5-6 Δεκεμβρίου 2014, Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας Ελλάδας - Τουρκίας, στην Αθήνα, για θέματα υψηλής προτεραιότητας συζητείται και η παραβίαση της ΑΟΖ της Κύπρου.

Προχωρά η Τριμερής Ελλάδας- Κύπρου- Αιγύπτου, 29 Απριλίου 2015 Στις 29 Απριλίου 2015. συναντώνται στη Λευκωσία, οι πρόεδροι της Κύπρου Αναστασιάδης, της Αιγύπτου Αλ Σίσι και ο πρωθυπουργός της Ελλάδος Τσίπρας. Στη συνάντηση, συζητήθηκαν το Κυπριακό, η τρομοκρατία, οι εξελίξεις στην Υεμένη, η κατάσταση σε Συρία, Ιράκ, Λιβύη και το Μεσανατολικό. Ειδικότερα αποφασίσθηκαν: 29-4-15. Συνάντηση στη Λευκωσία εξ αριστερών: Τσίπρα, Αναστασιάδη, Σίσι.

› Οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών, όπου αυτό δεν έχει γίνει.

› Οι Υδρογονάνθρακες στην περιοχή, μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για την περιφερειακή συνεργασία και με τις αρχές του διεθνούς δικαίου. › Δίκαιη, συνολική και διαρκή διευθέτηση του κυπριακού προβλήματος, που θα επανενώσει το νησί, σύμφωνα με τις αποφάσεις των Η.Ε. › Στη Μετανάστευση, αποτροπή της απώλειας ζωών στη θάλασσα σε συνεργασία με τις χώρες προέλευσης και διέλευσης. › Για τη διεθνή τρομοκρατία, μια ολοκληρωμένη, συντονισμένη και συλλογική αντίδραση της διεθνούς κοινότητας προς καταπολέμηση της τρομοκρατίας. › Συρία, στηρίζουν τις προσπάθειες του ΟΗΕ για μια νέα πολιτική διαδικασία στη Συρία. › Η Λιβύη με την αυξανόμενη τρομοκρατική απειλή, επηρεάζει την ασφάλεια και τη σταθερότητα στις γειτονικές χώρες. › Στην Υεμένη, ισχυρή στήριξη στη νόμιμη κυβέρνηση της Υεμένης για τη διατήρηση της ενότητας και υπό τα Η.Ε. επανέναρξη ολοκληρωμένων διαπραγματεύσεων χωρίς προϋποθέσεις, που είναι ο μόνος τρόπος για πρόοδο. › Δίκαιη και διαρκής ειρηνική διευθέτηση στη Μέση Ανατολή, στη βάση των σχετικών ψηφισμάτων των ΗΕ. Εδραίωση ενός κυρίαρχου, βιώσιμου

Λακαφώσης Δημήτριος

306

παλαιστινιακού κράτους στα εδάφη που βρίσκονται υπό κατοχή από τις 4 Ιουνίου 1967 με την ανατολική Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσά του (σ.σ. αν και αυτό δεν το ασπάζεται το Ισραήλ). › Ευρύτερος περιφερειακός διάλογος πολυμερών συναντήσεων. › Προώθηση των σχέσεων μεταξύ της ΕΕ και του αραβικού Κόσμου. Υπόψη η Τριμερής Ελλάδας- Κύπρου- Αιγύπτου πραγματοποιήθηκε και στην Αθήνα, στις 8-9 Δεκεμβρίου 2015, με παράπονα από την Τουρκία για τη μη συμμετοχή της.

Η Ονομασία των Σκοπίων Χωρίς Προοπτικές, 2007

Στη FΥRΟΜ (Σκόπια) η πολυεθνικότητα της κοινωνίας των Αλβανών και των Σλάβων Σκοπιανών, προβλέπεται από τη συμφωνία της Αχρίδας, στην οποία σήμερα βασίζεται ο σε λειτουργία διοικητικός χάρτης της FΥRΟΜ. Η FΥRΟΜ τώρα επιδιώκει την ένταξη της στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε., επιδίωξη που υποστηρίζει και η Ελλάδα, όμως με τον απαράβατο όρο και προϋπόθεση για την ένταξή της με οποιοδήποτε όνομα απoδεκτό και από τις δύο χώρες Ελλάδα και FΥRΟΜ μεταξύ των οποίων χωρών τώρα υφίσταται η ενδιάμεση συμφωνία. Αμοιβαία αποδεκτή ονομασία μόνο, σιγουρεύει εσαεί μη απολυτρωτικές αξιώσεις. Ωστόσο με αμοιβαίο αποδεκτό όνομα, τα Σκόπια θα είναι χώρα των Μακεδόνων, της μακεδονικής ιστορίας, του πολιτισμού και της γλώσσας; Σήμερα ψάχνονται για την ταυτότητά τους, προσπαθώντας να κλέψουν στοιχεία από τους γείτονες Έχουν περάσει χρόνια από το 1995 που υπογράφηκε η ενδιάμεση συμφωνία Ελλάδας - Σκοπίων και ακόμη δεν έχει βρεθεί αμοιβαία αποδεκτό όνομα για τα Σκόπια, πράγμα που είναι πρόβλημα με τη γειτονική χώρα. Τα Σκόπια αναγνωρίζονται στα Η.Ε. με το προσωρινό όνομα FΥRΟΜ και υφίσταται ακόμη εκκρεμότητα που οφείλεται στην αδιαλλαξία που δείχνουν τα Σκόπια. Ισχυρίζονται τα Σκόπια ότι με τις διευκρινιστικές τροποποιήσεις του Συντάγματος προέ-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

307

βησαν σε ουσιώδεις υποχωρήσεις με την αναφορά στη μη αλλαγή των συνόρων και με την καθιέρωση νέας σημαίας. Λησμονούν, όμως, τα υπονοούμενα με τους χάρτες της σκοπιανής στρατιωτικής ακαδημίας με σύνορα μέχρι τον Όλυμπο. Λησμονούν ότι η σημερινή σημαία ενέχει στοιχεία από το αρχαίο μακεδονικό σύμβολο - αστέρι. Ισχυρίζονται ότι τροποποίησαν το μάθημα της ιστορίας στα σχολεία των Σκοπίων, δείχνοντας δήθεν την καλή τους διάθεση. Λησμονούν, όμως, ότι τα διδασκόμενα αφήνουν υπαινιγμούς για δήθεν κατοχική περιοχή στη Βόρεια Ελλάδα. Τα Σκόπια μετονόμασαν το αεροδρόμιο σε Μέγας Αλέξανδρος και άλλους χώρους, παραχαράζοντας την ελληνική ιστορία. Σε προσφώνηση του προεδρεύοντος σκοπιανού στην εναλλασσόμενη προεδρία της Γενικής Συνέλευσης των Η.Ε. προς το συμπατριώτη του πρόεδρο των Σκοπίων, τον αποκάλεσε πρόεδρο της “Δημοκρατίας της Μακεδονίας”. Πράγμα που αποκαλύπτει έμπρακτα και διεθνώς την αλήθεια: η αδιαλλαξία των Σκοπίων συνεχίζεται. Τα Σκόπια προβάλλουν στις συζητήσεις τους ότι η Ελλάδα δεν αποδέχεται την είσοδο των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ όχι μόνο με την ονομασία “Δημοκρατία της Μακεδονίας “, αλλά ούτε και με το όνομα FΥRΟΜ, το οποίο δεν απαγορεύεται από την ενδιάμεση συμφωνία. Η ανάγκη για εξεύρεση κοινά αποδέκτης ονομασίας για τα Σκόπια είναι πλέον επιτακτική στην επιδιωκόμενη ευρωνατοϊκή προοπτική των Σκοπίων. Θα βρεθεί όνομα κοινής αποδοχής και τα Σκόπια θα πληρούν τους όρους ένταξης; Μάλλον όχι. πράγμα που συμμερίζονται ορισμένες χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ-Ε.Ε.. Άλλες, όμως, χώρες φαίνεται να είναι διατιθέμενες να δουν τα κριτήρια ένταξης με επιείκεια. Με ποίο όμως όνομα; Εάν υποτεθεί ότι εντάσσονται τα Σκόπια με το προσωρινό όνομα FΥRΟΜ, πράγμα απαράδεκτο για την Ελλάδα, τότε διαιωνίζεται η σημερινή εκκρεμότητα για το όνομα και η λίστα των120 χωρών αυξάνεται, που έχουν αναγνωρίσει τα Σκόπια με τη συνταγματική τους ονομασία μεταξύ των οποίων οι Η.Π.Α., η Ρωσία, η Κίνα και ο Καναδάς. Η Ελλάδα, δήλωσε ο ΥΠΕΞ των Σκοπίων, ας μας ονομάζει όπως θέλει, δήθεν ως υποχώρηση. Η Ελλάδα πρέπει να προσεγγίσει τις χώρες που συμμερίζονται τις θέσεις της. Την ευνοεί και ο περιφερειακός της ρόλος στα Βαλκάνια αλλά και η γενικότερα παραδεκτή αντίληψη ότι οι συνεχιζόμενες σχέσεις κακής γειτονίας αποτελούν εν δυνάμει, αποσταθεροποιητικό παράγοντα για την ευρύτερη περιοχή. Η Ελλάδα, βέβαια, εμφορείται από την ευρωπαϊκή πολιτική για αμοιβαία αποδεκτές λύσεις και θα μπορούσε ως έσχατη υποχώρηση να αποδεχθεί μία λογική σύνθετη ονομασία με σαφέστατο και ξεκάθαρο όμως γεωγραφικό προσδιορισμό της ονομασίας ώστε επί του ασφαλούς τα Σκόπια να μην μπορούν στο μέλλον να εγείρουν αξιώσεις στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο. Οποιαδήποτε σύνθετη ονομασία, επειδή έχει σχέση με αυξημένη εθνική ευαισθησία, λογικά αναμένεται να έχει και αντιρρήσεις στο εσωτερικό. Τα δέκα εκατομμύρια των Ελλήνων, όμως, δεν έχουν τίποτε να φοβηθούν από τα δύο εκατομμύρια των Σκοπιανών. Άλλωστε, και η σκο-

Λακαφώσης Δημήτριος

308

πιανή οικονομία εξαρτάται από τις επενδύσεις των Ελλήνων επιχειρηματιών με το 70% των ξένων επενδύσεων. Σε καμία ασφαλώς περίπτωση δεν μπορεί η Ελλάδα να απεμπολήσει τις επιλογές που έχει στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε.. Επιλογές που είναι το έσχατο μέσο αλλά δεν πρέπει να αποδυναμώνονται με φραστικές πρόωρες δηλώσεις. Τελικά, ένα είναι το βέβαιο ότι η Ελλάδα δεν είναι δυνατό να αποδεχθεί την είσοδο των Σκοπίων στις ευρωατλαντικούς δεσμούς. Ο γιουγκοσλάβος στρατάρχης Τίτο δημοσίευσε ένα χάρτη της ευρύτερης περιοχής της Μακεδονίας που αποτελούνταν από τρία τμήματα : η FΥRΟΜ που ανήκε στη Γιουγκοσλαβία, με το τότε όνομα VARDΡΑSKΑ, το μικρό τμήμα που ανήκε στη Βουλγαρία, με το όνομα Δημοκρατία του Πιρίν και το μεγάλο τμήμα της Ελληνικής Μακεδονίας.

Σκοπιανή Αδιαλλαξία και μετά το Ελληνικό Βέτο του 2008. Η Ελλάδα, στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στις 2-3 Απριλίου 2008, στο Βουκουρέστι, συνεπής προς τη σταθερά θέση της: μη λύση μη πρόσκληση, άσκησε βέτο για την ένταξη των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ. Τα Σκόπια αιφνιδιάσθηκαν γιατί είχαν τη θετική διαβεβαίωση από αξιωματούχους των Η.Π.Α.. Διαβεβαίωση που εκλαμβάνεται εκ των υστέρων ως λάθος της αμερικανικής διπλωματίας.

Εθνικιστικές εξάρσεις Σκοπίων Η κυβέρνηση των Σκοπίων φαίνεται να μην πήρε το μάθημα του ελληνικού βέτο.

Ο πρωθυπουργός Γκρουέφσκι προβαίνει σε ανιστόρητους ισχυρισμούς και ακραίες εθνικιστικές εξάρσεις. Μεταξύ άλλων: προσπαθεί να ανασύρει από την τέφρα το παλαιό όνειρο του Τίτο και των ομοϊδεατών του για διέξοδο στο Αιγαίο. Επιδιώκει να ταυτίσει τους Σλάβους με τους αρχαίους Μακεδόνες. Παραλείπει όμως ή μάλλον προσποιείται ότι δεν έχει αντιληφθεί τους πολλούς αιώνες που οι Μακεδόνες Έλληνες προϋπήρχαν των Σλάβων σ' αυτή την περιοχή. Εκμεταλλεύεται, βέβαια, τις ψευδαισθήσεις με τις οποίες έζησε επί 50 σχεδόν χρόνια η παρούσα σκοπιανή γενιά στην κλειστή κοινωνία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, όπως σκόπιμα είχε μετονομάσει την περιοχή που βρίσκονται σήμερα τα Σκόπια, ο Τίτο το 1944. Στην, από 19-21 Ιουλίου 2008, 4η παγκόσμια συνάντηση παιδιών προσφύγων - όπου εντάσσεται και ο ίδιος-των αυτοαποκαλουμένων “Αιγαιατών Μακεδόνων”, ο Γκρουέφσκι καταθέτει στεφάνι σε μνημείο με φόντο χάρτη με τα Σκόπια μέχρι το Αιγαίο. Δεν διστάζει να στείλει επιστολή προς τον 'Έλληνα πρωθυπουργό και να εγείρει θέμα δήθεν “μακεδονικής μειονότητας”, στη Βόρεια Ελλάδα (έλαβε βέβαια αυστηρή απάντηση). Επίσης, ζητά την αναγνώριση διπλής ιθαγένειας ως και την αποζημίωση των περιουσιών για όσους, όπως ισχυρίζεται, τις εγκατέλειψαν κατά την έξοδό τους μετά τον εμφύλιο 1949. Ο δεν πρόεδρος της κομισιόν Μπαρόζο σε απαντητική επιστολή προς τον Γκρουέφσκι για ύπαρξη δήθεν “μακεδονικής μειονότητας’’ στην Ελλάδα, απαντά η Ε.Ε. δεν είναι αρμόδια και παραπέμπει σε ευρωπαϊκές αρχές συμπεριφοράς καλής γειτονίας.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

309

Αβεβαιότητα για λύση του ονόματος των Σκοπίων Με όλα αυτά και όχι μόνο, θα εθελοτυφλούσε κανείς να μη βλέπει που το πάει ο Γκρουέφσκι. Προσθέτει ανύπαρκτα και ανυπόστατα θέματα στην ατζέντα. Το μόνο θέμα - σύμφωνα και με απόφαση των Η.Ε. - στις διαπραγματεύσεις είναι το όνομα των Σκοπίων. Ακολουθείται δηλαδή μαξιμαλιστική τακτική για την οποία έχουμε εμπειρία από την Τουρκία. Θέτει πολλά θέματα για να επιτύχει μερικά. Η αλήθεια είναι ότι κατά την περίοδο των πολέμων - συγκρούσεων στα Βαλκάνια έχει γίνει μετακίνηση και ανταλλαγή πληθυσμών γενικά στην περιοχή σύμφωνα όμως με υφιστάμενες διεθνείς συνθήκες που ισχύουν σήμερα. Όποιος έχει τίτλους περιουσίας σε άλλη χώρα, ας τους παρουσιάσει στα αρμόδια διεθνή ή ειδικά τοπικά δικαστήρια, πρακτική που ακολουθείται σε αυτές τις περιπτώσεις. Για δεν τη διπλή ιθαγένεια: υφίσταται διεθνές δίκαιο και νόμοι κρατών, τους οποίους όμως θέλουν εσκεμμένα να αποφεύγουν οι δοσίλογοι φυγάδες. Για τους παραμείναντες: δεν έμειναν ως ξένη μειονότητα αλλά ως Έλληνες με ελληνική συνείδηση και με ισονομία και ισοπολιτεία στην ελληνική κοινωνία, άσχετα από το όποιο τυχόν παράλληλο γλωσσικό ιδίωμα. Η Ελλάδα, ως προσπάθεια καλής θέλησης, έκανε ότι έπρεπε να κάνει με την αποδοχή της σύνθετης ονομασίας, με γεωγραφικό προσδιορισμό και για όλες τις χρήσεις και δεν έχει να κάνει τίποτα άλλο. Μήπως, λοιπόν, τώρα η Ελλάδα έχει να εστιάσει την προσοχή της περισσότερο στο να εξηγεί έγκαιρα στη διεθνή κοινότητα, οργανισμούς, φίλους και εταίρους γιατί στο εξής είναι υποχρεωμένη να προβάλει συνεχώς βέτο όσο τα Σκόπια ακολουθούν αυτή την αδιάλλακτη τακτική. Πρέπει να ασκηθεί πίεση προς την άλλη πλευρά. Με αυτό τον τρόπο ίσως αναγκασθούν τα Σκόπια να λογικευθούν για το όνομα. Μία μικρή χώρα δεν μπορεί λογικά, χωρίς έξωθεν πολιτική υποστήριξη και υποκίνηση να προβάλει ως” γίγαντας “ με ξύλινα πόδια. Εκβιαστικές, συγκρουσιακές και τυχοδιωκτικές μέθοδοι ανήκουν στο παρελθόν και δεν μπορεί να τις χρησιμοποιούν και μάλιστα αυτοί που επιδιώκουν την ένταξή τους στις ευρωνατοϊκές δομές.

Προσφυγή των Σκοπίων, στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης Μεθοδευμένη η εκστρατεία και η προσφυγή των Σκοπίων, για να ανατραπεί η αρνητική για αυτά απόφαση του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι το 2008

Η απόφαση όμως του ΝΑΤΟ ισχύει. Σε προσφυγή των Σκοπίων, η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης ήταν ισορροπημένη, όπως συνηθίζεται σε πολιτικά διεθνή δικαστήρια. Καταλογίζει παραβίαση της ενδιάμεσης συμφωνίας από την Ελλάδα στη διάσκεψη του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι τον Απρίλιο 2008, ικανοποιώντας τα Σκόπια, αλλά δεν αναφέρθηκε σε παρεμπόδιση της Ελλάδας για μη επανάληψη στο μέλλον, όπως ζήτησαν τα Σκόπια. Αποφεύχθηκε η αναφορά στο όνομα, θέμα για το οποίο αρμόδια είναι μόνο τα Η.Ε.. Ο, δε, ΓΓ του ΝΑΤΟ δηλώνει ότι δεν επηρεάζεται η πολιτική για τη μη πρόσκληση για ένταξη των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ εάν πρώτα δεν βρεθεί αμοιβαία αποδεκτή λύση για το όνομα.

Λακαφώσης Δημήτριος

310

Επιπλέον, στην ατζέντα της Συνόδου του ΝΑΤΟ στις 21-22 Μαΐου 2012 στο Chicago δεν συμπεριλαμβάνεται η διεύρυνση της Συμμαχίας ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ και αμερικανοί αξιωματούχοι δηλώνουν ότι ισχύουν τα συμπεράσματα της προηγούμενης συνόδου του 2008, στο Βουκουρέστι. Δηλαδή, για να ενταχθεί η ΠΓΔΜ στη Συμμαχία θα πρέπει προηγουμένως να επιλυθεί το ζήτημα της ονομασίας. Είχε πραγματοποιηθεί μεθοδευμένη εκστρατεία των Σκοπίων, με σκοπό να ανατραπεί η απόφαση του Βουκουρεστίου. Ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας, Αχμέτ Νταβούτογλου, υποστήριξε ότι νιώθει “Μακεδόνας “ και ότι η χώρα του θα αγωνιστεί για την ένταξη της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ με το συνταγματικό της όνομα. Στο μεταξύ, ο υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας, δηλώνει ότι οι ηγέτες του ΝΑΤΟ στέλνουν για μία ακόμη φορά ένα θετικό, αλλά ξεκάθαρο μήνυμα στους βόρειους γείτονές μας, ότι οι πόρτες του ΝΑΤΟ είναι ανοικτές, εφόσον εκπληρώσουν τις προϋποθέσεις που έχουν τεθεί από τη Συμμαχία. Τα Σκόπια δηλώνουν, η άρνηση της Ελλάδας κρατά όμηρο τη χώρα μας.

Ιστορικό Ονόματος για τα Σκόπια, 2011 1. 1992. Πακέτο Πινέριο “Νέα Μακεδονία”. Απορρίφθηκε από την Ελλάδα. 2. 1993. Βανς-Οουένς: “Nova Makedonija” Απορρίφθηκε και από τους δύο. 3. 2001. “Δημοκρατία της Άνω Μακεδονίας”. Μάλλον συμφωνήθηκε και από τους δύο. Δεν γίνεται αποδεκτό λόγω εσωτερικών διαφωνιών και εμφυλίου στα Σκόπια. 4. Απρίλιος 2005. Νίμιτς: “Δημοκρατία της Μακεδονίας- Σκόπια” για διεθνή χρήση και με παράλληλη διατήρηση του συνταγματικού ονόματος “Δημοκρατία της Μακεδονίας” στο εσωτερικό και στις διμερείς σχέσεις των Σκοπίων με τρίτες χώρες. Η Αθήνα την αποδέχεται ως βάση συζήτησης, ενώ την απορρίπτουν τα Σκόπια. 5. Οκτώβριος 2005. Νίμιτς: διπλή ονομασία. “Δημοκρατία της Μακεδονίας” για το εσωτερικό των Σκοπίων, για τις διμερείς και για τους διεθνείς οργανισμούς. ενώ για τις διμερείς με την Ελλάδα σχέσεις “Δημοκρατία της Μακεδονίας-Σκόπια”. 6. Φεβρουάριος 2008. Νίμιτς, 5 ονομασίες : Constitutional Republica of Makedonia, Democratic Republica of Makedonia, Independ Republica of Makedonia, New Republic of Makedonia και Republic of Upper Makedonia. 7. Μάρτιος 2008. “Δημοκρατία της Μακεδονίας (Σκόπια)” ως διεθνή ονομασία. Η Αθήνα την απορρίπτει με θέση “κόκκινης γραμμής” για γεωγραφικό προσδιορισμό και για όλες τις χρήσεις. 8. Οκτώβριος 2008. Νίμιτς, “Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας” που θα χρησιμοποιείται στα Η.Ε., στους επίσημους-ημιεπίσημους διεθνείς οργανισμούς, στις διεθνείς συνδιασκέψεις ως και στις πολυμερείς συνθήκες και συμμαχίες. Σύσταση στα τρίτα μέρη- κράτη για χρήση του νέου ονόματος σε επίσημη διμερή χρήση χωρίς να υποχρεούνται τα κράτη –μέλη

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

311

των Η.Ε. να αντικαταστήσουν το συνταγματικό όνομα με τo οποίο έχουν ήδη αναγνωρίσει την FYROM. Για τα διαβατήρια, η νέα ονομασία στα αγγλικά και στα γαλλικά και ταυτόχρονα η συνταγματική ονομασία στην κυριλλική γλώσσα “Republic Makedonija”. Για εθνότητα και γλώσσα, για τα Η.Ε. “μακεδονική” με εναλλακτική αναφορά σε γλώσσα και εθνότητα της «Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας» και υπόμνηση στο κείμενο των Η.Ε. για τη συνταγματική ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας». 9. Ιούλιος 2009. Σύγκλιση στο “Βόρεια Μακεδονία” με αγκάθι στο που αυτό θα απευθύνεται, Δημοκρατία Βόρειας ή Βόρεια Δημοκρατία Μακεδονίας; Η πρόταση Νίμιτς περιλαμβάνει το “Βόρεια Μακεδονία” για χρήση στους διεθνείς οργανισμούς με ταυτόχρονη διατήρηση της συνταγματικής ονομασίας στο εσωτερικό της ΠΓΔΜ, αλλά και ταυτόχρονη σύσταση των Η.Ε. προς τις χώρες που έχουν ήδη αναγνωρίσει διμερώς τα Σκόπια ως “Δημοκρατία της Μακεδονίας” να χρησιμοποιούν το νέο συμφωνημένο όνομα. Στην απάλειψη αυτού του τελευταίου σημείου επιμένει η κυβέρνηση της ΠΓΔΜ κάτι που θα σήμαινε ακύρωση της ελληνικής θέση για ονομασία erga omnes. Στο τελευταίο τροποποιημένο σχέδιο διατηρείται η πρόταση του -με την οποία συμφωνεί η Αθήνα-για την ονομασία, Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας. Οι ελληνικές αντιρρήσεις, εστιάζονται σε δύο κυρίως σημεία: στο ότι η προτεινόμενη συμφωνία αναφέρει ρητά ότι τα θέματα εθνότητας και γλώσσας αφορούν αποκλειστικά και μόνο την κάθε χώρα. Η Ελλάδα θα προτιμούσε να μη γίνεται καμιά σχετική αναφορά, και θα προτιμούσε η απάντηση σε αυτά τα δύο καυτά θέματα να προκύψει σταδιακά από “την ίδια τη ζωή” και όχι ως αποτέλεσμα διπλωματικού διακανονισμού. Στις νέες προτάσεις δεν περιλαμβάνεται η αρχική πρόταση για ειδικό ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Η.Ε. που θα προτρέπει τα κράτη-μέλη του διεθνούς οργανισμού να χρησιμοποιούν και στις διμερείς σχέσεις τους την ονομασία “Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας”. Όπως είναι γνωστό το εύρος της χρήσης της νέας ονομασίας είναι ένα από τα κύρια σημεία διαφωνίας μεταξύ Αθηνών και Σκοπίων. Η Ελλάδα επιμένει ότι πρέπει να χρησιμοποιείται και στις σχέσεις της ΠΓΔΜ με τρίτες χώρες, κάτι το οποίο τα Σκόπια αρνούνται. Η ελληνική κυβέρνηση κλείνει προς το “Βόρεια Δημοκρατία της Μακεδονίας”. αποκλείοντας το “Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας”. 10. 13 Ιουνίου 2010. Διαδίδεται προς συμφωνία το όνομα “Δημοκρατία της Μακεδονίας του Βαρδάρη”, χωρίς κανένα σχόλιο εκατέρωθεν. 11. 23 Μαρτίου 2013. “Δημοκρατία της Άνω Μακεδονίας ή “Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας” πρόκειται να είναι η τελική εισήγηση του Νίμιτς για το όνομα των Σκοπίων. 12. Διάφορες δηλώσεις επισήμων: ■ Βρεζίνσκι, πρώην ΥΠΕΞ των Η.Π.Α., είναι προτιμότερο το όνομα “Νέα Μακεδονία” γιατί

Λακαφώσης Δημήτριος

312

στο όνομα “Βόρεια Μακεδονία” υπάρχει και η “Νότια Μακεδονία”. ■ Κίσινγκερ, πρώην ΥΠΕΞ των Η.Π.Α., η Ελλάδα έχει ιστορικό δικαίωμα στο όνομα “Μακεδονία”.

Τα περί Τσάμηδων Προπαγανδιστικά Μυθεύματα Ποιοι είναι οι Τσάμηδες

Είναι μία ομάδα μουσουλμάνων που έζησαν στη Θεσπρωτία από τον 17ο μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνος. Η λέξη αποτελεί παραφθορά του ονόματος Θύαμις, όπως ήταν γνωστός στην αρχαιότητα ο ποταμός Καλαμάς. Οι Τσάμηδες αποτελούν τους απογόνους ορθοδόξων χριστιανών της Ηπείρου που εξισλαμίσθηκαν. Πολλοί απ' αυτούς εξισλαμίσθηκαν βιαίως μετά την ατυχή εξέγερση του επισκόπου Τρίκκης Διονυσίου ( του “Σκυλοσόφου” ) στις αρχές του 17ου αιώνος, ενώ άλλοι προσχώρησαν εκουσίως στο Ισλάμ για να αποκτήσουν αξιώματα (Σπαχήδες). Έγιναν τουρκοαλβανοί και φανατικοί διώκτες των Ρωμιών. Βάσει της συνθήκης της Λωζάνης του 1923 οι αλβανόφωνοι μουσουλμάνοι της Θεσπρωτίας κρίθηκαν ως “ανταλλάξιμοι”. Όμως η τότε κυβέρνηση του στρατηγού Θεοδώρου Παγκάλου δεν τους έστειλε στην Αλβανία με την ελπίδα ότι η χειρονομία αυτή θα μετρούσε θετικά στις σχέσεις μας με το νεοσύστατο αλβανικό κράτος.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

313

Η Ανθελληνική δράση των Τσάμηδων Οι Τσάμηδες συνεργάσθηκαν με τους Γερμανούς κατακτητές, με αποκορύφωμα τη μαζική εκτέλεση 49 προκρίτων της Παραμυθιάς στις 29 Σεπτεμβρίου1943. Οι Τσάμηδες νικήθηκαν από τις ομάδες εθνικής αντιστάσεως του Ναπολέοντα Ζέρβα (ΕΔΕΣ), στις μάχες της Μενίνας (Νεράιδας) στις 17 και 18Αυγούστου1944 και στις 20 και 21 Σεπτεμβρίου 1944 και κατέφυγαν στην Αλβανία.

Οι καταδίκες σε βάρος των Τσάμηδων Το 1945 το Ειδικό δικαστήριο δοσίλογων Ιωαννίνων καταδίκασε ερήμην 1930 Τσάμηδες. Πολλοί καταδικάστηκαν στην ποινή του θανάτου, αλλά ευρίσκοντο ασφαλείς στην Αλβανία, ενώ η αγροτική περιουσία τους δόθηκε βάσει νόμου στους ακτήμονες της περιοχής που είχαν ζήσει την αγριότητα των Τσάμηδων. Σήμερα ζουν στην Ελλάδα μόνο 56 Τσάμηδες.

Η προπαγάνδα των Αλβανών υπέρ των Τσάμηδων Η Αλβανία προπαγανδίζει υπέρ των Τσάμηδων. όπως μεταξύ των άλλων, ο Αλβανός ηγέτης Φάτος Νάνο, ο πρόεδρος Άλφρεντ Μοϊσίου και ο Μπερίσα. Η αλβανική προπαγάνδα δεν επικεντρώνεται μόνο στην επιστροφή των περιουσιών των Τσάμηδων, αλλά διεκδικεί περιοχή της Θεσπρωτίας και ευρύτερα της Ηπείρου, συμπεριλαμβανομένης της Καστοριάς, των Ιωαννίνων και της Πρέβεζας. Αλλά τέτοιες προπαγάνδες δεν πρέπει να μας αιφνιδιάζουν.

Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου και των Αρμενίων, 2007 Η γενοκτονία ως όρος διαμορφώθηκε το πρώτο στη δίκη της Νυρεμβέργης το 1945. Σημαίνει τη μεθοδική εξολόθρευση (συνολική ή μερική) μίας εθνικής ή φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας. Πρόκειται για πρωτογενές έγκλημα που δεν έχει σχέση με πολεμικές συγκρούσεις. Δεν εξοντώνεται μία ομάδα για κάτι που έκανε, άλλα για κάτι που είναι. Με μία τέτοια εννοιολογική αναδρομή στο παρελθόν μπορούμε να προσδιορίσουμε κυρίως δύο βασικές γενοκτονίες στις αρχές

Λακαφώσης Δημήτριος

314

του προηγούμενου αιώνα: τη γενοκτονία των Αρμενίων και των Ελλήνων του Πόντου από τους Τούρκους, οι οποίες μέχρι πρότινος παρέμειναν σε αφάνεια και κυρίως αυτή των Ελλήνων του Πόντου. Ήταν ο υπερεθνικισμός των Νεότουρκων και Κεμαλικών που αποσκοπούσε στην εξαφάνιση και την απαλλαγή από άλλους στην κυριαρχία τους λαούς χωρίς καμία άλλη αιτία αλλά και μόνο για κάτι που ήταν. ’’Η Τουρκία είναι για τους Τούρκους και μόνο” διακήρυσσε τότε η Τουρκία. Κανείς δεν γλίτωσε. Εκδιώχθηκαν οι Έλληνες του Πόντου, οι Αρμένιοι και Ασσύριοι, όλοι τους χριστιανοί, αλλά και οι Κούρδοι μουσουλμάνοι. Οι διωγμοί συνεχίσθηκαν μετέπειτα στα κατεχόμενα της Κύπρου, στην Κωνσταντινούπολη, στην Ίμβρο-Τένεδο, στη Σμύρνη και αλλού. Αλλά και συνεχίζονται με τις επιθέσεις κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου και με το κλείσιμο της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης και με τις επεκτατικές βλέψεις στο Αιγαίο.

Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου Οι εξοντώσεις βέβαια των Ελλήνων του Πόντου άρχισαν το 1461, οκτώ χρόνια μετά την άλωση της Πόλης, με την πολιορκία της Τραπεζούντας, με διωγμούς μέσω των αιώνων και σε διάφορες φάσεις όλου του ποντιακού ελληνισμού, στα βόρεια παράλια της Μικράς Ασίας και με αποκορύφωμα τη γενοκτονία στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, από το 1908, αρκετά πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο( Α΄ΠΠ) μέχρι τη Μικρασιατική καταστροφή. Ειδικότερα για τον 20ο αιώνα: - Tο 1908-1915 παρατηρούνται εξοντώσεις των Ελλήνων του Πόντου στην ευρύτερη περιοχή της Μικράς Ασίας. - Το 1916, έχουμε την εξόντωση των Ελλήνων του Πόντου στη Σαμψούντα αλλά και στην ευρύτερη περιοχή που μόνο η Τραπεζούντα γλίτωσε διότι είχε καταληφθεί τον Απρίλιο 1916 από το ρωσικό στρατό. Όταν όμως ο ρωσικός στρατός εγκατέλειψε την πόλη, το Φεβρουάριο του 1918, μισός πληθυσμός ακολούθησε το ρωσικό στρατό κατά την αποχώρηση και διασκορπίστηκε στα παράλια της Γεωργίας, στην περιοχή του Καυκάσου, στην Καππαδοκία και στα βάθη της Μικρά Ασίας μέχρι την Αρμενία και το Καζακστάν. - Το 1919, με την απόβαση στην Τραπεζούντα στις 19 Μαΐου έχουμε την χαριστική βολή του ποντιακού Ελληνισμού. Η τρομοκρατία, τα τάγματα εργασίας, οι εξορίες, η πυρπόληση χωριών αναγκάζουν τους Έλληνες του Πόντου να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Οδεύουν στερημένοι των πάντων και σε αθλία κατάσταση προς τα βουνά όπου τους περιμένουν ενέδρες θανάτου και στημένες αγχόνες.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

315

- Το 1920, δημιουργείται το ομόσπονδο ποντιακό-αρμενικό κράτος, αλλά την ήττα του αρμενικού στρατού στο Ερζερούμ από τον Κεμάλ, ακολουθεί συνθηκολόγηση και οι Έλληνες του πόντου μένουν μόνοι. - Το 1922, έχουμε το ξερίζωμα του ελληνικού στοιχείου στη Σμύρνη με εμπρησμούς, καταστροφές και εξοντώσεις. - Το 1922-24, οι Έλληνες του Πόντου μετακινούνται από τη Σαμψούντα μέσω Κωνσταντινούπολης και Συρίας προς Δράμα, Καβάλα, Ξάνθη, Κιλκίς, Κοζάνη, Πρέβεζα, Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη και άλλες περιοχές της Ελλάδας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, οι Έλληνες Πόντιοι της Γεωργίας και του Καυκάσου παλιννοστούν στις παρυφές των αστικών περιοχών και στις αγροτικές περιοχές της Θράκης στην Ελλάδα. - Στις 2 Σεπτεμβρίου 2014, ρητή καταγραφή σε ελληνικό νομοσχέδιο της ποινικοποίησης της κακόβουλης αμφισβήτησης της Γενοκτονίας του Ποντιακού και Μικρασιατικού Ελληνισμού. Το άγνωστο ολοκαύτωμα των Ελλήνων του Πόντου αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη γενοκτονία του προηγούμενου αιώνα μετά από αυτή των Αρμενίων. Εξοντώθηκαν 353.000 Έλληνες Πόντιοι την περίοδο 1916-23, ενώ στις παραμονές του Α'ΠΠ ο ποντιακός ελληνισμός μετρά 700.000 άτομα, ήτοι εξοντώθηκε το 50% των Ελλήνων Ποντίων.

Η Γενοκτονία των Αρμενίων Οι παράλληλοι βίοι συνεχίζονται. Παράλληλα σχεδόν με τους Έλληνες του Πόντου, εκδιώκονται και οι Αρμένιοι. Οι διωγμοί των Αρμενίων άρχισαν στις 24 Απριλίου1915. Οι Νεότουρκοι συγκέντρωσαν όλους τους Αρμένιους ηγέτες της Κωνσταντινούπολης και τους εκτέλεσαν. Οι απομείναντες άμαχοι και λοιποί ανήμποροι αναγκάζονται να ακολουθήσουν τις διαταγές των Τούρκων. Τελικά, το εξοντωτικό τουρκικό πρόγραμμα εφαρμόζεται σε όλη την περιοχή μέχρι τα βάθη της Μικράς Ασίας. Διατάσσεται η παράδοση όλων των κυνηγετικών όπλων δήθεν για να χρησιμοποιηθούν στον πόλεμο. Οι Αρμένιοι παραδίδουν όλα τα όπλα που είχαν αλλά και όσα αναγκάσθηκαν να αγοράσουν για να συμπληρώσουν τον υπερβολικό αριθμό όπλων που τους χρέωσαν οι Τούρκοι ότι δήθεν κατείχαν. Οι δυνάμενοι να φέρουν όπλα Αρμένιοι επιστρατεύθηκαν και φονεύθηκαν ή εξοντώθηκαν από τη σκληρή δουλειά. Οι απομείναντες γέροντες, γυναίκες και παιδιά αναγκάζονται να ακολουθήσουν την πορεία του θανάτου. Ακολουθούν υποχρεωτικά δρομολόγια δήθεν μετακίνησής τους σε άλλους τόπους. Συνοδεύονται από Τούρκους αστυνομικούς από τους οποίους ή με την ανοχή των οποίων φονεύονται καθοδόν σε στημένες ενέδρες και σε ενδιάμεσους σταθμούς θανάτου. Όσοι γλίτωσαν φονεύθηκαν στον τελικό τόπο προορισμού και εξόντωσης, στην έρημο της Συρίας στην πόλη Deir el Zor. Μερικοί μόνο Αρμένιοι γλίτωσαν χάρις στη βοήθεια Αράβων και άλλων ξένων.

316

Λακαφώσης Δημήτριος

Η γενοκτονία των Αρμενίων υπήρξε και αυτή, όπως και των λοιπών Χριστιανών στην περιοχή, αποτέλεσμα του εξοντωτικού τουρκικού προγράμματος της εξαφάνισης των μη Τούρκων στη Μικρά Ασία και στα βάθη της Εγγύς Ανατολής από τον Καύκασο μέχρι τη Συρία και την Παλαιστίνη. Φονεύθηκαν 1.500.000 Αρμένιοι ως επί το πλείστον το 1915. Η Τουρκία και η Αρμενία υπογράφουν πρωτόκολλο ειρήνης το 2008 με στόχο να ανοίξουν τα μέχρι τώρα κλειστά σύνορα τους και να τηρήσουν διπλωματικές σχέσεις. Η Αρμενία, όμως, τηρεί επιφυλάξεις για την ειλικρίνεια των προθέσεων της άλλης πλευράς στις όποιες προσεγγίσεις.

Αναγνώριση - Δικαίωση των Γενοκτονιών Η τότε τάξη των πραγμάτων, κράτησε τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου και των Αρμενίων υποβαθμισμένες και εν πολλοίς σε αφάνεια. Ο Χίτλερ για να ενθαρρύνει το ολοκαύτωμα των Εβραίων δηλώνει: Ποιος, μετά από αυτά (αφάνεια γενοκτονίας Αρμενίων, Ελλήνων του Πόντου και των Ασσυρίων θα ομιλεί αύριο στη Δύση για την εξόντωση των Εβραίων. Σήμερα, όμως, διεθνείς οργανισμοί, κράτη, ΜΜΕ και διανοούμενοι άρχισαν να προβάλουν τα θέματα για την αναγνώριση και για τη δικαίωση. Μέχρι σήμερα είκοσι και πλέον χώρες έχουν αναγνωρίσει τη γενοκτονία των Αρμενίων και αρκετές έχουν υποβάλλει επερωτήσεις στη Βουλή. Η Γαλλία το 2001 αναγνώρισε τη γενοκτονία των Αρμενίων και το 2006 η γαλλική εθνοσυνέλευση ποινικοποίησε την άρνηση της αναγνώρισης της για να δικαιώσει τους απογοητευμένους Αρμένιους στη Γαλλία, θύματα απογόνων της γενοκτονίας των Αρμενίων. Στο αμερικανικό Κογκρέσο, έχουν γίνει προτάσεις για αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων, αλλά και κυβερνήτες πολιτειών και πρόεδροι των Η.Π.Α. έχουν αναφερθεί σ' αυτό το χειρότερο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Οι Αρμένιοι μετά από πενήντα χρόνια άρχισαν να γιορτάζουν την 24 Απριλίου- έναρξη της σφαγής του 1915- ως ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των 1.500.000 Αρμενίων από τους Τούρκους. Οι εν διασπορά Αρμένιοι ανήγειραν σε όλο τον κόσμο μνημεία και επιτύμβιες πλάκες στη μνήμη της γενοκτονίας των Αρμενίων. Έχει εγερθεί μεγαλοπρεπές μνημείο της Γενοκτονίας των Αρμενίων στο Ερεβάν.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

317

Η Ελληνική και η κυπριακή βουλή καθιέρωσε τη 19η Μαΐου, της χαριστικής βολής στην Τραπεζούντα1919, ως ημέρα μνήμης της γενοκτονίας 353.000 Ελλήνων του Πόντου κατά την περίοδο 1916-23. Οι Έλληνες του Πόντου στην Ελλάδα έστησαν μνημείο στη Θεσσαλονίκη μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Αποκαθίσταται έτσι η ιστορική μνήμη που είχε διακοπεί για εβδομήντα χρόνια από την καταστροφή της Σμύρνης έστω και αργοπορημένα. Αλλά, και το σημαντικότερο: τελευταία η Ευρωβουλή κάνει μνεία για πρώτη φορά στη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου και των Ασσυρίων, πέραν της αναφοράς της γενοκτονίας των Αρμενίων. Η Τουρκία αρνείται να αποδεχθεί τη γενοκτονία των Αρμενίων και των Ελλήνων του Πόντου, μετά μανίας. Έχει, δε, ποινικοποιήσει οποιαδήποτε αναφορά στις γενοκτονίες. Ο νομπελίστας ειρήνης Pamuk 2005 και η συγγραφέας Εlit Shafak 2006 έτυχαν ποινικής δίωξης επειδή αναφέρθηκαν στη γενοκτονία των Αρμενίων, αλλά τελικά αθωώθηκαν. Αλλά, και πρόσφατα ο Τούρκος δημοσιογράφο αρμενικής καταγωγής, Dink δολοφονήθηκε στην Κωνσταντινούπολη επειδή και αυτός αναφέρονταν στη γενοκτονία Αρμενίων. Προς το τέλος Ιουνίου 2018, με διενέξεις με την Τουρκία, η Γερμανία αναγνωρίζει τη γενοκτονία των Αρμενίων και ο Πάπας επίσης την αναγνωρίζει σε επίσκεψή του στην Αρμενία.

Γενικές διαπιστώσεις- σχόλια για τις γενοκτονίες Με τη λέξη γενοκτονία κανείς φέρνει αυτόματα στο μυαλό του τη γενοκτονία των Αρμενίων το 1915 από τους Νεότουρκους και τη γενοκτονία των Εβραίων και άλλων σλαβικών λαών το 1940-45 από τους Γερμανούς. Όμως υπάρχει και η άλλη μελανή κηλίδα στην ιστορία των γενοκτονιών, η των Ελλήνων του Πόντου που ακόμη δεν έχει δικαιωθεί. Ο δεν αρμενικός λαός αγωνίζεται για να δικαιωθεί έστω καθυστερημένα. Ο Ελληνισμός του Πόντου υπέστη όλες τις μορφές της γενοκτονίας από τον ίδιο στρατό που διέπραξε τη γενοκτονία των Αρμενίων, τη διχοτόμηση της Κύπρου και τον αφανισμό της κουρδικής εθνότητας. Η Τουρκία τώρα δεν έχει να αντιμετωπίσει μόνο τη γενοκτονία των Αρμενίων αλλά και αυτή των Ελλήνων του Πόντου και των Ασσυρίων. Μία χώρα, σαν την Τουρκία, που θέλει να ισχυρίζεται ότι αξίζει της ευρωπαϊκής πορείας, πρέπει να δείχνει ειλικρίνεια, μεταμέλεια και υπευθυνότητα. Όποιος περιφρονεί την ιστορία, αυτή τον εκδικείται. Η σημερινή Γερμανία δεν περιφρόνησε το παρελθόν της και πλήρωσε και ακόμη πληρώνει για το ολοκαύτωμα. Γενοκτονία, σαν πρωτογενές κατά της ανθρωπότητας έγκλημα, πρέπει να τιμωρείται ώστε να προλαμβάνεται η επανάληψή της. Εάν είχε προηγηθεί δίκη Νυρεμβέργης της γενοκτονίας των Αρμένιων και των Ελλήνων του Πόντου, σήμερα πιθανόν να μην ομιλούσαμε για το ολοκαύτωμα των Εβραίων. Εάν τώρα το διεθνές δικαστήριο δεν δικαιώσει και δεν τιμωρήσει τη γενοκτονία στη Ρουάντα, δεν φαίνεται να σταματά εύκολα η γενοκτονία στο Darfur του Σουδάν και το μακελειό της Ghuta (Γούτα) στη Συρία.

Λακαφώσης Δημήτριος

318

Οι Διωγμοί συνεχίζονται και μετέπειτα Οι συγκριτικοί αριθμοί Ελληνικής και μουσουλμανικής μειονότητας και οι επιδιώξεις το αποδεικνύουν

Σήμερα, έχουν μείνει στην Κωνσταντινούπολη λιγότεροι από2.000 Έλληνες από τους 125.000 που είχαν παραμείνει στην Κωνσταντινούπολη και στα περίχωρα μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών. Έχουν εξαφανισθεί οι 6.000 Έλληνες που είχαν παραμείνει στην Ίμβρο και Τένεδο. Παρέμειναν στη Δυτική Θράκη, ως μουσουλμανική μειονότητα, 120.000 μουσουλμάνοι (59.000 τουρκογενείς, 39.000 Πομάκοι και 22.000 αθίγγανοι) που σήμερα όχι μόνο δεν μειώθηκαν αλλά αυξήθηκαν. Υπήρξε υποχρεωτική ανταλλαγή 1.650.000 Ελλήνων της Μικρά Ασίας - Ανατολικής Θράκης με 670.000 τουρκόφωνους μουσουλμάνους από την Ελλάδα. Με το ξερίζωμα των Ελλήνων με την καταστροφή της Σμύρνης και με την υποχρεωτική ανταλλαγή Ελλήνων της Μικράς Ασίας - Ανατολικής Θράκης με τη συνθήκη της Λωζάνης το 1923, μετακινήθηκε με υψηλό πολιτισμό και πνεύμα ελληνικό στοιχείο σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα και με την προσφορά τους δημιουργείται η σύγχρονη ελληνική ιστορία μετά το 1922. Την οικουμενικότητα του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης προσπαθεί να αμφισβητήσει τώρα η Τουρκία, όπως στην επίσκεψη του Πάπα στην Πόλη, Νοέμβριο 2006. Η Τουρκία αρνείται, παρά τις προς τούτο υποσχέσεις, να επαναλειτουργήσει τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, την οποία έκλεισε το 1971 και προβάλλει ανταλλάγματα στη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης και για μουσουλμανικό τέμενος στην Αθήνα.

Συμφιλίωση ή Αναγνώριση για τη Γενοκτονία των Αρμενίων, 2009; Έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που άρχισε να συζητείται στο αμερικανικό Κογκρέσο η αναγνώριση της γενοκτονίας του 1,5 εκ. Αρμενίων κυρίως το 1915 στην ευρύτερη σημερινή Ανατολική Τουρκία. Το θέμα μέχρι σήμερα συζητείται και ξανασυζητείται ετησίως και πάντα αναβάλλεται η απόφαση. Άλλα “λόμπι” στις Η.Π.Α. επιμένουν στην επαναφορά της συζήτησης. Ενώ, άλλα θέλουν να καθυστερήσουν να ληφθεί απόφαση. Αυτό αναμένεται να γίνει και πάλι, μάλιστα τώρα, που, ίσως φαινομενικά, προβάλλεται ως αιτιολογικό η αναμονή πιθανού συμβιβασμού και παρατηρούνται σημάδια προσέγγισης. Ο Τούρκος πρόεδρος παρακολούθησε διεξαγωγή ποδοσφαιρικού αγώνα Αρμενίας-Τουρκίας, στο Ερεβάν, το Σεπτέμβριο 2008, μετά από πρόσκληση του προέδρου της Αρμενίας. Επίσης, έγιναν και εκατέρωθεν συναντήσεις Πρωθυπουργών και Υπουργών Εξωτερικών, χωρίς ποτέ να αγγίζεται η ουσία.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

319

Η ιστορία έχει διδάξει ότι η απλούστευση τέτοιων σοβαρών εθνικών θεμάτων δεν αποδίδει πάντα. Ο αρμενικός λαός της διασποράς διατηρεί άσβεστη τη μνήμη της γενοκτονίας σ' όλο τον κόσμο. Αλλά και το ουσιαστικότερο, στο Σύνταγμα της Αρμενίας αναφέρεται ως εθνικός στόχος η αναγνώριση της γενοκτονίας. Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία δεν αποδέχεται τον όρο της γενοκτονίας και ισχυρίζεται ότι υπήρξαν αναμενόμενες γι' αυτές τις περιπτώσεις εκατέρωθεν απώλειες Αρμενίων και Τούρκων (300.000-500.000 Αρμένιοι) στο εμφύλιο, όταν οι Αρμένιοι πήραν τα όπλα για ανεξαρτησία της Ανατολικής Ανατολίας και συμπορεύθηκαν με τα ρωσικά στρατεύματα κατοχής. Σήμερα, θα βρεθεί κοινό έδαφος συνεννόησης; Η Τουρκία είναι διατιθεμένη να αμαυρώσει την εικόνα των δήθεν “Οθωμανών ηρώων” αυτής της πράξης, όπως διδάσκεται στα σχολεία; Είναι έτοιμη να αναλάβει την ιστορική ευθύνη και τις συνέπειες όπως έκανε η Γερμανία με το ολοκαύτωμα των Εβραίων; Εάν ανταποκριθούν θετικά, αυτό δίδει αξιοπρέπεια στους Αρμενίους, βασικό ηθικό στοιχείο για τυχόν υποχωρήσεις.

Αλλά, γιατί σήμερα προβάλλονται θετικά σημεία προσέγγισης Τουρκίας-Αρμενίας 2009 ; Η Αρμενία βλέπει να διευκολύνεται καλύτερα το εξωτερικό εμπόριο με ανοικτά σύνορα με την Τουρκία που είναι κλειστά προς το παρόν. Εξάλλου, ίσως κάτι τέτοιο θα μπορούσε να αποτελέσει το αρχικό βήμα για προσέγγιση και των σοβαρών θεμάτων. Η, δε, Τουρκία βλέπει να έχει παντού και πάντα μπροστά της το πρόβλημα της γενοκτονίας. Η εξομάλυνση των σχέσεων Αρμενίας και Τουρκίας θα άνοιγε τον δρόμο για την ανάληψη από την Τουρκία περιφερειακού ρόλου. Εξ ίσου σημαντικό, οι Η.Π.Α. πιέζουν για συμφιλίωση για δικούς της λόγους. Η Αρμενία αποτελεί με συμφέρον διάδρομο υδρογονανθράκων μέσω Καυκάσου προς τη Δύση από την περιοχή της Κασπίας θάλασσας. Αλλά, και η πιθανή ευόδωση αμερικανικής προσπάθειας ενισχύει την αμερικανοτουρκική συμμαχία. Η αμερικανική βάση στο Ιντσιρλίκ στην Ανατολική Τουρκία, εξυπηρετεί την άσκηση της αμερικανικής επιρροής στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, της οποίας την προσέγγιση έχουν ανάγκη οι Η.Π.Α. περισσότερο σήμερα. Εάν οι προσπάθειες συμφιλίωσης αποτύχουν, πράγμα που δεν απορρίπτεται, τότε το αμερικανικό Κογκρέσο δεν φαίνεται να έχει άλλη επιλογή από το να πάρει τελικά απόφαση για την γενοκτονία των Αρμενίων, απόφαση που δεν μπορεί να απέχει από την ιστορική πραγματικότητα. Διαφορετικά, οι ιστορικές ερινύες θα κατατρέχουν πάντα αυτούς που τώρα αποφασίζουν και δε θα τους απολυτρώνει όποια άλλη αναγνώριση τους, όπως αυτή του Darfur του Σουδάν. Ωστόσο, ο αμερικανός πρόεδρος Obama κατά την επίσκεψή του στην Τουρκία, στις 6 Απριλίου 2009, δήλωσε ότι “όλος ο κόσμος οφείλει να υποστηρίξει τις όποιες ενθαρρυντικές προσεγγίσεις των λαών της Αρμενίας και της Τουρκίας”. Στις 24 Απριλίου 2009, ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Αρμενίων, ο Obama περιέγραψε τη σφαγή των Αρμενίων ως τη μεγαλύτερη θηριωδία του 20ου αιώνα. Δεν χρησιμοποίησε όμως τον όρο “γενοκτονία” όπως υποσχέθηκε να κάνει προεκλογικά. Αλλά, η Τουρκία ήθελε,

Λακαφώσης Δημήτριος

320

όπως δήλωσε, ο Obama να αναφέρει και τους Τούρκους που σκοτώθηκαν την ίδια περίοδο και γι' αυτό ενοχλήθηκε.

Η Νέα Διοικητική Διάρθρωση της Ελλάδας, 2010 Οι παρεμβάσεις με το σχέδιο “Καλλικράτης”

Μετά από 12ετία από τον “Καποδίστρια1998’’, έρχεται ως νόμος του κράτους ο “Καλλικράτης” με ισχύ από 1 Ιανουαρίου 2011. Βαθειά τομή στη διοικητική διάρθρωση της χώρας, με δύο επίπεδα αυτοδιοίκησης

Οργάνωση της Διοικητικής Διάρθρωσης της χώρας Σε πρώτο βαθμό αυτοδιοίκησης συγκροτούνται 325 δήμοι αντί των 1334 “Καποδιστριακών”. Κάθε δήμος έχει 10.000 και πάνω κατοίκους με εξαίρεση τους δήμους των δύο μητροπολιτικών περιφερειών Αττικής και Θεσσαλονίκης με 25.000, τους ορεινούς με 2.000 και πάνω και κάθε μεγάλο νησί ένας δήμος εκτός Κρήτης 24 και Ευβοίας 9. Στους δήμους υπάγοντα και οι δημοτικές κοινότητες άνω των 2.000 και οι τοπικές κοινότητες κάτω των 2.000. Σε δεύτερο βαθμό αυτοδιοίκησης προκύπτουν 13 περιφέρειες: Αττική, Στερεά Ελλάδα, Κεντρική Μακεδονία, Κρήτη, Ανατολική Μακεδονία - Θράκη, Ήπειρος, Ιόνιοι Νήσοι, Βόρειο Αιγαίο, Πελοπόννησος, Θεσσαλία, Δυτική Ελλάδα και Δυτική Μακεδονία. Επίσης, δημιουργούνται και επτά Αποκεντρωμένες Κρατικές Διοικήσεις (ΑΚΔ): Αττική (Αθήνα), Θεσσαλία - Στερεά Ελλάδα (Λάρισα), Ήπειρος - Δυτική Μακεδονία (Ιωάννινα), Πελοπόννησος - Δυτική Ελλάδα - Ιόνιοι (Πάτρα), Βόρειο και Νότιο Αιγαίο (Πειραιάς), Κρήτη (Ηράκλειο), Ανατολική Μακεδονία - Θράκη - Κεντρική Μακεδονία (Θεσσαλονίκη).

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

321

Αρμοδιότητες Οργάνων δήμων και περιφερειών Οι δήμοι παίρνουν ενισχυμένες αρμοδιότητες από τις Νομαρχίες. Ενώ, οι περιφέρειες έχουν κυρίως αναπτυξιακό και συντονιστικό ρόλο. Οι μητροπολιτικές περιφέρειες συντονίζουν θέματα πολεοδομίας, περιβάλλοντος και τοπικών συγκοινωνιών. Οι, δε, ΑΚΔ χειρίζονται θέματα που απαγορεύεται από το Σύνταγμα για παραπέρα παραχώρηση όπως εξορύξεις στην παραμεθόριο, αλιεία και εγκαταστάσεις σε λιμάνια. Οι σχέσεις δήμων-περιφερειών δεν στηρίζονται στον έλεγχο και στην ιεραρχία, αλλά στη συνεργασία και στον συντονισμό κοινών δράσεων.

Οικονομικά δήμων και περιφερειών Έσοδα δήμων: 2% από το φόρο εισοδήματος των φυσικών και νομικών προσώπων (ΦΕΦΝΠ), 12% από το ΦΠΑ και 50% από το φόρο ακίνητης περιουσίας. Ενώ, των περιφερειών: 2,4% από το ΦΕΦΝΠ και 4% από το ΦΠΑ. Ο δανεισμός να μην υπερβαίνει το 5,5% των ετησίων εσόδων του δήμου και το συνολικό χρέος του καθορίζεται από το Υπουργείο. Πρόβλημα είναι και η εξυγίανση των σε δυσπραγία δήμων ως και η πληρωμή των χρεών των διαλυμένων Νομαρχιών. Ο δήμος καταρτίζει τοπικό πρόγραμμα σταθερότητας και ανάπτυξης (ΠΣΑ), συντονισμένο με το επιχειρησιακό σχέδιο ΕΛΛ.ΑΔ.Α. (Ελληνική Αρχιτεκτονική Αυτοδιοίκηση και Αποκέντρωση) του “Καλλικράτη”, εντάσσει τις δράσεις του, όπως πληροφοριακά διαδικτυακά συστήματα στο ΕΣΠΑ του οποίου ο περιφερειακός ρόλος είναι σημαντικός. Συγχωνεύονται 6.000 δημοτικές επιχειρήσεις και ΝΠΔΔ σε 2.000.

Εκλογικό σύστημα για τους δήμους και τις περιφέρειες Σταυροί προτίμησης: - Για δήμους με ενιαία εκλογική περιφέρεια (ΕΠ), την πρώην του “Καλλικράτη”: 3 σταυροί για δημοτικούς συμβούλους. - Για δήμους συνένωσης του “Καλλικράτη” και με 100.000 κατοίκους και πάνω, 1 σταυρό για ΕΠ που εκλέγει μέχρι τρείς δημοτικούς συμβούλους και 3 σταυρούς εφόσον εκλέγονται πάνω από τρεις σύμβουλοι ως και 1 σταυρό για σύμβουλο από όλες τις άλλες ΕΠ του ίδιου δήμου. - Για δημοτικές / τοπικές κοινότητες: μέχρι 2 σταυρούς για δημοτικούς και 1 σταυρό για τοπικούς συμβούλους κοινοτήτων. - Για περιφερειακούς συμβούλους: μέχρι και 4 σταυρούς ανάλογα με τον αριθμό των εδρών των ΕΠ (Νομοί) ήτοι, 1 σταυρό μέχρι 2έδρες, 2 για 4-7, 3 για 8-12, και 4 για 12 έδρες συμβούλων και πάνω. Οι δημοτικοί σύμβουλοι και των 325 δήμων είναι 9.257. Ενδεικτικά: για το δήμο Δωριέων περιφερειακής οντότητας Φωκίδας: Λιδωρικίου 7, Ευπαλίου 11, Τολοφώνας 5 και Βαρδουσίων 4, ήτοι σύνολο 27. Δήμος Τανάγρας περιφερειακής οντότητας Βοιωτίας: Σχηματαρίου 10,

322

Λακαφώσης Δημήτριος

Οινοφύτων 10, Τανάγρας 5, και Δερβενοχωρίων 2, ήτοι σύνολο 27. Δήμος Πεντέλης της περιφερειακής οντότητας του βορείου τομέα Αθήνας: Μελισσιών 21, Πεντέλης 5, Νέας Πεντέλης 7, ήτοι σύνολο 33. Δήμος Αχαρνών περιφερειακής οντότητας Ανατολικής Αττικής: Αχαρνών 39, Θρακομακεδόνων 2, ήτοι 41. Δήμος Ολύμπου - Δίου περιφερειακής οντότητας Πιερίας: Ανατ. Ολύμπου 9, Δίου11, Λιτόχωρου 7, ήτοι σύνολο 27. Γενικά, ο μέσος όρος κάθε δήμου είναι περίπου 30 σύμβουλοι. Σε κάθε περιφέρεια οι σημερινοί νομοί αποτελούν ΕΠ. Εξαίρεση είναι η Νομαρχία Αθηνών με 4 περιφερειακούς εκλογικούς τομείς ως και οι νησιωτικές περιοχές σαν ξεχωριστές περιφερειακές οντότητες, όπως στον Πειραιά, Μαγνησία, Κεφαλονιά, και στην Καβάλα. Στο Βόρειο και Νότιο Αιγαίο ακολουθούν τα όρια των επαρχιών. Οι περιφερειακοί σύμβουλοι και των 13 περιφερειών είναι 713. Ενδεικτικά: Στερεάς Ελλάδας: Φθιώτιδας 15, Ευρυτανίας 3, Φωκίδας 4, Βοιωτίας 11, και Ευβοίας 18, ήτοι σύνολο 51. Αττικής: Κεντρικού τομέα Αθηνών 30, Βόρειου 15, Δυτικού 13, Νότιου 14, Πειραιώς 12, Νήσων 2, Ανατολικής Αττικής 11 και Δυτικής Αττικής 4, ήτοι σύνολο 101. Κεντρικής Μακεδονίας: Θεσσαλονίκης 40, Ημαθίας 5, Κιλκίς 3, Πέλλα 6, Πιερίας 5, Σερρών 8 και Χαλκιδικής 4, ήτοι σύνολο 71. Βορείου Αιγαίου: Λέσβου 18, Λήμνου 4, Χίου 10, Ικαρίας 2, Σάμου 7, ήτοι σύνολο 41. Γενικά, κάθε περιφέρεια έχει είτε 41, ή 51, ή 71 ή 101 συμβούλους. Οι άμεσα τοπικοί Αντιπεριφερειάρχες - υπεύθυνοι νομών - εκλέγονται, ενώ οι θεσμικοί διορίζονται από το περιφερειακό συμβούλιο. Οι επιτροπές - οικονομική και ποιότητας ζωής, εκτελεστική, διαβούλευσης, ένταξης μεταναστών και συμπαράστασης του πολίτη και της επιχείρησης-διορίζονται από τα προβλεπόμενα συμβούλια, των οποίων τα 3/5 έχει ο με πλειοψηφία συνδυασμός. Το εκλογικό σύστημα είναι περισσότερο προσαρμοσμένο προς το των πρώην Νομαρχιών παρά των Υπερνομαρχιών.

Επισημάνσεις επί του σχεδίου “Καλλικράτης” › Αριθμός περιφερειών. Ίσως, απαιτούνται λιγότερες αλλά περισσότερο ενισχυμένες περιφέρειες. Ο μέσος όρος κάθε περιφέρειας είναι 700.000 κάτοικοι, με μεγαλύτερη απόκλιση 2.900.000 στην Αττική και τη μικρότερη περίπου 280.000 στα νησιά. Ενώ, με τα ευρωπαϊκά δεδομένα ο μέσος όρος είναι 1.000.000. Πάντως, απαιτείται πλέον εμπεριστατωμένη χωροταξική μελέτη. › Ασάφειες. Υπάρχουν ασάφειες μεταξύ αρμοδιοτήτων περιφερειών και δήμων. Αλλά, μπορούν να εξαλειφθούν με διορθωτικές ενέργειες. › Περισσότερες αρμοδιότητες. Μπορούσε να είχαν παραχωρηθεί περισσότερες αρμοδιότητες από τις ΑΚΔ στις περιφέρειες. Πρέπει, όμως, πρώτα να αρθούν οι απαγορευτικές συνταγματικές δεσμεύσεις για παραπέρα παραχωρήσεις, με προσεχή τροποποίηση του Συντάγματος. › Απαιτείται ισότιμη κατανομή πόρων. Οι δήμοι που βρίσκονται κάτω από το μέσο ΑΕΠ πρέπει να τύχουν ευνοϊκότερης κατανομής πόρων ή ενισχύσεις και κυρίως στις παραμεθόριες

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

323

περιοχές. › Ταυτόσημα όρια. Για τον καλύτερο συντονισμό, μπορούσε να συμπίπτουν τα όρια των περιφερειών και ΑΚΔ.

Περίπλοκες εκλογικές διαδικασίες. Οι αρκετοί συνδυασμοί, οι πολλοί υποψήφιοι και τα πολλά εξειδικευμένα και διαφορετικά ψηφοδέλτια καθιστούν περίπλοκες τις εκλογικές διαδικασίες, που μάλλον “ο Πυθαγόρας” αντί του “Καλλικράτη” μπορεί καλύτερα να δώσει λύση. Ωστόσο, έχει γίνει περικοπή των συμβούλων κατά 50% από τον αρχικό “Καλλικράτη “. Επιδιώκεται να δοθεί έντονη πολιτική χροιά, ως επί το πλείστον, στις περιφέρειες. Αλλά, τα αποτελέσματα των εκλογών, στις 7 και 14 Νοεμβρίου 2010 δεν το διαψεύδουν. Συμπερασματικά, λοιπόν, πρόκειται για δύσκολο και πρωτόγνωρο εγχείρημα. H σημερινή οικονομική κρίση, βέβαια, αποτελεί ένα κύριο συγκυριακό εμπόδιο για την αποτελεσματική εφαρμογή του. Δεν πρέπει να χαθεί και η τελευταία ικμάδα ανθρωπίνου δυναμισμού. Απαιτείται εξοικονόμηση προσωπικού με επιλογή ικανών, με εκπαίδευση στα νέα καθήκοντα και με αποτελεσματικές μετατάξεις.

Λακαφώσης Δημήτριος

324

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ Στον επίλογο, που ακολουθεί, συνοψίζονται οι διαπιστώσεις, τα συμπεράσματα και ακόμη τα παραμένοντα ανοικτά ερωτήματα για τις προκλήσεις και τις κρίσεις που αναφέρονται στο κύριο μέρος. Η παρούσα έκδοση μπρορεί να θεωρηθεί, ως με ευρεία έννοια, ούτως ειπείν, μικρή πρωτότυπη ημερολογική εγκυκλοπαίδεια αποκωδικοποίησης θεματικών ενοτήτων πολλών διαφορετικών γεγονότων της περιόδου που καλύπτει. O κύκλος των προκλήσεων των γεγονότων ουδέποτε σταματά και νέες προκλήσεις απειλούν εκάστοτε την παγκόσμια τάξη και ειρήνη με συνεχή προβλήματα προς άμεση αντιμετώπιση. Οι πόλεμοι παλαιοτέρων εποχών έχουν εκλείψει και οι κρίσεις που προβάλλουν σήμερα είναι συνέχεια παλαιότερων ή εμφανίζονται με νέο προσωπείο. Βέβαια, οι παλαιότερες επαναστατικές τακτικές και μέθοδοι έχουν εγκαταλειφθεί και οι προσεγγίσεις γίνονται με νέες αντιλήψεις σύμφωνα με τα τοπικά, περιφερειακά και διεθνή κεκτημένα. Ο διαμελισμός, η πόλωση, η ανισότητα και η αστάθεια ‘’βουίζουν’’ αδιάλειπτα στα αυτιά μας. Πολιτικά και οικονομικά, παλαιές συμμαχίες τεμαχίζονται και ταυτόχρονα νέες σχηματίζονται.

Οι Αποκλίσεις- Προσεγγίσεις των Μεγάλων Δυνάμεων Οι Μεγάλες δυνάμεις, παρά τις όποιες συγκυριακές αποκλίσεις, προσεγγίζουν, ως επί το πλείστον, τώρα στην αντιμετώπιση των διεθνών προβλημάτων. Σε χρυσή εποχή ο αμερικανός πρόεδρος μπορούσε να βασίζεται σε κυβερνήσεις να κάνουν ό,τι τις ζητά. Υπάρχουν τώρα περισσότερες κυβερνήσεις που απορρίπτουν τις απαιτήσεις της Ουάσιγκτον, είτε γιατί έχουν αυτοπεποίθηση είτε διαθέτουν περισσότερους τώρα πόρους. Οι Η.Π.Α. και η Ρωσία βρίσκονται απομακρυσμένες στις προσεγγίσεις τους στην κρίση στην Ουκρανία, στην Υεμένη και στον εμφύλιο της Συρίας, ενώ συναινούν στην αντιμετώπιση του ιρανικού προγράμματος, έχουν συνεργασθεί στο Αφγανιστάν και παρουσιάζουν συγκρατημένη προσέγγιση στον πόλεμο κατά του ισλαμικού κράτους. Η ανανεωμένη Ρωσία δεν είναι μια ακόμη ισχυρή παγκόσμια δύναμη.Επιχειρεί να ανακτήσει ό,τι έχασε από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Προσαρτά την Κριμαία-η πρώτη κατάκτηση ευρωπαϊκού εδάφους από το Β΄ΠΠ από άλλη χώρα- και υποκινεί το ρωσόφιλο στοιχείο της ανατολικής Ουκρανίας για ανεξαρτησία. Αναπτύσσει το 2016 πυραύλους με πυρηνικές κεφαλές στο Καλίνιγραντ στη Βαλτική μεταξύ Πολωνίας και Λιθουανίας και διακόπτει τη συμφωνία για πυρηνικούς πυραύλους. Αρχίζει και να βγαίνει εκτός περιοχής, με αντεγκλήσεις με τη Δύση, με την ενεργό συμμετοχή της στη σοβαρότερη σήμερα κρίση στην Μέση Ανατολή, στη Συρία και με τη δημιουργία εκεί ρωσικής βάσης, προσπαθώντας να επανακτήσει ρόλο παγκόσμιου παίκτη και να παραγκωνίσει τις Η.Π.Α.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

325

Η ανερχόμενη Κίνα επιδιώκει τη διεθνή επιρροή της, περισσότερο με το νέο διαμορφωμένο οικονομικό της σύστημα, χωρίς να παραβλέπει παράλληλα και τον εκσυγχρονισμό του οπλοστασίου της. Η Κίνα δεν βρίσκεται στην εποχή του Mao, οπότε ο διαφωνών έμπαινε στην φυλακή ή σε κάτι χειρότερο. Ο σημερινός πρόεδρος Xi Jinping επιχειρεί μεταρρυθμίσεις στην αγορά, που δεν τις έβλεπε κανείς στις ημέρες του προκατόχου του Deng. Οι νέοι σήμερα διαδηλώνουν για ελεύθερες εκλογές στο Hong Kong, εντός του 2017.

Οι προοπτικές των Η.Ε. με απαιτήσεις για συνεχείς προσαρμογές Για τα Η.Ε., τα δεδομένα όταν ιδρύθηκαν ήταν διαφορετικά και με μία πυρηνική δύναμη και τώρα απαιτείται συνεχής προσαρμογή του Σ.Α. των Η.Ε. και άλλων οργάνων προς τις νέες προκλήσεις του παγκόσμιου περιβάλλοντος, της διεθνούς τρομοκρατίας και των συνεχώς διαμορφούμενων περιφερειακών εξελίξεων. Με την υπό τα Η.Ε. συνεργασία κρατών με μερικές χιλιάδες στρατιωτών, με ελικόπτερα και νοσοκομεία ενδυναμώνονται οι ειρηνευτικές αποστολές των Η.Ε., εμποδίζονται οι μαζικές εκτελέσεις και υλοποιούνται οι διεθνείς συμφωνίες ειρήνης. Πιθανόν, εάν υπήρχε Νυρεμβέργη για τη γενοκτονία των Αρμενίων 1915 να μην υπήρχε το ολοκαύτωμα των Εβραίων. Υπήρξε, όμως, και ολοκαύτωμα και Νυρεμβέργη και γενοκτονία στη Ρουάντα 1994 και στη Σρεμπρένιτσα1995.Τα, δε, Η.Ε. να ζητούν, εκ των υστέρων, συγνώμη για καθυστερήσεις και για απώλειες χιλιάδων αθώων πολιτών από την αδυναμία τους για έγκαιρη και αποτελεσματική επέμβαση στη Ρουάντα και στη Σρεμπρένιτσα. Εάν ζητήσουν συγνώμη και για τη Συρία και σήμερα, τότε ο συριακός λαός δε θα τη δώσει. Η Αφρικανική Ένωση παραπονείται για μεροληψία έναντι των ηγετών των αφρικανικών χωρών και παρουσιάζει διάθεση να επανεξετάσει τις σχέσεις της με το Διεθνές Δικαστήριο Εγκλημάτων της Χάγης. Για πρώτη φορά στην ιστορία των Η.Ε., χώρα μέλος, η Σαουδική Αραβία δεν αποδέχεται πρόταση για να γίνει επί διετία μη μόνιμο μέλος του Σ.Α. των Η.Ε., απογοητευμένη από την αποτυχία του στο Συριακό, να αντιμετωπίζει πολέμους και να σταματά διαμάχες. Μόνο με ουσιαστικές και αποτελεσματικές συνεργασίες μέσα στα Η.Ε. αποφεύγονται οι σημερινές απώλειες στο Κογκό και το Σουδάν και αλλού. Η κατάσταση των αδυνάμων, των προσφύγων, των περιθωριοποιημένων ευαισθητοποεί σήμερα περισσότερο τα Η.Ε, από παλαιότερα. Γενικά, σήμερα τα Η.Ε. είναι το μοναδικό καταφύγιο των ανίσχυρων, των φτωχών και των δεινοπαθούντων. Από 1Ιανουαρίου 2017, τελειώνει η θητεία του Γ.Γ.των Η.Ε., Ban Kin Moon, με παράπονο γιατί δεν κατόρθωσε να επιλύσει το Συριακό, και τον διαδέχεται ο πρώην πρωθυπουργός της Πορτογαλίας Gutteres και μέχρι τώρα πρόεδρος της επιτροπής των Η.Ε.(UNHCR) για το μεταναστευτικό, με νέες διαθέσεις και προοπτικές.

Τα Περιφερειακά Θέματα Η Λατινική Αμερική αρχίζει να στρέφεται προς θετικότερη κατεύθυνση,2015. Έχουν αποκατασταθεί οι διπλωματικές σχέσεις Η.Π.Α.- Κούβας το 2015. Αλλάζει κάτι στο πολιτικό σκηνικό

326

Λακαφώσης Δημήτριος

δεκαετιών με τις εκλογές στο τέλος του 2015 στην Αργεντινή και τη Βενεζουέλα με ερωτήματα. Η Αργεντινή ανοίγεται προς το ελεύθερο εμπόριο, προς τους ξένους πιστωτές και προσεγγίζει τις Η.Π.Α. αλλά με εμπόδια. Η Βενεζουέλα επιδιώκει να ανατρέψει το κλειστό σοσιαλιστικό πολικό σύστημα, αλλά με σοβαρά προβλήματα κοινωνικής συνοχής και αντιθέσεις που προβληματίζουν. Στην Κολομβία, στο τέλος του 2016, έχει επιτευχθεί κατάπαυση πυρός στον 50ετή εμφύλιο και παρά το αρνητικό δημοψήφισμα η προσπάθεια συνεχίζεται για ειρήνη στην Κολομβία, μεταξύ FARC και κυβερνητικών δυνάμεων, προσπάθεια που έχει αρχίσει εδώ και τέσσερα χρόνια, με απονομή βραβείου Νόμπελ στον πρόεδρο Santos. Στην Αφρική, οι περιοχές Maghreb και Sahel αποτελούν περιοχές αστάθειας. Το Maghreb είναι η περιοχή της Βορειοδυτικής Αφρικής με ανταγωνισμό τελευταία με το IS, και το ισλαμικό Maghreb της AQ(AQIM). Η περιοχή Sahel περιλαμβάνει λωρίδα περιοχών από Ατλαντικό μέχρι Ερυθρά θάλασσα, με στρατολόγηση και εκπαίδευση εξτρεμιστών ισλαμιστών, που εξαναγκάζουν τους κατοίκους να καταφεύγουν ως πρόσφυγες στη Λιβύη και από εκεί ζητούν καταφύγιο στην Ευρώπη. Στην Αφρική ο ρόλος της η Αφρικανική Ένωση και ο Αραβικός Σύνδεσμος παίζουν ρόλο στην εξασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των συμφερόντων των μελών τους και με πρόληψη/καταστολή εντάσεων–κρίσεων και με τα σημερινά δεδομένα να απαιτούν αναδιαρθρώσεις. Στην αραβική χερσόνησο, η Συνεργασία των 6 του Κόλπου επηρεάζει την κατάσταση στην περιοχή, παρά την ανισορροπία των μειονοτήτων.

Οι Εξελίξεις στο ΝΑΤΟ με όλο και περισσότερο ειρηνευτική και ανθρωπιστική διάσταση και στην Ε.Ε. με αμυδρές προοπτικές Το ΝΑΤΟ προσαρμοζόμενο στις εκάστοτε μεταβολές, κατόρθωσε να ανταπεξέλθει στους “επιτήδειους επικήδειους” για τη μετά τον ψυχρό πόλεμο επιβίωσή του. Το ΝΑΤΟ τώρα έχει “αμυντικό ρόλο εντός” και “επιθετικό εκτός”, χωρίς να είναι βέβαιο ποιος θα είναι επικρατέστερος στο μέλλον, εφόσον σήμερα επανέρχονται στη σκέψη μας οι παλαιότερες σοβιετικού τύπου απειλές στην ανατολική Ευρώπη. Πάντως, σαφές είναι ότι στην αποστολή με παγκόσμιο ρόλο επικρατεί η ειρηνευτική και ανθρωπιστική διάσταση, με περισσότερο προληπτικό και εκστρατευτικό ρόλο, όπως στο Αφγανιστάν και στη Λιβύη, ως και με κυρίαρχο ρόλο κατά της τρομοκρατίας. Για πρώτη φορά το ΝΑΤΟ εμπλέκεται σε προσφυγική κρίση στο Αιγαίο με περιορισμένη αποστολή, αρχές 2016, αν και προτεραιότητα έχει η Ε.Ε. και ιδιαίτερα η FRONTEX. Το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να ηγηθεί και της συμμαχίας στη Συρία κατά του IS, εφόσον οι περισσότερες χώρες της συμμαχίας ανήκουν στο ΝΑΤΟ, εξάλλου και η επί χρόνια αρνητική στάση των χωρών της περιοχής για την παρουσία του ΝΑΤΟ έχει πλέον εξασθενίσει. Το ΝΑΤΟ έχει αρμοδιότητα βασικά μόνο για στρατιωτικούς στόχους. Γι' αυτό πρέπει από τώρα να συνεργάζεται με την Ε.Ε. -στην οποία μάλιστα έχει συσταθεί και στρατιωτική επιτροπή από το 2001- με τα Η.Ε., Αφρικανική Ένωση και τον Αραβικό Σύνδεσμο και άλλους περιφερειακούς οργανισμούς για έγκαιρη μεταβίβαση πολιτικών αρμοδιοτήτων για τις οποίες άλλοι είναι υπεύθυνοι και κυρίως κατά τη μεταβατική περίοδο μίας έντασης, όπως στην περίπτωση

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

327

της Λιβύης με το πολιτικό διευθυντήριο που συγκροτήθηκε για την κρίση στη Λιβύη. Κατά τη μεταβατική περίοδο μίας έντασης, το ΝΑΤΟ μπορεί να αναλάβει ρόλο εκπαίδευσης, βοήθειας ασφαλείας και επιμελητείας, όπως στο Αφγανιστάν μετά το 2014. Το ΝΑΤΟ ανέλαβε από το 1994 πρωτοβουλία για PFP ‘’Σύμπραξη για την Ειρήνη’’ στο πλαίσιο της οποίας και χώρες Σύμπραξης εκτός ΝΑΤΟ μπορεί να συνεργάζονται με χώρες του ΝΑΤΟ για την προαγωγή πρακτικών συνεργασίας και διαλειτουργικότητας μεταξύ των χωρών για τη διατήρηση της ειρήνης. H Ελλάδα είναι μια από τις πρώτες χώρες που ανέλαβε δραστηριότητα προς υλοποίηση της πρωτοβουλίας του ΝΑΤΟ για PFP. Το όραμα για την Ευρώπη που φαντάστηκαν οι παλαιότεροι ηγέτες της Ευρώπης για μία ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική, έσβησε με την καταψήφιση του υπό κατάρτιση Ευρωσυντάγματος από την Γαλλία και την Ολλανδία, δύο ιδρυτικά μέλη. Οι αρχικές υποκινήσεις για παραπέρα επέκταση του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. στην Ανατολική Ευρώπη έχουν σχεδόν επιβραδυνθεί, παρά την εφορία με τις μεγαλύτερες στην αρχή του παρόντος αιώνα επεκτάσεις, λόγω της οικονομικής κρίσης και συγκυριακών γεγονότων, αν και αρκετές χώρες κτυπούν την πόρτα της εισόδου. Αμυδρά προβλέπεται η προοπτική της Ε.Ε. για τα άμεσα επόμενα χρόνια. Προς το τέλος του 2016, η ΕΕ συνεχίζει σε οικονομική ύφεση για περίπου 6 χρόνια. Το μεταναστευτικό και το προσφυγικό κυριαρχεί στην Ευρώπη με την κρίση στη Μέση Ανατολή. Καθεστώς τρομοκρατίας έχει επιβληθεί από το IS στην Ευρώπη, με αδυναμία να την αντιμετωπίσει. Στα ανατολικά σύνορά της από Βαλτική Θάλασσα, Μαύρη Θάλασσα μέχρι τον Περσικό Κόλπο, αλλά και προς Νότο στη Λιβύη επικρατεί αστάθεια. Στο αρνητικό δημοψήφισμα στην Ουγγαρία στις 2 Οκτωβρίου 2016 για την αποδοχή διανομής των μεταναστών-προσφύγων στις ευρωπαϊκές χώρες, το τρίτο μετά το απορριπτικό ολλανδικό δημοψήφισμα στις 7 Απριλίου 2016 για άρση εμποδίων στο εμπόριο μεταξύ Ε.Ε.Ουκρανίας ως και το Brexit στις 23 Ιουνίου 2016 φανερώνουν διχαστικές τάσεις στην Ε.Ε., αλλά και οι τέσσερες χώρες του Vizegrand διαφοροποιούνται στο προσφυγικό. Στις εκλογές στη Γερμανία το 2017 προοιωνίζεται ενίσχυση των με ακροδεξιές και ξενοφοβικές τάσεις κομμάτων, ως και στην Ολλανδία, στη Γαλλία αλλά και το δημοψήφισμα για το Σύνταγμα στην Ιταλία για τροποποίηση του Συντάγματος στις 4 Δεκεμβρίου 2016 προκαλεί πολιτική αστάθεια και τραπεζική κρίση, με πρώτη την ανάγκη για ανακεφαλαίωση της τρίτης τράπεζας. Το δε ακροδεξιό κόμμα στην Αυστρία, με ρίζες από το Β΄ΠΠ, παρουσιάζεται για πρώτη φορά τόσο ενισχυμένο που μόλις έχασε στις πρόσφατες εκλογές. Η συμφωνία CETA (Comprehensive Economic and Trade agreement) μεταξύ Ε.Ε. και Καναδά παραλίγο να την‘’μπλοκάρει’’ με τη διαφωνία της η περιφερειακή βουλή της του Βελγίου. Αφήνει, όμως, μήνυμα και για τις αντίστοιχες συμφωνίες ή και για άλλες της Ε.Ε. με τη Βρετανία, Νορμανδία και Ελβετία. Και η Ουγγαρία μετά την αποπληρωμή του χρέους διώχνει και τα κτίρια του ΔΝΤ και Ε.Ε. από τη χώρα, αλλά και Τσεχία κινείται προς αυτή την κατεύθυνση.

328

Λακαφώσης Δημήτριος

Σοκ στην Ευρώπη με την αιφνιδιαστική απρόβλεπτη νίκη του Trump στις προεδρικές εκλογές στις 8 Νοεμβρίου 2016 και με ανησυχία στις σχέσεις Η.Π.Α,- Ε.Ε., περισσότερον από κάθε άλλη πολιτική αλλαγή. Η Ευρώπη σήμερα αντιμετωπίζει τρομοκρατικές επιθέσεις, προσφυγική, οικονομική και κοινωνικής συνοχής κρίση.

Τα Δημοψηφίσματα του 2016 λιγότερο δημοκρατικά από ό,τι ήθελαν να φαίνονται Άθελα διαβρώνουν το περί κοινού αντίληψη αίσθημα, απρόσμενα δημιουργούν ανεπιθύμητες και με εκ των υστέρων απογοήτευση κα με μετάνοια καταστάσεις και βρίσκονται σε αντίθεση με τη μετά πραγματικότητα

Στη Βρετανία, με το δημοψήφισμα ο πρωθυπουργός Cameron πιστεύει και επιχειρεί δημοψήφισμα για να αποκτήσει ενδυναμωμένη φωνή μέσα στην Ε.Ε.. Η αδιαφορία και ο θυμός, όμως, στην κάλπη οδηγούν στον ανεπιθύμητο δρόμο του Brexit, την υλοποίηση του οποίου αναλαμβάνουν τώρα αυτοί που δεν το ήθελαν. Στην Ουγγαρία, ο πρωθυπουργός Orban με διαφοροποίηση στην ευρωπαϊκή προσφυγική πολιτική, προχωρεί σε δημοψήφισμα. Αλλά, ο λαός ολιγωρεί με την χαμηλή προσέλευση και το δημοψήφισμα ακυρώνεται. Στην Κολομβία, οι επί 4 χρόνια διαπραγματεύσεις μεταξύ των ανταρτών FARC και κυβέρνησης κατέληξαν σε κατάπαυση πυρός. Ωστόσο, οι ψηφοφόροι του δημοψηφίσματος ίσως είναι συνηθισμένοι να ζουν επί 40 χρόνια σε εμφύλιο απορρίπτουν το δημοψήφισμα για ειρήνη. Στην Ταϋλάνδη, ο λαός αποδέχεται με δημοψήφισμα την ακόμη διατήρηση ορισμένων ενισχυμένων στρατιωτικών εξουσιών. Μήπως ο λαός δεν μπορεί να αποβάλει εύκολα τον τρόπο ζωής που ζούσε μέχρι τώρα μακριά από τις γνήσιες δημοκρατικές διαδικασίες.

Οι Αμερικάνοι και οι Ευρωπαίοι με λιγότερα κοινά μετά τον ψυχρό πόλεμο Η Ε.Ε. και οι Η.Π.Α., παρουσιάζονται να είναι σχεδόν διαιρημένες στο πως να χειρισθούν καλύτερα το θέμα της Ρωσίας. Ο πετρέλαιο-αυτοκράτορας Putin καθίσταται περισσότερο απρόβλεπτος και μάλιστα καθώς η τιμή του πετρελαίου πέφτει, προσπαθεί να στρέψει την προσοχή του ρωσικού λαού από τα προβλήματα της ρωσικής οικονομίας σε εξωτερικά θέματα και κυρίως με τις γειτονικές ευρωπαϊκές χώρες. Οι Η.Π.Α., μέσω της Βρετανίας, λόγω των στενών σχέσεων που τηρούσαν μεταξύ τους, ασκούσαν επιρροή μέσα στην Ε.Ε. Τώρα, με το Brexit και την εκλογή στις Η.Π.Α. του Trump προβληματίζει το μέλλον. Δεν βοηθά τις διατλαντικές σχέσεις ο αντιαμερικανικός θυμός σε ευρωπαϊκές χώρες ότι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, χρησιμοποιώντας αμερικανικές εταιρείες υψηλής τεχνολογίας και πληροφοριών είχαν πρόσβαση σε ευρωπαϊκά μυστικά και στον κυβερνοχώρο.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

329

Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν περισσότερη από τις Η.Π.Α. οικονομική εμπλοκή με τη Ρωσία. Αμφότεροι, Η.Π.Α.-Ε.Ε., δεν είναι ευτυχείς με τον Vladimir Putin και την επίθεσή του στην Ουκρανία και τη μονομερή ενεργό συμμετοχή στη Συρία. Παρόλο, που και οι δύο έχουν μέχρι τώρα συντονίσει τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, δε θα είναι παράλογο να δούμε στο εξής αποκλίσεις σχετικά με τον καλύτερο χειρισμό του Putin. Η Ουάσινγκτον έχει ανάγκη τον Putin για να αντιμετωπίσει θέματα σε άλλες ευαίσθητες περιοχές και πρωτίστως στη Μέση Ανατολή.

Επικρατεί ποικιλία απειλών, ενώ εμφανίζονται νέας μορφής απειλές Βλέπουμε στον κόσμο σήμερα να επικρατεί ποικιλία απειλών: τρομοκρατία, μαξιμαλιστικές και περιθωριακές αντιλήψεις θρησκευτικού, φυλετικού, κοινωνικού περιεχομένου, πυρηνικά όπλα, διαδικτυακές παρεμβάσεις σε κυβερνητικά και διοικητικά συστήματα και άλλες νέας μορφής απειλές. Κανένας δεν μπορεί να αποφύγει τον κίνδυνο της μετάδοσης της οικονομικής κρίσης, τη ροή των μεταναστών και την απειλή των κλιματικών αλλαγών. Εξτρεμιστικά ισλαμικά ενεργούν τρομοκρατικές επιθέσεις στην Υεμένη, στη Σομαλία, στο Μάλι, στη Δημοκρατία της κεντρικής Αφρικής, στη Νιγηρία και αλλού από την Τυνησία μέχρι τη Μυανμάρ και κυρίως όπου υπάρχει ελλιπής προστασία, όπως στο Ναϊρόμπι και τη Βεγγάζη. Η Al Qaeda (AQ) ανταγωνίζεται με το παρακλάδι της IS- νεοεμφανισθείσα διεθνής απειλήποιος επικρατεί στην περιοχή. Ο Bin laden δεν υπάρχει πια και η AQ, όμως, έχει διασκορπισθεί σε περιφερειακά στοιχεία χωρίς βέβαια να μπορεί τώρα να ενεργήσουν επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, αλλά αποτελούν σοβαρή απειλή σε κυβερνήσεις, διπλωμάτες, επιχειρηματίες και πολίτες σε όλο τον κόσμο. Με τη διεθνή βοήθεια για ενισχυμένες δυνάμεις ασφαλείας και για αυξημένη προστασία των περιοχών, όπου εύκολα βρίσκουν καταφύγιο οι εξτρεμιστές, εξασφαλίζεται ένα μέλλον χωρίς απαγωγές κοριτσιών, χωρίς νεκρούς λόγω φυλών, πίστης και πολιτικών πεποιθήσεων.

Υιοθετείται η στρατηγική των UAVs κατά της Τρομοκρατίας Οι Η.Π.Α. έχουν υιοθετήσει τη στρατηγική των μη επανδρωμένων αεροσκαφών (UAVs) για αεροπορικά κτυπήματα κατά των εξτρεμιστών μουσουλμάνων ανταρτών της Al Qaeda, των φιλικών της στοιχείων και του IS. Η χρήση των αεροπορικών κτυπημάτων σημαίνει και μετακίνηση από τον παραδοσιακό χερσαίο αντιτρομοκρατικό αγώνα προς τα αεροπορικά κτυπήματα, χωρίς όμως τα αναμενόμενα μέχρι τώρα αποτελέσματα. Αλλά, υπάρχουν παράπονα από χώρες που ζουν κάτω από τα Drones, μεταξύ των οποίων το Πακιστάν, το Αφγανιστάν και η Υεμένη, για παράπλευρες απώλειες και τα Η.Ε. να ζητούν από τις Η.Π.Α. ακριβή αριθμό απωλειών πολιτών από τα UAVs. Βέβαια, υπάρχουν και τα κακά και τα καλά Drones με τα οποία η κοινωνία μπορεί σήμερα να συμβιβαστεί μέσα σε ένα πλαίσιο διεθνών κανονισμών και διευθετήσεων.

Λακαφώσης Δημήτριος

330

Ανησυχητική η Πυρηνική απειλή Πέραν της τρομοκρατίας και η πυρηνική απειλή είναι η απομείνασα από το παρελθόν πρόκληση με διεθνή ανησυχία και προβληματισμό. Μία χώρα μπορεί να είναι προκλητική σε άλλη με την οποία δεν έχει σύνορα, αλλά εκ του μακρόθεν και μάλιστα εάν είναι χώρα “ παρίας”, υποκινεί την τρομοκρατία και διαθέτει πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς και όπλα μαζικής καταστροφής. Ο προθάλαμος των πυρηνικών όπλων (ΠΟ) είναι η πυρηνική ενέργεια, όταν αυτή δεν τίθεται υπό διεθνή έλεγχο και τα κράτη αθετούν τις διεθνείς δεσμεύσεις τους έναντι των ΠΟ. Η Βόρεια Κορέα συνεχίζει τις δοκιμές ΠΟ και τις εκτοξεύσεις πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς. Η ένταση κορυφώνεται με τις νέες κυρώσεις του Σ.Α. των Η.Ε., τη διεξαγωγή κοινών στρατιωτικών ασκήσεων Η.Π.Α. και Νότιας Κορέας και την πτήση αοράτων βομβαρδιστικών στην περιοχή, με μεγάλη πιθανότητα θερμού νέου επεισοδίου, που αποτελεί τον προθάλαμο της σύγκρουσης, εάν η ένταση ξεφύγει του ελέγχου.Τελικά, η Βόρεια Κορέα, συγκρατείται όταν θεωρεί ότι προς το παρόν έπαιζε το παιγνίδι της και ξαναπαίξει αργότερα. Tο Ιράν δεν σταμάτησε τις επί σχεδόν δεκαετία πυρηνικές φιλοδοξίες, για τις όποιες ισχυρίζεται ότι αποβλέπουν μόνο στην πυρηνική ενέργεια, πράγμα που δεν αποδέχεται η Δύση. Βέβαια, κάθε χώρα έχει το δικαίωμα για πυρηνική ενέργεια, αλλά υπό το διεθνή πάντα έλεγχο. Όμως, με το νεοεκλεγμένο πρόεδρο Rouhani και με τη συναίνεση και του πνευματικού θρησκευτικού ηγέτη Ηamenei, επιτεύχθηκε πρόοδος στο ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, που επί χρόνια ταλαιπωρεί τις σχέσεις του με τη Δύση. Η ιστορική συμφωνία που επιτεύχθηκε μεταξύ των 5+1 και του Ιράν για το πυρηνικό ιρανικό πρόγραμμα, αν και προβάλλονται και σοβαρές κριτικές επί του θέματος, εάν αποδειχθεί ειλικρινής και συνεχίσει, ανοίγει νέες προοπτικές. Το πρώτο θετικό βήμα: το Ιράν με την ακύρωση των εναντίον του οικονομικών κυρώσεων αρχίζει αλληλοεπισκέψεις και υπογράφει συμφωνίες εμπορίου και βιομηχανίας με χώρες τις Δύσης. Aρχίζουν οι απευθείας αεροπορικές συνδέσεις χωρών Ευρώπης και Τεχεράνης. Άλλοι βέβαια διερωτώνται εάν, με το ξεπάγωμα των ιρανικών κεφαλαίων από τις ξένες τράπεζες όπως προβλέπει η συμφωνία, το Ιράν βοηθά τη Συρία και μάλιστα σε επίπεδο, που να μπορεί ο Assad να αρνείται παραχωρήσεις προς τον εξεγερθέντα συριακό λαό. Τώρα ο νεοεκλεγμένος πρόεδρος Trump βλέπει σοβαρές υποχωρήσεις προς το Ιράν.

Η Εξέγερση στον Αραβικό Κόσμο Σταμάτησε την Αρχική της Ορμή Με την εξέγερση στον Αραβικό κόσμο, άλλοι μονάρχες για να γλιτώσουν εγκαταλείπουν την εξουσία και τέσσερες Άραβες ηγέτες απομακρύνθηκαν, άλλοι σπεύδουν για παραχωρήσεις και άλλοι μετά το πρώτο σοκ αντιδρούν με βία για να καταστείλουν τις λαϊκές εξεγέρσεις, με κλασσικό παράδειγμα τη Συρία. Βέβαια, νέες αντιλήψεις άρχισαν διαμορφούμενες. Αλλά, οι νέες δημοκρατίες της “αραβικής άνοιξης”, με μετριοπαθείς ισλαμικές κυρίως κυβερνήσεις ή με κυβερνητικές συνεργασίες

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

331

ισλαμικής ηγεσίας ή και ακόμη με κενά εξουσίας, αντιμετωπίζουν δυσχέρειες. Έχουν το μακρύ δρόμο του “αραβικού χειμώνα” να διανύσουν, όπως δείχνουν οι συνεχόμενες αναταραχές, έξι περίπου χρόνια μετά και έως πότε. Στη γενέτειρα της εξέγερσης Τυνησία,μετά από τέσσερα περίπου χρόνια εκλέγεται νόμιμος πρόεδρος και αποκαθίστανται οι δημοκρατικές διαδικασίες. Στη Συρία συνεχώς αυξάνεται η ένταση του εμφυλίου με πόλεμο μέσα σε πόλεμο και η διαιρημένη χώρα να βρίσκεται σε χαώδη κατάσταση με άμεση εμπλοκή με συμμαχικές αεροπορικές επιχειρήσεις μάλιστα και της Ρωσίας. Η δισπιστία μεταξύ Ρωσία και οι Η.Π.Α., στο Σ.Α. των Η.Ε., εμποδίζει την ειρηνική επίλυση της συριακής κρίσης, ακόμη και μετά από περίπου έξι χρόνια καταστροφών. Στη Λιβύη, εξτρεμιστές μουσουλμάνοι και παραστρατιωτικοί ενεργούν κτυπήματα κατά κυβερνητικών στόχων. Η Λιβύη βρίσκεται διαιρημένη και τα Η.Ε. επιβάλλουν με πίεση να σχηματισθεί κυβέρνηση ενότητας, με φόβους αφού σοβαρές εσωτερικές αντιρρήσεις δεν έχουν εκλείψει και με συνεχώς αυξανομένη παρουσία του IS. Στην Αίγυπτο συγκρούονται στους δρόμους διαδηλωτές με κυβερνητικές δυνάμεις με νεκρούς και τραυματίες. Τελικά ο στρατός ανατρέπει τον πρόεδρο- ηγέτη της Μουσουλμανικής αδελφότητας και μετά από προεδρικές και βουλευτικές εκλογές φαίνεται να ομαλοποιούνται οι δημοκρατικές διαδικασίες και με ολιγότερες από πριν απολυταρχικές τάσεις σε ορισμένους τομείς. Οι Η.Π.Α. καταδικάζουν τη στρατιωτική επέμβαση στην Αίγυπτο, συνεχίζουν όμως τη συνεργασία με την κυβέρνηση, εφόσον αυτή η συνεργασία από χρόνια πριν, αποτέλεσε τη βάση του αμερικανικού συστήματος ασφαλείας για την περιοχή. Οι εμπλεκόμενοι στη διαμόρφωση της στρατηγικής στον Αραβικό κόσμο έχουν αιφνιδιασθεί από τις απρόσμενες εξεγέρσεις και αντιμετωπίζουν δίλημμα. Εφήρμοσαν αρχικά την πολιτική για παγκόσμιες αξίες με την υποστήριξη της εξέγερσης στην Τυνησία, στην Αίγυπτο και στη Λιβύη. Αλλά, τήρησαν συγκρατημένη στάση για τη χειρότερη σχεδόν κατάσταση στη Συρία όπου η Αραβική άνοιξη φαίνεται τελικά να αποτυγχάνει. Έχουν, όμως, να εφαρμόσουν την πολιτική των εθνικών συμφερόντων στο Μπαχρέιν, στη Σαουδική Αραβία. στην Ιορδανία και στην Υεμένη. Η Τυνησία είναι η χώρα από όπου δόθηκε το έναυσμα της αραβικής εξέγερσης και μετά από πέντε έτη παίρνει το 2015 βραβείο Νόμπελ ως πρώτη χώρα στην περιοχή που αποκατάστησε επαρκώς τη δημοκρατία. Τυνήσιος, όμως, είναι ο μακελάρης στη Νίκαια της Γαλλίας και στη χριστουγεννιάτικη αγορά του Βερολίνου 2016 που σκόρπισε το φόβο σε όλη την Ευρώπη με την αδυναμία της να αντιμετωπίσει ακόμη το πρόβλημα. Στον Αραβικό κόσμο, το πλείστον σχεδόν από τις εξεγερθείσες χώρες δεν είχε ικανοποιητική πορεία. Η Λιβύη και η Υεμένη βρίσκονται σε ελεεινή κατάσταση, των οποίων οι κεντρικές κυβερνήσεις ολικά ή μερικώς αντικαταστάθηκαν από συγκρουόμενες παραστρατιωτικές ομάδες, μερικές να υποστηρίζονται από ξένες δυνάμεις, μερικές να σηκώνουν σημαίες της AlQaeda ή του IS. Η Αίγυπτος τώρα είναι ακόμη σε κάποιους τομείς απολυταρχική από ό,τι όταν άρχισαν οι διαδηλώσεις. Στη Συρία το μισό των πόλεων έχει καταστραφεί, οι περισσότερες καλλιεργήσιμες εκτάσεις έχουν εγκαταλειφθεί, εκατομμύρια έχουν εκτοπισθεί μέσα στη χώρα ή την εγκατέλειψαν, χιλιάδες εκατοντάδες νεκροί και ακόμη πεθαίνουν από πείνα σε πολιορκημένες πόλεις και δεν υπάρχει καθαρή διάγνωση διεξόδου. Ο αγώνας στη Συρία και μετά την

332

Λακαφώσης Δημήτριος

κατάληψη του Χαλεπίου από τις συριακές δυνάμεις προβάλλει να είναι ακόμη σκληρός και αιματηρός. Ενώ, ο Putin σε λόγο του στα Η.Ε., το Σεπτέμβριο 2015, έχει επικρίνει την αλαζονεία και την ατιμωρησία εκείνων που μηχανεύθηκαν την Αραβική άνοιξη.

Το Παλαιστινιακό σε Συνεχή Στασιμότητα Το Παλαιστινιακό βρίσκεται σχεδόν σε “τέλμα”. Ο τελευταία “οδικός χάρτης” για την ειρήνη στη Μέση Ανατολή έχει αδρανήσει, παρά τις προσπάθειες για να αναβιώσει. Το Quarteto δεν φαίνεται να μπορεί να ασκεί την αναμενόμενη επιρροή, λόγω των μονίμων σοβαρών αντιθέσεων που υπάρχουν. Βέβαια, και τα Η.Ε. έχουν ευθύνη και θα μπορούσε με μεγαλύτερη εμπλοκή να έχουν προσφέρει, περισσότερα για το παλαιστινιακό, αλλά και για την περιοχή και ειδικότερα για το επί πολύ χρόνο Συριακό. Αλλά, οι γρήγορες εξελίξεις στον Αραβικό κόσμο στη Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική με τα γεγονότα της “Αραβικής άνοιξης”, από το 2011, κατέστησαν τις παλαιές συμφωνίες για το Παλαιστινιακό να είναι ξεπερασμένες και σχεδόν “νεκρές” και επιβάλλουν νέες προσεγγίσεις στο Παλαιστινιακό. Επιπλέον, η διαχρονική εμπλοκή στο παλαιότερο υπαρκτό σήμερα παλαιστινιακό στην περιοχή δημιουργεί ενίοτε κενά αλλού, τα οποία εκμεταλλεύονται εξτρεμιστές για να ενισχύσουν την παρουσία τους, όπως η AQ τώρα στη Συρία και το Ιράκ. Η ισραηλινή κυβέρνηση βλέπει το ιρανικό πρόβλημα μάλλον ως προσωρινό και τελικά αντιμετωπίσιμο με αεροπορικά κτυπήματα, ενώ το Παλαιστινιακό ως παλαιό άλυτο ακόμη ζήτημα, που έχει σχέση με την επιβίωσή του, και μάλιστα σε γειτονικό εχθρικό περιβάλλον, που του προσδίδει ιδιαιτερότητα, έναντι της δυτικής αντίληψης για ηπιότερη γειτονική πολιτική. Οι Η.Π.Α. πιστεύουν ότι με ηπιότερη ισραηλινή πολιτική θα μπορούσαν να επηρεάσουν και να ασκήσουν πειστική αμερικανική στρατηγική στην περιοχή. Πάντως, οι Η.Π.Α. προβάλλουν αρνησικυρία στο Σ.Α. των Η.Ε. στην προσπάθεια της Παλαιστινιακής Αρχής να γίνει μέλος των Η.Ε. Εκτιμούν ότι μόνο με άμεσες διαπραγματεύσεις γίνεται αντιληπτό το αίτιο των συγκρούσεων, αν και δεν έχουν αυταπάτες ότι και ο δρόμος των προσεγγίσεων έχει ανυπέρβλητες δυσκολίες. Μέχρι τώρα η Παλαιστινιακή Αρχή έχει επιτύχει να είναι παρατηρητής των Η.Ε. και μέλος της UNESCO. Η επεκτατεί εποικιστική ισραηλινή πολιτική καταδικάστηκε από τα Η.Ε., χωρίς ο Obama να ασκήσει βέτο, πράγμα για το οποίο τον επικρίνει ο Trump. Για την ΠΑ, επιδιώκεται πολιτική λύση με ένα παλαιστινιακό κράτος στα προ του 1967 σύνορα, με αποκήρυξη των ισλαμικών προσεγγίσεων ή των περιφερειακών βλέψεων, τελική αποδοχή δύο κρατών και συντονισμός των αντιτρομοκρατικών προσπαθειών στο Σινά με την αιγυπτιακή κυβέρνηση. Για την επίτευξη διαρκούς ειρήνης μεταξύ ενός ανεξαρτήτου παλαιστινιακού κράτους και ενός με ασφάλεια κράτους του Ισραήλ, πρέπει το Ισραήλ να αναλάβει την ευθύνη που του αναλογεί για την παλαιστινιακή τραγωδία και η διεθνής κοινότητα να αναλάβει την τελική ευθύνη για την επί 60 σχεδόν χρόνια κρίση. Ο κόσμος θα αντιληφθεί τότε την ιστορική αδικία των Παλαιστινίων, αλλά και το Ισραήλ δεν επωμίζεται την όλη ευθύνη του Παλαιστινιακού.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

333

Υπήρξαν, βέβαια, και ειλικρινείς διαχρονικές προσπάθειες για την επίτευξη ειρήνης. Αμφότεροι Rabin και Arafat πήραν το βραβείο Νόμπελ ειρήνης για τη συμφωνία που υπέγραψαν για τη λύση του Παλαιστινιακού χωρίς όμως αποτέλεσμα. Ο μεν πρώτος δολοφονήθηκε γι’ αυτό από συμπατριώτη του ακροδεξιό με αντιθέσεις για τη συμφωνία, ο δε δεύτερος πεθαίνει σε νοσοκομείο στο Παρίσι, πιθανόν δηλητηριασμένος, χωρίς να ζήσει ίδρυση Παλαιστινιακού κράτους.

Το Περίπλοκο του Μεσανατολικού δεν έχει τέλος Κατάρα για περιπέτειες κατατρέχει το Μεσανατολικό και η κατάσταση στη Μέση Ανατολή συνεχίζει να είναι άστατη και ρευστή και στις αρχές του 21ου αιώνα. Το πρόβλημα δεν εντοπίζεται μόνο στα εξτρεμιστικά ισλαμικά και στα συγγενή της Αl Qaeda στοιχεία, αλλά εξίσου και στις έριδες μεταξύ Σιιτών και Σουνιτών. Το Μεσανατολικό είναι περισσότερο αινιγματικό σήμερα και οι εμπλεκόμενοι με τη διαμόρφωση της γενικότερης στρατηγικής, ψάχνονται για νέα πολιτική στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, μετά την “Αραβική άνοιξη” από το 2011και τη διεθνή νέα απειλή του IS από το 2014, πολιτική που ακόμη δεν έχει βρεθεί. Ο πρόεδρος της πρώτης δύναμης στο κόσμο, είχε υποσχεθεί ότι θα εγκαινιάσει γενιά προέδρων χωρίς πόλεμο. Τώρα, όμως, παραβιάζονται κόκκινες γραμμές. Μένουν αμερικανοί στρατιώτες στο Αφγανιστάν και μετά την προεδρία του, 2017, επανέρχονται στο Ιράκ και αναπτύσσονται αν όχι ενεργά στη Συρία. Παραδίδει συνεπώς στο διάδοχό του και τρίτο πόλεμο κατά του IS στη Μέση Ανατολή.

Ο Ρόλος των Κούρδων στην Πρόσφατη Κρίση στη Μέση Ανατολή, αρχές του 2016 Οι δυνάμεις προστασίας του λαού YPG(People's Protection Units), που αποτελούν τη στρατιωτική πτέρυγα του κουρδικού PYD (Democratic Union Party) στη Συρία, έχουν καταλάβει τμήματα της Συρίας από το IS, με τη βοήθεια των αμερικανικών αεροπορικών κτυπημάτων και κηρύσσουν αυτόνομη Διοίκηση, σε πικρία της Άγκυρας. Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι η στρατιωτική πτέρυγα του PYD είναι μέρος και υποστηρίζεται από το PKK και ότι αποτελεί αυξημένη απειλή για την Τουρκία και ότι κτυπά στόχους του YPG στη βόρεια Συρία όπως ακριβώς κτυπά στόχους του PKK στο βόρειο Ιράκ. Η Άγκυρα πολεμά για 10ετίες την εξέγερση των Κούρδων PKK αυτονομιστών οι οποίοι τον Ιούλιο 2015 ξεσηκώθηκαν και πάλι με βιαιότητες κατά των τουρκικών δυνάμεων ασφαλείας. Οι Η.Π.Α., η Ε.Ε. και η Τουρκία επικρίνουν το PKK ως τρομοκρατική οργάνωση. Οι Η.Π.Α. κάνουν διάκριση μεταξύ του παράνομου PKK (Kurdistan Workers Party) στην Τουρκία και Κούρδων PYD στην Συρία, τους πολεμιστές των οποίων υποστηρίζουν και δεν αποκλείουν τη συμμετοχή τους στη διάσκεψη για την ειρήνη στη Συρία, που άρχισε στις αρχές του 2016, αλλά με εμπόδιο της άρνησης της Τουρκίας για πρόσκληση συμμετοχής. Η Peshmerga είναι στρατιωτική δύναμη της αυτόνομης περιοχής του ιρακινού Κουρδιστάν υποστηριζόμενη και ελεγχόμενη ξεχωριστά από τα εκεί δύο κόμματαe Democratic Party of

334

Λακαφώσης Δημήτριος

Kurdistan και Patriotic Union of Kurdistan, όμως υπακούει στην κουρδική κυβέρνηση της περιοχής. Έχει κινηθεί, το Νοέμβριο 2014, μέσω Τουρκίας στη συνοριακή με την Τουρκία πόλη Kobane, όπου έσωσε τους εκεί πολιορκούμενους κατοίκους από τους IS. Στις 13 Νοεμβρίου 2015, Κούρδοι πολεμιστές Peshmerga ανακαταλαμβάνουν την πόλη Sinjar στα Β.Δ. του Ιράκ, την οποία οι IS έχουν καταλάβει και ελέγχουν και έχουν διαπράξει βιαιότητες γενοκτονίας κατά της φυλής Yezidis που κατοικούσε στην περιοχή. Κουρδικές δυνάμεις συμμετέχουν ενεργά στις επιθέσεις κατά του IS προς ανατακάληψη της Mosul και Raqqa στο Ιράκ και στη Συρία, αντοίστηχα. Τη κουρδική συμμετοχή δεν βλέπει με καλό μάτι η Τουρκία για πασιφανείς λόγους. Μάλιστα, τουρκικές δυνάμεις κατά ισχυριμούς βρίσκονται στο μέτωπο της Mosul και τηρούν ετοιμότητα για συμμετοχή στην επίθεση στη Raqqa της Συρίας για να δηλώσουν την εκεί παρουσία, για το μέλλον της περιοχής.

Οι Αμερικανικές Προοπτικές στη Μέση Ανατολή δεν είναι, αυτή την περίοδο, πολύ Ενθαρρυντικές Η προσέγγιση των Η.Π.Α. προς το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, ανησυχεί τη Σαουδική Αραβία (Σ.Α.) που εκτιμά ότι με την άρση των κυρώσεων κατά τουχειρότερου του Riyadh εχθρού, μετακινείται η ισορροπία της δύναμης στην περιοχή υπέρ του Ιράν. Η συγκράτηση των σχέσεων Η.Π.Α.-Σ.Α. μάλλον σπρώχνει τη Σ.Α. για περισσότερη ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική από ότι συνηθιζότανε. Αλλά, το Μεσανατολικό περιπλέκεται ακόμη περισσότερο: ξέφυγε ή μάλλον υποεκτιμήθηκε και η ίδρυση ενός τόσου επικίνδυνου ισλαμικού κράτους στην καρδιά της Μέσης Ανατολής που διαρκεί και ίσως για πολλά χρόνια. Οι Τζιχαντιστές ισλαμιστές, με ανήκουστες μεσαιωνικές εξτρεμιστικές αντιλήψεις, γνωστοί ως ISISή ως Daesh σύμφωνα με το αραβικό ακρωνύμιο, αιφνιδίασαν με τη δημιουργία ισλαμικού κράτους από το Χαλέπι της Συρίας μέχρι τη Βαγδάτη του Ιράκ και απαιτούν από όλους τους μουσουλμάνους στον κόσμο αποδοχή των ακραίων και με μίσος, των δικών τους θρησκευτικών σουνιτικών αντιλήψεων. Η κατάληψη του Χαλέπι από τις συριακές δυνάμεις με την υποστήριξη της Ρωσίας προβληματίζει την αξιοπιστία για τις Η.Π.Α, από τον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο. Η νεοεμφανισθείσα απειλή του IS, η εκ νέου εμφάνιση αμερικανικών δυνάμεων στο Ιράκ μετά από χρόνια απόσυρσης και η παραμονή αμερικανικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν με το τέλος του πολέμου ως και το λιμνάζον Συριακό πρόβλημα με ενεργό εμπλοκή και της Ρωσίας, δημιουργούν αφ’ εαυτής στρατιωτική στρατηγική για προσαρμογή στη διαμορφούμενη με πλέον δυναμική πολιτική στη Μέση Ανατολή.

Αντιμετωπίζοντας τον Εξτρεμισμό στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική, προλαμβάνουν συχνά τα γεγονότα, Μάρτιος 2016 Οι προσπάθειες για την πλοήγηση του επικίνδυνου και με εκάστοτε αιφνιδιασμό αναδυομένου εξτρεμισμού στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική προκαλούνται και προλαμβάνονται από την εντεινόμενη συνεχώς κρίση κυρίως στο Ιράκ, στη Συρία, στην Υεμένη και στη Λιβύη

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

335

και αλλού. Η απειλή της τρομοκρατίας έχει επεκταθεί στην περιοχή και επικρατούν μεγάλες ανησυχίες για τον αριθμό των χωρών που υποκύπτουν στο τοξικό μείγμα του πολιτικού χάους και της ανασφάλειας. Επικλήσεις προς τις τοπικές κυβερνήσεις και τις δυνάμεις ασφαλείας για να ηγηθούν στην προσπάθεια σταθερότητας των χωρών τους, συχνά φανερώνουν μόνο την αδυναμία τους προς τούτο. Εξτρεμιστικές ισλαμιστές, όπως της Al-Qaeda και του IS(ISILή ISISή Daesh αραβικό ακρώνυμο το τελευταίο), εκμεταλλεύονται το θυμό που υποβόσκει όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ότι η αδικία και η διαφθορά, τους αφήνουν χωρίς ευκαιρία να βελτιώσουν τη ζωή τους. Οι με στόχο αντιτρομοκρατικές επιλογές δεν έχουν αποδώσει τα αναμενόμενα στον αγώνα κατά του χάους όπου εξτρεμιστές τρομοκράτες ανθούν, όπως το Ισλαμικό κράτος(IS). Η κατάσταση συχνά χειροτερεύει, με τις μεσαιωνικές ιδεολογίες του ΙS να μεταλαμπαδεύονται γρήγορα και οι ευρωπαϊκές πόλεις να μαθαίνουν από πρώτο χέρι ότι η προσέγγιση του εξτρεμισμού δεν περιορίζεται μόνο στη Μέση Ανατολή.

Ιράκ 2011- 2016 Αποβλέποντας στο να τελειώσει ο αντιλαϊκός και με κόστος πόλεμος στο Ιράκ, αποσύρονται οι αμερικανοί στρατιώτες το τέλος του 2011, με την πίστη ότι αφήνεται πίσω ένα κυρίαρχο, με ευστάθεια και αξιόπιστο Ιράκ. Αλλά περίπου τέσσερα χρόνια μετά, και ενώ αναμενότανε να τελειώσουν οι αμερικανικοί πόλεμοι στην περιοχή, άρχισαν βήμα προς βήμα να επιστρέφουν οι αμερικανοί στρατιώτες πίσω στο Ιράκ για να βοηθήσουν τον αγώνα κατά του ισλαμικού κράτους. Τον Αύγουστο 2014 αρχίζουν τα αμερικανικά και συμμαχικά αεροπορικά κτυπήματα στο Ιράκ κατά των ISIS, χωρίς όμως άμεση εμπλοκή σε χερσαίο αγώνα, αλλά με υποστήριξη ειδικών δυνάμεων, όπως εξάλλου επιδιώκει και η ιρακινή κυβέρνηση. Οι επικριτές κατηγορούν την αμερικανική απόσυρση από το Ιράκ, το 2011. Το 2014, τέσσερα χρόνια μετά τον τερματισμό του πολέμου του Ιράκ 2003, αποδεικνύεταιι ανίσχυρο κράτος και αδύναμη ιρακινή κυβέρνηση για να συνενώσει την κοινωνία, εξτρεμιστές μουσουλμάνοι ιδρύουν το πρώτο με από αιώνες μεσαιωνικού τύπου χαλιφάτο στο βόρειο Ιράκ, με Defacto πρωτεύουσα τη Μοσούλη. Τώρα, η νέα κυβέρνηση την τελευταία σκληρή μάχη για ανακατάληψη της Μοσούλης, της δεύτερης πόλης του Ιράκ, που είχαν καταληφθεί από το IS πριν από δύο έτη. Σύμφωνα με τουρκικούς ισχυρισμούς, τούρκοι στρατιώτες εκπαιδευτές εθελοντών ιρακινών στο στρατόπεδο Μπασίκα (Bashiqa) πλησίον της Μοσούλης συμμετέχουν μαζί με τους εκπαιδευθέντες στην επίθεση κατά της Μοσούλης ως και με τουρκικά αεροπορικά κτυπήματα κατά των Κούρδων πολεμιστών την Κουαντίλ(Qandil). Προφανώς, αποσκοπείται στην εκδίκηση περιοχής στη μετά Μοσούλη εποχή που είχε αποσπασθεί από το νέο κεμαλικό κράτος με τη συνθήκη της Λωζάνης 1923 και ανήκε πριν στο οθωμανικό κράτος. Εντάσσεται και στις πρόσφατες δηλώσεις του Ερντογκάν για τροποποίηση της συνθήκης χωρίς να παραλείπει και περιοχές στην Ελλάδα. Οι ιρακινές δυνάμεις μέχρι τον Ιανουάριο 2017 απελευθερώνουν την ανατολική Μοσούλη,

Λακαφώσης Δημήτριος

336

και ενεργούν στη δυτική Μοσούλη. Δεκάδες εκατοντάδες πολιτών έχουν αποχωρήσει από την πόλη. Προοιωνίζεται το 2017 να είναι ίσως έτος νίκης για τις ιρακινές δυνάμεις, αλλά αφήνει πίσω για πολλά χρόνια μια χώρα σε ερείπια και διαιρημένη.

Συρία 2011- 2016 Η συριακή κρίση έχει καταστεί η σοβαρότερη και περιπλοκότερη στη Μέση Ανατολή. Ακολουθήθηκε η διπλωματία αντί της στρατιωτικής επιλογής, που επανειλημμένα απέτυχε. Τα παρά πέντε δυτικά αεροπορικά κτυπήματα στη Συρία αποφεύχθηκαν προς χάρη της εξάλειψης του χημικού οπλοστασίου της Συρίας, που αποδέχθηκε η συριακή κυβέρνηση, όμως η ένταση συνεχίζεται σε έντονο ρυθμό. Την εξέγερση του συριακού λαού 2011 κατά του καθεστώτος Assad, εκμεταλλεύονται εξτρεμιστές μουσουλμάνοι και ιδρύουν το 2014 το καλούμενο ισλαμικό κράτος με Defacto πρωτεύουσα τη Raqqa, επέκταση του αντιστοίχου στο Ιράκ, με κύρια πηγή απειλής όχι μόνο στην περιοχή αλλά και στη Δύση. Συνεπώς, τα αίτια της συριακής κρίσης που προϋπήρχε δεν είναι μόνο το IS, αλλά και ο εμφύλιος στη Συρία και οι προς ίδιο όφελος ξένες επεμβάσεις και η γενικότερη κατάσταση και στην περιοχή. Η εμφάνιση, δε, του ισλαμικού κράτους, επέβαλε τη συμμαχική στρατιωτική αεροπορική ενέργεια στη Συρία, το Σεπτέμβριο 2014, αλλά χωρίς σχέδιο για την τύχη του Assad. Η αεροπορική επέμβαση και της Ρωσίας, από 30 Σεπτεμβρίου 2015, ενισχύει το καθεστώς του Assad, και περιπλέκει περισσότερο το θέμα. Τελικά, πέντε έτη μετά την κρίση, το Σ.Α. των Η.Ε. στις 18Δεκεμβρίου 2015 αποφασίζει κατάπαυση πυρός, μεταβατική κυβέρνηση εντός 6 μηνών και εκλογές εντός 18 μηνών. Για την υλοποίηση της απόφασης, επαναλαμβάνονται από 13 Απριλίου 2016, οι από το 2014 διακοπείσες διαβουλεύσεις. Αλλά, η εφαρμογή της απόφασης συνεχώς επιβραδύνεται λόγω αποκλίσεων Η.Π.Α. και Ρωσίας. Οι συριακές δυνάμεις έχουν ανακαταλάβει την Παλμύρα. Καταλμβάνουν όλο το Χαλέπι με ισοπεδωμένα κτίρια, νοσοκομεία και σχολεία, για να έχουν πλεονεκτήματα στο μέλλον της Συρίας. Με προσέγγιση Ρωσίας- Τουρκίας επιτυγχάνεται κατάπαυση πυρός, πλην κακών ανταρτών, και προγραμματίζεται διάσκεψη στο Καζακστάν, με απομονωτισμό των Η.Π.Α. Οι πολυεθνικές- εθνικές Συριακές Δημοκρατικές δυνάμεις( SDF), στις οποίες κυριαρχούν οι Κούρδοι πολεμιστές YPG , με εθνικιστές Άραβες, Σύριους χριστιανούς και Τουρμενιστές και με την υπό των Η.Π.Α. αεροπορική συμμαχία, ενεργούν κατά της οχυρωμένης από τους IS πόλης Raqqa στη Συρία. Αντιδρά, όμως, η Τουρκία γιατί θεωρεί τους YPG επέκταση του PKK στη Συρία. Οι Η.Π.Α. ισχυρίζονται ότι παρέχει μόνο εκπαίδευση και συμβολές στο αραβικό στοιχείο και τον τελευταίο μήνα τεθωρακισμένα οχήματα στο YPG για πρώτη φορά προς βοήθεια της επίθεσης, χωρίς να αποκλείεται μετά από σχετική μελέτη και η προμήθεια όπλων.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

337

Πέμπτος Κύκλος Συζητήσεων στη Γενεύη με Νέα Δεδομένα, Μάρτιος 2017 Στο τέλος Μαρτίου 2017 αρχίζει ο πέμπτος από το 2016 κύκλος συζητήσεων, στη Γενεύη, για το συριακό υπο τον ίδιο πάντα εκπρόσωπο των Η.Ε. Mistura, μεταξύ των κυβερνητικών συριακών δυνάμεων και των από έξω υποστηριζομένων της αντιπολίτευσης, αλλά χωρίς προόδο. Στη Γενεύη τώρα είναι σημαντική η υποχώρηση της νέας αμερικανικής κυβέρνησης Drump από την προηγούμενη, η οποία έθετε ως προϋπόθεση για τη λύση της συριακής κρίσης την έξωση του Assad, πράγμα που τώρα δεν αποτελεί προτεραιότητα. Απαιτείται χρόνος για το μεταβολισμό των νέων συζητήσεων στη Γενεύη, συμπληρωματικών των συζητήσεων στο Kazakhtan με μεσολάβηση του Ιράν, της Ρωσίας και της Τουρκίας για την κατάπαυση του πυρός.

Υεμένη 2011-2016 Για μερικά χρόνια, οι Η.Π.Α. είχαν με την κυβέρνηση της Υεμένης αντιτρομοκρατική συμμαχία και ενεργούν επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη drones κατά του εκεί κλάδου της Al-Qaeda. Oι Σιίτες αντάρτες Houthi βόρειας περιοχής, υποστηριζόμενοι από το Ιράν, καταλαμβάνουν την πρωτεύουσα και επεκτείνονται προς νότο. Οι Houthis διατηρούν τον έλεγχο της πρωτεύουσας Sanaa, ενώ οι Hadi υποστηριζόμενοι από κυρίως από τη σουνιτική Σαουδική Αραβία και άλλες σουνιτικές χώρες, κυριαρχούν στο νότιο λιμάνι Aden. Η απόφαση των Η.Ε.. Μάρτιος 2015 για αποχώρηση των ανταρτών Houthis από τις περιοχές που έχουν καταλάβει και για αποδοχή της κυβέρνησης Hadi, δεν εφαρμόζεται, λόγω της δυσπιστίας των αντιμαχομένων. Οι δύο συζητήσεις το 2015 για ειρήνευση απέτυχαν και η από το 2016 συζήτηση στο Κουβέιτ βρίσκεται σε εξέλιξη, υπό την επίβλεψη των 6 του Κόλπου, με αναμενόμενο διευρυμένο χρονικό ορίζοντα. Μόνο κυβέρνηση ενότητας με συμμετοχή και της αντιπολίτευσης μπορούσε ίσως να ομαλοποιήσει σχετικά την εύθραυστη κατάσταση. Ανταγωνισμός και επεμβάσεις ξένων χωρών περιπλέκουν ακόμη περισσότερο το θέμα σε μια διχασμένη χώρα. Η Υεμένη αποτελεί ένα ’’ ξεχασμένο’’ πόλεμο και συνεχή πηγή αστάθειας και διεθνούς τρομοκρατίας όχι μόνο για την αραβική χερσόνησο αλλά ευρύτερα για τη Δύση.

Λιβύη 2011-2016 Αρχίσουν το 2011 οι νατοϊκοί βομβαρδισμοί- με δεύτερη φορά μετά το Αφγανισάν αποστολή του ΝΑΤΟ εκτός- για να υποστηριχθεί η εξέγερση του λαού της Λιβύης κατά του επί μακρόν δικτάτορα Moammar Gadhafi, τον οποίο και σκότωσε ο λαός του. Αλλά αφέθηκαν ως επί το πλείστον οι μετά Gadhafi εξελίξεις στη Λιβύη. Εκτεταμένες βιαιότητες παραστρατιωτικών βύθισαν τη χώρα σε χάος και δύο αντίπαλες κυβερνήσεις και βουλές κυβερνούν ξεχωριστά τις ανατολικές και δυτικές περιοχές της χώρας, όπως παλαιότερα με Tripolitania και Cyrenaika.

Λακαφώσης Δημήτριος

338

Το πρόβλημα της Λιβύης είναι ως επί το πλείστον φυλετικό, σε αντίθεση με το Ιράκ με θρησκευτικό και εθνικό πρόβλημα. Επί πλέον, άρχισαν να συρρέουν και κυρίως μετά τα αεροπορικά κτυπήματα στη Συρία, ως επί το πλείστον ξένοι πολεμιστές και κυρίως του ισλαμικού κράτους και καθιστούν τη Sirte προπύργιό τους. Το Μάρτιο 2016, ο Fayez al-Sarraj- ηγέτης του προεδρικού Συμβουλίου, που εδρεύει στην Τυνησία- επιστρέφει με συνεργάτες του σε ναυτική βάση της Τρίπολης, και εγκαθιστά κυβέρνηση ενότητας, με διεθνή υποστήριξη, με εμπόδια των αντιπάλων να συνεργασθούν με τη νέα κυβέρνηση. Εάν στη Λιβύη η κυβέρνηση ενότητας δεν επιτύχει να συμπεριελάβει τις κύριες πολιτικές δυνάμεις και τις μετριοπαθείς στρατιωτικές ομάδες, δε θα καταστεί βιώσιμη, δε θα παύσει το χάος, o διαμελισμός και η εισροή εξτρεμιστών ισλαμιστών του καλουμένου IS και η άμεση απειλή προς την Ευρώπη.

Αφγανιστάν, με το τέλος του 2015 Στο Αφγανιστάν για πρώτη φορά στην ιστορία του έχει ομαλή πολιτική μεταβίβαση από ένα σε άλλο νέο πρωθυπουργό. Οι αμερικανικές δυνάμεις έχουν αποσυρθεί και παραμένει μέχρι το τέλος του 2016 μερικό αμερικανικό μη μάχιμο προσωπικό για να συνδράμει στην ανοικοδόμηση και την ασφάλεια του Αφγανιστάν. Όμως, παραμένουν αρκετά εμπόδια και πολλές ακόμη προκλήσεις. Οι συνεχείς επιθέσεις των Taliban κατά των κυβερνητικών δυνάμεων σε περιοχές του Αφγανιστάν, μεταξύ των οποίων η με λάθος των Η.Π.Α. βομβαρδισμός νοσοκομείου στην ανακατάληψη της πόλης Kunduz - εγείρουν πάλι ερωτήσεις. Μετά από 14χρόνια αμερικανικών στρατιωτικών προσπαθειών, στο Αφγανιστάν η κατάσταση είναι ακόμη εύθραυστη, αν και οι αφγανικές δυνάμεις, διεθνώς αναγνωρισμένης εκλεγμένης κυβέρνησης, μάχονται με σθένος τους Taliban και τα στοιχεία της AQ και του IS που δραστηριοποιούνται στη χώρα. Οι Η.Π.Α. τελικά αναγκάζονται και αλλάζουν πολιτική και επεκτείνουν την παρουσία αμερικανικού στρατού στο Αφγανιστάν και μετά την προεδρία του Obama, το 2017. Οι συζητήσεις ειρήνης μεταξύ της αφγανικής κυβέρνησης και των Taliban κατέριψαν το 2015, μετά την αποκάλυψη ότι ο μέχρι πρότινος ηγέτης των Taliban Mullah Omar είχε πράγματι πεθάνει το 2013. Τον διαδέχεται ο Mullah Mansour τον Ιούλιο 2015, αλλά μερικοί τον αμφισβητούν και δημιουργείται αντίπαλη ομάδα υπό τον Mullah Mohammad Rasool. Οι Taliban, διαιρημένοι μετά τη διαμάχη της ηγεσίας, δεν συμμετέχουν στη σύσκεψη στις αρχές του 2016 επισήμων της Αφγανικής κυβέρνησης, του Πακιστάν, της Κίνας και των Η.Π.Α, που αποσκοπεί να βρεθεί ένας οδικός χάρτης για ειρήνη μεταξύ Αφγανών καιTaliban. Τελικά, ο Mullah Mansour πέφτει νεκρός, στις 21 Μαΐου 2016,σε αμερικανικό κτύπημα με Drones σε απομακρυσμένη περιοχή του Πακιστάν, στα σύνορα με το Αφχανιστάν και έτσι μάλλον αίρεται ένα εμπόδιο στην προσέγγιση με τους Taliban που είναι δυσχερής. Ο νέος ηγέτης των Taliban είναι ο Haibatullah Akhundzada, που είναι περισσότερο θρησκευτικός ηγέτης παρά στρατιωτικός Διοικητής και έχει εκδώσει το πλείστον των κηρυγμάτων των Taliban. Μήπως, οιTaliban υποκινούνται από έξω; Ο ηγέτης Mansour έζησε στη Quetta, όπου είχαν

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

339

σπίτια μερικοί άλλοι Taliban ηγέτες, ο προκάτοχός του, Mohammad Omar, πέθανε πρόσφατα στο Karachi και ο bin Laden έζησε για πολλά χρόνια στο Abbottabad, κοντά στην πρωτεύουσα. Ασφαλώς, και οι τρείς πόλεις βρίσκονται στο Πακιστάν. Μήπως αυτό μας λέει κάτι. Παρά ταύτα, οι εξελίξεις συνεχίζονται. Ο αφγανικός λαός δεν είχε και δε θα έχει άλλη ευκαιρία, άλλη από τη σημερινή για να εποικοδομήσει το μέλλον της χώρας του.

Αντιμετωπίζοντας την Απειλή του IS στο τέλος του 2016 Υπό την πίεση των συμμαχικών αεροπορικών κτυπημάτων, και με ένταση μετά το μακελειό του Παρισιού στα μέσα Νοεμβρίου 2015, το IS χάνει την αρχική του ορμή, ενώ ταυτόχρονα σταθεροποιείται στη Λιβύη και επεκτείνεται και στο Αφγανιστάν. Μάλιστα, στις αρχές Αυγούστου 2016 με αμερικανικό αεροπορικό κτύπημα από Drones σκοτώνεται ο επικεφαλής του IS στο Αφγανιστάν. Στη Συρία και το Ιράκ, με αεροπορικά συμμαχικά κτυπήματα εξουδετερώνονται ηγέτες του IS, προσβάλλονται συσσωρεύσεις βαρέων όπλων, πετρελαιοφόρα οχήματα και υποδομές. Παρέχεται από συμμάχους εκπαίδευση και εφόδια στις ιρακινές και συριακές δυνάμεις που μάχονται το IS και με ειδικές δυνάμεις ενισχύουν τον αγώνα τους. Αποφεύγεται στο δυνατό η ενεργός εμπλοκή καθαρά χερσαίων δυνάμεων, αν και η επιλογή μη χερσαίων δυνάμεων έχει αρκετούς επικριτές, που μπορεί να θεωρηθούν ως δυνάμεις κατοχής μάλιστα εάν γίνονται χωρίς την έγκριση των κυβερνήσεων και των Η.Ε., με τα γνωστά αντικατοχικά λαϊκά αισθήματα, τα οποία αποφεύγουν και οι τοπικές κυβερνήσεις. Από τον Οκτώβριο 2016, ενεργούνται από μέσα και έξω ταυτόχρονες επιθέσεις, εν μέσω διενέξεων των εμπλεκομένων, κατά τις Defacto πρωτεύουσες του IS, στη Raqqa της Συρία και στη Μοσούλη του Ιράκ προς εξάλειψη του IS. Όταν και όποτε, όμως, έλθει η εξάλειψη του IS αφήνει πίσω του ερείπια και διαιρημένες κοινωνίες για πολλά ακόμη χρόνια.

Κρίσιμο το 2017 στη Μέση Ανατολή, μαθήματα του Παρελθόντος Mack Arthru: ‘’όποιος σκέφτεται μείζονα στρατιωτική εμπλοκή στην Ασία, στη Μέση Ανατολή ή στην Αφρική χρήζει εξέτασης φρενολόγου’’.

Με μια δεκαετία περίπου πολέμου στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, χωρίς ακόμη να έχουν στην ουσία αποσυρθεί πλήρως οι Η.Π.Α με την παράταση μερικής παραμονής στο Αφγανιστάν και μετά το 2017 και με την επάνοδο στο Ιράκ, δεν φαίνεται να εξασφαλίζονται τα οποιαδήποτε αμερικανικά συμφέροντα στην περιοχή. Tώρα ζητούν περισσότερα χρόνια με την ανάπτυξη ειδικών αμερικανικών δυνάμεων στη Συρία. Ο Obama έχει δηλώσει ότι ήρθε η ώρα για την αποχώρηση του προέδρου Assad, χωρίς σχέδιο για αντικαταστάτη. Ο πρόεδρος Οbama αποφεύγει να επέμβει στη Συρία και ακόμη να εφαρμόσει την κόκκινη γραμμή: “οι ΗΠΑ αναλαμβάνουν στρατιωτική δράση εάν στο συριακό

340

Λακαφώσης Δημήτριος

εμφύλιο πόλεμο γινόταν χρήση χημικών όπλων”, άν και έγινε χρήση”. Βέβαια, το Κογκρέσο ουδέποτε εξουσιοδότησε τον πρόεδρο να αναλάβει στρατιωτική δράση κατά της Συρίας και ο αμερικανικός λαός ήθελε να μείνει μακριά από το συριακό εμφύλιο πόλεμο. Δημιουργείται κενό που συμπληρώθηκε από τον Putin, τη Hezbollah και το Iran, που έχουν ζωτικά συμφέροντα στη διατήρηση της κυβέρνησης Assad, Ο πρόεδρος Obama αρκέσθηκε στην υποστήριξη των “καλών” ανταρτών στο Χαλέπι και το βομβαρδισμό των “κακών” ανταρτών στη Ράκα. Όι Η.Π.Α εκπαιδεύουν του ΄΄καλούς’’αντάρτες για να ανατρέψουν τον Assad. Ο Assad, όμως, συνέτριψε την εξέγερση “αραβικής άνοιξης”, του είδους που είχε εκτοπίσει το Mumbarak στο Κάιρο. Ο Assad με τη βοήθεια των Hezbollah, Ιran και Ρussia, κερδίζει στην αποφασιστική μάχη του συριακού πολέμου στο Χαλέπι κα οι Η.Π.Α. χάνουν την αξιοπιστία σε ολόκληρο τον Αραβικό και Μουσουλμανικό κόσμο. Ο σύμμαχος Putin, παρενέβη θαρραλέα με αεροπορική δύναμη στη Συρία. Ο Assad είναι σύμμαχος του Ιράν κατά της Σαουδικής Αραβίας και της σουνιτικής αφύπνισης και κρίκος στη σιιτική ημισέληνο που εκτείνεται από την Τεχεράνη, τη Βαγδάτη, τη Δαμασκό μέχρι τη Βυρηττό. Διάδρομος που η Τεχεράνη χρησιμοποιεί για διοχεύτευση όπλων στη Hezbollah του Λιβάνου για να πολεμά το Ισραήλ. Το μάθημα που αφήνει πίσω η καταστροφή στο Χαλέπι σήμερα, συνοψίζοντάς το, είναι η παλαιότερη ρήση του στρατηγού Mack Arthru : “Όποιοσδήποτε συμβουλεύει τον Πρόεδρο να στείλει μεγάλες χερσαίες δυνάμεις στην Ασία, την Μέση Ανατολή και στην Αφρική πρέπει να υποβληθεί σε εξέταση εγκεφάλου”. Ένας πόλεμος στη Μέση Ανατολή προϋποθέτει την έγκριση του Κογκρέσου, την υποστήριξη του αμερικανικού λαού, τη βεβαιότητα ό,τι διακυβεύονται ζωτικά συμφέροντα της χώρας και τη γνώση πως και πότε τελειώνει ο πόλεμος. Η Κορέα τσάκισε τον Truman, το Βιετνάμ τον Τzonson, το Ιράκ το ρεπουμπλικανικό Κογκρέσο το 2006 και έδωσε τον Obama το 2008. Ένας πιθανός πόλεμος στην περιοχή θα μπορούσε να σημάνει το τέλος της προεδρίας Τrump που αρχίζει από αρχές 2017. Πριν να αρχίσει ένας πόλεμος, ας κάνει ένα τηλεφώνημα στον Bob Geits, πρώην ΥΠΕΘΑ, και να τον ρωτήσει τι εννοούσε στο West Point, το Φεβρουάριο του 2011, όταν επανέλαβε τη ρήση του στρατηγού Mack Arthru, στους Ευέλπιδες.

Τα Δέκα Πρόσωπα που Επηρεάζουν την πορεία της Ευρώπης εντός του 2017 Η Ευρώπη, ενώ βρίσκεται εν μέσω προκλήσεων από ανατολάς, νότο και δυτικά και δοκιμάζεται και από το ανερχόμενο κύμα των ευρωσκεπτικιστών στο εσωτερικό της, έχει να αντιμετωπίσει δέκα πρόσωπα εντός του 2017: Τον Trump, με τον προστατευτισμό στο εμπόριο και την αντίληψη ότι το ΝΑΤΟ είναι απηρχαιωμένο και με ρητορική για καλύτερες σχέσεις με τη Ρωσία. Τον Putin, να επιχειρεί, και για παγκόσμια επιρροή, να κάνει φίλους δυτικούς γείτονες για να μπλοκάρουν την ανανέωση κυρώσεων κατά της Ρωσίας, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας 2014.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

341

Την Merkel, να επιδιώκει και τέταρτη θητεία το Σεπτεμβρίου 2017, για να συνεχίσει το σταθεροποιητικό ρόλο στην Ε.Ε.. Αλλά, μπορεί να κάνει θαύματα εάν οι γείτονές της διαχωρίζονται και με εσωτερικές αντιθέσεις στην προσφυγική πολιτική της , που μέχρι τώρα 1εκατομμύριο πρόσφυγες ζητούν άσυλο στη Γερμανία ; Την Le Pen, με πιθανότητα το ακροδεξιό της κόμμα να έλθει δεύτερο στις εκλογές της άνοιξης 2017 στη Γαλλία, η Ε.Ε. έχει να αντιμετωπίσει τις ενισχυμένες αντιευρωπαϊκές ρητορίες της και την πολιτική του συντηρητικού Φιγιόν για μη αποδοχή άλλων προσφύγων, ο οποίος -παρά τις εναντίο του κατηγορίες για οικονομικές παραβάσεις από το οικογενειακό του περιβάλλον- πιθανόν να είναι ο επόμενος πρόεδρος της Γαλλίας, αν κερδίσει τον επίσης υποψήφιο ανεξάρτητο Μακρόν. Την Theresa May, να αρχίζει από το τέλος Μαρτίου 2017 την επί δύο ετών διαδικασία του Brexit. Πριν έχει να σταθεροποιήσει την κυβέρνηση, να προλάβει εσωτερικές εντιθέσεις και να προσεγγίσει χώρες εντός και εκτός Ευρώπης. Τους Geert Wilders (Γκέερτ Βίλντερς), το ακροδεξίο ολλανδικό αντι-ισλαμικό ευρωσκεπτιστικό κόμμα της ελευθερίας να οδεύει το Μάρτιο2017 να είναι το πρώτο στη βουλή με επηρεασμό των ακροδεξιών στη Γαλλία και στη Γερμανία. Πως η Ε.Ε. πρόκειται να δει το φαινόμενο σε ένα ιδρυτικό μέλος; Το Mattarella, ιταλό πρόεδρο, μετά την απόρριψη του δημοψηφίσματος για τροποποίηση του συντάγματος να ταχυδακτυλουργεί με τα σε αντιπαλότητες κόμματα για προσωρινή κυβέρνηση, μέχρι και όποτε γίνουν εκλογές, με κανόνες που ακόμη δεν έχουν σταθεροποιηθεί. Η ΕΖ παρακουθεί με ανησυχία, στην τρίτη οικονομία της, μια φθίνουσα πορεία και νοσηρό τραπεζικό σύστημα. Η Ιταλία είναι τόσο μεγάλη χώρα για να αποτύχει και τόσο μεγάλη για να σωθεί, σε αντίθεση με τις μικρότερες Ελλάδα και Πορτογαλλία Ο προσωρινός πρωθυπουργός είχε πριν εκφράσει προσέγγιση με τη Ρωσία, καί ο αρχηγός του ακροδεξιού κόμματος Gorbilio παρουσιάζεται ενισχυμένος. Τον Kaczynki, της δεξιάς κυβέρνησης της Πολωνίας, ο οποίος απορρίπτει τον ισχυρισμό της Ε.Ε. ότι οι περικοπές στα Μ.Μ.Ε. και οι τροποποιήσεις στο συνταγματικό διδαστήριο θέτει σε κίνδυνο τη δημοκρατία στην πρώην μαγαλύτερη κομμουνιστική χώρα, με προοπτική να στερηθεί η Πολωνία από το δικαίωμα ευρωπαϊκής ψήφου. Συναίτερος του Kaczynk είναι ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Orban του οποίου το δημόφισμα για μη αποδοχή της αναλογίας των προσφύγων ακυρώθηκε από το λαό. Υπάρχουν και διαφωνίες με τη ρωσία για την πτώση σε ρωσικό έδαφος 2010 πολωνικού αεροσκάφους με νεκρό τον τότε πολωνό πρόεδρο μεταξύ των άλλων νεκρών. Τον Πρόσφυγα- Μετανάστατη, που για να αποφύγει τις συγκρούσεις στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή καταφεύγει στην Ευρώπη για ασφάλεια και καλύτερη ζωή. Τον Εξτρεμιστή τρομοκράτη, που υποκινούμενος και εκππαιδευμένος στο Ιράκ και την Συρία από το IS επιστρέφει στην Ευρώπη για τρομοκρατικά κτυπήματα.

342

Λακαφώσης Δημήτριος

Οι Εξελίξεις στην Ευρύτερη Περιοχή της Ελλάδας Η Ευρώπη διέρχεται τη χειρότερη μεταπολεμική προσφυγική κρίση. την κρίση των τρομοκρατικών επιθέσεων, την ανησυχία της Ουκρανίας και την οικονομική κρίση με πρώτη την ελληνική. Στα Βαλκάνια, μόνο οι ευρωατλαντικοί δεσμοί εγγυώνται τη σταθερότητα. Τέσσερες έχουν ενταχθεί στην Ε.Ε. και πέντε στο ΝΑΤΟ από τις εννέα χώρες των Βαλκανίων και αρκετές ακόμη αναμένουν. Κύριο πρόβλημα είναι το όνομα των Σκοπίων και λιγότερο οι σχέσεις της Σερβίας με την αποσχισθείσα περιοχή του Κοσόβου. Η Σερβία δέχεται και συζητά με το Κόσοβο για την ομαλοποίηση των σχέσεών τους, προκειμένου να επιτύχει την ένταξή της στην Ε.Ε.. Οι εξτρεμιστές μουσουλμάνοι αντάρτες Τσετσένοι ενεργούν επιθέσεις κατά ρωσικών κυβερνητικών δυνάμεων. Ο αρμενικός θύλακας του Ναγκόρνο Καραμπάχ στο Αζερμπαϊντζάν είναι το άλλο αγκάθι στην περιοχή του Καυκάσου. Στη γύρω της Κασπίας περιοχή, οι χώρες βρίσκονται πουλάκι σε αντιθέσεις από τα ασαφή θαλάσσια όρια και από τον ανταγωνισμό εκμετάλλευσης του θαλάσσιου ορυκτού πλούτου της Κασπίας θάλασσας. Η Τουρκία, μετά την εισβολή στην Κύπρο το 1974,συνεχίζει τις επεκτατικές της βλέψεις στο Αιγαίο και οι αντεγκλήσεις με την Ελλάδα είναι σύνηθες φαινόμενο και μάλιστα τελευταία ο Ερντογάν προκαλεί και με τις δηλώσεις για τροποποίηση της συνθήκης της Λωζάνης. Σήμερα, η Τουρκία, λόγω της συγκυρίας με την κρίση στην Μέση Ανατολή παρουσιάζει αυξημένη γεωστρατηγική σημασία, την οποία δεν αποκλείεται να επιχειρήσει να εκμεταλλευθεί με ανταλλάγματα σε βάρος των δικών μας συμφερόντων και μάλιστα τώρα που η Ελλάδα βρίσκεται σε οικονομική κρίση. Η Ελλάδα δεν πρέπει να βγαίνει χαμένη σε τυχόν επιβαλλομένη από την Τουρκία κρίση όπως βλέπουμε πρόσφατα με τα Ίμια και επιχειρείται τελευταία στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου η Τουρκία θέλει να παραβλέψει τα διεθνώς κεκτημένα στο Καστελόριζο και παραβιάζει διαρκώς την υφαλοκρηπίδα της Κύπρου, αγνοώντας το διεθνές δίκαιο. Η Τουρκία αρνείται και τη σύμπραξη της Κύπρου στην PFP και η Κύπρος να μη συμμετέχει σε επιχειρησιακές δραστηριότητες PFP, σε προγράμματα συνεργασίας και δεν είναι παραλήπτης πληροφοριών του ΝΑΤΟ, χωρίς την έγκρισή του. Η Τουρκία στρέφεται τώρα περισσότερο προς ίδρυση σουνιτικών προς ανατολάς της χωρών, για άσκηση τουρκικής σουνιτικής επιρροής στην περιοχή. Εν μέσω κρίσης στην ευρύτερη περιοχή της Ελλάδας από Καύκασο, Μέση Ανατολή και Λιβύη, οι πρωταρχικοί διεθνείς παίκτες επιλέγουν να επισκεφθούν τη με σταθερότητα Ελλάδα το κρίσιμο έτος του 2016, με διεθνή προσέλκυση και ενδιαφέρον. Ο Putin επισκέπτεται την Ελλάδα το Μάιο 2016 και μετά από εξάμηνο ο Lavrof την Αθήνα μόλις ένα μήνα πριν τη συμβολική επίσκεψη του Omama, τον τελευταίο σταθμό και τον τελευταίο μήνα της 8ετούς αμερικανικής προεδρίας του και μια εβδομάδα μετά τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές. Η Ρωσία συζητά με την Ελλάδα, αν και η Ελλάδα μέλος της Ε.Ε., εφόσον η Ρωσία επιδιώκει αντίβαρο στις αντιθέσεις Ρωσίας- Ε.Ε. Αλλά και η Ελλάδα για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της επιδιώκει

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

343

και διεθνή υποστήριξη.

Μέση Ανατολή, μένει άλυτος ακόμη ο Γόρδιος Δεσμός του Παλαιστινιακού. Οι προς το τέλος του 2015 αιματηρές και θανατηφόρες επιθέσεις με πυροβολισμούς και μαχαίρια μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών, με εκατέρωθεν αρκετά θύματα, στη Δυτική Όχθη και την αραβική γειτονία της παλαιάς πόλης, προμηνύουν και τρίτη intifada(εξέγερση). Σε αναστάτωση βρίσκεται η Μέση Ανατολή στο πέμπτο χρόνο της “Αραβικής άνοιξης”. Στη Συρία, η κρίση καλά κρατά με αμείωτο τον εμφύλιο και με στρατιωτική επέμβαση και της Ρωσίας. Οι αναταραχές στο Ιράκ, με την υποκίνηση και φιλικών προς την AQ στοιχείων, επαναλαμβάνονται μετά την απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων και ιδρύεται με διεθνή απειλή ισλαμικό κράτος σε μέρος του Ιράκ. Στο Λίβανο, προκαλούνται εκρήξεις με παγιδευμένα αυτοκίνητα κυρίως στο νότιο τμήμα της Βηρυτού, όπου επικρατεί η Zezbollah, από αντάρτες της συριακής αντιπολίτευσης και του IS σε αντίποινα για τη συμμετοχή της Hezbollah στο εμφύλιο της Συρίας προς υποστήριξη των κυβερνητικών δυνάμεων. Στην Αίγυπτο δύο χρόνια μετά την πτώση του Mubarak, ανατρέπεται από το στρατό ο νόμιμα εκλεγείς προ έτους ισλαμιστής πρόεδρος, Morsi και άρχισαν να εφαρμόζονται δημοκρατικές διαδικασίες με δυσχέρειες σε μερικούς τομείς. Με τις διευρυμένες προκλήσεις στην ευρύτερη περιοχή, έχουμε και διαφοροποίηση επιδιώξεων και ανακατάταξη δυνάμεων στην περιοχή. Ο κίνδυνος της ισλαμικής τρομοκρατίας επιβάλλει την ενισχυμένη παρουσία των Αμερικανών στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Ευρώπη δεν έχει επαρκή εξωτερική πολιτική για να διαδραματίζει το ρόλο που θα έπρεπε στην περιοχή, εξάλλου η Ευρώπη βρίσκεται ακόμη σε οικονομική κρίση και υπό την απειλή του IS και της τρομοκρατίας. Η Ρωσία επεμβαίνει εκτός, για πρώτη φορά στρατιωτικά στη Συρία αφού έχει προσαρτήσει την Κριμαία και υποστηρίζει αυτονομιστικά κινήματα στην ανατολική Ουκρανία και δοκιμάζει να διευρύνει την επιρροή της στα Βαλκάνια και τη Νότια Ευρώπη. Έχουμε και την προσπάθεια τουρκικής διείσδυσης στα Βαλκάνια, που δεν αποκλείεται να δημιουργήσει προβλήματα στην περιοχή.

Η Κρίση στην Ουκρανία διαρκεί ίσως για Πολλά Χρόνια ακόμη Ο πρόεδρος της Ουκρανίας δεν υπογράφει τη σχεδόν έτοιμη συμφωνία σύνδεσης Ε.Ε.Ουκρανίας, το Νοέμβριο 2013,και προκαλούνται αναταραχές στην Ουκρανία Η Ρωσία βρίσκει την ευκαιρία και εκπληρώνει το όνειρό της και προσαρτά την Κριμαία και υποκινεί κουκουλοφόρους ρωσόφιλους στην κατάληψη κυβερνητικών κτιρίων στην ανατολική Ουκρανία με αίτημα την ανεξαρτησία. Η προσάρτηση της Κριμαίας είναι η πρώτη μετά το Β΄ΠΠ προσάρτηση ευρωπαϊκού εδάφους από άλλη χώρα. Η συμφωνία προσέγγισης Ουκρανίας-Ε.Ε. υπογράφεται, όμως, από το νέο πρόεδρο, τον Ιούνιο 2014 και προκαλεί φόβους για περισσότερα από τη Ρωσία μετά και το εμπορικό σύμφωνο και συνεργασίας Ε.Ε. με τη Γεωργία και τη Μολδαβία. Στην ανατολική Ουκρανία συγκρού-

Λακαφώσης Δημήτριος

344

ονται δυνάμεις του Κιέβου με τους ρωσόφιλους αυτονομιστές τους οποίους υποστηρίζει και ενισχύει με πολεμικό υλικό η Ρωσία. Οι συγκρούσεις παραμένουν και η υφισταμένη κατάσταση στην ανατολική Ουκρανία να τείνει να αμφισβητείται ίσως για χρόνια. O Putin στο κρεσέντο των φιλοδοξιών του, προσπαθεί με επαναχάραξη των συνόρων στην Ανατολική Ευρώπη, στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία, να κερδίσει ότι έχασε με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης. Φαίνεται ο Putin να επιδιώκει ρωσικά προτεκτοράτα στην ανατολική Ευρώπη χωρίς διεθνή υπόσταση όπως στην Αμπχασία και στην Οσετία στη Γεωργία και στην Υπερδνειστηρία στη Μολδαβία, στην Κριμαία και την ανατολική Ουκρανία. Η παρουσία δυτικών δυνάμεων και η μελετημένη προσέγγιση της Δύσης προς τις ανατολικές ευρωπαϊκές χώρες, θα μπορούσε να αποτελέσουν αποτροπή στα σχέδια της Ρωσίας. Η Ρωσία βλέπει τις παραπέρα επεκτάσεις στη γειτονιά της να υπονομεύουν την επιρροή της στις γύρω πρώην σοβιετικές χώρες και να περικυκλώνεται. Επιπλέον, ο ανταγωνισμός στρέφεται και στον έλεγχο των γύρω του Καυκάσου και της Κασπίας θάλασσας περιοχών με αγωγούς μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου προς τη Δύση. Η προσάρτηση της Κριμαίας, για την οποία ο Putin δηλώνει ότι το θέμα έχει τελειώσει, και η παραπέρα επιθετικότητα στην ανατολική Ουκρανία δυσχέραιναν τις σχέσεις Η.Π.Α.- Ρωσίας. Βέβαια, οι Η.Π.Α. έχουν λίγα οικονομικά ενδιαφέροντα με την Ουκρανία από την Ευρώπη. Δεν μπορεί, όμως, να μένουν απαθής σε μια τέτοια κατάφωρη παραβίαση κυριαρχικών δικαιωμάτων κράτους και να επαναληφθεί τούτο σε άλλη περιοχή. Αυτό το σκοπό έχουν οι δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας και όχι την επιστροφή στον Ψ.Π. Οι κυρώσεις οδήγησαν στην εξανέμιση κεφαλαίων, στη συρρίκνωση της ρωσικής οικονομίας και την πτώση του νομίσματος και μάλιστα με την συγκυρία της πτώσης της τιμής του πετρελαίου. Για τις επικρίσεις στην ουκρανική κρίση για απραξία απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα, o Obama εξηγεί: η Ουκρανία, ως γείτονας της Ρωσίας είναι μοιραίο να απασχολεί περισσότερο τον Putin από ότι τις Η.Π.Α. Η διάσκεψη Μίνσκ2, 12 Φεβρουαρίου 2015, παραμένει στα χαρτιά και η αμφισβητούμενη κατάσταση τείνει να παγώσει και η Ρωσία να έχει οριστικά προσαρτήσει την Κριμαία και να υποκινεί το ρωσόφιλο στοιχείο στην ανατολική Ουκρανία για ανεξαρτησία. Συμπερασματικά, η μηδενική σχεδόν αξιοπιστία της συμφωνίας, οι συνεχείς συγκρούσεις και η οικονομική δυσπραγία ενισχύουν μόνο το αδιέξοδο στην Ουκρανία.

Το Αποικιακό Αμάρτημα Από παλαιότερα, αποικίες αφέθηκαν χωρίς αποτελεσματικά κοινωνικά συστήματα και να είναι αδύναμα τώρα να προσαρμοσθούν στις σημερινές διεθνείς απαιτήσεις και να είναι τα πολιτικά συστήματα ευάλωτα στην άσκηση της επιρροής των ισχυρότερων. Πριν, οι με αποικίες χώρες ενώ σήμερα ξένες εταιρείες εκμεταλλεύονται τον τοπικό ορυκτό πλούτο και οι ιθαγενείς επιτίθενται κατά των εργατών, όπως στη Νιγηρία της Αφρικής και αλλού στον κόσμο.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

345

Η Έλλειψη Επαρκών και Μακροπροθέσμων Συστημάτων Η έλλειψη επαρκών και μακροπροθέσμων συστημάτων αφυπνίζει και αιφνιδιάζει με την πρόχειρη ( ad hoc) αντιμετώπιση των προκλήσεων. Η προσωρινή, δε, αντιμετώπιση του προβλήματος δεν το εκριζώνει και το βρίσκουμε και Πάλι μπροστά μας στο μέλλον. Οι ανάγκες, και μάλιστα στο τωρινό παγκόσμιο περιβάλλον, αυξάνονται τόσο γρήγορα που τα υπάρχοντα προληπτικά και κατασταλτικά συστήματα παρουσιάζονται ανίσχυρα για την έγκαιρη και αποτελεσματική αντιμετώπιση των εκάστοτε προκλήσεων-κρίσεων σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Από Πολλά Χρόνια η Χειρότερη Παγκόσμια Οικονομική Κρίση Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα βρέθηκε ανέτοιμο να προλάβει και να αντιμετωπίσει τη χειρότερη από πολλά χρόνια οικονομική κρίση που μαστίζει σήμερα τον κόσμο, με ξεκίνημα τις Η.Π.Α. και με επίκεντρο κυρίως το Νότο της Ευρώπης, με την Πορτογαλία, την Ισπανία, την Ιρλανδία, την Ελλάδα και λιγότερο την Ιταλία να βρίσκονται σε παρατεταμένη ύφεση, αλλά η Ιρλανδία και η Ισπανία υποχωρούν από το μνημόνιο το τέλος 2013 και αρχές 2014, αντίστοιχα. Η ελληνική οικονομία μετά από διστακτικότητα για αξιολόγηση του ελληνικού προγράμματος στο τέλος του 2014 και την ανακολουθία από την πολιτική αστάθεια στις αρχές του 2015 οπισθοδρομεί. Μετά από 6 έτη ύφεσης περίπου και δύο αναποτελεσματικά μνημόνια υπογράφεται και τρίτο 3ετές μνημόνιο στα μέσα Αυγούστου 2015 που λήγει στο τέλος του 2018, με αυστηρότερα μέτρα από τα προηγούμενα. Εάν και τώρα δεν υιοθετηθούν, δεν υλοποιηθούν και δεν αποδώσουν τα επιδιωκόμενα οι απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις και αναδιαρθρώσεις, δεν θέλει κανείς να σκαφθεί τι πρόκειται να γίνει. Ως αισιόδοξοι ας ελπίζουμε για τα καλύτερα. Η Ε.Ε. διέρχεται τη χειρότερη οικονομική κρίση στα μέχρι τώρα χρόνια ζωής της, με κοινό νόμισμα αλλά χωρίς να διαθέτει την απαιτούμενη ομοσπονδιακή ενιαία πολιτική και οικονομική διακυβέρνηση, όπως στις Η.Π.Α. και στη Βρετανία, με διαφορές μεταξύ Βορά και Νότο στην Ευρώπη, που δεν μπορούν να ισοσταθμισθούν εάν συνεχισθεί η παρούσα κατάσταση. Η Γερμανία δανείζεται με 1,5%, ενώ οι χώρες του Νότου με τετραπλάσιο και πενταπλάσιο ποσό. Η πολιτική υπερβολικής λιτότητας που υιοθετείται στην ΕΖ, με πρώτο υποστηρικτή τη Γερμανία, επικρίνεται από άλλους πως αυξάνει την ύφεση και εμποδίζει την ανάπτυξη. Η Ιαπωνία για να επαναφέρει την ανάπτυξη τυπώνει και κυκλοφορεί περισσότερο χρήμα, δημιουργεί εσωτερικό χρέος με εσωτερικό δανεισμό και πληρώνει τόκους προς όφελος μόνο της χώρας και χωρίς να την επηρεάζει το δημόσιο χρέος με πληρωμή τόκων εκτός αυτής και χρηματοδοτεί τις επιχειρήσεις, αφού πρώτα αντικατέστησε το διευθυντή της Κεντρικής Τράπεζας.

Η συγκυριακή χαμηλή τιμή του πετρελαίου το 2015, θα διαρκέσει για πάντα; Η συμβατή αντίληψη σχετικά με το ότι η Σαουδική Αραβία διατηρεί τη στάθμη παραγωγής

Λακαφώσης Δημήτριος

346

του πετρελαίου για να επηρεάσει τους ανταγωνιστές της Ιράν και Συρία, είναι ίσως λάθος. Η Σαουδική Αραβία απλώς προσπαθεί να θέσει τους ανταγωνιστές παραγωγούς εκτός αγοράς και εφόσον ξεκαθαρίσει η αγορά, τότε ρίχνει περισσότερο πετρέλαιο στην αγορά. Βέβαια, η επίπτωση της εσωτερικής αμερικανικής αγοράς είναι δυσμενής βραχυπρόθεσμα, όμως αυτό ωφελεί τους καταναλωτές με τη χαμηλή τιμή, η οποία έχει πέσει δύο περίπου δολάρια το γαλόνι σε μερικά μέρη των Η.Π.Α. Οι σχέσεις Ουάσινγκτον με τους πατροπαράδοτους συμμάχους δεν είναι όπως παλαιότερα. Μέχρι τώρα, οι κυβερνήσεις βασιζότανε για χρήματα στο Διεθνές νομισματικό ταμείο (IMF) και στην παγκόσμια τράπεζα, με βάση το δολάριο. Αλλά τώρα οι δυναμικά αναπτυσσόμενες χώρες γνωστές ως BRICS – Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική-δημιουργούν δικά τους κέντρα δανεισμού και επενδύσεων και οι παγκόσμιοι δανειζόμενοι δεν εξαρτώνται απόλυτα από τους Δυτικούς δανειστές. Επίσης, στην Κίνα, Ρωσία, Βραζιλία και αλλού άρχισαν οι εμπορικές συναλλαγές να κινούνται και σε άλλα νομίσματα, εκτός δολαρίου. Είναι αναπόφευκτο ότι η ανάπτυξη της Κίνας επιδεινώνει τις σχέσεις των Η.Π.Α. στην Ασία. Η Ουάσινγκτον δημιουργεί στην ανατολική Ασία την εμπορική και ασφαλείας δια-ειρηνικού ωκεανού συμμαχία. Από την πλευρά της η Κίνα επεξεργάζεται μια διεθνή εμπορική περιοχή στην Ασία-Ειρηνικό(FTAAP). Υπόψη, το 2012 στην περιοχή, οι Η.Π.Α. έχουν 76 εμπορικούς συμμάχους, ενώ η Κίνα 124.

Προοπτικές Ενεργειακής, Περιβαλλοντικής και Μεταναστευτικής Κρίσης Ακόμη “ψαχνόμαστε” πως θα αντιμετωπίσουμε την ενεργειακή και την περιβαλλοντική κρίση ως και το μεταναστευτικό πρόβλημα.

Ενεργειακή κρίση. Απαιτείται εξασφάλιση ροής ενέργειας από την περιφέρεια προς τον κόσμο, που ακόμη εξαρτάται από την προμήθεια περιφερειακής ενέργειας και η διακοπή θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει ολόκληρο τον κόσμο. Οι ανάγκες για ενέργεια αυξάνονται με τόσο γρήγορους ρυθμούς που τα εκάστοτε ενεργειακά συστήματα αδυνατούν να τις καλύψουν και έχουμε κάθε μερικά χρόνια ενεργειακή κρίση. Αλλά, και γίνεται χρήση της ενέργειας πολλάκις ως πολιτικό όπλο, όπως στην ενεργειακή κρίση Ρωσίας-Ουκρανίας το 2006, από και μέσω των οποίων διοχετεύεται το 80% της ενέργειας προς τη Δύση. Η Ρωσία αντιλήφθηκε ότι έκανε λάθος να χρησιμοποιήσει τη ρωσική ενέργεια ως πολιτικό όπλο. Όμως, αυτό έφερε στην επιφάνεια την αναγκαιότητα για ενεργειακή απεξάρτηση της Ευρώπης και για την ασφάλεια της ενέργειας με εναλλακτικούς τρόπους πηγών, προμηθευτών και αγωγών μεταφοράς. όπως με το τελευταίο άνοιγμα του Βόρειου αγωγού φυσικού αερίου μέσω Βαλτικής προς Δυτική Ευρώπη, ως και με τη σχεδίαση Νοτίων αγωγών από Κασπία προς Κεντρική Ευρώπη και μεταφοράς υδρογονανθράκων από την ανατολική Μεσόγειο, μέσω ΑΟΖ Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας, προς Ευρώπη.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

347

Ανταγωνισμοί βέβαια δεν λείπουν για τον έλεγχο περιοχών πηγών ενέργειας, όπως στην Κεντρική Ασία, στη Μέση Ανατολή και στην Ανατολική Μεσόγειο. Η σύγχρονη τεχνολογία και η εποχή της πληροφορικής μας βοηθούν σήμερα για παραγωγή καθαρής ενέργειας. Η άλογη χρήση των παραδοσιακών πηγών ενέργειας επέβαλε τη χρήση και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ευτυχώς, που όλο το χρόνο, ο ελληνικός χώρος διαθέτει την απαιτούμενη ελάχιστη διαθεσιμότητα για παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας. Στην Ελλάδα έχουν αρχίσει έρευνες στο Ιόνιο και Νότια και Ανατολικά της Κρήτης, με πιθανές προς έρευνα περιοχές: Γρεβενά, Θερμαϊκός, Θρακικό Πέλαγος, Σποράδες, Αιγαίο και ανατολικά της Ρόδου.

Περιβαλλοντική κρίση. Για να σωθεί ο πλανήτης από τις κλιματικές αλλαγές επιβάλλονται έγκαιρες και όσο υπάρχει ακόμη χρόνος διεθνείς αποφάσεις, καθόσον οι κλιματικές αλλαγές είναι η απειλή και η πρόκληση του αιώνα. Οι έντονες κλιματικές αλλαγές απειλούν το ισορροπημένο παγκόσμιο περιβάλλον, χωρίς να υπάρχει ουσιαστικό αποτέλεσμα στις ετήσιες διεθνείς διασκέψεις, με υπάρχοντα εμπόδια, πριν από το Παρίσι το 2015. Το από το 1997 πρωτόκολλο του Kyoto υπήρξε ανεπαρκές και συμφωνήθηκε η επιμήκυνσή του μέχρι το 2015. Ιστορικής σημασίας η συμφωνία του Παρισιού 2015 που επιτεύχθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2015 για τις κλιματικές αλλαγές. Αναλήφθηκαν διεθνείς δεσμεύσεις, αν και όχι καθαρά διεθνούς δικαίου, για πτώση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 2oC κάτω του προβιομηχανικού επιπέδου μέχρι το τέλος του αιώνα,2100, χρηματοδότηση των αναπτυσσομένων χωρών και ανά 5ετία επιθεωρήσεις διαπίστωσης εξέλιξης των δεσμεύσεων. Βέβαια, υπάρχουν και διαφορετικές απόψεις για τον τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος. Άλλοι βλέπουν ότι είναι υπερβολή να θεωρείται ο άνθρωπος και μόνο ότι είναι φταίχτης. “Δεν είναι υπεύθυνος ο άνθρωπος” λένε “που ορισμένα ερπετά και ζώα έχουν εξαφανισθεί, αλλά ο ίδιος ο πλανήτης”. Άλλοι προβάλλουν ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα μπορούσε να αντιμετωπισθεί με πλέον βελτιωμένο φιλτράρισμα του διοξειδίου του άνθρακα (CO2), με εναποθήκευση του σε κλειστούς χώρους μέσα στη θάλασσα ή σε χώρους πάνω από την ατμόσφαιρα όπου θα μπορούσαν να τοποθετηθούν ακόμη και κάτοπτρα προς αντανάκλαση της θερμότητας του ήλιου. Αδιανόητα πράγματα, αλλά διερευνώνται.

Μεταναστευτική και προσφυγική κρίση. Γενικά, το μεταναστευτικό πρόβλημα αφυπνίζει τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς και με τις σύγχρονες αντιλήψεις αντιμετωπίζεται με την ενσωμάτωση και όχι την αφομοίωση των νομίμων μεταναστών και την επαναπροώθηση των παρανόμων μεταναστών στις χώρες προέλευσης, με δυσχέρεια όμως εάν σ’ αυτές τις χώρες επικρατούν αναταραχές. Το πρόβλημα περιορίζεται μόνο με την οικονομική ανάπτυξη των χωρών προέλευσης των μεταναστών. Βέβαια, εφόσον υπάρχει, όπως είναι φυσικό, η αναζήτηση για καλύτερη ζωή από τον άνθρωπο,

Λακαφώσης Δημήτριος

348

δεν πρόκειται να σταματήσει τελείως το οικονομικό μεταναστευτικό πρόβλημα. Δημιουργείται επικίνδυνη ευρωπαϊκή προσφυγική κρίση, η σοβαρότερη ευρωπαϊκή κρίση μετά το Β΄ΠΠ, αρχές του 2016. Η Ε.Ε. κινδυνεύει να χάσει τη συνοχή της, εάν δεν υπάρξει σύντομα κοινή ευρωπαϊκή απόφαση αντιμετώπισης της κρίσης. Με τη συνεχή εισροή χιλιάδων προσφύγων-μεταναστών, που προωθούνται από Τουρκία, ζητούν διερχόμενοι μέσω της Ελλάδας τόπο ασφάλειας στην κεντρική Ευρώπη, η Ελλάδα βρίσκεται σε αδυναμία να διαχειρισθεί μόνη της την κρίση και μάλιστα τώρα που έχει παράλληλα να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση. Έχει καταστεί τεράστιο’’hot spot’’ φιλοξενίας χιλιάδων προσφύγων- μεταναστών από Συρία, Ιράκ και Αφγανιστάν, εφόσον τα Σκόπια δεν ανοίγουν τα σύνορα με την Ελλάδα και κυρίως στους Αφγανούς μετανάστες, αλλά και από μη εμπόλεμες περιοχές της Συρίας. Η Ε.Ε. αιφνιδιάστηκε και βρέθηκε ανέτοιμη να αντιμετωπίσει την κρίση. Η συμφωνία της Schegen, το ένα από τα δύο μέχρι τώρα σημαντικά επιτεύγματα μαζί με το Ευρώ, αποδείχθηκε ανεπαρκής για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης και απαιτείται αλλαγή της ευρωπαϊκής προσφυγικής πολιτικής ώστε να μην υπάρχει περίπτωση ενδυνάμωσης ακροδεξιών στην Ευρώπη. Υπόψη, στις πρώτες επί προσφυγικής κρίσης εκλογές του Μαρτίου 2016 σε 3 ομόσπονδα κρατίδια της Γερμανίας, η Merkel έχει πτώση αλλά όχι εκτός πολιτικού παιγνιδιού μετά τις εκλογές. Κέρδισε σε ένα κρατίδιο έναντι των μέχρι πριν δύο και βγήκαν περισσότερο κερδισμένοι οι ακροδεξιοί, αποτελέσματα που αποδίδονται στη μέχρι τώρα γερμανική προσφυγική πολιτική. Αλλά και κράτη-μέλη της Ε.Ε. παρουσιάζονται απρόθυμα για μία κοινή απόφαση, ίσως λόγω προκαταβολών και παλαιοτέρων καταλοίπων. Η Οδύσσεια του προσφυγικού δεν έχει τέλος και μόνο με το τέλος του πολέμου στην πατρίδα τελειώνει. Οικογένειες αφήνουν πίσω ότι έχουν και ‘’ρισκάρουν’’ απελπισμένα ταξίδια σε μανιασμένες θάλασσες, σε ερήμους, σε καταιγίδες βροχών, μόλις για να βρουν καταφύγιο, μόλις για να γλιτώσουν τα παιδιά τους από τις συγκρούσεις στις πατρίδες τους. Η επιτυχία της συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας για την προσφυγική κρίση στην Ευρώπη, στις 18 Μαρτίου 2016, με κλεισμένα σύνορα σε χώρες της Ε.Ε., το ΝΑΤΟ να έχει αναπτυχθεί στο Αιγαίο και να έχει αρχίσει η επιστροφή των προσφύγων στην Τουρκία, παρομοιάζεται από πρόεδρο της ευρωπαϊκής επιτροπής Junker με Άθλο του Ηρακλέους( labours of Heracles). Πάντως, εφόσον υπάρχουν περιοχές του κόσμου με συγκρούσεις, με ανασφάλεια και χωρίς προστασία, η αναζήτηση για να γλιτώσει τη ζωή του ο άνθρωπος παραμένει και δεν πρόκειται να σταματήσει τελείως το προσφυγικό πρόβλημα. Σήμερα υπολογίζεται 65 εκ. άνθρωποι στον κόσμο να έχουν μετακινηθεί από τις εστίες τους ως πρόσφυγες ή μετανάστες.

Οι Επιδιώξεις των εθνικών μειονοτήτων Οι αποσκιρτήσεις περιοχών με μικρές εθνικές μειονότητες, για αναγνωρίσεις τους, γίνονται συνηθισμένο φαινόμενο, χωρίς να έχουν δυνατότητα για βιώσιμη πορεία αλλά να εντάσσονται στις άλογες επιδιώξεις άλλων, όπως στην Αμπχαζία, στη νότια Οσετία και στο Κόσοβο. Ωστόσο, για τις μειονότητες επικρατούν σήμερα στη διεθνή συνείδηση νέες αντιλήψεις ισοπολιτεί-

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

349

ας, αμοιβαιότητας και αυτοπροσδιορισμού, με σεβασμό πάντα στην κυριαρχία της χώρας στην οποία ζουν οι μειονότητες. Ενώ, για άλλες περιπτώσεις επιδιώκεται η πολυεθνική κοινωνία, όπως στη Βοσνία. Επισημαίνεται: η μεγαλύτερη στον κόσμο κουρδική εθνική μειονότητα είναι διαιρημένη και δεν έχει κράτος και η περισσότερο κατατρεγμένη στον κόσμο εθνική μειονότητα των Rohingya, που ζουν στο Myanmar, στοιβαγμένη επί πολύ καιρό σε πλοία, ψάχνουν για χώρα που να τους δεχθεί. Τις εθνικές μειονότητες δεν πρέπει να τις ’’δαιμονίζουν’’, αλλά να τυγχάνουν σεβασμού και να τηρούν την εθνική, θρησκευτική και κοινωνική τους ταυτότητα χωρίς αφομοίωση, αλλά με ένταξη στις κοινωνίες όπου ζουν.

Λακαφώσης Δημήτριος

350

Βοηθήματα Περιοδικό Time Περιοδικό News week Περιοδικό Economist Περιοδικό Defense news Εφημερίδα International Herald tribune Reuters, Εφημερίδες Financial times, Wall Street Διαδίκτυο- Ελληνικές Εφημερίδες, Καθημερινή, Βήμα, Έθνος, τα Νέα κλπ Πληροφορίες και παροχή δεδομένων από το Διεθνές Διαδίκτυο, CNN, BBC, AP, ABC, Aljazeera, Gardian, Bloomber, etc Προσωπικές Επιμέλειες Έρευνας Συνεντεύξεις- Δημοσιεύσεις διαφόρων ιθυνόντων-επισήμων (σ.σ. Λεπτομέρειες επί των βοηθημάτων είναι ανέφικτες, λόγω μακράς και συνεχούς εξέλιξης γεγονότων χρονικής περιοχής που καλύπτουν.)

Ακρωνύμια και Ερμηνεία Λέξεων του Βιβλίου Αγγλικά AL ( Arabic League), Αραβικό ς Σύνδεσμος AQ (Al Qaeda)AU( Arabic Union), Αραβική Ένωση BRICS: Brazil,Rusia,India,China,South Africa CDS (Credit Default Swap), Ασφάλιστρα Κινδύνου ECB (European Central Bank), Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα EFSM(European Financial Stabilization Mechanism), Ευρωπαϊκό Όργανο. Οικονομικής Σταθερότητας για την Ε.Ε. EFSF (European Financial Stability Facility), Ευρωπαϊκό Όργανο Οικονομικής Σταθερότητας. Euribor, Μονάδες Βάσης των Ευρωπαϊκών Τόκων ELA (Emergency Liquidity Assistance) Επείγουσα βοήθεια χρήματος

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

351

FSA (Free Syrian Army), Ελεύθερος Συριακός Στρατός (ΕΣΣ ) ESM (European Stability Mechanism ), Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας για ΕΖ. GCC (Gulf Cooperation Council), Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου GPS( Global Position System), Παγκόσμιο Σύστημα Πλοήγησης ΙΑΕΑ (International Atomic Energy Agency), Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας I I F (Institute of International Finance ), Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Ινστιτούτο JDAMs (Joint Direct Attack Munitions), Συνδυασμένης Αμέσου Επίθεσης Πυρομαχικά ICC (International Criminal Court), Διεθνές Δικαστήριο Εγκλημάτων(ICC) IMF (International Monetary Fund), Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) ISAF (International Security Assistance Force), Διεθνής Δύναμη Ασφαλείας και Βοήθειας στο Αφγανιστάν ISIS (L), (Islam State Irak Syria (Levant). Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και στη Συρία JSTARS (Joint Surveillance Target Attack Radar Systems), Συνδυασμένη Επιτήρηση Συστημάτων Ραντάρ Επίθεσης κατά Στόχων ILO (International Labor Organization)- Διεθνής Οργανισμός Εργασίας LΙΒΟΡ (labor): London Interbank Offered Rate MOU (Memorandum of Understanding), Μνημόνιο Κατανόησης OPCW (Organism Prohibition Chemical Weapon), Οργανισμός Απαγόρευσης Χημικών Όπλων OSCE (Organization for Security and Cooperation in Europe)- Οργανισμός για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη, (ΟΑΣΕ) OESD (Organization Economic Cooperation and Development)- Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, (ΟΟΣΑ) PSI (Private Sector Investment), Ιδιωτικός Τομέας Επένδυσης QE: 'Quantitative Easing, A central bank purchases government securities from the market in order to lower interest rates and increase the money supply. SEAL (Sea -Army-Land ), Θάλασσα-Στρατός- Ξηρά SNC ( Syrian National Council) Συριακό Εθνικό Συμβούλιο SΟFΑ( Status of Force Agreement), Συμφωνία Κατάστασης Δυνάμεων SPV (Special Purpose Vehicle), Ειδικού Σκοπού Όργανο

352

Λακαφώσης Δημήτριος

Spreads, Αύξηση Δεικτών Επιτοκίων VAT (value-added tax) UAVs (Unman Air Vehicles), Μη Επανδρωμένα Αεροσκάφη Ελληνικά ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη ) Γ.Γ. (Γενικός Γραμματέας) Γ.Σ. ( Γενική Συνέλευση) Ε.Ε. Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΔ ( Ένοπλες Δυνάμεις) ΕΖ (Ευρωπαϊκή Ζώνη), Eurogroup ΕΚΤ (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) ΕΣΠΑ (Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς)- Πρoγράμματα Επένδυσης ‘’σ.σ,’’ (σημείωση συντάκτη).

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

353

Παράρτημα ‘’Α’’ Κύρια Γεγονότα στις Αρχές του 21ου Αιώνα σε 13 εικόνες Τα Γεγονότα συνηθίζεται να αξιολογούνται διεθνώς στις αρχές ή στο μέσο ή στο τέλος του αιώνα

354

Λακαφώσης Δημήτριος

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

355

Λακαφώσης Δημήτριος

356

Παράρτημα ‘‘Β’’ Ομάδες κρατών Περιφερειακής Συνεργασίας Στις περιφέρειες, ομάδες κρατών συνεργάζονται και συντονίζουν τις προσπάθειές τους για την καλύτερη αντιμετώπιση των σημερινών διεθνών προκλήσεων, όπως: - BRICS: ομάδα των αναπτυσσομένων χωρών, η γνωστή ως BRICS (Brazil, Rusia, India, China, South Africa). - G-20: ομάδα για την παγκόσμια οικονομία. η γνωστή ως G-20. - G-8: ομάδα για τη διεθνή πολιτική και τη στρατηγική, η γνωστή ως G-8. - Η ομάδα των 6: για τις διαπραγματεύσεις των ΠΟ της Βόρειας Κορέας, η γνωστή ως των 6 (Κίνα, Βόρεια και Νότια Κορέα, Ιαπωνία, Η.Π.Α., Ρωσία). - Η διεθνής ομάδα των 5+1: για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ως γνωστή 5+1(5ΜΜ του Σ.Α. των Η.Ε. και Γερμανία). - Η ομάδα Quarteto: για την ειρήνη στη Μέση Ανατολή, η γνωστή ως Quarteto ( HΠA, Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία). - Η Αφρικανική Ένωση: 54 για την ευόδωση της δημοκρατίας των χωρών της Αφρικής και για το χειρισμό κρίσεων στην περιοχή. - Ο Αφρικανικός σύνδεσμος: 22 για την υποστήριξη των συμφερόντων των χωρών του Αραβικού Κόσμου στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική. - Η συμφωνία των 6 του Περσικού κόλπου για τη εκεί συνεργασία των χωρών. - Κοινοπολιτεία των πρώην αποικιών της Βρετανίας: πολιτικός.εκπαιδευτικός και αναπτυξιακός σύνδεσμος 53 κυριάρχων κρατών, με συνεργασία επί ίσων όρων και με κοινές αξίες και αγαθά. - APEC: (Asia-Pacific Economic Cooperation ), 21 χώρες του δακτυλίου του Ειρηνικού, για οικονομική συνεργασία και ελεύθερο εμπόριο στην ευρύτερη περιοχή Ασίας-Ειρηνικού από το 1989, με έδρα τη Σιγκαπούρη. - Ο οργανισμός συνεργασίας της Σαγκάης: το αντί ΝΑΤΟ της Ανατολής, έξι χώρες της Κεντρικής Ανατολικής Ασίας, Ρωσία, Κίνα, Κιργιστάν, Καζακστάν.Τατζικιστάν και Ουζμπεκιστάν. - ΑSEAN : σύνδεσμος των χωρών της Νότιας Ανατολικής Ασίας, ασκεί επιρροή στον οικονομικό και πολιτικό τομέα, μεταξύ των μελών του.

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

357

- Συνεργασία Ε.Ε. και Ανατολικής Ευρώπης : συνεργασία Ε.Ε. με την Αρμενία, το Αζερμπαϊντζάν, τη Λευκορωσία, τη Γεωργία, τη Μολδαβία και την Ουκρανία προς ευρωπαϊκό μετασχηματισμό της περιοχής.

Λακαφώσης Δημήτριος

358

Παράρτημα ‘’Γ’’. Ποιο είναι το χωριό καταγωγής του γράφοντος

Το Λευκαδίτι της Δωρίδας βρίσκεται στους δυτικούς πρόποδες της Γκιώνας. Από τη Δωρίδα οι Δωριείς πέρασαν και στην Πελοπόννησο και αποίκησαν τη νοτιοδυτική Μικρά Ασία και τα Δωδεκάνησα. Μάλιστα, ο πατήρ της ιατρικής Ιπποκράτης φέρεται να έχει καταγωγή από το Δωρικό αποικιακό στοιχείο της Κω. Ο ορεινός Δωριεύς στρατηγός Μακρυγιάννης, πρωτοστάτησε στην επανάσταση του 1821 και στην παραχώρηση Συντάγματος από τον Όθωνα. Επί τουρκοκρατίας και το Λευκαδίτι ανθίσταται στις επιδρομές των Τούρκων στη Δωρίδα. Το Μάιο του 1825 οι Τούρκοι επιχείρησαν να καταλάβουν το Κάργιο του Λευκαδιτίου. Για τη μάχη, ο Γεώργιος Ανιάν, οπλαρχηγός του Καραϊσκάκη, αναφέρει: ”πήγαν οι Τούρκοι στο Λευκαδίτι επάνω σε ένα δυνατό μέρος, όπου ήταν έως 40 ντουφέκια με φαμιλιές, και εβάσταζαν καλά, εφόνευσαν έως 40 και επέκεινα ελαβώθηκαν και έως είκοσι πέντε άλλοι από ντουφέκια και άλλοι από τις πέτρες που εκυλούσαν οι γυναίκες(Πηγή, Δ.Ι. Στρατού). Τον Απρίλιο 1826, στην έξοδο του Μεσολογγίου, συμμετέχει και Λευκαδιτιώτης πολεμώντας τους Τούρκους και επέζησε με άλλους 1.200 από τους 3.000 της εξόδου( Πηγή, ιστορικός Δημ. Φωτιάδης). Στην εποχή του αδυναμιών του νεοσύστατου ελληνικού κράτους δεν απουσιάζει από την λίστα των Λησταρχών- Καπετάνιων της περιοχής και το Λευκαδίτι, με διαφορετική από σήμερα, όπως είναι φυσικό, θεώρηση για δικαιοσύνη και βοήθεια προς τους φτωχούς και ασθενεστέρους έναντι της κοινωνικής και φορολογικής αδικίας και της μη παραχώρησης γαιών.( Πηγή, διάφορες κατά καιρούς μελέτες- έρευνες).

Οι προοπτικές των προκλήσεων στις αρχές του 21ου αιώνα

359

Το Λευκαδίτι συμμετείχε στις αρχές του 20ου αιώνα και στο μεταναστευτικό κύμα προς τις Η.Π.Α., ενώ άλλοι Λευκαδιτιώτες παρέμειναν εκεί για καλύτερη ζωή και άλλοι επέστρεψαν (Πηγή, Υπουργείο μετανάστευσης των Η.Π.Α.). Στην περίοδο της κατοχής, Απρίλιος 1943, η ορεινή περιοχή ¨Ταράτσα¨ του χωριού στη Γκιώνα επιλέγηκε ως βάση για κτύπημα κατά των ιταλο-γερμανικών με ρίψη πολεμικού υλικού από το εξωτερικό, από όπου ο Διοικητής της βάσης είχε την υποστήριξη. Το κτύπημα όμως δεν έγινε αφού η βάση διαλύθηκε μετά από εμφύλια τοπική μάχη, σε άλλη ασφαλώς τότε εποχή με μαθήματα για τώρα, με σημασία όμως για τις μετέπειτα εξελίξεις στη χώρα. (Πηγή, διάφορες κατά καιρούς μελέτες- έρευνες). Στον εμφύλιο που ακολούθησε, οι κάτοικοι για να γλιτώσουν κατέφυγαν κυρίως στο Λιδωρίκι και επέστρεψαν με το τέλος του εμφυλίου, για να ξεκινήσουν τη ζωή τους και πάλι από το τίποτα. Βέβαια, δεν στέρησε και στους αγώνες για την πατρίδα με 6 πεσόντες στρατιώτες στον Α΄ΠΠ και Β΄ΠΠ (Πηγή Δ.Ι. Στρατού) και δεν απουσιάζει και από τα σύγχρονα δρώμενα με επωνύμους και ανωνύμους. Μεταξύ αυτών, ο καταγόμενος από το Λευκαδίτι αείμνηστος Στρατηγός Ευθύμιος Καραγιάννης είχε κληθεί ως Αρχηγός του ΓΕΕΦ Κύπρου να περισώσει ό,τι είχε απομείνει από την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο, 1974 και στη συνέχεια αναλαμβάνει την αρχηγία του ελληνικού στρατού. Ο Λευκαδιτιώτης Σπαής Αλέξανδρος του Βασιλείου διετέλεσε με περιωπή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, καθηγητής στην εκεί κτηνιατρική σχολή και συνέβαλε τα μέγιστα στην κτηνιατρική ανάπτυξη της βόρειας Ελλάδας, με εμπειρία από τις σπουδές του και στη Γαλλία. Ο Τσακανίκας Γεώργιος με πανελλήνιο ρεκόρ στη σφαιροβολία και με διακρίσεις σε Ολυμπιακούς αγώνες κατάγεται από το Λευκαδίτι.