VOOR PROFESSIONALS DIE WERKEN VOOR CULTUUR OP SCHOOL OF IN DE VRIJE TIJD
Erfgoed bindt én splijt p 4
SEPTEMBER 2018
Cultuurkrant NL Gelijke kansen voor iedereen p 8
Cultuureducatie & kinderen met een beperking p 6
Barbara Visser en Gijs Bakker over kunst op school
‘Leg leerlingen uit dat eenlingen ook nodig zijn’ Gijs Bakker: ‘De leerlingen stelden neoliberale vragen: welke auto rijd je’ Barbara Visser: ‘Dat vond ik ook wel een koude douche’
GIJS BAKKER
BARBARA VISSER
De internationale kunstenaars Barbara Visser en Gijs Bakker gaven ieder een les aan een havo 3 klas. Hoe beviel het? En: hoe moet het verder met cultuureducatie in het onderwijs? Door Francine van der Wiel Vorig jaar werd het idee door de Akademie voor Kunsten gelanceerd: om cultuureducatie op scholen te stimuleren, zouden individuele kunstenaars tenminste één keer per jaar een klas van de onderbouw in het voortgezet
onderwijs moeten bezoeken. Een ‘culturele dienstplicht’, waarmee kunstenaars zelf ook een bijdrage leveren aan een betere cultuureducatie op school. En zo bezocht beeldend kunstenaar Barbara Visser een havo 3 klas in Eindhoven en ging ontwerper Gijs Bakker naar Horst in Limburg, waar hij een derde klas havo bezocht. In het Amsterdamse grachtenpand waar Bakker – nog even – zijn woonhuis en studio heeft, wisselen ze ervaringen uit. Hoe was het om weer in een school te zijn? Bracht het ook herinneringen aan je eigen schooltijd?
GB: ‘Nou, ik was best zenuwachtig. Om me voor te bereiden
had ik vooraf de school even opgezocht op Google Earth om een geografisch beeld te krijgen. Daardoor was ik voorbereid op een keurige, witte, geordende omgeving. Dat ken ik wel uit mijn eigen jeugd in Amersfoort, waar ook iedereen hetzelfde was. En de enige herinnering die ik aan iets van cultuureducatie heb, is een schoolconcert in de Bergkerk in Amersfoort. Daarbij was onder ons leerlingen het grote twistpunt of we óf zouden gaan gillen en schelden, óf rustig zouden kijken en luisteren.’ BV: ‘Ik zat op een school in Amsterdam-Zuid, met veel aandacht voor kunst en creativiteit. De school die ik bezocht, het Van Maerlantlyceum in Eindhoven
FOTO WOUTER PLEIJSIER
was heel mooi, jaren vijftig architectuur, met veel grote glaspartijen en rijk gedecoreerd. Religieuze voorstellingen, dat wel. ‘Wat bijzonder, zei ik tegen de kinderen, ‘ik ben verrast dat de school al veel kunst van zichzelf heeft.’ Dat hoorden ze kennelijk voor het eerst; ze hadden volgens mij geen idéé dat ze zich in een toegepast kunstwerk bevonden.’ Wat viel je het meest op?
GB: ‘Dat er niets, maar dan ook helemaal niets was voorbereid. Het voelde alsof ik een grote bonbondoos met strik was die daar pardoes was gedropt. Eerst probeer je die doos en die strik weg te krijgen: wie ben ik, wat doe ik, hoe denk ik? Een verkeerde
vorm van lanceren dus, zo zonder enige context. Het kan werken, en dat heb ik bij sommigen ook wel gezien, maar bij de meesten is het zó ver verwijderd van vader en moeder, ooms en tantes, dat het absoluut niet landt.’ BV: ‘Ik had precies hetzelfde. “Waarom bent u hier?” was de eerste vraag. Ze waren totaal blanco, het was hun mentoruur. Veel beter zou zijn als leerlingen zelf al iets voorbereiden: wie komt er eigenlijk, wat vind je via Google over deze persoon en klopt dat, welke beelden vind je online? Dan is er een minimale basis om van te vertrekken. Nu bleef het wat oppervlakkig.’
Lees verder op pagina 3
INHOUD 2 Column: Sanne Scholten 4 Erfgoededucatie 6 Kinderen met een beperking 8 Gelijke kansen 10 Uitslag Cultuurpanel 12 Nieuws 13 Ouderbetrokkenheid 14 Rubriek: Achter de cijfers 15 Tamer Alalloush 16 Nieuwe publicaties, agenda
DIT IS EEN UITGAVE VAN HET LANDELIJK KENNISINSTITUUT CULTUUREDUCATIE EN AMATEURKUNST • LKCA.NL • INFO@LKCA.NL • POSTBUS 452, 3500 AL UTRECHT
2 Nieuws
Go met de regio!
Overal in Nederland, met uitzondering van wat zogenaamde witte vlekken, wordt hard gewerkt aan de regioprofielen. Niemand weet precies hoe die eruit moeten zien, maar het concept is kennelijk prikkelend genoeg. En dat er hopelijk een pot goud aan het einde van de regenboog staat, helpt ongetwijfeld. De een is nog sceptisch over wat er echt gaat veranderen, de ander heeft hooggespannen verwachtingen. Eén ding is zeker: de regioprofielen bieden een uitgelezen kans om meer verbinding aan te brengen tussen de breedte en de top in de cultuursector. Dat gaat niet vanzelf, maar we kunnen ons laten inspireren door de Friese hoofdstad. Onder de titel Ipen Mienskip sleepte Leeuwarden de titel Culturele Hoofdstad van Europa binnen. Dit was indertijd een briljante insteek in het overtuigen van de jury. Maar inmiddels blijkt wel dat het ook een succesrecept is voor het realiseren van een programma dat zowel artistiek-inhoudelijk als in maatschappelijke en sociale zin van hoog niveau is. Het programma kent een ongekende hoeveelheid lokale initiatieven, van inwoners, organisaties en bedrijven. En maakt dat geheel zichtbaar. Friesland Culturele Hoofdstad laat ons dit jaar zien wat de regio vermag. Interessante kost dus voor die andere regio’s die momenteel werken aan hun profiel. Wat kunnen zij leren van de Friese ervaringen? En welke inzichten geeft het ons voor de rol die een provincie op cultureel gebied kan spelen, ook in het licht van de provinciale verkiezingen die in maart 2019 plaatsvinden?
Het helpt dat er hopelijk een pot goud aan het einde van de regenboog staat
Als directeur van het LKCA ben ik natuurlijk specifiek geïnteresseerd in hoe cultuureducatie en cultuurparticipatie een plek krijgen in de profielen. Ik hoop en verwacht dat er juist op het regionale niveau goed gekeken wordt naar het hele culturele ecosysteem, naar de gehele keten, van amateur tot professional: van verenigingen (en hun ondersteuning), naar centra voor de kunsten, talentprogramma’s, kunstvakopleidingen en organisaties voor professionele kunst. Bovendien zie ik in de regionale benadering een grote kans om onze culturele infrastructuur, meer dan nu het geval is, te laten draaien om de Nederlander en wat die nodig heeft. Die 60 procent die cultuur actief beoefent en de 90 procent die culturele instellingen, voorstellingen of tentoonstellingen bezoekt, zoals het Sociaal Cultureel Planbureau berekende. En natuurlijk ook de niet-bezoeker en -beoefenaar! De regionale benadering zou die beweging moeten versnellen. En daarbij de afstand tussen de breedte en de top moeten verkleinen. Als het daarom gaat, kijk ik toch even jaloers naar de sport, waar die verbinding veel logischer is. Topsporters lijken niet te vergeten waar ze vandaan zijn gekomen. En een club als Feijenoord heeft een heel netwerk van amateurclubs in de regio’s waar ze mee samenwerken voor talent ontwikkeling en zet zijn spelers ook in de omringende wijken in. Wat mij betreft gaat er in en vanuit de regio’s flink geëxperimenteerd worden met vergelijkbare manieren van verbinding tussen top en breedte, mét ruime aandacht voor inclusie. Dan werken we aan een echt toekomstbestendige culturele infrastructuur.
Sanne Scholten is directeur van het LKCA
MEER OVER REGIOPROFIELEN OP PAGINA 14: ‘WETEN WE HET FIJNE VAN KUNSTBEOEFENING IN DE REGIO’ EN HET NIEUWS OP PAGINA 11.
DANSEN BIJ DE SKVR.
FOTO GABY JONGENELEN FOTOGRAFIE
Meer geld voor buurtsport- en cultuurcoaches Het aantal sport- en cultuurcoaches wordt uitgebreid naar 725 fte. Ook kunnen zij breder worden ingezet. Gemeenten kunnen hun intentieverklaring voor deelname nog vóór 15 oktober 2018 indienen.
Op 1 januari 2019 wordt de regeling voor combinatiefuncties aangepast. De regeling krijgt bredere doelstellingen en er komt meer budget beschikbaar. Daardoor kan het aantal buurtsport- en cultuurcoaches in Nederland uitgebreid worden met 725 fte en kunnen de (nieuwe én huidige) coaches breder ingezet worden, bijvoorbeeld voor zorg en welzijn. De nieuwe regeling wil een leven lang actief sporten, bewegen en deelnemen aan cultuur voor iedereen mogelijk maken, en zet sterker dan voorheen in op het bereiken en begeleiden van groepen die op dat terrein belemmeringen ervaren. Bijvoorbeeld vanwege leeftijd, gender, gezondheid, etnische of sociale achtergrond, seksuele geaardheid of financiële situatie. Daarnaast is er meer aandacht voor het tot stand brengen en het uitbouwen van lokale verbindingen tussen gemeentelijke beleidsdomeinen en voorzieningen, zoals gesubsidieerde en commerciële sport, cultuur, onderwijs, bso, kinderopvang, welzijn, zorg, gezondheid en bedrijfsleven. Ook het duurzaam versterken en innoveren van sport-, beweeg- en cultuuraanbieders en vrijwilligersorganisaties krijgt meer de ruimte. De belangrijkste veranderingen op een rij: • Er komt meer budget beschikbaar. Het was 58 miljoen, vanaf 1 januari 2019 wordt het 72,5 miljoen. Daarvan komt 61 miljoen van het ministerie van WVS en 11,5 miljoen van OCW. Het aantal buurtsport- en cultuurcoaches wordt uitgebreid met 725 fte.
• Cultuurcoaches kunnen (net als buurtsportcoaches) breder worden ingezet, bijvoorbeeld voor de domeinen zorg en welzijn. • De oorspronkelijke verdeling over sport en cultuur wordt losgelaten. Wel wordt gemonitord hoe de fte’s over de sectoren verdeeld zijn. • Cultuurcoaches moeten echt de tijd krijgen om zich professioneel te ontwikkelen. Van gemeenten wordt verwacht dat zij zich daarvoor inzetten. Bij voorkeur 2 procent van de middelen dient beschikbaar te zijn voor opleidingen: voor het versterken van de kwaliteit van buurtsportcoaches, combinatiefunctionarissen en cultuurcoaches. • De naam van de regeling verandert van Brede Impuls Combinatiefuncties in Brede regeling Combinatiefuncties.
Gemeenten dienen een intentieverklaring voor deelname in voor 15 oktober 2018. Meer info op www.vng.nl: ‘Actualisering bestuurlijke afspraken combinatiefuncties’ en op www.lkca.nl/cultuurcoach.
De nieuwe regeling zet sterker in op inclusie
Cultuurkrant NL 3
‘Bed cultuureducatie meer in in andere vakken’ Vervolg van pagina 1
GB: ‘Heel erg neoliberale vragen: welke auto rijd je, kun je ervan leven?’ BV: ‘Dat vond ik ook wel een koude douche.’ GB: ‘En ik dacht nog een frisse binnenkomer te hebben, met een filmpje van Rihanna die een sieraad van mij draagt. Maar er kwam niks. Ze zaten een beetje wazig te kijken.’ BV: ‘Volgens mij leggen ze de link helemaal niet, net als met dat schoolgebouw. Niet iedereen weet wat een ontwerper is die identiteit aan voorwerpen geeft.
Ze denken dat dit [ze tikt op de tafel, een ontwerp van Bakker – FvdW] zo uit de fabriek komt. Waarom is cultuureducatie belangrijk voor jongeren?
BV: ‘Het onderwijs is erop gericht iedereen door die éne sluis van het eindexamen te loodsen. Juist in deze tijd is het belangrijk dat op scholen wordt uitgelegd dat je ook eenlingen nodig hebt. Mensen die nét anders denken en doen. Dat lijkt marginaal, maar het is de basis van waaruit heel veel ontstaat. De school hoeft geen kunstenaars of kunstkenners af te leveren, kinderen
Gijs Bakker:
‘Kunst niet meetbaar? Aan m’n neus!’
Gijs Bakker (1942) werkte als ontwerper van sieraden, verlichting, huishoudelijke accessoires, meubels, interieurs en tentoonstellingsopstellingen voor grote merken als Polaroid, Artifort, HEMA en de mede door hem opgerichte design platforms Droog Design en chi ha paura...? Zijn werk wordt al ruim vijftig jaar internationaal geëxposeerd. Als docent en studieleider was hij onder andere werkzaam aan de Artez Academie. Zijn ontwerpen werden diverse malen bekroond. In 2012 ontving hij als Best International Jewellery Designer de ‘Oscar van het sieraad’ de Andrea Palladio International Jewellery Award. Gijs Bakker is sinds 2016 lid van de Akademie van Kunsten.
CV
hoeven er niet van te houden. Als ze maar beseffen dat kunst een functie heeft in de maatschappij.’ GB: ‘Ik kom zelf uit een milieu waar de Grote K nooit is geland en waar iedereen hetzelfde denkt. Alles wordt aan de eigen omgeving afgemeten, alleen de eigen ervaring is écht, alleen het eigen gelijk telt, ondanks alles wat in media wordt gerapporteerd. Daarom is het belangrijk een bewustzijn te creëren dat er ook andere smaken zijn.’
Zou cultuureducatie zowel in het primair onderwijs als in alle klassen van het voortgezet onderwijs een verplicht onderdeel van het curriculum moeten worden?
GB: ‘Ik ben iemand van de zweep. Dus ik zeg ja.’ BV: ‘Wij hebben met zijn allen afgesproken wat kinderen volgens ons moeten leren. Op dat niveau moet er iets veranderen, dan is het ook geen kwestie van verplichten, maar van een hervorming van het onderwijs. In het lager onderwijs is kunsteducatie een soort wormvormig aanhangsel. Iets voor op de vrijdagmiddag. En op de middelbare school is het, meer nog dan bij andere vakken en zowel in onder- als bovenbouw, meestal afhankelijk van de kwaliteit van de leerkracht. Omdat wat wordt aangeboden een grotere inhoudelijke betrokkenheid van de leerling vraagt: hij of zij neemt niet alleen bestaande kennis tot zich, maar produceert ook iets nieuws.’ GB: ‘Ik vind dat de cultuurpoot als onderdeel van het hele curriculum verplicht én getoetst moet worden. En dan hoor ik nog steeds vaak zeggen ‘ja, maar kunst is niet meetbaar’. Aan m’n neus! Op academies wordt het toch ook beoordeeld? Daar kun je gewoon criteria voor opstellen.’
Barbara Visser:
‘Hervorm het onderwijs’’
BV: ‘Cultuureducatie zou ook meer ingebed kunnen worden in de andere vakken. Als je het bijvoorbeeld over sieraden hebt, dan heb je het óók over de geschiedenis van het sieraad, en over materiaal, symboliek, geografie. Zo koppel je het aan de wereld. Die samenhang aanbrengen is belangrijk. Dat is overigens een visie die breed wordt gedeeld hoor. Cultuurprofielscholen doen hier al jaren empirisch onderzoek naar, en de resultaten zijn heel positief.’ GB: ‘Ja, inderdaad, men denkt dat kunst alleen iets is voor cultuuronderwijs, maar het zit
Barbara Visser (1966) beperkt zich als beeldend kunstenaar niet tot éen discipline. Haar werk reikt van boekomslagen en tot installaties, documentaires, foto en video, performancekunst en theater. Haar werk, waarin ze speelt met de perceptie en waarachtigheid van beelden en situaties, werd getoond op diverse internationale exposities. Museum De Paviljoens in Almere wijdde in 2006 een overzichtstentoonstelling aan haar werk, waarvoor zij in de loop der jaren diverse onderscheidingen ontving, zoals de Charlotte Köhlerprijs en de Documentaireprijs van het Mediafonds. Barbara Visser is sinds 2014 lid van de Akademie van Kunsten, tot 2017 als voorzitter.
CV
in alles. Uit onzekerheid over hun kennis houden docenten het buiten de deur. Ze zijn er niet in opgeleid, het ontbreekt hen aan een referentiekader. Dus ook lerarenopleidingen zouden hervormd moeten worden. Anders blijft cultuureducatie in het beste geval een geïsoleerde kers op de taart.’ BV: ‘Dáár is natuurlijk dat hele idee van de ‘culturele dienstplicht’ om begonnen; als oproep aan het onderwijs – en de minister als verantwoordelijke – om te zorgen dat kunstonderwijs geen incident blijft.’
De Akademie van Kunsten telt 50 kunstenaars. Ook geïnteresseerd in een bezoek van een lid van de Akademie aan jouw middelbare school? Aanmelden kan via avk@knaw.nl. Meer over de Akademie: www. akademievankunsten.nl
4 Erfgoededucatie
Erfgoed Telt de plannen van het kabinet voor educatie en participatie De 325 miljoen extra in de periode 2018-2021 die het kabinet beschikbaar stelt voor erfgoed gaat naar erfgoedbehoud en herbestemming, het verbinden van erfgoed met ‘uitdagingen in de leefomgeving’, en het betrekken van een breed publiek. Dit komt naar voren in de kamerbrief Erfgoed Telt – De betekenis van erfgoed voor de samenleving, die vlak voor de zomer uitkwam.
Het kabinet wil erfgoed beschermen en toegankelijk houden omdat ‘erfgoed telt’: vanwege de waarde voor onze leefomgeving en de historische en verbindende waarde. Met dat laatste doelt het kabinet op de plannen voor educatie en participatie: • Cultuur verankeren in het vernieuwde curriculum waaraan teams van schoolleiders en docenten momenteel werken. Scholen en musea werken goed samen voor erfgoedbeleving van de jeugd. • De vensters van de canon als uitgangspunt nemen bij kennisoverdracht van geschiedenis. De website entoen.nu verbinden met het ontwikkelteam mens en maatschappij van curriculum. nu, ook voor eventuele herziening canon. • Investeren in de fysieke en digitale zichtbaarheid en toegankelijkheid van historische plaatsen die het verhaal van de geschiedenis vertellen, met de canon en het monumentenbestand als leidraad, en in overleg met canonmusea. • Er komt een vrijwilligersregeling bij het Fonds voor Cultuurparticipatie en het Mondriaan Fonds voor het stimuleren van vrijwilligerswerk en deskundigheidsbevordering van vrijwilligers. Daarnaast komen er middelen om lokaal erfgoedvrijwilligers te ondersteunen. Er komt een jaarlijkse prijs voor het beste vrijwilligersteam in erfgoed. • De regeling van het Fonds voor Cultuurparticipatie voor erfgoededucatie in het primair onderwijs wordt voortgezet tot 2021.
Erfgoed verbindt én splijt 325 miljoen trekt het kabinet extra uit voor erfgoedbehoud voor huidige en toekomstige generaties. Daarbij ligt de nadruk op de verbindende kracht van erfgoed, zo blijkt uit de kamerbrief Erfgoed Telt. Wat vinden professionals van het beleid? Hebben ze adviezen voor de minister? ‘Er wordt sterk geredeneerd vanuit een dominante cultuur en de wens tot behoud.’ Door Michiel de Wit en Joost Groeneboer
‘Veel stemmen worden nog niet gehoord’ Wat vind je van Erfgoed Telt?
‘Er staan goede en belangrijke dingen in. Fundamentele vraag is wel wat bedoeld wordt met ‘ons’ erfgoed, dat ‘ons’ bindt: wie zijn die wij? Erfgoed is niet alleen verbindend maar splijt ook. En het kan behalve houvast ook verwarring brengen. Het was goed geweest als expliciet was gemaakt vanuit welk perspectief de brief is geschreven. Nu lijkt het alsof er in Nederland zoiets bestaat als een ‘bijzondere verzameling erfgoed’ waarvan in algemene termen gesteld kan worden dat deze beschermd moet worden en voor iedereen toegankelijk moet zijn. Maar het ligt ingewikkelder. Over de waarde van stadsgezichten, landschappen, gebouwen, collecties en tradities kunnen de visies en gevoelens uiteenlopen, al naar gelang plaats, tijd en groep of individu.’
en ook een verbinding legt naar mensen en perspectieven die je nu uitsluit. Natuurlijk moeten er keuzes gemaakt, maar juist omdat er zoveel verschillende visies, belangen en gevoelens in het geding zijn is transparantie belangrijk.’ Heb je nog een vraag, verzoek of boodschap aan de minister?
‘Ik zou de minister willen uitnodigen eens wat over emotienetwerken te lezen en zelf eens te komen kijken en mee te doen met een bijeenkomst waarin gewerkt wordt vanuit het idee van erfgoedwijsheid (kritische erfgoededucatie, red.). En: wees niet bang voor schuring, daar kun je als samenleving juist verder mee komen. Het maakt het gesprek juist opener en toegankelijker voor verschillende mensen.’ (MdW)
Vind je de brief ‘state of the art’?
‘Er had nog een slag gemaakt kunnen worden. Ik zou beginnen met die fundamentele vragen en verschillende perspectieven op erfgoed. Dat erfgoed emoties oproept, dat het schuurt, dat veel stemmen nog niet worden gehoord, komt nog niet genoeg aan bod. Het gesprek hierover aangaan zou juist ook heel positief kunnen zijn, waarmee je meer inclusief bent,
Hester Dibbits is bijzonder hoogleraar historische cultuur en educatie aan de Erasmus Universiteit en lector cultureel erfgoed aan de Reinwardt Academie. Ze is projectleider van het onderzoek Emotienetwerken rond erfgoed in educatieve settings (EmErEd).
Cultuurkrant NL 5
NAZATEN VAN TOT SLAAF GEMAAKTEN HEBBEN ZICH HET SLAVERNIJMONUMENT IN HET AMSTERDAMSE OOSTERPARK ‘TOEGEËIGEND’.
‘Echte verbinding ontstaat in dialoog’ Wat vind je van Erfgoed Telt?
‘Er staan belangrijke punten in, zoals dat erfgoed de potentie heeft om te verbinden. Ik ben blij dat dat wordt geconstateerd. Maar opvallend is dat er nog top-down over erfgoed wordt nagedacht, erg zendergericht: jongeren moeten stevig onderwezen worden over vrijheid en democratie. Als je echt op zoek bent naar de verbindende kracht van erfgoed, moet je ook kijken naar wat de jongeren zelf beweegt. Zij zijn enorm op zoek naar identiteit en kijken daarbij ook naar hun eigen wortels. Wat betekent erfgoed voor jou? Wat betekent het Slavernijmonument bijvoorbeeld voor jou? Echte verbinding ontstaat in dialoog, niet door kinderen zoveel mogelijk informatie te geven.’
naar? De discussie over verschillende perspectieven is interessanter dan een extra pagina in een geschiedenisboek. De actuele waarde is belangrijker dan de historische wat mij betreft. Er wordt sterk geredeneerd vanuit een dominante cultuur en de wens tot behoud. Terwijl je vanuit een meer inclusieve benadering, met ruimte voor verschillen, erfgoed juist actualiseert. En relevant maakt voor een veel grotere groep mensen.’
Wat is er verder nodig? Wil je de minister een vraag stellen?
‘Hoe zorg je ervoor dat mensen zich echt verbinden met hun erfgoed? Hoe zorg je ervoor dat erfgoed verbindt in plaats van ons splijt? Het gaat niet alleen om de feiten, maar ook om empathie, jezelf verplaatsen in hoe iemand anders het beleeft.’ (JG)
Sluit de brief aan bij de praktijk?
Ik denk dat ‘Erfgoed telt’ een belangrijke rol kan spelen in het burgerschapsonderwijs. Het is opvallend dat dat door de minister niet wordt genoemd. En dat er ‘ook oog moet zijn voor ongemakkelijke waarheden zoals het slavernijverleden’ vind ik dunnetjes geformuleerd. Ja, er is slavernij geweest, ja er is een VOC-tijd geweest, maar hoe kijken we daar nu
Annemarie van Eekeren is specialist educatie/participatie van het Amsterdam Museum en Museum Ons’ Lieve Heer op Solder.
‘Ook musea vlakbij school zijn belangrijk’ Wat vind je van Erfgoed Telt?
‘Ik ben blij met de aandacht voor educatie en vrijwilligers, de revival van de canon als leidraad voor erfgoededucatie, en de verknoping van entoen.nu aan curriculum. nu. Erfgoed valt hiermee óók onder het leergebied mens & maatschappij, en niet uitsluitend onder kunst & cultuur. Het vakoverstijgende karakter van erfgoed komt goed naar voren. De brief heeft het over de canon, dus geschiedenis, over digitalisering en mediacreativiteit, dus cultuur, en over onderwijs in democratische waarden, dus burgerschapsvorming. Erfgoededucatie maakt je ervan bewust dat keuzes uit het verleden invloed hebben op het heden, en ónze keuzes dus op de toekomst. Jij bent nu actor, maakt keuzes en kunt initiatieven nemen waarmee je je omgeving vormgeeft. Wat wij erfgoed vinden, is voortdurend en terecht aan verandering onderhevig. Zo is er nu, zowel in de canon als de beleidsbrief, anders dan voorheen aandacht voor diversiteit en het slavernijverleden. Het is daarom ook goed dat de brief aankondigt dat de canon zo nodig aangepast wordt na het advies van curriculum.nu, voorjaar 2019.’ Sluit de brief aan bij wat je in het veld tegenkomt?
FOTO JOOST GROENEBOER
‘Jazeker, de brief heeft terecht veel aandacht voor vrijwilligers en hun scholing. Zij dragen het erfgoedveld en zorgen voor draagvlak. Als Erfgoed Gelderland zetten we vol in op scholing, waardoor vrijwilligers ook echt een kwaliteitsslag maken.’ En wat vind je verder nodig?
‘De brief adviseert musea en onderwijs nauwer samen te werken en dat elk schoolkind een bezoek brengt aan de permanente tentoonstelling over de canon in het Nederlands Openluchtmuseum en andere canonmusea. Prima uiteraard, maar er zijn talloze kleinere dorps-, stadsen streekmusea die geheel of gedeeltelijk op vrijwilligers draaien en die uitstekend in staat zijn lesbrieven te maken rondom de canonvensters. Ook die musea om de hoek van de school zijn voor erfgoedonderwijs van belang. Dat verdient meer aandacht en waardering.’ (MdW)
Ben Bregman (Erfgoed Gelderland) is voorzitter van het Landelijk Vakoverleg Erfgoededucatie.
6 Opinie
Ook leerlingen met speciale onderwijsbehoeften willen na schooltijd kunst maken.
Wie pakt de handschoen op?
Dove kinderen, tieners met autisme… ga jij ervoor zorgen dat zij in hun vrije tijd kunnen dansen, tekenen of toneelspelen? Dirk Monsma breekt een lans voor de kwetsbare groep kinderen en jongvolwassenen met speciale leerbehoeften. Door Dirk Monsma
D
e afgelopen jaren werd ik geïnspireerd door kunstuitingen van jeugd en jongvolwassenen met speciale leerbehoeften, zoals leerlingen in het speciaal onderwijs. Ik ontmoette de elfjarige Sofia die doof is en graag danst. Ik sprak leerlingen met autisme die mij prachtige tekeningen toonden, theater spelende tieners met een verstandelijke beperking en muzikale leerlingen met een visuele beperking. Het opende een wereld waar ik lang aan voorbij was gegaan. De persoonlijkheden en hun leefwerelden waren verrassend en nieuw voor mij. Inclusie van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften in een culturele omgeving is waardevol voor deze groep zelf, ter ontplooiing van hun talent en hun culturele participatie. Maar het is even verrijkend voor ons culturele landschap. Het dwingt ons opnieuw inhoudelijk over kunsteducatie na te denken.
Thuiszitten zonder werk
Binnenschools zit er schot in. Steeds meer speciale scholen verbeteren hun cultuuronderwijs met de Impuls Muziekonderwijs en Cultuureducatie met Kwaliteit. Nu er meer aandacht is onder schooltijd, valt op dat de infrastructuur voor de vrije tijd ontbreekt. Het gaat om een omvangrijke groep leerlingen. De Algemene Rekenkamer
EEN WERKSTUK VAN DANTE, VAN BASISSCHOOL DE KIMKIEL.
(Jaarverslag, 2017) schat het aantal leerlingen dat passend primair of voortgezet onderwijs volgt op 300.000; circa 15 procent van het totaal. Dat zijn leerlingen op speciale scholen, in het praktijkonderwijs en - soms met extra begeleiding - in het regulier onderwijs. Een kleine groep leerlingen zit thuis.
Daarnaast kijk ik naar de groep tussen de twintig en dertig jaar. De onderwijsinspectie signaleert dat schoolverlaters uit het voortgezet speciaal onderwijs minder profiteren van de gunstige arbeidsmarkt dan andere schoolverlaters. Een deel van de groep komt slecht aan het werk en zit thuis zonder werk en uitkering, aldus het rapport De Staat van het Onderwijs.
‘Streetdance is leuk omdat ik dan met horende kinderen kan omgaan’
De tijd verliezen
Wat is de betekenis van kunstonderwijs voor deze doelgroep? Kunstonderwijs biedt andere vormen van communicatie dan taal. Het geeft kinderen met speciale leerbehoeften een route om te ontdekken hoe ze hun eigen kracht kunnen inzetten, zodat ze zichzelf kunnen overtreffen. Kunst geeft positieve ingrediënten voor hun identiteit. En natuurlijk plezier. In het maakproces verlies je de tijd. Het leven van jeugd met een beperking is vaak met zorg gestructureerd. Door kunst verliezen ze de structuur zonder zichzelf te verliezen, omdat ze meegenomen worden in
het ritme of de melodie van muziek, de structuur van klei of verf.
Actieve kunstvormen zijn een gereedschap om samen met anderen muziek te maken, samen te dansen, je tekeningen te tonen aan de wereld. Om mee te doen in een culturele omgeving waarmee je je verbonden voelt. Zo vertelde de dove Sofie, die graag danst, over haar streetdancelessen: ‘Het is leuk omdat ik met horende kinderen kan omgaan’.
Waarom doen zij beperkt mee? Waarom doen nog maar zo weinig kinderen en jongeren uit deze groep mee aan culturele programma’s in de vrije tijd? Deels door onbekendheid bij hen en hun ouders/verzorgers en deels door onbekendheid bij het onderwijs en de culturele sector.
• Gezin: Er is een enorme afstand, zowel financieel als cultureel om aan kunstzinnige activiteiten mee te doen. De leerling komt laat thuis en is moe. De handicap voelt als belemmering. • School: Leerkrachten hebben onvoldoende tijd om de leerlingen te begeleiden naar de vrije tijd. De afstand school-huis, de taxi’s. De aandacht voor lezen en rekenen beperkt draagvlak voor cultuuronderwijs. De kunstzinnige competenties zijn geen gespreksonderwerp tussen leerkracht en ouders. • Culturele sector: Er zijn maar weinig culturele organisaties of individuele docenten die kinderen met een beperking adequaat ontvangen.
Gelukkig zijn er verspreid door het land inspirerende voorbeelden zoals in Den Haag, in Purmerend, in Amsterdam-Noord, in Rijswijk, in het oosten van het land met Special Heroes Art. Ook worden kunstzinnige activiteiten georganiseerd per diagnose. De Jostiband, het Nederlands
Cultuurkrant NL 7
Inspirerende voorbeelden Inclusieve kunstbeoefening vraagt om mensen die maatwerk kunnen leveren. Laat je inspireren door deze voorbeelden. DanceAble Holland Dance Festival organiseert onder de noemer DanceAble lessen, workshops en andere bijzondere dansprojecten voor uiteenlopende doelgroepen. Belangrijk daarbij is inclusiedans: dans die geen onderscheid maakt tussen mensen met of zonder lichamelijke of verstandelijke beperking. Er wordt nadrukkelijk gewerkt vanuit de mogelijkheden van de deelnemers. 5D 5D maakt toegankelijke theaterproducties en theatrale installaties voor festivals en andere culturele activiteiten. Iedereen kan meedoen. Met of zonder beperking. 5D werkt samen met professionele acteurs en theatermakers en biedt werkervaring in de podiumkunsten voor iedereen met een handicap.
FOTO RINIE BLEEKER
gebarenkoor, My Breath My Music (zie ook het kader op deze pagina). Alles kleinschalig, niet in relatie tot de omvang van de doelgroep.
Wat te doen?
Er zijn inspanningen nodig van gemeenten, scholen, ZZP-kunstdocenten, cultuur-, zorg- en welzijnsinstellingen om tot een culturele infrastructuur te komen voor deze meest kwetsbare jonge mensen in onze samenleving. Vorm per regio met culturele centra, verenigingen, individuen
Weinig culturele organisaties vangen deze kinderen adequaat op
een kring met een serieuze intake voor leerlingen met speciale leerbehoeften. Het vraagt om vijf maatregelen. • Extra begeleiding binnen reguliere vrijetijdsprogramma’s • Specifieke groepen in een veilige omgeving • Bezoeken aan huis door kunstdocenten en peers • Scholing voor kunstdocenten over wat wel en niet te doen • Intermediairs –cultuurcoaches- voor speciale scholen die leerlingen begeleiden naar buitenschoolse culturele mogelijkheden
Ik zie kunstdocenten met de gitaar of viool op de rug, of een schetsboek en verf in een koffer op huisbezoek gaan bij leerlingen van speciale scholen, bij langdurig zieke jeugd, bij thuiszitters, bij schoolverlaters zonder werk en inkomen. Ik zie jongeren met hun ouders of begeleiders een muzisch centrum binnengaan, waar door muziek, beeld, poëzie, dans en theater de verbeelding aan de macht is.
Kunst Helden Voor kinderen en jongeren die onderwijs volgen op een school voor speciaal onderwijs is er in Amsterdam weinig kunst en cultuuraanbod in de vrije tijd. Tamino probeert daarin verandering te brengen en biedt met Kunst Helden dans-, beeldende kunst- en filmcursussen, speciaal voor hen. My Breath My Music My Breath My Music ontwikkelde de Magic Flute voor mensen met een spierziekte. Je bespeelt deze fluit door alleen het hoofd op en neer te bewegen. Ook is er de gitaar die je bespeelt met je adem. Zo kunnen mensen met een spierziekte samen op een podium staan met artiesten als Candy Dulfer en onlangs nog met het Nederlands Studenten Orkest in de Doelen.
Dirk Monsma onderzoekt en schrijft over cultuuronderwijs in het primair onderwijs. Hij is de schrijver van Fluisterzacht en haarzuiver, een boek over de betekenis van kunstonderwijs voor kinderen met speciale onderwijsbehoeften.
Special Music Centre Resonaari Het Finse Special Music Centre Resonaari, een muziekschool voor kinderen en volwassenen met een beperking, geeft wekelijks instrumentale - en bandlessen aan meer dan 250 leerlingen. Toen Resonaari merkte dat het lezen van het traditionele notenschrift soms een blokkade vormde, ontwikkelde het ‘Figurenotes’; een nieuw notatiesysteem gebaseerd op kleuren en vormen. Het wordt inmiddels over de hele wereld gebruikt.
MET DANK AAN MARIAN VAN MIERT (LKCA) EN MELISSA BREMMER (AHK). LEES OOK HUN ARTIKEL OP HET OPINIEPLATFORM CULTUREEL KAPITAAL: ‘WAAROM KUNNEN NOG STEEDS NIET ALLE MENSEN MET EEN BEPERKING TERECHT BIJ EEN MUZIEKDOCENT?’
Wie neemt het initiatief?
DIT ARTIKEL WERD EERDER GEPUBLICEERD OP WWW.CULTUREELKAPITAAL.NL, HÉT OPINIEPLATFORM VOOR DE SECTOR.
Check www.lkca.nl voor praktijkverhalen over werken met mensen met een beperking.
8 Uit de praktijk
Professionals over gelijke kansen
‘Je bereikt vooral de hoger opgeleiden’ Gelijke kansen op cultuur op school en in de vrije tijd, voor iedereen. Prachtig natuurlijk, maar de praktijk is anders, constateren deze professionals. Mogelijke barrières: geld, taal, cultuur, leeftijd, woonplaats. Maar er klinkt ook een waarschuwing. Werken we niet teveel vanuit een norm van wat cultuur is of moet zijn? Door Francine van der Wiel • Tekening Bas van der Schot
‘Minister, zorg voor stabiel beleid’
‘I
n Zuidoost-Drenthe gaat het met de cultuureducatie op zichzelf goed, zeker voor wat de basisscholen betreft. Wij bereiken honderd procent van de scholen hier. Maar voor sommige groepen, met name volwassenen en ouderen, is participatie moeilijker. In onze provincie speelt een scala aan factoren een rol. De terugtredende overheid natuurlijk, maar dat is niet specifiek voor Drenthe, net zo min als de vergrijzing. Wel dat dit een dunbevolkt gebied is, met een relatief laag opleidingsniveau en veel laaggeletterdheid, en samenhangend daarmee een gemiddeld laag inkomensniveau. Het ov-netwerk is grofmazig – ‘s avonds is vervoer buiten de steden vaak lastig. Bovendien is hier geen kunstvakopleiding. Vraag en aanbod bij elkaar brengen is een van onze belangrijkste taken. In Emmen is daar al de website Cultuurmarktplaats voor. Wij proberen via partners in het sociale domein – gemeente, welzijnsinstellingen, organisaties voor huishoudelijke hulp en dergelijke – te achterhalen of er behoeften zijn waarin nog niet wordt voorzien. Zij kunnen áchter de voordeur peilen wat er leeft, wij niet. Daar geven wij kleine trainingen voor. Tijdens thematafelgesprekken die het Fonds voor Cultuurparticipatie organiseerde (zie ook het kader op p 8, red.) kwam
aan de orde dat we nog veel meer kunnen doen aan het ontsluiten en delen van informatie. Vaak kampen koren of toneelverenigingen met precies dezelfde problematiek. Profiteer van de oplossingen die elders zijn gevonden. Ook informatie over subsidies, de jeugdcultuurfondsen et cetera, de spreekwoordelijke ‘potjes’, is niet bij iedereen bekend. Dat moeten we kenbaar maken, zodat de professionals daar zelf mee aan de slag kunnen. Als ik de minister iets zou adviseren: veranker de relatie tussen onderwijs en cultuur, zodat scholen kunnen worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid voor cultuureducatie. En zorg voor stabiliteit in beleid. Dat is de enige manier om op langere termijn iets te bereiken. Als je niet structureel budget reserveert, drogen cultuureducatieprojecten op zodra het geld wegvalt.’
Rineke Marwitz is directeur van Stichting de Kunstbeweging in Emmen
Op 10 december vindt de conferentie Diversiteit en gelijke kansen in de culturele en creatieve sector plaats, zie ook de agenda op pagina 16 van deze krant.
‘Je moet het gesprek met ouders aangaan’
‘M
et buitenschoolse cultuureducatie bereik je in het algemeen een beperkte groep mensen. Het zijn toch voornamelijk de hoger opgeleiden, met de bijbehorende portemonnee. Die zijn gewend hun kinderen muziekles en dergelijke aan te bieden. In Rotterdam hebben we geprobeerd contact te leggen met de minder draagkrachtige groepen door bijvoorbeeld activiteiten naar andere delen van de stad te verplaatsen en zo de ouders te bereiken. Zij zijn degenen die de beslissingen nemen, en alle ouders willen dat hun kinderen het goed hebben. Dat sport goed is weet men wel, maar cultuur? Bij vele groepen is dat geen vanzelfsprekendheid. Ze hebben wel wat anders aan hun hoofd. In eenoudergezinnen is men vaak bezig met puur overleven. Dus je moet het gesprek aangaan, de ouders actief betrekken. Als je ziet wat het met een moeder doet die voor het eerst een viool vasthoudt... dat is heel ontroerend. Daarnaast proberen we deze groepen via de binnenschoolse cultuureducatie – de docenten dus – te bereiken. Geld speelt ook op een andere manier een rol. Per gemeente kan het aanbod enorm verschillen, een algemene wet ontbreekt. Er zijn wel richtlijnen, maar daarin maken gemeenten hun eigen
keuzes. In Amsterdam bijvoorbeeld heb je geweldige muziekscholen, maar voor de andere disciplines is er veel minder. In de eerste versie van het nieuwe Rotterdamse college-akkoord kwam het thema cultuur nauwelijks aan bod. Gelukkig is het klimaat wel iets aan het veranderen, er wordt met minder dedain over gesproken. Er is ook steeds meer draagvlak voor binnenschoolse cultuureducatie. Een platform als Méér muziek in de klas bijvoorbeeld wordt breed gedragen en maakt echt verschil, mede dankzij de betrokkenheid van koningin Máxima. Ik ben wel benieuwd wat eruit komt als alle nieuwe college-akkoorden gescand zouden worden op het onderwerp cultuur. Is dat anders dan vier of acht jaar geleden? Mijn gevoel zegt van wel, maar helemaal gerust ben ik er niet op.’
Ariëtte Kasbergen werkte onder andere als directeur van de Rotterdamse SKVR, was voorzitter van Netwerk Cultuureducatie, lid van Platform Ambassadeurs Meer muziek in de klas en van de adviescommissie Fonds voor Cultuurparticipatie.
Cultuurkrant NL 9
‘Niet iedereen wil naar het Concertgebouworkest’
‘K
FOTO: M. DOOMERNIK
ansongelijkheid – het woord heeft een normatieve klank. Er worden iemand kansen ontzegd en dat moet bestreden worden! Op zichzelf is dat terecht. Maar je kunt het ook neutraler opvatten, als een verschijnsel dat samenhangt met de culturele omgeving, zowel geografisch als sociaal-maatschappelijk. Als je daar iets aan wilt doen, blijkt dat vaak praktisch lastig. Waarbij je de vraag kunt stellen of je het wel moet willen. Hoe erg is het eigenlijk? Neem het verschil in culturele infrastructuur tussen stad en platteland. In Nijmegen kunnen leerlingen van de basisschool op de fiets naar het theater, waar jeugdtheater van de bovenste plank wordt gemaakt. Rij je een half uurtje verder naar, zeg, Bergen in Limburg, dan is de situatie heel anders. Je kunt daar wel jeugdtheater organiseren, maar dat is dan van een andere soort, een lager niveau. Daar is dus sprake van een reële ongelijkheid. Je zou daar iets aan kunnen doen, met vervoer bijvoorbeeld. Dan heeft iedereen dezelfde kansen. Maar doe je daarmee recht aan de culturele context van mensen uit een dergelijke landelijke omgeving? Niet iedereen wil naar het Concertgebouworkest of Theater Kwatta. Misschien zijn regionale culturele uitingen voor hen van veel grotere betekenis.
Het probleem is dat er veel vanuit aannames wordt gewerkt: uitdagende culturele prikkels zijn goed. Maar wat bedoelen we daar eigenlijk mee, en waarom is dat belangrijk? Vaak wordt vergeten daar een overtuigend verhaal over te vertellen. En werken we niet te veel vanuit een normatieve kijk op wat cultuur is of moet zijn? Dergelijke vragen worden te weinig gesteld. Soms is het juist belangrijk dat het aanbod een bepaalde herkenbaarheid heeft. Het moet passen bij de culturele context, pas dan kun je stapsgewijs de uitdaging erin brengen. Anders wordt het zoiets als wiskunde: niet leuk, waarom moet ik dat?’
Edwin van Meerkerk is onder andere werkzaam als universitair hoofddocent Algemene Cultuurwetenschappen bij de Radboud Universiteit. Hij is daarnaast voorzitter van de Stuurgroep Cultuur en School Nijmegen en lid van de kernredactie van Cultuur+Educatie.
‘Psychische spanning leidt enorm af’
‘M
et de programma’s van New Dutch Connections – niet alleen de culturele – proberen wij asielzoekers in Nederland aan hun toekomst te laten werken. Dat betekent dat we werken met mensen die in een juridisch traject zitten. Krijgen ze een status of niet? Hun situatie kan elke dag veranderen. Door overplaatsing van het ene naar het andere azc, of door een afgewezen asielvraag. Die psychische spanning leidt natuurlijk enorm af. Bovendien mogen ze niets zo lang ze in de asielprocedure zitten, niet werken, geen opleiding volgen. Dat leidt tot depressie, zelfmoord, tienerzwangerschappen. Een van onze grote uitdagingen is om ze überhaupt uit die ‘pauzestand’ te krijgen en te laten nadenken over hun toekomst, wat ze te bieden hebben. Daarna moeten we hun motivatie op peil zien te houden. Sowieso lopen we tegen veel barrières aan: taal, cultuur, geld. Het taalprobleem lossen we altijd wel op. Maar neem de dagelijkse meldplicht die geldt op gezinslocaties. Als wij die mensen willen meenemen naar een museum of een voorstelling in een andere plaats, moeten we eerst regelen dat er een tijdelijke ontheffing komt. Dat lukt wel, maar het maakt deelname wel ingewikkelder. Vervoer is ook een ding, want die azc’s liggen vaak decentraal. Als wíj dat niet regelen,
hebben zij geen toegang tot onze activiteiten. Sommige theatergroepen zijn ons daarin ter wille: die hebben vaak zelf een bus die we mogen lenen. Contact leggen is meestal niet het probleem, want we hebben makkelijk toegang tot de azc’s. Maar mensen die eenmaal een status hebben gekregen en een eigen huis zijn moeilijker te traceren. Die zitten dan vaak thuis met een uitkering. Om hen te bereiken werken we samen met gemeente, maatschappelijk werk en taalinitiatieven, waarbij privacyregels, begrijpelijk, soms in de weg zitten. We moeten dus veel hindernissen uit de weg ruimen voor we kunnen beginnen. Maar wij denken altijd in mogelijkheden. New Dutch Connections gaat over empowerment.” Sanne Douma is projectleider Cross Cultural Connections bij New Dutch Connections.
Marwitz, Douma en Kasbergen deden eerder mee aan een door het FCP tijdens het jubileumevent ‘Proeftuin van de toekomst’ georganiseerd rondetafelgesprek over gelijke kansen. Voor een terugblik op dit event: www.cultuurparticipatie.nl
10 LKCA Cultuurpanel Gelijke kansen Dit schreven respondenten ‘Bedenk altijd wat je zelf kunt doen. Als we echt een creatieve sector zijn, moeten we het kunnen waarmaken!’ EEN PROJECTLEIDER BIJ EEN CULTURELE ORGANISATIE
‘We moeten meer kijken en luisteren naar wat er echt gebeurt in de wereld buiten de cultuursector. En dan zonder oordeel en met veel respect de samenwerking aangaan met dat wat we vinden.’ EEN ZELFSTANDIG GEVESTIGDE
Uitslag enquête
‘Bedenk altijd zelf wat je kunt doen aan gelijke kansen’ Gelijke kansen, diversiteit, inclusiviteit… het is weer helemaal ‘hot topic’ in de culturele sector, ook als het gaat om gelijke kansen op cultuur op school en in de vrije tijd. Terecht? Hoog tijd? Het LKCA hield een enquête, onder andere onder de lezers van deze krant. Door Sanne van den Hoek
CONSULENT MUZIEK
‘Ik zou graag meer mensen die eenzaam zijn willen bereiken met kunstprojecten.’ EEN PROJECTLEIDER BIJ EEN CULTURELE ORGANISATIE
‘Nu kan alleen de jeugd uit Haren op vioolles. Het moet veel betaalbaarder worden.’ EEN MUZIEKDOCENT
‘Onderwijs is in mijn ogen de uitgelezen plek om ongelijkheid om te zetten in gelijke kansen. Kunst en cultuur moet ingebed zijn in ons schoolsysteem.’ EEN BEELDEND KUNSTENAAR
‘Erken dat er niet zoiets is als hogere en lagere cultuur.’ EEN DOCENT BEELDEND
‘We hebben meer passende rolmodellen nodig, kunstenaars en kunstvakdocenten met verschillende achtergronden.’ EEN EDUCATIEF ONTWERPER IN DE MUZIEK
‘Nee, op zich is iedereen nu ook welkom binnen alle facetten van cultuureducatie.’ EEN DOCENT BEELDEND
H
oe staat het met de gelijke kansen in onze sector? Kan iedereen in contact komen met kunst en cultuur en zich creatief ontwikkelen? Dus bijvoorbeeld ook mensen met minder financiële middelen, met een andere culturele achtergrond of met een beperking? Ook ouderen, of bewoners van dunbevolkte gebieden? In het LKCA Cultuurpanel vroegen we
Welke doelen van cultuur op school vind je het meest urgent? Cultuureducatie op school kent verschillende doelen waaronder artistieke doelen (leren over en bekwamen in kunst), maar ook meer maatschappelijke doelen (leren over en begrip krijgen voor verschillende culturen). We vroegen de panelleden welke van deze doelen zij nu het meest urgent vinden in het onderwijs. Hier is de verdeeldheid goed zichtbaar. 51% kiest voor artistieke doelen en 49% voor maatschappelijke doelen. Degenen die in een specifieke kunstdiscipline werkzaam zijn kiezen veel vaker voor de artistieke doelen, maar zien in de praktijk van het onderwijs vooral de maatschappelijke doelen aan bod komen. Bij de panelleden die zich met erfgoed bezighouden of met meerdere kunstdisciplines, is het precies andersom. Zij vinden de maatschappelijke doelen meer urgent maar zien in de praktijk vaker de artistieke doelen terug.
professionals en vrijwilligers uit cultuureducatie en cultuurparticipatie hoe zij tegen het thema gelijke kansen aankijken; gelijke kansen op cultuureducatie op school en op cultuurparticipatie in de vrije tijd. Is de discussie die nu in de culturele sector wordt gevoerd terecht, of achterhaald? 483 mensen vulden de online vragenlijst in. Dat het onderwerp leeft, blijkt wel uit
de uitgebreide reacties die we ontvingen. En er is werk aan de winkel: slechts 36% van de respondenten vindt dat het principe van gelijke kansen op cultuureducatie op school nu in de praktijk wordt waargemaakt. Bij cultuur in de vrije tijd ligt dat percentage nog lager, slechts 16% ziet nu gelijke kansen op cultuurparticipatie. Maar over wat er moet gebeuren zijn de meningen verdeeld.
Cultuurkrant NL 11
Op wie richt je je en wie komen er bekaaid vanaf?
Neemt de cultuursector haar verantwoordelijkheid?
63%
84%
van de respondenten (en de organisaties waar zij werkzaam zijn) richt zich actief op jongeren. Dat is daarmee verreweg de meest genoemde doelgroep. Top drie: 1. Jongeren (63%) 2. Ouderen (30%) 3. Mensen met een lage sociaaleconomische status (28%) Op de vraag welke doelgroep er nu het meest bekaaid vanaf komt als het gaat om kansen op cultuurdeelname in de vrije tijd, is het panel behoorlijk eensgezind. 87% noemt hier mensen met een lage sociaaleconomische status. Top drie: 1. Mensen met een lage sociaaleconomische status (87%) 2. Etnische groepen (53%) 3. Mensen met een geestelijke beperking (29%)
vindt dat de cultuursector een maatschappelijke verantwoordelijkheid heeft tegenstellingen in de samenleving te helpen overbruggen. Op de vraag of de huidige gesubsidieerde cultuur die verantwoordelijkheid ook oppakt is het panel verdeeld:
29%
vindt dat de huidige gesubsidieerde cultuur eerder bijdraagt aan het in standhouden van tegenstellingen dan dat ze helpt die te overbruggen.
35%
is het daar nadrukkelijk niet mee eens
36%
houdt zich in het midden
Cultuureducatie en cultuurparticipatie in de regioprofielen
H
oe gaat het cultuurbeleid er vanaf 2021 uitzien? Het Rijk streeft in ieder geval naar een nauwere samenwerking tussen het Rijk en de decentrale overheden. Daarom worden op verzoek van minister Van Engelshoven regioprofielen opgesteld. Op veel plaatsen in het land vinden gesprekken plaats tussen culturele instellingen en lokale, regionale en provinciale politici en vertegenwoordigers. Hier zijn ook diverse vertegenwoordigers uit de cultuureducatie en de cultuurparticipatie bij betrokken. Uiterlijk 1 november worden de profielen bij de minister ingediend.
In de regioprofielen komt de gezamenlijke visie op, en ambitie wat betreft, cultuur in de regio te staan. De profielen worden door de minister gebruikt ter voorbereiding van de nieuwe beleidsperiode 2021-2024. Bij de samenstelling van de basisinfrastructuur 2021- 2024 kan dan beter rekening worden gehouden met, aldus het ministerie, ‘de samenstelling en de behoefte van de bevolking, met de identiteit en verhalen uit de regio en met het lokale klimaat voor de makers en kunstenaars in de verschillende disciplines.’ (Cultuurbeleid 2021-2024, ministerie van OCW). De Raad voor Cultuur pleitte in november vorig jaar al voor meer aandacht voor culturele plannen uit de stedelijke regio’s. LEES IN DEZE KRANT MEER OVER DE REGIOPROFIELEN OP PAGINA 2 (‘GO MET
DE REGIO!’) EN PAGINA 14 (‘WETEN WE WEL GENOEG VAN KUNSTBEOEFENING IN DE REGIO?’).
Top 5: Waar moeten we als cultuursector meteen mee aan de slag? In een open vraag vroegen we de panelleden: ‘Als we werkelijk streven naar gelijke kansen voor iedereen in cultuurparticipatie en cultuureducatie, waar moeten we als cultuursector dan nu meteen mee aan de slag?’ 1. Met het onderwijs. Dat wordt verreweg het meest genoemd. Pas als cultuur een volwaardige plek heeft in het onderwijs hebben echt alle kinderen gelijke kansen. 2. Ook de bereikbaarheid én betaalbaarheid van aanbod in de vrije tijd moeten we aanpakken. Niet overal zijn voorzieningen en zeker niet iedereen kan die betalen. Dat moet veranderen en die
Over de respondenten • 24% noemt de eigen organisatie een goede afspiegeling van de samenleving • 14% volgt de Code Culturele Diversiteit • 51% is bezig met het thema gelijke kansen • 45% is bereid aanpassingen te doen die nodig zijn voor inclusiviteit • 48% houdt zich zowel met cultuur op school als in de vrije tijd bezig, 30% alleen met cultuur op school en 22% alleen met cultuur in de vrije tijd • 75% is vrouw • Meest genoemde functies: kunst(vak)docent; coördinator of projectleider; educatief medewerker of ontwerper.
verantwoordelijkheid ligt bij gemeenten, aldus menig panellid. 3. Het aanbod kan meer gericht worden op specifieke groepen die nu buiten de boot vallen, zoals mensen met een geestelijke of fysieke beperking. 4. De zichtbaarheid van cultuur moet beter, stellen veel panelleden. We moeten mensen overtuigen van wat cultuur te bieden heeft. 5. En de cultuursector moet zichzelf veranderen zeggen sommigen. We moeten ons eigen cultuurbegrip tegen het licht houden en zorgen voor meer diversiteit in de sector.
Praat ook mee in het LKCA Cultuurpanel Laat horen wat jij belangrijk vindt in het LKCA Cultuurpanel. Meld je aan en je ontvangt een aantal keer per jaar een link naar een online vragenlijst in je mailbox. Het panel gaat steeds over een ander actueel thema dat te maken heeft met cultuur op school of in de vrije tijd. Deze keer kozen we voor het thema gelijke kansen, een thema dat weer veel besproken wordt én nauw aansluit bij onze eigen missie om cultuurdeelname toegankelijk te maken voor iedereen. Op 10 december organiseren we een conferentie over dit onderwerp waarop we verder praten over wat er moet gebeuren; zie ook de agenda op de achterpagina op deze krant. Meld je nu aan voor het panel op www.lkca.nl/cultuurpanel
‘Waar gaan we vandaag pianoën, juf?’ Een boekje vol uitspraken van pianoleerlingen van Petra Polman over muziek in het algemeen en de piano in het bijzonder. Polman werkte vijftien jaar als pianodocente op de Stedelijke Muziekschool Arnhem. Het boekje is vooral een pleidooi voor het belang van goed en toegankelijk muziekonderwijs voor iedereen. Inclusief drie unieke pianocomposities van componist Joey Roukens en speciale tekstbijdragen van onder meer pianist Hannes Minnaar, violist Joshua Bell en hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder. UITGEVER AT & MUZIEK, ISBN:978-90-827957-0-7
12 Nieuws
Basisscholen positiever over cultuureducatie op hun school Scholen zijn ten opzichte van 2015-2016 meer tevreden over hun cultuuronderwijs, blijkt uit het rapport ‘Monitor Cultuureducatie primair onderwijs 2017-2018’. De verankering van cultuureducatie op basisscholen lijkt op een aantal aspecten duidelijk verbeterd. Meer scholen hebben een visie op cultuureducatie, en draagvlak en deskundigheid bij het team zijn toegenomen, meer scholen hebben een icc’er en het cultuuronderwijs hangt vaker samen met zaakvakken. Het verbeteren van die verankering is precies wat het ministerie van OCW en het Fonds voor Cultuurparticipatie (FCP) beogen met de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK). Uit het rapport blijkt dat scholen die aan die regeling deelnemen zich positief onderscheiden van
scholen die niet deelnemen. We kunnen niet zomaar concluderen dat CmK die verbeteringen heeft veroorzaakt – daarvoor is (verklarend) vervolgonderzoek nodig – maar duidelijk is wel dat deelnemende scholen beter scoren op visie, doorgaande leerlijn, deskundigheidsbevordering, samenwerking met de culturele omgeving en kwaliteitservaring van cultuureducatie. Hetzelfde geldt voor scholen die deelnemen aan de Impuls Muziekonderwijs. Daar is in verhouding vaker sprake van structureel muziekonderwijs, deskundigheidsbevordering van de leerkrachten en verbinding met buitenschoolse muziekeducatie. Er bestaan niet alleen significante verschillen tussen CmK- en niet-CmK-scholen, maar ook tussen reguliere basisscholen en scholen voor speciaal onderwijs. De verankering van cultuureducatie lijkt in
De verankering van cultuureducatie lijkt in het speciaal onderwijs sterker
het speciaal onderwijs sterker; er is vaker structureel eigen budget voor activiteiten, een vaste vakleerkracht in dienst en er is meer samenhang binnen de vakken spel/ drama en tekenen en handvaardigheid. Daarbij verwijzen deze scholen enthousiaste leerlingen vaker door naar buitenschoolse activiteiten. Er blijft ruimte voor verbetering. Zo hebben nog relatief weinig scholen voor regulier of speciaal onderwijs één samenhangend
Kunst en dementie is een van de speerpunten van het Deltaplan Dementie voor 2018. Er gebeurt al veel op dit terrein, maar het is nog lang niet vanzelfsprekend om culturele interventies in de zorg te integreren. In de notitie ‘kunst en dementie’ worden de kansen verkend. Een greep uit de ‘oplossingsrichtingen’ die worden genoemd: • Breng culturele interventies beter voor het voetlicht, zet ambassadeurs in; • Bundel bestaande kennis, bijvoorbeeld door de opzet van een expertisecentrum Kunst en dementie; • Neem culturele interventies op in de zorgstandaard; • Besteed meer aandacht aan kunst in zorgopleidingen en aan zorg in kunstopleidingen. WWW.DELTAPLANDEMENTIE.NL
MONITOR CULTUUREDUCATIE IN HET PRIMAIR ONDERWIJS
2017-2018 (J. NOOIJ, C. DE GRAAUW, M. VAN ESSEN EN A. VAN DEN BROEK; 2018). DOOR: RESEARCHNED I.S.M. MET ONDERZOEKSBUREAU CLAUDIA DE GRAAUW I.O.V. HET FCP EN HET MINISTERIE VAN OCW. TE DOWNLOADEN VIA WWW.LKCA.NL
Digitale scheurkalender Zuid-Holland
Blijf op de hoogte van ontwikkelingen in je vakgebied! Neem kosteloos een abonnement op de Cultuurkrant NL via lkca.nl/ cultuurkrantnl. De Cultuurkrant NL verschijnt enkele malen per jaar.
Kunst en dementie
programma voor cultuureducatie. Ook kunnen ze meer inzetten op samenwerking met professionele culturele instellingen, amateurverenigingen of onderwijsinstellingen (denk aan een hogeschool voor de kunsten of een pabo). Over één ding zijn de scholen minder positief dan in 2015-2016: de verbeeldingskracht en originaliteit van hun leerlingen. Een interessante bevinding die verder onderzoek oproept. (Zoë Zernitz, LKCA)
‘Als je mensen voor je laat werken, heb je sowieso altijd de plicht om erover na te denken of je hen wel op een eerlijke manier betaalt en of de mensen op die manier wel een eerlijke boterham kunnen verdienen. Die plicht heb je altijd, dus waarom zou de kunstensector die niet hebben? We verwachten dat je die vraag ook stelt als je mensen inhuurt om schoon te maken, om je tuin te onderhouden, om je kleren te herstellen; zouden we bij kunstenaars die vraag dan niet te hoeven stellen?’ MINISTER VAN ENGELSHOVEN OVER DE CONSEQUENTE TOEPASSING VAN DE FAIR PRACTICE CODE: DE CODE DIE EEN KADER BIEDT OM LOON NAAR WERK IN DE CULTURELE SECTOR MOGELIJK TE MAKEN. (BRON: VERSLAG OVERLEG VASTE KAMERCOMMISSIE VOOR ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP OP 30 MEI.) FOTO MINISTERIE OCW.
Het Erfgoedhuis ZuidHolland en Kunstgebouw lanceren deze maand de Digitale Scheurkalender van Zuid-Holland, een laagdrempelige kennismaking met kunst en erfgoed in de klas. Via onder meer eenvoudige kijkopdrachten en filosofische vragen ontdek je samen met je leerlingen kunst en erfgoed uit de omgeving. Het concept van de Digitale Scheurkalender is ontwikkeld door het Kröller-Müller Museum, dat daar in 2015 de Museum educatieprijs mee won. www.digitalescheur kalender.com, wachtwoord: zuidholland
Leerlingen portretteren ouderen Om jong en oud te verbinden, nemen de Riki Stichting en het Nationaal Ouderenfonds het initiatief tot een wedstrijd waarin jongeren ouderen portretteren. Scholen nodigen ouderen op school uit, of de klas gaat langs bij het nabijgelegen woonzorgcentrum. De leerlingen schilderen de portretten en de beste drie worden ingezonden voor de wedstrijd. Onder alle deelnemende scholen wordt een masterclass schilderen verloot. WWW.OUDERENFONDS.NL
Cultuurkrant NL 13
Assen winnaar BNG Cultuurparticipatieprijs De gemeente Assen is de winnaar van de BNG Bank Cultuurparticipatieprijs. Volgens de jury viel Assen vooral op vanwege de sterke verbinding tussen beleid en praktijk. De stad mag zichzelf een jaar lang Beste Cultuurparticipatie Gemeente van Nederland noemen, en ontving een geldprijs van 15.000 euro die ten goede moet komen aan de cultuurparticipatie in de buurt. Assen faciliteert, aldus de jury, een grote diversiteit aan projecten en legt daarbij de prioriteit bij de verbinding van cultuur met
het maatschappelijke domein. De inwoners worden actief betrokken in wijken, zowel om initiatieven aan te dragen als om mee te doen aan activiteiten. Hieronder vallen ook minder zichtbare doelgroepen als ouderen, vluchtelingen en mensen met een geestelijke beperking of afstand tot de arbeidsmarkt. Daarnaast vervult Podium Zuidhaeghe een culturele spilfunctie in de gemeente. De prijs is in het leven geroepen om cultuurparticipatie in de regio te stimuleren. Er waren zeventig inzendingen.
200.000 De provincie Utrecht investeert 200.000 euro extra in kunst en cultuur op vmbo-scholen in de provincie. Uit onderzoek blijkt dat vmbo-scholen wel behoefte hebben aan meer kunst en cultuur, maar in de praktijk nauwelijks een beroep op beschikbare subsidies doen. Met deze financiële impuls wil de provincie de scholen een steuntje in de rug geven.
Ouderbetrokkenheid
Ouders maken het mee ruimte voor eigen invulling van de kinderen. Zo zet ze de kinderen in een grote kring om een beeld heen. ‘Wat zie jij vanaf jouw plek?’ ‘Een hondje.’ ‘Een tempel.’ Dan mogen ze voelen met hun ogen dicht. ‘Ik voel iets hards.’ ‘Zoals een krokodil voelt.’ Ook de ouders voelen. ‘Leuk, wat die kinderen allemaal in zo’n beeld zien,’ zegt een moeder. ‘Ja,’ beamen de andere ouders. ‘Maar die tuinvrouw doet het ook echt heel goed. Dan ga je vanzelf anders kijken.’ Na de rondgang worden er dieren gemaakt. Dit keer samen met de ouders. Aan lange tafels ligt de klei klaar. De ouders reageren wat lacherig, ‘nou vooruit dan maar.’ Iedereen doet mee.
Ouders actief betrekken
VOELEN MET JE OGEN DICHT.
Het Cultuurprogramma van Kunst Centraal en Landschap Erfgoed Utrecht bestaat tien jaar en om dat te vieren mogen ouders mee met enkele culturele activiteiten van de scholen. ‘Ouders gaan anders naar de omgeving kijken.’ Door Sanne van den Hoek
FOTO LILIAN VAN ROOIJ
Het is woensdagochtend 9 uur als de kinderen van groep 3 van De Driesprong in Soest zich verzamelen bij beeldentuin Hazart mét hun ouders. Pleun, de tuinvrouw van de beeldentuin, heeft hun hulp hard nodig. De kinderen reageren direct enthousiast, de ouders vooral afwachtend. ‘We wilden ouders laten zien wat er gebeurt aan cultuuronderwijs op school,’ vertelt Mirjam de Heer van Kunst Centraal. ‘Ouders krijgen dat anders niet mee hebben we gemerkt. Ze weten niet waarom dit soort activiteiten plaatsvinden en ook niet dat het structureel gebeurt.’ In de pauze neemt Kunst Centraal-collega Ellen Nanning de ouders dan ook mee voor een animatiefilmpje en uitleg over het Cultuurprogramma, een provinciaal
programma dat in elke gemeente op maat wordt gemaakt zodat kinderen hun eigen woonomgeving kunnen ontdekken. En niet alleen de kinderen, zo blijkt vandaag. ‘Ik rijd hier al jaren langs maar heb me nog nooit afgevraagd wat er dan achter die haag lag,’ grapt een moeder. ‘Het is een mooie bijkomstigheid,’ vertelt De Heer, ‘dat ouders zelf ook blij verrast zijn wat er in hun omgeving te zien is. Maar ook dat ouders anders naar die omgeving gaan kijken als ze zien hoe kinderen die beleven.’
Samen anders kijken
Pleun de tuinvrouw is een professionele theaterdocente en neemt de kinderen mee in haar zoektocht naar dieren in de beeldentuin. De beelden bespreekt ze met veel
Ook docente Renata Smits van De Driesprong is enthousiast. ‘Zo worden de ouders echt betrokken bij de les en kunnen ze het zelf ervaren. Al maakt het zo’n activiteit ook een stuk onrustiger, zeker bij deze volle klas.’ Dat beaamt ook De Heer, ‘bij sommige activiteiten hangen kinderen een beetje aan hun ouders, die zijn een soort escape uit de groep. Bij een dansles in IJsselstein gebeurde dat. Daar moet je als docent heel goed op inspelen om de kinderen steeds weer terug de les in te nemen. Ook helpt het als je ouders een actieve rol kan geven.’
Vervolg
Vanwege de positieve ervaringen van ouders en scholen, zoeken Kunst Centraal en Landschap Erfgoed Utrecht hoe ze verder gaan. ‘We zagen meerwaarde,’ zegt De Heer, ‘dat willen we zeker bewaren! Tegelijkertijd brengt het veel extra organisatie met zich mee en merken we dus dat het sommige activiteiten kwetsbaarder maakt. Dus we zoeken nog naar de vorm voor een vervolg. We doen in ieder geval graag iets met de rij-ouders. Die zijn er toch.’ MEER WETEN OVER HET CULTUURPROGRAMMA? KIJK HET ANIMATIEFILMPJE: HTTPS://VIMEO. COM/244201245
14 Achtergrond Achter de cijfers
Weten we het fijne van kunstbeoefening in de regio? Maakt het voor je kunstbeoefening uit waar in Nederland je woont? Dat is meer dan ooit een belangrijke vraag nu er hard wordt gewerkt aan stedelijke en regionale cultuurprofielen. Arno Neele kijkt achter de cijfers.
Nu op Cultureel Kapitaal Het opinieplatform voor de sector Jan Jaap Knol, Birgit Donker e.a.
Wij zetten vaart achter inclusiviteit
Lex Heerma van Voss en Martine Gosselink
Over de wereldgeschiedenis van Nederland.
van Nederland
Bea Ros
De culturele sector loopt niet voorop in het verzamelen van cijfertjes
Beleidsambtenaren, neem de taal- en cultuurvakken serieus
Melissa de Vreede
Laat ook leerlingen in het praktijkonderwijs hun talenten ontdekken
Josien Paulides en Marlies Tal
Duurzame en goede cultuur educatie in je gemeente: zo organiseer je dat
Henk Smid
O
p basis van de Monitor Amateurkunst weten we dat het aandeel beoefenaars van kunstzinnige en creatieve activiteiten niet substantieel verschilt per provincie. Overal ligt dat op zo’n 40 procent van de bevolking van zes jaar en ouder. Ook de gemeentegrootte of mate van verstedelijking lijkt nauwelijks invloed te hebben op het percentage van de bevolking dat aan kunstbeoefening doet. Maar de manier waarop de beoefenaars hun activiteiten vormgeven verschilt soms wel per provincie. Zo zien we verschillen in de mate waarin beoefenaars voor hun kunstzinnige en creatieve activiteiten lid zijn van een vereniging, club, gezelschap of groep. In Friesland maakt bijvoorbeeld een derde van de beoefenaars gebruik van een of meerdere verenigingen. Denk aan koren, harmonieën, fanfares, toneelverenigingen, enzovoort. Daarmee is de vereniging een belangrijke voorziening voor de Friese kunstbeoefenaar. In de buurprovincie Groningen ligt dit aandeel substantieel lager op zo’n 10 procent. Ook in Flevoland betreft het maar 10 procent, maar zijn weer relatief veel beoefenaars lid van informele amateurkunstgroepen. Ook zien we verschillen als het gaat om het percentage kunstbeoefenaars dat lessen, cursussen en workshops volgt. Om bij Friesland en Groningen te blijven: in Friesland lag dat vorig jaar op ruim 40 procent, in Groningen is het de helft
Gaat jouw kunstproject het welzijn van patiënten bevorderen?
minder. En het percentage Friezen dat zegt dat de voorzieningen voor lessen, cursussen en workshops in de buurt liggen (en niet verder weg) is drie keer zo hoog als het aandeel Groningse beoefenaars dat dit aangeeft. Provincies verschillen dus als het gaat om de manier waarop beoefenaars invulling (kunnen) geven aan hun kunstzinnige en creatieve activiteiten.
Dit vraagt om maatwerk
Dat lijkt mogelijk triviale informatie, maar is met het licht op het nieuwe cultuurbeleid wel degelijk van belang. In navolging van een advies van de Raad voor Cultuur heeft de minister van OCW de lokale en provinciale overheden namelijk opgeroepen om samen met het culturele veld cultuurregio’s te vormen en in gezamenlijkheid stedelijke en regionale cultuurprofielen te maken. (Zie ook pagina 2 en 11 van deze krant, red.) Met het idee dat bij het opstellen van de cultuurprofielen wordt aangesloten bij de identiteit, behoeften en mogelijkheden van de regio’s. Maar om dat te kunnen doen is goede kennis nodig over deze identiteit, behoeften en mogelijkheden. En dan zeker ook met betrekking tot cultuurparticipatie en cultuureducatie. Zo trekken de drie noordelijke provincies gezamenlijk op als een regio, maar is het goed om te beseffen dat deze regio dus niet uniform is in de behoeften en mogelijkheden wanneer het gaat om de kunstbeoefening van de lokale bevolking. Ik denk dat dat vraagt om maatwerk bij
het opstellen van een cultuurprofiel en het maken van regionaal cultuurbeleid.
De culturele sector loopt alleen niet voorop in het verzamelen van cijfertjes. Laat staan dataverzameling op lokaal, provinciaal dan wel regionaal niveau. We zien recent wel pogingen van de Boekmanstichting, Atlas voor Gemeenten en de provincie Noord-Brabant om in deze lacune te voorzien, maar de verzamelde cijfers gaan tot nu toe niet of nauwelijks over beoefening en nog minder over educatie. Het LKCA zal dan ook waar het kan een bijdrage leveren aan het verzamelen en ontsluiten van regionale cijfers over participatie en educatie, en zal daar meer op gaan inzetten. Maar het is ook cruciaal dat lokale en provinciale overheden op een structurele en uniforme manier zelf gegevens gaan verzamelen over kunst en cultuur, inclusief cultuurparticipatie en cultuureducatie. Dan kan het cultuurbeleid ook goed aansluiten bij de identiteiten, behoeften en mogelijkheden van de regio. MET MEDEWERKING VAN ONDERZOEKER ZOË ZERNITZ (LKCA)
Arno Neele is onderzoeker bij het LKCA
Aleid Truijens
Kunstonderwijs zou zo vanzelfsprekend moeten zijn als taal, rekenen en gymnastiek
Jacquelien Vroemen
Erfgoed is een werkwoord
Kees van der Meiden
Kleinere musea, werk meer samen met scholen en zorginstellingen
Over Cultureel Kapitaal
Cultureel Kapitaal is het centrale opinie- en kennisuitwisselingsplatform voor en door iedereen die professioneel betrokken is bij cultuureducatie en cultuurparticipatie. Wil je ook publiceren op Cultureel Kapitaal? Neem contact op met Marianne Selie, cultureelkapitaal@lkca.nl. www.cultureelkapitaal.nl
Cultuurkrant NL 15 Initiatiefnemer Dabke Nights
Tamer Alalloush laat het mooie van Syrië zien Eigenlijk was Tamer Alalloush helemaal geen dabke-fan toen bij nog in Syrië woonde. Hij hield meer van klassieke muziek. Nu geeft hij Syriërs en Nederlanders les in de feestelijke dans. ‘Dabke is een geweldig middel om mensen samen te brengen.’
ontmoet, toen zij als vrijwilliger kleding verzamelde voor de 500 vluchtelingen die in de Utrechtse Jaarbeurs werden ondergebracht. Tamer assisteerde en tolkte, en ze raakten aan de praat. ‘Iris nam me op sleeptouw. We wisselden informatie uit over onze gebruiken, over eten, feesten, handen schudden of niet, de drie kusjes die in Nederland gewoon zijn.’ Uit die ontmoeting werd het project New Neighbours geboren, waarmee Tamer en Iris en een team van vrijwilligers multiculturele evenementen organiseerden. Naast verschillen vooral de raakvlakken opgezocht met de cultuur van de ‘nieuwe buren’, en omgekeerd. Tamer vond het echter ook belangrijk om de Syrische cultuur puur te tonen. Dat werden (onder andere) de Dabke Nights van eveneens door Tamer en Iris opgerichte stichting Dreaming of Syria, die ook activiteiten als poëzie-, film- en storytellingavonden organiseert.
Door Francine van der Wiel
Wíj zijn gastheer
H
et komt niet vaak voor dat falen er zo onweerstaanbaar vrolijk uitziet. Op de filmpjes van de Dabke Nights zijn vrijwel alleen lachende mensen te zien, ietwat verhit en geconcentreerd om de steeds snellere passencombinaties van de dabke onder de knie te krijgen. Wat meestal niet lukt, althans de aanwezige Nederlanders niet. Tot hun grote plezier – ze lachen van oor tot oor – én dat van initiatiefnemer Tamer Allaloush. ‘Ik was zelf helemaal geen dabke-fan’, lacht Alalloush (31). ‘Toen ik nog in Syrië woonde, hield ik meer van de klassieke muziek van mijn land. Maar dabke is een geweldig middel om mensen samen te brengen, en om anderen iets te leren over onze cultuur.’ Want dat zijn de Dabke Nights: uitbundige avonden waarop de Syrische cultuur
wordt gevierd met muziek en optredens, heerlijke mezze, Arabische koffie of de waterpijp. En natuurlijk de dabke: de feestelijke kring- en reidans uit de Levant, die de stemming op huwelijken en partijen opzweept met steeds snellere ritmes.
‘Ik wilde mijn leven in eigen hand nemen’
Een nieuwe start maken
De dabke was ook wel het laatste waar hij zich druk om maakte, voor hij in 2015 naar Nederland vluchtte. Als student internationaal recht publiceerde hij veelvuldig op sociale media over de politiek, de oorlog en de mensenrechten in Syrië. Een riskante bezigheid, reden waarom hij niet meer naar zijn dorp kon terugkeren, noch de geboorte van zijn tweede dochter kon bijwonen. Bovendien had hij de oproep voor militaire dienst genegeerd. Hij moest weg. ‘Ik wilde mijn leven in eigen hand nemen, een nieuwe start maken.’ Na een lange reis, via Turkije en Lesbos,
kwam hij in Nederland terecht. Zoals veel vluchtelingen moest hij eerst een traject langs verschillende AZC’s afleggen voor hij in Utrecht zijn draai vond. In de domstad had hij cultureel ondernemer Iris Loos al
De dansavonden waren vanaf de eerste editie in 2016 een doorslaand succes, druk bezocht door Nederlanders én Syriërs. ‘Meestal is het zo’, aldus de tevreden initiatiefnemer, ‘dat een Nederlander een Syriër iets leert. Hier zijn de rollen omgedraaid. We laten iets van onszelf zien, wíj zijn gastheer. Dat is heel bijzonder. Het is heel waardevol om als vluchteling ook het mooie van je land te kunnen laten zien. En daar trots op te kunnen zijn.’ De Syrische bezoekers kunnen vaak niet wachten tot de volgende avond, vertelt Tamer. ‘Ze voelen zich dan even thuis. Iemand zei laatst: ik voelde me alsof ik op het huwelijk van mijn beste vriend was. Dat doet het met je: het brengt de goede herinneringen terug.’ Ook de Nederlanders zijn dolenthousiast. Sommigen volgen de Dabke Nights door het hele land.
Hand in hand
Zo is wat begon als een praatje boven een berg gedoneerde kleding in Utrecht uitgewaaierd over het hele land. En alles op vrijwillige basis; ook Tamer doet zijn werk onbezoldigd, naast zijn baan als event coördinator bij de OpenEmbassy. Intussen zijn er in diverse steden in Nederland al regelmatig Dabke Nights, en er zijn aanvragen uit andere plaatsen. Ook in de media is het initiatief opgepikt: Tamer en Iris deden al in diverse artikelen en programma’s hun verhaal. Het succes van de Dabke Nights maakt hem gelukkig; al die lachende mensen die hand in hand samen dansen. ‘Ik zie dat onze bijdrage iets positiefs brengt. De mensen houden ervan, en hoe meer zij ervan houden, des te meer hou ik ervan.’ WWW.DREAMINGOFSYRIA.NL WWW.DABKE-NIGHTS.NL
16 Colofon
Nieuwe publicaties
GAMIFICATION OP SCHOOL GA SAMEN VOOR OUD!
Twaalf inspirerende projecten met ouderen Professionals uit kunst en zorg over het succes van samenwerking
VOORBIJ DE KUNST
Anders kijken naar kunst met jongeren
H
ultuur dichter bij ouderen brengen kan op vele manieren, maar hoe zet je als theatermaker, fotograaf of musicus de eerste stap? Google je de directeur van een zorgorganisatie en bel je die vervolgens gewoon op? 25 professionals uit de kunst & cultuursector en uit de zorg & welzijnssector geven een kijkje achter de schermen. ROOS STAMET-GEURS, UITGEVER:
oe kun je als docent in het voortgezet onderwijs jongeren stimuleren om beter te kijken naar kunst? In ‘Voorbij de kunst’ komen drie vernieuwende, hedendaagse leermethoden voor kunstbeschouwing aan de orde: Art Based Learning, Visible Thinking en Visual Thinking Strategies. Hoe kun je deze methoden concreet inzetten in de klas? Jobbe Holtes en Yotka Kroeze laten onder meer zien hoe kijken werkt en hoe jongeren kunst ervaren.
LKCA. 116 P. TE DOWNLOADEN
GRONINGEN: PALMSLAG, 2018
OF TE BESTELLEN VIA LKCA.NL
120 BLZ.
C
S
pelend leren in de klas wordt tegenwoordig ook wel gamification genoemd. In een reeks van vier artikelen in het tijdschrift Praxisbulletin geeft Sem van Geffen, leerkracht en onderwijskundige inspiratie en tips hoe leerkrachten games kunnen inzetten in de klas.
J
SPECIAAL ONDERWIJS, JAARGANG 35,
ongeren beschouwen Netflix en tatoeages als een onderdeel van cultuur zegt een Engels onderzoeksrapport. Dit onderzoek geeft inzicht in de levens van ‘digitally native’ jongeren, de manier waarop zij participeren, hun houding ten opzichte van kunst en cultuur - zoals zij die definiëren - en de plaats die het inneemt in hun leven.
NRS. 4, 5, 6 EN 9.
EN WE ARE FRILLY
PRAXISBULLETIN: PRAKTISCH
MAANDBLAD VOOR LEERKRACHTEN IN HET BASISONDERWIJS EN
MORRIS HARGREAVES MCINTYRE
UITGEVER: MALMBERG
UITGEVER: ARTS CONNECT,
WWW.LKCA.NL/INFORMATIEBANK/
2018, 139 P.
GAMIFICATION-OP-SCHOOL EN
WWW.ARTSCONNECT.CO.UK/
WWW.PRAXISBULLETIN.NL
WP-CONTENT/UPLOADS/2018/06/ ARTS-CONNECT-CCJ-REPORT-FINAL.
Y. KROEZE; J. HOLTES
Agenda
20 september 2018 Netwerkborrel & Expertmeeting ‘Beladen Erfgoed’
Expertmeeting ter gelegenheid van het Europees Jaar voor het Cultureel Erfgoed 2018, speciaal voor erfgoedprofessionals, beleidsmakers, onderwijsprofessionals en studenten. Met lezingen en werksessies. Hoe voer je een gesprek over en ga je om met beladen erfgoed? www.kunsten92.nl/activiteit
27 september – 6 oktober 2018 Week tegen eenzaamheid
Meer dan een miljoen Nederlanders voelt zich sterk eenzaam en dat heeft gevolgen voor hun gezondheid, welbevinden en meedoen in de samenleving. Tijdens deze week vinden er activiteiten plaats, waaronder veel culturele, in de strijd tegen eenzaamheid. Bijvoorbeeld tekenen of zingen in een Haags AH-filiaal. www.samentegeneenzaamheid.nl
1 - 31 oktober 2018 Maand van de Geschiedenis
YOUNG PEOPLE’S CULTURAL JOURNEYS
Oktober is Maand van de Geschiedenis, dit jaar met het thema Opstand. Samen met honderden, onder meer culturele, organisaties wordt de geschiedenis onder de aandacht gebracht. Op de website vind je inspiratie voor lessen en kun je je eigen evenement aanmelden. www.maandvandegeschiedenis.nl/ opstand
Neem nu kosteloos een abonnement op de Cultuurkrant NL en blijf op de hoogte van ontwikkelingen in je vakgebied. www.LKCA.nl/cultuurkrantnl
9 oktober 2018 Gamification Conferentie
Mission Start organiseert deze conferentie voor leerkrachten, docenten, educatief ontwikkelaars en studenten die alles willen weten over escaperooms, het toepassen van game-elementen in de les en hoe je zelf een spel ontwerpt. Met volop ruimte om met gamificationexperts in gesprek te gaan. https://missionstart.nl/ gamification-conferentie-2018
20 – 28 oktober 2018 Week van het Maken
Jaarlijkse Week waarin op veel plaatsen in het land kan worden gemaakt en geleerd. Naast maakdagen in musea zijn er maakactiviteiten in bibliotheken en in scholen. Samen met tal van instellingen brengt Crafts Council Nederland de kracht van het maken onder de aandacht. https://craftscouncil.nl/ weekvanhetmaken
10 december 2018 Conferentie Diversiteit en gelijke kansen in de culturele en creatieve sector
‘Een toekomstbestendige sector is een inclusieve sector.’ Dat is het centrale thema tijdens de werkconferentie van de Federatie Cultuur en het LKCA op 10 december 2018. Het doel van deze actieve dag is vast te stellen wat de culturele en creatieve sector kunnen doen om inclusiever te worden. Het wordt een dag met wisselende perspectieven, schurende momenten, volop kruisbestuiving en het positief waarderen van verschillen. Noteer 10 december 2018 alvast in je agenda.
Cultuurkrant NL is een uitgave van het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA). De krant is voor professionals die werken voor cultuur op school of in de vrije tijd. Postbus 452, 3500 AL Utrecht • www.lkca.nl • Tel.030 711 51 00 • cultuurkrantnl@lkca.nl Je kunt kosteloos een abonnement nemen op de Cultuurkrant NL via www.lkca.nl/cultuurkrantnl De opinies in deze krant geven niet noodzakelijkerwijs de mening of het beleid van het LKCA weer Artikelen mogen alleen na toestemming van de redactie en de auteur worden overgenomen. Hoofd- en eindredactie Marianne Selie Basisontwerp & vormgeving Marinka Reuten Druk Flevodruk Harlingen Oplage 6.000 En verder werkten mee Petra Faber, Paulien Franken, Joost Groeneboer, Leontine Herschoe, Daniëlle van den Heuvel, Sanne van den Hoek, Dirk Monsma, Arno Neele, Sanne Scholten, Bas van der Schot, Miriam Schout, Laura Stoové, Francine van der Wiel, Michiel de Wit, Zoë Zernitz
Waarmee kunnen we je helpen?
Wil je weten…
waar je de cursus icc kunt volgen in jouw regio? waar je literatuur kunt vinden voor je onderzoek? hoeveel muziekscholen er in Nederland zijn? of CKV ook verplicht is in het speciaal voortgezet onderwijs? bij wie je in Gelderland terecht kunt voor advies over fondsenwerving? Of in Noord-Holland?
Of heb je een hele andere vraag? Tob niet langer, maar bel ons. Of mail ons. Daar zijn we voor. Voor jou. Samen met jou. 030-7115100 vraag@lkca.nl www.lkca.nl
voor professionals die werken voor cultuur op school of in de vrije tijd