Meierijbaanbrug Tilburg www.lostlandscapes.eu
1
MEIERIJBAANBRUG In opdracht van: Gemeente Tilburg Door: LOLA landscape architects Februari 2010
3
INLEIDING EN OPGAVE Een andere functie in het Tilburgse routenetwerk en noodzakelijk onderhoud maken het een aantrekkelijk idee de huidige Meierijbaanbrug te vervangen voor een nieuwe voetfiets brug. De vraag is dan waar die brug aan moet voldoen, en hoe deze eruit moet zien. Met een nieuwe brug over het Wilhelminakanaal is er de kans een aantal vliegen in één klap te slaan. Uiteindelijk kan de brug en het wegvallen van de landhoofden aan beide zijdes van het kanaal veel voordeel opleveren voor zowel de stad, als het Landschapspark Moerenburg en niet te vegeteren de passanten, de gebruiker.s Belangrijk is om de doorgronden welke knopen de brug kan ontrafelen, wat de mogelijkheden zijn van de brug en welke type bruggen vanuit een bepaalde thematiek hier op hun plek zijn. Drie thema’s zijn relevant: route, (uit-)zicht en natuur. Samen komen ze bij elkaar in de nieuwe Meierijbaanbrug.
5
?
?
?
? ?
7
A65
Spoor(-pad)
A65
Meierijbaan
A65
Oisterwijksebaan
A65
A65
De brug De Meierijbaanbrug is ÊÊn van de bruggen over het Wilhelminakanaal. Iedere brug heeft zijn eigen functie en vorm, tezamen vormen ze een divers geheel. De Meierijbaanbrug is een betonbrug die aan weerszijden door middel van een groot zandlichaam met het maaiveld verbonden wordt. Nu er geen autoverkeer meer over de brug gaat, is de brug overgedimensioneerd en vormen de grondlichamen grote barrières voor de omliggende gebieden.
Spoor(-pad) Oisterwijksebaan Meierijbaan A65
9
Overbrugging
Doorsnede Meierijbaanbrug
A
B’
A’
B
AA’
0
BB’
11
1
3
5
Onderdoorgang
13
Landschap
Het Groene Woud Landschapspark Moerenburg
Centrum Tilburg
Piushaven
Landschap Nergens komt het landschap zo dicht bij de stad als bij de Meierijbaan. Dat landschap wordt ook steeds belangrijker als uitloopgebied voor de stedeling: landschapspark Moerenburg en Nationaal Landschap Het Groene Woud. Bodem Het landschap is een combinatie relatief hooggelegen dekzandruggen enerzijds, en laaggelegen beekdalkommen anderzijds. Waar de brug aan de oostelijke kant van het Wilhelminakanaal landt, is de bodem behoorlijk nat. Er liggen meerdere (zandwinning-) plassen. Historie Het landschap rond de Meierijbaanbrug ken een mooie geschiedenis. De positie vroeger was heel anders. De Meierijbaanbrug lag midden in de woeste grond, de stad was ver weg. Maar het lag aan een belangrijke verbinding, de Koningshoeve, tussen de stad en het Trappistenklooster. Netwerk De ligging van de Meierijbaan binnen het routenetwerk is veranderd. Van een autobrug tussen de stad, het agrarische achterland en de snelweg, naar een belangrijke schakel in de sternet fietsroutes tussen Tilburg, landschapspark Moerenburg en Moergestel. De gebruiker De gebruikers zijn voetgangers, fietsers en soortgelijken als skeelers en skaters. Zij vormen het langzame verkeer dat zich beweegt tussen het landschap en de stad. Aan de ene kant zijn het forensen en schoolgangers, die zich dagelijks heen en weer bewegen in een vast ritme en de brug het liefst zo snel en soepel mogelijk de brug passeren. De andere gebruikers zijn recreanten die meer tijd hebben om van de omgeving, en van de brug te genieten. Met de nieuwe woningen in ontwikkeling, zullen meer mensen van de Meierijbaanbrug gebruik gaan maken.
15
Bodem en water
Zwarte Rijt Dekzandrug
Beekdal Korvelse Waterloop
Voortse Stroom
Dekzandrug
Wilhelminakanaal
Geschiedenis
17
Fietsnetwerk
Centrum Tilburg
Sternet route Secundaire route Recreatieve route
Autonetwerk
Cityring Tilburg
Snelweg Ringbaan
Tangent
19
THEMA 1. ROUTE De nieuwe Meierijbaanbrug ligt op een knooppunt in het langzaam verkeer routenetwerk. De huidige brug ligt daar als een barrière in, maar de nieuwe kan alle routes met elkaar verbinden: maximale uitwisseling tussen alle kwadranten rond de brug. Daarbij is het belangrijk dat het verkeer zo soepel mogelijk bediend wordt met de brug. Zoals bijvoorbeeld de voetgangersbrug in Reykjavik van Studio Granda, die passanten de keuze geeft tussen een lange soepele passage, als een shortcut met een trap. En kan het handig zijn verschillende stromen uit elkaar te houden. Bijvoorbeeld de doorgaande fietsers scheiden van de recreatieve wandelaars, zodat voor beide een optimale passage mogelijk is.
21
Verschillende routes
Reykjavik pedestrian bridge (Studio Granda)
Verschillende stromen
Paris, Solferino bridge (Marc Mimram)
23
Verschillende routes
Strasbourg Miro’ Footbridge (Dietmar Feichtinger)
Verschillende routes
Glanerbeekbrug, NEXT architects
25
THEMA 2. (UIT-) ZICHT Ook in visueel opzicht is de brug een knooppunt: het is een ruimtelijke verbinding tussen stad en landschap. De zichtbaarheid van de brug bepaalt de mate waarin de brug een herkenbare poort naar Landschapspark Moerenburg kan zijn. Dat blijkt bijvoorbeeld ook bij de brug in Borneo Sporenburg: opvallend rood en een bijzondere constructie, en tegelijkertijd transparant: het is het beeldmerk van Borneo Sporenburg geworden. Naast zichtbaarheid van de brug, is zicht vanaf de brug een belangrijk thema. Een klein hoogteverschil kan in Nederland een enorm verschil betekenen voor de beleving van het landschap. Er zijn veel bruggen die bijzondere uitzichten mogelijk maken. EĂŠn van de meeste bekende daarvan is Ponte Diabolo in ItaliĂŤ.
27
Zicht
Ponte Diabolo, Italie
Hangen en duiken
Hardenberg
29
Poortbrug
Olympic Bridge, Londen, Benedetti Mac Dowell
Lichte brug
Paper bridge (Shigeru Ban)
31
THEMA 3. NATUUR 3. Natuur De Meierijbaan is dĂŠ plek in Tilburg waar de natuur de stad raakt. De natuur en het landschap kunnen visueel en functioneel een rol spelen in de brug over het Wilhelminakanaal. Denk aan een brug die je beleeft als een natuurlijke verbinding, zoals de brug van Claude Monet in Giverny. Maar de brug kan ook een functionele natuurverbinding zijn met de stad, zoals bijvoorbeeld de Natuurbrug bij Zanderij Crailoo dat is: de voortzetting van het landschap over het spoor zodat alle fauna gemakkelijk en veilig het spoor over kan steken. In Tilburg kan een functionele natuurverbinding ook noodzakelijk zijn. Niet voor de passage van herten wellicht, maar eerder bedoeld voor kleine fauna, zoals beschermde amfibieĂŤn, zeldzame muizen en bijzondere insecten.
33
Natuurlijke verbinding
Natuurbrug Zanderij Crailo, Vista
Natuurlijk verbinding
Ripollet, Barcelona, Spanje (Duran)
35
Natuurlijk beeld
Pedestrian Bridge, Austin Lake Texas (Miro’ Rivera)
Natuurlijke bekleding
Giverny, France (Claude Monet)
37
CONCEPT
39
De Meiereijbaanbrug als barriere
Alle richtingen verbonden
Voor verschillende vormen van gebruik en gebruikers
Landschapzijde Door het vervangen van de brug, kunnen de bestaande landhoofden en dijklichamen verwijderd worden. Dat heeft een groot voordeel, namelijk dat landschappen met elkaar verknoopt kunnen worden. Het Landschapspark Moerenburg kan compleet gemaakt worden met het stuk ten zuiden van de huidige Meierijbaan, een stuk dat nu enigszins verloren ligt. Bovendien biedt het verbinden van landschappen een kans voor de Voortse Stroom, die kan nu écht doorlopen, gelegen in een brede natte bedding met grote grazers. Er kan dus één beekbedding gemaakt worden zonder versnijdingen of onderbrekingen. De nieuwe fietsverbinding kan door dit landschrap ‘schrijven’, en loopt langs het water, tussen de hooglanders door. De andere vloeiende verbinding voert door het water richting het bezoekerscentrum. Stadzijde Ook aan de stadzijde heeft de nieuwe brug veel kansen voor verbetering van de directe omgeving. Het huidige talud kan vervangen worden door een parkachtige landschappelijke inrichting: natte natuur, die aansluit op het landschapspark. De nieuwe woningen aan noorden zuidzijde krijgen zo een prachtige parkstrook voor de deur. Met het park presenteert Landschapspark Moerenburg zich tot aan het kruispunt van Tilburg’s Ringbaan Oost en Ringbaan Zuid. De passant zal dit herkennen als het begin van Landschapspark Moerenburg, zeker als hier ook grote grazers vertoeven. Ook het oude lint van de Koningshoeve kan bij het park en de brug betrokken worden.
41
Verbindingsbrug
Verbeeldingsbrug
Natuurbrug
Brug De drie genoemde thema’s route, zicht en natuur zijn op zich alle drie relevant voor de nieuwe Meierijbaanbrug. Een keuze tussen de thema’s is niet nodig, want alle drie kunnen weerslag krijgen in dezelfde brug. De ideale brug voor deze locatie bestaat uit drie verschillende onderdelen, die samen één brug vormen en ook niet zonder elkaar kunnen. Verbindingsbrug Deel één van de brug is dat van de ranke verbindingsbrug. Dit is een brug met lange, vloeiende lijnen, die alle richtingen landschap en stad met elkaar verknopen. De verbindingsbrug is hoog genoeg om onderdoor te varen, maar zo laag mogelijk om het dagelijkse fietsverkeer niet onnodig te laten klimmen en een vloeiende passage van het Wilhelminakanaal mogelijk te maken. Verbeeldingsbrug Deel twee van de brug is dat van de verbeeldingsbrug, een robuuste voetbrug. Deze brug gaat hoog over de verbindingsbrug heen. Het biedt een fantastische uitzicht over het kanaal en het landschapspark. Deze brug nemen is een beleving op zich, een flinke trap leidt je naar de top. De verbeeldingsbrug is gemaakt van cortenstalen vakwerk, dat een mooi contrast vormt met de slanke verbindingsbrug, maar eveneens transparant is. Natuurbrug Deel drie is de natuurbrug. De natuurbrug is de verbinding tussen de vorige bruggen. Tuien vanaf de belevingsbrug houden de verbindingsbrug omhoog en geven het een gracieuze curve. De tuien kunnen ook een doel dienen in het natuurlijke beeld van de brug. Ze kunnen een raamwerk vormen dat begroeid kan worden met klimplanten en zo de brug een groene bekleding geven. Een alternatieve mogelijkheid is om de belevingsbrug van twee kanten te laten begroeien, want het vakwerk is in feite een grote pergola.
43
Huidige situatie
De Meierijbaanbrug als barriere
Voorgestelde situatie
De vier kwadranten met elkaar verbonden door twee routes
45
47
49
51
Kaarten, tekst, landschaps- en brugontwerp: LOLA landscape architects Brugvisualisaties: LOLA landscape architects in samenwerking met Stereo Architects
53