Parken onder spanning In steeds meer nieuwbouwwijken zijn ze te vinden: hoogspanningsparken. Merkwaardige, langwerpige parkstroken die vaak dwars door de wijken lopen, met als centrale beeldhouwwerken één of meerdere hoogspanningsmasten. Leiden, Almere, Rotterdam en Dordrecht hebben dergelijke parkstroken al, en de komende jaren zullen er in Nederland nog zo’n vijftig bij komen. Maar hoe prettig is het parkleven onder onheilspellend knetterende leidingen? Er zijn twee oorzaken aan te wijzen voor het ontstaan van de hoogspanningsparken. De belangrijkste reden is dat steden over de hoogspanningstracés, die aanvankelijk in het landelijk gebied zijn aangelegd, heen groeien. In het ruilverkavelde landschap trekken de tracés sinds de jaren ’60 grote lijnen. Aan de rand van steden worden de bovengrondse leidingen via een transformator omgezet naar laagspanning en ondergronds naar het stopcontact geleid. Functioneel gezien zijn hoogspanningsleidingen belangrijker dan snelwegen: de gehele Randstad wordt op dit moment met één ringleiding elektrisch ontsloten. De omarming van deze grootschalige infrastructuur door woonwijken levert interessante ontmoetingen op: over deze elektrische supersnelweg gieren de kilowatturen, eronder ligt een speel of hondenpoepveldje. De tweede oorzaak voor het ontstaan van deze parken ligt in een in 2005 uitgevaardigde richtlijn van staatssecretaris Van Geel. Hierin adviseert hij om geen woningen te bouwen in de zone waar de elektromagnetische straling de 0,4 microTesla overschrijdt. Dit komt in de praktijk al snel neer op een baan van 180 meter breed die moet worden vrijgehouden. De aanleiding voor deze richtlijn is een onderzoek waaruit blijkt dat in de buurt van hoogspanningsmasten meer kinderen aan leukemie overlijden. Of magnetische straling de oorzaak is van de verhoogde kans op deze ziekte is niet duidelijk, maar men wil hoe dan ook een Softenonschandaal voorkomen. Sick park syndrome Als De Nieuwe Kaart van Nederland over het hoogspanningsnet wordt gelegd, tekenen zich een vijftigtal nieuwe hoogspanningsparken in heel Nederland af. Deze voor ontwikkelaars noodgedwongen parkzones kunnen een cadeautje zijn voor toekomstige bewoners: zonder hoogspanningsleiding was deze zone ongetwijfeld volgebouwd en niemand zegt nee tegen een park. Tegelijkertijd hebben hoogspanningslijnen een slechte reputatie. De geruchten over ziekmakende straling, het knetteren van de leidingen bij nat weer en de vervaarlijke grootte van de masten maakt dat veel mensen zo’n ding liever niet in de buurt willen hebben. Zo torpedeerden bewoners met succes de aanleg van een nieuwe bovengrondse 380kVleiding ten zuiden van Delft. Een logische reactie op de problematiek rondom hoogspanningslijnen is: waarom stoppen we ze niet onder de grond? Begin maart nog werd er bericht hoe hoogspanningslijnen een woonwijk in Brandevoort (Helmond) definitief in tweeën zullen ‘splijten’. Ondanks twee en een half jaar verzet en eigen initiatieven van omwonenden, is het niet gelukt om de hoogspanningsleidingen onder te grond te krijgen. Hoewel het technisch mogelijk is om leidingen onder de grond weg te werken, vormen de kosten een beperkende factor. Tennet rekent ons voor dat elke meter ondergronds €10.000 meer kost dan bovengronds. Daarbij komt dat de zone boven ondergrondse leidingen geheel vrij moet blijven voor mogelijke werkzaamheden, zelfs een parkinrichting is er niet mogelijk. Bovendien, de masten en lijnen zijn dan weliswaar uit het zicht, de elektromagnetische straling blijft, zij het in een smallere strook. Goed beschouwd is de zaak Brandvoort een precedent. Van de 50 nieuwe hoogspanningslijnen in stedelijk gebied zullen verreweg de meeste bovengronds blijven. Nieuw parktype
De mogelijkheden voor een typische parkinrichting onder hoogspanningsleidingen zijn beperkt. Door alle veiligheidseisen is beplanting rond masten en onder leidingen maar beperkt mogelijk. Er mag niet worden gevist of gevliegerd, een balletje trappen is voor eigen risico en stalen elementen kunnen door de straling worden opgeladen, waardoor pacemakers gereset zouden kunnen worden. En wat er ook wordt ontworpen, de grote masten domineren hoe dan ook het beeld. De huidige inrichting van hoogspanningsparken houdt door de beperkingen het midden tussen braakliggende restruimte en goedkope imitatie van een stadspark. Er ligt dus een nieuwe ontwerpopgave, waar rekening moet worden gehouden met veel beperkingen en vooroordelen. En hopelijk kan uit de beperkingen en specifieke omstandigheden een nieuw type park ontstaan, waar waarin de groene energieontwikkeling tot uitdrukking komt, of de hoogspanningsmasten op een bijzondere manier zijn ingepast. Vanuit dat oogpunt kunnen de vijftig nog aan te leggen hoogspanningsparken leren van de voorlopers. Het weerwater in Almere is een mooi voorbeeld, waar de hoogspanning over het meer tot in het hart van de stad voert. De maat en schaal van dit gebied passen bij die van de leiding en masten. Het park in de Rotterdamse woonwijk Nesselande is een meer recent voorbeeld van hoe het ook anders kan. Over een lengte van 2 kilometer loopt de 380kVleiding bovengronds dwars door de wijk. De ruimte eronder is ingericht met waterpartijen, eilanden en rietkragen. Custom made bruggen geven dit park elan. Aan beide kanten geeft de bebouwing vorm aan de ruimte ertussen. De hoogspanningslijn zelf is gebundeld met de metrolijn. In Nesselande is te zien dat een hoogspanningspark een volwaardig park kan zijn. Noodgedwongen groen Het zijn mooie voorbeelden, maar wel met traditionele middelen: water, beplanting, bruggen. Veel vernieuwende inrichtings en gebruiksmogelijkheden worden nu nog onbenut gelaten. De hoogspanningsmasten zelf kunnen bijvoorbeeld beplant worden: als extra large klimrekken zijn ze een ideale standplaats voor klimplanten als wilde wingerd. Zo kunnen de masten meekleuren met de seizoenen, van frisgroen in de lente, naar scharlakenrood in de herfst. Of parkverlichting die draait op de elektromagnetische elektriciteit van de masten, ook dat is een mogelijkheid. En wat te denken van wifihotspots in de hoogspanningsmasten: gratis internet voor iedereen in het park. Toch blijkt het in de praktijk nauwelijks haalbaar om het leed van de hoogspanninglijnen te verzachten en de kwaliteit van de ruimte eronder ingrijpend te verbeteren. Eenvoudige middelen als beplanting, verlichting of wifi, roepen bij Tennet al snel verzet en argwaan op. En sneuvelen dus vervolgens op regelgeving. Het echte probleem zit uiteindelijk nog altijd in de veronderstelde gezondheidsgevaren van hoogspanning zelf, en de bijbehorende veiligheidsvoorschriften. En zolang de gezondheidsrisico’s niet verholpen zijn, en de regelgeving niet aangepast, zullen de meeste hoogspanningsparken helaas niet anders zijn dan noodgedwongen groen. EricJan Pleijster Peter Veenstra Bronnen 1. Dossier hoogspanningslijnen, VROM, www.vrom.nl/hoogspanningslijnen 2. The causes of childhood leukaemia, British Medical Journal, http://www.bmj.com/cgi/content/extract/330/7503/1279 3. Rapport 610150004/2003, RIVM, http://www.gezondmiddennederland.nl/pool/1/documents/Infofolder%20Hoogspanningslijnen %20_bijgewerkt%20okt.%202006_.pdf
Onderschriften 1. Hoogspanningslijnen die bouwplannen van de Nieuwe Kaart van Nederland doorkruisen (RIVM) 2. Het Rietveldpark in Nesselande is een volwaardig hoogspanningspark (foto Lola landscape architects) 3. Het hoogspanningspark is in Wateringen een restruimte (foto Lola landscape architects) 4. In Leidschendam is het hoogspanningspark een hondenuitlaatplek (foto Lola landscape architects)