http://www.lolaweb.nl/files/VMZ_publicatie_light

Page 1

AMSTERDAM AIRPORT CITY 1


In opdracht van:

Met medewerking van: Finbarr McComb


1. Inleiding 2. De belofte van de Zuidas 3. Business before pleasure 4. Amsterdam Airport City 5. Expositie

4 6 14 34 52

3


Inleiding

Attitude Kunst zonder publiek is maar een eenzame onderneming; en waar anders dan op straat vind je een onbevangen publiek? De openbare ruimte wordt steeds populairder als platform voor kunstzinnige uitwisseling; ondanks steeds meer eisen en richtlijnen aan kunst in de openbare ruimte. Een andere ontwikkeling is dat kunstenaars zich steeds meer met onderzoek bezig houden; dit Vrije Ruimte-project is hiervan een goed voorbeeld. Branchevervaging met andere scheppende beroepen ligt op de loer. Voor het Fonds BKVB wellicht de aanleiding om ons – landschapsarchitecten – te vragen deel te nemen aan de Vrije Ruimten van het Virtueel Museum. Hoewel de openbare ruimte een vertrouwd domein is voor ons, zijn we echter niet zoals de meeste kunstenaars gewend om zonder een programma of vooraf geformuleerde probleemstelling te werken.


De planmachine van Zuidas draait op volle toeren en wij worden gevraagd om van buitenaf iets toe te voegen, te verrijken, kritisch te zijn, op wat voor manier dan ook. Het is aan de ene kan bevrijdend, aan de andere kant dreigt het gevaar dat onze daden onopgemerkt blijven: niemand heeft immers gevraagd om een ontwerp. Hoe kunnen we als ontwerper van onderaf invloed hebben op een megaproject als de Zuidas? Welke rol kunnen en willen we innemen? Deze vragen hebben ons voortdurend bezig gehouden, omdat ze niet alleen gelden voor ons project op de Zuidas, maar ook - meer algemeen - voor ons als jong bureau voor landschapsarchitectuur. Het gaat om de positie en attitude die we innemen als ontwerpers. Hoe be誰nvloeden wij het publieke domein, de wereld om ons heen? En vice versa. Deze periode zien we daarom ook als een periode van (zelf)onderzoek. Hier volgen een aantal voorlopige resultaten. .

5



7


De belofte van de Zuidas

Op de Zuidas zijn we beland in een bevreemdende wereld. Waarom brengen zoveel gezonde mensen de beste tijd van hun leven door op een ogenschijnlijk willekeurige kantorenstrook langs de snelweg? Het antwoord ligt in de toekomst: in 2020 komt er een HSL-station, in 2030 een dok met prachtige torens. Het leven in 2030 belooft veel goeds: volgens de toekomst-tijdlijn van www.nowandnext.com kunnen we op virtuele vakantie, rijden we in zelfsturende auto’s en wist de mindwipe al onze vervelende herinneringen. Met andere woorden: 2030 is ver weg, realistische doorkijken en toekomstmuziek liggen niet ver uiteen. De magie van de toekomst heeft ook zijn invloed op de brochures van de Zuidas. Ze beloven een uniek stukje stad met de prestige van La DÊfense en de sfeer van de Amsterdamse binnenstad. Maar daarvoor moet er meer gebeuren dan tot nu toe in het masterplan wordt voorgenomen. Op de lange termijn vraagt de belofte van de Zuidas om de durf over de planhorizon van de


investeerders heen te kijken. -Banken mogen namelijk geen open-eind constructies aangaan.Op de korte termijn is tegengif vereist om de eenzijdige kantooropbouw te doorbreken; de stadsheid om van de Zuidas een echt stuk stad te maken. Tijdens ons verblijf is de overtuiging gegroeid dat de grote belofte van de Zuidas alleen ingelost kan worden met grote plannen: think big. We hebben de mogelijkheden onderzocht voor een meer kleinschalige low budget benadering. Tot nu toe vallen echter veel kleinschalige ingrepen weg tegen het lawaai van de Zuidas. Zelfs met meer tijd, geld, gelegenheid dan wij nu hebben blijkt het moeilijk tot een wenselijke uitvoering te komen. De mobiele tuin van DRO is een goed voorbeeld van een vernieuwend concept op een concreet schaalniveau dat inmiddels kwijnend in de marge bestaat.

We kiezen er daarom voor om verder te kijken. We gebruiken onze onafhankelijke positie om onze verbeelding los te laten op de blinde vlekken in de toekomst van de Zuidas. En grijpen de gelegenheid aan om de betrokkenen bij de Zuidas te wijzen op de potenties van die plekken. Voorlopig word namelijk alleen aan dat deel van de openbare ruimte ontworpen waar een investeerder voor is, ook al worden hiermee fantastische kansen gemist. De kans om na te denken over het grotere geheel en te ontwerpen aan de lineaire stad, die ontstaat tussen Schiphol en Zuidoost. De kans om verder te kijken dan 500 meter rond station Zuid. Daarbinnen wordt een monumentaal ontwerp gerealiseerd, maar daarbuiten is het masterplan een opeenstapeling van toevalligheden. De RAI-omgeving is typisch zo’n randgebied; in het masterplan een blinde vlek, die in het licht van de lineaire stad kan uitgroeien tot een fantastische plek.

9


Zuidas in de context van plannen en projecten


11

Zuidas



13


Business before pleasure Als je over de het Zuidplein loopt, dan valt je gelijk op dat de openbare ruimte hier anders is dan in het centrum van Amsterdam. In plaats van grachtenpanden en gesloten bouwblokken loop je hier tussen de glimmende glazen kantoorgebouwen. Hier ontbreekt de typische gezelligheid van de grachtengordel en domineert grijze en strakke soberheid: luxe natuursteen in plaats van gebakken klinkertjes. Ook het leven op straat is anders. Tijdens kantooruren zie je zakenlieden in hun pakken van en naar kantoor lopen. Even later pendelen de studenten tussen station Zuid en Vrije Universiteit op de fietsen, die doorgaans het Zuidplein bevolken. Winkelend publiek en bijbehorende kinderen, zwervers en toeristen ontbreken nagenoeg. Heb je niks op de Zuidas te zoeken, dan hoef je er ook niet te zijn.

Hoe zou je de openbare ruimte van de Zuidas kunnen typeren? Transitruimte, non-place? De hedendaagse stad laat zich niet zo makkelijk duiden in dergelijke begrippen. Socioloog Jack Burgers heeft voor de post-moderne stad een interessante indeling ontwikkeld, in zes typen openbare ruimte: de geërecteerde ruimte, de geëtaleerde ruimte, de geëxalteerde ruimte, de geëxposeerde ruimte, de gekleurde ruimte en de gemarginaliseerde ruimte. Het zijn vormen van openbare ruimte die in het centrum van Amsterdam gelijktijdig naast elkaar voorkomen. Dit bepaalt voor een groot deel de aantrekkingskracht: het is een stadscentrum met vele gezichten. Het eerste gezicht van de openbare ruimte van Zuidas is erg eenzijdig: het beeld van de geërecteerde ruimte domineert. Het is een landscape of power van imposante gebouwen omgeven door een feilloze openbare ruimte. Bij een nadere blik zijn er op de Zuidas meerdere typen openbare ruimte aan te wijzen. De grote


referentie voor het openbare leven is dilerious New York, waar het openbaar leven welig tiert in de plinten van de gebouwen. De plint speelt ook op de Zuidas een prominente rol, althans in de plannen. De plint voorziet in winkels bars en restaurants – “kantines van de upperclass” volgens een plaatselijke uitbater- . Het zijn voorlopig schaarse stukjes geëtaleerde ruimte; plekken van verlokking en verleiding, gericht op consumptie. In een groot nieuwbouwproject als de Zuidas zijn er weinig plekken waar de geschiedenis beleefbaar is. De Zuidas wordt er met Oud-Zuid en Buitenveldert weliswaar door omringt, maar het Beatrixpark is op de Zuidas een van de weinige voorbeelden van een dergelijke geëxposeerde ruimte. Het park stamt uit de jaren ’40, en is ontworpen als een volkspark. Hoewel het park goed wordt gebruikt is het toe aan een opknapbeurt. De aangrenzende RAI is inmiddels ook tot een geëxposeerde ruimte verworden. Nogal wiedes zou je denken, maar ooit was de RAI een

geëxalteerde ruimte, een plek van opwinding en extase. In de gloriedagen bracht Martin Luther King er de mensen in vervoering en was de AutoRAI van Jaques Tati nog een gebeurtenis van wereldformaat. Inmiddels is de RAI is een verzameling industriële hallen, waar behalve fietsen en auto’s tegenwoordig ook wapens (ITEC) en softdrugs (Highlife) worden verhandeld: opwinding en extase van een andere orde. Voorlopig gaat op de Zuidas business before pleasure. Zwart-wit gesteld wordt eerst het geld verdiend door kantoren neer te zetten, en dan pas volgen de openbare ruimte en voorzieningen. Een aantal culture instellingen zoals het Joop van de Ende theater en het ING Design museum staan in de steigers. Maar voor de Zuidas als geheel ligt hier de grote opgave, wil het uitgroeien tot het tweede stadscentrum van Amsterdam. Natuurlijk moet het karakter van een stadscentrum ook groeien, maar zonder een beetje stimulans van hoger op, blijft de openbare ruimte van de Zuidas alleen een landscape of power.

15


A10


17


Zuidplein


19


WTC


21


Brasserie Lotz


23


Het Beatrixpark


25



27


RAI


29



RAI

31

AutoRAI


Oud Zuid


Oud Zuid

33


Amsterdam Airport City Living in the fast lane “Er is geen competitie voor de Zuidas. De enige vraag is: wil je je organisatie in Nederland houden?”, sprak ABN-AMRO’s Rijkman Groenink vol zelfvertrouwen in de Intermediair van januari 2007 . Zonder overdrijven kan hij als peetvader van de Zuidas worden beschouwd. Het is ABNAmro dat begin jaren negentig hun hoofdkantoor bij station Zuid vestigt en er in slaagt om het gemeentelijke plan voor de IJ-oevers te torpederen ten faveure van hun locatie op Zuid. Op moment van schrijven is het echter ABN-AMRO dat voor zijn toekomst moet vrezen. De initiatiefnemer, medeontwikkelaar en bewoner van het grootste en langstlopende vastgoedproject van Nederland zou op het moment van verschijnen van deze publicatie wel eens niet meer kunnen bestaan.

Als er daadwerkelijk geen competitie is, dan klopt er in 2030 een prachtig nieuw stadshart op de Zuidas. Maar voor het succes van het megaproject zijn nog vele vaders nodig. Volgens planoloog Stan Majoor verkeren veel grote projecten in een paradoxale situatie: “Door de initiators wordt een ruimtelijk ingestelde en projectmatige manier van werken noodzakelijk geacht voor het succesvol aantrekken van particuliere investeringen. Het is nu deze werkwijze die leidt tot situaties waarin aan de werkelijke factoren voor de economische, ruimtelijke en maatschappelijke resultaten van projecten veel te weinig aandacht wordt besteed.” (Rooilijn 2007). Ook project Zuidas dreigt de big picture uit het oog te verliezen: verhalen over beursnoteringen domineren, maar sociale woningbouw en compensatiegroen worden eerder gezien als een noodzakelijk kwaad dan als een verrijking. De Zuidas is oorspronkelijk een veel grootsere gedachte dan het kantorenpark dan nu wordt gebouwd tussen de RAI en de VU: namelijk de Zuidas van Amsterdam naar Schiphol. Al in de


jaren tachtig wordt over de Zuidas nagedacht in termen van een stad in een stad: een lineaire stad vanaf de Bijlmer via Oud-Zuid naar de nationale luchthaven. Vrij snel besluit men echter deze zone op te knippen in afzonderlijke projecten. De Zuidas wordt zelf ook een project: een internationaal zakendistrict dat Buitenveldert aan Amsterdam verbindt. Bij de Bijlmer verrijst de Arena-Boulevard; aan de Amstel staat de Omval (Philips en Delta Lloyd) en richting Schiphol wordt de Riekerpolder ontwikkeld (met o.a. Mexx Design Centre). Inmiddels toont de Nieuwe Kaart van Nederland nog meer vastgoedprojecten tussen de Zuidas en Schiphol . Internationaal is corridorontwikkeling tussen stadscentra en luchthavens een bekend fenomeen. Steeds meer steden richten er hun uitbreidingsplannen volledig op in. Het meest recente en frappante voorbeeld is Dubai World Central City. Aan Dubai wordt een compleet nieuwe stad gebouwd rond het nieuwe Jebel Ali Airport, niet gehinderd door geluidcontouren

. In Amsterdam is sprake van een meer Europese variant van corridorontwikkeling; een uitbreiding langs de uitvalswegen, die meer pragmatisch en ‘spontaan’ oogt. De Amerikaan Joel Gareau introduceerde in 1991 de term edge city voor dit soort concentraties van bedrijven, winkels en entertainment aan de randen van de stad. “Er komt één grote corridor van kantoren vanaf de Zuidas tot aan Schiphol”, stelt communicatiewetenschapper Wim Bak in de NRC van april 2007 . Het project Zuidas is het beoogde tweede stadshart van Amsterdam en daarmee het natuurlijke centrum van deze edge city richting Schiphol. Amsterdam Airport City zou een toepasselijke naam zijn van deze nieuwe stad. Een volwaardige stad vraagt echter ook om een volwaardige visie. Een wervend toekomstbeeld dat verder reikt dan de omgeving van station Zuid, en meer biedt dan een ‘corridor van kantoren’. Een progressieve gedachte over de stad van de 21ste eeuw; the fast lane van Amsterdam Airport City.

35



Snelweg

37



39



41



43


Amsterdam Airport City


RAI

45

Schiphol

Amsterdam Zuidoost


Schiphol x 2

Hotel city

Slotervaart

De Schinkel


De Amstelscheg

47


Amsterdam Zuidoost


RAI

49

AMC



51

RAI


Expositie

������ �������� ������ ����

���� ����� �����

��� ����� ����

���

����� ���� �����

����� ����

����� ������� ������ ������� ������ �������

�������� ��� ���������

������ ������ ������� ������ ������ �������� ������ �������

����� ������ ������� ������� ������

������ ������


����������� ���������������������������������������� ����������������������� ���������������������������������������������� ���������������������������������� ������������������������������������������������������������ ���������������������������� ����������������������������������������������� �������������������������������������������������� ������������������������� ������������������������������������������� �������������������� ������������������������������������������ �������������������������������������������������������������������������������������� ���������������������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������������� ����������������������������������������������������������������������������������������� �������������� ������������������������������������������������������������������������ ������������������������������������������������������������������������������������� �������������������������������� ����������������������������������������������������� ��������������������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������ ����������������������������������������������������� ���������������������������������������������������������������������������������������� ������ ����������������������������������������������������������������������������������������� ������������������������������������������������������������������������������������������� ���������������������������������������������������������������������������������������� ����������������������� ����������������������������������������������������������������������������������� �������������������������������������������������������������������������

53



55



57



59



Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.