Onderwijs en Bouw 6 2014 by Louwers Mediagroep

VAKTIJDSCHRIFT OVER NIEUWBOUW, ONDERHOUD EN RENOVATIE IN HET ONDERWIJS JAARGANG 3

NUMMER 6

AKOESTIEK OP SCHOOL

2014

WWW.ONDERWIJSENBOUW.NL

SCAN WITH

STUDENTENAPPARTEMENTEN LEEUWARDEN ZIJN NET EEN HOTELKAMER | KAREL DE GROTE-HOGESCHOOL: EEN SCHOOL OM IN TE BIJTEN | STERRENSCHOOL ‘DE RUIMTE’: GEWOON GOED GEBOUW MET VEEL FUNCTIES

Gratis

toegang? Ga naar

www.bouwbeurs.nl/toegang en meld je aan met de code:

100.001.91

9 t/m 13 februari 2015

Jaarbeurs | Utrecht

• Nieuwste bouwmaterialen en -systemen • Live demonstraties • Bouw & ICT: virtueel bouwen Gelijktijdig met:

• Greenbuild boulevard: duurzaamheid en biobased • Ambacht in actie: traditionele toepassingen in modern jasje

2015 VAKBEURS VOOR DUURZAME VERNIEUWING IN BOUW EN VASTGOED

VAN IDEE TOT REALISATIE

Vijf dagen lang komt alles en iedereen in bouw en vastgoed samen in de Jaarbeurs in Utrecht. Een combinatie van vakbeurzen, debatten, awards, netwerkbijeenkomsten en congressen.

- Optimale benutting en regulering van natuurlijk daglicht - Optimale reductie van energieverbruik door aansluiting op gebouwbeheersystemen - Verbetering van warmte-isolatie - Veilig en verantwoord productgebruik

VEROSOL BINNENZONWERING Meest effectieve warmte- en lichtregulering voor optimaal thermisch en visueel comfort. BIJDRAGE AAN DUURZAAM BOUWEN De producten van Verosol beschikken over (inter)nationale certificaten om een significante bijdrage te leveren aan duurzaamheidsprogrammaâ&#x20AC;&#x2122;s als BREEAM-NL, LEED en Green Star die streven naar een onafhankelijke beoordeling van gebouwen op het gebied van duurzaamheid. Daarnaast beschikt Verosol over een eigen Recycle Programma.

www.verosol.com

Een hoger rapportcijfer voor uw schoolplein? Wat u ook zoekt voor de buitenwereld rondom uw school, Falco heeft het. Sterker nog: Falco heeft diverse producten die speciaal op scholen zijn afgestemd. Falco biedt bijvoorbeeld een enorm assortiment fietsparkeersystemen en straatmeubilair. Falco producten zijn solide en duurzaam en de stalen onderdelen zijn in een gewenste kleur te poedercoaten.

FALCOJONA

FalcoSinus; verkrijgbaar in

Mini Ideaal; afgeleid van de

FalcoLok met groendak; ideale

verschillende radii en hoeken

bekende Falco Ideaal met

en solide berging voor op het

waardoor diverse opstellingen

FietsParKeur: een speciale

schoolplein. Inzetbaar voor

mogelijk zijn.

versie waarin zelfs peuters en

stalling van fietsen of goederen.

Voor een unieke schoolplein

kleuters hun fietsje veilig

Optioneel met bijvoorbeeld deu-

inrichting!

kunnen stallen.

ren en paslezers om af te sluiten.

@FalcoTweets Falco Straatmeubilair Falco-bv FalcoBV

MEER WETEN? BEL (0546) 55 44 44 OF BEZOEK ONZE WEBSITE WWW.FALCO.NL OM ONS VOLLEDIGE ASSORTIMENT TE BEKIJKEN

Voorwoord

Multifunctionele accommodaties zijn in trek Nieuwbouwscholen worden vandaag de dag voor het grootste deel gerealiseerd als multifunctionele accommodatie (MFA) of als multifunctioneel centrum (MFC). Soms in de vorm van een Brede School, andere keren als Integraal Kindcentrum of zelfs als een bedrijfsverzamelgebouw. De voordelen van een multifunctionele accommodatie laten zich raden. Wanneer het gebouw wordt gedeeld met (sport)verengingen en/of bedrijven, kunnen ruimtes nog beter worden benut. Bovendien is het mogelijk om ruimtes te ontwikkelen die de afzonderlijke organisaties zich niet kunnen veroorloven, bijvoorbeeld omdat ze te duur zijn of omdat ze te weinig gebruiksuren per week kennen. Wanneer het ruimtegebruik goed wordt afgestemd, kunnen onderwijs, verenigingsleven en bedrijfsleven optimaal worden gebundeld. Een combinatie van private en publieke organisaties is hierdoor mogelijk. Exploitatiekosten kunnen worden gedeeld, wat elke gebruiker grote voordelen oplevert. Bij het ontwerp van een multifunctionele accommodatie zijn altijd veel partijen betrokken, met elk hun eigen wensen en eisen. Hierdoor neemt het voortraject, voordat kan worden begonnen met het ontwerp en de bouw, vaak meer tijd in beslag. Dat bleek ook in Geldrop, waar op dit moment hard wordt gewerkt aan de nieuwbouw van Brede School Coevering. De bouw van dit fraaie project moet in circa één jaar worden gerealiseerd; in februari 2015 zal de nieuwe school worden geopend, die plaats zal bieden aan twee basisscholen, een kinderopvang en een peuterspeelzaal. Eén jaar bouwtijd is kort, maar hier zijn wel jaren van voorbereiding aan vooraf gegaan, zodat alle gebruikers straks hun eigen identiteit kunnen houden. Daarnaast besteden we in deze editie van Onderwijs & Bouw aandacht aan Brede Buurtschool Moerwijk, een bouwproject in een drukke woonwijk in Den Haag en aan multifunctioneel centrum Oudega in Friesland, dat onderdak zal bieden aan een gymzaal, een ontmoetingsruimte, een huisartsenpraktijk, een oudheidkamer en een multifunctionele ruimte voor een jeugdsoos, muziek en toneel. Ik wens u weer veel leesplezier.

Lieke van Zuilekom-Bousema

VAKTIJDSCHRIFT OVER NIEUWBOUW, ONDERHOUD EN RENOVATIE IN HET ONDERWIJS

Nummer 6 | Jaargang 3 | 2014 Verschijnt 6 x per jaar ISSN 2214-4161 UITGEVER

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

Autobaan 22, 8210 Loppem Postbus 85, 3900 Overpelt T +32 (0)11 605540 E info@louwersmediagroep.be W www.louwersmediagroep.be

008

REDACTIEADRES

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

EINDREDACTIE

Lieke van Zuilekom

REDACTIEMEDEWERKERS

Hilda Bosma, Martijn van den Bouwhuijsen, Richard Stegers, Liliane Verwoolde (Het Tekstbureau), Lieke van Zuilekom, Irene Theunissen, Sjoerd Meuleman, Joke Heikens, Hugo Kamperman.

BLADMANAGEMENT

Gilles Coulier E g.coulier@louwersuitgevers.nl Patricia Rutten E p.rutten@louwersuitgevers.nl

SECRETARIAAT

Manuela Depenbrock Sandra Reijnders

ADVERTENTIES

Online aanleveren: louwersuitgevers.wetransfer.com o.v.v. naam en project Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl

ABONNEMENTSPRIJS

€ 63,-- per jaar excl. BTW ING Bank IBAN NL46INGB0000417165 BIC INGBNL2A t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie bv o.v.v. Onderwijs & Bouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095

ADRESWIJZIGINGEN

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

OPZEGGINGEN

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

DOELGROEP

Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie aan architecten, aannemers, projectontwikkelaars, woningbouw/verenigingen, overheidsinstellingen, brancheorganisaties, directies, management en besturen van alle scholen en organisaties in het onderwijs in Nederland met (ver) bouwplannen, wethouders onderwijs van alle gemeenten in Nederland en België.

VORMGEVING/ART DIRECTION E studio@louwersuitgevers.nl

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

INHOUD Haarlem Brede School Plein Oost Leeuwarden Nieuwbouw Kenniscampus Oegstgeest HETDOK Antwerpen Karel de Grote-Hogeschool Geldrop Brede School Coevering Delft TU Almere Poort Sterrenschool ‘de Ruimte’ Den Haag OBS De Wissel Oudega Multifunctioneel centrum Ruurlo Brede School Ruurlo Hellendoorn BS De Twijn Den Haag Brede buurtschool Moerwijk Zaandam Brede School Gibraltar Cuijk ROC de Leijgraaf Leeuwarden WaterCampus Amsterdam Tobiasschool Den Haag OG Heldringschool

8 14 32 35 38 45 49 58 60 62 65 69 75 77 80 81 82

Verdiep je kennis tijdens de Nationale Onderwijs Tentoonstelling 2015 Functionele binnenzonwering verbetert het comfort in scholen Journaal Wie doet wat

30 72 78 84

Inhoud

AKOESTIEK OP SCHOOL THEMA Hoor de stilte Akoestisch spuitwerk OWC Noord dankbaar werk Comfortabel binnenklimaat in veelzijdig Kulturhus Drempt Hoe is de akoestiek in uw schoolgebouw? Verbeter de akoestiek met akoestische plafonds Oplossingen in stilte De gevaren van een slechte akoestiek Mooie klus voor afbouwbedrijf Afbouwer wordt ontzien met innovatief materieel

VAKTIJDSCHRIFT OVER NIEUWBOUW, ONDERHOUD EN RENOVATIE IN HET ONDERWIJS JAARGANG 3

NUMMER 6

2014

WWW.ONDERWIJSENBOUW.NL

18 19 20 22 23 25 26 27 28

SPEELPLAATS & TERREININRICHTING THEMA

VAKTIJDSCHRIFT OVER NIEUWBOUW, ONDERHOUD EN RENOVATIE IN HET ONDERWIJS | WWW.ONDERWIJSENBOUW.NL

Een sterk staaltje straatmeubilair

BRANDPREVENTIE & VEILIGHEID THEMA

AKOESTIEK OP SCHOOL

SCAN WITH

STUDENTENAPPARTEMENTEN KENNISCAMPUS LEEUWARDEN ZIJN NET EEN HOTELKAMER | EEN SCHOOL OM IN TE BIJTEN | GROOTS GEBOUW VOOR TOPONDERZOEK | GEWOON GOED GEBOUW MET VEEL FUNCTIES

Coverbeeld | PolyGroup

One-stop-shop voor brandveiligheid ontzorgt eigenaren Brandveiligheid tot in detail gegarandeerd Bonte school veilig bekleed

54 55 57

HAARLEM | Brede School Plein Oost

Langs- en kopgevel.

Tekst | Sjoerd Meuleman Beeld | Huib Bakker Bouw

Brede School Plein Oost:

bijzonder in het onzichtbare Van buiten niet uitzonderlijk spectaculair, aan de binnenkant voorzien van de laatste duurzame snufjes: voor de Haarlemse Brede School Plein Oost schuilt het bijzondere vooral in het onzichtbare. Hoofdaannemer Huib Bakker Bouw BV realiseerde de school ‘omdat dat moest’. “Een duurzaam gebouw als dit, in onze achtertuin, wilden wij hoe dan ook bouwen.”

SCAN WITH

Projectleider Johan van Waveren is er eerlijk over: de Haarlemse Brede School Plein Oost stond hoog op het verlanglijstje om te mogen maken. “Ik zal niet vals bescheiden zijn: als specialist van scholenbouw waren wij zeer gebrand op dit gebouw.” Zijn geestdrift voor het gebouw is verklaarbaar. Naast een bovenmodale inpandige inrichting blinkt de school uit in duurzaam genomen maatregelen. Van Waveren noemt wat cijfers: “Rekentechnisch is het gebouw ontworpen met een EPC van 0,0 (energieneutraal), de verwachtingen wijzen uit dat die doelstelling ook gaat worden gehaald. Voor de luchtdichtheid werd een Qv;10 van 0,2 geëist, gehaald is uiteindelijk 0,1 (de helft minder lekverlies). Dat zijn getallen waar we trots op zijn.”

VLAKKE VLOER De school is gevestigd aan het Haarlemse Van Zeggelenplein. Twee soorten onderwijs worden er gegeven, te weten basisonderwijs door de Martin Luther Kingschool en speciaal onderwijs door de Hillebrandschool. Verder omvat het gebouw nog een buitenschoolse opvang, gymzaal en een peuterspeelzaal. Het pand beslaat drie lagen die zijn opgebouwd in de vorm van een L. De constructie ervan bestaat uit kalkzandsteen binnenspouwbladen en in de lengteas gestorte betonkolommen met daarbovenop vloeren van breedplaten. Vrij uitzonderlijk, volgens Van Waveren: “Normaal bouw je scholen als deze op uit een staalconstructie met kanaalplaatvloeren, maar het ontwerpteam heeft hier gekozen voor een steenachtige

constructie. En ik moet zeggen: dat is me heel goed bevallen.” Van Waveren doelt hierbij vooral op de kolommenrij die dankzij specifieke ponswapening kon worden uitgevoerd zonder verzwaarde stroken, nokken of andersoortige oplegvoorzieningen. Met als gevolg vlakke vloeren voor installateurs, relatief eenvoudig te creëren overstekken en de mogelijkheid tot het instorten van installatievoorzieningen.

DUURZAME MAATREGELEN De gevels bestaan uit metselwerk en aluminium kozijnen, aangevuld met een prefab betonnen plint aan de voorkant. Qua uiterlijk niet uitzonderlijk spectaculair, vindt ook Van Waveren, het bijzondere eraan schuilt meer in het onzichtbare:

HAARLEM | Brede School Plein Oost

Gymzaal zojuist opgeleverd

Warme kleuren voor interieur.

een gevelsteen met een breedte van slechts 6,5 centimeter (ruim 30 procent materiaalbesparing) met daarachter resolschuimisolatie van liefst 17,5 centimeter dik. Van Waveren: “De doelstelling van

het gebouw was ten minste energieneutraliteit. Dankzij een schil Rc-waarde van 8,0, triple beglazing, vaste zonnewering en een hoge luchtdichtheid kon een grote klap worden gemaakt.” Andere

duurzaam genomen maatregelen betreffen 810 m² geplaatste zonnepanelen op het platte dak, een warmte-koude opslaginstallatie, zonnecollectoren voor warm tapwater, warmteterugwinning op de luchtbehandeling en alom aanwezig LEDverlichting. Ook op de inrichting blijkt niet te zijn beknibbeld. Mooie elementen zijn onder andere de vide bij de entree, houten transparant gelakte binnenkozijnen van Robinia, de met gelaagd glas gevulde bovenlichten en de op sommige locaties gestukadoorde vaste plafonds. Van Waveren: “Het gebouw is niet alleen duurzaam, maar ook buitengewoon mooi afgewerkt. Echt bijzonder om te mogen maken.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Stichting Spaarnesant – Haarlem

ONTWERP Architecten- en Ingenieursbureau Kristinsson BV – Deventer Ruim 800 m² zonnepanelen.

BOUWFYSICA LBP Sight – Nieuwegein

CONSTRUCTEUR Kooij & Dekker BV – Harderwijk

UITVOERING Huib Bakker Bouw BV – Haarlem

INSTALLATIE-ADVIES Royal Haskoning Amsterdam

INSTALLATIES ETB Cas Sombroek – Volendam (E), Combi BV – Monnickendam(W), P.C. van der Horst – Uitgeest (loodgieter)

DUBO Merosch BV – Bodegraven

AFBOUW Ruitenbeek Projektafbouw BV – Amersfoort

LUCHTDICHTE AFSLUITINGEN Akar BV – Duivendrecht

BOUWPERIODE april 2013 – april 2014

SCAN WITH

Installaties voor EPC is 0.

AKAR AFDICHTINGEN www.akar.nl

KITAFDICHTINGEN & VOEGAFDICHTINGEN Net als ieder product met een gebruiksfunctie, dient ook een bouwwerk te voldoen aan vooraf gestelde criteria. De gekozen kwaliteitsfactor bepaalt welke normen, in welke mate, daadwerkelijk worden gerealiseerd. De duurzaamheid van het behaalde niveau wordt hierdoor mede bepaald. Deze vaststelling leidt tot de conclusie dat kwaliteit van doorslaggevend belang is.

Akar voegafdichtingen Molenkade 48-49 1115 AC Duivendrecht T 020 - 6999360 F 020 - 6999691 info@akar.nl

HAARLEM | Brede School Plein Oost

Tekst | Sjoerd Meuleman Beeld | AKAR

MET KIT, SCHUIM EN TAPE VRIJWEL POTDICHT

Met een luchtdichtheid van Qv=0,1 is Plein Oost een niet een beetje, maar bijna potdichte school geworden. Geen half werk daarom door Kit- en Afdichtingsbedrijf AKAR uit Duivendrecht, dat de kozijnen naadloos en op een haar na luchtdicht afwerkte. Met onder meer gebruikmaking van flexibel blijvende pur en ‘de enige juist kit’, geen spullen die de materiaalbenoemingen nauwelijks verdienen. ➤

SCAN WITH

| 11

HAARLEM | Brede School Plein Oost

Toiletten, badkamers en was- en kleedruimten doen ze natuurlijk ook, maar de Haarlemse Plein Oost School was toch wel van een iets andere orde. Vrijwel lekverliesloos diende het gebouw te worden opgeleverd, uitgedrukt als norm Qv=0,2. Een mooie klus voor AKAR, zegt directeur Jeroen Brinkmann. “Elke vakman kan natuurlijk een strakke streep trekken, daarvoor is hij immers opgeleid. Waar het volgens mij om draait, is de juiste keuze van het materiaal. Met PU- en Oxime-kitten bijvoorbeeld werk ik pertinent niet.” Brinkmann geeft hiervoor twee argumenten, waarvan de belangrijkste raakt aan gezondheid: kit op basis van polyurethaan bevat ISO cyanide en Oxime-kitten M.E.K.O., beide kankerverwekkende stoffen. Daarnaast worden beide producten versneden met toeslagstoffen, waaronder veel gips. Rotzooi, volgens Brinkmann.

TWEELEDIG Daarom werd siliconenkit gebruikt van Genkem (Bayer receptuur), een betrouwbaar merk. Anorganisch samengesteld, dus blijvend flexibel, kleurvast en langdurend goed ook onder extreme weersomstandigheden. Het grootste onderdeel betrof luchtdichte afsluiting van de kozijnen. Een tweeledig werk, dat wil zeggen eerst flexibele pur-schuim tussen profiel/constructie en in de profielkamers, met binnen daaropvolgend een naadafdichting met overschilderbare MS55 kit. Een samenspel, zegt Brinkmann. “Het één werkt niet zonder het ander, het is een combinatie van vakkundig aanbrengen van twee verschillende kwalitatief goede materialen.” Dat dit aanbrengen inderdaad goed lukte, werd duidelijk na de controle op lekverlies. Brinkmann: “Die proef wees uit dat het lekverlies nog eens de helft minder was dan vereist. Wij hebben ons werk dus heel goed gedaan.”

SCAN WITH

12 |

MERK Een ander lekverlieswerend onderdeel vormde de afsluiting van de (dilatatie) voegen in de binnenspouwbladen. Die zijn gemaakt van kalkzandsteen, met dus op ongeveer elke zes meter een van maaiveld tot dak reikende voeg. Ook dit onderdeel werd tweeledig afgewerkt, met in de spouw aangebrachte dampdichte butyltape en de achterliggende voegen isolerend afgedicht met flexibele pur. Buiten bestond het werk hoofdzakelijk uit het afkitten van gevelelementen op de begane grond. Met de blijvend elastische silicone 920N, op een voor deze ondergrond afgestemd merk en type. Belangrijk, volgens Brinkmann, ‘want de ene ondergrond is de andere niet’. “Het ene merk doet het beter op steenachtig materiaal, het andere hecht juist goed op gladde materialen. In die zin is kit niet veel anders dan verf.” Bleven over nog de bekende ‘restklussen’, zoals het afstrijken van vensterbanken, lekdorpels en achterlatend houtwerk van timmerlieden.

SCORE Alles bij elkaar genomen noemt Brinkmann de school zeer zeker een mooie klus. Zesduizend meter luchtdicht afwerken gebeurt niet elke dag, bovendien kan er weer een mooie referentie op het portfolio worden bijgeschreven. Want al gaat het tegenwoordig weer een stuk beter; nieuwe opdrachten vindt hij natuurlijk nog altijd zeer welkom. Brinkmann: “Ook wij hebben best een dip gehad. Maar gelukkig lijkt het ergste nu wel voorbij. Dit was gewoon een mooi werk om te doen. En die luchtdichtheidscore is mooi meegenomen.” ❚

HAARLEM | Brede School Plein Oost Tekst | Sjoerd Meuleman

Klein bedrijf,

grote afbouwwerken

Opvallend vaak gehoord de laatste tijd: specialistische nevenaannemers hebben maar weinig te lijden onder deze nog steeds slappe tijden. Zoals afbouwbedrijf Ruitenbeek uit Amersfoort dat onlangs de wanden en plafonds realiseerde voor de DSK Brede School in Haarlem. “De laatste vier jaar is het echt druk.” Veel vooral grote bouwondernemingen zijn financieel nog altijd niet goed op orde. De oorzaken zijn bekend: grote werken gaan niet door, blijken na afloop slechts kostendekkend of, erger nog, lijden verlies. Veel voorspoediger daarentegen gaat het met de specialistische nevenaannemerij, want deze zijn kleiner van omvang, flexibeler ingericht en daardoor – inherent aan korte lijnen – slagvaardiger opererend. Zoals Ruitenbeek Projektafbouw BV uit Amersfoort. Het bedrijf realiseerde de wanden, systeemplafonds en gipsplafonds voor de onlangs opgeleverde DSK Brede School in Haarlem. De zoveelste klus voor hoofdaannemer Huib Bakker Bouw BV, zo blijkt. Eigenaar en directeur Erwin Ruitenbeek: “We werken inderdaad vaker voor deze aannemer. Als je veel uren wilt draaien, je flexibel opstelt, je afspraken nakomt en vanzelfsprekend je werk goed doet, werpt dat zijn vruchten af. En je moet natuurlijk blijvend scherp offreren.”

AFWERKNIVEAU De opdracht voor de school in Haarlem beschouwt hij als een mooie. Niet in het minst vanwege het zeer hoge inpandige afwerkniveau. Ruitenbeek:

“Er zitten echt bijzondere elementen in. Vaak wordt beknibbeld op de afwerking, wanneer het budget te laag is of dreigt te worden overschreden. Hier waan je je af en toe bijna in een hotel.” Zo’n mooi onderdeel betreft de vide, direct achter de entree. De wanden reiken hier tot een hoogte van circa elf meter en overlappen daarmee drie bouwlagen. Ook de geperforeerde gipsplafonds daarboven noemt Ruitenbeek ‘voor scholenbouw onalledaags’. “Het zijn van die elementen die het gewone ontstijgen. De wanden zijn gemaakt met hoogwerkers, de plafonds erboven ook. Je zult begrijpen: heel wat anders dan rechttoe-rechtaan meters maken.” Ook de uitgetimmerde gipskoven, de rondgetrokken ‘plafondsprong’ in het kinderdagverblijf en de kaderloze gangwandsparingen zijn opmerkelijke staaltjes afbouwwerk.

FLEXIBEL Blijft over het meer gebruikelijke werk: de wanden en plafonds. Die wanden zijn van metal stud en aan beide kanten dubbel beplaat. De plafonds hierboven zijn eveneens vrij standaard, in de vorm van minerale plafondplaten in gangen, lokalen en toiletten. Evenmin afwijkend was de tijdsdruk, want ook hier was die weer zeer hoog: tussen de aanvang van het werk en de uiteindelijke oplevering zat slechts vier maanden tijd. Een kwestie van goed plannen en tijdig inzetten van extra werknemers, meent Ruitenbeek. “Ons bedrijf is relatief klein, we werken daarom veel met ons bekende ingehuurde vakkrachten.” Hij wijst nog op de gymzaal, naar boven, tegen de onderkant van het dak. “Een balvast systeemplafond. Was ook mooi om te maken.” ❚

SCAN WITH

| 13

LEEUWARDEN | Nieuwbouw Kenniscampus

Tekst | Hugo Kamperman Beeld | Mecanoo Architecten

Studentenappartementen Kenniscampus Leeuwarden zijn net een hotelkamer 14 |

LEEUWARDEN | Nieuwbouw Kenniscampus

steen en gedurende de bouw wordt de steen steeds lichter. Het is niet genuanceerd – een mix – maar het is bewust met een gradiënt. De meeste mensen zeggen: goh, dat had ik niet gezien. Maar de meeste mensen zeggen ook: we dáchten al, er klopt iets niet. Eigenlijk sterk door z’n onzichtbaarheid, hè? Niemand valt het op, maar iedereen weet wel dat er iets niet klopt. Dat is een leuk grapje van de architect moet ik eerlijk zeggen.” Om de levensduur van de woontoren te optimaliseren, is bij de bouw al rekening gehouden met een eventueel toekomstig ander gebruik. Mocht het aantal studenten teruglopen dan kan de indeelbaarheid van het gebouw relatief eenvoudig worden aangepast. Zwerver: “Als je de woontoren wilt verhuren als normale eengezinswoningen, komt het erop neer dat je een groter appartement nodig hebt. Daarom is maar één op de drie wanden in het gebouw dragend, de andere wanden zijn systeemwanden.” Vooralsnog is een functieverandering van de woontoren niet aan de orde. “Het is helemaal bewoond. Ik ben net begonnen met blok B en je ziet eigenlijk voor alle raampjes alle poppetjes heen en weer lopen.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Kamerbemiddeling Leeuwarden – Leeuwarden

De economische crisis veegt twee van de drie torens van het bord. Het ontwerp van Mecanoo Architecten dat voorziet in drie woongebouwen voor studenten aan de Rengerslaan in Leeuwarden, kan in de ijskast. Besloten wordt om één woontoren te bouwen. Afgelopen mei is gebouw A opgeleverd. Projectleider Pier Zwerver van Friso Bouwgroep uit Sneek is gecharmeerd van de filosofie achter het gebouw. “De appartementen zijn compleet gemeubileerd en voorzien van alles wat nodig is. Als je daar komt – het is net als een hotelkamer – alles is er: televisie, aansluitingen en internet. Het is all inclusive.”

ONTWERP In een jaar tijd heeft Leeuwarden er 78 studentenwoningen bij. Er is kostenefficiënt gebouwd. “Het is voornamelijk een betonskelet, zowel de binnenwanden als de vloeren”, vertelt Zwerver. “Het is een compleet prefabskelet uit onze eigen timmer-/betonfabriek. Het is daar helemaal kanten-klaar gemaakt. De reden dat we dat hebben gedaan, is dat we daar het gebruik van materialen en afval kunnen minimaliseren. Dat kun je in een fabriek beter regelen dan op een bouwterrein.”

Mecanoo Architecten – Delft

ADVIES Adviesbureau Sijperda-Hardy – IJlst

UITVOERING Friso Bouwgroep – Sneek

INSTALLATIES Lammerink installatiegroep – Ootmarsum (E), Damstra bv. – Driezum (W)

BOUWKOSTEN € 4.000.000,-

BOUWPERIODE Met de gevel van gebouw A is iets bijzonders aan de hand. “Het metselwerk is met een zogenoemde gradiënt gemetseld. Dus je hebt een kleurverloop in de gevel. We beginnen met een hele donkere

mei 2013 – mei 2014

BVO 3200 m²

| 15

» elektrotechniek » werktuigbouwkunde » inbraak- & brandbeveiliging » telecom- & zorgalarmering

Veelzijdige

specialisten

in installatietechniek

Samen werken aan een duurzame toekomst www.damstra.nl

De Mors 76 - 7631 AK Ootmarsum - T. 0541 - 58 80 00 - F. 0541 - 58 80 01 E. info@lammerink-groep.nl - I. www.lammerink-groep.nl

Advertentie Lammerink 95x130mm 2014.indd 1

Constructie- en technisch installatiebedrijf

Levering en montage van STAALCONSTRUCTIES: Utiliteitsbouw ■ Hallenbouw ■ Trappen en hekken ■ Staalwerk t.b.v. woningbouw ■

Stadhoudersweg 67a, 9076 AB St. Annaparochie Telefoon [0518] 40 15 77, Fax [0518] 40 10 71, E-mail: info@stok.nl, Internet: www.stok.nl

02-12-14 07:42

LEEUWARDEN | Nieuwbouw Kenniscampus

Projectinfo

DUURZAME BOUW STUDENTENHUISVESTING LEEUWARDEN

VACUÜMSYSTEEM ZORGT VOOR FLINKE WATERBESPARING

Het werk omvatte de bouw van een studentenflat te Leeuwarden met 78 appartementen. Dit ‘groene’ gebouw met energiezuinige duurzame systemen is in mei 2014 opgeleverd met een BREEAM ‘very good’ certificaat.

De werktuigbouwkundige installaties van de Kenniscampus in Leeuwarden zijn geleverd en aangebracht door Kon. Damstra Installatietechniek. Deze is verantwoordelijk voor vacuümsysteem, riolering, hemelwater, waterleiding en vloerverwarming. Tot dusver allemaal reguliere taken voor Damstra. Nieuw is het vacuümsysteem voor de toiletten. Door de aanleg van dit systeem kan Kenniscampus Leeuwarden fors bezuinigen op het waterverbruik.

De Lammerink Installatiegroep was in dit werk de opdrachtnemer voor het ontwerp en de realisatie van de elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties met een aanneemsom van 1.275.000 euro. Duurzaamheid en ontlasting van het milieu gedurende de ontwikkeling, realisatie en exploitatie, speelden een grote rol bij dit project. Om deze reden is in de ontwerpfase ook gekozen voor energiezuinige systemen, met een warmtepomp, pv-panelen, een energiedak en LED-verlichting, evenals waterbesparende systemen zoals een vacuüm toiletinstallatie en waterbesparende kranen. Hierdoor is er sprake van lage energiekosten gedurende de levenscyclus van het gebouw. Door beheer op afstand via het gebouwbeheersysteem is er sprake van lagere onderhoudskosten. Daarnaast worden de bewoners door middel van een geavanceerd digitaal meetsysteem energie- en milieubewuster gemaakt door online inzage en melding van hun energie- en waterverbruik.

Aanleg vacuümsysteem “De reguliere hoeveelheid spoelwater bedraagt drie tot negen liter”, vertelt Hedzer van der Heide, projectleider van Kon. Damstra Installatietechniek. “Met het vacuümsysteem – waarbij onderdruk wordt gemaakt bij het doorspoelen in toiletpot en leidingensysteem – vraagt één spoeling nog slechts anderhalve liter.” Omdat Kon. Damstra het vacuümsysteem nog niet eerder heeft aangelegd, bereidt zij zich terdege voor. Zij gaat met leveranciers en monteurs op cursus en krijgt zo al voor de start van het werk de fijne kneepjes onder de knie. Van der Heide: “Dat is een goede beslissing geweest. De montage van de installatie verliep nu vlot en zonder problemen.”

| 17

AKOESTIEK OP SCHOOL

Akoestiek in de klas

Hoor de stilte Aan de kwaliteit van het binnenmilieu in schoolgebouwen wordt op dit moment veel aandacht besteed. Terecht, want veel scholen presteren op dit vlak onder de maat. De meest dringende problemen betreffen de temperatuur, luchtkwaliteit en akoestiek in de klas. Dit is de conclusie van een onderzoek door het Centrum voor Gezonde Scholen uit 2013, uitgevoerd in schoolgebouwen in België, Luxemburg en Nederland. In zeventig procent van de scholen is de temperatuur in de zomers te hoog, in veertig procent in de winter te koud. Eén op de drie scholen klaagt over tocht en vochtplekken. En van de duizend bevraagde scholen, klaagt 43 procent over slechte ventilatie, waardoor een muffe en onaangename lucht in de klaslokalen hangt. In één op de vijf scholen is de akoestiek slecht en is er, naast de nagalm, voortdurend geluidshinder vanuit de klassen ernaast. Bij de bouw of (her)inrichting van een klaslokaal, speelzaal of aula wordt de akoestiek klaarblijkelijk vaak vergeten. Het gevolg is een ruimte met veel nagalm. Dit wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van voornamelijk harde materialen zoals glas, beton en hout. Geluid wordt hierdoor nauwelijks geabsorbeerd. Een gemiste kans, want door de nagalmtijd te verkorten kan de akoestiek in de betreffende ruimte aanzienlijk worden verbeterd. Het terugbrengen van de nagalmtijd kan middels geluidsabsorptie en geluidsisolatie. Door gebruik te maken van geluidsabsorberende plafondpanelen, wordt de akoestiek aanzienlijk verbeterd. Maar ook stoffen meubels en bijvoorbeeld vloerbedekking kunnen uitkomst bieden. Bij geluidsabsorberend materiaal geldt in het algemeen dat hoe dikker het absorptiemateriaal is, hoe meer geluid er wordt geabsorbeerd. De benodigde hoeveelheid absorptiemateriaal verschilt per ruimte en gebruiksdoeleinden. Een slechte akoestiek op scholen is niet alleen storend voor de leerlingen, maar ook voor de docenten voor de klas. Een te hoge galm en hinderlijke geluidsreflecties in het lokaal kunnen onder andere leiden tot concentratieproblemen en snellere vermoeidheid. Bovendien zorgt een slechte akoestiek voor een slechte spraakverstaanbaarheid, waardoor leerlingen zich teveel moeten inspannen om de lesstof tot zich te kunnen nemen. In de landen om ons heen worden al enige tijd eisen gesteld aan de maximale nagalmtijd in klaslokalen. In Nederland echter bestaat geen wettelijke norm voor de akoestiek in scholen. Wel zijn er diverse richtlijnen en eisen, waarvan het Programma van Eisen Frisse Scholen op dit moment de bekendste is. Maar ook de Scholenbouwwaaier wordt in veel scholen gehanteerd. ❚

18 |

AKOESTIEK OP SCHOOL

Tekst | Sjoerd Meuleman Beeld | Asona

AKOESTISCH SPUITWERK OWC NOORD DANKBAAR WERK Vaak bereiken akoestische plafonds bestekken pas laat, omdat tijdens de uitwerking blijkt dat galmwerende afwerking onontkoombaar is. Maar niet in de onlangs opgeleverde OWC Noord afdeling van de Universiteit van Utrecht. Asona Benelux BV bracht voor de onderwijsinstelling circa drieduizend m² akoestisch spuitwerk aan waarover vanaf het prille begin was nagedacht. Een dankbaar werk, noemt projectleider Astrid van Trier het akoestisch spuitwerk voor OWC Noord. Immers: al van begin af aan had het architectenbureau duidelijk omlijnde ideeën over welke te nemen akoestische plafondmaatregelen. En dat blijkt wel eens anders. Van Trier: “Akoestische plafondafwerking wordt vaak gezien als een moetje. Terwijl de functie ervan tweeledig is, namelijk galmabsorptie en een mooi esthetische afwerking tegelijk. Deze architect wist wat hij wilde. En dat ons product besteksmatig wordt voorgeschreven, is natuurlijk helemaal mooi.” Een ander aantrekkelijk aspect noemt zij de omvang van de opdracht.

SONA SPRAY In totaal bracht Asona Benelux ongeveer drieduizend m² akoestisch spuitwerk aan, verdeeld verschillende ruimten. Onder meer vanwege de centraal gelegen vide in het gebouw, moest er veel worden gewerkt op hoogte. Dit gebeurde hoofdzakelijk met binnensteigers, een enkele keer ook met een hoogwerker. Als gezegd viel de keuze dit keer op spuitwerk Sonaspray (een andere Asona-toepassing betreft akoestisch pleisterwerk genaamd Sonacoustic), bestaande uit geluidsabsorberende vezels die met water, watergedragen lijm en speciale mengapparatuur op locatie worden aangemaakt. Hoewel dikten kunnen variëren, werd hier gekozen voor een forse laag van gemiddeld 38 mm. Van Trier: “Het is een open en transparante school met veel harde materialen.”

GRÜNDLICHKEIT Asona Benelux voerde het werk uit in opdracht van hoofdaannemer Züblin uit Duitsland, waarvoor al eerder opdrachten werden gerealiseerd. Hoewel ze niets ten nadele van Nederlandse bedrijven wil zeggen, merkt Van Trier toch een verschil in aanpak: “Het klinkt misschien als een cliché, maar die spreekwoordelijke Deutsche gründlichkeit kun je toch aan veel dingen merken. Alles was werkelijk tot in de puntjes geregeld. Wij werken in elk geval graag voor deze aannemer.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ARCHITECT UITVOERING AKOESTISCH SPUITWERK START OPLEVERING

Universiteit van Utrecht Ector Hoogstad Architecten Züblin – Vlaardingen Asona Benelux BV augustus 2013 november 2014

| 19

AKOESTIEK OP SCHOOL

Tekst | Martijn van den Bouwhuijsen Beeld | Jorissen Simonetti architecten Fotografie | Henno Westeneng

Comfortabel binnenklimaat in veelzijdig Kulturhus Drempt Projectleider Frans Schutten zegt namens WSI Installatietechniek. “Wij zijn een netwerk van gespecialiseerde installatiebedrijven, actief in werktuigbouwkundige en elektrotechnische voorzieningen, procesautomatisering, telematica, service en onderhoud. Voor de ventilatie van Kulturhus Drempt gebruikten we de producten van Zehnder - J.E. StorkAir. Dat bedrijf is al jarenlang een betrouwbare partner van WSI Installatietechniek en levert de radiatoren en ventilatoren voor de multifunctionele accommodatie.” “In goed overleg met Zehnder-J.E. StorkAir werkten we het prestatiebestek van het Kulturhus tot werktekeningenniveau uit. Hierna hebben we de installaties, geheel volgens specificatie en binnen budget en volgens planning gerealiseerd.”

COMFOSCHOOL Vanwege de variatie aan gebruikers zijn er verschillende systemen voor verwarming en ventilatie toegepast in Kulturhus Drempt. Bij het ontwerp van de schoolklassen is uitgegaan van de energie- en binnenmilieuprestatie-eisen volgens Frisse Scholen klasse B. Daartoe is het Comfoschool systeem van Zehnder - J.E. StorkAir en Rockfon gebruikt. ComfoSchool voorziet het klaslokaal van gezonde binnenlucht en een goede akoestiek. Een systeem dat zich in de bouwwereld heeft bewezen. WSI Installatietechniek paste voor het eerst

Kulturhus Drempt herbergt een basisschool, kinderopvang, BSO, kinderdagverblijf, dorpshuis, bowlingbaan en sportzaal.

Het Comfoschool systeem van Zehnder - J.E. Stork Air en Rockfon is gebruikt in de klaslokalen van Kulturhus Drempt.

20 |

AKOESTIEK OP SCHOOL

Zehnder - J.E. StorkAir leverde de ventilatie-oplossingen voor Kulturhus Drempt, die WSI Installatietechniek inbouwde.

in haar bedrijfsgeschiedenis dit systeem toe in de school in Drempt.

gebeurt boven 1,80 meter hoogte, zodat tocht wordt voorkomen.”

Marck Freriksen, accountmanager Noord Nederland namens Zehnder - J.E. StorkAir zegt: “ComfoSchool is een duurzaam ventilatiesysteem voor klaslokalen. Het systeem voorziet volautomatisch in frisse lucht en draagt bij aan goede temperatuurbeheersing en ruimte-akoestiek. ComfoSchool is opgebouwd uit de ventilatie-unit, de automatische regeling en het geluidsabsorberende Krios O2 plafond van Rockfon. Aansturing gaat op basis van temperatuur en CO2-metingen. Via gevelroosters wordt de buitenlucht aangezogen en gefilterd. De ventilatie-unit blaast de lucht vervolgens in het plenum. Door de overdruk wordt, via de gaatjes in het plafond, de lucht gelijkmatig in het klaslokaal verspreid. Terwijl dit gebeurt, neemt de lucht de temperatuur aan van het lokaal. Dit

Ook de klimaatinstallaties in de overige gebouwdelen van het Kulturhus Drempt passen goed bij de verschillende functies. Schutten: “Telkens hebben we gekozen voor producten die hoog scoren op functionaliteit en energiezuinigheid en die passen binnen het budget van de opdrachtgever. Voor de meeste ruimtes is gekozen voor balansventilatie met warmteterugwinning. Hiervoor werden de compacte warmteterugwinunits van Zehnder – J.E. StorkAir toegepast. Het dorpshuis kreeg een ComfoAir XL 2200 luchtbehandelingskast en de sportzaal kreeg een ComfoAir XL 4400 luchtbehandelingskast. Met deze en andere installaties en een goede inregeling hebben we een gezond en comfortabel binnenklimaat gecreëerd voor alle gebruikers.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Bronckhorst

ONTWERP Jorissen Simonetti architecten – Rijssen

ADVIES NABR – Enschede

UITVOERING WAM&Van Duren – Winterswijk

INSTALLATIES WSI Installatietechniek – Groenlo (W en E)

VENTILATOREN Zehnder Group Nederland B.V. – Zwolle

BOUWPERIODE januari 2012 – september 2013

| 21

AKOESTIEK OP SCHOOL Tekst | Lieke van Zuilekom Beeld | Derako

HOE IS DE AKOESTIEK IN UW SCHOOLGEBOUW?

Studentenpaviljoen Erasmus Universiteit.

Het onderwijs is volop in ontwikkeling. Mede door de bezuinigingen groeien de klassen. Buiten schooltijd doen de onderwijsruimtes steeds vaker dienst als buitenschoolse opvang of als thuisbasis voor lokale verenigingen. Kortom: schoolgebouwen worden steeds intensiever gebruikt. Dat vraagt niet alleen om een passend binnenklimaat, maar ook om een passende akoestiek. Stond vroeger voornamelijk functionele ruimtelijkheid voorop bij het ontwerp van een schoolgebouw, vandaag de dag wordt de verblijfskwaliteit steeds belangrijker, vertelt Sita Vleer, marketing- en communicatiemanager bij Derako. “Het binnenklimaat speelt hierbij een belangrijke rol. Want in een gezonde omgeving, stijgen de leerprestaties. Dat blijkt uit allerlei onderzoeken. Eén van de heetste hangijzers in dit opzicht is zonder twijfel de akoestiek.” Waar we vroeger nog met kleine groepjes een klaslokaal bezetten, werken we tegenwoordig steeds vaker in open ruimtes en op flexibele werken leerplekken. “De akoestiek heeft een grote invloed op de beleving van de ruimte en op het welbevinden van de gebruiker”, vertelt Vleer. “Het is niet voor niets dat ruimtes waarin de akoestiek niet optimaal is, weinig benut worden.” Volgens haar is het belangrijk dat er onderscheid wordt gemaakt tussen de geluidsisolatie en de akoestiek in een ruimte. “We zien dat deze begrippen in de praktijk nogal eens verwisseld worden. In een goed geïsoleerde ruimte voldoet het geluid dat de ruimte verlaat, aan de norm. Maar dit zegt niets over de akoestische situatie in de ruimte.”

MASSIEF HOUT Met name het plafond en de wanden bepalen in belangrijke mate de akoestiek in de ruimte, vertelt Vleer. “De Derako systemen spelen hier goed op in. Onze massief houten systemen hebben een positief effect op de akoestiek in de ruimte. De toegevoegde waarde van de systemen zit hem vooral in de langdurige kwalitatieve uitstraling, sfeer, intimiteit, gebouwbeleving en akoestiek. Bovendien behoeven de systemen weinig onderhoud.” Massief hout is duurzaam en schoon en past daardoor perfect binnen de eisen van duurzaam bouwen en een schoon binnenmilieu, vertelt ze. “Hout heeft bovendien van zichzelf al een geluidsabsorberende werking, wat kan worden verhoogd door extra absorberende materiaal toe te voegen. Dit is heel prettig in een omgeving waar veel mensen zijn.” Voor meer informatie, www.derako.com ❚ MFA Keijzershof.

22 |

AKOESTIEK OP SCHOOL

Tekst | Hilda Bosma Beeld | Armstrong

Verbeter de akoestiek met akoestische plafonds “Akoestische plafonds in klaslokalen zijn belangrijk voor een goed verstaanbare communicatie tussen leerkracht en leerlingen. Het geluid wordt door deze plafonds geabsorbeerd, zodat het geluid niet meer weerkaatst en de galm weg is.” Aan het woord is Peter Brouwer, eigenaar van Brouwer Systeemplafonds, gevestigd in Soest. “Het komt steeds vaker voor dat mensen teveel geluid als storende factor ervaren. Voor leerlingen en docenten kan dit het leerklimaat negatief beïnvloeden. Leeromgevingen zijn, akoestisch gezien, veeleisende ruimtes. Voor klassikale lessen, maar ook voor het werken in groepjes. Dat zijn twee activiteiten die elk heel verschillende akoestische condities vereisen. Bovendien staat het plafond soms bloot aan bedoelde of onbedoelde fysieke uitwerkingen.”

COMMUNICATIE Brouwer: “Een goede geluidsomgeving is belangrijk voor de communicatie in de klas. De kwaliteit van het geluid kan de schoolresultaten beïnvloeden. Dit geldt zowel voor de leerling als voor de docent. Akoestische plafonds en plafondeilanden zijn dan een goede oplossing. Zo voorkom je een klankkast waarbij het geluid niet weg kan.”

GELUIDSABSORPTIE Akoestische plafonds en plafondeilanden zorgen voor een betere geluidsabsorptie en dragen bij aan een optimale nagalmtijd. Brouwer: “Het voordeel van plafondeilanden is dat ze ook in ruimten waar geen andere plafondsystemen gerealiseerd kunnen worden, redelijk eenvoudig te monteren zijn. We leveren en monteren de plafondeilanden van onder andere Akma en Ecophon, die bijdragen aan een optimale akoestiek in de klas. Het optimale geluid voor een klassensituatie is tussen 0.8 en 1, de NRC-waarde. Dat is gebaseerd op 500 hertz.” De akoestische plafonds en plafondeilanden zijn ook toepasbaar in bijvoorbeeld ontvangstruimtes, winkels, recepties, open ruimtes, tentoonstellingen. Het is een op maat gemaakte oplossing voor elk akoestisch probleem en leverbaar in vele vormen en designs of zelfs met eigen print. Brouwer Systeemplafonds is een klein en flexibel bedrijf. Brouwer: “We hebben vijf eigen monteurs in dienst die de plafonds plaatsen. We gaan voor de kleinere werken tot 3.000 m².” ❚

| 23

B rouwer S ysteem Plafonds

Solid Wood Systems

Verbeter de akoestiek. Weg met de galm. Het komt steeds vaker voor dat mensen teveel geluid als storende factor ervaren wanneer het niet goed beheerst wordt. Zeker als men in zo’n ruimte moet werken, lessen moet volgen of vergaderen kan dit de werksfeer negatief beïnvloeden. Plafondeilanden en akoestische plafonds of wandpanelen (eventueel met print) kunnen dan een oplossing zijn. Plafondeilanden zorgen voor een betere geluidsabsorptie en zullen bijdragen tot een optimale nagalmtijd. Het voordeel van plafondeilanden is dat ze ook in ruimten waar geen andere plafondsystemen gerealiseerd kunnen worden, redelijk eenvoudig te monteren zijn door de zwevende constructie.

Energieweg 2A, 3762 ET Soest T 035 – 603 79 00, E info@brouwersysteemplafonds.nl

www.brouwersysteemplafonds.nl

Oplossingen in Stilte

Stam Montagebouw B.V. is een gedreven en deskundig afbouwbedrijf dat gespecialiseerd is in de complete droge afbouw. Wij hechten veel waarde aan vakmanschap op het gebied van het geleverde product, bouwkundige ontwikkelingen (zoals BIM), budgettering, tijdige oplevering en nazorg wat u terug ziet in een bijzonder eindresultaat.

Telefoon

ATIS International B.V. Noordhoek 33 3351 LD Papendrecht Postbus 14 3350 AA Papendrecht

Atis_advertentie_95x130_v2.indd 1

071- 3627760

Bezoekadres Stam Montagebouw B.V. Pesetaweg 135 2153 PJ Nieuw - Vennep T 31 (0)78 615 00 44 F 31 (0)78 615 49 48 info@atis-international.com www.atis-international.com

E-mail

info@stammontagebouw.nl

www.stammontagebouw.nl

717093_Stam 1-4.indd 1 24/11/14 17:11

17-12-13 09:13

AKOESTIEK OP SCHOOL

Tekst | Hilda Bosma Beeld | Atis International

OPLOSSINGEN IN STILTE

Om goed te kunnen leren en werken in een klaslokaal, is een goede akoestiek van cruciaal belang. Geluid en geluidreflecties mogen geen storende factor zijn. Akoestische wanden plafondsystemen van Atis International bieden de oplossing in stilte. Jos Smulders, akoestisch adviseur bij Atis vertelt: “Oplossingen in stilte betreft het herkennen van het akoestische probleem in klaslokalen en het geluidtechnisch meten, door middel van door Atis international uitgevoerde nagalmmetingen. Vervolgens rapporteren wij deze metingen, voorzien van een gegarandeerde akoestische oplossing. Dat gebeurt met zelfontwikkelde en geproduceerde akoestische materialen. Onder andere Sonokoestiek elementen voor wand en plafond en Sonodamp baffles en Caldisol plafondplaten.”

FRISSE SCHOLEN “De rijksoverheid en gemeenten stimuleren met het Frisse Scholenproject investeringen in het binnenmilieu”, aldus Jos Smulders. “Er is veel aandacht voor het klimaat/de ventilatie en de akoestiek/nagalm van klaslokalen. De nagalmtijd uitgedrukt in seconden is optimaal bij 0,6/0,8 seconden, afhankelijk van de afmetingen. De nagalmtijd beïnvloedt de spraakverstaanbaarheid. Bij een optimale nagalmtijd hoeft de leerkracht minder met stemverheffing te spreken, wat minder vermoeiend is.” Smulders: “Onze akoestische systemen/materialen zijn in het laboratorium getest op de absorptiecoëfficiënt. Na het aanbrengen van de geadviseerde materialen wordt het reflecterend geluid sterk geabsorbeerd.” Atis International B.V. is onderdeel van de Ipcom groep. Deze groep is in 2010 opgericht en heeft in 2014 Caldic Isolatietechniek overgenomen. Caldic Isolatie techniek heeft in september 2013 de activiteiten van Sontech Lawaaibestrijding B.V., specialist in ruimte-akoestiek oplossingen overgenomen. Jos Smulders: “De doelstelling van Atis International/Ipcom is een belangrijk marktaandeel te verkrijgen in Europa op het gebied van duurzame akoestische, thermische en brandveilige isolatie.”

KENNIS Atis International B.V heeft een enorme kennis op het gebied van ruimteakoestiek en verbetert de akoestiek van klaslokalen volledig in eigen beheer. Dat geldt ook voor de geluidstechnische metingen, het produceren en leveren van akoestische materialen, de montage, de begeleiding en het geven van een schriftelijke akoestische garantiecertificaat. Binnen de Ipcom groep is een groot aantal bedrijven aangesloten welke thermische, brandveilige en akoestische materialen aan bouwbedrijven leveren. “Op verschillende manieren bieden we scholen Oplossingen in Stilte.” ❚

| 25

AKOESTIEK OP SCHOOL

Tekst | Lieke van Zuilekom Beeld | PolyGroup

De gevaren van een slechte

akoestiek

Ondanks dat er al veel studie is gedaan naar de akoestiek in klaslokalen, wordt hier in de praktijk nog maar weinig mee gedaan. Een recente studie in Florida wijst uit dat op de vierde rij in een gemiddeld klaslokaal nog slechts vijftig procent van het gesprokene hoorbaar is. Dit betekent niet dat de kinderen maar de helft van de lesstof meekrijgen, maar ze moeten wel meer moeite doen om te begrijpen waar het over gaat. Volgens Emile Beld, commercieel manager van PolyGroup uit Lichtenvoorde, wordt dit zwaar beïnvloed door het nagalmeffect van een ruimte. Hij laat het verschil horen tussen een gemiddelde nagalmtijd van 1.2 en slechts 0.4 seconden. Het verschil is indrukwekkend. Beld houdt zich al jarenlang bezig met het verbeteren van de akoestische omgeving in klaslokalen. “Een slechte akoestiek treft alle leerlingen”, vertelt hij. “Maar de gevoeligste groep is wel de groep slechthorende kinderen, dus alle kinderen met een verkoudheid, oorinfectie, lijmoor of zelfs hooikoorts. Op iedere willekeurige dag betreft dit ongeveer zestien procent van alle kinderen. Bekend is dat introverte mensen – ongeveer een derde van alle kinderen – zeer veel moeite hebben met hun concentratie in een rumoerige omgeving. Ditzelfde geldt voor de kinderen (tien procent) waarvan het Nederlandse de tweede taal is.” Ook de docent ondervindt volgens Beld hinder van een slechte akoestiek. “Volgens een studie aan de Universiteit van Bremen ligt het gemiddelde geluidsniveau in klaslokalen op 65 decibel. Een docent moet constant zijn stem verheffen, om hier bovenuit te komen. Behalve zijn stemvolume, stijgt hierbij ook zijn hartslag. Erg gevaarlijk, want 65 decibel is precies de grens waarboven een myocardinaal infarct (hartinfarct) dreigt. Zeker wanneer iemand hier regelmatig en langdurig aan wordt blootgesteld*.” ❚ * Bron: Noise & Health 2004 Volume 6 Issue 22 Page 5-13 H.Issing/B. Kruppa

26 |

Over PolyGroup

PolyGroup levert hoogstaande innovatieve en duurzame oplossingen voor plafond- en wandbekledingen en is opgedeeld in de bedrijfsdisciplines PolyCeiling, PolyWall, PolySound, PolyLighting en PolySign, waarbij PolySound zich heeft ontwikkeld tot een specialistisch bedrijfsonderdeel op het gebied van akoestiek en galm. Beld: “Wij bieden een compleet pakket aan akoestische materialen, van geluidsabsorberende isolatoren in combinatie met het akoestische spanplafond Clipso Acoustique® tot losse esthetische akoestische elementen. Specificaties als akoestische absorptie, antibacterieel, antistatisch, sanitized, onderhoudsvrij, brandveiligheid en duurzaamheid maken het product Clipso Acoustique® ideaal voor de onderwijssector.”

AKOESTIEK OP SCHOOL

Tekst | Sjoerd Meuleman Beeld | Stam Montagebouw

BREDE SCHOOL MARTIN LUTHER KING

MOOIE KLUS VOOR AFBOUWBEDRIJF Een beetje malaise nog, of toch niet: scholen lijken nog altijd als spreekwoordelijke paddenstoelen uit de grond te schieten. Bijvoorbeeld in Amstelveen, in de wijk Kostverloren/Bankras, waar hoofdaannemer Blanksma de nieuwe Brede School Martin Luther King realiseert met onder meer een basisschool, buitenschoolse opvang en een gerenoveerde gymzaal. Afbouwbedrijf Stam Montagebouw plaatst hier de geluidswerende wanden en monteert de systeemplafonds. Bijzonder is hij zeker, de thans in aanbouw zijnde Brede School Martin Luther King in het Noord-Hollandse Amstelveen. Een uit een soort van gestapelde kubussen opgebouwd bouwwerk met daardoor willekeurig ogende, doch strak van elkaar verspringende niveaus. Afbouwbedrijf Stam Montagebouw BV uit Roelofarendsveen realiseert zowel de metal stud wanden als minerale systeemplafonds voor deze school, waarbij de wanden geluidswerend worden uitgevoerd met metal stud profielen, glaswolisolatie en aan beide zijden een dubbele plaat. Het werk loopt lekker, zegt projectleider Milko Schoen: “We werken vaker voor deze opdrachtgever. Dan ken je elkaar en lopen de werken als het ware vanzelf.”

DOORZAKPANELEN Het tweede deel van de opdracht betreft de plafonds. Deze worden uitgevoerd in een zichtbaar systeem, met als basis 60 x 60 rasters en vervolgens een invulling van door Van Keulen geleverde Eurokoustiek plafondpanelen van het type Tonga. Dit is een zachte minerale wol waaraan het product haar geluiddempende eigenschappen ontleent. In totaal monteert Stam Montagebouw ruim 1.800 m² van deze plafonds, waarvan de ‘doorzakpanelen’ in de lokalen als extra jeuigheid gelden. Schoen: “Dat zijn mooie details om te mogen maken.” ❚

GELUIDDEMPEND, STERK EN STOOTVAST Stam Montagebouw monteert de wanden, inclusief het stelwerk van de stalen binnenkozijnen. De wanden krijgen als gezegd een dubbele beplating, waarvan een gipsplaat als achterlaag dient en het vezelgebonden Rigidur als uiteindelijke afwerking. Sterk, stootvast en daarom zeer geschikt voor klaslokalen. Schoen: “Voor scholen gelden toch iets andere normen dan bijvoorbeeld woningbouw of ook kantoorutiliteit. Anders gezegd: de wanden moeten een stootje kunnen hebben.” In totaal plaatst het bedrijf voor de school ongeveer 2.000 m² van deze wanden. Ook de basisafwerking – een naadafdichting op basis van gips – wordt hierbij meegenomen.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER gemeente Amstelveen ONTWERP O111 Architecten UITVOERING Blanksma Groep, Alphen a/d Rijn INSTALLATIES Rutgers V Oosterblokker AFBOUW Stam Montagebouw Roelofarendsveen BOUWPERIODE januari – december 2014

| 27

AKOESTIEK OP SCHOOL

Tekst | Martijn van den Bouwhuijsen Beeld | Ten Have Creatieve Communicatie

ERGONOMISCH BOUWSYSTEEM VOOR GIPSWANDEN

Afbouwer wordt ontzien met innovatief materieel Op 28 november 2014 presenteerden Wall-linQ en Monta-Rent een innovatief systeem voor de bouw van gipswanden. Wall-linQ totaalconcepten is een ergonomische bouwmethode die de gipsplaatverwerker ontziet en gebruikmaakt van machines die heffen, rijden, draaien en kantelen. De Ergo Elevator en de Ergo Trailer nemen het zware werk over. Bouwbedrijven die het systeem toepassen, kunnen uitval van personeel en boetes van de arbeidsinspectie voorkomen. Het enkellaagse tape drywall wandsysteem lijkt uitermate geschikt voor nieuwbouw van grote utiliteitsbouwprojecten zoals kantoren, ziekenhuizen en scholen.

De gipsplaten worden met behulp van de Ergo Elevator en de Ergo Trailer op de juiste hoogte gesteld en verankerd.

28 |

AKOESTIEK OP SCHOOL van brand- en geluidswering. Het systeem is ontwikkeld samen met diverse partijen in de bouwkolom, zoals Knauf, Saint-Gobain Isover en Gyproc. Het wandsysteem lijkt uitermate geschikt voor grote utiliteitsbouwprojecten met lange wanden en grote ruimtes. Dit vanwege de vlakke horizontale opbouw van de gipsplaatwanden in 'metselwerkverband' en vanwege de grote inzetbaarheid van de Ergo Trailer en de Ergo Elevator.

DOORWERKEN TOT 67e

Aula van de Prins Claus school en Cultuurhuis De Brede Vaart waar het innovatieve Drywall systeem is toegepast.

Gipsplaatverwerkers tillen, dragen, duwen en trekken de hele dag. Deze afbouwers verrichten zwaar lichamelijk werk en dat leidt tot een relatief hoog ziekteverzuim in vergelijking met andere takken van de bouw. Wall-linQ en Monta-Rent bedachten daarom een innovatief bouwsysteem voor gipsplaatwanden. De stalen staanders van het wandsysteem zijn voorzien van een krachtige tape, waar de gipsplaten op gemonteerd worden. Adry van Lit, de CEO van Wall-linQ, presenteerde op vrijdagmiddag 28 november 2014 samen met Cor

Koopmans, directeur van Monta-Rent, het slimme systeem dat in een horizontaal verband wordt geplaatst, liefst bovenop een vlakke vloer. Het systeem is gebaseerd op recyclebare materialen en beantwoordt aan de behoefte aan betere arbeidsomstandigheden in de afbouw. Het systeem spaart het bewegingsapparaat van de afbouwers, terwijl er voortvarend wordt afgebouwd. Zo bleek ook later op de middag uit de demonstratie. Wall-linQ Totaalconcepten voldoen aan Europese en lokale regelgeving, bijvoorbeeld ten aanzien

Wall-linQ concepten is een stapsgewijze montagemethode, die met minder schroeven wordt vastgemaakt dan conventionele gipsplaat wandsystemen.

Ergo Elevator.

Wall-linQ Totaalconcepten is een stapsgewijze montagemethode, die met minder schroeven wordt vastgemaakt dan conventionele gipsplaat wandsystemen. Een monteur heeft het nieuwe systeem binnen enkele dagen helemaal onder de knie. De gipsplaten worden met behulp van de Ergo Elevator en de Ergo Trailer op de juiste hoogte gesteld en verankerd, tot 4,8 meter hoogte vanaf de bovenkant van de vloer. Dit materieel heeft volgens de ontwikkelaars een terugverdientijd van zes en veertien weken. Monteurs hoeven alleen lichte stel- en tilwerkzaamheden te verrichten en de platen vast te schroeven. Nagenoeg al het til-, trek-, duw en draagwerk behoort tot het verleden. Bij gebruik van de Ergo Elevator bedraagt het tilwerk tot 25 kg, slechts 20% van de werkzaamheden. Bij gebruik van de Ergo Trailer bedraagt het tilwerk 0%. De rest van de werkzaamheden met de Ergo Elevator en ook de Ergo Trailer bestaat voor 100% uit licht werk; het besturen van de elektrisch gevoede bouwmachine, licht stelwerk en het vastschroeven. Verwerkers kunnen zo ook tot hun 67e doorwerken in de afbouwbranche. Uit analyses blijkt bovendien een doorlooptijdverkorting van 42% mogelijk met het slimme systeem. Dit kan bijvoorbeeld doordat platen zelfs hangend in de Ergo Elevator kunnen worden ingekort en doordat de Ergo Trailer maar liefst 20 gipsplaten van 1200 bij 2400 bij 15 mm kan vervoeren en dit pakket direct op bokken kan plaatsen. â?&#x161;

Ergo Trailer.

| 29

UTRECHT | Nationale Onderwijs Tentoonstelling Tekst en beeld | NOT

VERDIEP JE KENNIS TIJDENS DE NATIONALE ONDERWIJS TENTOONSTELLING 2015 De leukste en meest complete vakbeurs voor professionals in het po, vo en mbo staat weer voor de deur. Eind januari begint de Nationale Onderwijs Tentoonstelling (NOT) 2015 en verzorgen ruim 450 deelnemers in de Jaarbeurs in Utrecht een bomvol gevarieerd inhoudelijk programma, met ruim driehonderd praktijkcases en sessies met de meest actuele thema’s, samengesteld door de NOT adviesraden en onderwijsprofessionals. Thema’s gerelateerd aan bouw, facilitaire zaken en inrichting krijgen ook deze editie ruim aandacht. Een terugkerend onderdeel van de NOT is de Onderwijs Academie. Met in diverse sessies specifiek aandacht voor nieuwe facilitaire mogelijkheden, maar ook voor problemen van nu of in de nabije toekomst. Zo staan er sessies op het programma getiteld ‘Stap voor Stap naar een succesvol Schoolplein’, waarin de evolutie van de rol van het schoolplein – in bijvoorbeeld de strijd tegen obesitas – aan bod komt. Een andere ontwikkeling die op verschillende manieren wordt belicht is de opkomst van Brede Scholen en Integrale Kindcentra (IKC's). Het Landelijk Steunpunt Brede Scholen verzorgt masterclasses en workshops waarin praktijkervaringen en gedachten uitgewisseld worden. Ook geeft het Steunpunt advies op maat.

30 |

EXPERTMEETINGS Verder kunnen bezoekers hun kennis verdiepen en actief meepraten tijdens meerdere Expertmeetings. Zoals de meeting over ‘het goede schoolgebouw’, waarin experts ingaan op stellingen over de beoogde transitie van de Nederlandse scholenbouw. Een andere Expertmeeting gaat over ‘krimp’: wat zijn de gevolgen van demografische krimp en welke consequenties heeft deze krimp voor de fysieke leeromgeving? En hoe is krimp om te buigen tot een groei in kwaliteit? Daarnaast komt het onderwerp ‘duurzaamheid/financieren’ aan bod tijdens een Expertmeeting. Is goede duurzame huisvesting nog wel te realiseren binnen huidige financiële kaders? Op welke manier kan de GreenDeal verduurzaming scholen daadwerkelijk helpen een versnelling te realiseren waarmee bestaande gebouwen in rap tempo worden verduurzaamd? Hoe komt de onderwijswereld tot een andere wijze van denken waarmee een grote vervangingsopgave financierbaar wordt? Bekijk voor een actueel en handig overzicht van alle programmaonderdelen betreffende bouw, facilitaire zaken en inrichting tijdens de NOT 2015 het seminar- en congresprogramma op www.not-online.nl ❚

UTRECHT | Nationale Onderwijs Tentoonstelling

HAL8

THEA GROTER EN

00 08

08E 08 070 D 067 08D0

08C0

ENTR EE VO

08E0

40 08E0

08 010 E

09 043 A

THEA ORATER NJE

08 014 E 08E 08E 020 02 6 08E 030

09A0

MBO

Bouw, facilitair & inrichting

Leren & onderwijzen met ICT

Leermiddelen & materialen

Toiletten

Dagtrips, theater & cultuur

Informatiepunt

Management, advies & organisatie

Garderobe

Startpunt Leermiddelen op maat Route

Catering

Startpunt Innovatie routes MBO

09 120 D

09A0

gro ep ed uc

STAR PUNTT

11A0

09 066 B

ONDE ACADRWIJS EMIE

11A0

09 080 D

09B0

09 067 C 0609C 5

11A 009

09 078 D

11B0

11A 003

11C0

11A0

11A 018 11A0

11D0 11B0

11C0

09 066 D

09D0

10A 070 10 B 071 10B 070 10C0

09 056 D

11B0

11C 004

11D0

11E0

F011

11F010

09 050 D

09B0

ENTR EE PO

09A0

ENTR EE MBO

per

10 n

ovem

ber

2014

. Wijz

11G0

11G 013

11G 022 11G 012 11G 010

11G 78 10 10A C 008 11E0 10A 074 10C 10 11G 02 11 051 D071 056 070 E004 11 007 10B 11G 057 001 F 11 006 10 10B0 58 10 F003 049 A 09 C055 10D0 09C0 10A 70 10 11F002 044 D 40 10B0 10F 047 E 10 52 10 10C 10G 07 07 F C 2 1 10 10 056 10A0 10A 060 060 G B 051 OPLE 09 066 10G 10 047 043 57 10A0 68 07 G 10B 040 D IDIN 10C 44 0 10 048 10G 0510G 10A 045 6 PLEINGEN 041 056 F 052 10B 10C0 10B 10E0 50 041 044 54 0510F 10 10C0 10D0 10G 7 41 50 09C0 055 F 048 10B 30 09B0 10 STAR ONDE 20 040 048 E T 10 09C0 RW F PUNT ACAD IJS 09 22 09 10 049 D011 EMIE 10G 026 D 10 046 E 10 A027 048 F 10G 044 10A0 10B0 10 28 049 33 10E0 045 F 44 10 09 10A 10A 10F042 10 040 G 10B 10B0 10 020 D 017 022 G 28 C035 10 029 09C0 043 10E0 10 09D 10A 043 F 40 02 10 009 0 B 10A 10F039 025 10C0 015 10A 10B 31 09 10F038 018 022 010 D 10B 021 10C 10B 10A0 021 10 10E 11 018 10A 027 F 10 10C 10C0 10 030 10B 010 028 F 10G 20 025 10F023 10B0 026 E 014 09C 11 10G 031 09 006 STIC 10D0 033 004 D 09D 20 HTIN 008 10E 10B 10C0 10G 10 GEN 11 018 C014 010 10A 024 10 10F PLEIN 001 015 F 012 0110F 10D0 10E0 10 G 4 10G 14 16 10 020 10A 10 015 025 F 10F 006 003 B 10B 10 10G 10G 026 005 B 084 10 027 008 10C 10 10G 010 F 005 00 C 029 10E0 7 12 10F 013 10 STAR TER 008 F 10D S 014 10 ONDE PLEIN 010 E RW 10F ACAD IJS 007 EMIE 09 048 C 09D 049

11F030

11F021

10 11

09A0

11F040

11F020

11 016 E

11D 010 11E 011 11E0

11C 003

28 11 F029

iging

en o

nder

HAL1

voorb

ehou

11 051 F

11E0

28 11E 027

11G0

11F050

11G 040

11B0

11 055 F

11D0

11B0

11C 11D 018 019

BEW E PLEINEG 11F060

11 052 E

11 040 E

11F063

11G0

11E0

11G0

11F076 11F070

11E0

11 063 E

ONDE ACADRWIJS EMIE

11B0

09D0

11D 11 062 067 E

09A0

11E0 67

11 048 E

09D0

11C0

11B0

09D0

rijen

11A 044 11A 11B0 39 042

e uit geve

11A0

atiev

11B0

11C0

ST R

atie

09A0

Situ

09D1

09 042 A 09B0 43

09 019 A

CORR ID NAA OR HALLR 1 T/MEN 5

11A 043 11A 041 11A 037

09B1

09A0

09 017 A 09 015 A 09 012 A 09A 009

08 08G 088 F 088

09 049 A

08 044 F

08 030 F

ENTR EE OOS T

08 104 F 08 100 F0908G 8 08 098 F 08F 08 092 09 G 4

09 071 A

08 052 F 08 048 F

08D0

08D 08 005 015 D 08D 020

08 064 08 054 F

08E0

11A 047

LEER MIDDE OP M LEN THEAAAT TER

08 066 F F

08B0

08 068 E 08 F067

08E0

08 085 F 08 081 F

08D0 08A0

08C0

08E0

08 080 E 08 078 E 08F077

08E0

08D0

09A1

08F108

08 101 F

C071

11B0

7008

08B0

08E0

08D0

09A1

08C0

08E0

08D0

08B0

08 110 F

08E1

08 100 E

08F105

08A0

08F099

08 104 D 08 E1 08D1

46 08 B0 08 043 B

HAL9

11B0

11A0

08A0 08 042 A

08 041 A

02 08 D1

08 077 A 08 076 A 08A 08 08 078 073 A 077 B 08 08 072 A 071 A 08 08 08 067 A 068 A 08A 069 B 08 070 065 A 08 061 A 08A0 08 60 08 059 A 08B0 B061 62 08 08A0 055 A 56 08 B057

08C1

08 090 A 08B089 08 086 A 08 08 081 B 082 A 08 080 A

08D1

08 083 A

ONDE 00 ACADRWIJS EMIE

08 093 A

78 KLA TOEKS VD OMS T

11B 72 072 0711B 11B 1 069 11A 11B 11B 064 11A 068 11B 11 062 11B 11065 072 C 061 B 067 063 11B 11C 064 061 11A0 11B0 51 55

11A 069 11A 063 11A 057

96 08 B0

08 049 A

08B1

00 08 B101

11A0

08C1

08A1 08A0

08 097 A

THEA BLATUER W

08 112 A

08A1

Leermiddelen op maat route: Uitgeverij Deviant 09C040 Visiria Uitgeversmij. 11A033 Kwintessens 09B065 Eisma Edumedia 09D065 Boom test uitgevers 08E077 Pearson Benelux 09B066 Uitgeverij Zwijsen 09D061 Noordhoff 09D073 Thieme Meulenhoff 09A072 Malmberg 09A090 Intertaal 08B062

HAL1

THEA PAARTER S

11G 034 11G 032 11G 030

Innovatieroutes:

PO: Alexis@leerhulpmiddelen.nl Stichting Beeldend Onderwijs Rijksmuseum Lexima CWG Media B.V Uitgeverij Malmberg ThiemeMeulenhoff School met de Bijbel Bleskensgraaf Yalp Schooltechniek

10A047 10A049 08B081 08F101 09A121 09A090 09A072 11B068 11F070 10C045

VO: Time 2 Control Prowise BV BNC Distribution VSV Nederland ThiemeMeulenhoff Bettermarks Nederland Eye Uitgeverij SWP Pearson Benelux EDventure

10G043 11D062 11A057 11B029 09A072 08G098 08A082 09A042 09B066 10D050

MBO: LesLab Coöperatie BNC Distribution ThiemeMeulenhoff Pearson Benelux Uitgeverij Deviant

10E018 11A057 09A072 09B066 09C040

ENTR EE WEST

Startpunt Innovatie routes PO Startpunt Innovatie routes VO

Vijf dagen inspiratie, de nieuwste trends en ontwikkelingen.

04not

Nu ook aandacht voor ‘Het jonge kind’. Vraag nu jouw gratis toegangsbadge aan.

27-31 januari 2015 Jaarbeurs Utrecht

www.not-online.nl

Dé vakbeurs voor professionals in het PO, VO en MBO

| 31

OEGSTGEEST | HETDOK Tekst en beeld | Sika Nederland

Duurzame vloeren voor HETDOK ‘Wij zijn een jonge school en bieden modern onderwijs: gedegen, gestructureerd en gericht op de mogelijkheden van uw kind.’ HETDOK, een brede basisschool in de wijk NieuwRhijngeest in Oegstgeest. Een veilige plaats, waar kinderen de basis leggen voor hun verdere leven. En eenmaal uit HETDOK, uitwaaieren over een steeds grotere wereld. HETDOK is opgericht in 2008 en is sindsdien bezig om een prachtig schoolgebouw te realiseren. De afgelopen jaren zijn besteed om schoolfilosofie, ontwerp en budget op elkaar af te stemmen. Dit heeft geresulteerd in een bijzonder en mooi ontwerp. In het gebouw zullen Brede School HETDOK, de Stichting Kinderopvang Oegstgeest (SKO), BplusC en kunstenaarsvereniging Instock een plek krijgen. Daarnaast beschikt HETDOK over een grote gymzaal en een leerplein om andere belangstellenden te huisvesten. Duurzaamheid staat bij HETDOK hoog in het vaandel. Met een minimum aan installaties en

32 |

een maximum aan slimme ideeën is van HETDOK een frisse en energiezuinige school gemaakt. Er is een uitgekiend bouwen installatieconcept uitgewerkt dat in hoofdlijnen gebaseerd is op natuurlijke ventilatie, het slaan van een warmtekoudebron en het toepassen van hout in de hoofddraagcunstructie, de vloeren en een deel van de gevel.

DE BOUW De meeste vloeren in het gebouw zijn geleverd door Pulastic. De langdurige samenwerking met de aannemers is niet de enige reden dat er voor Pulastic is gekozen. Het feit dat Pulastic vloeren

OEGSTGEEST | HETDOK

duurzaam zijn en duurzaam gemaakt worden, was ook erg belangrijk. De sportvloer stond al omschreven in het bestek van architect Paul de Ruiter. Vervolgens heeft het bedrijf in samenspraak met Bouwbedrijf de Vries en Verburg overtuigend een aantal monsters gemaakt, die de gelijkwaardigheid meer dan goed aantoonden. Daarom is ervoor gekozen om ook de ‘multitone’ gietvloeren van Pulastic aan te brengen in het project, het betreft hier een speciaal 2 mm gietvloersysteem dat in twee blauwtinten is aangebracht om een betonlook effect te creëren. Pulastic heeft onder andere de gietvloeren mogen leveren voor de buitenschoolse opvang, technische ruimten, schoolkamers onderbouw en middenbouw, kinderopvang, groepsruimten, werkplekken, directiekamers, toiletten, douches en tot slot natuurlijk de gymzaal. Er is bewust gekozen voor een multifunctionele sportvloer die voldoet aan de strenge eisen van het NOC*NSF. Omdat de sportvloer naast de reguliere schoolgymnastiek ook multifunctioneel ingezet zal worden. In een periode van 5 weken zijn alle gietvloeren en de sportvloer aangebracht. ❚

Systeem: Sportvloeren: Gietvloeren: Kleur: Sportvloeren: Gietvloeren:

- 372 m² Pulastic Classic 110 Eco - 390 m² Pulastic comfort Eco - 1122 m² Solid floor Multitone - 16 m² Sikafloor 264/305W/Slip - 157 m² Acoustifloor S6 Deco - Azuurblauw (305) - Stof grijs (506) - NCS 1020 R90 B

Bouwinfo ARCHITECT Paul de Ruiter Architecten

BOUWBEDRIJF De Vries en Verburg bouwbedrijf, Stolwijk

BOUWPERIODE 2014

| 33

ANTWERPEN | Karel de Grote-Hogeschool Tekst | Koen Mortelmans

(Beeld: Stramien)

KAREL DE GROTE-HOGESCHOOL BOUWT NIEUWE CAMPUS IN VROEGERE KOEKJESFABRIEK

Een school om in te bijten In aanwezigheid van de Vlaamse minister van Onderwijs Hilde Crevits (CD&V) en de Antwerpse burgemeester Bart De Wever (N-VA) is de symbolische eerste steen gelegd voor de nieuwe campus van de Karel de Grote-Hogeschool. Symbolisch, want er lagen al veel stenen. Karel de Grote herbruikt immers een deel van de bestaande gebouwen van koekjesfabriek Parein. De hogeschool kocht in 2010 de site van de voormalige Biscuiterie Parein en later de hoofdzetel van bank Axa schuin tegenover het nieuwe Antwerps gerechtshof. Campus Zuid moet vanaf 2016 plaats bieden aan bijna 5.500 studenten en 500 docenten. Karel de Grote wil er orthopedagogie, sociaal werk, lerarenopleidingen, pedagogie van het jonge kind, verpleegkunde, vroedkunde, verschillende bachelor-na-bacheloropleidingen in het onderwijs en de gezondheidszorg, de hogeschooldiensten en de dienst studentenvoorzieningen

samenbrengen. De bouw kadert in een strategisch huisvestingsplan waarbij de hogeschool ook in haar andere campussen investeringen plant. Ze opteerde voor een kernenscenario, waarin de veertien bestaande campussen stilaan worden vervangen door een drietal grote, dicht bij elkaar liggende campussen. De afbraakwerken zijn inmiddels achter de rug. Tegen begin februari 2015 moeten de funderingen en de kelders – voor een parking op -1 en technische

ruimte op -2 – af zijn. Daarna bouwen de aannemers Willemen en Van Laere verder aan de bovengrondse verdiepingen. De nieuwbouw en renovatie zullen samen een vloeroppervlakte van ongeveer 38.000 m² omvatten. Er komen een centrale onthaalruimte, een brede waaier aan multi-inzetbare onderwijs- en praktijklokalen, een hedendaagse mediatheek en studielandschap, meerdere aula’s, ICT-ondersteunde flexibele werkruimten voor docenten en medewerkers, een sporthal, een cafetaria, een boekhandel, parkeerplaatsen en fietsenstallingen. ➤

| 35

ANTWERPEN | Karel de Grote-Hogeschool

Een deel van de bestaande Pareingebouwen heeft erfgoedwaarde en wordt daarom in de nieuwbouw geïntegreerd. (Foto: Agentschap Onroerend Erfgoed)

(Beeld: Stramien)

Vlaams minister van onderwijs Hilde Crevits (Cd&V) tijdens de symbolische eerstesteenlegging. (Foto: Karel de Grote-Hogeschool)

ERFGOEDWAARDE Parein is een historisch bekende naam in de koekjeswereld. Het bracht met Tuc ooit het allereerste gezouten aperitiefkoekje in Europa uit. De koekjesfabriek had zich in 1895 op het ‘Zuid’ gevestigd. De oudste nog bestaande gebouwen dateren uit 1921. Er is nog wel een gevelsteen met het jaartal 1899 te zien, maar gebouwen ouder dan 1921 werden tijdens de Tweede Wereldoorlog door bommen vernietigd en zijn daarna heropgebouwd. Ze zijn niet officieel beschermd, maar worden wel beschouwd als bouwkundig erfgoed. Daarom worden de interessantste oude constructies in de nieuwe campus geïntegreerd.

36 |

ANTWERPEN | Karel de Grote-Hogeschool

Projectinfo DELICATE SLOOPWERKEN Van Kempen Afbraakwerken (Merksem-Antwerpen) voerde de sloopwerken in de voormalige koekjesfabriek uit. “Daarbij hebben we onze drie specialiteiten kunnen tonen”, blikt bedrijfsleider Stanny Van Kempen terug. “Want naast een deel pure sloopwerken omvatte onze opdracht ook een gedeelte ontmantelingswerken en een gedeelte wegnemen van zware structuren in gewapend beton. De onmantelingswerken waren vrij delicaat. Zo moesten we van één van de gebouwen de vierde verdieping wegnemen, zonder de straatgevel te beschadigingen. Want die moest blijven staan.”

Ondanks de ligging vlakbij de vroegere, zestiendeeeuwse dwangburcht van de hertog van Alva werden er geen archeologische vondsten gedaan. “Bij de graafwerken stootten we wel op heel wat oude funderingen”, zegt projectdirecteur Dirk Vande Cauter van aannemer Willemen. "We dienden ook rekening te houden met de stabiliteit van de aanpalende gebouwen. En op niveau -2 moesten we vooral afrekenen met insijpelend grondwater. Daarom moesten we een uitgekiende bouwputbeschoeiing aanbrengen.” De nieuwe campus moet een transparante en overzichtelijke omgeving worden, waar ontmoeting centraal staat, zowel tussen oude en nieuwe architectuur, tussen de school en de buurt, tussen binnen en buiten en tussen student en docent. “Ik ben ervan overtuigd dat dit zal lukken”, onderstreept Vande Cauter. “We leggen de binnenplaats heel transparant aan, met brede toegangen en ruime doorkijken. De talrijke glasgevels, afge-

wisseld met gevelbekledingen in laminaatplaten zullen dit beeld verder versterken.”

BREEAM EXCELLENT “We streven ernaar om met dit complex de BREEAM-certificatie ‘Excellent’ te bemachtigen”, vertelt Vande Cauter. "Om dit te bereiken tellen niet alleen de eigenschappen van het afgewerkte gebouw mee. Als aannemer hebben we trouwens nauwelijks impact op het ontwerp en concept. Maar ook de manier waarop we het bouwen weegt zwaar door in de duurzaamheidsscore. Zo spelen de tracering en het transport van materialen en sloopafval en de organisatie van de bouwplaats mee. Daar monitoren we bijvoorbeeld ons eigen energieverbruik en gebruiken we een warmtepomp voor onze keetverwarming. De herkomst van de materialen en de bestemming van het sloopafval worden getraceerd. Zo leggen we onszelf wel de routine op om een algemene beste praktijk op punt te stellen.” ❚

Op heel de site bleven slechts drie gebouwen overeind, zodat er heel wat puin moest worden afgevoerd. “Bijna 98% van het sloopafval is gerecycleerd. Het hout gaat vooral naar de spaanplatenindustrie, steen en beton wordt vooral als funderingslaag voor wegenis- en verhardingswerken hergebruikt. Gelukkig was er op de site zelf voldoende plaats om het te sorteren, zodat we het hout, het steenachtig materiaal en ander sloopafval afzonderlijk konden afvoeren. Bij werken op bouwplaatsen met onvoldoende ruimte zijn we voorlopig gedwongen om het puin ongesorteerd aan te bieden aan recyclagecentra. In de nabije toekomst willen we op ons terrein in Merksem echter een eigen sorteerinstallatie bouwen. Die moet er in de loop van 2016 staan.” Van Kempen voert werken uit in heel Vlaanderen en Brussel. Het bedrijf verhuisde pas dit jaar naar de omgeving van het Albertkanaal in Merksem. Stanny en Erick Van Kempen namen het bedrijf tien jaar geleden over van hun vader, die het in de jaren zeventig had opgericht. Intussen is het uitgegroeid tot een onderneming met een twintigtal medewerkers en een uitgebreid machinepark. De grootste machine weegt 115 ton en kan gebouwen tot 40 m hoog slopen.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Karel de Grote-Hogeschool – Antwerpen

ONTWERP Rau – Amsterdam en Stramien – Antwerpen

HOOFDAANNEMER tijdelijke vereniging Willemen General Contractor – Mechelen en Van Laere – Zwijndrecht

STUDIES STABILITEIT Arcade – Kontich

STUDIES TECHNIEKEN Arcade – Kontich en Cenergie – Berchem

AANNEMER SLOOPWERKEN van Kempen bvba – Antwerpen

EERSTESTEENLEGGING 12 november 2014

INGEBRUIKNAME september 2016

INVESTERING 57 miljoen euro (Foto: Willemen General Contractor)

| 37

GELDROP | Brede School Coevering Tekst | Lieke van Zuilekom Beeld | BVR Groep

Bijzondere gevel kenmerkt Brede School Coevering In Geldrop wordt op dit moment hard gewerkt aan de nieuwbouw van Brede School Coevering. De bouw van dit fraaie project moet in circa één jaar gerealiseerd worden; in februari 2015 zal de nieuwe school worden geopend. In de nieuwe Brede School vestigen zich basisschool De Branding, basisschool De Regenboog, Kinderopvang Potje Knor en Peuterspeelzaal Stap In. De te bouwen school heeft een omvang van ongeveer 3.700 m² en telt twee bouwlagen.

BVR Groep uit Roosendaal is, in samenwerking met bouwbedrijf Hegeman Bouw Vriezenveen B.V. uit Almelo verantwoordelijk voor de bouw van de Brede School. Het project ligt perfect op schema, vertelt Rob Scherrenberg, projectmanager bij BVR Groep. “We zijn op dit moment volop bezig met de afbouwwerkzaamheden. Het project moet volgens planning begin februari 2015 worden opgeleverd, maar we zijn voornemens om dit al rond de kerst te doen.”

BLIKVANGERS Het gebouw is opgebouwd uit een strokenfundering, waarop een gewapende betonvloer is gestort, vertelt hij. “Daar bovenop is een stalen constructiehal gerealiseerd met kanaalplaten op de eerste

38 |

verdiepingsvloer. Op het dak zijn stalen dakplaten voorzien, met daarop een sedumdak. De binnengevel is opgetrokken uit houtskeletbouw wanden. De buitengevel bestaat uit gelijmd metselwerk, wat zorgt voor een speels gevelbeeld.” Het metselwerk vormde de grootste uitdaging in het project, vertelt hij. “Gelijmd metselwerk wordt in Nederland al niet zo vaak toegepast, maar Bonnemayer architecten wenste ook nog een staand verband, dat schuin verlijmd moest worden. Een uitdaging die we dankzij een goede engineering en afstemming met Bonnemayer architecten tot een goed einde hebben weten te brengen.” Op verschillende vlakken in het metselwerk zijn Keim vlakken voorzien in verschillende tinten groen, passend bij de zonwering en de aluminium kozij-

nen. Zo komt het gebouw echt tot leven, vertelt Scherrrenberg. “De voegen zijn minimaal waardoor de stenen in elke laag bijna koud tegen elkaar aan liggen.” Binnen in het pand vormt alle bamboe de grootste blikvanger. “De architect heeft ervoor gekozen alle binnenkozijnen af te werken in bamboe, evenals de lambrisering.” De bamboe is in handelslengtes geïmporteerd vanuit China, waarna de kozijnen en lambrisering op maat gemaakt en gefreesd zijn in de timmerfabriek. “Omdat het transport van alle bamboe richting Nederland wat vertraging opliep, hebben we de werkvolgorde moeten aanpassen, om geen vertraging op te lopen. We hebben stelkozijnen in het werk gemaakt, waar later de bamboe is voorzien.”

GELDROP | Brede School Coevering

aangesloten bij stichting Bewuste Bouwers. “Dit houdt in dat wij bouwen volgens een gedragscode. We bouwen bewust, veilig, milieuvriendelijk, verzorgd en sociaal. We communiceren proactief met alle omwonenden. Klachten en verzoeken worden snel en professioneel opgepakt. De bouwplaats is altijd schoon en opgeruimd en we proberen overlast tot een minimum te beperken. We zijn niet alleen een uitvoerend bouwbedrijf, maar ook een goede buur.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Geldrop-Mierlo

ONTWERP Rau – Amsterdam en Stramien – Antwerpen

PROCES- EN PROJECTMANAGEMENT Laride | Hart voor huisvesting

ARCHITECT Bonnemayer Architecten

SAMENWERKING De werkzaamheden tot nu verlopen goed, aldus Scherrrenberg. “De samenwerking met alle bouwpartners verloopt erg prettig. Een prachtige Brede School is hiervan straks het resultaat.”

UITVOERING De Brede School wordt volgens de FSC Chain of Custody certificeringseisen gebouwd. Alle bouwpartners in de keten die hout produceren dat achterblijft in het werk, zijn FSC-gecertificeerd. Ook BVR Groep. Daarnaast is de hoofdaannemer

BVR Groep, in samenwerking met bouwbedrijf Hegeman Bouw Vriezenveen B.V.

INRICHTING BUITENRUIMTE Falco B.V.

Conceptueel denken en doen

BVR Groep BV is een innovatieve bouwgroep die actief is op het gebied van woningbouw, utiliteitsbouw, renovatie, restauratie en onderhoud. Projecten komen zowel in opdracht als in bouwteamverband en eigen initiatief tot stand. Het werkgebied omvat de regio’s Zeeland, Noord-Brabant, ZuidHolland, Utrecht en Gelderland. Denken in concepten De bouwnijverheid is een complexe sector. Om die reden zijn onze oplossingen conceptueel van karakter. Dat doen we door niet te denken in producten, maar in concepten. Dit maakt het mogelijk maximale flexibiliteit en betaalbare kwaliteit te garanderen. BVR Plus & ICB De basis voor conceptueel opereren vormt het door onszelf ontwikkelde Inno Concept Bouwen (ICB). Deze innovatieve procesbewaker staat naast kwaliteit, samenwerking en efficiency ook voor de ontwikkeling van BVR Plus. Hiermee bieden we (kant-en-klare) oplossingen op het gebied van wonen, duurzaamheid en renoveren. Zo zorgen WOON+, DUBO+ en RENO+ voor een toegevoegde waarde die zich uit in dienstverlening, committment, kennis en ervaring. Kwaliteit Om aan de hoogste kwaliteits-, veiligheids- en milieueisen te voldoen, beschikt BVR Groep BV over de certificaten ISO 9001, ISO 14001, CO2 Prestatieladder niveau 5, VCA**, BTR, FSC, Excellent Concept en Bewuste Bouwers. Tevens zijn wij aangesloten bij de Stichting Klantgericht Bouwen en zijn wij erkend leerbedrijf (Fundeon). Ook is het mogelijk de BREEAM NL richtlijn als ondersteuning van het proces in te zetten. Hiervoor is een BREEAM-expert in huis.

Bouwen om te vernieuwen BVR Groep BV bestaat uit BVR Bouw BV, Suijkerbuijk Bouw & Services BV en Rasenberg Bouw BV. BVR Groep BV Zwaanhoefstraat 12 4702 LC Roosendaal

Postbus 1355 4700 BJ Roosendaal

0165 63 11 11 www.bvrgroep.nl

| 39

GELDROP | Brede School Coevering Tekst | Lieke van Zuilekom

SAMEN ONDER ÉÉN DAK Sterk verouderde huisvesting noodzaakte basisscholen De Bron, Het Anker en De Regenboog enkele jaren geleden om nieuwe huisvestingsalternatieven te onderzoeken. De gemeente Geldrop-Mierlo stelde een locatie beschikbaar, maar dan moesten de scholen wel samen onder één dak, samen met organisaties voor buitenschoolse opvang, dagopvang en peuterspeelzaalwerk. Een uitdaging waar Laride | Hart voor huisvesting regelmatig mee te maken krijgt.

“Veel mensen denken dat de nieuwbouw van een school start met het ontwerp, maar feitelijk start dit proces al veel eerder”, begint Ingrid Cremers, marketing-communicatieadviseur bij Laride. “Het realisatieproces is het sluitstuk van dit proces. Ons accent ligt al ver daarvoor, namelijk bij het verbinden van alle partijen en het ontwikkelen van een gezamenlijke visie.”

KOPPELEN VAN BELANGEN “Bijzonder aan dit project was dat we te maken hadden met drie scholen, met hun eigen denominatie, met hun eigen levensbeschouwelijke visie”, vertelt Anton Wijnhoven, ontwikkelingsmanager bij Laride. “We zijn op zoek gegaan naar een school in Nederland waar die drie denominaties al met succes waren samengevoegd en waar de vragen van alle drie de partijen goed beantwoord werden, maar die bleek er niet te zijn. Dus moesten de scholen zelf consensus vinden. Hoe kunnen we actief samenwerken, zonder in te boeten aan onze eigen identiteit en visie? Niet alleen maatschappelijke maar ook praktische vraagstukken speelden hierbij een belangrijke rol. Je hebt immers ook te maken met eigen teams, besturen en bijvoorbeeld conciërges. Konden die wel naast elkaar bestaan? Dat proces hebben wij actief begeleid.” Als procesmanager ondersteunde Laride de scholen om te komen tot een gezamenlijk Programma van Eisen, waarin ze ruimtes kunnen delen maar ook hun eigen identiteit kunnen behouden. “Bonnemayer Architecten heeft dit vertaald in een gezamenlijk deel, het hart van de school, met daaromheen herkenbare clusters met ieder een eigen ingang. Door kleuren toe te kennen aan de verschillende clusters, in rood, oranje en geel, zijn de verschillende scholen goed zichtbaar.”

BEHEER EN EXPLOITATIE “De samenwerking tussen partijen komt niet alleen in het hart van de school tot uitdrukking, maar ook in het breed delen van ruimtes en voorzieningen”, aldus Wijnhoven. “Binnen het ontwerp is ruimte voor het opvangen van groei en krimp, een specifieke wens van de gemeente die hiermee wil voorkomen dat moet worden gebouwd, terwijl ergens anders lokalen leegstaan.”

40 |

GELDROP | Brede School Coevering

Projectinfo FIETSEN COEVERING STAAN VEILIG ACHTER SLOT EN GRENDEL

Ook praktische issues kwamen uitgebreid aan de orde. “Gebruikers moeten namelijk ook gaan samenwerken op facilitair vlak. Zo krijgen zij te maken met één verwarmingsinstallatie, waardoor de energierekening gedeeld moet worden”, aldus Wijnhoven. “We hebben uitgebreid stilgestaan bij het aspect beheer en exploitatie, in plaats van alleen bij de investeringen. In dit project is aanvullend geïnvesteerd in duurzame installaties die ervoor zorgen dat de exploitatiekosten in de toekomst lager uitvallen.”

VOORBEREIDING De voorbereiding heeft enkele jaren in beslag genomen, vertelt Cremers, mede door de wijzigingen van het bestemmingsplan, wisselingen in de schoolbesturen en door de fusie van twee van de basisscholen, De Bron en Het Anker. “Het

De fietsen van alle onderwijspersoneel van Brede School Coevering in Geldrop kunnen veilig worden weggezet in een afsluitbare fietsoverkapping. Falco, producent van straatmeubilair, heeft hiertoe twee FalcoTel-K fietsenbergingen geleverd, één van de populairdere overkappingen/bergingen uit de Falco-serie. “We hebben twee overkappingen van vier bij drie meter geleverd, waarin ongeveer twintig fietsen kunnen worden geplaatst”, vertelt Marc Kosse, verkoopleider bij Falco. “De fietsoverkapping is opgebouwd uit een stalen frame en hardhouten latten, wat zorgt voor een natuurlijke uitstraling. De goede prijskwaliteitverhouding maakt de overkapping ideaal voor scholen.” De FalcoTel berging is vooral populair omdat deze geen kolommen heeft aan de voorzijde. Belangrijk is dat hierdoor, als fietsoverkapping, de fietsenrekken onbeperkt kunnen worden doorgekoppeld. De voor-, achter- en zijwand van de overkapping zijn naar wens uit te voeren in damwand, hardhout of golfplaat. Voor meer informatie, www.falco.nl

definitieve ontwerp voor Brede School Coevering is in januari 2013 afgerond. Later dat jaar zijn de bouwwerkzaamheden gestart. De Brede School biedt vanaf 2015 onderdak aan basisschool De Branding (fusie), basisschool De Regenboog, Potje Knor Kinderopvang en Peuterspeelzaalwerk Geldrop-Mierlo.” ❚

www.laride.nl

SPECIALIST IN SCHOLENBOUW EN ONDERHOUD

Vastgoedstrategie | Procesmanagement | Projectmanagement | Beheer en exploitatie

| 41

SPEELPLAATS & TERREININRICHTING

Tekst | Lieke van Zuilekom Beeld | Falco

Een sterk staaltje straatmeubilair De publieke ruimte is van ons allemaal. We willen ons er prettig voelen. Samenhang, vormgeving, uitstraling en veiligheid zijn daarom belangrijke elementen in de openbare ruimte. Falco, producent van straatmeubilair, gebruikt die elementen als leidraad voor haar complete assortiment en voor het inrichten van de openbare buitenruimte. Falco is gespecialiseerd in de productie van fietsenrekken, andere vormen van fietsparkeren, overkappingen en fietsbergingen in allerlei soorten en maten en in producten om het fietsen te stimuleren (fietsmarketing). Daarnaast vind je bij Falco verkeersvoorzieningen als afzetpalen, parkeerbeugels en slagbomen evenals een uitgebreide keuze aan banken, stoelen, picknicktafels, afvalbakken, plantenbakken en groenbescherming.

GEREFORMEERDE SCHOLENGEMEENSCHAP RANDSTAD Recente projecten waar het bedrijf haar producten heeft mogen leveren, zijn de Hogeschool in Leiden en de ROC-school in Rotterdam, waarvoor het bedrijf respectievelijk fietsenbergingen en fietsenoverkappingen heeft geleverd. “Daarnaast hebben wij recent de schoolpleininrichting mogen verzorgen voor de Gereformeerde Scholengemeenschap Randstad, een middelbare school in Rotterdam”, vertelt Marc Kosse, verkoopleider bij Falco. “We hebben hier diverse FalcoPerfo banken, asbakken, afvalbakken en Almelo fietsenrekken mogen leveren.” De FalcoPerfo banken van Falco staan bekend om hun lange levensduur. “Ze zijn gemaakt voor langdurig gebruik in de buitenruimte en kunnen tegen een stootje. Een belangrijke eigenschap voor op een schoolplein”, aldus Kosse. “De banken zijn gemaakt van geperforeerd materiaal waardoor het meubilair uit de Perfoserie overal te herkennen is. Alle banken, tafels, picknickset en afvalbakken zijn te voorzien van poedercoating in elke gewenste RAL-kleur. Op de Gereformeerde Scholengemeenschap Randstad is gekozen voor banken in rood en blauw.” De banken worden gecompleteerd door Perfo afvalbakken van het-

42 |

zelfde geperforeerde metaal. “Daarnaast hebben we fietsenrekken geleverd uit onze Almelo-serie. In dit geval is gekozen voor de dubbelzijdige variant, die plaats biedt aan tien fietsen, vijf aan elke kant. In totaal zijn er vijftig fietsparkeerplaatsen gecreëerd.”

PRAKTIJKSCHOOL DE BOLSTER Een ander mooi project volgens Kosse is de levering van het straatmeubilair voor Praktijkschool De Bolster, een middelbare school in Groningen. “Hier hebben we onze zitbanksystemen 34.1 en 34.2 toegepast; zitbanken met een betonnen on-

SPEELPLAATS & TERREININRICHTING

OVER FALCO

Falco ontwerpt, ontwikkelt en produceert de meeste producten in haar eigen fabriek in Vriezenveen. “Dat maakt het mogelijk ook ‘op maat’ te produceren”, aldus Kosse. “Onze producten staan bekend als uiterst solide en duurzaam en zijn uitstekend bestand tegen weersinvloeden. Bovendien kunnen onze producten tegen een stootje.” Voor meer informatie, www.falco.nl

derstel en hardhouten zitting.” De betonnen elementen zijn gegoten tot één geheel en volgens de voorschriften gewapend met betonstaaf, vertelt hij. “De zittingen zijn standaard van FSC-gecertificeerde hardhouten delen en worden standaard onbehandeld geleverd. De FSC-houten delen wor-

den op een U-profiel geschroefd, die vervolgens op de betonnen elementen worden gemonteerd.” De banken in deze serie zijn vrij vorm te geven en uit te voeren met of zonder rugleuning. “In dit project is gekozen voor gebogen en rechte banken zonder rugleuning, in diverse opstellingen.” ❚

| 43

Hightech in het kwadraat Gebouwen waar hightech onderzoek wordt verricht,

FrieslandCampina Innovation Centre

moeten voldoen aan zeer hoge eisen. Hurks weet als geen

Wageningen (2013)

ander wat er komt kijken om deze complexe ontwikkel-, bouwen onderhoudsopgaven tot een succes te maken. Wij zijn trots op onze actuele projecten. Stuk voor stuk state-of-the-art gebouwen waar duurzaamheid, hoogwaardige techniek, flexibiliteit en veiligheid een grote rol spelen. Meer weten? Kijk op www.hurks.nl

DSM Materials Sciences Center Sittard-Geleen (2014)

Faculteit Technische Natuurwetenschappen (TNW)

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en

TU Delft (geplande oplevering: 2016)

het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) Utrecht Science Park (geplande oplevering: 2018)

DELFT | TU Delft Tekst | Sjoerd Meuleman Beeld | TU Delft/Ector Hoogstad

GROOTS GEBOUW VOOR TOPONDERZOEK Met een vloeroppervlak van ruim dertigduizend m² kun je gerust spreken van een uitzonderlijk groot bouwwerk. Toch is het niet zozeer de omvang maar de speciale inrichting die het nieuwe gebouw voor de TU faculteit Technische Natuurwetenschappen zo bijzonder maakt. Tien stuks funderingsplaten voor laboratoria worden erin opgenomen, trillingsarm geconstrueerd en met een tot op 0,1 graad instelbare verwarmingsinstallatie.

Hij heeft eenvoudigere gebouwen mogen maken, projectleider Ton Smolders van bouwbedrijf Hurks ‘s-Hertogenbosch. Met ruim dertigduizend m² vloeroppervlak behoort het nieuwe gebouw voor de faculteit Technische Natuurwetenschappen tot de grotere uit zijn loopbaan. Maar extreem veel meters of niet: veel bijzonderder nog noemt hij de functie van het gebouw. Met als technisch middelpunt tien trillingsarm geconstrueerde fundaties voor laboratoria, gedilateerd van de overige constructies en opgebouwd op circa tachtig centimeter dikke vloerplaten. Smolders: “Er is aan dit werk een lange voorbereidingstijd vooraf gegaan. Zeer belangrijk was de exacte locatie, want in geen geval mocht het gebouw te lijden hebben onder

verkeer, nabijheid van andere gebouwen of een slechte grondgesteldheid.” In de laboratoria waarover hij spreekt, vinden namelijk proeven plaats, die soms tot wel meer dan een jaar kunnen duren. Dus moeten trillingen worden voorkomen, temperatuurschommelingen beperkt blijven en ook ventilatiestromen goed beheersbaar zijn.

HYBRIDE Het gebouw met drie bouwlagen en een technieklaag staat op een ruime kavel, inderdaad ver weg van omringende bebouwing. Bijzonder aan het casco is dat er werd gekozen voor een hybride bouwmethode. Dat wil zeggen in het werk gestorte vloeren op prefab betonkolommen. ➤

| 45

finance and control CvB

anarchie

kosten of opbrengsten

belangen

gebruikers weerstand

incompetentie

cultuur

proces (informele) vertrouwen hierarchie

centraal/ decentraal risicoâ&#x20AC;&#x2122;s

politiek

veranderingen

luisteren

Goede huisvesting is het einde! Maar wat gebeurt er vooraf? Het gebouw zelf is niet de uitdaging. Het proces om tot een gebouw te komen passend bij de gebruiker, daar ligt de uitdaging! Weerstand, risicoâ&#x20AC;&#x2122;s, cultuurverschillen, kosten en verandering zijn zaken van invloed. Als tolk in het proces tussen de organisatie, de gebruikers en de veranderende huisvesting brengt HWRK uw huisvesting tot een goed einde. HWRK heeft ervaring op het gebied van advies,projecten interimmanagement. Voor meer informatie ga naar: hwrk.nl

Housing

Facility

Professionals

In de visie van HWRK is housing ondersteunend aan de doelstellingen van een organisatie. Vastgoed, huisvesting en inrichting zijn middelen die hier aan bij dragen.

De focus van een organisatie ligt op het primaire proces. HWRK zorgt ervoor dat facilities optimaal bijdragen aan de bedrijfsdoelen.

Geen vraagstuk is hetzelfde. HWRK biedt daarom maatwerk. Samen met opdrachtgevers en eindgebruikers werkt HWRK aan de gewenste eindresultaten.

Okko Kuiper okko@hwrk.nl Tara Moorman t.moorman@hwrk.nl

Els van Riet e.vanriet@hwrk.nl Rens van Hal r.vanhal@hwrk.nl

info@hwrk.nl of kijk op www.hwrk.nl

06 - 47 48 45 49 06 - 47 16 38 60

06 - 21 53 01 74 06 - 52 56 86 27

DELFT | TU Delft

hier een groot atrium dat vanaf de begane grond doorloopt tot aan het dak. Beneden komt hier de ontvangstbalie, op de eerste verdieping de Grab ’n Go en bovenin de Faculty room. Ook mooi zijn de plafonds, die vanwege betonkernactivering zijn uitgevoerd als eilandenplafonds. Als vloerafwerking werd gekozen voor gietvloeren in de labs en gangen, en tapijttegels in de kantoren.

AFSTEMMING

Eén van de eerste loodjes.

Smolders: “Meestal wordt een gebouw als dit vanwege snelheid geheel prefab opgebouwd. Maar het voordeel van deze vloeren is dat verzwaarde stroken niet nodig zijn. Het zijn volstrekt vlakke vloeren die met name ideaal zijn voor het aanbrengen van installaties.” Die natte vloeren zijn de zogeheten Bubbledeck-vloeren. Het kenmerkende ervan is dat de krachten naar vier zijden worden overgebracht. Hierdoor ontstaat dus meer inpandige flexibiliteit. Ook een groot voordeel is het veel lagere gewicht. Want dankzij de in de vloer opgenomen kunststof bollen is er minder beton benodigd, waardoor de constructie relatief licht kon worden gehouden.

KLEURFOLIE De gevels van het gebouw zijn relatief rechttoerechtaan; niet al te veel al te veel toeters en bellen, maar dragende kolommen met robuuste gevelvullende elementen van Noors-wit sierbeton. Meer opvallend zijn de kozijnen. Ze zijn van aluminium, naturel geanodiseerd en op sommige plaatsen voorzien van een iriserende (kleur-oplichtende) folie. Smolders: “Bijzonder hieraan is dat die keuze pas tot stand kwam tijdens de uitwerking van de besteksfase. Voor alles ademt het gebouw functionaliteit, met kleurfolie werd de uitstraling een stuk vriendelijker.” Oogt de buitenkant vooral robuust, inpandig is er veel te zien. Centraal staat

Hurks bouwt de faculteit in een samenwerkingsverband met de installatiecombinatie Kuijpers uit ’s-Hertogenbosch en ULC uit Utrecht. Vanzelfsprekend is er in installatietechnisch opzicht veel aandacht voor duurzaamheid. Zo beschikt het gebouw over een WKO-installatie en worden op het dak zonnepanelen geplaatst. Maar de meeste installatietijd gaat zitten in voorzieningen van de laboratoria. Smolders schat dat van het totale installatiebudget circa de helft hieraan wordt besteed. Te begrijpen, zegt hij, want ‘het is zeer specialistische kost wat daar gebeurt’. “De temperatuur is tot op een tiende graad instelbaar, ventilatie is extreem goed beheersbaar, kortom, geen werk voor de eerste de beste.” Mede daarom ook is een goede afstemming tussen aannemer en installateur van het grootste belang. Wat dat betreft heeft hij niet te klagen: de ruwbouw van het gebouw staat inmiddels, het werk vordert gestaag. Smolders: “Het is groot, complex maar vooral ook mooi.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER TU Delft

ONTWERP Ector Hoogstad Architecten – Rotterdam

UITVOERING Hurks – ’s-Hertogenbosch

INSTALLATIES Installatiecombinatie Kuijpers/ ULC – ’s-Hertogenbosch (E en W)

INSTALLATIEADVIEZEN Valstar Simonis – Rijswijk

CONSTRUCTEUR Pieters Bouwtechniek – Delft

PROCESMANAGEMENT EN ADVIES HWRK Housing + Facility – Gorinchem

BOUWPERIODE juni 2014 – februari 2016 Vloer met ballen.

| 47

DELFT | TU Delft Tekst | Sjoerd Meuleman Beeld | HWRK Housing

‘Wij knopen processen aan elkaar’ Soms blijven bouwprojecten lange tijd ‘hangen’ doordat de afstemming tussen de verschillende gebruikersgroepen en de interne afdeling Vastgoed niet goed van de grond wil komen. Zoals de nu in aanbouw zijnde faculteit Technische Natuurwetenschappen TU Delft die pas goed van start ging na inschakeling van onder meer procesmanagements- en adviesbureau HWRK Housing + Facility professionals. “Wij knopen de losse eindjes aan elkaar totdat alle werknemers goed op hun plek zitten.” Vaak gezien in vooral grote bouwprojecten met veel verschillende, aan elkaar gelinkte gebruikers; een mooi ontwerp, op zich deugt de inrichting, maar wat dan later in de praktijk blijkt te ontbreken, is precieze afstemming tussen de onderlinge afdelingen. Min of meer hetzelfde gold lange tijd voor de nu in aanbouw zijnde nieuwe faculteit Technische Natuurwetenschappen TU Delft. Ook daar strandde een eerdere poging op afstemmingsproblematiek. Okko Kuiper, mededirecteur van het daarvoor ingeschakelde procesmanagements- en adviesbureau HWRK Housing BV uit Gorinchem. “Wanneer je dertigduizend m² goed wilt bouwen en vooral ook functioneel inrichten, met bovendien zulke specifieke en geavanceerde onderzoeksapparatuur, dan zal je diep in de organisatie moeten duiken. En dat is nu precies wat we hier hebben gedaan.”

INVALSHOEK De opgave startte in nauwe samenwerking met de afdeling vastgoed van TU Delft, met het formuleren van een uitgebreid Programma van Eisen. Kui-

per: “Ons werk kun je vergelijken met ontwikkeling, maar dan vanuit een tegenovergestelde invalshoek. Wij kijken primair naar het gebruik ervan en niet – zoals ontwikkelaars doorgaans doen – naar het gebouw zelf. Anders gezegd is hier ontworpen vanuit inpandig oogpunt, waaruit vervolgens een gebouwenvorm ontstond met een schil eromheen.” Uit die studie bleek circa 30.000 m² vloeroppervlakte benodigd met centraal daarin trillingsarme laboratoria. Die zijn gefundeerd op de losstaande vloerplaten van de omringende constructie. Zowel beheersing van temperatuur als van ventilatiestromen zijn in de labs van het grootste belang. Temperatuurschommelingen dienen bijvoorbeeld binnen 0,1 0C te blijven.

INSPRAAK Vanzelfsprekend was de inspraak van gebruikers (onderzoekers) groot. Kuiper diende gedurende het proces als het ware als tolk van de losse eindjes die de onderzoekers te berde brachten. Een voorbeeld zijn de gedilateerde vloerplaten. De constructie ervan was bepaald, toch bleek er uiteindelijk nog een addertje onder het gras te zitten. Kuiper: “Daaruit bleek precies hoe belangrijk het is om gebruikers bij zo’n proces te betrekken. Demping van trilling was weliswaar gegarandeerd, maar waaraan aanvankelijk voorbij was gegaan, was dat er op diezelfde vloer ook nog moest worden gelopen. Dat zijn facetten waar een specifieke gebruiker wel aan denkt, maar wat vergeten kan door uitvoerende bouwpartijen.”

VEELEISEND Inmiddels is het gebouw voor een goed deel op weg. De constructie staat, gevels volgen en ook de inrichting krijgt vorm. Wat betreft dat laatste althans de eerste schreden, want Kuiper is inmiddels druk doende met de kantoorindelingen en het losse en vaste meubilair. Kortom: met de laatste onderdelen om het plaatje rond te krijgen. Nog enkele maanden werk, verwacht hij, dan is ook deze klus afgerond. En het is een prachtproject, volgens Kuiper. “Wat er zo mooi aan is, is dat je vanaf het prille begin tot de uiteindelijke oplevering hebt meegewerkt aan zo’n veeleisend bouwwerk. Buiten dat: TU Delft is een topuniversiteit.” ❚

48 |

ALMERE POORT | Sterrenschool ‘de Ruimte’ Tekst | Sjoerd Meuleman Beeld | SMT Bouw & Vastgoed

GEWOON GOED GEBOUW MET VEEL FUNCTIES Je hebt gewone Brede Scholen en extra Brede Scholen. In de nieuwgebouwde Sterrenschool ‘de Ruimte’ in Almere Poort functioneren basisonderwijs, kinderdagopvang en buurtactiviteiten in één en hetzelfde gebouw. Zeven dagen in de week, het hele jaar door. Inmiddels staat de gemeente er een beetje om bekend: Almere maakt werk van duurzame, op de toekomst gerichte bouwprojecten. Zo’n voorbeeld is nu te vinden in Almere Poort, in het Homeruskwartier. Hoofdaannemer SMT Bouw & Vastgoed uit Rosmalen bouwt hier in opdracht van de gemeente Almere De Sterrenschool, een in kubusstijl ontworpen basisschool met daarin een peuterspeelzaal, twee sportzalen, een buurtcentrum, buitenschoolse opvang en een kinderdagverblijf. Heel veel gebruikers dus, zegt SMT directeur Stijn de Wolf. “Het bijzondere eraan is de verbindende werking die van de school uitgaat: de Sterrenschool moet gaan functioneren als dé ontmoetingsplek van de wijk. Wij zijn specialisten in onderwijsinstellingen en maatschappelijk vastgoed. Hier komen die beide disciplines samen.”

DUURZAAMHEIDBEVORDEREND Naast multifunctioneel is het gebouw vooral erg kleurrijk. Dat is te danken aan de in zes verschillende kleuren gemetselde gevel. Als een avondhorizon, legt De Wolf uit. “De bedoeling van de architect was om de avondsfeer te benadrukken. Dat zie je bijvoorbeeld ook terug in de met LED’s geïnstalleerde maan- en stervormige armaturen – eveneens in de gevels – die het gebouw ’s avonds fraai doen oplichten. Het gebouw krijgt er een eigen karakter van.” Ook bijzonder, althans niet veel toegepast, was de keuze van zogeheten houten concept 3 kozijnen. Ze kwamen compleet afgemonteerd en beglaasd op de bouwplaats aan, inclusief het schilderwerk. Volgens De Wolf ook een voorbeeld van duurzaamgericht denken. “Kozijnen inclusief afwerking bouwen is niet alleen sneller, de

kwaliteit is ook beter. Er is minder transport nodig, afvalstromen zijn beter scheidbaar, kortom, allemaal facetten die de duurzaamheid bevorderen.”

SPORTVLOER Behoorlijk wat aandacht vroegen de sportzalen op de bovenste verdieping. Ter voorkoming van geluidsoverdracht dienden de vloeren hier zwevend te worden uitgevoerd. Dat betekende een op rubberen nokken geplaatst houten frame met in het werk gestort beton, in een verder uit prefab beton en staal geconstrueerd gebouw. De Wolf: “Moeilijk was hier vooral hoe en op welk tijdstip de stort in te plannen. De vloer kon er pas in nadat het gebouw wind- en waterdicht was. En dat zijn geen ideale omstandigheden voor beton storten.” ➤

Gewoon mooi en duurzaam gebouw.

| 49

van educatie tot wereldprestatie!

Wij ontwerpen installaties voor een optimaal werken leefcomfort. • • • •

Wij hebben veel ervaring met scholen Wij spreken de taal van de gebruikers Wij ontwerpen innovatief, duurzaam en energie efﬁcient, passend binnen uw budget Wij combineren kennis van én electrotechnische installaties én werktuigbouwkundige installaties

Janssen-Fritsen B.V. Berkveld 1 • 5709 AE Helmond • Tel: 0492-530930 • www.janssen-fritsen.nl

14102401 JF-SponsorAdv (HT35)_A4.indd 5

Zorgt voor de ‘juiste’ verbinding GEEFT VORM AAN UW ONDERWIJSVISIE

Gunters en Meuser is een gespecialiseerd bedrijf, dat kwaliteitsproducten en innovatieve diensten levert op het gebied van ijzerwaren, bouwbeslag, hangen sluitwerk, handgereedschappen, elektrisch gereedschap, sanitair en elektra. Een erkende vakzaak voor bouw en industrie, waar ook de particuliere klant welkom is in een van de 8 verkooppunten in Amsterdam, Halfweg Purmerend en Almere.

Totaaloplossingen voor onderwijs en multifunctionele accommodaties

www.guntersenmeuser.nl - info@guntersenmeuser.nl

Naamloos-1 1

01-12-14 11:34

www.factorarchitecten.com info@factorarchitecten.com +31(26) 384 44 60

27-10-14 16:17

ALMERE POORT | Sterrenschool ‘de Ruimte’

Projectinfo BRANDVEILIGHEIDSEXPERT EXCELLEERT IN SCHOLENBOUW Nieuwbouw en renovatie van onderwijsgebouwen vormt de rode draad in de activiteiten van Firecare. De specialist in brandwerende technieken zet, afhankelijk van de opdracht, twee pijlers in: het bekleden of coaten van de stalen hoofddraagconstructie en het brandwerend maken van kabel- en leidingendoorvoeringen. Projectvoorbeelden in de scholenmarkt zijn de Sterrenschool in Almere, de Rehobotschool in Kootwijkerbroek en het Pallas Athene College in Ede. Momenteel doet het advies-, montage- en onderhoudsbedrijf veel renovatie en onderhoud van scholen. Firecare is actief in Arnhem, Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Nijmegen en het gebied ertussen. Met een team van specialisten wordt momenteel ingezet voor de diverse scholenprojecten in Nederland.

SMT loste dit vraagstuk op door gebruik te maken van een betonpomp die door een gevelsparing naar binnen werd geleid. In een later stadium volgt over de laag beton nog een sportvloer.

BOVENGEMIDDELD Inmiddels bevindt het werk zich in de eindfase. Afbouwploegen zijn de laatste weken druk bezig met de vaste inrichting, waaronder het zetten van metal stud wanden, het stellen van eikenhouten binnenkozijnen en het aanbrengen van marmoleum lambriseringen als onderhoudsarme smetlaag. Ook het op individueel gebruik afgestemde toegangscontrolesysteem is iets dat de school boven het gemiddelde uittilt. De Wolf verwacht het gebouw eind januari 2015 te kunnen opleveren. Hij meent dan te hebben bijgedragen aan een zeer mooi project. “Er is vooraf goed nagedacht over gebruik en functies en dat zie je nu in de eindfase terug. Het is een mooi en duurzaam gebouw met oog voor de toekomst.” ❚ Een van de twee sportzalen.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Almere

ONTWERP Leijh, Kappelhoff, Seckel, Van den Dobbelsteen Architecten – Hengelo

CONSTRUCTEUR Pieters Bouwtechniek – Almere

UITVOERING SMT Bouw & Vastgoed – Rosmalen

ADVIEZEN TDS Engineering

INSTALLATIES Hollander Techniek – Almere (E), MIT – Almere

TOEGANGSCONTROLESYSTEEM Gunters & Meuser – Amsterdam

INRICHTING SPORTZALEN Janssen Fritsen – Helmond

BRANDWERENDE BEKLEDING FireCareBrandwerende technieken – Cothen

BOUWPERIODE december 2013 – januari 2015 De afbouw vordert.

| 51

ALMERE POORT | Sterrenschool ‘de Ruimte’

Nieuwe wegen voor ‘ijzerwareninstituut’ IJzerwaren- en gereedschappenleverancier Gunters en Meuser is vooral bekend van de statige winkel op de Amsterdamse Prinsengracht. Maar het bedrijf doet meer dan ijzerwarenleveranties. Zoals in Almere voor De Sterrenschool, waar een op individueel gebruik afgestemd toegangscontrolesysteem werd geïnstalleerd dat ook de verlichting en het alarm aanstuurt. Veel randstedelijke bouwers zullen ooit eerder van Gunters en Meuser hebben gehoord. Sterker nog: het ijzerwarenbedrijf uit 1826 is een begrip in bouwend Amsterdam, voor onder meer de levering van bevestigingsmiddelen, gereedschap en hangen sluitwerk. Hoewel dit laatste nog steeds gebeurt, doet het bedrijf inmiddels meer dan dat. Een toegangscontrolesysteem installeren voor de Almerense Sterrenschool bijvoorbeeld. Accountmanager/projectadviseur Patrick Fledderus spreekt van nieuw ingeslagen wegen. “De school kent veel verschillende gebruikers die allen hun eigen toegangscode krijgen. Het bijzonderst hieraan is dat het systeem tevens de verlichting en het alarm aanstuurt. We hebben het zelf ontwikkeld, vervolmaakt en uiteindelijk ook geïnstalleerd. In deze combinatie voor ons nieuw, en daarmee letterlijk uniek.”

ONTWIKKELING Het is een ingeslagen weg die niet helemaal uit de lucht komt vallen. Meer en meer worden (vooral) multifunctionele gebouwen ingericht met geautomatiseerde toegangscontrolesystemen. Vandaar ook, zegt Fledderus, dat Gunters en Meuser zich is gaan toeleggen op de ontwikkeling en installatie hiervan.

“Vrijwel elk nieuw gebouwd multifunctioneel gebouw gebruikt tegenwoordig pasjes. Als je daar als hangen sluitwerkleverancier niet in meegaat, mis je de boot en mis je afzet.” Werknemers worden daarom geschoold in elektrotechniek. Dit gebeurt op de speciale domotica-afdeling in Amsterdam Noord. Ook worden hier de in verschillende A-merken verkrijgbare producten gedemonstreerd. Fledderus: “Hang- en sluitwerk – ook geautomatiseerd – is niet anders dan bijvoorbeeld keukenapparatuur. Mensen willen kunnen zien, voelen en proeven wat ze kopen.”

SPANNEND Ook in de Sterrenschool-order zat de besturing en levering van twee stel elektrische schuifdeuren. Eveneens op het toegangscontrolesysteem aangesloten en dus beide bedienbaar met dezelfde pasjes. Ten slotte leverde Gunters en Meuser nog de meer ‘gewone’ zaken, zoals het hangen sluitwerk voor binnendeuren, allerhande beslag en diverse soorten bevestigingsmiddelen. Maar het meest enthousiast is Fledderus over de ‘toegangscontroleprimeur’. “De installatie hiervan bevindt zich in de eindfase en alles functioneert zoals van tevoren is uitgedacht. Iedereen lijkt tevreden.” ❚

STERRENSCHOOL ALMERE:

KUNSTZINNIG EN DUURZAAM TEGELIJK Een Brede School voor kinderen in de leeftijd van 0 tot 12 jaar: veel leeftijdomvattender dan de nieuw gebouwde Almeerse Sterrenschool kan een basisschool niet zijn. Dat geldt ook voor de multifunctionaliteit, want naast basisonderwijs zijn er faciliteiten voor opvang, medische hulp en buurtgerelateerde activiteiten. TDS Engineering ontwikkelde de installaties voor de school. Gebrek aan ambitie valt Almere niet aan te rekenen. Vijf ‘sterren’ bedeelde de nieuw gebouwde school zich toe, die werden uitgedrukt in de toepasselijke naam ‘De Sterrenschool’. Ook vanwege de bovenmodale installaties, zegt senior adviseur Erwin Kipuw van installatieadviesbureau TDS Engineering BV uit Almere. “Aan veel is te zien dat de gemeente budget heeft willen vrijmaken voor echt duurzame resultaten. Een klimaatinstallatie zoals hier is toegepast, zie je niet vaak terug in scholenbouw. Zeer mooi om te mogen ontwerpen.” Kipuw doelt bijvoorbeeld op het traploos instelbare ventilatiesysteem, waarmee ingestroomde luchthoeveelheden kunnen variëren van 35 tot 100 procent. Geïntegreerd met luchtverwarming is het volgens Kipuw een energiezuinig systeem zoals maar in weinig scholen wordt toegepast.

52 |

KUNSTZINNIG Naast de werktuigbouwkundige installaties ontwierp TDS Engineering tevens de elektrotechnische installaties. Het meest aansprekende onderdeel bevindt zich op het dak van de entree, in de vorm van een bloemvormige zonnepaneleninstallatie. De bloem is zichtbaar voor omstanders en vervult daarmee de functie van energiebron, kunstwerk en bewustwordingselement tegelijk. Ook kunstzinnig zijn de sterren in de gevels. Ze zijn ingericht met LED’s, dus zowel mooi als energiezuinig. Diezelfde LED-verlichting is ook te zien in de gangen van de school. De lokalen zijn ingericht met hoogrendement armaturen.

PRAKTIJKGERICHT Kipuw noemt de opdracht er één die TDS-Engineering past. Het bedrijf heeft kennis van de markt en levert daardoor innovatieve oplossingen, passend binnen het budget. Voorsprong door praktijkgevoel, volgens Kipuw. “TDS-Engineering heeft feeling met de werkvloer en spreekt de taal van de gebruiker. Vaak zie je innovatieve toepassingen die in de praktijk echter tegenvallen. Als ❚ wij ontwerpen, zijn de kinderziektes er uit.”

ALMERE POORT | Sterrenschool ‘de Ruimte’

BETER BEZET DANKZIJ GEDIFFERENTIEERD INDELEN Sport- en gymzalen krijgen uit budgettaire overwegingen nogal eens een standaard toestelindeling, met als gevolg rijen wachtende kinderen. Niet De Sterrenschool in Almere, waarvan zowel de turn- als spelzaal beschikt over een gedifferentieerde indeling. Met als logisch resultaat: veel meer doorlopende activiteit onder leerlingen.

Dat beweging belangrijk is voor kinderen, is genoegzaam bekend. Toch blijken de mogelijkheden bij nieuw te bouwen sportzalen niet altijd optimaal te worden benut: specifieker gezegd standaard ingedeeld, met slechts een enkele rij ringtoestellen op de halverwege gelegen breedte-as. Sport- en speltoestellenfabrikant Janssen Fritsen BV uit het Brabantse Helmond doet het voor De Sterrenschool anders en installeert in de turnzaal twee rijen ringtoestellen op een derde van de ruimte. Veel beter, meent nationaal accountmanager Mark Deckers: “Scholen willen vaak wel, maar waar een extra rij meestal op strandt, zijn de iets hogere kosten. En dat is jammer, want met een gedifferentieerde indeling wordt een zaal veel beter benut.”

INRICHTING

RIO

Janssen Fritsen installeert voor de school zowel de spel- als turnzaal. Beide zalen zijn circa 12 bij 21 meter groot, bij een vrije hoogte van bijna 6 meter. In de turnzaal komen zes ringtoestellen en een klimtouwinstallatie, die als gezegd zijn verdeeld over twee stramienen. De grondpotten volgen dezelfde lijn, dus zijn ook deze geplaatst op twee assen. In de turnzaal ten slotte plaatst Janssen Fritsen twee wandrekken, waarvan één elektrisch bedienbaar is. De spelzaal direct ernaast kent een iets soberder inrichting met twee ringtoestellen en een wandrek. Wel komt ook hier een extra rij grondpotten, volgens dezelfde gedifferentieerd indeling. Ook installeert Janssen Fritsen in de spelzaal zes basketbalborden, twee op de kopse en vier op de langsgevels.

Het van oorsprong familiebedrijf verzorgt voor de school het totale inrichtingstraject. Dus niet alleen de fabricage van de toestellen, maar ook het indelingsplan, het ontwerp en uiteraard de installatie. Niet vreemd, want Janssen Fritsen is één der grootste toestelfabrikanten van de wereld. Hun grote kracht, volgen Deckers, schuilt in de mix van veel ervaring, een eigen ontwikkeltak en een uitgebreide nazorg/serviceafdeling. Deckers: “Onlangs hebben we opdracht gekregen voor de installatie van de turntoestellen en basketbaltorens voor de Olympische Spelen in Rio de Janeiro. Dat betekent voor de zesde achtereenvolgende keer Olympisch installeren. Daaruit blijkt toch genoeg?” ❚

| 53

BRANDPREVENTIE

& VEILIGHEID

Tekst | Martijn van den Bouwhuijsen Beeld | DS Projekten

SPECIALIST IN COMPARTIMENTERING, OOK VOOR SCHOLEN

One-stop-shop voor brandveiligheid ontzorgt eigenaren DS Projekten biedt een totaalconcept in passieve brandpreventie, onder andere voor scholen. Het bedrijf doet alles van inventarisaties en advisering tot de montage van brandvertragende systemen, deuren, kozijnen, brandkleppen, roosters en staalbekleding. Het digitale logboek van DS Projekten helpt eigenaren bij het kunnen voldoen aan hun zorgplicht ten aanzien van de brandscheidingen. De specialist in compartimentering nam recentelijk mensen aan, om te kunnen anticiperen op de groeiende vraag vanuit de opdrachtgevers. Daelman Systems was het moederbedrijf waaruit DS Projekten is ontstaan, als afdeling in 1987. Deze afdeling groeide uit haar jasje en ging in 1996 alleen verder als Besloten Vennootschap. De werkzaamheden breidden in de jaren uit van het beschermen van kabels tot meer algemene brandveiligheid voor industrie en bouw. Tot het productenportfolio behoren bijvoorbeeld brandvertragende sealbags, mortels en manchetten, houten deuren, stalen deuren en kozijnen, brandkleppen, roosters en staalbekleding. Projectleider Geo Anneveldt werkt al 11 jaar bij het bedrijf uit Waddinxveen. “Het gaat goed met DS Projekten”, vertelt hij. “We hebben kort geleden nog mensen aangetrokken om onze capaciteit op te schalen. We zijn met name actief in de industrie- en renovatiebouw. En ook nieuwbouw behoort tot onze markten. Recent waren we betrokken bij diverse renovatieprojecten van ID College en de nieuwbouw van de Sint-Michaëlschool.”

KBS BRANDVERTRAGENDE SYSTEMEN “Het KBS Systeem voor het brandwerend afdichten van installatiedoorvoeren is ons productenpakket dat vuuruitbreiding voorkomt via kabel- en leidingdoorvoeringen”, zegt Anneveldt. “Het KBS Systeem is te verdelen in drie groepen: KBS brandwerende afdichtingen ter voorkoming van vuuruitbreiding via kabel- en leidingdoorvoeringen, KBS kortsluitvertragingen ter beveiliging van kabelinstallaties en KBS vuurstops ter voorkoming van vuuruitbreiding via kabelinstallaties. Het zijn bewezen kwaliteitsproducten, die worden voorgeschreven door grote verzekeringsmaatschappijen zoals FM en Allianz. De producten worden bovendien geproduceerd volgens ISO 9001 normen en voldoen aan Europese en lokale regelgeving. In schoolgebouwen worden dikwijls KBS brandwerende afdichtingen toegepast van DS Projekten. Met de bijbehorende KBS manchetten, KBS sealbags en mortels wordt de brandcompartimentering compleet gemaakt.”

54 |

DIGITAAL LOGBOEK “Wij raden klanten aan de werkzaamheden voor brandpreventie te laten documenteren in een digitaal logboek”, zegt Anneveldt. “Gebouweigenaren en gebruikers hebben met zo'n logboek direct inzicht in de brandwerendheid van hun gebouw en bovendien voldoen ze hiermee aan het Gebruikersbesluit. Het 'levende' bestand dat DS Projekten kan maken, inclusief garantieverklaringen van producenten, geeft aan wanneer onderhoud noodzakelijk is en bevat veel informatie over producten en de applicatie op locatie.” Alle brandwerende afdichtingen worden vastgelegd in het digitale logboek van DS Projekten, voorzien van een sticker met daarop de datum, de naam van de monteur en een uniek nummer. Anneveldt vervolgt: “Van alle brandwerende afdichtingen wordt een foto gemaakt. Op plattegrondtekeningen geven we met locatienummers aan waar de brandwerende afdichtingen zich bevinden. Na iedere controle- en herstelronde werken wij het digitale logboek bij, zodat de brandcompartimentering goed op orde blijft en gebouweigenaren en gebruikers voldoen aan hun zorgplicht én zich kunnen concentreren op de exploitatie van hun vastgoed.” ❚

BRANDPREVENTIE

& VEILIGHEID Tekst | Martijn van den Bouwhuijsen Beeld | FireCare

BRANDVEILIGHEID TOT IN DETAIL GEGARANDEERD Firecare Brandwerende Technieken B.V. is specialist in advies, applicatie en onderhoud van brandwerende voorzieningen. De onderneming uit Wijk bij Duurstede excelleert in scholenbouw. Of het nu gaat om nieuwbouw of renovatie, Firecare verwerkt alleen producten die getest zijn volgens de laatste NEN EN normeringen en helpt gebouweigenaren en gebruikers bij het vervullen van hun zorgplicht. Daartoe wordt een logboek bijgehouden, die ook ondersteuning biedt bij klein of groot onderhoud. Eind 2008 is Firecare opgericht. Inmiddels werken er twintig mensen in het bedrijf. Met de crisis in de rug heeft de onderneming een constante groei doorgemaakt. Begonnen als adviesbureau en ook actief in montage en onderhoud van brandwerende technieken. “Wij doen alles in brandwering van bouwtekening tot oplevering”, zegt directeur Wim Fokker namens Firecare. “Advies is de motor van de organisatie en we kunnen klanten van A tot Z begeleiden bij hun projecten. Onderwijs en scholenbouw loopt als een rode draad door ons opdrachtenportfolio. Momenteel doen we veel renovatie en onderhoud van schoolgebouwen. Onderwijsinstellingen investeren in nieuwe ventilatiesystemen, om de luchtkwaliteit te verbeteren. Beperking van het CO2-gehalte in scholen is hierbij cruciaal. Dit om te voorkomen dat leerlingen concentratieproblemen krijgen en snel moe worden. De leidingen van deze ventilatiesystemen beschermen we ter plaatse van brandwerende voorzieningen in

een brandscheidende wand. Afhankelijk van de schoolgrootte en het type ventilatiesysteem kan er een grote diversiteit van brandwerende afwerkingen voorkomen. Behalve het brandwerend maken van leidingen kabeldoorvoeringen kunnen we ook stalen draagconstructies beschermen met beplating of coating.”

BRANDWERENDE VOORZIENINGEN “We gebruiken bij voorkeur producten met een CEmarkering”, zegt Fokker. “Het is goed dat er meer bewustzijn hiervoor is gecreëerd. Evengoed is het belangrijk om in te zien dat dit kwaliteitslabel alleen iets zegt over de fabricage en niets over de applicatie van een product in een gebouw. Daar zijn wij goed in. Wij ontzorgen eigenaren en gebruikers met brandwerende technieken op basis van de laatste NEN-normen. We ondersteunen opdrachtgevers met een logboek, waarin we de applicatie van de brandwerende producten tot in detail beschrijven. Dit 'levende' document wordt ook gebruikt bij het onderhoud van de brandwerende voorzieningen bij wanden met een brandwerende functie en staalconstructies. Aannemers worden, door de aanpassing van regelgeving over zorgplicht, er tegenwoordig eerder op geattendeerd dat brandscheidende voorzieningen nodig zijn in een gebouw. Wij adviseren hen over toepassing en onderhoud en brengen de producten aan.” ❚

| 55

UW PARTNER IN BOUWKUNDIGE BRANDPREVENTIE DS Projekten BV Postbus 269 2740 AG Waddinxveen T 0182 - 63 08 76 E kbs@dsprojekten.nl

SPECIFIEKE OPLOSSINGEN VOOR BRANDVEILIGE SCHOLEN Inventarisaties Logboeken Turn-key uitvoering

Advies Onderhoud & Beheer Garantie

UW VEILIGHEID IS ONZE ZORG!

WWW.DSPROJEKTEN.NL _Ds projekten.indd 1

14-11-14 13:50

BRANDPREVENTIE

& VEILIGHEID Tekst | Sjoerd Meuleman Beeld | RB+Groep

Bonte school veilig bekleed Een opvallend en vooral kleurrijk gebouw, dat is de nieuwe Brede School West in het Zuid-Hollandse Leiderdorp. Rond van vorm, subtiel gemetselde penanten en zonnewering in de vrolijke kleuren geel, oranje en rood. Met daarachter een stalen draagconstructie die vanzelfsprekend bekleed diende te worden met brandwerend plaatmateriaal. Typisch een klus voor Van der Aa, zegt Peter den Hartog van het brandwerende applicatiebedrijf uit Waalwijk. “Het was niet direct een moeilijke, maar wel een mooie klus. Werken uitvoeren voor scholen is altijd zeer dankbaar werk. Omdat de veiligheid van de gebruikers hier zo belangrijk is.” DRAAGCONSTRUCTIE Van der Aa bekleedde de staalconstructie van de forse Brede School met daarin twee basisscholen, een kinderdagverblijf, buitenschoolse opvang en een sporthal. Het brandwerende materiaal dat daarbij werd gebruikt, was Pregyfeu-A1. In totaal omvatte de opdracht ruim tweehonderd strekkende meter, aan te brengen tegen de kolommen en liggers.

MOOIE SCHOOL Van der Aa maakt deel uit van de RB+ Groep uit Waalwijk, een, totaalleverancier van passieve bouwkundige brandpreventie. Zusterbedrijven zijn Firejob (brandwerende afdichtingen) en Fipro Benelux (importeur van brandwerende plaatmaterialen). Firejob realiseert brandwerende oplossingen in de vorm van brandwerende afdichtingen en doorvoeringen. Importeur Fipro fungeert als leverancier van brandwerende producten aan de tussenhandel. De RB Groep bestaat in totaal uit circa 75 werknemers, waarvan er 25 werkzaam zijn bij Van der Aa. Al met al toont Den Hartog zich tevreden over het eindresultaat van deze school. “Ook wij hebben mindere jaren gehad, maar je kunt merken dat de bouw weer aantrekt. En zo’n mooie school is natuurlijk altijd een goede referentie voor onze portfolio”, zegt Den Hartog. ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Leiderdorp ONTWERP Frenken Scholl Architecten – Maastricht UITVOERING SMT Bouw & Vastgoed – Rosmalen BRANDWERENDE BEKLEDING Van der AA Brandwerende Applicatie – Waalwijk OPLEVERING najaar 2014

| 57

DEN HAAG | OBS De Wissel

Tekst | Hilda Bosma Beeld | Schouten Bouw

Hoogwaardige nieuwbouw voor OBS De Wissel In stadsdeel Escamp in de wijk Morgenstond in Den Haag verrijst de nieuwbouw van OBS De Wissel. In het gebouw, bestaande uit drie bouwlagen en 2.400 m² BVO, komen twee gebruikersgroepen: OBS De Wissel en een peuterspeelzaal. Hoofdaannemer Schouten kreeg de opdracht voor de bouw van de school. “Het wordt een Frisse School klasse B”, aldus projectleider Arthur Hofman. “Dit zie je onder andere terug in de luchtbehandelingsinstallatie. Hier is gekozen voor een gebalanceerd ventilatiesysteem met warmteterugwinning. Voor de verlichting is gekozen voor LED-verlichting, waarbij gebruik wordt gemaakt van aanwezigheidsdetectie. De verwarming is uitgevoerd als vloerver-

58 |

warming, waarbij de temperatuur in de vertrekken individueel te regelen is. Opvallend is dat de lokalen voorzien worden van vaste akoestische plafonds, om zo de nagalmtijd in de lokalen te verlagen. Om het contactgeluid tussen de lokalen te reduceren, worden tussen de lokalen 150mm dikke kalkzandsteen wanden toegepast in combinatie met massieve betonvloeren met een gewicht van minder dan 600kg/m².

DEN HAAG | OBS De Wissel

ONTWERP Het ontwerp van de school bestaat uit twee massieve hoofdmassa’s. In de transparante middenbeuk, die deze twee massa’s verbindt, zijn de algemene ruimten voorzien. De centrale aula/hal is verdiept aangelegd. Karakteristiek voor het uiterlijk van het gebouw is de gemetselde gevel die stootvoegloos is uitgevoerd en is gemetseld met een grote gele strengperssteen. Architect Sanne van Loon van Van Wilsum Van Loon architectuur: “Het schoolgebouw wordt een eersteklas verblijfsruimte met heldere grote ruimten, veel licht en doorkijkjes naar andere ruimten. De vloeren, wanden en plafonds zijn netjes afgewerkt op een huiselijke warme manier.”

KOPPELLOKAAL Acht van de zestien lokalen zijn uitgevoerd met een ‘koppel-lokaal’. Van Loon: “Dat houdt in dat deze acht lokalen visueel één geheel vormen, maar gescheiden worden door een koppel-lokaal, dat beide groepen kunnen gebruiken naar eigen inzicht. Dit is dus een gezamenlijke ruimte waar beide lokalen op uitkijken. De wanden tussen dit koppel-lokaal en de twee groepen bestaan vanaf 80cm boven de vloer uit glas. Door de visuele verbinding ontstaat er interactie tussen de twee groepen.” ❚

Projectinfo INTEGRALE AANPAK Nieuwbouw van scholen met een Frisse Scholen ambitie, stellen hoge eisen aan het bouwfysische en installatietechnische ontwerp. Een goed advies is dan van groot belang. Wolf Dikken adviseurs was de adviseur voor de bouwfysica en installatietechniek bij OBS de Wissel. Wolf Dikken adviseurs heeft zorg gedragen voor de akoestiek, de toetsing conform het Bouwbesluit, de EPC-berekeningen, het energieverbruik, de brandveiligheid, de ventilatie en het installatietechnische ontwerp. Hierdoor hebben een optimale integrale afstemming en ontwerp plaatsgevonden. Wolf Dikken adviseurs is (sinds ruim 20 jaar) een landelijk opererend adviesbureau met twintig werknemers dat projecten realiseert in de gezondheidszorg, leisure, onderwijs, kantoren, winkelcentra en woningbouw. Naast genoemde expertises heeft het bedrijf kennis en ervaring op het gebied van BREEAM-certificering, NEN2767 conditiemetingen en BIM systematiek. Belangrijkste eigenschappen zijn: een maakbaar ontwerp, duidelijke afspraken, plezier in werken en harde garanties.

Bouwinfo

070 301 47 00 schoutenbouw.nl

Schouten bouwt aan ontwikkeling! Met de innoverende concepten en de ambachtelijke kwaliteit die onze klanten van ons gewend zijn, ontwikkelden en bouwden wij een groot deel van de 680 koop-en huurwoningen, in Park Allemansgeest. Gelegen in Voorschoten aan de Vliet en één van de mooiste buurten van Nederland.

OPDRACHTGEVER

Zo bouwde Schouten voor OBS De Wissel een ruim, licht en inspirerend nieuw schoolgebouw in de wijk Morgenstond in Den Haag.

UITVOERING

Wij nodigen u van harte uit voor een nadere kennismaking.

BOUWKOSTEN

Stichting De Haagse Scholen

ONTWERP Van Wilsum Van Loon architectuur

ADVIEZEN Wolf en Dikken (installaties), Pieters Bouwtechniek (constructies), FVDN (directievoering) Bouw- en aannemersbedrijf Schouten B.V.

INSTALLATIES Rijndorp installaties (E), Spindler (W) ca 2,9 miljoen euro

BOUWPERIODE december 2013 – november 2014

| 59

OUDEGA | Multifunctioneel centrum Tekst | Hilda Bosma Beeld | Reitsma

MULTIFUNCTIONEEL CENTRUM VOOR OUDEGA Het Friese dorp Oudega is verrijkt met een nieuw en architectonisch multifunctioneel centrum. MFC Oudega biedt onderdak aan een gymzaal, een ontmoetingsruimte, een huisartsenpraktijk, een oudheidkamer en een multifunctionele ruimte voor een jeugdsoos, muziek en toneel. De nieuwbouw aan de Buorren staat buiten het centrum van Oudega, op het gemeentelijk sportcomplex de Kamp waar de plaatselijke korfbalvereniging ook gehuisvest is. Bouwbedrijf Reitsma kreeg de opdracht voor de bouw van het complex. Het gebouw heeft een gymzaal met een oppervlakte van 15 x 24 meter en 7 meter hoogte en is geschikt voor korfbal, volleybal, gymnastiek en aerobics.

WENS VANUIT HET DORP Het dorp wilde graag een nieuwe multifunctionele accommodatie waar diverse partijen in zijn gehuisvest. De locatie is gunstig gelegen, achter de basisschool en tussen het tennisveld en de korfbalclub dat ook gelijk een nieuw kunstgrasveld krijgt.

60 |

Projectleider Heerke van Dam: “Nadat Reitsma uit de meervoudige onderhandse aanbesteding als laagste inschrijver uit de bus kwam, moest er nog een fikse bezuinigingsronde worden doorgevoerd. Het budget was namelijk circa tien procent lager dan de bieder met de laagste inschrijving. Uiteindelijk is de bouw daardoor toch zo’n driekwart jaar later opgestart.”

INTENTIEVERKLARING Voor de start van de bouw ondertekenden de toekomstige hoofdgebruikers en de gemeente een intentieverklaring. Vertegenwoordigers van de gemeente en het dorp vormden een werkgroep. Met de nieuwbouw laat Oudega zien dat zij in staat is de krachten te bundelen. Vrijwilligers uit het dorp hebben samen met de gemeente hard gewerkt om dit bijzondere project mogelijk te maken.

OUDEGA | Multifunctioneel centrum

EIGENTIJDS ONTWERP Architecten- en ingenieursbureau Kristinsson bv maakte het ontwerp voor de nieuwbouw. “Het eigentijdse ontwerp is in een sprekende zwart-wit kleurencombinatie uitgevoerd. In de gevels zijn witte accentuerende onderhoudsarme aluminium kozijnen geplaatst.” Daarnaast zit er een opvallende noodtrap aan de noordzijde van het gebouw. “De trap en de witte kozijnen in combinatie met de zwarte sandwich gevelpanelen en een ‘staand’ metselwerkplint zorgen voor een opvallend geheel. De gevels met de licht golvende profielen zijn ook een knipoog naar de omgeving. Moderne agrarische bedrijven kiezen ook vaak voor dit soort profielen.” De fundering bestaat uit prefab betonpalen waarover kant-en-klare betonbalken worden gelegd. “De begane grondvloer bestaat uit een kanaalplaatvloer. De constructie van de verdiepingsvloer bestaat deels uit lijmblokken en deels uit een staalconstructie, die doorloopt tot het dakniveau. De stalen dakplaat is voorzien van een duurzame kunststof dakbedekking.”

is in een vlot tempo opgetrokken, waarbij voor de bouwvakantie al is gestart met de afbouw. Na de feestelijke start begin maart is het gebouw in oktober opgeleverd. Het gebouw is inmiddels overgedragen aan de gemeente. De gemeente

verwacht het eigendom op korte termijn over te kunnen dragen aan de stichting MFC Oudega.” Hij kijkt terug op een mooi project. “Het resultaat is een prachtig gebouw dat bijdraagt aan de leefbaarheid van dit oude Friese dorp.”

BOUWTIJD ZEVEN MAANDEN De bouwtijd van de multifunctionele accommodatie was zeven maanden. Van Dam: “Het gebouw

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Smallingerland en Stichtingsbestuur MFC Oudega

DIRECTIEVOERING LindHorst huisvestingsadviseurs – Hoogeveen

ONTWERP Architecten- en ingenieursbureau Kristinsson bv – Deventer

ADVIEZEN Jansen Wesselink bv – Drachten (constructies), Adviesbureau Feijen bv – Gieten (installaties)

UITVOERING Reitsma Drachten.

INSTALLATIES DRS installatietechniek BV

BOUWKOSTEN 1,3 miljoen

BOUWPERIODE april – oktober 2014

| 61

RUURLO | Brede School Ruurlo Tekst | Hilda Bosma Beeld | Jorrissen Simonetti Architecten, aannemersbedrijf Kormelink

Duurzame Brede School voor Ruurlo In december wordt de nieuwe Brede School Ruurlo opgeleverd. De nieuwbouw biedt onderdak aan basisschool St. Willibrordusschool en Kinderdagverblijf Avonturijn, die ook buitenschoolse opvang aanbiedt.

Voor de nieuwbouw van de onderwijsaccommodatie met groepsruimten, ondersteunende ruimten en noodzakelijke voorzieningen zijn opdrachtgever Heeckeren VOF (samenwerking tussen De Brug Vastgoed en Promako), aannemer Kormelink, huurder Gemeente Berkelland en de toekomstige gebruikers Stichting SKBG en Kinderopvang Avonturijn een intensieve samenwerking gestart. Projectleider Jos Mos: “Onze eerste taak was het vinden van geschikte adviseurs, die de wensen van het team konden verwoorden. Aannemersbedrijf Kormelink had hierbij de leidende rol. Onder leiding van Kormelink heeft het bouwteam alle plannen verder uitgewerkt.”

KETENSAMENWERKING “Door deze vorm van ketensamenwerking is een optimaal pand gerealiseerd. Er is continu nagedacht over innovatieve oplossingen om de bouwtijd te verkorten en om faalkosten te minimaliseren. Zowel in de ontwerp- als in de uitvoeringsfase is actief gebruikgemaakt van BIM. Jorrissen Simonetti Architecten en Kormelink hebben de school gezamenlijk in een 3D-ontwerp uitgewerkt. F. Wiggers Ingenieursbureau B.V. heeft de constructies in het model ingetekend. Vervolgens hebben de installateur en alle onderaannemers het model aangevuld. Door intensief samen te werken in één model, waren in een vroegtijdig stadium al alle knelpunten zichtbaar, waarop we gericht actie konden ondernemen. Zo zijn de kalkzandstenen opnieuw uitgetekend en hebben we voor de bouten en moeren die niet helemaal pasten, andere oplossingen bedacht.”

FRISSE SCHOOL De school is gebouwd volgens het principe van de ‘Frisse Scholen’ klasse B. Er is bijzonder veel

62 |

RUURLO | Brede School Ruurlo

TOEKOMSTBESTENDIG

aandacht besteed aan het binnenklimaat in de lokalen. De ventilatie wordt gestuurd door middel van CO2-metingen per lokaal. Daarnaast is er meerwaarde gecreëerd door het nieuwe schoolplein groen aan te leggen, waardoor kinderen

nog beter in contact komen met de natuur. De Brede School betreft een duurzame school met een RC-waarde van 3,5 en een EPC die met 70% onder de vereiste norm ligt. Onder andere de energiezuinige installaties zijn hiervoor verantwoordelijk.

De Brede School is toekomstbestendig: de ruimtes zijn flexibel in te delen, waarbij de wanden herbruikbaar zijn. De installaties zijn uitgelegd op de bouwdelen, waardoor aanpassing in de toekomst mogelijk is, bijvoorbeeld wanneer het gebouw een andere functie krijgt. Mos: “Het schoolgebouw betreft een onderhoudsvriendelijk gebouw, mede door de degelijke bakstenen, het gekozen gevelmateriaal en de grote overstekken. Het gebouw heeft een lange levensduur.” ❚

BOUWEN LEEFT BIJ

www.kormelinkbouw.nl

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Heeckeren VOF in samenwerking met De Brug Vastgoed, Ommen en Promako

ONTWERP Jorrissen Simonetti Architecten – Doetichem

ADVIEZEN Bongers Jansen – Gaanderen (installaties), F. Wiggers Ingenieursbureau B.V. – Varsseveld (constructies)

UITVOERING

DEFINITIEF project

: Nieuwbouw Brede school Ruurlo

onderwerp

: Werktekening

11532

tekeningnr:

3D - Exterieur

‘t Halt 2 Rietmolen T [0545] 22 12 81 E info@kormelinkbouw.nl tek.: R.Schooneveldt schaal: n.v.t.

d.d.: 10-03-2014

Jorissen Simonetti

Doetinchem

Leiden

Maarssen

Aannemersbedrijf Kormelink – Rietmolen projectnr:

architecten

Rijssen

Steenwijk

gew.:

INSTALLATIES Rouweler Installatietechniek – Zelhem (W en E)

W-803

BOUWPERIODE

form.: A3

december 2013 – december 2014

E info@jsagroep.nl I www.jsagroep.nl T 0548 - 51 88 88

| 63

RUURLO | Brede School Ruurlo Tekst | Hilda Bosma

GEBRUIKSVRIENDELIJKE INSTALLATIE VOOR BREDE SCHOOL RUURLO De nieuwe Brede School Ruurlo heeft een gebruiksvriendelijke installatie. De luchtventilatie wordt op basis van CO2- metingen in de klas gestuurd. In opdracht van aannemersbedrijf Kormelink kreeg Rouweler Installatietechniek de opdracht voor het leveren en monteren van de complete installaties. “We hebben gezorgd voor de werktuigbouwkundige, elektrotechnisch en sanitaire installaties, brand/ontruimingsinstallatie en het datanetwerk”, aldus Jacob Rouweler. “In dit project hadden we zowel een uitvoerende als een adviserende rol.”

REGELING INSTALLATIES Rouweler: “In de oorspronkelijke opzet was elk lokaal voorzien van een decentrale warmteterugwininstallatie boven het systeemplafond. Dit is tijdens de uitwerking van het ontwerp in overleg met onze opdrachtgever gewijzigd naar een centrale WTW-installatie. Voor de regeling van de klimaatinstallaties is gekozen voor het i-Vu systeem van Carrier. Met dit systeem kunnen alle 14790656 rouweler hr.pdf 1 11-12-14 17:01 en bewaakt. Zo worden essentiële gebouwbeheerfuncties worden geregeld de lokalen bewaakt op een minimaal CO2-percentage en worden de groepen

van de vloerverwarming vanuit het i-Vu systeem aangestuurd. Dat geldt ook voor de cv-ketel en luchtbehandelingskast die is voorzien van een warmtewiel. De ventilatie wordt op basis van een CO2-meting in de klas gestuurd. Rouweler: “Door het centrale systeem toe te passen, voldoen we aan de eisen van het maximale toegestane installatiegeluid en beperken we de onderhoudskosten. Verder biedt een centrale regeling vele mogelijkheden om de werking van het systeem te kunnen volgen en centraal setpoints te kunnen wijzigen.” Bijzonder aan het project zijn de luchtbehandelingskast fabricaat Carrier type 39SQR (A-label) met sorptiewiel (met vochtterugwinning). Daarnaast hebben alle pompen een A-label, inclusief de pompen van de vloerverwarmingsverdelers.

FRISSE SCHOOL De ventilatiehoeveelheden voldoen aan het Frisse Scholen beleid en de daarbij behorende geluidseisen. Om aan de geluidseisen te kunnen voldoen, zijn centrale en decentrale geluiddempers geplaatst. Voor de verwarming van de lokalen is gekozen voor vloerverwarming. In samenwerking met Carrier is een systeem gekozen dat voldoet aan het Frisse Scholen beleid. Alle verlichting is geschakeld door middel van aanwezigheidsmelders. Zo is het een heel duurzame school geworden. ❚

Met een optimaal klimaat blijf je bij de les Fris en te koud of te warm en bedompt. Bij zo’n 80% van de scholen heerst een ongezond binnenklimaat meestal veroorzaakt door te hoge temperaturen in de zomer, te lage temperaturen in de winter of een te hoge C02 concentratie door onvoldoende ventilatie. Conform de “frisse scholen” regeling van de overheid biedt Carrier slimme klimaatsystemen die de oplossing bieden voor een gezond binnenklimaat. Een school waarin iedereen zich lekker voelt en waar de leerprestaties niet afhangen van het klimaat. Rouweler Installatietechniek adviseert u graag en verzorgt naast de installatie ook de service in het onderhoud. Zodat u jarenlang bent verzekerd van het juiste lesklimaat.

Eén van onze gerealiseerde projecten: Brede School in Ruurlo

64 |

Stikkenweg 19 7021 BN Zelhem T 0314 - 62 63 64 www.rouweler.org

HELLENDOORN | BS De Twijn Tekst | Liliane Verwoolde Beeld | Emile Willems Fotografie

De schuine lijnen maken van BS De Twijn een gebouw dat zich in alle opzichten onderscheidt van andere schoolgebouwen.

FLEXIBELE WANDEN EN EIGEN KLEUREN

Vier gebruikers verzameld in één gebouw SCAN WITH

In november 2014 opende BS De Twijn in Hellendoorn haar deuren. Sindsdien hebben vier verschillende gebruikers hier hun intrek genomen, ieder met hun eigen wensen. En natuurlijk had ook de opdrachtgever een verlanglijstje. BCT Architecten vertelt hoe zij alle wensen vervulde in een gebouw met één uitstraling. De gebruikers van BS De Twijn zijn de basisscholen Talentrijk en De Peppel en de Buitenschoolse opvang van Stichting Kinderopvang West-Twente. De sporthal in het gebouw is eigendom van de gemeente. “De scholen hebben ieder een eigen onderwijsvisie”, vertelt Renzo Pavanello, architect en partner van BCT Architecten. “De gemeente had bovendien specifieke wensen over de indeling van het terrein en de sporthal. En dan was er nog het concept ‘Frisse Scholen’ dat moest worden geïntegreerd.”

EEN LANGGEREKT GEBOUW Hoe groot het terrein voor BS De Twijn ook is, het stuk dat bebouwd kan worden, is lang en smal. “Dit was het gevolg van de geluidseisen”, legt Pavanello uit. “Om hieraan te voldoen, moest het hele gebouw zo ver mogelijk van de drukke PC Stamstraat worden gebouwd.” Toch moest in de langgerekte vorm ook de grote gymzaal een

plaats krijgen. “Dat hebben we gerealiseerd door bijna alle lokalen aan de noordzijde te situeren. Hier vangen zij het prachtige noorderlicht en is zonwering overbodig. De lokalen zijn flexibel verbonden met elkaar én met de grote gemeenschappelijke speelruimten.”

FLEXIBILITEIT Met de flexibiliteit die zo wordt gerealiseerd, komt BCT Architecten tegemoet aan een belangrijke wens van de scholen. Zij willen de ene keer gebruikmaken van gesloten lokalen, de andere keer de lokalen en het leerplein samenvoegen voor het intergroep werken. Bij grote evenementen willen zij bovendien de beschikking hebben over een royale evenementenhal. “We hebben alle lokalen en speelruimten voorzien van flexibele paneelwanden”, vertelt Pavanello. “Als alle paneelwanden geopend zijn, ontstaat een ruimte van bijna 400 m².” ➤

| 65

HELLENDOORN | BS De Twijn

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Hellendoorn

ONTWERP BCT Architecten, ingenieurs en adviseurs – Enschede

UITVOERING Koopmans Bouw – Enschede

ADVIEZEN Aveco de Bondt – Rijssen

UITGEKIEND KLEURGEBRUIK Met doordacht kleurgebruik weet BCT Architecten het gebouw maximaal te integreren in zijn mooie, groene omgeving. De omliggende bomen lijken door te lopen in de groen/bruine dakrand. Vanaf buiten vinden de participanten moeiteloos hun werkgebied door de accentkleu-

INSTALLATIES ren bij de entreedeuren. Knallend oranje, blauw, groen en paars vormen een aantrekkelijke tegenhanger van de overigens neutrale basis. De schuine lijnen in de ruimtes en in de boeiboorden maken van BS De Twijn een gebouw dat zich in alle opzichten onderscheidt van andere schoolgebouwen. ❚

Verwey Raadgevend Technisch Bureau – Oosterhout (Gld)

BOUWSOM € 3.215.000

BOUWPERIODE december 2013 – november 2014

MOOIE TOEKOMST MET ‘FRISSE SCHOOL’

Koopmans Bouwgroep ontwikkelt en bouwt projecten met een duidelijke meerwaarde voor eigenaren en gebruikers. Scholencluster De Twijn in Nijverdal is hiervan een mooi voorbeeld. Een duurzaam en gezond gebouw, volgens het concept ‘Frisse School’. Het gebouw heeft goede ventilatie, een warmteterugwinsysteem, pv-panelen en wordt duurzaam verwarmd met een lucht-warmtepomp. Met eenvoudige aanpassingen kan de indeling worden gewijzigd, wanneer er bijvoorbeeld wijzigingen in leerlingenaantallen zijn. Een moderne school waar de kinderen kunnen werken aan hún toekomst. Zo werkt Koopmans Bouwgroep aan een mooie toekomst voor jong en oud! MAAK DE TOEKOMST SCAN WITH

66 |

HELLENDOORN | BS De Twijn Tekst | Liliane Verwoolde Beeld | Emile Willems Fotografie

‘INTENSIEVE SAMENWERKING HEEFT ONS VEEL GEBRACHT’

Grote verticale raampartijen, transparante schuifwanden en overal uitzicht op het groen. Het Design & Build team van scholencluster De Twijn liet geen gelegenheid onbenut om BS de Twijn een plezierig, duurzaam gebouw te geven. Bouwer van scholencluster De Twijn in Hellendoorn is Koopmans Bouw in Enschede, onderdeel van TBI Holdings uit Rotterdam. Eerder plaatste Onderwijs & Bouw hiervan de aankondiging. Nu is het project afgerond en opgeleverd. Alle goede ideeën die tijdens het Design & Build proces werden bedacht, hebben vorm gekregen. Begin 2015 kunnen de basisscholen Talentrijk en De Peppel, de buitenschoolse opvang van Stichting Kinderopvang West-Twente en de sporthal van de gemeente zich in het gebouw gaan settelen.

INTENSIEVE SAMENWERKING Het Design & Build concept heeft gezorgd voor een intensieve samenwerking tussen opdrachtgever, architect, aannemer en gebruikers. “We zaten elke vier weken met minimaal zes personen aan tafel”, vertelt Henk Westendorp, ontwikkelingsmanager bij Koopmans. “Soms sloot daar nog een adviseur of een klankborggroep bij aan. Deze intensieve overleggen hebben ons veel gebracht. Met name de toekomstige gebruikers zorgden voor eyeopeners.”

GELUIDSEISEN Om aan de hoge geluidseisen die gelden voor het onderwijs te voldoen, krijgt de school een langgerekte vorm, parallel aan de drukke PC Stamstraat en zover mogelijk ervandaan. Schoolgebouw en verkeersgeluid zijn dan maximaal van elkaar gescheiden. Deze beslissing – gecombineerd met dubbele kierdichting – maken verdere maatregelen voor geluidsisolatie overbodig. “Bouwkundig was de school uitstekend uitvoerbaar”, vertelt Westendorp. “De uitdaging zat in de installaties.” ➤

SCAN WITH

Frisse kleuren markeren de onderverdeling.

| 67

HELLENDOORN | BS De Twijn

DUURZAME INSTALLATIES

SPEELSE EFFECTEN

Het concept ‘Frisse Scholen’ vraagt om veel ventilatie die energiezuinig geregeld is. De installaties moeten dus draaien op warmteterugwinsystemen en pv-panelen. Voor dit specialistische werk werd een installatie-adviseur aangetrokken. “Dit onderdeel heeft veel afstemming gevraagd”, vertelt Westendorp. “Het gaat hier om installaties met veel kanalen en een robuuste luchtbehandelingskast. Hoe konden we dit allemaal wegwerken tussen plafond en betonvloer? Vooral de knooppunten vergden de nodige inspanning, maar uiteindelijk heeft het hele leidingverloop een plaats gekregen.”

De grote verticale raampartijen in de gevels – doorlopend tot de vloer en het glas in de grote schuifdeuren, bieden leerlingen en leerkrachten uitzicht op de leerpleinen, het schoolplein en het omliggende groen. Westendorp: “Die verticale raampartijen konden worden gerealiseerd door het ontbreken van radiatoren. De afwisseling van brede en smalle raampartijen zorgt voor een speels effect.” Ook de indeling van de leerpleinen – in trapeziumvorm – zorgt voor een speels effect en verrassende indelingsmogelijkheden. “Dat idee is ingebracht door de architect.”

SCHUIFDEUREN

SLIM KLEURGEBRUIK

Opvallend zijn de grote schuifdeuren tussen de lokalen en het leerplein. “Hier is gekozen voor de kwaliteit van buitendeuren”, vertelt Westendorp. “Zo voorkom je ook geluidsoverlast in het gebouw. De klassen kunnen ongehinderd apart werken, maar de leerkrachten kunnen er ook voor kiezen om samen te werken.”

En dan is er nog de slimme werking van het kleurgebruik. Frisse kleuren aan de buiten- en binnenzijde van het gebouw markeren de onderverdeling. Zo heeft iedere gebruiker een eigen herkenbaar gedeelte. “De kleuren zijn aangebracht op de wanden en deuren. Mocht het leerlingenaantal in de toekomst stijgen of dalen, dan kan dit eenvoudig worden aangepast.” ❚

Kostenmanagement

Proces- en Projectmanagement

Aanbestedingsen contractmanagement

Financieringsmanagement

Sociale innovatie Humanagement

Projectinfo LEREN VAN EEN ANDER VOOR DUURZAME HUISVESTING

Beheer en onderhoudsmanagement

Huisvesting gaat, naast gebouwen, over mensen. Kleissen en Partners weet dat als geen ander. Wij ontwikkelen en begeleiden bouwen ruimtelijke projecten volgens de door ons ontwikkelde Humanagement-methode. Onze projectmanagers geven zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers ruimte om hun expertise optimaal in te zetten en van elkaar te leren. Tegelijk houden we de kaders scherp in de gaten. Het resultaat: beide partijen krijgen dat wat ze nodig hebben, het proces verloopt soepeler en het project blijft binnen planning en budget.

SCAN WITH

Kleissen en Partners is goed op de hoogte van de behoeftes binnen de onderwijssector. Dit wordt vertaald naar een toekomstbestendige huisvestingsoplossing met extra oog voor aanbesteding, exploitatie en duurzaamheidsbeleid. Directeur Franc Kleissen: “De Twijn is een multifunctioneel gebouw met veel betrokken partijen. Zij zijn allemaal tevreden over het bouwproces en het eindresultaat. Met dit gebouw kunnen ze jaren vooruit. Daar zijn wij heel trots op!” www.kleissen.nl • info@kleissen.nl • t.:074-2670111

68 |

DEN HAAG | Brede buurtschool Moerwijk Tekst | Martijn van den Bouwhuijsen Beeld | Vink+Veenman

Brede Buurtschool Moerwijk biedt straks onderdak aan twee basisscholen, een kinderdagverblijf, een bso en multifunctionele ruimten.

COMPACTE EN FRISSE SCHOOL MET HYBRIDE CONSTRUCTIE

Bouwer van Brede Buurtschool Moerwijk ontziet omgeving

Bij het schoolontwerp is uitgegaan van de energie- en binnenmilieuprestatie-eisen volgens klasse B van ‘Frisse scholen’.

Brede Buurtschool Moerwijk gaat onderdak bieden aan verschillende gebruikers, waaronder twee basisscholen: De Kleine Wereld voor regulier onderwijs en de Cor Emousschool voor bijzonder onderwijs. Daarnaast komen er een kinderdagverblijf, een bso en multifunctionele ruimten. Bouwkundig aannemer Vink+Veenman kreeg de bouwopdracht na een aanbesteding met voorselectie. De bouwkundig aannemer, die zowel actief is in woning- als utiliteitsbouw, scoorde de hoogste EMVI score, op basis van prijs en Plan van Aanpak. “We denken graag mee met onze opdrachtgever”, zegt projectleider Eric Reijm namens Vink+Veenman. “Tijdens de bouw wordt de schoolomgeving zo veel mogelijk ontzien. We kozen voor een aparte aanvoerroute en maken gebruik van een tijdelijk terrein met noodverharding. Hierdoor kunnen vrachtwagens vooruit het terrein open afrijden. ➤

| 69

Een schoolvoorbeeld van een goed bouwbedrijf!

bouwen ontwikkelingsmij. www.vinkenveenman.nl

0172 - 23 66 88

STOUT. BOUWEN MET HART EN ZIEL. STOUT. CONTACTGEGEVENS. BOUWONDERNEMING STOUT B.V. POSTBUS: 138 POSTCODE & WOONPLAATS: 3370 AC HARDINXVELD-GIESSENDAM ADRES: KADE 34 POSTCODE & WOONPLAATS: 3371 EP HARDINXVELD-GIESSENDAM TELEFOON: 088 - 44 01 000 FAX: 0184 - 61 86 57 E-MAIL: INFO@STOUT.NL INTERNET: WWW.STOUT.NL

STOUT_185x130mm2011.indd 1

05-12-11 20:39

DEN HAAG | Brede buurtschool Moerwijk

De Brede Buurtschool heeft een constructie met een betonnen kern, betonnen kolommen, stalen liggers (type THQ), kanaalplaatvloeren en kalkzandsteen wanden.

is uitgegaan van de energie- en binnenmilieuprestatie-eisen volgens klasse B van ‘Frisse scholen’. De gevelopbouw bestaat uit een betonnen plint van 0,5 meter en daarboven wit stucwerk tegen kalkzandsteen afgewisseld door raampartijen. Reijm zegt: “Het gebouw is nagenoeg wind- en waterdicht. Binnen vinden werkzaamheden plaats aan de vloerverwarming en de cementdekvloer. Eind juni 2015 is de oplevering gepland. Dan realiseren we, onder moeilijke omstandigheden, een schoolgebouw binnen een jaar tijd, volgens planning en binnen budget. Door in planning en communicatie mee te denken met de opdrachtgever, kunnen we kwaliteit bieden.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Den Haag

ONTWERP DP6 architectuurstudio – Delft

UITVOERING Vink+Veenman

INSTALLATIES Een ander onderdeel van ons plan betrof de communicatie met de buurt. Zo kregen ongeveer driehonderd adressen rondom de bouwlocatie een uitnodiging voor een informatiebijeenkomst, waarin het bouwteam samen met de gemeente allerlei vragen kon beantwoorden. Hiernaast gebruiken we geluids- en trillingsarme methodes, zoals grondverdringende funderingspalen.”

MEEDENKEN MET OPDRACHTGEVER De Brede Buurtschool heeft een constructie met een betonnen kern, betonnen kolommen, stalen liggers (type THQ), kanaalplaatvloeren en kalkzandsteen wanden. De leidingen zijn verwerkt onder de constructievloer. Het gebouw maakt straks gebruik van ventilatie met warmteterugwinning en adiabatische topkoeling. Bij het schoolontwerp

A&B Electrotechniek – Zuid-Beijerland (E), Dekker van Geest – Monster (W)

BVO 5.500 m²

BOUWKOSTEN ca € 5.800.000,-

BOUWPERIODE juni 2014 – juni 2015

| 71

Tekst | Hilda Bosma Beeld | Verosol

FUNCTIONELE BINNENZONWERING VERBETERT HET COMFORT IN SCHOLEN Het comfort en binnenmilieu in onderwijsinstellingen is vaak onvoldoende. Door invloeden van buiten leiden hoge temperaturen en scherp zonlicht in de zomer tot een verminderde concentratie. Met binnenzonwering kan het comfort in onderwijsinstellingen worden verbeterd.

72 |

Door de sterke toename in het gebruik van beeldschermen, tablets, whiteboards en smartboards is de beheersing van daglichttoetreding een steeds grotere uitdaging om schittering en hinderlijke zonlicht te vermijden. De intensiteit van het licht kan behoorlijk variëren gedurende de dag. De grootste hinder ondervinden leerlingen en docenten als de zon in het gezichtsveld staat. Met de juiste zonwerende producten is Verosol in staat voor elk type lokaal een passende oplossing te bieden.

EEN TOTAALOPLOSSING Verosol, marktleider op het gebied functionele binnenzonwering, biedt een totaaloplossing door de manier van ontwerpen en produceren. De binnenzonwering heeft een dunne metaallaag op de achterzijde van het doek. Dit zorgt voor effectievere warmtewering en reductie van hinderlijk en scherp zonlicht, met behoud van een perfect uitzicht. Job van Oossanen, Sales Manager Projecten bij Verosol Nederland b.v.: “Zo combineren we de voordelen van raambekleding en buitenzonwering in één product. Het is een totaaloplossing: effectieve licht- en warmtewering met behoud van een perfect zicht naar buiten. Het is energiebesparend door de goede isolerende eigenschappen in zowel de zomer als in de winter. Daarnaast is de binnenzonwering veilig. Alle doeksoorten zijn vlamvertragend, vuilafstotend, antistatisch en antimicrobieel. De producten zijn uitgerust met een kind veilig bedieningssysteem, maar kunnen ook gemotoriseerd worden uitgevoerd.”

VOORDELEN Van Oossanen noemt nog een paar de voordelen op. “Het is altijd toepasbaar, ongeacht de weersomstandigheden en type bouw. Het daglicht wordt optimaal benut. Het is aangetoond dat natuurlijk daglicht een positieve bijdrage levert aan het welzijn en concentratieniveau van scholieren en studenten. Met onze zonwerende producten zoeken wij naar de meest optimale regulering, beheersing en benutting van daglicht. Het gebruik van natuurlijk daglicht levert niet alleen een positieve bijdrage aan het welzijn van scholieren en studenten, door verlaging van het gebruik van kunstlicht en verwarming en koeling besparen scholen ook op hun energiekosten.”

INNOVEREN “Om scholen te kunnen bedienen, zijn we voortdurend aan het innoveren”, aldus Van Oossanen. “Bij Verosol denken we in oplossingen en mogelijkheden in plaats van puur uit een productgedachte. We zien trends op het gebied van automatisering, cradle-to-cradle en gebruik versus bezit. Door de technologische ontwikkelingen en ontwikkelingen op het gebied en communicatie is het voor ons een logische stap om met een nieuw 100% PVC-vrij gemetalliseerd glasvezeldoek op de markt komen. Daarnaast zitten we in de laatste fase van de ontwikkeling van ons volledige draadloze en zelfvoorzienende automatiseringsconcept. Hiermee kunnen we de Verosol binnenzonwering op een eenvoudige wijze volledig in bestaande gebouwen en nieuwbouw met het gebouwbeheersystemen integreren. Onze verwachting is dat dit de barrière voor het vervangen van bestaande zonwering wegneemt. Dat wil zeggen dat de gebruiker wel een groot voordeel van lagere TCO (total cost of ownership) heeft, zonder dat hier enorme investeringen voor nodig zijn. Verosol is ervan overtuigd dat dit volledige geïntegreerde automatiseringsconcept onze functionele binnenzonwering op een hoger niveau brengt en het binnencomfort sterk verbetert.” ❚

| 73

Een passende installatie voor elke locatie! • Ketels • Ketel vervanging • Centrale Verwarming • Zonnestroom • Bronkoeling Driestar Gouda

• Warmtepompen • Klimaatbeheersing/Airco • Periodieke inspecties volgens SCIOS en SPE 3140 • Warmte/krachtinstallaties • Sanitaire-installaties • Mechanische-ventilatie

Cascade

www.lekhabo.nl Hertog van Beijerenstraat 6, 2461 EM, Ter Aar Postbus 15, 2460 AA, Ter Aar T: 0172-602840 E: info@lekhabo.nl

ZAANDAM | Brede School Gibraltar

Tekst | Liliane Verwoolde Beeld | Lek/Habo

IN HET GEBOUW IS HET GOED TOEVEN

Duurzame installaties en comfort gaan hand in hand Brede School Gibraltar valt op door zijn golvende lijnen, geaccentueerd door het metselwerk en de doorlopende raamstroken. Aan de binnenzijde van het gebouw wordt de aandacht onmiddellijk getrokken naar het ‘hart’ van het gebouw. Hier liggen de ruimtes waar iedereen gebruik van maakt, met de hoge gymzaal als sportief centrum. De vriendelijke rondingen van het exterieur tekenen ook het interieur. In het ‘hart’ van de nieuwe Brede School Gibraltar in Zaandam bevinden zich vergaderruimtes, een speellokaal, een gymzaal en het multifunctionele ouderlokaal. Door de centrale ligging zijn deze direct bereikbaar voor de onderbouw, de kinderopvang en de peuterspeelzaal. De midden- en bovenbouw die gesetteld zijn op de eerste etage, kunnen de gemeenschappelijke voorzieningen bereiken vanaf het speeldak. Met dit ontwerp heeft Spring architecten niet alleen een fraai gebouw gerealiseerd, in het gebouw is het ook goed toeven. ➤

| 75

ZAANDAM | Brede School Gibraltar

DUURZAME INSTALLATIES Moderne, technische installaties bezorgen BS Gibraltar een plezierig, comfortabel binnenklimaat en maken het gebouw extreem duurzaam. “Voor dit laatste heeft de opdrachtgever zich laten adviseren door adviesbureau Sijperda-Hardy”, vertelt Johan Luijben, projectleider bij Lek/Habo. “Deze heeft de duurzaamheidswensen van de opdrachtgever vertaald in de beste installaties die binnen het gegeven budget mogelijk zijn. Aan Lek/Habo de uitdaging om de installaties aan te leggen en er een honderd procent kloppend geheel van te maken.”

VERWARMING, KOELING EN FRISSE LUCHT Voor verwarming en koeling heeft Lek/Habo een lage temperatuur verwarming geïnstalleerd, die gebruikmaakt van bodemenergie. Een gesloten

bronsysteem met warmtepomp transporteert de warmte/koude uit de grond naar de gebouwinstallatie. Alleen als het WKO-systeem onvoldoende warmte levert, wordt de warmte bivalent aangevuld met een hoogrendement verwarmingsketel. De ‘frisse lucht’ wordt geregeld door een gebalanceerd ventilatiesysteem met warmteterugwinning. “Het ventilatiesysteem treedt in werking zodra de concentratie CO2 in de vertrekken te hoog wordt”, legt Luijben uit. “Het ventilatiesysteem reduceert het CO2-gehalte tot het gewenste niveau, maar met behoud van de temperatuur.”

MOOIE, DUURZAME BASIS Ten slotte maakt het gebouw gebruik van zonnecollectoren, die energie leveren voor de gasgestookte hoogrendement boiler. Alle lokalen zijn uitgerust met een digitale ruimtethermostaat en CO2-opnemer die draadloos zijn gekoppeld aan het gebouwbeheersysteem. “BS Gibraltar heeft met deze installaties een mooie, duurzame basis gelegd en zal niet geplaagd worden door hoge energierekeningen. Het eerste gebruiksjaar wordt de installatie gemonitord, zodat zeker het maximale rendement wordt behaald.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER DAO Development of architectural objects – Amsterdam ONTWERP Spring architecten – Beverwijk UITVOERING Lokhorst Bouw en ontwikkeling – Beverwijk INSTALLATIEADVIES Adviesbureau Sijperda-Hardy – IJlst W-INSTALLATIES Lek/Habo – Ter Aar BOUWPERIODE januari – november 2014

76 |

CUIJK | ROC de Leijgraaf Tekst | Giesbers Wijchen Beeld | Giesbers Wijchen

UITNODIGENDE VERNIEUWBOUW VERHOOGT GEBRUIKS- EN TOEKOMSTWAARDE ROC de Leijgraaf heeft in de regio Noordoost-Brabant een naam opgebouwd als prima school voor mbo-onderwijs. Maar De Leijgraaf is meer. De school biedt namelijk ook bedrijfsopleidingen. ROC de Leijgraaf in Cuijk heeft de opleidingen HTR (Horeca, Toerisme en Reizen), ICT en het Loopbaancentrum samengevoegd op één locatie. Eén van de twee huidige locaties is aangepast én uitgebreid, zodat alle functies gecombineerd kunnen worden. Met deze nieuw- en verbouw is de gebruiks- en toekomstwaarde van ROC de Leijgraaf verhoogd en is een uitnodigende locatie gerealiseerd. Aan de Jan van Cuijkstraat 52 is een gloednieuw pand verrezen. In augustus 2013 startte GiesbersWijchen met de sloop van één van de twee vleugels aan de noordkant van het bestaande schoolgebouw. Alleen de keuken en het restaurant zijn behouden gebleven. Aansluitend is op die

plaats de nieuwbouw van een twee verdiepingen hoge vleugel gerealiseerd. Het nieuwe pand is toegerust op het onderwijs van nu. Om de overlast zoveel mogelijk te beperken, is het slopen en saneren in een zeer kort tijdbestek, tijdens de zomervakantie, uitgevoerd.

TRANSPARANT De nieuwbouw is ontworpen door architectenbureau Peters & Lammerink. De begane grond is een transparante omgeving geworden met veel glas, zodat er veel contact tussen binnen en buiten is. De hoofdingang aan de zijkant is echt een entree. De ingang komt uit in een multifunctionele ruimte, waar leerlingen hun pauzemoment hebben, en waar ook presentaties en voorstellingen kunnen worden gehouden. Verder is er een receptie, evenals een counter die een verbinding maakt met de keuken. De bestaande keuken en het restaurant zijn gemoderniseerd en de buitenmuren zijn voorzien van een verflaag die aansluit bij de nieuwbouw.

BEWUSTE BOUWERS Infrastructuur Voordat het nieuwe schooljaar in augustus 2014 startte heeft Giesbers Wijchen de infrastructuur aangelegd. De bestrating, de groenvoorziening, het straatmeubilair en natuurlijk de fietsenstalling is op tijd opgeleverd.

De nieuwbouw-vleugel is gebouwd terwijl de keuken en het restaurant in gebruik bleven. Dit vroeg voor ons speciale aandacht. Als Bewuste Bouwers is GiesbersWijchen gewend rekening te houden met de gebruikers en de omgeving tijdens de werkzaamheden. De omgevingssensitiviteit als Bewuste Bouwers komt onder meer tot uitdrukking in de aandacht, die uitgaat naar de veiligheid van de scholieren, de logistieke benadering en de omwonenden. Naast de nieuwbouw nam het bedrijf ook de coördinatie van de installateurs op zich. Dat GiesbersWijchen rekening hield met de gebruikers, werd zeer op prijs gesteld. Dat bleek wel uit het feit dat de leerlingen van het praktijkplein regelmatig een warme lunch voor de bouwplaatsmedewerkers serveerden! ❚

| 77

Journaal WEEK VAN DE BOUW: OFFICIËLE EUROVENT CERTIFICATIE 9-13 FEBRUARI IN JAARBEURS UTRECHT VOOR SAMSUNGS DVM S Verschillende beurzen spelen de hoofdrol ‘Het wordt weer leuk in de bouw’, is de slogan van de Bouwbeurs 2015. Voor de bezoeker lijkt dat bij voorbaat al het geval, want de tweejaarlijkse beurs is van 9 tot 13 februari onderdeel van de eerste Week van de Bouw. Gelijktijdig met de Bouwbeurs vinden in de Jaarbeurs in Utrecht nog 4 evenementen plaats: GEVEL, Renovatie & Transformatie, Material Xperience en de nieuwe titel Led ’n Light. “Wij hebben bewust gekozen voor de bundeling van bekende titels”, vertelt Markt Manager Bouw Martijn Carlier. “De productieketen in de bouw verandert van aanbod- in vraaggestuurd en opdrachtgevers, ontwerpers en uitvoerende partijen gaan op andere manieren met elkaar samenwerken, bijvoorbeeld in het kader van ketenintegratie. Daar spelen wij als organisator op in. De Bouwbeurs is in groeiende mate een podium voor uitvoerende partijen, waarbij het accent ligt op ‘doen en demonstreren’ en de sector vooral trots wil uitstralen; GEVEL – ook een zeer sterke titel, weet kritische ontwerpers dan weer goed te bereiken en Renovatie & Transformatie bedient opdrachtgevers in een groeiende markt. Verder brengen wij deelbranches samen op het gebied van materialen en producten. Tijdens de Week van de Bouw kan de bezoeker en exposant met alle partijen, in hun nieuwe rollen en samenwerkingsvormen, communiceren en een relatie opbouwen. In een paar woorden: de Week van de Bouw integreert bouwsectoren.” ‘Facades with 20/20 vision’ Renovatie & Transformatie heeft onder de titel Renovatie de afgelopen jaren vanuit de Brabanthallen 's-Hertogenbosch een sterke bezoekersgroei doorgemaakt. Tijdens de Week van de Bouw ligt het inhoudelijk accent op wonen, werken en zorgen, op sectoren waar belangrijke transformatie-opdrachten liggen. GEVEL is de vakbeurs voor ontwerp en engineering in de gebouwschil, en heeft de afgelopen jaren vanuit de vaste locatie Ahoy Rotterdam een plek verworven als ontmoetingsplaats voor innovatieve ketenpartners. De grootste doelgroep is architecten. “GEVEL biedt de architect een sterk inhoudelijk programma, met als thema ‘Facades with 20/20 vision’, verwijzend naar het streefjaar voor energieneutraal bouwen. Er zijn netwerkbijeenkomsten te vinden, een conceptenboulevard en de Bold & Beautiful Award wordt er uitgereikt.” De afgelopen jaren werd de beurs Material Xperience steeds gelijktijdig met GEVEL georganiseerd. Het jaarlijkse materiaalevenement voor creatieve bouwprofessionals heeft in 2015 als thema ‘Zintuigelijke beleving’ en krijgt ook tijdens de Week van de Bouw in de Jaarbeurs een eigen hal toebedeeld. Eigen ontwikkelingen Jaarbeurs Het nieuwe platform Led 'n Light bedient meer een nichemarkt en is een antwoord op de groeiende rol van led in duurzame nieuwbouw- en renovatieprojecten. “Deze start-up zal worden gepresenteerd met onder meer een Led 'n Light Seminar in Hal 7, waar ook Renovatie & Transformatie plaatsvindt”, zegt Carlier. Voor meer informatie: zie www.weekvandebouw.nl

78 |

Het ontwikkelen van nieuwe, innovatieve producten staat hoog in het vaandel bij Samsung. Op klimaatbeheersingsgebied is dit afgelopen jaar onder meer zichtbaar geworden met de introductie van een geheel vernieuwd DVM S assortiment. Deze energie-efficiënte lucht en water warmtepompen warmteterugwinningssystemen worden gekenmerkt door buitensporig hoge COP’s, ook bij zeer lage buitentemperaturen. Om deze geweldige cijfers kracht bij te zetten, heeft Samsung als eerste leverancier van klimaatbeheersingsapparatuur haar DVM S systemen laten certificeren door de onafhankelijke organisatie Eurovent. Na toetsing van onze systemen aan Eurovent condities heeft Eurovent de hoge COP-waarden bevestigd! De Eurovent rapporten zijn te vinden op www.eurovent-certification.com

DESSO® STAPT IN SAMENWERKING MET DRINKWATERBEDRIJVEN Desso, een internationaal vooraanstaand fabrikant van tapijten en sportvelden, heeft een nieuwe materiaalstroom ontwikkeld voor de productie van zijn tapijttegels. Dit is het resultaat van een samenwerking met een Nederlandse groep drinkwaterbedrijven. Desso is de eerste tapijtfabrikant ter wereld die gebruik maakt van geupcycled calciumcarbonaat (kalk) voor de productie van hun tapijttegels. Het bedrijf verwacht jaarlijks 20 miljoen kilo kalk af te gaan nemen en heeft onlangs al haar nieuwe Transitions collectie met het positief gedefinieerde gerecyclede materiaal gelanceerd. In samenwerking met Reststoffenunie, een vereniging van drinkwaterbedrijven, heeft Desso een manier gevonden voor het upcyclen van kalk afkomstig van de drinkwaterbedrijven Brabant Water en WML (Water Maatschappij Limburg). De kalk is positief gedefinieerd in overeenstemming met de Cradle to Cradle® criteria en wordt nu ingezet voor de productie van Desso tapijttegels met EcoBase™. Dit is een tapijtrug die een Cradle to Cradle® Silver-certificaat heeft behaald en die 100% recyclebaar is in het eigen productieproces van Desso. “Deze nieuwe ontwikkeling is een volgende stap in het realiseren van onze ambitie om een volwaardig Cradle to Cradle® bedrijf te worden dat producten ontwikkelt die voldoen aan de hoogste eisen op het gebied van creativiteit en functionaliteit en bovendien ook goed zijn voor de gezondheid en welzijn van mensen” aldus CEO van Desso, Alexander Collot d’Escury.

Journaal VELUX EVENTS ZEER GOED ONTVANGEN

Kinderen, leraren, buurtbewoners en de andere gebruikers kunnen binnenkort leren en werken in een comfortabel gebouw met een gezond binnenklimaat. Ventilatie, werktemperatuur, verlichting en akoestiek van de school voldoen aan de norm Frisse Scholen klasse B van Agentschap NL. Het gebouw verbruikt maar liefst 80% minder energie dan de wettelijke norm en krijgt energielabel A+++.

SPIJKER VOUW- EN PANEELWANDEN VIERT 50-JARIG JUBILEUM Op 2 en 3 december genoten ruim 3.000 zakelijke relaties van VELUX Nederland van een speciaal evenement. Met als thema ‘VELUX geeft je energie’, kregen de aanwezigen, onder het genot van een hapje en drankje, in één avond een overzicht van de nieuwste producten, een kijkje achter de schermen van VELUX Nederland en als afsluiter een spetterend optreden van één van de beste bands van Nederland: Bløf. “Het event was ons een unieke gelegenheid om onze productnoviteiten te tonen, maar vooral ook om relaties kennis te laten maken met de mensen achter het merk VELUX. We zijn dan ook zeer verheugd met de hoge opkomst en de enthousiaste reacties die we hebben ontvangen”, vertelt Michel Sombroek, algemeen directeur van VELUX Nederland. Europese primeurs 2015 wordt het jaar van de VELUX raamdecoratie. Verschillende innovaties beleefden tijdens de evenementen dan ook hun Europese primeur. Tijdens een verrassende modeshow werden de nieuwe designs voor het eerst gepresenteerd. Allereerst komt er vanaf februari een compleet nieuwe categorie raamdecoratie voor dakramen op de markt; de VELUX vouwgordijnen. Ten tweede is voor deze en de overige raamdecoratiecategorieën een compleet nieuwe trendcollectie samengesteld door Trend Union uit Parijs met ruim 100 nieuwe kleuren en dessins. En ten derde is er voor de vouwgordijnen tevens een speciale designcollectie ontwikkeld door het Nederlandse design duo Scholten & Baijings. Energie-efficiëntie centraal bij innovaties Natuurlijk werden ook nieuwe innovaties voor het hellende en platte dak getoond, zoals het nieuwe VELUX CABRIO® balkonvenster. Het dakraam dat in één handbeweging kan worden veranderd in een balkon en al ruim 20 jaar op de Nederlandse markt is, heeft een volledige metamorfose ondergaan op het gebied van energie-efficiëntie en design. Ook het meest energiezuinige dakraam ter wereld, het Passiefhuisraam met vijflaagse beglazing had een prominente plaats tijdens de avond. Voor het platte dak werd voor het eerst de nieuwe VELUX daglichtspot gepresenteerd, die een nieuw design combineert met meer montagegemak en werden de laatste ontwikkelingen op het gebied van de VELUX modulaire lichtstraten getoond.

NIEUWBOUW BREDE BOSSCHE SCHOOL BOSCHVELD GEREED De nieuwbouw van de Brede Bossche School Boschveld in ’s-Hertogenbosch is eind november opgeleverd. Het nieuwe gebouw huisvest een basisschool, kinderdagverblijf, buitenschoolse opvang, peuterspeelzaal, gymzaal, bibliotheek, buurthuis en enkele maatschappelijke organisaties.

2015 wordt een jubileumjaar voor Spijker Vouw- en Paneelwanden. Het bedrijf heeft zich in 50 jaar ontwikkeld tot een volwassen speler in de markt van mobiele wandsystemen. Sinds enkele jaren is Spijker exclusief importeur van de wereldmarktleider op het gebied van paneelwanden: Hufcor. Hierdoor kunnen de Hufcor producten met Duitse degelijkheid, en dus kwaliteit, ook in Nederland worden aangeboden. Dat Spijker een begrip is, is te zien aan de honderden referenties die zich verspreid over Nederland bevinden. Van de bekende namen zoals Lidl, Rabobank en Van der Valk tot aan scholen, kerken en multifunctionele centra. Als ervaren specialist levert Spijker klantgerichte en innovatieve oplossingen. Of het nu gaat om een kantoor, restaurant, vergaderruimte, moskee of leslokaal: Spijker maakt werk van ruimte. Het assortiment bestrijkt het gehele gebied van mobiele wanden, variërend van eenvoudige visuele vouwwanden tot hooggeluidsisolerende paneelwanden met brede toepassingsmogelijkheden. Spijker garandeert de beste wanden tegen een goede prijs, die vanuit Enschede door heel Nederland worden geleverd en gemonteerd door eigen monteurs. Uniek bij Spijker is de Wand-ontwerper: een gratis online hulpmiddel dat klanten de mogelijkheid biedt om op een snelle manier hun eigen wand te ontwerpen. Het resultaat van het ontwerp is meteen op het beeldscherm te zien en met enkele klikken om te zetten in een printversie, offerteaanvraag of besteksomschrijving.

NIEUW PROGRAMMA VAN EISEN FRISSE SCHOLEN Het nieuwe Programma van Eisen Frisse Scholen staat online. Nu per januari 2015 de energie-eisen in het Bouwbesluit sterk worden aangescherpt, is ook het Programma van Eisen voor de scholen aangepast. Het energieonderdeel is vereenvoudigd en sluit nu aan op het nieuwbouwlabel zoals dat per juli 2014 van kracht is. Het Programma van Eisen Frisse scholen helpt leerlingen, docenten, schoolbesturen en gemeenten om hun verlanglijstje samen te stellen: energiezuinig, lekker fris, heerlijk licht, geen lawaai, ’s winters behaaglijk warm en ’s zomers lekker koel. En wel zodanig dat architecten, adviseurs, aannemers en installateurs precies weten wat van hen wordt gevraagd en waarop zij worden afgerekend: een echt Frisse School voor kinderen. Het Programma van Eisen Frisse Scholen 2015 is opgesteld door RVO.nl als onderdeel van het programma Energiebesparing in de Gebouwde Omgeving van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en sluit perfect aan op tools als GPR Gebouw en BREEAM-NL. Aansluitend op het nieuwe Programma van Eisen zal ook de Frisse Scholen Toets worden aangepast én komen begin 2015 praktijkverhalen beschikbaar ter inspiratie.

| 79

LEEUWARDEN | WaterCampus Tekst | Hilda Bosma Beeld | Heko Spanten

Omvangrijk project De WaterCampus Leeuwarden heeft gelamineerde iroko stijlen en western red cedar lamellen rondom het gebouw. “De ruime hoeveelheid red cedar maakt dit project uniek”, aldus Lambert van den Bosch van Heko Spanten, het bedrijf dat de houten zonweringslamellen heeft geleverd en gemonteerd. Heko Spanten kreeg de omvangrijke opdracht van aannemer BAM. “Uit Canada hebben we 200 kuub western red cedar geïmporteerd”, aldus Van den Bosch. “Dit hout hebben we computergestuurd verwerkt. Zowel het boren en zagen als andere bewerkingen gebeurde driedimensionaal in BIM. De BAM had in opdracht van de Friese architectencoöperatie GEAR de buitenschil in BIM uitgewerkt. Met dit 3D-pakket zijn ook de lamellen uitgetekend. Daardoor hoefden we niets meer over te tekenen en dat leverde veel tijdswinst op.”

WATERGOLF In totaal is 50 m³ gelamineerd iroko en 180 m³ western red cedar verwerkt. Van den Bosch: “De lamellen zijn van duurzaam geproduceerd hout PEFC, passend bij de strengste duurzaamheideisen van de opdrachtgever. De lamellen stellen gezamenlijk een watergolf voor. Een toepasselijke uitstraling voor het gebouw. Het ontwerp doet denken aan een walvis. De lamellen zijn op houten staanders voor de gevel gemonteerd.”Van den Bosch: “In november hebben we de lamellen gemonteerd. Tijdens dit project hebben we heel goed samengewerkt met de BAM. Voor Heko Spanten is het een prachtig project. Vooral de omvang van dit project maakt dit werk bijzonder.” Eigenaar is de gemeente Leeuwarden. Hoofdhuurder is universitair watertechnologie-instituut Wetsus, die ongeveer driekwart van de ruimte benut.

80 |

WATERTECHNOLOGISCH NETWERK De WaterCampus Leeuwarden op het voormalige Atoglas is een kennis- en onderzoekscentrum op het gebied watertechnologie. In totaal zijn er ruim 150 bedrijven en 50 kennisinstellingen bij de WaterCampus betrokken. Wetenschappers uit alle delen van de wereld doen hier onderzoek naar oplossingen op het gebied van onder andere drinkwater, afvalwaterzuivering en waterdistributie. De WaterCampus fungeert hiermee als hét knooppunt in een wereldwijd watertechnologisch netwerk. Een spil die kennis samenbrengt en innovatie mogelijk maakt. ❚

• • • • •

AMSTERDAM | Tobiasschool Tekst | Sjoerd Meuleman Beeld | Vink+Veenman

Tobiasschool:

logistieke klus van formaat Bouwen in de binnenstad – met de bekende logistieke complexiteiten – is niet voor iedereen weggelegd, maar wél voor het Nieuwkoopse bouwbedrijf Vink+Veenman, dat in opdracht van ROC Amsterdam momenteel een combinatie van nieuwbouw en verbouw realiseert voor de Tobiasschool in Amsterdam. Inclusief een doorbraak naar een ommuurde binnentuin. Ze maken vaker scholen en zijn er zelfs in gespecialiseerd. Maar het gecombineerde nieuw- en verbouwproject voor de Amsterdamse Tobiasschool is toch van een andere orde. Niet zozeer qua gewone logistiek, maar qua binnentuinlogistiek, zegt projectleider Gert de Groot van het uitvoerende bouwbedrijf Vink+Veenman BV. “Met bin-

nenstedelijke complexiteiten zijn we wel bekend. Maar hier kun je wel spreken van de spreekwoordelijke overtreffende trap.” De Groot doelt op de achterzijde van de school, waar onder andere een gymzaal met voorzieningen wordt gebouwd. Omdat dit terrein rondom is afgesloten, diende een doorbraak te worden gemaakt voor onder meer een afvoer van sloopafval van de oude gymzaal. De Groot: “Drie maanden zijn we bezig geweest met handmatige sloop en het afvoeren van puin. Je kunt je voorstellen dat dat wel wat tact naar de buurt vereiste.”

GALERIJEN De nieuw te bouwen gymzaal sluit aan op de achterkant van de bestaande monumentale school. Constructief werd voor de gymzaal gekozen

voor een staalconstructie met gevels van houtskeletbouwelementen en houten kozijnen. Die laatste zijn in de elementen geïntegreerd, beglazing en schilderwerk gebeurt ter plaatse. Ook het dak is van staal, kapvormig, vanwege de voormalige gymzaal met eveneens een kapvormig dak. Verder realiseert Vink+Veenman nog een stalen galerijenconstructie met vliesgevel aan de achtergevel. Deze dient als ontsluiting voor de nieuw geformeerde klaslokalen.

BOEIEND De school zelf krijgt, behalve een nieuwe achtergevel en dus galerijen, een compleet nieuwe inrichting. Dat wil zeggen dat Vink+Veenman nieuwe wanden, plafonds en vloerafwerkingen aanbrengt, op sommige plekken aangevuld met constructief staal waaronder stalen portalen als vervanging voor de constructieve bouwmuren. Ook worden de ramen in de voorgevel vervangen en de bestaande kozijnen geschilderd. Ten slotte doet Vink+Veenman nog wat klein herstelwerk aan kleine gevelbeschadigingen. Hoewel het werk aanvankelijk wat moeilijk op gang kwam, zit de vaart er nu wel in. De Groot: “Het is geen eenvoudig werk, maar dat maakt het wel zo boeiend.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ROC Amsterdam

ONTWERP RAU Architecten BV – Amsterdam

ADVIES Nobeladvies BV – Broekhuizen

CONSTRUCTEUR Breed Integrated Design BV – Den Haag

UITVOERING Vink+Veenman BV – Nieuwkoop

INSTALLATIES Visser Elektrotechniek – Beverwijk (E), Lek/Habo Groep BV – Ter Aar (W)

BOUWPERIODE juni 2014 – augustus 2015

| 81

DEN HAAG | OG Heldringschool

Tekst | Sjoerd Meuleman Beeld | Dekker van Geest

OG HELDRINGSCHOOL:

KLASSE B DUS DUURZAAM Bekroond met Frisse Scholennorm Klasse B: ook de nieuw gebouwde Haagse OG Heldringschool toont weer enkele duurzame staaltjes installatietechniek. Technisch installatiebedrijf Dekker van Geest uit Monster installeerde hiertoe onder meer vloerverwarming met een zeer lage aanvoertemperatuur tot maximaal 35 ˚C. Duurzaam genomen maatregelen in nieuw gebouwde scholen: er zal tegenwoordig geen schoolbestuur meer te vinden zijn dat daar aan voorbij wil gaan. Ook in Den Haag in de OG Heldringschool, een forse Brede School met daarin opgenomen basisonderwijs, een kinderdagverblijf met speelzaal en – los van het hoofdgebouw – een gymzaal, zijn duurzame maatregelen toegepast. Technisch installatiebedrijf Dekker van Geest BV realiseerde hier in opdracht van hoofdaannemer Hillen & Roosen zowel de W-installaties als het loodgieterswerk. “Een passende opdracht”, zegt projectleider Steven de Wee. “Meer en meer installeren we voor onderwijsinstellingen deze belangrijke disciplines. Dit was ons eerste werk voor deze opdrachtgever. En ik kan niet anders zeggen dat de samenwerking perfect is verlopen.”

Heel veel slangen in de vloer.

82 |

AFSTEMMING Het hoofdbestanddeel vormde het aanbrengen van de werktuigbouwkundige installaties. Dekker van Geest installeerde onder meer vloerverwarming met een aanvoertemperatuur tot maximaal 35 ˚C. De Wee: “Opdrachtgevers kiezen hier steeds vaker voor, omdat een lage aanvoertemperatuur nu eenmaal veel energie bespaart. Voor ons als installateurs houdt dit vooral in dat er goed moet worden afgestemd met andere partijen. Want je komt natuurlijk nogal wat knooppunten tegen.” Een ander duurzaam item was de ventilatie. Die functioneert CO2-gestuurd, dat wil zeggen dat deze pas in werking treedt bij een stijgend CO2-gehalte. De Wee: “Zo beperk je de in bedrijf tijd. Dus ook weer energiezuinig.” Ook nog duurzaam waren de geïnstalleerde warm-

DEN HAAG | OG Heldringschool

De installatie vordert.

teterugwinningunit (capaciteit: minimaal 75%) en de gescheiden ventilatie tussen school en gymzaal/speellokaal.

COMPLEXITEITEN Het loodgieterswerk was eenvoudiger. Dekker van Geest bracht voor de school de binnenriolering aan, evenals de waterinstallatie, het sanitair, de brandslanghaspels en de hemelwaterafvoeren. En hoewel het werk als geheel zeker uitdagende elementen kende, deinst het bedrijf niet terug voor complexere toepassingen. Sterker nog: Dekker van Geest is sinds enige tijd ‘bodemenergiegespecificeerd’ (BRL 6000-21) en ook de installatie van warmtepompen en dergelijke behoort inmiddels tot de specialiteiten. “Die zijn vooral gericht op utiliteit”, zegt De Wee. Want aan bijvoorbeeld prijsvechten voor seriematige woningbouw doet het bedrijf niet. “We willen niet de goedkoopste zijn, maar de beste.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Stichting SCOH Den Haag ONTWERP Room for Architecture BV – Rijswijk UITVOERING Hillen & Roosen Amsterdam INSTALLATIES Technisch installatiebedrijf Dekker van Geest BV – Monster (W en S), BOUWPERIODE

Schouten Techniek Groep – Nootdorp (E) september 2013 – oktober 2014

Samsung Electronics is wereldwijd marktleider op vele gebieden, variërend van monitoren en TV’s tot mobiele telefoons en geheugenchips. Via innovatieve en betrouwbare producten laat Samsung de wereld kennis maken met fantastisch nieuwe mogelijkheden. Zo ook op het gebied van klimaatbeheersing.

De totaaloplossingen van Samsung klimaatbeheersing

Klimaatinstallaties Loodgieterwerk Service en onderhoud

Warmtepompen - Lucht-lucht - Lucht-water - Water-lucht - Water-water - Lucht-lucht/water - Water-lucht/water

Centrale verwarming Gasinstallaties Luchtbehandeling

+ aansluiting op luchtbehandelingskasten

WTW ventilatie

www.dekkervangeest.nl

oploss De perfecte ing van he voor het verb t binnen eteren in scho klimaat len

- Enthalpieventilatie, vocht en temperatuur - Zeer schone lucht door unieke F8 filters - Geen (elektrische) voorverwarming nodig

Airconditioning - Volledig assortiment binnendelen in diverse capaciteiten

Het adres voor uw cv-installatie en sanitair. Dekker van Geest Vlotlaan 578 2681 TX Monster 0174-212080

www.samsung-klimaat.nl | 83

Wie doet wat AANNEMERS & BOUWBEDRIJVEN

BOUWKUNDIGE BRANDPREVENTIE

REMMERS BOUWGROEP

BOUWGROEP DIJKSTRA DRAISMA Postbus 120 8700 AC BOLSWARD T................................................................... +31 (0)515 334000 F................................................................... +31 (0)515 334040 E info@bgdd.nl W www.bgdd.nl

Postbus 4021 5004 JA TILBURG T................................................................... +31 (0)13 5723900 F.................................................................. +31 (0)13 5729301 E ohubers@remmersbouwgroep.nl W www.remmersbouwgroep.nl

AFBOUW

AFBOUW PERDOK BV

AANNEMINGSBEDRIJF FRAANJE BV Nieuwe Kraayertsdijk 37 4458 NK 'S-HEER ARENDSKERKE T.................................................................... +31 (0)113 615500 F....................................................................+31 (0)113 612764 E info@fraanje.com W www.fraanje.com

Peizerweg 140 9727 AP GRONINGEN T...................................................................+31 (0)50 5280680 F...................................................................+31 (0)50 8508950 E info@afbouwperdok.nl W www.afbouwperdok.nl

VAN DER AA BRANDWERENDE APPLICATIES BV Havenweg 20c, 5145 NJ WAALWIJK T................................................................. +31 (0)416 56 10 10 E info@vanderaa.com W www.vanderaa.com

FIREJOB BV Havenweg 20c, 5145 NJ WAALWIJK T................................................................. +31 (0)416 56 10 10 E info@firejob.nl W www.firejob.nl

BUITENTERREININRICHTING

STAM MONTAGEBOUW

Pesetaweg 135, 2153 PJ NIEUW-VENNEP T.................................................................... +31 (0)71 3018154 E marco@stammontagebouw.nl W www.stammontagebouw.nl

HEERKENS VAN BAVEL BOUW BV Postbus 35 5000 AA TILBURG T...................................................................+31 (0)13 4666999 F...................................................................+31 (0)13 4666900 E info@hvbbouw.nl W www.heerkensvanbavel.nl

ARCHITECTEN

MARX& STEKETEE architecten bv

Postcode 156 2170 AD SASSENHEIM T...................................................................+31 (0)252 219122 F...................................................................+31 (0)252 232628 E info@meijersassenheim.nl W www.meijersassenheim.nl

Postbus 145 7580 AC LOSSER T .............................................................. +31 (0)53 536 27 67 F............................................................... +31 (0)53 538 59 25 E buitenspelen@kuhlkamp.nl W www.kuhlkampbuitenspelen.nl

MARX & STEKETEE ARCHITECTEN

Dommelstraat 11 5611 GJ EINDHOVEN T...................................................................+31 (0)40 2446568 F...................................................................+31 (0)40 2444591 E mail@mrxnstkt.nl W www.mrxnstkt.nl

MEIJER BOUW SASSENHEIM

KÜHLKAMP BUITENSPELEN

BOUWADVIES & -MANAGEMENT

ALPHAPLAN

GOEDE SPEELPROJECTEN BV Kraaivenstraat 23-12, 5048 AB TILBURG T.................................................................. +31 (0)13 4551605 F................................................................... +31 (0)13 4556872 E goede.atvansteijn@speelprojecten.nl W www.speelsystemen.nl

DAGLICHTCONSTRUCTIES

Postbus 549 2400 AM ALPHEN AAN DE RIJN T...................................................................+31 (0)172 484000 E mail@alphaplan.nl W www.alphaplan.nl

NOBUTEC BV BOUWBEDRIJF DE VRIES EN VERBURG Postbus 59 2820 AB STOLWIJK T................................................................... +31 (0)182 341741 F................................................................... +31 (0)182 342475 E info@devriesverburg.nl W www.devriesverburg.nl

LINDHORST HUISVESTINGADVISEURS

Postbus 3 7900 AA HOOGEVEEN T................................................................... +31 (0)528 234518 F................................................................... +31 (0)528 234517 E info@lindhorst.nl W www.lindhorst.nl

THERMOFLOR BV

TOEKOMST GROEP Ged. Laanweg 47, 1619 PB ANDIJK Postbus 4, 1619 ZG ANDIJK T................................................................. +31 (0)228 594900 F................................................................. +31 (0)228 594909 E info@toekomstgroep.nl W www.toekomstgroep.nl

84 |

Maasdijkseweg 113 2291 PJ WATERINGEN T................................................................... +31 (0)174 385242 F................................................................... +31 (0)174 441027 E info@nobutec.nl W www.nobutwc.nl

SIJPERDA - HARDY ADVIESBUREAU

Postbus 23 8650 AA IJLST T................................................................... +31 (0)515 429777 F....................................................................+31 (0)515 438457 E info@sijperda-hardy.nl W www.sijperda-hardy.nl

Molenweer 2b 2291 NR WATERINGEN T................................................................... +31 (0)174 290606 F................................................................... +31 (0)174 290291 E info@thermoflor.com W www.thermoflor.com

Wie doet wat DEUREN & KOZIJNEN

INSTALLATIETECHNIEK

LAMMERINK INSTALLATIEBEDRIJF NOORD BV

MHB BV

Postbus 6 6674 ZG HERVELD T.................................................................. +31 (0)488 451951 F...................................................................+31 (0)488 452022 E info@mhb.nl W www.mhb.nl

GEVELBOUW

BECK EN V/D KROEF

Printerstraat 21 1033 RT AMSTERDAM T...................................................................+31 (0)20 6824385 F................................................................. +31 (0)20 6844043 E info@beckvdkroef.nl W www.beckvdkroef.nl

De Mors 76 7631 AK OOTMARSUM T...................................................................+31 (0)541 588010 F...................................................................+31 (0)594 585801 E noord@lammerink-groep.nl W www.lammerink-groep.nl

MAMPAEY DORDRECHT FACADIS GEVELTECHNIEK

Postbus 330 7570 AH OLDENZAAL T................................................................... +31 (0)541 572030 F................................................................... +31 (0)541 572040 E info@facadis.nl W www.facadis.nl

BECTRO INSTALLATIETECHNIEK BV

Heliumweg 36 3812 RE AMERSFOORT T...................................................................+31 (0)33 4560805 F...................................................................+31 (0)33 4561013 E info@bectro.nl W www.bectro.nl

HOUTCONSTRUCTIES

BRANDSEN INSTALLATIETECHNIEK B.V.

Barneveldseweg 33 6741 LJ Lunteren Nederland T....................................................................+31 (0)342 401715 F....................................................................+31 (0)342 401751 E info@brandsen-installatietechniek.nl W www.brandsen-installatietechniek.nl

GRONDWERK

ROUWELER INSTALLATIETECHNIEK Stikkenweg 19, 7021 BN ZELHEM T................................................................... +31 (0)314 626364 E info@rouweler.nl W www.rouweler.nl

MEGENS INSTALLATIES

HEKO SPANTEN BV

Rijksweg 39, 6718 WK EDE Postbus 108, 6710 BC EDE T....................................................................+31 (0)318 571641 T.................................................................. +31 (0)318 573606 E info@hekospanten.nl W www.hekospanten.nl

rouweler installatietechniek

JM VAN DELFT & ZN

Postbus 232 5150 AE DRUNEN T................................................................... +31 (0)416 374925 F.................................................................. +31 (0)416 378450 E info@jmvandelft.nl W www.jmvandelft.nl

Wieldrechtseweg 30 3300 AB DORDRECHT T...................................................................+31 (0)78 6522422 F...................................................................+31 (0)78 6180892 E informatie@mampaey.nl W www.mampaey.nl

COFELY ZUID BV

Postbus 72 5060 AB OISTERWIJK T...................................................................+31 (0)13 5292685 F...................................................................+31 (0)13 5288445 E info@cofely-gdfsuez.nl W www.cofely-gdfsuez.nl

Postbus 68 6650 AB DRUTEN T....................................................................+31 (0)487 581510 F....................................................................+31 (0)487 517080 E info@megens-installaties.nl W www.megens-installaties.nl

SMITSAIR JET SYSTEMEN B.V. ITN INSTALLATIETECHNIEK BV DRIESSEN BV

Postbus 345 6710 BH EDE T................................................................... +31 (0)318 637375 F................................................................... +31 (0)318 622346 E info@itn.nl W www.itn.nl

FRANKI GRONDTECHNIEKEN BV

KEMTEC

Handelstraat 5 5961 PV HORST T...................................................................+31 (0)77 3978000 F...................................................................+31 (0)77 3978008 E info@driessen-horst.nl W www.driessen-horst.nl

Postbus 41 1420 AA UITHOORN T................................................................. +31 (0)297 564455 F................................................................. +31 (0)297 569296 E jetsystemen@smitsair.nl W www.smitsair.nl

VAN DEN POL ELEKTROTECHNIEK BV Trondheim 8 2993 LE BARENDRECHT T....................................................................+31 (0)180 641998 F....................................................................+31 (0)180 641999 E info@franki-grondtechnieken.nl W www.franki-grondtechnieken.com

Postbus 2184 6020 AD BUDEL T...................................................................+31 (0)495 492348 F...................................................................+31 (0)495 492773 E info@kemtec.nl W www.kemtec.nl

Postbus 37 3417 ZG MONTFOORT T................................................................... +31 (0)348 473434 F...................................................................+31 (0)348 472294 E info@vandenpol.com W www.vandenpol.com

| 85

Wie doet wat SANITAIR

TES INSTALLATIETECHNIEK BV

Postbus 612 5000 AP TILBURG T.................................................................. +31 (0)13 4678200 F................................................................... +31 (0)13 4678600 E info@testilburg.nl W www.tesgroep.nl

WTH VLOERVERWARMING BV

DELABIE BENELUX

Kommenstraat 20 B-1070 BRUSSEL T..................................................................... +32 (0)2 5201676 F..................................................................... +32 (0)2 5201978 E info@delabiebenelux.com W www.delabie.nl

SIKA NEDERLAND

Postbus 420 7400 AK DEVENTER T...................................................................+31 (0)570 620744 F...................................................................+31 (0)570 608493 E verkoop@descol.nl W www.descol.nl

STAALCONSTRUCTIE

Postbus 491 3300 AL DORDRECHT T................................................................... +31 (0)78 6510640 F................................................................... +31 (0)78 6184282 E info@wth.nl W www.wth.nl

MOUW HOEDLIGGERS

THERMO AIR

VLOEREN

Meentweg 19 3774 TK KOOTWIJKERBROEK T...................................................................+31 (0)342 443078 F...................................................................+31 (0)342 442579 E info@mouwhoedliggers.nl W www.mouwhoedliggers.nl

EPUTAN KUNSTSTOFTECHNIEK

Energieweg 6 4231 DJ MEERKERK Postbus 46 4230 BA MEERKERK T ................................................................. +31 (0)183 354700 F.................................................................. +31 (0)183 354740 E info@eputan.nl W www.eputan.nl

Ambachtsweg 18, 1271 AM HUIZEN T...................................................................+31 (0)35 5249000 F...................................................................+31 (0)35 5262424 E info@thermoair.nl W www.thermoair.nl

INTERIEURBOUW

VAN BERGEN INTERIEURBOUW

Belsebaan 12 5131 PH ALPHEN T...................................................................+31 (0)13 5082253 E info@vanbergeninterieurbouw.nl W www.vanbergeninterieurbouw.nl

W. TEN HAM CONSTRUCTIE BV

Radonstraat 8 6718 WS EDE T................................................................... +31 (0)318-572476 F.................................................................... +31 (0)318-573358 E info@tenham.nl W www.tenham.nl

TEGELS & NATUURSTEEN

NIJSSEN VLOERSYSTEMEN Vonderstraat 4 5133 AP RIEL T................................................. +31 (0)13 2600030 E..............................................info@vloersystemen.eu W............................................ www.vloersystemen.eu

WANDEN EN PANELEN

BETTING & RESSING

PARTHOS B.V.

Industrieterrein 25 5981 NK PANNINGEN T...................................................................+31 (0)77 3068200 F.................................................................. +31 (0)77 3074220 E info@parthos.nl W www.parthos.com

Batterij 12 7141 JL GROENLO T....................................................................+31 (0)544 476170 F....................................................................+31 (0)544 476179 E verkoop@bettingressing.nl W www.bettingressing.nl

TOEGANGSTECHNIEK

ROSYSTEMS ZienXL TEKTON BV

Energieweg 4 2964 LE GROOT-AMMERS T ................................................................. +31 (0)184 601630 E info@tektonbv.nl W www.tektonbv.nl W www.interieurbouw.nlProjectstoffering

ZienXL - Smuigelweg 1 1704 PX HEERHUGOWAARD T...................................................................+31 (0)6 23026110 F...................................................................+31 (0)72 5725486 E info@rosystems.nl W www.rosystems.nl

STEWARD DESIGN PANELS

Postbus 96 4200 AB GORINCHEM T...................................................................+31 (0)183 589099 F...................................................................+31 (0)183 589823 E info@designpanels.com W www.designpanels.com

BREEDVELD MOBIELE WANDSYSTEMEN

Postbus 60 6650 AB DRUTEN T...................................................................+31 (0)487 542888 F ................................................................. +31 (0)487 542076 E info@breedveld.com W www.breedveld.com

TRAPPEN

PROJECTSTOFFERING

PROJECTSTOFFERING VAN DER LOO B.V.

Vlijtseweg 166 7317 AK APELDOORN T................................................................. +31 (0)55 576 1027 F................................................................. +31 (0)55 576 1032 E vloeren@vdloo.nl W www.vdloo.nl

86 |

TRAPPENFABRIEK VERMEULEN B.V.

Lokkerdreef 14, 4879 ND ETTEN-LEUR Postbus 82, 4870 AB ETTEN-LEUR T...................................................................+31 (0)76 5088000 F...................................................................+31 (0)76 5088060 E info@vermeulen-trappen.nl W www.vermeulen-trappen.nl

PARTHOS B.V.

The finest acoustic ceiling in the world! Volkomen naadloos en spiegelglad! Gemeten op een harde ondergrond, Fraunhofer Universität - Stuttgart NRC αw Opbouw 0,80 0,75 25 mm 0,90 0,90 35 mm Ongeëvenaarde geluidsabsorptie!

Onbrandbaar A2 – simpele applicatie vanaf rolsteiger - M1 Health & Safety tested - in kleur leverbaar – op iedere ondergrond

Budgettair; de gunstigste in zijn soort! Vele referenties in het binnen- en buitenland.

- al meer dan 30 jaar akoestische spuit- en pleisterwerk. Asona Benelux b.v. - Postbus 554 - 1420 CB - Uithoorn - 020-643 58 50 - info@asona.nl -www.asona.nl

ik voel me super, man! ComfoSchool is een innovatief, duurzaam ventilatieplafond voor klaslokalen. Het voorziet in een constant frisse luchtkwaliteit, uitstekende akoestiek en draagt bij aan een optimale temperatuurbeheersing. Wij wilen dat leerlingen de held zijn en zich elke dag super voelen. Zodat ze zich ongestoord kunnen ontwikkelen tot wat ze later willen zijn. Daarom creĂŤren we gezonde klaslokalen die goed zijn geventileerd en waarin sprake is van een lage CO2-concentratie. Meer informatie? Kijk op www.comfoschool.nl of scan de QR-code.

ComfoSchool, het gezonde ventilatieplafond: constant frisse lucht, uitstekende akoestiek