Beton & Staalbouw 05-06 2015 by Louwers Mediagroep

EDITIE

5-6

VAK TIJDSCHRIFT OVER BETON EN STA AL IN DE BOUW JA ARGANG 3 I 2015 I WWW.BETONENSTA ALBOUW.NL

Beton in beweging Advies en verkoop Engineering Productie Montage Projectbegeleiding Service en onderhoud Postbus 8, 3769 ZG Soesterberg | 0346 351 774 | info@ubo.nl | www.ubo.nl

ASK Romein is een partner voor opdrachtgevers bij het ontwikkelen en realiseren van eenvoudige bedrijfsruimten in BelgiĂŤ en Nederland, maar ook bij het uitvoeren van zeer grote en uiterst complexe bouwwerken in deze landen en over de hele wereld. Vanuit de vestigingen in Malle (B), Roosendaal (NL) en Vlissingen (NL) berekent, ontwerpt, optimaliseert en realiseert ASK Romein projecten voor haar klanten uit onder meer Transport en Logistiek, Sport en Recreatie, Utiliteitsbouw, Industrie, Parkings en Offshore markten.

Ambachtsstraat 33 2390 Malle West Tel: +32 (0)3 320 24 00 info.be@ask-romein.com

www.ask-romein.be

BIM-READY STRUCTURAL MODELLING, ANALYSIS EN DESIGN IN ÉÉN PROGRAMMA.

WIJ TONEN U HOE.

www.scia.net

SCIA Nederland B.V.

Wassenaarweg 40, 6843 NW Arnhem, Nederland

+31 26 320 12 30

info@scia.nl

EDITIE

Voorwoord

5-6

EEN BEVLOGEN JAAR Het jaar 2015 loopt weer op zijn einde. Het was een bevlogen jaar. Niet alleen voor ons, de makers van Beton & Staalbouw, maar ook voor de bouwsector in het algemeen. We horen heel voorzichtig weer wat positieve geluiden uit de bouw. En dat is na jaren van malaise eindelijk weer eens goed nieuws. En ook voor 2016 zijn de voorspellingen hoopvol. Definitieve cijfers zijn nog niet bekend – tijdens het ter perse gaan van deze editie is het jaar nog niet om – maar het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) verwacht dat de totale bouwproductie dit jaar sterker zal groeien dan aanvankelijk werd begroot. Als de verwachting van het EIB uitkomt, dan produceren de Nederlandse bouwbedrijven dit jaar samen in totaal voor 56,6 miljard euro. De bijstelling van de verwachting is het gevolg van de toenemende economische groei en de goede resultaten over het eerste halfjaar van 2015. Het betekent bovendien dat de bouwsector geen 3 procent, maar een groei van 4,5 procent zal noteren ten opzichte van 2014. Ook in 2016 zal die groei zich verder gaan doorzetten, als we de eerste geluiden mogen geloven. Het EIB verwacht dat de bouwsector in 2016 weer 3 procent meer werk zal verzetten en dat brengt het totaal op 58,3 miljard euro. Bij zulke positieve berichten is het ook altijd goed de cijfers even in perspectief te plaatsen. Stel, we groeien in 2016 naar die ruim 58 miljard euro, dan zijn we nog altijd 12 miljard euro verwijderd van het productvolume van voor de crisis, in 2008. Maar goed, we zijn met z’n allen in ieder geval weer op de goede weg. Ook de contactpersonen bij de diverse bedrijven uit onze sector, die we bijna dagelijks spreken, zijn overwegend positief gestemd. En als we de bijzondere projecten bekijken, die in deze editie van Beton & Staalbouw weer de revue passeren, lijkt het alsof we nooit een crisis hebben meegemaakt. Een mooie gedachte om het jaar mee af te sluiten. Voor nu wensen wij u, namens alle medewerkers van Louwers Uitgeversorganisatie, fijne feestdagen toe en een gezond, gelukkig en succesvol 2016.

Roel van Gils

BETON- & STAALBOUW | 5

BETON&STAALBOUW

5-6 Vaktijdschrift & website over beton en staal in de bouw Jaargang 3 | 2015 Verschijnt 6 x per jaar ISSN 2352-3867

UITGEVER

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 495 450095 F +31 495 521335 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

H.B.J.M. Louwers Domein De Herten Hertsbergsestraat 4 B-8020 Oostkamp Postbus 85, 3900 Overpelt, België T +32 50 368170 E info@louwersmediagroep.be W www.louwersmediagroep.be

REDACTIEADRES

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 495 450095 F +31 495 521335 E traffic@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

REDACTIECÖORDINATIE EN EINDREDACTIE

Lieke van Zuilekom

REDACTIEMEDEWERKERS

Martijn van den Bouwhuijsen, Roel van Gils, Nick Vanderheyden, Sander Lemmens

BLADMANAGER

Mark de Lau E m.delau@louwersuitgevers.nl

SECRETARIAAT

Manuela Depenbrock Sandra Reijnders

ADVERTENTIES

Online aanleveren: https://www.wetransfer.com o.v.v. naam en project

ABONNEMENTSPRIJS

€ 63,- per jaar excl. BTW ING Bank IBAN NL46INGB0000417165 BIC INGBNL2A t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Beton- en Staalbouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 495 450095

ADRESWIJZIGINGEN

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

Inhoud Elisabeth Center Antwerp symfonisch gekroond tot internationale toplocatie

Doorgedreven toepassing gekende maatregelen goedkoper op lange termijn

Bouwen op slechte ondergrond

Optimalisatie in planning en budget door samenwerking en vindingrijkheid

50% sneller funderen dan traditioneel

Licht en maatvast staalbouwsysteem

Nijmegen kiest voor duurzaam beton

Funderingsvloer zonder lineaire koudebruggen

De Pen, Jacco van Dijk: Van samen werken naar samenwerken

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Gebruikersvriendelijk softwareprogramma voor calculatie ankerverbindingen

Richtlijn Betonbekistingen en Ondersteuningsconstructies

DOELGROEP

De kracht van een concern, de sfeer van een familiebedrijf

Robuuste staalconstructie voor DSM Next Generation

Beton Bewust maakt het verschil

En de winnaars zijn...

3D-gebogen profielen overkappen metrostation Erasmuslijn

OPZEGGINGEN

Directies en management van bouwbedrijven, projectontwikkelaars, opdrachtgevers, betrokken ministeries en rijksdiensten, gemeenten, provincies en andere betrokken overheden, landelijke, regionale en lokale organisaties, aannemers, ingenieurs, constructeurs, technologen en leveranciers actief in de Beton- en Staalindustrie

VORMGEVING/ART DIRECTION E studio@louwersuitgevers.nl

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samen gesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

Inhoud

52 58

x 54 72

Inhoud

EDITIE

5-6

BETON- & STAALBOUW

VAK TIJDSCHRIFT OVER BETON EN STA AL IN DE BOUW

NUMMER 5-6 JA ARGANG 3 2015

JA ARGANG 3 I 2015 I WWW.BETONENSTA ALBOUW.NL

Supermarkt voor de betonindustrie

Geen opdracht uit de weg

Nieuwbouw CineMec nadert oplevering

Bouw Olympiakwartier volledig 3D-geanimeerd

Gewichtsbesparende betonvloeren

Journaal

Prefab klimaatvloeren voor nieuw Meander Medisch Centrum

Voltrots de hoogte in

Wie doet wat

Terugblik Betondag 2015

Coverbeeld De Kaltenbach betonlintzaag KBS 1051 DG

Betondag 2015: beton voor morgen

Vereniging Wapeningsstaal Nederland

Geen zorgen over water

Nederlandse betonmixers de wijde wereld in

ANTWERPEN | Elisabeth Center Antwerp Tekst:Nick Vanderheyden | Beeld: THV Elisabeth

Elisabeth Center Antwerp symfonisch gekroond tot internationale toplocatie Eén en al uitdaging. Dat kenmerkt de bouw van het nieuwe Elisabeth Center Antwerp dat, grenzend aan de welbekende Antwerpse Zoo, een nationale en internationale trekpleister in wording is. De werkzaamheden bestaan uit de nieuwbouw van een concertzaal, repetitielokalen en congresruimtes, naast de renovatie van aanpalende gebouwen. Genoeg stof dus voor een monument dat op vraag van bouwheer Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde van Antwerpen (KMDA) onder handen werd genomen door hoofdaannemer THV Elisabeth en Ian Simpson Architects (VK). De allergrootste uitdagingen, zo vertelt projectleider Yvan Selleslags, lagen bij de akoestiek en het bouwen op hoogte. Vijftig jaar geleden werd de Koningin Elisabethzaal, goed voor 2.071 personen, ingehuldigd ter vervanging van de ‘feestzaal’ van de Antwerpse Zoo. Samen met de historisch waardevolle Marmeren zaal, de Darwinzaal, de Verlatzaal en de Wintertuin werd de concertzaal verenigd in de ‘zalen van de Zoo’, een verwijzing naar de aanpalende dierentuin. Om de uitbating

8 | BETON- & STAALBOUW

te verzekeren en een profilering als hoogwaardige klassieke concertzaal te behouden, diende een grondige renovatie zich op. Voor het gigantische project selecteerde de bouwheer een tijdelijke vennootschap ‘Elisabeth’; bestaande uit Willemen General Contractor, Heijmans en de firma Verstraeten & Vanhecke.

ANTWERPEN | Elisabeth Center Antwerp

AKOESTISCH TOPNIVEAU Als je bedenkt dat de site onder andere zal fungeren als de thuisbasis van de Filharmonie (Royal Flemish Philharmonic), het grootste en meest vooraanstaande symfonieorkest van Vlaanderen, dan weet je dat de akoestiek niet goed, maar perfect moet worden afgestemd. Niet verwonderlijk dat er met Kirkegaard Associates uit Chicago (VS) een wereldautoriteit binnen dit vakgebied in huis werd gehaald. Tevens nam het bouwteam zelf een extra specialistenbureau uit Nederland onder de arm. “Om de gedetailleerde vereisten die het Amerikaanse topbureau aan een dergelijke werf stelt, af te stemmen op het vooropgestelde budget”, zo verduidelijkt Selleslags. Enerzijds dient het bouwteam via zuiver bouwkundige ingrepen trillingen en het ontstaan van contact- en overgedragen geluiden uit te sluiten. “Zo moet het bijvoorbeeld mogelijk zijn dat een concert en repetities in box-in-box lokalen gelijktijdig plaatsvinden.” Een tweede luik van het streven naar akoestische perfectie ligt bij de zaal zelf, “die eenvoudigweg goed moet klinken.”

VERDUBBELD

werd vereist, maar omwille van de doorgedreven akoestiek.” Meteen de reden waarom de zaal in kubusvorm als een zwevende doos boven het atrium werd geposteerd. “De ontkoppeling van de concertzaal van de omliggende gebouwen was een belangrijk aspect in dit traject. Een andere moeilijkheid lag in het feit dat heel wat constructies, zoals de tribunes, op hoogte dienden te worden gebouwd.”

IMMENSE CIJFERS Uiteindelijk zal het, zoals vooropgesteld, drie jaren duren alvorens de site kan worden opgeleverd. Eind 2013 ging met de afbraak van de oude Elisabethzaal de eerste fase van dit immense traject van start. Selleslags verwacht nog in de laatste fase een piek van een tweehonderdtal vakmannen die tegelijkertijd aan de slag zijn. Immense cijfers die ervoor moeten zorgen dat de vooropgestelde deadline van eind 2016 wordt gehaald. “Enkel op die manier kunnen we door middel van nieuwbouw en renovatie de site in zijn oude glorie herstellen.” ❚

Afhankelijk van de opstelling (theater, concert, congres) varieert de capaciteit tussen de 1.825 en 2.000 plaatsen. Het congrescentrum krijgt er twee grote zalen (550 m²) bij op de begane grond en 710 m² op de eerste verdieping. Daarnaast zijn twee extra verdiepingen met aparte vergaderruimtes voorzien met een totaal netto oppervlak van 416 m². Alles is dubbel zo hoog, dubbel zo dik en dubbel zo zwaar als in een normale situatie. “We gebruiken bijvoorbeeld beton met een dikte van 45 cm. Niet omdat dergelijke stabiliteit

BETON- & STAALBOUW | 9

POPERINGE | De Kouter Tekst:Nick Vanderheyden | Beeld: Furnibo

Doorgedreven toepassing gekende maatregelen goedkoper op lange termijn Een Design & Build wedstrijd die de stad Poperinge voor de bouw van haar nieuwe recreatiezwembad De Kouter uitschreef, pakte THV Furnibo-VSH (Visser & Smit-Hanab) met beide handen aan. Voor dit bedrijf vormde de opdracht immers een uitgelezen kans om te tonen dat een duurzaam engagement van dertig jaar goedkoper uitkomt dan initiële kostenbesparingsstrategieën. Samen met partners LD-architecten en VK engineering werkte het in op de dampdichtheid van en het energieverbruik in het gebouw. In dergelijke opdrachten is het veelal een commerciële partner die een samenwerking aangaat met een architectenbureau en vervolgens een aannemer onder de arm neemt. Hoofdzaak in deze situatie is het uitgaan van zo laag mogelijke bouwkosten. Voor het project De Kouter in Poperinge besloot de stad om het project zelf in handen te nemen. “Een hele verademing dat het stadsbestuur durfde te kiezen voor een dergelijke formule”, begint projectleider Jan Busschaert (Furnibo). “Aan ons nu de taak om te bewijzen dat via het traject van total cost of ownership voor dertig jaar een erg kwalitatief zwembad voor een relatief lage prijs tot stand komt. Dankzij onze doorgedreven kennis van deze technieken hebben we hier alle vertrouwen in.”

DAMPDICHTHEID PRIORITEIT Het bouwteam maximaliseerde in eerste instantie de dampdichtheid van het gebouw. “In oude zwembaden stelden we vast dat een beperkte dampdichtheid onder andere een opstapeling van een hogere condens in het gelamelleerde hout, het rotten van de dakspanten en het roesten van bevestigingen met zich mee brengt.” Het dak is in deze gevallen erg onderhevig aan de hoge

10 | BETON- & STAALBOUW

POPERINGE | De Kouter

INWERKEN OP ENERGIEVERBRUIK

condens waardoor het bouwteam enkele preventieve maatregelen toepaste. “We hebben een dampscherm ingewerkt met daarbovenop twee lagen foamglas, om het vervolgens te voorzien van een extra laag rotswol. Goed voor een isolatielaag van 26 cm waardoor het dak geen invloed ondervindt van inwendige condensatie. Bovendien plaatsen we een extra dampdichte folie aan de ramen om de bevestigingen extra te beschermen.” Een tweede keuze in dampdichtheid is de keuze voor zichtbeton. “Beton is ons vak waardoor we bewust een afwerking in zichtbeton prefereerden, afgezien van enkele minder belangrijke binnenmuren die we in metselwerk uitvoerden. Het voordeel hier is dat zichtbeton niet kan degraderen door lucht in tegenstelling tot andere afwerkingsmaterialen. Daarnaast konden we het nuttige van beton koppelen aan het architectonisch voorkomen van zichtbeton.”

Ondanks de keuze voor deze duurdere materialen en bijkomende maatregelen, blijkt het een keuze voor een goedkoper traject op de lange termijn. “Het oude zwembad was goed voor een jaarlijkse kost van € 500.000 terwijl het nieuwe zwembad nu jaarlijks slecht € 350.000 vereist.” Een daling van € 150.000 die het team tevens bewerkstelligde door extra aandacht te geven aan de zwembadkuipen. “Vroeger werd de kuip steevast in de volle grond geplaatst en werd het niet voorzien van isolatie.” Een bijkomend probleem vormde zich in het feit dat de vele lekken die zo ontstaan niet merkbaar zijn omdat het water rechtstreek in de grond verdwijnt, met alle gevolgen van dien. “We hebben alle zwembadkuipen rondom toegankelijk gemaakt via de kelder. Op die manier zijn lekken makkelijk vast te stellen, kan onderhoud vlot worden uitgevoerd en vermijden we warmteverliezen naar de grond toe. Omwille van dit laatste aspect plaatsen we tevens de buffer voor het zwembad onder de kuip zodat buffer en zwembad elkaar voor een deel op temperatuur houden.”

WARM WATER NIET UITGEVONDEN Busschaert benadrukt ter afsluiting dat het projectteam het warme water zeker niet heeft uitgevonden. “Het zijn gekende maatregelen die we op een doorgedreven manier hebben toegepast. Denk bijvoorbeeld aan de 62 m lange glijbaan die we in zijn geheel binnenin het gebouw monteerden. Glijbanen die van buiten naar binnen lopen, resulteren in heel wat warmteverlies door afkoeling van het water. Daarenboven is via dergelijke opstelling een dampdicht gebouw minder mogelijk.” ❚

BETON- & STAALBOUW | 11

ROTTERDAM | Prins Johan Frisohaven

Tekst: Roel van Gils | Beeld: De Klerk Waterbouw

Bouwen op slechte ondergrond Afgelopen november is de nieuwe kade in de Prins Johan Frisohaven opgeleverd. Bouwen in het gebied van de Waalhaven en Eemhaven is volgens Edwin Sebregts van hoofdaannemer De Klerk Waterbouw altijd een spannende aangelegenheid. Kenmerkend voor het gebied is de slechte bodemgesteldheid met veel zettingen. “Uiteraard hebben we daar een passend antwoord op gevonden.” De nieuwe kade met een lengte van 165 meter is geschikt voor shortsea- en binnenvaartschepen met een diepgang tot 7 meter en een lengte tot 135 meter. De kade is vooral bedoeld voor de overslag van lege containers, maar er kunnen ook volle containers worden overgeslagen. Met de nieuwe kade is United Waalhaven Terminals (UWT) in staat om de groeiende ‘modal shift’ van truck naar binnenvaart goed te accommoderen. Modal shift is de term voor het vervangen van een deel van het vervoer over de weg door andere vormen van vervoer, met name per spoor en per schip. Het bedrijf verwacht dat uiteindelijk circa veertig procent van alle lege containerbewegingen via de binnenvaart gaat. De nieuwe kade voorziet in een terreinuitbreiding van 6.100 m².

OP HET LIJF GESCHREVEN In juni 2014 heeft opdrachtgever Havenbedrijf Rotterdam de aanleg van de nieuwe kade als Design & Construct-contract gegund aan De Klerk. “Het werk is ons op het lijf geschreven”, vertelt Edwin Sebregts. “We zijn een waterbouwbedrijf met veel ervaring en veel eigen materieel. De baggerwerkzaamheden, het oeverwerk, de heiwerkzaamheden en zelfs een stukje afbouw van de kade in de vorm van bolders en overige afmeervoorzieningen zijn allemaal met eigen middelen uitgevoerd. Alleen het afwerken van het betonwerk hebben we uitbesteed.”

12 | BETON- & STAALBOUW

ROTTERDAM | Prins Johan Frisohaven

In cijfers uitgedrukt is De Klerk verantwoordelijk voor het aanbrengen van 370 strekkende meter combiwand, 153 buispalen met tussenplanken, 1.500 ton aan prefab betonelementen in verband met het versnellen van de bouwtijd en 84 betonpalen. Daarnaast is er 30.000 m³ zand geleverd voor de landaanwinning en 450.000 kilogram aan wapening aangebracht, dat in 3.000 m³ beton is verwerkt. Volgens Sebregts kenmerken Design & Constructprojecten zich door een intensieve voorbereiding. “De bodemgesteldheid in deze regio is altijd een uitdaging. De ondergrond is behoorlijk slecht. We hebben gerekend met een zakking van de grond tot 30 centimeter. Door een voorbelasting met verticale drainage aan te brengen, hebben we geprobeerd zoveel mogelijk zetting op te laten treden om uiteindelijk binnen de gestelde voorwaarden van zetting te kunnen voldoen. Een cruciaal punt in de voorbereiding en uitvoering.”

SNELLER EN AANTREKKELIJKER Sebregts: “Het referentieontwerp was een ‘standaard’ grondkering, dat een veel langere bouwtijd met zich zou meebrengen en uiteindelijk ook financieel minder aantrekkelijk zou uitpakken dan de oplossing die nu wordt gebouwd. De constructie is dus volledig op de schop gegaan. In het definitief ontwerp wordt gebruikgemaakt van twee rijen combiwanden met daartussen prefabbetonpalen als fundatie voor het gewapend betondek, een uniek ontwerp in dat opzicht.”

TOTALE HERSTRUCTURERING De aanleg van de nieuwe kade is onderdeel van een totale herstructurering. UWT wil een snellere doorstroming realiseren voor de afhandeling van trucks en een lagere belasting van de openbare weg. De nieuwe kade biedt ook meer mogelijkheden om volle en lege containers te combineren. Dit is met name van belang voor de binnenvaart van en naar de Maasvlakte. Het levert gemiddeld

een tijdsbesparing op van drie kwartier voor de trucks als er één stop minder gemaakt hoeft te worden. Daarmee wordt dus bespaard op wegkilometers, milieubelasting, tijd en geld. ❚

BETON- & STAALBOUW | 13

Keurmerk voor beton Het keurmerk Beton Bewust van de Vereniging van Ondernemingen van Betonmortelfabrikanten in Nederland (VOBN) garandeert de duurzame productie en kwaliteit van beton.

De zekerheden van Beton Bewust: ■

Advies over het milieuprofiel van beton

■

■ ■ ■

Meetbare prestaties (lage CO2-uitstoot) Verantwoorde herkomst van grondstoffen Hoge kwaliteit beton Keurmerkhouder is een Duurzaam

Leverancier

VOBN

Postbus 383 3900 AJ Veenendaal t 0318 55 74 74

■

Veiligheid is topprioriteit

■

A-leverancier m.b.t. de CO2-prestatieladder

■

Hergebruik

Kijk voor keurmerkhouders op www.betonbewust.nl

Projects EuropeAd (197 x 130mm) - Yr 2015.pdf 1 9/29/2015 3:25:47 PM

Stalen funderingsoplossingen Havenuitbreiding UWT | Rotterdam

Complete en innovatieve oplossingen voor keerwanden, bouwputten, brughoofden, ondergrondse parkeergarages, kademuren, dijkversterkingen… Tientallen jaren van ervaring in de wereld van stalen damwanden, inclusief technische assistentie bij ontwerp en installatie. T +31 88 0083 700 I projects.europe@arcelormittal.com I www.arcelormittal.com/projects/europe

ROTTERDAM | Prins Johan Frisohaven Tekst: Roel van Gils | Beeld: Projects Europe

Optimalisatie in planning en budget door samenwerking en vindingrijkheid Nadat de aanleg van de nieuwe kade aan de Johan Frisohaven was gegund aan De Klerk BV, werd Projects Europe, de funderingsspecialist van ArcelorMittal, door ingenieursbureau Witteveen+Bos benaderd om de mogelijkheden voor optimalisatie in planning en budget te bekijken. “We geven vaak technische ondersteuning om tot de meest efficiënte en economische oplossing voor alle betrokken partijen te komen”, zegt Patrick Mulders van Projects Europe. ›

BETON- & STAALBOUW | 15

ROTTERDAM | Prins Johan Frisohaven

Optimalisatie zoeken in een ontwerp is volgens Mulders afhankelijk van een groot aantal parameters. “De factor tijd speelt tegenwoordig vaak een belangrijke rol. We hebben het referentieontwerp zodanig omgeturnd dat we alles konden produceren binnen de beoogde tijdsplanning. Daarnaast konden we een forse kostenbesparing bewerkstelligen. De beschikbaarheid van materialen vormde daarin een belangrijk facet; liggen de buizen op voorraad of moeten we coils inzetten om nieuwe buispalen te maken? Want, hoe lager de productiekosten, des te voordeliger we kunnen aanbieden.”

TWEE COMBIWANDEN Het ontwerp van de kade bestaat uit twee rijen combiwanden; een samengestelde constructie van buispalen en damwanden. Mulders: “We hebben het referentieontwerp geredesigned tot buispalen van 1.067 millimeter. De beschikbaarheid van deze diameter is groot, we hebben veel op voorraad in verschillende diktes van 11 tot 30 millimeter. Bij het maken van het redesign hebben we daar gebruik van gemaakt, door de buispalen te sectioneren in verschillende diktes, om de sterkte daar te stoppen waar het benodigd is. De tussenplanken bestaan uit warmgewalste AZ 18-700 profielen, die door onze fabriek in Luxemburg zijn geproduceerd. Zoals gezegd is de kade opgebouwd als een dubbele combiwand, waarbij de voorwand meer fungeert als een steigerconstructie met een beperkte kerende grondhoogte. De achterwand heeft wel een volledig kerende functie en hier zijn dan ook langere planken toegepast van 20 tot 21 meter. In totaal hebben we ongeveer 1.700 ton staal geleverd, onderverdeeld in 143 stuks buispalen van ongeveer 1.200 ton en 500 ton damwand.”

OP LENGTE MAKEN Projects Europe heeft voor de nieuwe kade gebruik kunnen maken van een grote hoeveelheid voorraadbuizen. Mulders: “Zestig procent van het project is gemaakt uit voorraadbuizen die op de juiste lengte zijn gemaakt middels rondnaden, de andere veertig procent van de palen zijn nieuw geproduceerd in onze spiraalgelaste buizenfabriek in Heijningen. Verder zijn alle buizen in onze lashallen voorzien van sloten. We hebben aan De Klerk dus een totaaloplossing geboden voor de complete combiwand.” In het kader van duurzaam ondernemen koopt ArcelorMittal volgens Mulders regelmatig restpartijen op van buizen die bestemd zijn voor olie- en gasleidingen. “Deze palen zijn oorspronkelijk 11 tot 12 meter lang en zijn uitermate geschikt voor gebruik als funderingspalen. We hebben speciale lashallen ingericht waar we volcontinu bezig zijn met het oplengen van de voorraad buispalen.” ❚

BETON- & STAALBOUW | 17

HASSELT | IKEA

Tekst: Martijn van den Bouwhuijsen | Beeld: Franki Foundations

NIEUWBOUW IKEA HASSELT IN ZESDE VERSNELLING

50% sneller funderen dan traditioneel De nieuwbouw van IKEA in Hasselt staat onder enorme tijdsdruk. De hapjes voor de opening in het voorjaar van 2016 zijn al haast besteld. Franki Foundations bouwde de fundering vijftig procent sneller dan traditioneel: in vijf weken tijd werden duizend grondverdringende schroefpalen gebouwd. De palen hebben een hoge punt- en schachtweerstand en reiken tot twintig meter diepte. De nieuwe IKEA vestiging in Hasselt, de eerste in de provincie Limburg, zal goed zijn voor zo'n 350 nieuwe werkplekken. In april 2015 werd officieel de eerste steen gelegd in het bijzijn van de burgemeester van Hasselt. De ruwbouw is inmiddels op hoogte. Nu wordt er gewerkt aan de gebouwschil en de afbouw. De omgeving van IKEA ondergaat een transformatie, met als resultaat een nieuwe verbindingsweg die de nabijgelegen woonwijk ontlast en verkeer van de E31 ontsluit.

18 | BETON- & STAALBOUW

MOOIE FLOW “IKEA Belgium vroeg ons rechtstreeks om mee te doen met het bouwproject in Hasselt, op basis van goede ervaringen met eerdere projecten”, zegt Piet Kindt, business unit manager piles bij Franki Foundations. “We bouwden de fundering vijftig procent sneller dan traditioneel mogelijk is; een duizendtal grondverdringende schroefpalen in slechts vijf werkweken tijd. Deze palen hebben een hoge schachtweerstand in de lokale grond en reiken tot een

The Atlas displacement screw pile HASSELT | IKEA

The Atlas displacement screw pile The displacement screw pile TheAtlas Atlas displacement screw

pile

1 2 3 4

1 Establish the Atlas rig at the required pile position.

5 1 2

The Atlas displacement screw piledisplaceme The Atlas 1 Establish the Atlas rig TECHNICAL at the required pile position. CHARACTERISTICS The Atlas displacement screw pile 2 Rotate and push the displacement auger TECHNICAL CHARACTERISTICS The Atlas displacement screw pile the → soil. 1 into Establish the Atlas rig diameters from 310 to 610 mm, Shaft 6

2 Rotate and push the displacement auger into the soil. 3 Central reinforcement is placed, if required. 4 & 5 Pour concrete into the borehole.

→

at the 1required pile position. 3 Central reinforcement is2 placed, if required. 2 Rotate and push the displacement auger 3 → 4& Pour concrete into the borehole. into5 the soil.

Shaft diameters from 310 to 610 mm,

auger auger diameters up to 810diameters mmup to 810 mm → Compression and tension piles TECHNICAL CHARACTERISTICS → Inclinedpiles piles up to 1/4 Compression and tension → capacityfrom up to310 2300 kN mm, → Bearing Shaft diameters to 610 → → No Inclined piles excavation of up soilto 810 mm 6 pilereinforcement is completed –is an additional topup to 1/4 auger diameters 3 The placed, if required. 1Central Establish the Atlas rig reinforcement cage may be introduced. → Compression and tension piles Bearing capacity up to 2300 the→ required → Inclined piles kN up to 1/4 4 & at 5 Pour concrete intopile the position. borehole. → Bearing capacity up to 2300 kN → No excavation of soil → No excavation of soil 6 The pile is completed – an additional top 6

6 The pile is completed – an additional top reinforcement cage may be introduced.

In-house designed and built Atlas piling rigs diepte van zeventien tot twintig meter. De tijdsdruk op de funderingswerkzaamheden was hoog. Onze vakmensen maakten daarom lange werkdagen en logeerden tijdelijk in een hotel in Hasselt. Onderhoud en reparatie van de funderingsmachines vonden in het weekend plaats, om de doordeweekse boorwerkzaamheden niet te verstoren. We gebruikten vier boorstellingen, een verdubbeling van wat gebruikelijk is in een dergelijke werf. De toegepaste boorpalen hebben we zelf ontwikkeld, waardoor we snel kunnen inspelen op onverwachte situaties. De fundering brachten we gefaseerd aan. Na elke deeloplevering werd direct begonnen met het volgende deel van de betonnen bovenbouw, wat resulteerde in deels parallelle bouwstromen. De werkvoorbereiding en de uitvoering gingen in een mooie flow. De samenwerking met WEMA Projectmanagement, een bekende partij van eerdere IKEA projecten, verliep naar wens.” ❚

Lezennes, France

2reinforcement Rotate and push the displacement auger TECHNICAL CHARACTERISTICS In-house cage may be introduced. into the soil. designed and built → Shaft diameters from 310 to 610 mm, 1 Establish the Atlas rig 1 Establishauger the Atlas rig diameters up to 810 mm 3 Central reinforcement is placed, if required. at the required pile position. In-house at the required pile position. Atlas piling rigs → Compression and tension piles 1 Establish the Atlas rig 2 pushconcrete theand displacement augerborehole. → and 2 Rotate push the displacement auger Inclined piles up to 1/4 4Rotate & 5and Pour into the designed built TECH at the required pile position. TECHNICAL CHARACTERISTICS into the soil. into→ the soil. 1 Establish the Atlas rig Bearing capacity up to 2300 kN Shaft diameters from 310 to 610 mm, Sh 2 Rotate and push the displacement auger Atlas piling rigs at the pile required pile position. TECHNICAL CHARACTERISTICS → of soil The is completed –if an additional top auger diameters up toNo 810excavation mm 36Central reinforcement is into placed, required. au 3 Central reinforcement is placed, if required. the soil. 1

→

Compression and tension pilesdiameters from 310 to 610 mm, reinforcement may be introduced.→TECHNICAL → Shaft 2 Rotate and push thecage displacement auger CHARACTERISTICS → piles up5toPour 1/4 Barendrecht, 4 & 5 Pour concrete into borehole. Lezennes, 4& concrete into the up borehole. auger diameters to 810 mm 3 the Central reinforcement is placed, ifInclined required. into the soil. → Bearing capacity up to Netherlands kN France →2300 Compression and tension piles → Shaft diameters from 310 to 610 mm, → No excavation of soil 6 The pile is completed 4– & an5additional top into the borehole. 6 The pile is completed – an additional top → Inclined piles up to 1/4 Pour concrete auger diameters up to 810 mm 3 Central reinforcement is placed, if required. reinforcement cage may be introduced. cagecapacity may be introduced. → Bearing up to 2300 kN → Compressionreinforcement and tension piles →Barendrecht, Lezennes, No excavation of soil 6 The is completed – an additional top piles up to 1/4 → Inclined 4 & 5 Pour concrete into thepile borehole. reinforcement cage may be introduced. France → Bearing capacity up toNetherlands 2300 kN Southampton, → No excavation of soil Saintes, 6 The pile is completed – an additional top United Kingdom reinforcement cage may be introduced. Belgium

In-house In-house designed and built designed and built In-house Atlas piling Atlas pilingdesigned rigs rigsand built In-house Southampton, United Kingdom United Arab Emirates

designed Atlas and built piling rigs AtlasUnitedpiling rigs Arab Emirates

Southampton, United Kingdom

Lezennes, France Lezennes,

France

Lezennes, France Southampton, United Kingdom

Lezennes, France

United Kingdom United Arab Emirates

United Arab Emirates

Naamloos-1 1

→

Co Inc Be No

Division ATLAS PILES Koekelare, Belgium Barendrecht, Lezennes, Barendrecht, Netherlands France Netherlands Barendrecht, Netherlands Saintes, Southampton, Belgium United Kingdom

Saintes, United Arab Emirates Belgium

United Arab Emirates

→ →

In-house designed andPILESbuilt Division ATLAS Saintes, Belgium Koekelare, Atlas Belgium piling rigs

Southampton,

Southampton,United Kingdom Southampton, United Kingdom

→

Barendrecht,

Barendrecht, Netherlands Netherlands

Saintes, Division ATLAS PILESBelgium Saintes, Koekelare, Saintes, Belgium Belgium Belgium United Arab Emirates Division ATLAS PILES Koekelare, Belgium Division ATLAS PILES Division ATLA Koekelare, Belgium Koekelare, Bel

Division ATLAS PILES | 19 BETON& STAALBOUW 03-11-15 09:13 Koekelare, Belgium

Innovatief staalbouwsysteem Tekst: Martijn van den Bouwhuijsen | Beeld: Skellet

Eenvoudig te ontwerpen en snel te bouwen

LICHT EN MAATVAST STAALBOUWSYSTEEM Een innovatief staalbouwsysteem voor woningen, bedrijfsruimtes en andere constructies; dat is Skellet. Het systeem is maatvast en licht. Ontwerpen gaat eenvoudig met het goedkope softwareprogramma Sketchup.

Een Skellet-unit van 6 x 3 x 2,8 meter, die opneembaar is met een kraan kan gemaakt worden met 270 kg staal (met S 550 wordt dit 135 kg).

Het Skellet-staalbouwsysteem werd drie jaar geleden bedacht. Het speelgoed Meccano vormde een inspiratiebron voor de wereldwijd gepatenteerde bouwtechniek. De basis bestaat uit gegalvaniseerde, stalen kruisprofielen met gaten om de 25 mm. De profielen hebben in hun omtrek vier werkvlakken waartegen beplaat kan worden en acht terugliggende vlakken voor de connectie met andere profielen. De profielen worden gekoppeld met verbindingsstukken en structurele blindklinknagels (rivetten). Er bestaat een scala aan verbindingsstukken waarvan vijf typen het meest worden gebruikt. Directeur Ivo Swenters zegt namens Skellet: “Elk verbindingsstuk werd ontwikkeld voor het gaatjesraster van 25 mm. Dat maakt het bouwsysteem toegankelijk voor elke (zelf)bouwer. Doordat de connecties met structurele blindklinknagels worden gemaakt, worden ze perfect gecentreerd. Bij traditionele staalbouwsystemen zijn de aansluitingen niet nauwkeurig vanwege de tolerantie in boutverbindingen. Die kunnen resulteren in een cumulatieve maatafwijking.”

eerst geschroefd langs de binnenzijde en daarna verlijmd tegen de lichte, stalen Skellet-structuur. Het gebouw wordt door schijfwerking stabiel gemaakt en de kolommen kunnen een hogere verticale last afdragen omdat de knikweerstand

BEDRIJFSHALLEN Skellet heeft al een dertigtal woningen gebouwd met hun skeletbouwsysteem. “Op dit moment zijn we bezig met een belangrijke ontwikkeling voor bedrijfshallen”, zegt Ivo Swenters. “De stalen sandwichpanelen voor gevel en dak worden

20 | BETON- & STAALBOUW

Kantooropbouw met het Skellet staalbouwsysteem.

van de kolom wordt verhoogd. Een Skellet-profiel met een doorsnede van 100 x 100 x 2 mm kan als enkele kolom met een hoogte van 8 meter een verticale last afdragen van maximaal 1,7 ton. Wanneer er tegen diezelfde kolom een sandwich-

Innovatief staalbouwsysteem

Met het bouwsysteem kunnen niet alleen constructies worden gemaakt voor woningen utiliteitsbouw, maar ook constructies voor industriële rekken, transportbanden, rollenbanen, stellingen en dakconstructies.

Skellet heeft al een dertigtal woningen gebouwd met het skeletbouwsysteem.

paneel wordt verlijmd met een dikte van 200 mm, dan kan diezelfde kolom 5 ton verticale last afdragen. Dikkere isolatie betekent dus een sterkere constructie. We creëren zo een bijkomende economische reden om goed te isoleren.”

constructies worden gemaakt voor woningen utiliteitsbouw, maar ook constructies voor industriële rekken, transportbanden, rollenbanen, stellingen en dakconstructies. Swenters: “Wij hebben voor de unitbouwers een ruwbouwmethode ontwikkeld met een eigen vloersysteem. Ook hier speelt de combinatie Skellet - verlijmingstechniek een belangrijke rol. Een dergelijke unit van 6 x 3 x 2,8 meter, die opneembaar is met een kraan kan gemaakt worden met 270 kg staal (met S 550 wordt dit 135 kg). De unitvloer kan belast worden met 200 kg per m².” ❚

DIRECT MONTEREN “Een bedrijfshal van 1.000 m² met een vrije overspanning van 25 meter kunnen wij maken met 12 ton staal (12 kg per m²). In de loop van 2016 zullen we profielen en verbindingsstukken kunnen afleveren, gemaakt van hoge sterkte

staal (S 550). Dezelfde hal kunnen we dan bouwen met minder dan 7 ton staal. Bij traditionele staalbouw is het zeer moeizaam en duur om HSS 550 te gebruiken. Plooien, boren en lassen van dit staal is dan niet meer vanzelfsprekend. Skellet heeft daar echter geen probleem mee. De enige voorbereiding die nodig is, is het op lengte zagen van profielen. Daarna kan onmiddellijk met de montage worden begonnen.”

UNITBOUW Met het bouwsysteem kunnen niet alleen

BETON- & STAALBOUW | 21

NIJMEGEN | Park & Ride

NIJMEGEN KIEST VOOR DUURZAAM BETON Op vrijdag 16 oktober gaven wethouder HarriĂŤt Tiemens van de gemeente Nijmegen en directeur Willem Lageweg van MVO Nederland het startsein voor de aanleg van een nieuwe, duurzame Park & Ride. De gemeente gebruikt bij het nieuwe parkeerterrein innovatief beton dat gerecycled materiaal bevat en CO2 bespaart. Als het beton in de praktijk voldoet, wil Nijmegen standaard duurzaam beton gaan gebruiken bij al het straatwerk. Daarmee zou Nijmegen de eerste gemeente in Nederland zijn.

22 | BETON- & STAALBOUW

NIJMEGEN | Park & Ride

Een 100% duurzame betonketen in 2050. Koploperbedrijven en brancheorganisaties uit de hele betonketen werken samen in het MVO Netwerk Beton om dat te bereiken. Het project in Nijmegen is één van de tien voorbeeldtrajecten met duurzaam beton. Stefan van Uffelen, programmamanager MVO Netwerk Beton: “We werken aan een nationaal Betonakkoord om de gehele keten te organiseren rondom duurzaam beton. Tijdens het nieuwjaarsevent van MVO Nederland op 21 januari a.s. worden in een parallelsessie de resultaten gepresenteerd van een macro-economische verkenning over de verduurzaming van de betonketen. Onderdeel van de sessie wordt het tekenen van een convenant met de grote aannemers in bouw en GWW om verantwoord beton in te kopen. Ook wordt een prijs uitgereikt voor een duurzame innovatie. Heb je iets met bouw, GWW, duurzaam inkopen, beton of nationale akkoorden? Kom dan op 21 januari 2016 als partner van MVO Nederland naar de Rijtuigenloods in Amersfoort. http://mvonederland.nl/ nieuwjaarsevent-2016/parallelsessies

Stefan van Uffelen, programmamanager MVO Netwerk Beton “Wij willen in Nijmegen duurzaam werken en gebruikmaken van duurzame producten”, zegt Tiemens. “Dat gaat zeker ook op voor de openbare ruimte. In straatwerk kan veel meer gerecycled materiaal en versleten bestratingsmateriaal hergebruikt worden dan nu gebeurt. Alle betonnen straten, stoepen en parkeerplekken die vervangen en nieuw aangelegd worden, willen we circulair en CO2-besparend uitvoeren. Een stad als Nijmegen kan daarmee een hoeveelheid energie reduceren die gelijk staat aan het energiegebruik van honderden woningen.”

EXPERTISE “We zien bij gemeenten vooruitstrevende plannen

met duurzaam beton, maar de praktijk blijft nog achter bij wat er al kan”, aldus Lageweg. “Het gaat om kennis en om andere manieren van samenwerken: bij circulair beton moet je de hele keten in beeld hebben. Van betonproducent tot aannemer. Het MVO Netwerk Beton en het Netwerk Betonketen hebben de gemeente geholpen met de methodiek om de opdracht duurzaam aan te besteden en alle partijen in de keten hebben hun expertise in kunnen brengen.” Bij de inschrijfprocedure waren vijf aannemers betrokken. Alle deelnemende aannemers en hun toeleveranciers bleken in staat om duurzaam materiaal te leveren en te verwerken. Degene

die het beste scoorde op duurzaamheid, was aannemer Reef Infra uit Wijchen. Betonfabriek De Hamer uit Nijmegen levert het beton.

VOORBEELDTRAJECTEN In 2015 wil het MVO Netwerk Beton onder coördinatie van MVO Nederland met in totaal tien opdrachtgevers voorbeeldtrajecten met duurzaam beton realiseren. Eerder tekenden het MVO Netwerk Beton en Schröder Vastgoed een samenwerking om bij een nieuw te bouwen kantoorpand in Hengelo meerdere innovaties in beton toe te passen. De gemeente Nijmegen is de eerste overheidsopdrachtgever die zo’n voorbeeldtraject start. ❚

BETON- & STAALBOUW | 23

Innovatieve funderingsvloer

Tekst: Roel van Gils | Beeld: Hectar

Funderingsvloer zonder lineaire koudebruggen In de projectbouw heeft de kruipruimte zijn langste tijd gehad. Er is steeds meer aandacht voor isolatie, het vermijden van koudebruggen en kierdicht bouwen. Hectar heeft een innovatieve funderingsvloer ontwikkeld zonder lineaire koudebrug en met hoge isolatiewaarden. De vloer is snel en efficiënt aan te brengen, isoleert veel beter en is ook nog eens voordeliger dan een traditionele kanaalplaatvloer. Hectar is al sinds 2007 actief met het bouwen van energiezuinige woningen. Het idee van de efficiënte funderingsvloer is volgens Gerrit Tadema van Hectar ontstaan in de praktijk. “Al doende leert men. We hadden een idee en hebben dit samen met de constructeur door de jaren heen verder uitgewerkt tot het product, zoals dat er nu staat en waarvoor we inmiddels octrooi hebben gekregen.” De funderingsvloer zonder lineaire koudebrug biedt behalve hoge isolatiewaarden nog meer voordelen, weet Tadema. “Zo is de vloer snel en efficiënt te realiseren. Bedenk daarbij dat het gebruikelijke alternatief, de kanaalplaatvloer, momenteel echt een knelpunt is in de bouw met een levertijd van meer dan vier maanden.”

VERLOREN BEKISTING

24 | BETON- & STAALBOUW

Voordat ook maar überhaupt wordt gestart met het aanbrengen van de innovatieve funderingsvloer, wordt eerst de riolering in het zandbed gegraven en aangesloten op de ringleiding. Het basisprincipe van het funderingssysteem van Hectar is een betonnen plaatfundering van 160 tot 300 millimeter dik, die tevens de begane grondvloer vormt. Tadema: “De betonvloer wordt gestort op twee lagen EPS-isolatieplaten die we kruislings aanbrengen. De constructeur bepaalt hierbij welke EPS-druksterkte benodigd is. Afhankelijk daarvan wordt de dikte van de EPS-isolatieplaten bepaald. Ter plaatse van de randen brengen we onze funderingsrandkist horizontaal aan, ook vervaardigd

Innovatieve funderingsvloer

uit EPS-isolatiemateriaal. Zo ontstaat dus een verloren bekisting en hoeven geen sleuven meer gegraven te worden. De randkist zorgt er tevens voor dat het funderingssysteem geen lineaire koudebruggen heeft. En daarmee scoren we een reductie op de EPC van 0,02 tot 0,04, dat vergelijkbaar is met de reductie die je kunt behalen bij het toepassen van een zonneboiler.”

STAALVEZELBETON Zodra de EPS-bekisting is aangebracht, wat volgens Tadema binnen een halve dag is gebeurd, kan de betonvloer worden gestort. “Hieruit bestaat de keuze om nog met traditionele wapeningsmatten te werken of met staalvezelbeton. Onze voorkeur gaat uit naar dat laatste, met name omdat deze werkwijze ook Arbo-technisch meer verantwoord is. Door toepassing van onze innovatieve methode kan een funderingsvloer in slechts drie dagen worden gerealiseerd.” Inmiddels heeft Hectar al twaalf funderingsvloeren volgens de gepatenteerde methode gemaakt. “We krijgen dagelijks aanvragen”, zegt Tadema. “Op basis van een aanvraag maken we eerst een quickscan om de offerte uit te brengen. Na goedkeuring maakt onze constructeur de definitieve berekening en bepaalt hij de EPS-dikte en betonsamenstelling. Vervolgens worden de EPSplaten en randen door ons op maat aangeleverd. Het is op de bouwplaats nog slechts een kwestie van uitleggen, waarna ’s middags in feite het beton al gestort kan worden.” ❚

De isolatievloer van deze tijd √ Geen lineaire koudebrug √ Hoge isolatiewaarde Rc = >5 √ Reductie EPC tot 0.04 √ Korte levertijden

www.hectar.nl

tel. 0548 - 516416

BETON- & STAALBOUW | 25

De Pen

Jacco van Dijk Directeur van Hurks Prefabbeton en Hurks Delphi Engineering, tevens lid van het bestuur van de AB-FAB, lid van het bestuur van de BFBN en lid van het bestuur van de Betonvereniging

26 | BETON- & STAALBOUW

De Pen

Van samen werken naar samenwerken De bouwsector is in de afgelopen jaren door een zware storm gegaan. Het lijkt er nu op dat we het zwaarste deel achter ons hebben en weer kunnen gaan bouwen aan een sector met een gezond rendement. De diepe dalen hebben echter ook voor verfrissing gezorgd. De weg naar samenwerken in plaats van samen werken ligt voor ons. In de bijna 20 jaar dat ik in de bouwsector en aanverwante industrie werkzaam ben, heb ik me al meerdere malen afgevraagd of het traditioneel bouwproces nog lang zou overleven. Ik kan me herinneren ooit een presentatie te hebben gegeven over onze rol (prefabricage) bij de bouw van een groot ziekenhuis. En alhoewel het eindresultaat schitterend was, werd op mijn vraag 'hoe vond u het proces gaan?' schoorvoetend door alle betrokken partijen toegegeven dat ze niet gelukkig waren met de manier waarop het gebouw was gerealiseerd. Bizar om te constateren dat in dat specifieke proces niemand zich gelukkig heeft gevoeld, terwijl het een schitterend project was om te mogen realiseren. Conclusie destijds: er was sprake van samen werken in plaats van samenwerking. Vanaf de eerste streep op papier tot en met de daadwerkelijke oplevering had het proces voor tegengestelde belangen gezorgd, terwijl het juist de gezamenlijke belangen zijn die succes creëren en vooral ook plezier. Als je, refererend aan de naam van dit magazine, dieper inzoomt op de toeleveranciers is er ook altijd een strijd geweest tussen de materialen beton en staal. Wederom verrassend omdat

in mijn visie de materialen toch zeer vaak niet zonder elkaar kunnen. In mijn dagelijkse praktijk als directeur van een prefab betonfabriek ben ik meer dan eens deze discussie tegengekomen als het om parkeergarages ging, maar eigenlijk in elk willekeurig gebouw. De 'vijand' staal zorgde immers voor concurrentie voor onze oplossing prefab beton. Tegelijkertijd is de stalen oplossing vaak voorzien van betonnen vloeren terwijl in beton altijd wel staal te vinden is. Klaarblijkelijk waren we niet in staat om het oude denken te weerstaan. Ja, ik heb me hier ook schuldig aan gemaakt… De (nagenoeg voorbije?) crisis heeft naar mijn idee wel voor verfrissing gezorgd. Bouwbedrijven en toeleveranciers hebben noodgedwongen hun organisaties moeten aanpassen, wat natuurlijk zeer pijnlijk is, maar er ook voor gezorgd heeft dat er een nieuwe denkstroming is ontstaan: samenwerken creëert rendement! Het gaat er niet om wie historisch gezien de leiding heeft over de ander, maar om een horizontaal model waar iedereen wordt gewaardeerd en ingezet op zijn specifieke toegevoegde waarde. Het gezamenlijke doel (samen een gebouw realiseren waar iedereen

recht heeft op een rendement) zorgt er voor dat processen soepeler zijn gaan lopen met minder strijd. Het woord 'gunnen' is een belangrijke. Deze trend zie je ook terug in het (hogere) onderwijs. Op de technische opleidingen wordt niet langer het traditionele bouwproces gedoceerd, maar integrale bouwprocessen. Opleidingen zoals 'smart city' zijn voor het eerst gestart en leggen de focus op samenwerking in plaats van elkaar te beconcurreren. Toegevoegde waarde in het proces is daarbij de driver en niet langer je plaats in de kolom. De toekomst lijkt dus verzekerd te zijn. Het is nu aan het huidige management van alle bouwers/toeleveranciers maar ook aan opdrachtgevers om dit model vast te houden, zelfs als er weer voldoende vraag is en het zo gemakkelijk is om te vervallen in de oude comfortzone: elkaar beconcurreren in plaats van samenwerken. Jacco van Dijk Directeur van Hurks Prefabbeton en Hurks Delphi Engineering Ik zou “de Pen” graag door willen geven aan directeur BAM infraconsult en voorzitter van de Betonvereniging: Hans Ramler.

BETON- & STAALBOUW | 27

Tekst: Roel van Gils | Beeld: Betonvereniging

Betondag 2015:

beton voor morgen Op donderdag 19 november werd voor de 58e keer de jaarlijkse Betondag georganiseerd. Thema van dit jaar was ‘Beton voor morgen’ en plaats van handeling: de Doelen in Rotterdam. De Betondag is al jarenlang de kennisdag voor en het ontmoetingspunt van betonminnend Nederland. Hans Moll, directeur a.i. van de Betonvereniging, over de Betondag 2015. Een dag die bol stond van nieuwe ontwikkelingen en prachtige projecten. De opzet van de vorige editie bleek een groot succes, zegt Hans Moll. “Waarom sleutelen aan een beproefd recept? We hadden voor dit jaar daarom voor een vergelijkbare opzet gekozen met inlooplezingen, verschillende debatten en een aantal projectplaces waar de meest indrukwekkende projecten met beton in de schijnwerpers werden gezet. Daarnaast was er aandacht voor Hollands Glorie in het buitenland, reikten we wederom de prestigieuze Betonprijs uit en gaven we ook young professionals een podium.” Aandachtig publiek.

KEYNOTE SPREKERS De Betondag 2015 begon met een openingswoord door de voorzitter, gevolgd door twee keynote sprekers met elk een bijzonder verhaal: Cees Brandsen, hoofdingenieur-directeur Rijkswaterstaat en Erik Bax, lid van de Raad van Bestuur van Koninklijke BAM Groep. Vervolgens ging Stefan van Uffelen als Programmamanager MVO Netwerk Beton verder in op duurzaamheid en beton. “Qua duurzaamheid valt er in onze sector immers nog veel te winnen”, aldus Hans Moll. “We merken dat de Betondag de laatste jaren steeds meer door young professionals met nul tot tien jaar werkervaring wordt bezocht. Een positieve ontwikkeling, gezien de mate van vergrijzing waarmee we te maken hebben in onze branche. Het thema ‘Beton voor morgen’ ging dan ook in op de carrières van jonge mensen. Zo hebben onder meer drie jonge constructeurs hun ervaringen gepresenteerd en konden de young professionals tijdens deze dag ook werken aan hun netwerk. De Betondag is namelijk niet alleen een kennisdag, maar zeker ook een mooie gelegenheid om te netwerken.”

Lagerhuis debat.

3D-BETONPRINTEN Dat er in het gekende materiaal beton nog heel wat ontwikkelingen gaande zijn, werd de bezoekers wel duidelijk tijdens een rondgang over de beursvloer, meent Hans Moll. “Zo vertelde prof.dr.ir. Theo Salet van de TU Eindhoven over de mogelijkheden van 3D-betonprinten. Samen met een projectteam is hij onlangs een groot onderzoeksproject gestart naar de mogelijkheden van 3D-betonprinten. De betonwereld is een redelijk conservatieve wereld. Dat is het zeker fascinerend dat mensen hunkeren naar iets dat echt anders is. 3D-betonprinten geeft inspiratie.” Wat ook inspiratie geeft, zijn de vele prachtige (beton)projecten die ons land rijk is. “In onze projectplaces was bijvoorbeeld aandacht voor de Galecopperbrug, maar ook projecten in het buitenland die door Nederlandse bouwers worden gerealiseerd passeerde de revue, zoals de Oosterweelverbinding in Antwerpen en een enorme kademuur in Dubai die straks de grootste containerkraan ter wereld zal huisvesten. Een enorme opgave om dit zettingsvrij voor elkaar te krijgen.” ❚

28 | BETON- & STAALBOUW

Winnaar Categorie Utiliteitsbouw: OV Terminal Arnhem

WINNAARS BETONPRIJS 2015: • Categorie Bruggen en Viaducten: Verlengde Waalbrug, Nijmegen • Categorie Natte waterbouw: Droogdok van hybride beton, Alblasserdam • Categorie Woningbouw: Villa Rieteiland Oost kavel 01, Amsterdam • Categorie Utiliteitsbouw: OV Terminal, Arnhem • Categorie Restauratie/reparatie: Transformatie De Holland, Dordrecht • Categorie Uitvoering: Willem van Oranje tunnel/station, Delft • Categorie Betontechnologie: I/O gebouw Faculteit Educatie, Nijmegen • Categorie Constructief ontwerp: Radartoren Neeltje Jans, Roompotsluis De Betonprijs wordt iedere twee jaar uitgereikt aan projecten waarin het materiaal beton op een bijzondere wijze is toegepast. De prijs is een initiatief van de Betonvereniging en wordt ondersteund door Cement&BetonCentrum, BFBN, Rijkswaterstaat, Stubeco en Platform Betononderhoud.

Winnaar Categorie Constructief ontwerp: Radartoren Neeltje Jans, Roompotsluis

De jury van de Betonprijs 2015 bestond uit: • ing. C. Brandsen, Rijkswaterstaat Grote Projecten en Onderhoud (voorzitter jury) • S. Bucx MSc, ProRail BV • ir. A.J.E.J. van Casteren, B|A|S Research & Technology • ir. J. Dekkers, JADE Advies & Interimmanagement BV • drs. P.H.C. Dielissen, Mebin B.V. • prof. dr.ir. D.A. Hordijk, Adviesbureau ir. J.G. Hageman B.V. en TU Delft • ir. J.W. Ligterink, Van Hattum en Blankevoort bv • ir. M. Loosjes, IMd Raadgevende Ingenieurs / Youcon • ir. P.C. Nuiten, VBR • D.J. Vermeulen Bsc DipArch, Team V Architectuur • drs. A.H.M. Vermeulen, Rijksvastgoedbedrijf / Paleis Soestdijk • ir. P. Hoes, Betonvereniging (secretaris jury)

Winnaar Categorie Bruggen en Viaducten: Verlengde Waalbrug, Nijmegen. (Foto Verhoeven Timmerfabriek)

BETON- & STAALBOUW | 29

WAPENINGSPLEIN

Tekst: Martijn van den Bouwhuijsen

ÉÉN STALEN GEZICHT VOOR DE BOUW De wapeningssector levert de kern voor menig bouwwerk. Zonder wapening zouden wij nog in houten en lemen hutten wonen: een wereld zonder is dan ook ondenkbaar. Tegenwoordig kan bijna alles worden gebouwd wat wij willen, dankzij ónze materialen. Maar na voltooiing van het bouwwerk is de wapening onzichtbaar, met alle kennis en ervaring, onderzoek en innovatie die erin gestoken is. De Vereniging Wapeningsstaal Nederland (VWN) maakt zichtbaar wat onzichtbaar is. Eén stalen gezicht naar buiten. Dat moet ook in een tijd waarin de bouw vernieuwt en het bouwproces opnieuw gedefinieerd wordt. En ook omdat de omstandigheden waaronder de sector opereert, steeds sneller wijzigen. Met dat voor ogen staat de VWN pal voor de belangen van de

aangesloten bedrijven, met één gezicht. Professionaliteit, kwaliteit van het geleverde werk, techniek, innovatie en duurzaam ondernemen zijn factoren die voor de leden van de VWN erg belangrijk zijn en volop aandacht krijgen. Meer informatie over de VWN: www.wapned.nl of via secretariaat@wapned.nl

TOTAALLEVERANCIER VAN WAPENINGSSTAAL De bouw ontwikkelt zich in hoog tempo. Wapeningsprocessen moeten steeds sneller en efficiënter worden uitgevoerd. BetonijzerBuigCentrale, in de volksmond BBC, is al ruim 61 jaar een toonaangevend bedrijf als het gaat om het bewerken en verwerken van wapeningsstaal. Wat vroeger begonnen is op de bouwplaats, groeide uit tot één van de grootste en meest moderne wapeningscentrales van Nederland. “BetonijzerBuigCentrale is uitgegroeid tot een vooraanstaand en vooral innovatief wapeningsstaalbedrijf. Vanuit een oprechtheid en bovenal liefde voor het vak”, zegt Ed Schipper namens BBC. “De meest uiteenlopende projecten pakken we aan, als het maar over het werken met wapeningsstaal gaat. Vandaag de dag is er veel aandacht voor nieuwe toepassingen en productieprocedés. We volgen de ontwikkelingen op de voet en blijven ons als pionier en innovator onderscheiden. BBC introduceerde bijvoorbeeld de stekkenbakken en is als enige Nederlandse fabrikant in staat deze producten te leveren op klantspecificatie. Momen-

teel onderscheidt BBC zich op het gebied van de optimalisatie tussen ontwerp en uitvoering in samenwerking met de opdrachtgever. Tot ons productenportfolio behoren onder andere op maat geknipt en gebogen wapeningsstaal en wapeningsnetten volgens specificatie. Ook doorkoppelsystemen, stekkenbakken, supportliggers, gelaste wapeningsconstructies en complete vlechtwerken behoren tot ons basisassortiment. Kortom, BBC is de totaalleverancier van wapeningsstaal.” Voor meer informatie www.b-b-c.nl

SNEL EN ARBOVRIENDELIJK WAPENEN DOOR AUTOMATISERING EN ROBOTICA Ervaren vakmensen in de wapeningsbranche zijn schaars. Handmatig vlechten is zwaar werk. Door te automatiseren en robotiseren kan snel en arbovriendelijk gewapend worden. Dekker Machines & Service levert hiervoor allerlei machines en werktuigen, zoals de FANUC robot in combinatie met Schnell smart. Met deze beugelautomaat-robotcombinatie wordt niet alleen snel geknipt, gebogen en opgeslagen, er is ook minder productie-uitval, bij een constante kwaliteit. “In samenwerking met onze partner Embee en Schoemakers BV ontwikkelen we wapeningsrobots en software voor de aansturing”, zegt André Dekker, mede-eigenaar van Dekker Machines & Service. “Innovatief is de combinatie van de FANUC pick & place robot en Schnell beugelautomaat. Deze opstelling hebben we februari 2014 in Nederland geïntroduceerd. De beugelautomaat buigt en knipt de de wapening, die de robot pakt en op een lopende band of in de vrachtwagen legt. De lopende band fungeert als buffer voor het verpakken van de wapening. De technologie biedt diverse voordelen voor wapeningscentrales. Er is minder productie-uitval, de kwaliteit is constant en het productierendement is hoog. Behalve in Nederland en Zwitserland

passen we de technologie ook toe in de Verenigde Staten. De aansturing ontwikkelen we verder, zodat we bijvoorbeeld de wapeningsbeugels ook kunnen ophangen aan haken.” Een nieuwe werktuig in het assortiment is de E-LEGEMATIC. “Dat is een bindapparaat voor het snel maken van bindingen met verschillende draaddiameters”, vervolgt Dekker. “Door elektrisch af te wartelen bespaart de vlechter zijn gewrichten. Bijkomend voordeel is dat het bindapparaat door een minder ervaren vlechter gebruikt kan worden, zodat het wapeningstempo op peil kan blijven.” Voor meer informatie www.dekkermachines.nl ›

BETON- & STAALBOUW | 31

Beeld Diepstraten Wapeningstaal

NIEUWE SOFTWAREMOGELIJKHEDEN VOOR DE WAPENINGSINDUSTRIE Sinds 1992 ontwikkelt L.I.C. computersoftware voor de wapenings- en betonindustrie. Met BFW levert het bedrijf uit Leerdam een ERPsysteem dat alle processen in deze branche ondersteunt en door de modulaire opbouw voor ieder bedrijf op maat te leveren is. BFW is de standaard in Nederland en België en wordt door meer dan tachtig bedrijven gebruikt. In een markt waarbij de wapeningscentrales risico’s overnemen van de aannemer, moeten pasklare oplossingen worden aangeboden op basis van summiere informatie. Om risico’s te beperken en snelheid van levering te garanderen, moeten de wapeningsdetails vooraf worden uitgewerkt. BFW voorziet hierin met wapeningsmodellen voor allerlei elementen zoals funderingsbalken, wanden, balkonplaten en palen en door een voorziening om 3D-informatie uit tekensoftware te importeren. BFW kan de getekende wapening ontrafelen tot op ieder afzonderlijk element, met behoud van de 3D-kenmerken en levert de informatie aan in buigstaten en lasschetsen. De planning geeft een beeld van de beschikbare capaciteit en kan direct machines aansturen via barcode- of online-koppelingen. Dit kunnen zowel beugel- en richtmachines zijn als machines voor prefab palen en (gebogen) netten.

32 | BETON- & STAALBOUW

BFW kan worden gekoppeld aan AccountView, waardoor de boekhouding geautomatiseerd wordt. Daarnaast sluit BFW aan op het ‘S@les in de bouw’ protocol. Veel aannemers vragen nu al aan hun onderaannemers om facturen via dit protocol te sturen. Samengevat levert BFW de volgende voordelen: - Tekeningen uit tekensystemen omzetten naar buigstaat. - Elementen vormgeven en in 2D en 3D presenteren. - Optimaliseren van productiecapaciteit en materiaal. - Koppelingen met machines. - Gegevens uitwisselen met andere BFW-bedrijven. - Inzicht in en controle op alle bedrijfsprocessen. - Beperken van faalkosten. Voor meer informatie www.lic.nl

INVESTEREN IN TECHNIEK EN MENSEN VOOR COMPLEXE WAPENINGSCONSTRUCTIES Door te investeren in de nieuwste technieken en processen kan Diepstraten Wapeningstaal de meest complexe wapeningskorven maken. Samenwerking en samenspraak met de opdrachtgever zijn belangrijke kernwaarden bij het vinden van economische en Arbo-verantwoorde oplossingen. Diepstraten Wapeningstaal is opgericht in 1934 en heeft ongeveer 65 vakbekwame vlechters in dienst die beschikken over de benodigde certificaten op het gebied van VCA, BHV, Werken langs het spoor en het Verplaatsen van lasten. De laatste jaren is een omzet gerealiseerd van ongeveer 25.000 ton. Kwaliteit en veiligheid zijn belangrijke peilers van de onderneming, vertelt Jan Master namens Diepstraten Wapeningstaal: “Investeren in kwaliteit en veiligheid is voor ons een continu proces waarbij onze medewerkers vertrouwd worden gemaakt met de nieuwste technieken en processen. Zeker op het gebied van 3D gaan de ontwikkelingen in een stroomversnelling. Onze buigstatenmakers en werkvoorbereiders werken

met 3D-software, zodat wij onze opdrachtgevers kunnen ondersteunen bij het uitwerken van 3D-modellen voor complexe constructies. Daarbij kijken we naar de mogelijkheden van prefabconstructies om tot een zo optimaal mogelijk uitvoeringstraject te komen. Daarnaast wordt door ons beoordeeld of de constructies uitvoerbaar zijn conform de wettelijke Arbo-normering. Wapening wordt indien nodig aangepast om een veilige werkomgeving en uitvoering mogelijk te maken. Kortom, in goede samenwerking met de klant, gaan we voor kwaliteit en veiligheid.” Voor meer informatie www.diepstratenwapeningstaal.nl

NIEUWSTE TECHNIEKEN VOOR 3D-WAPENING Direct aan de rivier ‘de Merwede’ en vlakbij een aansluiting op zowel de A15 als de A27 is Van Noordenne Wapeningsstaal B.V. gevestigd. Het familiebedrijf uit Hardinxveld-Giessendam gebruikt de nieuwste wapeningstechnieken en erkent de uitdagingen waar bouwers voor staan. “Sinds de oprichting van ons familiebedrijf in 1962 gaan wij voor een structurele en persoonlijke samenwerking gebaseerd op wederzijds respect”, zegt Piet van Houwelingen namens Van Noordenne Wapeningsstaal. “Op basis van onze jarenlange ervaring en deskundigheid wordt vanuit het bedrijfsbureau het proces aangestuurd van engineering en bewerking in onze KOMO-gecertificeerde wapeningscentrale tot uiteindelijk het aanbrengen van de wapening op de bouwplaats door ons VCA-gecertificeerde vlechtbedrijf.” Internationaal is Van Noordenne Wapeningsstaal werkzaam in onder andere België, Frankrijk en Brazilië. Met de nieuwste technieken wordt vanuit 3D-modules de wapening inzichtelijk gemaakt en waar mogelijk geoptimaliseerd, waar-

door faalkosten tot een minimum worden gereduceerd. “Het engineeringsprogramma is direct gekoppeld aan het online aangestuurde machinepark”, aldus Van Houwelingen. “Recentelijk is in onze wapeningscentrale de eerste robot ter wereld bij een beugelmachine geplaatst. Om bouwtijden in te korten passen wij, waar mogelijk, geprefabriceerde wapeningskorven en specificiek op maat gelaste rolmatten toe. Besparing van tijd en geld binnen een veilige werkomgeving. Van Noordenne Wapeningsstaal erkent de uitdagingen waar ondernemers voor staan.” Voor meer informatie www.noordennewapening.nl

INNOVATIEVE SYSTEMEN VOOR VERWERKING VAN BETONSTAAL EN BETONELEMENTEN-FABRICAGE Machines voor de verwerking van wapeningstaal en voor betonelementen-fabricage, dat is de specialisatie van Progress Maschinen en Automation. 3D-elementen van uiteenlopende vormen worden volautomatisch geproduceerd. Tevens maakt de Progress Group slimme software voor het beheersen van de hele informatiestromen, tot op ERP-niveau. “De eisen die de markt stelt worden steeds complexer. Daarnaast zijn er steeds minder vakmensen beschikbaar”, zegt Ben Gorter namens Progress. “Machines moeten taken overnemen, zoals het assembleren van wapening. Daarnaast moeten gegevens meer automatisch worden verwerkt en teruggekoppeld om efficiënter te produceren. Tegenwoordig kan men data zo voorbereiden dat unieke korven daaruit volautomatisch worden gemaakt. Op kantoor komt na productie direct de melding dat de elementen gereed zijn voor transport met exacte tijden, gewichten en andere gegevens. Met een app kan een klant dat zelfs inzien en eventueel gelijk transport inplannen en de korven ophalen. ”

SYSTEMEN VOOR DE TOEKOMST Gorter: “Ook wij hebben in de regio een goede serviceafdeling opgebouwd, maar bij complexe JIT-systemen is het bovendien erg belangrijk dat we via internet op afstand kunnen ondersteunen. We denken mee met onze klanten om bestaande productiesituaties steeds verder te verbeteren. We zijn innovatief bezig en trachten onze systemen open te houden richting mogelijke toekomstige ontwikkelingen.” Voor meer informatie www.progress-m.com/nl

❚

BETON- & STAALBOUW | 33

Betonconstructies 100% waterdicht afsluiten? Dat is gegarandeerd door gebruik van Novacell: een koud gespoten en dus naadloze bedekking van betondelen die 100% verkleefd ook op vochtige ondergronden. Betondelen zoals parkeergarages, kelderwanden, daktuinen, reinwaterkelders en kunstwerken. Een product van het hoogste niveau. Wenst u meer informatie bezoek dan onze website of neem telefonisch contact met ons op.

Kimmenade Nederland B.V. Vossenbeemd 9 5705 CL Helmond Postbus 144 5700 AC Helmond Nederland

T +31 (0)492 53 31 22 F +31 (0)492 52 80 95 E info@kimmenade.nl W www.kimmenade.com

Toonaangevend in staal Met circa 500 gedreven vakmensen ligt onze focus op het produceren, conserveren, transporteren en monteren van eenvoudige tot complexe staalconstructies in de industrie, energy en utiliteitsbouw. De familie Smulders is sinds 1966 een begrip op het gebied van staalconstructies. Gedrevenheid, trots, loyaliteit, pragmatisme en eerlijkheid zijn de kernwaarden van onze organisatie. Dit alles onder de bezielende leiding van onze oprichter Geert Smulders welke in 2016 al 50 jaar zijn passie en kennis vertaald in de wensen van u als klant.

0143596.pdf 1

Schootense Dreef 35

Postbus 786

Tel. +31 (0)492 - 50 55 00

5708 HZ Helmond NL

5700 AT Helmond NL

www.gsstaalwerken-groep.nl

9-3-2015 9:17:46

Tekst: Roel van Gils | Beeld: Kimmenade Nederland

GEEN ZORGEN OVER WATER

Betonconstructies honderd procent waterdicht afsluiten? Dat is gegarandeerd door het gebruik van Novacell: een koud gespoten en dus naadloze bedekking van betondelen die 100% verkleeft, ook op vochtige ondergronden. Novacell is door Kimmenade Nederland in eigen huis ontwikkeld op basis van geselecteerde bitumen en latexrubber met unieke eigenschappen. Beton in openbare werken, zoals parkeergarages, kelderwanden, daktuinen, vijvers, forten en kunstwerken, heeft veel te lijden onder weersinvloeden en gebruik van dooizouten. “Lekkages zijn achteraf moeilijk te traceren en slechts tegen zéér hoge kosten op te heffen”, zegt Marco Schippers van Kimmenade Nederland. “Met het naadloos gespoten Novacell neem je het zekere voor het onzekere en wordt een permanente dichting van de (betonnen) ondergrond gegarandeerd, tot in lengte van jaren. Details worden naadloos ingewerkt en het product is scheuroverbruggend.”

EÉN ARBEIDSGANG Novacell is een met synthetische rubbers gemodificeerde bitumineuze, naadloze afdichting. Schippers: “Het aanbrengen gaat snel en zonder noemenswaardige overlast. De vier millimeter dikke laag wordt met behulp van speciaal ontwikkelde spuitapparatuur in één arbeidsgang aangebracht. Omdat we het product met water koud aanbrengen, is een vochtige ondergrond voor honderd procent blijvende hechting geen probleem.” ›

Aanbrengen Novacell op brugdek.

BETON- & STAALBOUW | 35

Extra beschermingslaag wordt aangebracht op Novacell.

'De vier millimeter dikke laag wordt met behulp van speciaal ontwikkelde spuitapparatuur in één arbeidsgang aangebracht' GEMAKKELIJK, SNEL EN DUURZAAM “We produceren Novacell in eigen huis in onze vestiging in Helmond”, vertelt hij. “Het product is continu in ontwikkeling. Novacell is bij uitstek geschikt voor het afdichten van steenachtige ondergronden en kan ook in wortelbestendige vorm toegepast worden bij binnentuinen en daktuinen.” Kimmenade heeft een assortiment van unieke eigen producten die zich onderscheiden door hun eigenschappen: gemakkelijk, snel, duurzaam en honderd procent gegarandeerd waterproof. Daarnaast biedt Kimmenade een extra dienstenpakket aan, waarmee zij de klant in de breedste zin ondersteunt en ontzorgt. “Zo hoeven onze klanten zich geen zorgen meer te maken over water.” ❚

Inrichting van de kelder bij het Rijksmuseum in Amsterdam.

Novacell aanbrengen op wanden.

BETON- & STAALBOUW | 37

Tekst: Roel van Gils | Beeld: Mulder Europe

Nederlandse betonmixers de wijde wereld in Enkele jaren geleden introduceerde Mulder Europe de Mulder EcoDrive, een betonmixer met stekker. Met deze ontwikkeling heeft de firma uit Dordrecht zich definitief op de kaart gezet. “Vanuit alle hoeken van de wereld weten ze ons te vinden”, zegt Sjaak van der Wel, directeur van Mulder Europe. “Zo krijgen we regelmatig aanvragen uit landen als Canada, Turkije, Colombia, Suriname en Saoedi-Arabië.” Van der Wel richt zijn pijlers steeds meer op het buitenland. “Onze branche verkeert nog altijd in diepe crisis in Nederland”, zegt hij. “In het buitenland hebben ze daar blijkbaar minder last van. Sinds de lancering van onze EcoDrive mixer worden we steeds meer opgemerkt in het buitenland. Zo leveren we in het eerste kwartaal van 2016 twaalf betonmixers aan Riyadh, de hoofdstad van Saoedi-Arabië. Hier heeft men de kansen van een ondergrondse infrastructuur ontdekt. Er wordt met man en macht gewerkt aan de bouw van een volautomatisch metrostelsel onder de stad, waarvoor onze mixers worden ingezet. Gezien de omvang van het project verwachten we dan ook nog een vervolg op de eerste opdracht van twaalf betonmixers.”

38 | BETON- & STAALBOUW

DEALERSCHAP Ook in Colombia is men tegenwoordig bekend met de mixers van Mulder Europe. Sterker nog, hier heeft de Dordtse firma zelfs een dealer aangesteld. “We zijn al langere tijd bezig met het optuigen van een dealernetwerk. Dan is het best bijzonder dat juist onze eerste dealer zich helemaal in Colombia bevindt”, vindt Van der Wel. Een strategische zet, want de Mulder-dealer voert tevens het DAF-dealerschap en is voornemens om vanuit Colombia ook Mexico en de Verenigde Staten te gaan bedienen. “We verwachten er best veel van. De eerste levering van acht betonmixers, opgebouwd op een DAFchassis, zal nog eind dit jaar gaan plaatsvinden.”

Het voordeel van een dealerschap is volgens Van der Wel de mogelijkheid tot een betere serviceverlening. “Ook een betonmixer vraagt onderhoud. De truck moet niet alleen iedere dag starten, maar de drum moet ook de hele dag blijven draaien. Uitval is funest. Door tweejaarlijks de trucks te inspecteren en te servicen, kan uitval tot bijna nul worden gereduceerd. En we spreken uit ervaring, want we verzorgen voor een aantal centrales het onderhoud van het wagenpark. Volledig in eigen beheer, zodanig dat de klant er geen omkijken naar heeft.”

PRAKTIJKERVARINGEN Ondanks de vele activiteiten in het buitenland, verloochent Mulder Europe zijn roots evenmin. “We zijn uiteraard ook in Nederland sterk vertegenwoordig en zijn uitermate trots dat we na lange tijd weer een 15 m³ betonmixer aan Mebin mogen leveren, de marktleider van ons land in betonmortel. Daarnaast blijven we ook de Mulder EcoDrive betonmixer doorontwikkelen aan de hand van de praktijkervaringen van Albeton en Betoncentrale Twenthe die de elektrische betonmixer succesvol inzetten. De EcoDrive bespaart dertig procent op de brandstofkosten, heeft een lagere CO2- en NOx-uitstoot en geen geluidsoverlast tijdens het storten. Maar, net als een elektrische of hybride auto, is ook de Mulder EcoDrive nog niet aan de top van zijn kunnen. Ook wij

'Onze betonmixer bespaart dertig procent op de brandstofkosten, heeft een lagere CO2 - en NOxuitstoot en geen geluidsoverlast tijdens het storten' zijn afhankelijk van de beschikbare technieken, die zich overigens razendsnel ontwikkelen.” Van der Wel denkt dan aan lichtgewicht accu’s die de EcoDrive de hele dag kan laten draaien of aan zonnepanelen rondom de drum. “Dat het elektrisch moet zijn, is zeker. Er zit ongelooflijk veel energie in de lucht, maar men is nog niet in staat om het optimaal te benutten.” ❚

BETON- & STAALBOUW | 39

“Structural Anchoring Systems” voor

Constructieve Veiligheid

Voor Constructeurs, Architecten, Staalbouwers, Aannemers, etc.

Nieuwe BIS Injectie Systemen Pure-Epoxy 3:1 voor ultra hoge lasten. ETA goedkeuring voor gescheurd en ongescheurd beton, diamant geboorde en watergevulde gaten. Seismische Goedkeuring C1 en C2. Voor de installatie van stek- en draadeinden.

Vinylester voor hoge lasten. ETA goedkeuring voor ge-

scheurd en ongescheurd beton en watergevulde gaten. Seismische Goedkeuring C1. Styreen vrij. Voor de installatie van stek- en draadeinden.

Polyester voor gemiddelde lasten. ETA goedkeuring voor

NIEUW

ongescheurd beton en holle steen. Styreen vrij. Voor de installatie van draadeinden.

MET GRATIS DESIGNFIX ONDERSTEUNING

Nieuwe Anker Design Software DesignFiX® gratis anker calculatie software voor B+BTec SAS en BIS anker systemen.

✔ Complete invoer vrijheid en 3D interface ✔ Resultaten in één oogopslag ✔ Automatische berekening effectieve zetdiepte ✔ Geïntegreerde FEM berekening voor bepalen dikte voetplaat

Munterij 8, 4762 AH Zevenbergen ■ Postbus 17, 4760 AA Zevenbergen ■ T 0168 - 33 12 400 ■ E info@bbtec.nl

BSB_09_15.indd 1

NIEUW

■

www.bbtectools.com/nl

14-09-15 13:35

Injectiesystemen

Tekst: Martijn van den Bouwhuijsen | Beeld: B+BTec

ASSORTIMENT UITGEBREID MET VERNIEUWDE INJECTIESYSTEMEN

Gebruikersvriendelijk softwareprogramma voor calculatie ankerverbindingen Afgelopen september heeft B+BTec een nieuw softwareprogramma geïntroduceerd voor de calculatie van ankerverbindingen. B+BTec DesignFiX is gratis te downloaden en biedt de mogelijkheid om naar wens een geometrie in te voeren van het ankerpatroon en de voetplaat. Het programma geeft een totaaloverzicht van alle toepasbare verankeringssystemen inclusief de resultaten per type belasting. Daarnaast introduceerde B+BTec dit jaar ook de vernieuwde injectiesystemen BIS-Polyster, BIS-Vinylester en BIS-Pure Epoxy 3:1. “De klant staat bij ons centraal”, zegt ir. Alex Verhagen namens B+BTec. “We bieden een totaaloplossing voor elke situatie. Tot ons assortiment behoren naast een complete lijn verankeringssystemen ook een complete lijn boormachines en diamant- en hamerboren.”

GEBRUIKERSVRIENDELIJKE CALCULATIESOFTWARE B+BTec introduceerde kortgeleden een nieuw calculatieprogramma voor verankeringen. De software is gratis te downloaden en bedoeld voor iedereen die met verankeringen te maken heeft. ›

B+BTec DesignFiX geeft na het invoeren van alle parameters een totaaloverzicht van alle producten met alle resultaten per type belasting, gecalculeerd volgens de ETAG 001, Annex A, TR029.

BETON- & STAALBOUW | 41

prefabbeton & cellenbeton producten

Postbus 712, 2920 CAÂ Krimpen aan den IJssel T 0180 - 514946 info@concrete-international.nl www.concrete-international.nl

prefabbeton & cellenbeton producten

Injectiesystemen

Verhagen: “Bij de inrichting van het calculatieprogramma stond gebruikersvriendelijkheid centraal. Met de software kan geheel naar eigen wens een geometrie ingevoerd worden voor de voetplaat en het ankerpatroon, evenals voor de positie en de richting van de krachtcombinaties. B+BTec DesignFiX geeft na het invoeren van alle parameters een totaaloverzicht van alle producten met alle resultaten per type belasting, gecalculeerd volgens de ETAG 001, Annex A, TR029. Op deze manier is in één oogopslag duidelijk welke producten wel of niet voldoen. Bij de selectie van een injectiesysteem biedt de software tevens de mogelijkheid om automatisch de meest effectieve zetdiepte te berekenen. Wijzigingen in de geometrie kunnen direct worden ingevoerd in de 3D-interface, waarbij de resultaten ook direct worden doorgerekend en weergegeven. Met de geïntegreerde Eindige Elementen Methode-rekensoftware kan ook de (indicatieve) dikte van de voetplaat worden bepaald op basis van de spanningen in de voetplaat, in combinatie met een profiel.”

VERNIEUWDE INJECTIESYSTEMEN In het assortiment van B+BTec zijn de injectiesystemen BIS-P, BIS-V en BIS-PE 3.1 voor middelzware, grote en zeer grote belastingen vernieuwd. Verhagen: “BIS-P is een injectiemortel op basis van polyester. Dit snel uithardende, styreenvrije product is voorzien van een European Technical Assessmentcertificering voor ongescheurd beton (ETA, Optie 7) en een ETA-certificering voor de toepassing in baksteen en holle steen. BIS-V is een injectiemortel op basis van vinylester, hardt snel uit, is styreenvrij en is goed toepasbaar bij lage temperaturen. Dit injectiesysteem is geschikt voor toepassing in zowel gescheurd als ongescheurd beton (ETA, Optie 1), heeft een hoge chemische resistentie en is voorzien van een seismische certificatie C1. Daarnaast heeft de BIS-V ook een ETA-certificering voor toepassing van achteraf geïnstalleerd wapeningsstaal. De BIS-PE 3:1 is een injectiemortel op basis van pure epoxy. Dit product hardt trager uit, maar is zeer geschikt voor toepassing in zowel gescheurd als ongescheurd beton (ETA, Optie 1) en is voorzien van een seismische classificatie C1 en C2. De BIS-PE is bovendien geschikt voor toepassing in diamant geboorde gaten (ETA, Optie 7) en heeft ook een ETA-

De vernieuwde injectiesystemen BIS-Polyster, BIS-Vinylester en BIS-Pure Epoxy 3:1.

certificering voor de toepassing van achteraf geïnstalleerd wapeningsstaal. Daarnaast bevat het assortiment van B+BTec een complete lijn van ETA-gecertificeerde glascapsules. Oftewel: een totaaloplossing voor elke situatie (Optie 7). Dit product heeft een seismic C1- en C2-certificatie en dient voor extreme belasting.” Voor meer informatie, www.bbtectools.com ❚

BIS-V is een injectiemortel op basis van vinylester, hardt snel uit, is styreenvrij en is goed toepasbaar bij lage temperaturen.

BETON- & STAALBOUW | 43

VSB Richtlijn

Tekst en beeld: Martijn van den Bouwhuijsen

RICHTLIJN BETONBEKISTINGEN EN ONDERSTEUNINGSCONSTRUCTIES

‘MUST’ voor iedereen die veilig wil werken op HOOGTE Op 22 september was de officiële introductie van de Richtlijn Betonbekistingen en Ondersteuningsconstructies. Dit document stimuleert veilig werken op hoogte en biedt een handvat voor diverse betrokkenen, van ontwerp tot uitvoering. De richtlijn is een weerslag van weten regelgeving en stand der techniek. De informatie is online beschikbaar voor pc, smartphone en tablet. Volgens de opstellers – Bouwend Nederland en VSB – is de richtlijn een ‘must’ voor iedereen die met bekistingen en ondersteuningen werkt.

“Aan het eind van de werkdag wil iedereen gewoon weer naar huis, gezond van lijf en leden”, zegt René van Zutven, voorzitter sectie Betonbekistingsbedrijven van de VSB en directeur bij PERI b.v. “De Richtlijn Betonbekistingen en Ondersteuningsconstructies is een ‘must’ voor iedereen die veilig wil werken op hoogte. We hebben drie jaar lang hard gewerkt aan de nieuwe richtlijn. In totaal waren er zo’n dertig mensen direct of indirect bij betrokken. Het document kwam tot stand in overleg met experts van de VSB en Bouwend Nederland en is afgestemd met Stubeco, universiteiten, TNO, het ministerie en de inspectie SZW, Arbouw en Abomo. Per hoofdstuk werd een kernteam van specialisten gemaakt, voor een optimale invulling. Het document is een mooi voorbeeld van teamwerk. Mijn complimenten voor de makers.”

VEILIGHEID “In de Richtlijn Betonbekistingen en Ondersteuningsconstructies zijn teksten van weten regelgeving, normen, materiaalinformatie en aan montage gerelateerde activiteiten helder beschreven en gestructureerd gerangschikt”, zegt Van Zutven. “Het document is bedoeld voor iedereen die met betonbekistingen en ondersteuningen te maken krijgt. Zoals opdrachtgevers, architecten, constructeurs, betonbekisters en steigerbouwers. Maar ook overheden, onderwijsinstellingen, uitzendorganisaties en verzekeringsmaatschappijen. Alle leden van de VSB hebben onderschreven dat ze werken conform deze richtlijn, wat de veiligheid van bouwen ten goede komt.”

44 | BETON- & STAALBOUW

DIGITAAL EN INTERACTIEF De Richtlijn Betonbekistingen en Ondersteuningsconstructies behandelt de ontwerpfase, voorbereidingsfase en uitvoeringsfase van projecten waarbij in het werk gestort beton een hoofdrol speelt. Tevens staat beschreven wat de werkingssfeer is en wie welke verantwoordelijkheden heeft. Diverse zaken passeren de revue als productomschrijvingen van bekistingen, rekenen tekenmethodes, bekistings- en V&G-plannen, montage en demontage. “De informatie is beschikbaar voor iedereen die een abonnement neemt via richtlijnbekistingenenondersteuningen.nl”, zegt Van Zutven. “De website biedt elke betrokkene de gelegenheid om nieuwe ideeën en verbeteringen voor te dragen. Een commissie van experts behandelt periodiek alle eventuele wetswijzigingen, veranderende normen en nieuwe inzichten, waarbij ook commentaren van bedrijven en betrokkenen worden meegenomen. Voor ondernemingen die de richtlijn via hun eigen intranet willen gebruiken, is er een speciale server-versie beschikbaar. De kosten hiervan zijn afhankelijk van het aantal gebruikers. Het document is daarnaast geschikt voor scholing en studiedoeleinden en wordt toegepast bij het VSB opleidingsbedrijf. VSB biedt ook in company presentaties aan, zodat mensen uit het werkveld snel met de materie aan de slag kunnen. Op 21 januari 2016 vindt bijvoorbeeld een informatiemiddag plaats over de Richtlijn Betonbekistingen Ondersteuningen en de invoering van de Nieuwe Scholingsstructuur voor montagesteigers en ondersteuningen. De locatie is de Evenementenhal in Gorinchem. Kosten voor deelname zijn 25 euro, aanmelden kan via www.vsb-online.nl.” ❚

VSB Richtlijn

RenĂŠ van Zutven, voorzitter sectie Betonbekistingsbedrijven van de VSB en directeur bij PERI b.v.

BETON- & STAALBOUW | 45

Bedrijfspresentatie Tekst: Sander Lemmens | Foto’s: Willy Naessens Industriebouw

De kracht van een concern, de sfeer van een familiebedrijf

Sinds 1 januari 2015 is Willy Naessens Industriebouw actief in Nederland. Net als in België bouwt het bedrijf industriële panden in prefab beton voor allerhande bedrijven, in diverse sectoren. In korte tijd heeft het familiebedrijf van de markante Willy Naessens een enorme groei doorgemaakt. Paul Zijlmans, directeur van de Nederlandse tak, kijkt tevreden terug naar de start en de vorderingen. “Bouwen moet een feestje zijn en wij kunnen daar voor zorgen.” “Wij beheren en begeleiden alle essentiële aspecten van het bouwproces. Van ontwerp, constructie, grondwerk, transport en montage tot en met de totale productie van alle prefab betonelementen. Deze verticale integratie is onze grote kracht en maakt ons een zeer interessante en concurrerende partij om mee samen te werken. Het feit dat wij het hele proces beheren, zorgt er ook voor dat de opdrachtgever precies weet waar hij moeten zijn bij vragen. Dat maakt het hele bouwproces overzichtelijk”, aldus Paul Zijlmans, die zijn sporen in deze branche al ruimschoots heeft verdiend.

Zo voelen wij dat als werknemers ook. Niet voor niets is ‘Wij zijn Willy’ de nieuwe slogan van het bedrijf. Die goede sfeer en de bereidheid om keihard te werken, maakt dit bedrijf zo speciaal. Ik krijg niet eens kans om het licht aan en uit te doen. Of het nu vroeg in de ochtend of laat in de avond is, er zijn altijd mensen aan het werk op onze vestiging. En niet omdat de werkdruk zo hoog is, maar omdat ze gemotiveerd zijn om hun taken goed af te ronden en daarmee de opdrachtgever tevreden te stellen. Als commercieel directeur is dat fantastisch om te zien.”

KLANT CENTRAAL

DIVERSITEIT

Hij vervolgt: “Bij ons staat de klant echt centraal; hij is zeker geen nummer. Ondanks het feit dat Willy Naessens Industriebouw een zeer grote speler is in de markt, ademt het nog steeds de sfeer van een (h)echt familiebedrijf.

In totaal zijn er zo’n twintig mensen werkzaam bij de Nederlandse tak van het concern. “Dat lijkt misschien weinig, maar als je weet dat er op een bouwplaats waar met prefab beton wordt gewerkt, drie mensen en een bouwkraan

46 | BETON- & STAALBOUW

Bedrijfspresentatie

bergen met werk kunnen verzetten, is het aantal te verklaren. Omdat wij een zeer groot concern achter ons hebben, kunnen we altijd, indien nodig, terugvallen op het ruime personeelsbestand uit België. Daar vindt overigens ook de gehele productie van het prefab beton plaats.” De mogelijkheden van het bouwen met prefab beton en de sectoren waarin het bedrijf werkzaam is, zijn zeer divers. Van MKB-gebouwen tot logistieke gebouwen en van retailgebouwen tot gebouwen aangepast aan de voedingsindustrie. “Momenteel bouwen we in Breda een bioscoop en een bulkloods voor kunstmest in Moerdijk. Dat tekent de kracht van ons concern, maar ook de mogelijkheden van prefab beton. En in het bouwen met prefab beton zijn wij erg goed, zeer gespecialiseerd en natuurlijk gemotiveerd om nog jaren en jaren door te gaan.” ❚

BETON- & STAALBOUW | 47

GELEEN | Next Generation Sulfa

Tekst: Martijn van den Bouwhuijsen | Beeld: Frijns Industrial Group

De twee brugconstructies zijn geassembleerd op maaiveldniveau, waarna de montage volgde.

INNOVATIEVE COATING BESCHERMT TEGEN ZOUTMILIEU

Robuuste staalconstructie voor DSM Next Generation Op de Chemelot-site van DSM Geleen is een nieuwe ammoniumsulfaatfabriek gebouwd. Frijns Industrial Group was verantwoordelijk voor het produceren, conserveren en monteren van de 1.500 ton zware staalconstructie, waaronder een 110 ton zware brug. Een innovatieve coating beschermt de stalen profielen tegen het agressieve milieu. Daarnaast leverde de staalspecialist uit Valkenburg aan de Geul 150 ton roestvaststalen trappen, bordessen en balkmateriaal in de kwaliteit RVS 316-L. De nieuwe ammoniumsulfaatfabriek van DSM omvat vijf gebouwen, deels met een betonnen onderbouw en een stalen bovenbouw: het Crystallizer- en zeefgebouw, een tankenpark, een opslaggebouw, een vrachtwagenverlading en het Beckmangebouw. Frijns Industrial Group leverde en monteerde de stalen bovenbouw en leverde de RVS trappen en bordessen en het RVS balkmateriaal ter ondersteuning van de leidingen.

48 | BETON- & STAALBOUW

1.650 TON STAAL 'Next Generation Sulfa' is één van de grootste projecten uit onze productiegeschiedenis”, zegt projectleider Arthur Bergmans. “In totaal werkten zo'n 45 vakmensen van Frijns Industrial Group mee aan dit project, waarvan dertig in de productie en vijftien op de bouw. De levering betrof in totaal ongeveer 1.650 ton staal. De stalen onderdelen zijn over de weg getransporteerd en op

GELEEN | Next Generation Sulfa

'Omdat de staalbouw bovenop de betonbouw is geplaatst, moesten we continu op hoogte werken.'

kon worden. Omdat de staalbouw bovenop de betonbouw is geplaatst, moesten we continu op hoogte werken. Van 16,9 tot 38 meter hoogte. Dit vergde allerlei extra veiligheidsmaatregelen die bij werken op maaiveld niet gelden.” Ammoniumsulfaat wordt hoofdzakelijk als kunstmest gebruikt. Als dit witte poeder in aanraking komt met vocht wordt het agressief corrosief. Bergmans: “De staalconstructie van Next Generation Sulfa moet beschermd worden tegen het zoute milieu. We hebben hiervoor een unieke combinatie toegepast: SIGMASHIELD coating én een PSX coating. Dat is een combinatie die nog niet eerder in de staalbouw is verwerkt.”

DURF, DAADKRACHT EN INNOVATIE

Een innovatieve coating beschermt de stalen profielen tegen het agressieve milieu.

de bouwplaats gemonteerd, vanaf april 2014 tot en met september 2014. De twee brugconstructies assembleerden we eerst op maaiveldniveau, waarna de montage volgde. Voor de montage van de zwaarste brug (110 ton) hebben we twee 750 tons kranen toegepast.”

Met meer dan tweehonderd gedreven medewerkers werkzaam op drie locaties, richt Frijns Industrial Group zich op de engineering, productie, montage en het onderhoud van staalconstructies, samengestelde liggers zoals hoed-, pet- en raatliggers, turnkey projecten en fabrieksinstallaties voor de petrochemische en procesindustrie. Bergmans: “Onze projectmanagers voeren opdrachten uit over de hele wereld. Daarbij worden ze bijgestaan door ruim 350 vakmensen vanuit drie locaties. Sinds onze start in 1928 hebben wij met grote kennis van zaken, durf, daadkracht en innovatief vermogen een eigen positie opgebouwd.” ❚

UNIEKE TWEE COMPONENTEN COATING De bouw van de nieuwe ammoniumsulfaatfabriek in Geleen had enige vertraging, vanwege aanpassingen in de betonwerkzaamheden. Dit maakte de bouw complexer. Bergmans licht toe: “Vanwege de bouwvertraging moesten de stalen elementen, die wij al geproduceerd hadden, tijdelijk worden opgeslagen op de bouwplaats. De profielen hebben we duidelijk gemerkt en op bouwvolgorde in veertig vrachtwagens gelegd, zodat er later snel gemonteerd

Bouwinfo OPDRACHT ONTWERP & ADVIES AANNEMER STAALCONSTRUCTIE

DSM, Geleen Tebodin, Eindhoven BAM Civiel Zuidoost, Maastricht-Airport Frijns Industrial Group, Valkenburg aan de Geul

BETON- & STAALBOUW | 49

VOBN

Tekst en beeld: Roel van Gils

Beton Bewust maakt het verschil

Ieder jaar presenteert de Vereniging van Ondernemingen van Betonmortelfabrikanten in Nederland (VOBN) het brancheverslag Beton Bewust met daarin de belangrijkste resultaten van het keurmerk. Het verslag toont aan dat duurzaam bouwen een steeds belangrijker onderdeel is geworden in de aanpak van een bouwproces. Installaties, materialen en constructies worden steeds beter geïntegreerd. Ron Peters, directeur VOBN, licht de highlights van het brancheverslag nader toe.

VOBN verenigt 108 aangesloten betoncentrales en bevordert het gebruik van betonmortel in bouwwerken en constructies. Met de aangesloten bedrijven wordt intensief samengewerkt, zodat er continu een gegarandeerde kwaliteit betonmortel op de Nederlandse markt verkrijgbaar is en dat betonmortelinnovaties aansluiten bij de (bouw)ontwikkelingen. “Betoncentrales die het keurmerk Beton Bewust voeren, lopen in Nederland voorop, met name waar het gaat om het CO2-profiel van beton”, begint Ron Peters. “Door percentsgewijs meer hoogovenslakken in het bindmiddel toe te passen, wordt een lagere CO2 emissie per m³ gerealiseerd. We constateren dan ook een verdere stijging van het aandeel hoogovencement en een daling van het aandeel portlandklinkercement. Een positieve en vooral duurzame ontwikkeling en een bevestiging dat er afgewogen keuzes worden gemaakt.”

KWALITEIT EN VEILIGHEID Duurzaam bouwen wordt steeds meer geïntegreerd in het beleid van opdrachtgevers, architecten, adviesbureaus en aannemers. Volgens Peters heeft dat te maken met het feit dat naast het milieuprofiel, binnen duurzaam bouwen ook aspecten als kwaliteit en veiligheid grote aandacht krijgen. “Bij onze keurmerkhouders is veiligheid topprioriteit. Onveilige situaties en (bijna) ongevallen worden in kaart gebracht en aangepakt. Daarnaast pleiten wij ervoor om keurmerkhouders al in een vroeg stadium te betrekken bij een project. Vaak wordt het mengsel dat in een bestek is voorgeschreven klakkeloos besteld, terwijl er wellicht alternatieven zijn. Keurmerkhouders weten aan welke knoppen ze kunnen draaien voor een optimaal duurzaam eindresultaat. Niet alleen qua mengsel, maar ook qua processen.” Om de processen beter op elkaar te kunnen afstemmen en de arbeidsveiligheid te verhogen, is de VOBN per 1 oktober jongstleden een verregaande samenwerking aangegaan met de Branchevereniging voor Betonpomp Bedrijven (BBB). Peters: “We hebben in de praktijk veel gezamenlijke belangen. Door onze krachten te bundelen, kunnen we de veiligheid bij het storten van beton op de bouwplaats verhogen.”

INTERNATIONAAL KEURMERK Momenteel wordt door de mondiale cementindustrie gewerkt aan een internationaal keurmerk voor beton, genaamd CSC. “In Nederland zijn we zeer vooruitstrevend met Beton Bewust, want op wereldniveau bestaat er tot op heden nog geen officieel keurmerk”, weet Peters. “Beton Bewust zal dan ook grotendeels de input leveren voor het mondiale keurmerk dat vanaf 2016 wordt geïntroduceerd. Beton Bewust en CSC zullen vervolgens worden geharmoniseerd, waarbij eventuele verschillen worden weggenomen.” ❚

50 | BETON- & STAALBOUW

Brancheverslag Beton Bewust aanvragen? Het aanvragen van het volledige brancheverslag Beton Bewust kan via de website www.betonbewust.nl.

VOBN

Fietsbrug Rosmalen Een project waarbij al in een vroeg stadium optimaal gebruik is gemaakt van de kennis van alle betrokken partijen, inclusief die van keurmerkhouder Mebin, is de fietsbrug in Rosmalen. De betontechnologische uitdaging in het mengselontwerp heeft gezeten in het beperken van de vanuit de massa voortkomende warmteontwikkeling, in combinatie met de keuze voor het toegepaste bindmiddel en de aanvullende randvoorwaarden. De fietsbrug dong mee naar de Betonprijs 2015 in de categorie bruggen en viaducten. Met de Betonprijs worden projecten bekroond die een voorbeeld zijn van een creatieve, opvallende en zinvolle toepassing van het materiaal beton.

Ron Peters, directeur VOBN

BETON- & STAALBOUW | 51

Winnaars Using Contest

EN DE WINNAARS ZIJN... Op 21 september maakten SCIA en Allplan de winnaars bekend van de User Contest. Bij deze tweejaarlijkse wedstrijd worden gebruikers van de softwarepakketten Scia Engineer en Allplan gevraagd om projecten in te sturen en te tonen aan het publiek.

52 | BETON- & STAALBOUW

Winnaars Using Contest

Accountmanager Rob van den Berg: “We stimuleren onze gebruikers altijd om hun meest prestigieuze projecten in te sturen. Soms vraagt dat om wat overtuigingskracht, omdat het de inzenders ook tijd kost. Ze moeten immers een krachtige presentatie van het project voorbereiden, die bestaat uit een beschrijving en afbeeldingen. Daarnaast kunnen ze iets over zichzelf vertellen. Allemaal informatie die in het boek wordt vermeld. Tot de dag van vandaag zijn we gelukkig nooit teleurgesteld, getuige het aantal inzendingen en de kwaliteit van de projecten. SCIA is ze daar zeer dankbaar voor.”

FACEBOOK

Zoals gebruikelijk worden alle projecten die zijn beoordeeld, gebundeld in een boek, dat alle SCIA- en Allplan-klanten gratis kunnen bestellen. “We gebruiken het boek zelf voor promotionele activiteiten, het is dus vrijwel altijd te vinden bij de evenementen waar wij aanwezig zijn, zoals bij de op handen zijnde bijeenkomst over seismiciteit.”

UITDAGINGEN

BEOORDELING Een onafhankelijke internationale jury, die bestond uit gerenommeerde experts uit zeven verschillende landen, beoordeelde maar liefst 134 inzendingen afkomstig van vier verschillende continenten. Waar in het verleden alleen Europese inzendingen om de prijzen streden, deden nu ook projecten uit onder andere Amerika, Brazilië, China, Singapore en zelfs Gabon mee. Bij de evaluatie hield de jury rekening met aspecten zoals complexiteit, presentatie en innovatief gebruik van de software. Traditioneel zijn er vier categorieën: gebouwen, infrastructuur, industriële gebouwen en speciale projecten, die elk een eigen prijswinnaar hebben. Daarnaast is er een speciale BIM-prijs van de jury, waarbij het gebruik van interoperabiliteit wordt gewaardeerd. In de negende editie van deze wedstrijd kon het publiek voor het eerst een stem uitbrengen via de Prijs van het publiek.

Rob van den Berg: “Alle projecten waren ook te bewonderen op Facebook, waar je je stem kon uitbrengen via zogenaamde ’likes’. Van sommige gebruikers weten we dat ze familie en vrienden hebben ingeschakeld om hun project bovenaan de lijst te krijgen. Wij houden van dat enthousiasme en wat ons betreft gaan we deze manier van stemmen in de toekomst herhalen. Opvallend was dat een aantal van de door de jury bekroonde projecten ook bij de publieksstemming hoog eindigde.”

De complexiteit van de projecten lijkt met de jaren te zijn toegenomen. Ingenieurs moeten steeds meer vertrouwen op de mogelijkheden die de softwarepakketten bieden en dit geeft hen ook meer uitdagingen. SCIA onderschrijft dat en biedt daarom meer openheid mede dankzij de implementatie van de zelfontwikkelde Design Forms. Dankzij deze ontwikkeling zijn de gesubstitueerde formules die worden gebruikt tijdens de berekeningen opvraagbaar voor de gebruiker.

VARIATIE “De variëteit van de projecten is weer fantastisch. Sommige zijn spraakmakend als het gaat om het ontwerp en de achterliggende constructie, zoals het nieuwe hoofdgebouw voor de Raad van de Europese Unie in Brussel, andere zijn uniek omdat ze een grote publieke belangstelling krijgen. Ik denk daarbij aan De Markthal in Rotterdam en het podium voor het Eurovisie Songfestival 2015 in Wenen”, aldus Van den Berg. “Zonder te verklappen wie de prijswinnaars zijn, nodig ik iedereen uit om een kijkje te nemen op onze website of om het boek te bestellen. Je bewijst jezelf een dienst en je spreekt tegelijkertijd je bewondering uit voor de deelnemers aan onze User Contest en voor wat zij kunnen met onze software.” ❚ Meer informatie op: www.scia.net

Source: Ossip van Duivenbode

BETON- & STAALBOUW | 53

DEN HAAG | Erasmuslijn

Tekst: Martijn van den Bouwhuijsen | Beeld: Jos van den Berssela

3D-gebogen profielen overkappen metrostation Erasmuslijn De nieuwe eindhalte van de Erasmuslijn in Den Haag krijgt een bijzondere overkapping: een vakwerkbuis van 3D-gebogen staalprofielen. Kersten Europe heeft de kokerprofielen gebogen en op maat gesneden. Vanwege de complexiteit waren speciale gereedschappen en robottechnologie nodig in de productie. Jos van den Bersselaar Constructie BV is inmiddels gestart met de montage van de 375 stalen segmenten.

Om meer ruimte voor het treinverkeer te maken op Den Haag Centraal, krijgt de lightrailverbinding Erasmuslijn een nieuwe eindhalte, genaamd Haags Startstation Erasmuslijn. Deze stationshalte wordt gedeeltelijk boven en naast het busplatform gebouwd. De overkapping loopt door tot in de grote hal van Den Haag Centraal. Reizigers kunnen daardoor altijd droog van de RandstadRail naar het trein- en busstation lopen. Naar verwachting is het nieuwe metrostation in de zomer van 2016 klaar voor gebruik.

GETORDEERDE KOKERPROFIELEN Commercieel directeur Bart Simonse zegt namens Kersten Europe: “Wij werden in een vroeg stadium bij het Haagse bouwproject betrokken om het ontwerp te bespreken en een maatwerkoplossing aan te bieden voor de productie van de gebogen stalen kokers. Wij zijn gespecialiseerd in gecontroleerd koudvervormen van staal, RVS en aluminium. Profielen tot 1.000 mm en platen tot 150 mm dikte kunnen we buigen in verschillende radiussen. Daarnaast bieden we een reeks aanvullende bewerkingen aan, waaronder het op maat maken van gebogen profielen met 3D-robotsnijden, lassen en oppervlaktebehandeling.”

54 | BETON- & STAALBOUW

De stationsoverkapping in Den Haag bestaat uit een net van gebogen kokers van 180 x 100 mm. De doorsnedevorm van de vakwerkbuis is een ellips, de kokers volgen deze ellips in getordeerde vormen. Simonse zegt: “Het buigen van de kokers in een eenvoudige radius zonder doorsnedevervorming vergt al kennis en vakmanschap, de ellipsvorm en met name de tordering maakten de engineering en productie nog complexer. Erg bijzonder is de ‘neus’ van de stationsoverkapping; de luifel boven de liften en roltrappen. Hier wordt de ellipsvorm afgeplat waardoor de vorm van iedere 3D-gebogen koker uniek wordt. In totaal omvat de stationsoverkapping 375 kokerprofielen, waarvan 290 symmetrische profielen en 85 verlopende profielen voor de ‘neus’, met radia van 3.511 mm + 12.511 mm en 3.631 mm + 2.631 mm bij een stijgingshoek van 45°. De gewenste toleranties voor de koppelingen en spelingen vormden hierbij een grote uitdaging.”

BOUTVERBINDINGEN MET INGELASTE PLATEN “De stationsoverkapping van het Haags Startstation Erasmuslijn wordt 6,2 meter hoog, 17 meter breed en in totaal 110 meter lang, inclusief een 170 ton zware luifel die de verbinding vormt tussen de OVT terminal en de nieuwe overkapping”, zegt projectleider John Verhoeven namens Jos van den Bersselaar Constructie BV. “In november 2015 zijn we gestart met de montage van de 80 ton zware kapconstructie. Hierbij maken we gebruik van een mobiele kraan. De stalen kokerprofielen verbinden we met glijopleggingen aan de onderconstructie (betonnen viaduct). Hierdoor kan de stalen overkapping ongehinderd krimpen en zwellen ten gevolge van de temperatuurwisselingen. De stalen kokers worden onderling verbonden met boutverbindingen met ingelaste platen. Toegang tot de bouten verkrijgen we met een handgat in de binnenste koker. Om weerstand te bieden tegen corrosie is het staal thermisch verzinkt en wordt gebruikgemaakt van een drielaags natlaksysteem volgens ISO 12944 klasse C4 high.” ❚

DEN HAAG | Erasmuslijn

Bouwinfo OPDRACHTGEVER GEDELEGEERD OPDRACHTGEVER HOOFDAANNEMER ONTWERP VORMGEVING

Gemeente Den Haag ProRail BAM Zwarts & Jansma Architecten

BETON- & STAALBOUW | 55

Bedrijfspresentatie

Tekst: Sander Lemmens | Foto’s: Van der Blij

SUPERMARKT VOOR DE BETONINDUSTRIE “Onze ouders hebben het bedrijf in 1972 opgericht. Anno 2015 gaat het meer dan goed en zijn alle drie de kinderen werkzaam binnen het bedrijf. Dat is inderdaad best bijzonder. Rob, de oudste, werkt als verkoper in de binnendienst, mijn zus Loeki is onder meer verantwoordelijk voor de financiële administratie en ikzelf ben werkzaam als verkoper in de buitendienst”, geeft Fred van der Blij aan. “In 2017 bestaan wij 45 jaar en daar zijn we trots op.”

Waar vader en moeder in 1972 startten met de verkoop van mechanische klemmen en pallethaken van het merk BSV, is door de jaren heen het aanbod van artikelen die het bedrijf levert, toegenomen. Al horen de mechanische klemmen, pallethaken en hydraulische grijpers van het Deense kwaliteitsmerk BSV nog steeds tot het assortiment. “Sinds de start van het bedrijf hebben wij ons ontwikkeld tot specialist in hijsen hefwerktuigen voor bouw en industrie in binnen- en buitenland. Naast het genoemde BSV zijn we ook leverancier van VDB evenaars, uithouders en hijstraversen in vele uitvoeringen. Degelijke producten voldoen aan alle normen. Dit geldt uiteraard ook voor onze VDB werkbakken, manbakken en goederenbakken en VDB elementenklemmen.”

56 | BETON- & STAALBOUW

Bedrijfspresentatie

BETONFABRIEK De start van de verkoop van Starcon kogelkopankersystemen in 1995 is eveneens het startschot van de uitbreiding van het assortiment van het familiebedrijf en betekende eveneens de eerste stappen in de betonindustrie. “Inmiddels zijn we al meer dan twintig jaar leverancier van instortvoorzieningen voor de betonindustrie. Wij verkopen onder meer de innovatieve producten van de PHILIPP Gruppe en die staan garant voor Duitse degelijkheid en een hoge kwaliteit. Zij zijn gespecialiseerd in transporten montagesystemen voor de prefab betonindustrie. Veel producten worden wereldwijd geëxporteerd”, geeft Fred van der Blij aan. Hij vervolgt: “Wij noemen onszelf ook wel een supermarkt voor de betonfabriek, klanten uit deze branche kunnen echt voor bijna alles bij ons terecht. Door ons brede assortiment worden onze artikelen ook gebruikt bij grote projecten. Bijvoorbeeld bij de Hogesnelheidslijn, de rondweg rondom Amsterdam of het hoofdkantoor van ABN AMRO in Amsterdam.”

Naast het brede assortiment zijn er volgens Van der Blij meer zaken waarom de klanten het bedrijf weten te vinden. “Afspraak is bij ons afspraak en onze snelheid van leveren wordt zeer gewaardeerd. Hebben ze morgenvroeg om zeven uur spullen nodig en bestellen ze pas na vieren? Dan kan dat bij ons. We willen het net iets anders doen dan de andere bedrijven binnen deze branche.”

MAGNEETSYSTEMEN

Evenaars, uithouders en traversen in standaard en speciaal uitvoeringen verzinkt of gepoedercoat. Levering inclusief • certificaat • EG-verklaring • gebruiksaanwijzing

Sinds enkele jaren kunnen klanten ook bij Van der Blij terecht voor magneetsystemen. “Dankzij het samenwerkingsverband tussen Van der Blij en Ratec uit Duitsland hebben we een aantal jaar geleden magneetsystemen voor de prefab betonindustrie aan ons leveringsprogramma kunnen toevoegen. Ratec, MTK en Upcrete behoren tot de Reymanngroep. De rationele ideeën van deze onderneming bieden een probleem oplossing voor productielocaties van prefab beton; van een eenvoudig magneetsysteem in de productie tot en met de complete inrichting van productieplaatsen met batterijsystemen en betonpompen. Zo blijven we inderdaad steeds groeien.” ❚

Kijk voor meer voorbeelden op www.vanderblij.nl/hijsen

info@vanderblij.nl

+31(0)412 - 64 61 68

BETON- & STAALBOUW | 57

MECHELEN | Stadion KV Mechelen Tekst: Sander Lemmens | Beeld: Betca

GEEN OPDRACHT UIT DE WEG De opdracht was duidelijk. Het stadion van KV Mechelen moest, in fases, worden vernieuwd. Voor de opbouw werd gekozen voor prefab beton, waarvoor het bedrijf Betca tekende. Daar het om enorme blokken ging, geen enkel blok qua omvang hetzelfde was en omdat de tijdsdruk erg groot was, bleek het zeker geen alledaagse opdracht. Door een goede samenwerking, jarenlange ervaring en de wil om keihard te werken, werd de eerste fase van de klus geklaard. Bij de stadionnaam Achter de Kazerne gaat bij veel voetballiefhebbers en -kenners direct een lichtje brandje. Nog voordat een sponsor de naam van het stadion kocht, was het de naam van de thuishaven van profclub KV Mechelen. Een naam die in de volksmond overigens nog steeds gebezigd wordt. Voor de verbouwing van dit nostalgische stadion kwam de club bij Betca, specialist in prefab beton, terecht. Directeur Mark van Campenhout: “De tijd om de eerste fase te realiseren, was erg kort en de deadline zeer strikt. Samen met de architect en bouwbedrijf Willemen, een zeer gewaardeerde partner van ons bedrijf, hebben we de eerste fase van de klus weten te klaren. Een speciale klus? Zeker weten. Mijn vader, de oprichter van Betca, was vroeger stadiondirecteur van KV Mechelen, dat gaf dit project wel een speciaal tintje.”

DRUK Niet alleen de omvang van de klus was groot, ook de tijdsdruk speelde een grote rol tijdens de eerste fase. “In februari zijn we rond de tafel gaan zitten,

58 | BETON- & STAALBOUW

MECHELEN | Stadion KV Mechelen

in april en mei zijn we de prefab betonstukken gaan produceren, zodat Willemen eind juni, begin juli kon beginnen met de bouw. Ze hadden maand om hun klus te klaren.” Toen deadline met rasse schreden dichterbij kwam, werd Mark van Campenhout tijdens een wedstrijd van KV Mechelen in de bestuursloge gevraagd of het project op tijd klaar zou zijn en of hij druk voelde. Waarop hij antwoordde met de vraag: “Hebben jullie soms twee stadions besteld, want ik voel geen druk? “Maar eenmaal buiten had ik het zweet in mijn nek staan”, lacht hij. “Echter dankzij onze jarenlange ervaring en keihard werken zijn we erin geslaagd om binnen de gestelde termijn op te leveren. Voor de tweede fase krijgen we gelukkig wat meer tijd. Deze fase dient in mei 2016 afgerond te zijn.”

GROEIEN In totaal waren er 165 vrachten nodig om de immense betonblokken bij het stadion te krijgen. Blokken van 25 meter met een gewicht van liefst 52 ton waren geen uitzondering. Van Campenhout onderbrak zelfs kort zijn vakantie om bij de transporten aanwezig te zijn, om alles in goede banen te leiden. Het tekent het belang van de opdracht, maar ook de betrokkenheid van de directeur. “Ik vond het niet meer dan normaal dat ik aanwezig was. Vakantie of niet. Hard werken hoort bij ondernemen”, aldus Van Campenhout, die als gezegd de zaak overnam van zijn vader. “Ik kwam terecht in een goed lopende zaak en onder mijn leiding hebben we dat werk voortgezet. Zij het in een hogere versnelling”, doelt hij onder meer op de nieuwe productieloods die halverwege volgend jaar klaar moet zijn. “Om te blijven groeien als bedrijf moet je innoveren en investeren. Met deze nieuwe productieloods kunnen we nog grotere opdrachten aan en zijn we klaar voor de toekomst.” ❚

BETON- & STAALBOUW | 59

Betca Sterk in maatwerk

Doelhaagstraat 81 - 2840 Rumst - T +32 3 888 55 71 - www. betca.be - info@betca.be

Plus polyplaatvloer

VLAKKER

Breedplaatvloer met gewichtsbesparende elementen voor lichtere bouwconstructies

De SXP LASER SCREED van Jadi aan het werk

NAUWKEURIGER Lichtere bouwconstructies Arbo-vriendelijk Goedkoop & flexibel Duurzaam beton & recycle EPS ISO 14001 gecertificeerd

Wij werken met de nieuwste hightech apparatuur waaronder de

SXP LASER SCREED INFO: Tel. 0548-545836 - www.jadivloeren.nl - info@jadivloeren.nl

NIJMEGEN | CineMec Tekst: Martijn van den Bouwhuijsen | Beeld: Jadi

ALLE BETONVLOEREN DOOR ÉÉN VLOERENBEDRIJF GEMAAKT

Nieuwbouw CineMec nadert oplevering Het opvallende bioscoopcomplex CineMec Nijmegen wordt in december 2015 opgeleverd. In opdracht van Dura Vermeer B.V. maakte JADI Bedrijfsvloeren alle betonvloeren: werkvloeren, staalvezelbeton vloeren en traditioneel gewapende vloeren. CineMec Nijmegen bestaat uit een aantal losse zaalvolumes met ruimtes ertussen. De nieuwbouw staat op een palenfundering om de bodem met een archeologisch monument te sparen. De zaaldozen hebben een constructie van stalen kolommen en liggers. Alle vloeren zijn van beton. “In totaal besloeg onze bouwopdracht ongeveer 7.000 m² vloeispecie werkvloeren, 7.000 m² traditioneel gewapende vloeren en 4.900 m² vloeren met staalvezelwapening”, zegt Didrich Jansen namens JADI Bedrijfsvloeren. “Dura Vermeer nam de wapening voor haar rekening in de traditioneel gewapende vloeren. Wij zorgden voor de staalvezels in het staalvezelbeton. JADI Bedrijfsvloeren is in april 2015 begonnen met het bouwen van de werkvloeren en aansluitend in september met de traditionele vloeren. Deze vloeren zijn in een open situatie aangebracht. De staalvezelbetonvloer is dit najaar in een binnensituatie aangebracht. Ook verzorgden wij het vullen van de kelken van de kanaalplaatvloeren; hiervoor hebben wij dit jaar speciale pomp aangeschaft. Alle toegepaste beton heeft sterkte C30/37.”

COMPLEET PAKKET VLOEREN Jadi Bedrijfsvloeren is een landelijk opererend vloerenbedrijf, gespecialiseerd in het leveren en aanbrengen van bedrijfsvloeren. Jansen: “Wij kunnen zorgdragen voor het complete pakket en zetten eigen personeel en eigen pompen in. Jadi Bedrijfsvloeren beschikt over kennis en ervaring van ontwerp, uitvoering en onderhoud. Binnen het pakket van vloeren beschikken we tevens over de mogelijkheden tot het leveren en aanbrengen van isolerende ondervloeren, met EPS, Floormate of Styrodur.” ❚

BETON- & STAALBOUW | 61

ALMERE | Olympiakwartier

Tekst: Roel van Gils | Beeld: Goossen Te Pas Bouw

Bouw Olympiakwartier volledig 3D-geanimeerd In Almere Poort wordt gebouwd aan het nieuwe indoorsportcomplex Olympiakwartier. Een complex met een zwembad, gebaseerd op het concept 2521 Gewoon Zwemmen van de Koninklijke Nederlandse Zwembond, met daarboven een multifunctioneel sportcentrum. Vanwege de enorme stalen hoofddraagconstructie en de veelvoorkomende windhozen in Almere, heeft bouwkundig aannemer Goossen Te Pas Bouw het bouwproces volledig 3D-geanimeerd. Goossen Te Pas Bouw is verantwoordelijk voor het bouwkundige deel van het nieuwe sportcomplex. “De installatiewerkzaamheden, zowel elektrotechnisch als werktuigbouwkundig en de installatie van het zwembad zijn door de gemeente Almere apart uitbesteed. Daarover houden wij wel de coördinatieverplichting”, zegt Maikel Groters van Goossen Te Pas Bouw. “Het gebouw kenmerkt zich door een hoofddraagconstructie van staal in combinatie met betonnen verdiepingsvloeren. De gevel is opgebouwd uit houtskeletbouw, binnendozen met aluminium buitenplaat en sandwichpanelen met aluminium vliesgevels.”

62 | BETON- & STAALBOUW

GEDETAILLEERD MONTAGEPLAN Het concept 2521 Gewoon Zwemmen gaat uit van een 25 x 21 meter bad. Een bad dat mede dankzij deze afmetingen en een beweegbare bodem in de lengterichting optimaal te gebruiken is en waarbij het functioneel zwemmen voorop staat. Het zwembad is geen traditionele constructie van beton, maar een zelfdragend systeem dat op de verhoogde vloer van de begane grond wordt gebouwd. Dit scheelt tijd en geld en kenmerkt ook het 2521-concept. Boven het zwembad hangt vervolgens het multifunctionele sportcentrum. “Samen met de onderaannemers hebben we ons nadrukkelijk toegelegd op de wijze van het

ALMERE | Olympiakwartier

SPEKTAKEL Tussen het zwembad en de bovenliggende sporthal bevinden zich twee grote spanten met een lengte van 35 meter, een hoogte van 4,5 meter en een gewicht van 45 ton. “We hebben ervoor gekozen om de spanten bij onze onderaannemer op de werf volledig voor te bereiden”, licht Groters toe. “In verband met het transport is het spant opgedeeld in drie transportabele delen, die zijn gecoat in de fabriek. De onderzijde van de spanten komt namelijk in aanraking met het zwembadmilieu en dat vraagt een speciale coating die alleen in de fabriek aangebracht kan worden. Vervolgens zijn de spanten getransporteerd naar Almere Poort en op het bouwterrein in elkaar gebout. Met behulp van liefst vier kranen zijn ze op hun plek gehesen; een waar spektakel. Pas nadat het hulpstaal en de tijdelijke schoren waren aangebracht, werden de spanten losgekoppeld van de kraan. Ook deze werkzaamheden hebben we van minuut tot minuut uitgeschreven en dat heeft geresulteerd in een vlekkeloos verlopen uitvoering.” opbouwen van de hoofddraagconstructie”, vervolgt Groters. “Gezamenlijk hebben we een montageplan opgesteld, dat heel gedetailleerd in stappen is uitgeschreven. Ook de onderstempeling van de constructie is hierin meegenomen, zodat we te allen tijde kunnen borgen dat de constructie stabiel blijft, ook tijdens de bouw. Dat gedetailleerde montageplan geeft in de uitvoering tevens een handvat om te controleren of het werk ook wordt uitgevoerd zoals bedacht. Bij elke stap in de montage is tevens een 3D-animatie toegevoegd, zodat heel duidelijk te zien is wat op elk moment in uitvoering is.”

Omdat de vloer van de sporthal rust op de spanten, had Goossen Te Pas Bouw te maken met een bepaalde vlakheidsklasse volgens de regels van NOC*NSF. “In plaats van de theoretisch bedachte doorbuiging van 58 millimeter hebben we de toog uiteindelijk toch gemaakt op de helft; 29 millimeter. Dat heeft goed uitgepakt, we hebben niet in twee maar slechts in één keer de vloer kunnen storten”, vertelt Groters enthousiast. Inmiddels wordt hard gewerkt aan de afbouw. Goossen Te Pas Bouw levert het werk eind januari 2016 bouwkundig op. De officiële opening van Olympiakwartier is in mei 2016. ❚

BETON- & STAALBOUW | 63

ALMERE POORT | Olympiakwartier Tekst: Roel van Gils | Beeld: Betonson

GEWICHTSBESPARENDE BETONVLOEREN In opdracht van Goossen Te Pas Bouw heeft Betonson zijn licht laten schijnen op het constructief ontwerp van het nieuwe indoorsportcomplex Olympiakwartier. Door toepassing van polyplaatvloeren wordt een gewichtsbesparing van dertig procent gerealiseerd ten opzichte van een massieve betonvloer. Door het toepassen van een lichtere vloer, kon de staalconstructie ook een klasse lichter worden uitgevoerd, vertelt Kees van Oostenrijk van Betonson. “Tevens was het mogelijk om grotere overspanningen te behalen met een dunnere vloerdikte. De maximale overspanning die is gerealiseerd bedraagt 9,5 meter bij een vloerdikte van 320 millimeter. Onze polyplaatvloer is gebaseerd op een breedplaatvloer. Fabrieksmatig wordt de vloer voorzien van polystyreenstroken op posities waar in de vloer geen dwarskracht optreedt. De vloer wordt in het werk verder afgewapend en afgestort. Op de posities van de polystyreenstroken wordt dus geen beton gestort. Dat scheelt aanzienlijk in gewicht, want polystyreen heeft een soortelijk gewicht van slechts 20 kg/ m³. Het geringere gewicht van de polyplaatvloer is direct van invloed op de gehele constructie.” In doorsnede heeft de polyplaatvloer bij het indoorsportcomplex een onderschil van 80 millimeter, een polystyreenstrook van 160 millimeter met daarbovenop weer een laag beton van 80 millimeter. Bijkomend voordeel van een polyplaatvloer is volgens Van Oostenrijk de lagere CO2-footprint van de

Polyplaatvloer.

64 | BETON- & STAALBOUW

complete vloer. “De toegepaste polystyreenstroken zijn voor 99,9% recyclebaar. Doordat er minder beton wordt toegepast, is de CO2-bijdrage aan het milieu fors lager.” In het sportcomplex zijn behalve de polyplaatvloeren ook reguliere kanaalplaat- en breedplaatvloeren van Betonson toegepast. “In totaal hebben we ruim 3.000 m² aan prefab vloeren geleverd”, zegt Kees van Oostenrijk tot besluit. ❚

Journaal Nieuwbouw European Patent Office in staal en beton Het European Patent Office krijgt een nieuw onderkomen in Rijswijk, naast het huidige kantoor. Hier worden straks circa 1.750 medewerkers gehuisvest op een totaaloppervlak van ruim 80.000 m². De nieuwbouw wordt uitgevoerd met een staalconstructie en veel glas. Vanwege de beperkte ruimte op de bouwkavel wordt er zoveel mogelijk prefab gebouwd. Geelen Beton levert de prefab betonnen vloerplaten, wanden, trappen met bomen, trapbordessen met schrobranden, dakplaten en balkonplaten. Begin 2015 is gestart met de bouw van het nieuwe hoofdgebouw, dat medio 2017 in gebruik wordt genomen. Daarna volgt de sloop van het huidige kantoor en de inrichting van de omgeving.

Internationale ontwerpprijs voor Markthal Rotterdam Voor de engineering van de Markthal is Royal HaskoningDHV uitgeroepen tot winnaar van ‘The Art of Structural Design’ van de SCIA and Allplan User Contest in de categorie Speciale Projecten. Met de competitie willen softwareleveranciers SCIA en Allplan constructies en innovatieve realisaties van ‘s werelds beste ingenieurs in de kijker zetten. Een onafhankelijke internationale jury met negen experts bekeek hiervoor 134 projecten verspreid over de wereld.

3D-betonprinter voor grote objecten De Technische Universiteit Eindhoven heeft een betonprinter in gebruik genomen, waarmee objecten tot 11 meter lang, 5 meter breed en 4 meter hoog kunnen worden geprint. De universiteit ontwikkelt samen met de bouwindustrie kennis om grensverleggende en makkelijk te recyclen betonproducten te printen. De betonprinter is gebaseerd op een vierassige portaalrobot, hetgeen lijkt op een bovenloop-hijskraan uit een industriehal, met in plaats van een hijskabel een in hoogte beweegbare en draaibare printkop. Daaraan zit een betonmeng- en pompinstallatie. De printer is computergestuurd. Het Nederlandse bedrijf Rohaco bouwde de printer, de eerste van dit type en van deze afmeting in Nederland.

Hurks heropent prefab-betonfabriek Bouwconcern Hurks heropent de prefab-betonfabriek in Tilburg. Vanaf januari gaan er zo’n vijftig medewerkers aan de slag. De fabriek is sinds 1996 in handen van Hurks. Het bouwconcern heeft ook een prefab-betonfabriek in Veldhoven. De heropening is noodzakelijk omdat omvangrijke Engelse gebiedsontwikkelingen zoals London City Island en Royal Wharf flinke productiecapaciteit van Hurks in beslag nemen. Het kost ongeveer zeven ton om de vestiging opnieuw in te richten.

Robot legt betonblokken voor versteviging IJsselmeerdijk Het Friese bedrijf LBN Betonproducten b.v. te Drachten heeft een deel van de IJsselmeerdijk met behulp van een robot verstevigd. Het was de eerste keer dat deze techniek in Nederland werd toegepast. Een kraanmachinist plaatst telkens twaalf zetstenen van 65 kg op de robot. De robot herkent dit en drukt de stenen vervolgens volautomatisch in positie met hydraulische vijzels. De betonblokken zijn voorzien van hol- en dolsystemen aan de zijkanten, waardoor ze rondom in elkaar grijpen. Zo ontstaat een hecht verband dat veel stabieler is dan een bekleding van losse stenen of basaltblokken. De Verkalitzetstenen van beton worden niet gevoegd met split en hebben nauwelijks onderhoud nodig. Door de innovatie kan er dagelijks 1.000 m² zetstenen worden gelegd. De hoge stabiliteit van het systeem levert een besparing op van 25% op de dikte van de betonlaag, dat wil zeggen 25% minder grondstoffen en transport.

BETON- & STAALBOUW | 65

more than masts Kaal Masten BV Gasstraat Oost 7 - NL 5349 AH Oss P.O. Box 43 - NL 5340 AA Oss Netherlands

Tel.: +31 412 67 47 47 sales@kaal.nl www.kaal.nl

Journaal Duurzame nieuwbouw met cementloos beton De nieuwbouw van sensorenfabrikant Sensata Technologies op de Westermaat Campus in Hengelo moet tot de top drie van duurzaamste gebouwen van Nederland gaan behoren. Er wordt onder meer warmtepomptechniek toegepast en (aanvullende) koeling met behulp van akoestische geluidsgolven. Het gebouw is ontworpen op basis van Design for Disassembly. Hierdoor kunnen de componenten en elementen na demontage worden hergebruikt. Bij het nieuwbouwproject in Hengelo wordt duurzaam beton gebruikt. De toepassing van cementloos beton in een gedeelte van de dakvloeren, is een noviteit.

Nederlandse ingenieurs ontwikkelen ultrahogesterktebeton

Nieuw icoon voor de Zuidas De Zuidas krijgt een eigenzinnig gebouw met kantoren, woningen en allerlei voorzieningen. De opvallende hoogbouw met drie opengewerkte torens en verspringende balkons wordt voor een groot gedeelte publiektoegankelijk. De openbare ruimte loopt in en over het gebouw door. Het ontwerp komt van architectenbureau MVRDV, OVG Real Estate uit Amsterdam is de ontwikkelaar. De hoogbouw verrijst aan de Beethovenlaan op de Zuidas, tegenover het hoofdkantoor van ABN AMRO. Wanneer er met de bouw wordt gestart, is nog niet bekend. Afbeelding: MVRDV

Stalen portalen vervangen muren Spinoza Hall De grote renovatie van de Spinoza Hall van de Universiteit Utrecht is afgerond door bouwbedrijf J.P. van Eesteren. Er werden vijftig extra studieplekken, zestien nieuwe werkgroepruimten en drie hoorcollegezalen gerealiseerd in het rijksmonument. Hiervoor is een aantal ruimtes samengevoegd en zijn muren doorbroken. De muren zijn vervangen door zes stalen portalen, waardoor een open ruimte ontstond. In het gebouw zijn stalen buispalen geheid om het gewicht van deze portalen te dragen. Vanwege de hoogtebeperkingen zijn er palen gebruikt van 1,5 meter hoog. Deze zijn op elkaar gelast en vervolgens in de grond ingeheid.

€ 1,3 miljard extra bouwproductie door vluchtelingenstroom De toestroom van vluchtelingen naar Nederland levert in de periode 20152020 naar verwachting een extra woningproductie op van 50.000 woningen. De impuls gaat gepaard met een extra bouwproductie van ruim € 5 miljard euro en zorgt voor 28.000 extra arbeidsjaren werk in de bouwsector. In 2016 zorgt de impuls naar verwachting voor € 1,3 miljard extra bouwproductie en 7.000 extra voltijdbanen. Dit concludeert het Economisch Instituut voor de Bouw op basis van recente cijfers van de Immigratie- en Naturalisatiedienst. De bouwproductie reageert met vertraging op de nieuwe woningvraag, maar naarmate er meer tijd is, komt de productie steeds beter op gang.

Nederlandse ingenieurs hebben supersterk beton ontwikkeld. Dit ultrahogesterktebeton is zo dun en kan zo’n hoge druk aan dat het vergelijkbaar is met staal. Om te laten zien hoe sterk het is, is medio oktober een 35 ton zware truck – vergelijkbaar met het gewicht van 30 auto’s – over een 45 millimeter dikke betonplaat gereden. Dat gebeurde vlakbij de nieuwe Ultrabrug over het Eindhovens Kanaal, die eveneens van ultrahogesterktebeton is gemaakt. Met de proef willen FDN, ENCI, Mebin en De Jong’s Betonbedrijf de wereld tonen wat het beton kan. Bij ultrahogesterktebeton worden speciale vulstoffen zoals microsilica en staalvezels toegevoegd aan het mengsel. Hierdoor nemen de sterkte en de dichtheid toe. Daardoor kunnen er minder chloriden, dooizouten en andere stoffen binnendringen en is het beton onderhoudsvrij voor minimaal honderd jaar. Door de verbeterde sterkte kunnen met UHSB slanke en langere brugoverspanningen gemaakt worden die duurzamer en onderhoudsvrij zijn, in vergelijking met andere materialen.

Bouw heeft als eerste de ‘nieuwe VAR’ De Verklaring Arbeidsrelatie (VAR) verdwijnt en daarvoor in de plaats komt een modelovereenkomst die opdrachtgevers en opdrachtnemers samen moeten invullen. De bouw is de eerste sector met zo’n nieuwe modelovereenkomst. Hij gaat vanaf 1 januari komend jaar in, de VAR vervalt dan. De Modelovereenkomst is bedoeld voor opdrachtgevers van zzp’ers en freelancers. Opdrachtgevers willen voorkomen dat ze worden aangeslagen voor loonheffing en premies voor de freelancer wanneer er sprake lijkt van schijnzelfstandigheid. De nieuwe Modelovereenkomst vullen de werkgever en werknemer samen in; ze vullen bijvoorbeeld details in over de werkzaamheden en de duur en het tarief ervan, en bevestigen dat de zzp’er in volledige zelfstandigheid de klus vervult. Per sector komt er een modelovereenkomst, die de fiscus publiceert op zijn eigen site.

Charles Massonet Award voor Professor Frans Bijlaard Op de European Convention for Constructional Steelwork heeft Professor Frans Bijlaard van de Technische Universiteit Delft de Charles Massonet Award ontvangen. Deze award geeft erkenning aan wetenschappers die in hoge mate hebben bijgedragen aan de verbetering van wetenschappelijke en technische ondersteuning van staalconstructies. Dat de award niet gewonnen kan worden, maar alleen verkregen wordt via overdracht, maakt dit extra bijzonder.

BETON- & STAALBOUW | 67

Journaal Horloge met betonnen trap als wijzerplaat Een designstudio in Taiwan heeft een horloge gemaakt met een wijzerplaat van twaalf betonnen treden. Elk uur is een trede. 22 Design studio heeft meerdere artikelen gemaakt van beton, zoals sieraden, klokken, pennen en andere office supplies. Het bijzondere aan dit horloge is de vierde dimensie: de tijd komt samen met de ruimte. Door het beton is dit horloge dikker dan normaal, namelijk 14,5mm. Het is ook zwaarder: 85 gram. Het leren bandje is daarom ook iets dikker. Het horloge is in drie verschillende kleuren beschikbaar en kost momenteel 290 dollar.

Nieuwe CUR-Aanbeveling 118 versterkt innovatie in betonreparatie De CUR-Aanbeveling 118 ‘Specialistische instandhoudingstechnieken – repareren van beton’ is kortgeleden geïntroduceerd. Deze aanbeveling vervangt de CUR-Aanbevelingen 53, 54 en 55. In CUR-Aanbeveling 118 wordt een andere weg ingeslagen als het gaat om het beschrijven van betonherstel. Een belangrijke nieuwe stap is het indelen van reparaties in drie klassen: esthetische, technische en constructieve betonreparatie. Een onderscheid dat van belang is voor opdrachtgevers, adviseurs en het uitvoerend bedrijf. Deze indeling stelt bijzondere eisen aan het onderzoek, de bestekfase/contractfase en de uitvoering daarvan. CUR-Aanbeveling 118 verbindt nationale regelingen met internationale afspraken.

Middelgrote bouwbedrijven presteren beter

Woningproductie ‘moet’ naar 80 tot 90 duizend per jaar Vanwege snellere bevolkingsgroei moet de bruto woningproductie tussen 2015 en 2020 worden opgeschroefd naar 80.000 tot 90.000 woningen per jaar. Dit adviseert ABF Research in de woningprognose Primos 2015. De groei in de vraag naar woningen komt vooral door de groei van het aantal buitenlandse migranten. Dat is exclusief de recente vluchtelingenstroom. Evenmin is rekening gehouden met de inhaalvraag die het gevolg is van vijf jaar woningbouwcrisis. In de prognose is rekening gehouden met een jaarlijkse woningsloop van 10.000 tot 20.000 woningen. Mocht een bruto productie van 80.000 woningen worden gehaald, dan leidt dat tot een netto productie van 60.000 tot 70.000 woningen.

Nominaties ENCI Studieprijs bekend De genomineerden voor de ENCI Studieprijs 2015 zijn bekend. Dit jaar waren er zestien inzendingen uit Nederland en Vlaanderen: elf in de categorie Universiteit en vijf in de categorie Hogeschool. In de categorie Universiteit zijn genomineerd: ‘Upscaling of strain-hardening cementitious composites’ van Ricky Tai van de TU Delft, ‘De invloed van de heterogeniteit van beton op het uittrekgedrag van staalvezels’ door Simon Cox van de TU Eindhoven en ‘3D printing of concrete structures’ van Rob Wolfs van de TU Eindhoven, ‘Structural reliability of existing city bridges: analysis with Monte Carlo simulation including a load model based on weigh-in-motion measurements’ van Laura Hellebrandt van de TU Delft. En, in de categorie Hogeschool zijn genomineerd: ‘Toepassing van vezelmateriaal in het ontwerp van korte verkeersbruggen’ van Michael Vonk van de Hogeschool Amsterdam en ‘Aardbevingsbestendigheid van onderdoorgangen’ van Rens Pater en David-Jan Smeenge van de Hogeschool Windesheim.

68 | BETON- & STAALBOUW

Middelgrote bouwondernemingen draaien, gemiddeld genomen, beter dan hun kleinere of grotere concurrenten. Dat blijkt uit onderzoek van BDO Accountants & Adviseurs onder 350 ondernemingen in de bouwsector. Het gaat daarbij om MKB-bedrijven met een omzet tussen € 50 mln en € 75 mln. Deze groep bedrijven ziet de omzet, het rendement en het aantal orders toenemen. Volgens het rapport ‘Het geheim van de uitblinkers’ maken de middelgrote bouwers het verschil omdat zij ‘niet zozeer baanbrekend, maar wel innoverend’ zijn. De grootste kracht is dat zij tijd en aandacht aan hun personeel besteden, waardoor klantgericht wordt gewerkt en na coaching bouwprocessen beter beheersbaar zijn.

Twenterand past duurzaam beton toe Ter afronding van het woonrijp maken van de hoofdweg op bedrijventerrein Almeloseweg-Oost in Vriezenveen is duurzaam beton toegepast dat wordt gemaakt van herbruikbare grondstoffen. De producent van de betonmaterialen, v.d. Bosch Beton, heeft aangegeven ongeveer 50% van het grind te vervangen door gerecycled betongranulaat. Dit geldt voor trottoirbanden, betonstraatstenen en betontegels. De betonproducten worden met milieukeur Ecoton geleverd. Door de hoekigheid van de granulaten is het eindproduct minimaal zo sterk en soms sterker dan betonproducten die gemaakt zijn met standaard grind. Kortom: duurzaam en sterk.

Journaal Rabobank: volgend jaar 3,5% omzetgroei bouw De omzetgroei in de bouwsector bedraagt dit jaar 6,1 en volgend jaar 3,5 procent. Dat schrijft Rabobank in het rapport Sectorprognoses 2016. De landelijke groei in private investeringen met 10 procent komt voor een belangrijk deel door de aantrekkende vraag in de woningmarkt. Voor 2016 koerst de woningmarkt af op groeicijfers, mede door het effect van een inhaalvraag. In 2014 kwam de groei net boven de 3 procent uit. Vooral ontwikkelende aannemers zien de orderportefeuille toenemen. De utiliteitsmarkt gaat gebukt onder de grote voorraad leegstaande kantoren en een afnemende vraag naar winkelruimte. Een positieve uitzondering is de toename in de nieuwbouw van logistiek vastgoed en een stijging van het aantal renovatie- en transformatieprojecten.

Extreem waterdoorlatend asfaltbeton uit Groot-Brittannië Het Britse bedrijf Tarmac heeft open asfaltbeton ontwikkeld dat per vierkante meter 10 l/s water doorlaat. Topmix Permeable voert het water af naar het riool of in de grond en voorkomt hiermee gladheid op de weg. Daarnaast kan het beton dienst doen als waterreservoir en is dit water te gebruiken om het asfalt te koelen tijdens warmere periodes. Ondanks de grote waterdoorlatendheid is het beton in staat om de druk van grote voertuigen te weerstaan. Tegen vrieskou daarentegen is het niet bestand. Afbeelding: Tarmac.

Betonvloer isoleren met glaswolvlokken Fabrikant Knauf Isolation introduceert een isolatiesysteem dat voor tachtig procent bestaat uit glaswolvlokken: JetSpray. Het product is geschikt is om de onderkant van vloeren van kruipruimtes af te werken en is bedoeld voor betonnen en steenachtige ondergronden. JetSpray bestaat uit gerecycled glas in de vorm van glaswolvlokken en een mineraal bindmiddel. Bij het aanbrengen komen er geen schadelijke gassen vrij en bewoners/gebruikers kunnen tijdens de verwerking binnen blijven. Voor het aanbrengen wordt de ondergrond voorbereid met een grondering. Daarna worden de glaswolvlokken opgespoten, tot een dikte van 22 centimeter in één arbeidsgang. Terwijl het vocht ontwijkt, hardt de laag uit. Testen leren Knauf dat het materiaal tot in lengte van jaren blijft zitten.

Bert Snijder vice-president IABSE Prof. Ir. H.H. Bert Snijder is onlangs als vice-voorzitter toegetreden tot het Permanente Comité van IABSE. De Permanent Committee is het hoogste orgaan binnen de International Association for Bridge and Structural Engineering (IABSE) waar alle andere commissies, comités en boards aan rapporteren. Na te zijn afgestudeerd aan de Technische Universiteit Delft aan de Faculteit Civiele Techniek en na een loopbaan als onderzoeker bij TNO en als constructeur/projectleider bij NS, werd hij benoemd tot hoogleraar Constructief Ontwerpen (Staalconstructies) aan de Technische Universiteit Eindhoven.

GS Staalwerken Groep neemt deel Birkhoff Staalbouw over Nederlandse historie herleeft in fontein van terrazzo beton In november 2015 begint de aanleg van een bijzondere fontein met het gezicht van Anna van Bueren, de eerste vrouw van Willem van Oranje. Met LED-gekleurde waterstralen wordt dit betonnen kunstwerk een eyecatcher in het hart van Den Haag. De fontein wordt gebouwd in terrazzo beton, naar ontwerp van het Ingenieursbureau Gemeente Den Haag. Tomaello B.V., aannemer Van Dijk Maasland en Rots Maatwerk nemen de uitvoering ter hand. Terrazzo beton is architectonisch beton met gepolijst natuursteen. De betonplaten krijgen grote zwarte pixels van natuursteen, variërend van grootte. Op afstand, bijvoorbeeld vanuit de tram, is straks levensgroot het gezicht van Anna van Bueren te ontwaren. De oplevering van het kunstwerk staat gepland voor het voorjaar van 2016.

De GS Staalwerken Groep heeft per 21 oktober 2015 een deel van de activiteiten van het failliete Birkhoff Staalbouw B.V. overgenomen. Door de overname breidt de GS Staalwerken Groep haar positie uit in de haven van Rotterdam en in de infrastructurele markt. Vijftien medewerkers van het failliete constructiebedrijf Birkhoff Staalbouw in Rotterdam gaan aan de slag bij GS Staalwerken Groep. De GS Staalwerken Groep telt circa 550 professionele medewerkers in tien productiefaciliteiten gevestigd in Nederland, Portugal en Polen en behoort tot de grootste staalconstructiebedrijven in Nederland.

BETON- & STAALBOUW | 69

AMERSFOORT | Meander Medisch Centrum Tekst: Roel van Gils | Beeld: Dirk Verwoerd / Atelier PRO

Prefab klimaatvloeren voor nieuw Meander Medisch Centrum Het nieuwe Meander Medisch Centrum van Amersfoort is een ziekenhuis van een geheel nieuwe orde. De mens staat centraal in een zogenaamde ‘healing environment’ met uitsluitend eenpersoonskamers en een comfortabel binnenklimaat. Dat laatste wordt bereikt met klimaatvloeren die op een handige manier gebruikmaken van de massa van het gebouw, ook wel thermische activering genoemd. Het Meander Medisch Centrum dat eind 2013 officieel in gebruik is genomen, huisvest op een vloeroppervlakte van ruim 100.000 m² BVO een groot aantal functies, waaronder diverse OK’s, poli’s en verzorgingsplaatsen, maar ook kantoren en een parkeerlaag. “Duurzaamheid stond centraal in het Programma van Eisen”, begint Hennie van Pinxteren, Manager Techniek bij het Meander Medisch Centrum. “Dat is ook de reden dat we samen met de installatieadviseur DGMR voor de nieuwbouw de mogelijkheden hebben bekeken van betonkernactivering.”

CONSTANT BINNENKLIMAAT Gezien de functie van het gebouw, liggen er heel specifieke eisen aan ten grondslag. VBI, expert op het gebied van draagconstructies met focus op kanaalplaatvloeren, heeft aan de hand van deze eisen advies uitgebracht over waar de prefab klimaatvloeren met betonkernactivering toegepast konden worden. “Ruim 40.000 m² vloeroppervlak is uitgevoerd met kanaalplaatvloeren, waarvan 22.000 m² klimaatvloeren zijn”, vertelt Peter Musters, Adviseur Bouwconcepten van VBI. “Deze oplossing kwam in de overwegingen van DGMR beter naar voren dan een systeem met klimaatplafonds, zowel in de kostenoverwegingen als in het comfort en de overschrijdingsuren. Betonkernactivering is beter in staat om een constante binnentemperatuur te realiseren. De massa die in de beton zit, is met relatief weinig energie te activeren om vervolgens te kunnen verwarmen of koelen. Daarnaast maken we gebruik van de mogelijkheid om energie te onttrekken aan de

70 | BETON- & STAALBOUW

bodem of de omgeving met behulp van een WKOinstallatie.” Van Pinxteren: “De WKO-installatie is uitgerust met tweemaal twee bronparen van 210 m³/uur, drie warmtepompen van 600 kW en één warmtepomp van 800 kW die hoofdzakelijk wordt gebruikt voor koeling.”

GROTE OVERSPANNINGEN MOGELIJK VBI leverde hier de klimaatvloeren in drie typen. Musters: “Afhankelijk van het type klimaatvloer

kunnen we overspanningen realiseren tot ruim 16,5 meter. In het Meander Medisch Centrum zijn met name klimaatvloeren van 260 mm en 320 mm dikte toegepast, met een maximale lengte van ruim 11,5 meter.” Er kan gekozen worden om de klimaatleidingen vanuit een koppeldoos via de plafond- of de vloerzijde (in leidingsleuven) aan te sluiten op de verdelers, vertelt hij. “De registers voor het thermisch activeren van de vloer kunnen door middel van zonering afgestemd worden

AMERSFOORT | Meander Medisch Centrum

op de situering in het gebouw. De techniek die is verwerkt in dit gebouwconcept is bovendien eenvoudiger en minder onderhoudsgevoelig vergeleken met conventionele koelen verwarmingsinstallaties door integratie in de constructie. In additionele ventilatie is voorzien om de lucht in de ruimten te verversen.”

ZELFREGULEREND VERMOGEN Klimaatvloeren bieden volgens Musters een comfortabele manier van klimatisering. “Dat komt met name omdat het systeem niet werkt op basis van convectie, maar op basis van straling vanuit een groot plafondoppervlak. Voor het verkrijgen van een aangenaam binnenklimaat vormt de koudevraag de hoofdmoot in het Meander Medisch Centrum. Daarom zijn de registers voor koelen onderin de klimaatvloer aangebracht. De koelcapaciteit is zo aanmerkelijk groter dan wanneer de leidingen zich in de druklaag of afwerkvloer bevinden. Betonkernactivering heeft bovendien een heel sterk zelfregulerend vermogen. De vloermassa vertraagt de opbouw van warmtelast en topt van nature de pieken af. De warmtelast-overschotten worden gebruikt om het atrium te verwarmen.”

Kenmerkend voor het bouwproces met prefab klimaatvloeren zijn volgens Peter Musters de snelle doorlooptijd en de geringe overlast op de omgeving dankzij minder arbeid en coördinatie in het bouwproces. “Ook de kwaliteit is gegarandeerd. Tevens is het mogelijk om leidingsleuven

aan te brengen in de vloeren ten behoeve van allerhande leidingwerk, waardoor de totale vloerdikte en dus ook de gebouwhoogte beperkt blijft. En dat alles resulteert in een comfortabel gebouw met een goed binnenklimaat en een laag energieverbruik met weinig CO2-uitstoot.” ❚

BETON- & STAALBOUW | 71

Bedrijfspresentatie

Tekst: Roel van Gils | Beeld: Kaal Masten

VOLTROTS DE HOOGTE IN Al bijna zeventig jaar produceert Kaal Masten stalen mastconstructies. In de loop der tijd is de scoop steeds verder uitgebreid en levert de firma uit Oss een bijdrage aan de meest uiteenlopende projecten met constructies van 1 tot 150 meter hoogte en meer. “We produceren naast lantaarnpalen onder meer ook reclamemasten, zendmasten, vakwerkmasten, windmolens en zijn volop bezig met nieuwe solar- en conserveertechnieken”, vertelt Henk van Orsouw van Kaal Masten. Hij gunt ons een kijkje in de keuken van de mastfabrikant, die ook helikopterplaatsingen niet uit de weg gaat. Kaal Masten vindt zijn oorsprong net na de Tweede Wereldoorlog. “Op dat moment zat ons land in de wederopbouw en hebben we ons voornamelijk toegelegd op de productie van lichtmasten”, zegt Van Orsouw. “Inmiddels is ons werkterrein aardig verbreed en produceren we allerhande stalen mastconstructies voor de openbare ruimte. Niet alleen in binnenland, maar ook voor toepassing in het buitenland. Zo hebben we ook een eigen verkoopkantoor in Oostenrijk die tevens de plaatsing van masten in bergachtige gebieden coördineert. Vaak gaat dat gepaard met helikopterbewegingen. Dat vraagt om precisiewerk en een intensieve voorbereiding in de fabriek hier in Oss.”

72 | BETON- & STAALBOUW

Bedrijfspresentatie

REVOLUTIONAIRE MACHINE Van Orsouw benadrukt dat Kaal Masten uitsluitend West-Europees staal verwerkt. “We gaan niet verder dan strikt noodzakelijk”, lacht hij. “Staal dat je van ver moet halen, kost immers ook energie. En dat zal dan ook gecompenseerd moeten worden. Daarom werken wij veel met regionale partners en doen we echt alles in eigen huis, tot aan een turnkey oplevering. We ontwerpen, produceren, conserveren en plaatsen de masten. Dat laatste geldt overigens alleen voor constructies van boven de twintig meter of complexe producten.” Tijdens een rondgang door de productielocatie valt ons oog op een wel heel bijzondere machine. Sinds 2014 beschikt Kaal Masten namelijk over een revolutionaire machine die conische elementen kan produceren. “In het verleden werden conische elementen uit plaatstaal gelast en gebogen. Deze machine kan het in één beweging via een koud-forceertechniek”, licht Van Orsouw toe. “We hebben deze machine in samenwerking met de fabrikant doorontwikkeld en hij voldoet nu geheel aan onze wensen. We kunnen standaard buizen forceren naar een conische buis, zonder zichtbare lasnaad. Een passend product voor de huidige kritische markt. De machine kan bovendien exact de juiste diameter maken en spelen met wanddiktes.”

R&D-AFDELING Behalve een hightech productielocatie heeft Kaal Masten ook een eigen R&D-afdeling. “Hier werken we bijvoorbeeld aan de nieuwste solaroplossingen”, zegt Van Orsouw. “Van een mast van vier meter in de polder tot een achttien meter hoge mast voor het Midden-Oosten. We ontwikkelen deze masten volledig in eigen huis, inclusief de besturing ervan. Een andere recente innovatie vanuit ons R&D-center is een nieuw laksysteem met een langere UV-bestendigheid van vijftien tot twintig jaar. Daar komt de technische levensduur dan nog bovenop”. Ook redelijk vers van de pers is de maaiveldbescherming. “Masten worden tegenwoordig blootgesteld aan de meest extreme omstandigheden. Gemeenten mogen niet meer werken met verdelgingsmiddelen en zetten stoom en bosmaaiers in. Funest voor stalen masten. We hebben daartoe een mechanische, zogeheten HMR-bescherming ontwikkeld die de ergste martelingen van buitenaf kan weerstaan.” Kaal Masten gelooft in de kracht van staal. “We zien tegenwoordig ook veel reclamemasten uit beton; een goede oplossing, maar het weegt niet op tegen de voordelen van staal”, beweert Van Orsouw. “In staal heb je veel meer vrijheid in vormgeving, zeker met de laatste nieuwe machines. Bovendien geeft staal je meer vrijheid om in een later stadium veranderingen aan te brengen in de mast; als deze al is geplaatst. Dat lukt met beton niet.” ❚

BETON- & STAALBOUW | 73

The right way to building structures

WWW.BETONENSTAALBOUW.NL Het meest complete overzicht van leveranciers online Staat u nog niet op www.betonenstaalbouw.nl? Neem dan contact op met Mark de Lau T +31 495 450095 E m.delau@louwersuitgevers.nl

‘Wie doet wat’ zijn servicepagina’s met een overzicht van de meest gerenommeerde bedrijven per rubriek. U kunt deelnemen met een naamsvermelding. Indien gewenst kunt u uw bedrijfslogo toevoegen.

BETON&STAALBOUW

Hier vindt u gerenommeerde toeleveranciers van beton- en staal branche Vanaf € 495,- per jaar weet uw doelgroep wat u doet! Bel of mail Mark de Lau voor alle informatie over een vermelding in Beton- & Staalbouw: T +31 495 450095 - E m.delau@louwersuitgevers.nl

Wie doet wat ADVIESBUREAU

BOUWONDERNEMING .

COMPANERO Postbus 43030

ROYAL HASKONING DHV

3540 AA UTRECHT

Barbarossastraat 35 6522 DK NIJMEGEN T +31 (0)24 3284190 F +31 (0)24 3239346 E info@rhdhv.nl W www.royalhaskoningdhv.com

T +31 (0)30 2333119

PERI NEDERLAND BV Bekistingen, steigers en Engineering

M +31 (0)6 24700996 E info@companero.nl W www.companero.nl

Construx BVBA Slingerweg 1 B-3600 GENK

Mendelssohnplein 16a 1921 XA AKERSLOOT T +31 (0)251 317148 E info@akerveld.nl W www.akerveld.nl

E info@construx.be

N.V. PERI S.A.

T +31 (0)78 6255100

Lindtsedijk 22 3336 LE ZWIJNDRECHT Postbus 55 3330 AB ZWIJNDRECHT F +31 (0)78 6194232 E info.nl@cordeel.eu W www.cordeel.eu

BETONSTAAL

T +32 (0)89 328855 F +32 (0)89 328866

CORDEEL NEDERLAND BV

Industriepark Nijverheidsstraat 6 B-1840 LONDERZEEL T +32 (0)52 319931 F +32 (0)52 300830 E info@peri.be W www.peri.be

ADVIES CONSTRUCTIEBUREAU

AKERVELD ENGINEERING

Postbus 304 5480 AH SCHIJNDEL T +31 (0)73 5479100 F +31 (0)73 5493651 E info@peri.nl W www.peri.nl

W www.construx.be

AUGUSTINUS BV Bonegraafseweg 4b 4051 CH Ochten T +31 (0)344 647080 F +31 (0)344 647085 E info@augustinusbv.nl W www.augustinusbv.nl

DG RUBBER HOLLAND BV Melkrijder 14

HERCUTON BV Postbus 67 5250 AB VLIJMEN T +31 (0)88 2053400 F +31 (0)88 2053499 E info@hercuton.jajo.com W www.hercuton.nl

3861 SG NIJKERK

ADVIESBUREAU BONGERS-JANSEN

T +31 (0)33 2457886

Hoofdstraat 61 7011 AC GAANDEREN T +31 (0)315 325847 F +31 (0)315 326315 E adviesbureau@bongers-jansen.nl W www.bongers-jansen.nl

E info@dgrubberholland.nl W www.loopvlakstructuur.nl

BALVERT BETONSTAAL BV Postbus 84 2420 AB NIEUWKOOP T +31 (0)172 573635 F +31 (0)172 574950 E info@balvert.nl W www.balvert.nl

HENDRIKS STALEN BEKISTINGTECHNIEK

BETONSTRUCTUUR

Inductorstraat 41

INGENIEURSBUREAU VROBA

3903 KA VEENENDAAL

Kerkweg 6 4235 VV TIENHOVEN ZH T +31 (0)183 601 451 F +31 (0)183 601 635 E info@vroba.nl W www.vroba.nl

Postbus 708 3900 AS VEENENDAAL T +31 (0)318 566466 F +31 (0)318 566477 E info.hsb@hendriks-groep.nl W www.hendriks-stalen-bekistingtechniek.nl

BEKISTING 速

Interbuild NV Heistraat 129 B-2610 WILRIJK T +32 (0)3 8206464 F +32 (0)3 8304750 E interbuild@interbuild.be W www.interbuild.be

COMPANERO

NV STADSBADER SA

Postbus 43030 3540 AA UTRECHT T +31 (0)30 2333119 M +31 (0)6 24 700996 E info@companero.nl W www.companero.nl

Kanaalstraat 1, 8530 HARELBEKE T +32 (0)56 260666 F +32 (0)56 201398 E info@stadsbader.com W www.stadsbader.com

BOOR-BEVESTIGINGSTECHNIEK

DE BETONBEKISTING

COMETAL NV Industrieweg Noord 1129 B-3660, OPGLABBEEK T +32 (0)89 819900 F +32 (0)89 819933 E info@cometal.be W www.cometal.be

76 | BETON- & STAALBOUW

NOE BETONVORMGEVING BV

B+BTEC

Vlietskade 1009

Munterij 8 4762 AH ZEVENBERGEN Postbus 17 4760 AA ZEVENBERGEN T +31 (0)168 331240 F +31 (0)168 331250 E info@bbtec.nl W www.bbtec.nl

4241 WD ARKEL T +31 (0)183 569899 F +31 (0)183 563317 E info@noe.nl W www.noe.nl

WILLY NAESSENS GROUP Kouter 3, B-9790 WORTEGEM-PETEGEM T +32 (0)56 694111 F +32 (0)56 669466 E info@willynaessens.be W www.willynaessens.be

Wie doet wat PREFAB BETON

FUNDERINGEN

P. VAN 'T WOUT FUNDERINGSTECHNIEKEN BV

BOUWBEDRIJF WESSELS ZEIST

Exportweg 50 2742 RC WADDINXVEEN Postbus 431 2740 AK WADDINXVEEN T +31 (0)182 617767 F +31 (0)182 611376 E info@pvantwout.nl W www.heiwerken-pvantwout.nl

Karpervijver 27 3703 CJ ZEIST Postbus 541 3700 AM ZEIST T +31 (0)30 6918020 F +31 (0)30 6918050 E wessels_zeist@volkerwessels.com W www.wessels-zeist.nl

BESTC

BESTCON BV Kanaaldijk 19 5683 CR BEST Postbus 189 5680 AD BEST T +31 (0)499 366366 F +31 (0)499 366399 E info@bestcon.nl W www.bestcon.nl

HENDRIKS RUWBOUW CONCEPT BV Wageningselaan 6 3903 LA VEENENDAAL Postbus 708 3900 AS VEENENDAAL T +31 (0)318 566300 F +31 (0)318 566325 E info.hr@hendriks-groep.nl W www.hendriks-ruwbouw.nl

SOFTWARE

FUNDERINGSTECHNIEK

BUIGWERK

CONCRETE INTERNATIONAL . .

KERSTEN EUROPE BV Piet van Elsstraat 7 5860 AA WANSSUM T +31 (0)478 537111 F +31 (0)478 537110 E nl@kersteneurope.com W www.kersteneurope.com

FRANKI GRONDTECHNIEKEN BV Gebouw Vaandrecht Trondheim 8 2993 LE BARENDRECHT T +31 (0)180 641998 F +31 (0)180 641999 E info@franki-grondtechnieken.nl W www.franki-grondtechnieken.nl

VROOM FUNDERINGSTECHNIEKEN BV .

VAN RIJSOORT BUIGWERK Parallelweg 28 3286 LR KLAASWAAL T +31 (0)186 572822 F +31 (0)186 572301 E sales@rijsoort.nl W www.rijsoort.nl

Sluisweg 1 1474 HL OOSTHUIZEN Postbus 7 1474 ZG OOSTHUIZEN T +31 (0)299 409500 E info@vroom.nl W www.vroom.nl

HULPSTOFFEN BETON

CIVIELE BOUWAANNEMER

BuildSoft

Postbus 712 2920 CA KRIMPEN A/D IJSSEL T +31 (0)180 514946 E info@concrete-international.nl W www.concrete-international.nl

www.BuildSoft.eu

HERCUTON BV

Hundelgemsesteenweg 244/1 9820 MERELBEKE telefoon +32 (0)9 252 66 28 info@buildsoft.eu

Postbus 67 5250 AB VLIJMEN T +31 (0)88 2053400 F +31 (0)88 2053499 E info@hercuton.jajo.com W www.hercuton.nl

HOLCIM NEDERLAND BV Ijsseldijk 351 2922 BK KRIMPEN AAN DEN IJSSEL T +31 (0)180 545500 F +31 (0)180 545599 E info.hnl-frbe@holcim.com W www.holcim.nl

BuildSoft

www.BuildSoft.eu

CONSTRUSOFT Hengelder 16 6902 PA ZEVENAAR T +31 (0)6 200000 F +31 (0)316 342454 E rob.roef@construsoft.com

BASF NEDERLAND BV Karolusstraat 2 4903 RJ OOSTERHOUT Postbus 132 4900 AC OOSTERHOUT T +31 (0)162 476660 F +31 (0)162 429694 E basf-cc-nl@basf.com W www.basf.nl

N.V. JAN DE NUL Tragel 60 B-9308 HOFSTADE T +32 (0)53 781760 F +32 (0)53 772855 E info@jandenul.com W www.jandenul.com

LOOPVLAKSTRUCTUUR

FEDERATIES

FEREB VZW Grootveldlaan 148 1050 BRUSSEL T +32 (0)15 413124 F +32 (0)15 413124 E info@fereb.be W www.fereb.be

MULTIBOUWSYSTEMEN BV

MATRIX SOFTWARE

Energieweg 2 3762 ET SOEST Postbus 115 3760 AC SOEST T +31 (0)35 5881888 F +31 (0)35 7440026 E info@multibouwsystemen.nl W www.multibouwsystemen.nl

Wijchenseweg 116 6538 SX NIJMEGEN T +31 (0)24 3434380 F +31 (0)24 3434389 E info@matrix-software.nl W www.matrix-software.nl

DG RUBBER HOLLAND BV Melkrijder 14 3861 SG NIJKERK T +31 (0)33 2457886 E info@dgrubberholland.nl W www.loopvlakstructuur.nl W www.dgrubberholland.nl W www.rubberstootrand.nl

VAN MAERCKE PREFAB Scheldekaai 9, 9690 KLUISBERGEN T +32 (0)55 390250 F +32 (0)55 390256 E info@vanmaercke.com W www.vanmaercke.com

NEMETSCHEK SCIA BV Wassenaarweg 40 6843 NW ARNHEM T +31 (0)26 3201230 E info@scia.net W www.scia.net

BETON- & STAALBOUW | 77

Wie doet wat THERMISCH VERZINKEN .

VIC OBDAM STAALBOUW BV

TNO DIANA BV Delftechpark 19a 2628 XJ DELFT T +31 (0)88 3426200 F +31 (0) 883426299 E info@tnodiana.com W www.tnodiana.com

Braken 14 1713 GC OBDAM T +31 (0)226 453044 F +31 (0)226 453183 E info@vicobdam.nl W www.vicobdam.nl

BUITING MACHINEBOUW EN STAALCONSTRUCTIE BV Van Dongenstraat 42 8107 AG BROEKLAND Postbus 129 8100 AC BROEKLAND

STAAL-BETONVLOEREN

GALVA POWER Centrum Zuid 2037, B-3530 HOUTHALEN T +32 (0)11 510234 F +32 (0)11 510230 E info@galvapower.com W www.galvapower.com

STAALLEVERANCIER

T +31 (0)570 531010

VERANKERINGSSYSTEMEN

F +31 (0)570 531012 E d.frankot@buitingstaalbouw.nl .

FRIJNS INDUSTRIAL GROUP

JG STAALPLAATBETONVLOEREN BV Burg. Daalderopstraat 3 6916 CC TOLKAMER Postbus 57 6916 ZG TOLKAMER T +31 (0)31 6542717 F +31 (0) 31 6373114 E info@jg-cladding.nl W www.jg-cladding.nl

PEIKKO

BREEDVELD STAAL

Leemansweg 51, 6827 BX ARNHEM T +31 (0)26 3843866 E info@peikko.nl W www.peikko.nl

Parallelweg 4 2921 LE KRIMPEN AAN DEN IJSSEL T +31 (0)180 512933 F +31 (0)180 514206 E info@breedveldstaal.nl W www.breedveldstaal.nl

WE CONSTRUCT YOUR STEEL

FRIJNS INDUSTRIAL GROUP De Valkenberg 14, 6301 PM VALKENBURG AAN DE GEUL T +31 (0)43 6010101 F +31 (0)43 6010162 E info@frijnsgroup.com W www.frijnsgroup.com

. HEUVELMAN STAALHANDEL BV SLIMLINE BUILDINGS

Westplein 6 3016 BM ROTTERDAM T +31 (0)10 7420888 F +31 (0)10 7420885 E info@slimlinebuildings.com W www.slimlinebuildings.com

HOLLANDIA STRUCTURES Postbus 12 2920 AA KRIMPEN A/D IJSSEL T +31 (0)180 540540

Dynamostraat 31 3903 LK VEENENDAAL Postbus 135 3900 AC VEENENDAAL T +31 (0)318 509300 F +31 (0)318 528075 W www.heuvelman.com

VLOERSYSTEMEN

E info@hollandia.biz

BUBBLEDECK NEDERLAND BV

W www.hollandia.biz

Admiraal Banckertweg 22, 2315 SR LEIDEN Postbus 150, 2300 AD LEIDEN T +31 (0)71 5210356 F +31 (0)71 3624951 E mailbox@bubbledeck.nl W www.bubbledeck.nl

. TATA STEEL . NV BEKAERT SA

IEMANTS NV

Bekaertstraat 2 BE-8550 ZWEVEGEM T +32 (0)56 766111 E veerle.tack@bekaert.com

Industrieterrein Hoge Mauw 200 B-2370 ARENDONK T +32 (0)14 672281 F +32 (0)14 672092

STAALCONSTRUCTIES

E info@iemco.be W www.iemants.com

Wenckebachstraat 1 1951 JZ VELSEN Noord Postbus 10.000 1970 CA IJMUIDEN T +31 (0)251 499111 F +31 (0)251 470000 E info@tatasteel.com W www.tatasteel.nl

STAALPLAAT-BETON

DG RUBBER HOLLAND BV Melkrijder 14, 3861 SG NIJKERK T +31 (0)33 2457886 E info@dgrubberholland.nl W www.loopvlakstructuur.nl W www.dgrubberholland.nl W www.rubberstootrand.nl

WAPENINGSSTAAL

. BSB STAALBOUW BV

78 | BETON- & STAALBOUW

Helmkamp 40, 7091 HR DINXPERLO T +31 (0)315 651706 F +31 (0)315 652931 E info@schroeder-ankers.nl W www.schroeder-ankers.nl

F +31 (0)180 519956

STAALCONSTRUCTIE PREFAB

Solcamastraat 22 9262 ND SUAMEER Postbus 4 9250 AA BERGUM T +31 (0)511 462525 F +31 (0)511 462290 E bsb@bsbstaalbouw.nl W www.bsbstaalbouw.nl

SCHROEDER-ANKERS BV

MOUW HOEDLIGGERS BV Boylestraat 22 6718 XM EDE T +31 (0)318 633226 F +31 (0)318 300721 E info@mouwhoedliggers.nl W www.mouwhoedliggers.nl

DUTCH ENGINEERING Energieweg 46 2382 NL ZOETERWOUDE Postbus 3, 2380 AA ZOETERWOUDE T +31 (0)71 5418923 F +31 (0)71 5419670 E info@dutchengineering.nl W www.dutchengineering.nl

DEKKER MACHINES & SERVICE Mechelaarstraat 23 , 4903 RE OOSTERHOUT T +31 (0)162 714816 F +31 (0)162 714817 E info@dekkermachines.nl W www.dekkermachines.nl

HOEDLIGGERS B.V. WWW.MOUWHOEDLIGGERS.NL

HOEDLIGGERS

RAATLIGGERS

PET LIGGERS

KRAAN LIGGERS

Wij zijn specialist in het maken van hoed-, plaat- en raatliggers. Wij kunnen zeer grote productie aan in korte tijd vraag naar de mogelijkheden.

Hoedliggers

Snelle levertijd

Raatliggers

Scherpe prijs

IFB liggers

NEN1090

SFB liggers

Exc. 1-2-3 - CE + DOP

PET liggers

Certificaat ISO 3834-2

Mouw Hoedliggers B.V. Boylestraat 22 6718 XM Ede 0318 - 633 226 06 - 53 521 324 info@mouwhoedliggers.nl