Installatie & Bouw 02 2016 by Louwers Mediagroep

INSTALLATIE & BOUW 2

UITGAVE

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

W W W. IN S TA L L AT I E ENB OUW.NL

NU MMER 2 2016

DUURZAAM INSTALLATIEPAKKET VOOR FIRST ROTTERDAM | ACADEMISCH ZIEKENHUIS MAASTRICHT: EEN PROJECT VOL UITDAGINGEN | THEMA KLIMAAT & VENTILATIE | THEMA BRANDPREVENTIE & BRANDVEILIGHEID

Uniforme artikelinformatie nu beschikbaar!

Herkenningsafstand: 25m Montagewijze: Plafondopbouw Opgenomen vermogen: 1,5 W / 3,7 VA Nominale bedrijfsduur: 1h

Beschermingsgraad: IP40

GTIN: 8715774004698

Brutoprijs: € 239,Nettoprijs: € 215,-

Voedingssysteem: Decentraal

Autonomie: 1 uur

MEPcontent.eu: • 500.000+ BIM-producten klaar voor gebruik • Platformonafhankelijk • Alles conform EMCS Open and for free

Leading in MEP design

Voorraad: 29

• • • • •

10.000+ actieve gebruikers Content van Europese fabrikanten Inclusief RT parameters 250+ fabrikanten 15 jaar ervaring

Download nu BIM-content op www.mepcontent.eu

DUCO at SCHOOL

Natuurlijk ventileren staat voor beter studeren!

Natuurlijke

basisventilatie

het

fundament

van

dit

totaalconcept voor een gezonde leeromgeving. Dankzij de toepassing van de TronicTwin 120 en DucoTwin 120 ‘ZR’, twee ventilatieroosters met geïntegreerde zonwering, wordt er niet enkel op natuurlijke wijze verse lucht toegevoerd. Beide Bekijk ‘Frisse Scholen’ film op www.duco.tv

We inspire at www.duco.eu

roosters gaan eveneens de opwarming van het schoolgebouw tegen tijdens de warme maanden.

ErP 2018

The strong combination of technology and trust Systemair is fabrikant en leverancier van energiezuinige ventilatoren & accessoires, luchtverdelingsproducten & brandbeveiliging, compacte WTW-units en standaard & op-maat-gemaakte luchtbehandelingsunits. Systemair is een bedrijf dat zich continu ontwikkelt. Kernwaarden daarbij zijn kwaliteit, beschikbaarheid en leverbetrouwbaarheid. Kennis en ervaring delen wij met de branche om vanuit gezamenlijk vertrouwen tot de juiste productkeuze en optimale toepassingen te komen. Zeker nu Systemair en Holland Heating samen één bedrijf vormen, bieden we u hoogwaardige, betrouwbare oplossingen voor de utiliteit, gezondheidszorg, industrie, marine & offshore, scholen en parkeergarages. Zo garanderen we betrouwbaarheid en bedrijfs-zekerheid onder alle omstandigheden. Het meest complete én meest flexibele assortiment in ventilatie en klimaatbeheersing is vanaf nu verkrijgbaar bij één bedrijf: Systemair.

Harderwijk · Tel: 0341 - 439 100 Waalwijk · Tel: 0416 - 685 555 Systemair B.V. · info@systemair.nl · www.systemair.nl

UITGAVE

Voorwoord

‘Binnenklimaat Nederlandse gebouwen nog altijd onder de maat’ Mensen die wonen in een huis met een slecht binnenklimaat, hebben meer last van gezondheidsproblemen als concentratiestoornissen, griepverschijnselen en vermoeidheid. Ruim een kwart van de Nederlanders ervaart hinder van vocht en onvoldoende frisse lucht in hun woning. 49 procent kampt met verminderde energie en lusteloosheid. En 66 procent heeft regelmatig last van een zere keel of loopneus. Dat blijkt uit een grootschalig Europees bewonersonderzoek van de Duitse Humboldt Universiteit in opdracht van de Velux Groep, onder 14.000 Europeanen. Volgens Velux besteden wij in Nederland bij renovatie én nieuwbouw onvoldoende aandacht aan ons binnenklimaat. Thuis, maar bijvoorbeeld ook op school en op ons werk. En dat heeft grote gevolgen, want in de westerse wereld brengen we ongeveer negentig procent van onze tijd binnen door. Om het binnenklimaat van onze woningen en utiliteitsgebouwen te verbeteren, moet volgens de onderzoekers worden gelet op vijf factoren: goede slaapomstandigheden, voldoende natuurlijk licht, frisse lucht, een comfortabele binnentemperatuur en een gezonde vochtigheidsgraad. De specialisten die in onze special Klimaat & Ventilatie aan bod komen, zijn het hier roerend mee eens. Zij waarschuwen onder andere voor de gevolgen die luchtdicht bouwen met zich meebrengt. Doordat we onze woningen steeds beter isoleren, gaat minder energie verloren richting de buitenlucht. Dit heeft een positief effect op onze energielasten. Goed, zou je denken. Maar doordat met luchtdicht bouwen de natuurlijke ventilatie verdwijnt, neemt het aantal gezondheidsklachten toe. En dat is minder goed nieuws. Hoe moeten we hiermee omgaan? Dat leest u in Installatie & Bouw. Naast ons binnenklimaat besteden we in deze editie uitgebreid aandacht aan brandpreventie en brandveiligheid. En we hebben weer een aantal mooie projecten voor u verzameld. Zoals de transformatie van het Atrium, het oudste kantoorpand aan de Amsterdamse Zuidas, naar The New Atrium en de realisatie van FIRST Rotterdam. Daarnaast besteden we aandacht aan het nieuwe Van der Valk hotel in Oostzaan en de voormalige Rijnhal in Arnhem, dat is getransformeerd tot een winkelpand voor de Franse sportwinkelketen Decathlon. Ik wens u weer veel leesplezier.

Lieke van Zuilekom-Bousema

INSTALLATIE & BOUW

Vaktijdschrift & website over Installatietechniek, Klimaatbeheersing en Elektriciteit

COLOFON Jaargang 3 • nummer 2 • 2016 Verschijnt 6 x per jaar ISSN 2214-4196

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 495 45 00 95 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

REDACTIEADRES

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 495 45 00 95 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

EINDREDACTIE EN COÖRDINATIE Lieke van Zuilekom

REDACTIETEAM

Chris Elbers, Sjoerd Meuleman, Patricia van der Beek en Lieke van Zuilekom

BLADMANAGER

Roel de Bruijn E r.debruijn@louwersuitgevers.nl

SECRETARIAAT

Manuela Depenbrock, Sandra Reijnders

ADVERTENTIES

Online aanleveren: www.wetransfer.com Onder vermelding van naam en uitgave Adresgegevens: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 495 45 00 95 E traffic@louwersuitgevers.nl

ABONNEMENTPRIJS

Nederland: € 63,00 per jaar excl. BTW Buiten Nederland: € 99,00 per jaar excl. BTW ING Bank IBAN NL46INGB0000417165 BIC INGBNL2A t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Installatie & Bouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 495 45 00 95

ADRESWIJZIGINGEN

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

OPZEGGINGEN

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

DOELGROEP

Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie in controlled circulation aan installateurs, architecten, adviserende partijen, aannemers, opdrachtgevers, projectontwikkelaars, zorginstellingen, woningbouwverenigingen en andere opdrachtgevers, (semi-)overheidsinstellingen, brancheorganisaties, toeleveranciers en aanverwante organisaties.

VORMGEVING/ART DIRECTION E studio@louwersuitgevers.nl

Rotterdam First Rotterdam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Arnhem Rijnhal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Amsterdam Carte Blanche. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Rotterdam Cool63.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Bedrijfspresentatie KOREX Benelux. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Bleijswijk Melanchthon Business School. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Bedrijfspresentatie Villeroy & Boch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

THEMA KLIMAAT & VENTILATIE ‘Binnenlucht in de Dikke Van Dale!’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 ‘Specialist in maatwerk van het hoogste niveau’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Voorkom geluidsoverlast in het luchtkanalensysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Een schoolvoorbeeld van custom-made klimaatbeheer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Één systeem voor elke woning.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Samen werken aan optimale mechanische ventilatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 ‘Klimaatinstallaties presteren nog te vaak onder de maat’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Hoe veilig is uw installatie?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Energiezuinige klimaatinstallatie voor Medisch Centrum Kruidenwijk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Optimaal ruimteklimaat voor planten en dieren in Emmen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 ‘Alles voor een gezond binnenklimaat’.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Frisse lucht in het klaslokaal: een absolute must. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Totaaloplossing voor een optimaal klimaat in hotels.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Tochtvrij ventileren dankzij textiele luchtverdeelpanelen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Van ventilator tot totaaloplossingen in binnenlucht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 40 jaar topkwaliteit in klimaattechniek.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 ‘Efficiënte klimaatregeling vraagt om een intelligent en flexibel regelsysteem’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 ‘Een duurzame keuze’.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Nieuwe EU-verordening leidt tot aanpassing energielabels.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Vraaggestuurd ventileren: eenvoudig in te passen, eenvoudig te installeren.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

THEMA LUCHTGORDIJNEN Luchtgordijnen die uitblinken in kwaliteit, design en energiezuinigheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

Inhoud

x 95

109

122

Amsterdam The New Atrium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

Wavin BIM Event.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Productpresentatie FLIR MR176. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Kort nieuws.. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Breda De Barones. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Leeuwarden Harmoniekwartier. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Dongen Koel- en vrieshuis Frigolanda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Tilburg Station. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Zwolle Wehkamp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Maastricht AZM.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 BEDRIJFSPRESENTATIE Linum Europe.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Gorssel Museum More. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 softwarepresentatie NCCW. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

THEMA BRANDPREVENTIE EN BRANDVEILIGHEID ‘Brandveiligheid is een keuze’.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Een dynamisch brandmeldpaneel op maat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Techniek als antwoord op ongewenste brandmeldingen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 UITGAVE

INSTALLATIE & BOUW

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

W W W. I N S TA L L AT I E E N B O U W. N L

N U M M E R 2 2 016

Brandblussystemen voor on- en offshore, industrie, utiliteit en logistiek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Kenniscentrum voor brandveiligheid.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 ‘Bestaande en monumentale panden optimaal beveiligd met watermistinstallaties’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Hoe brandveilig is uw kantoorpand?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 ‘Er is een groeiende behoefte aan specialistische blustechnieken’.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126

Oostzaan Van der Valk Hotel.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 DUURZAAM INSTALLATIEPAKKET VOOR FIRST ROTTERDAM | ACADEMISCH ZIEKENHUIS MAASTRICHT: EEN PROJECT VOL UITDAGINGEN | THEMA KLIMAAT & VENTILATIE | THEMA BRANDPREVENTIE & BRANDBEVEILIGING

Deventer Sportbedrijf Deventer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 Amersfoort Hostel Hirundo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

Coverbeeld: Pompkamer voor Lanphen/ Continental Banden met twee dieselgedreven vertical shaft pompen

Nijmegen Dela. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

Wie doet Wat.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

ROTTERDAM | FIRST Rotterdam

DUURZAAM INSTALLATIEPAKKET

VOOR FIRST ROTTERDAM

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Klimaatservice Holland

Kantoortoren FIRST Rotterdam, tegenover het nieuwe Centraal Station, is dé blikvanger van Rotterdam Central District. Het 125 meter hoge gebouw mag zowel esthetisch als energetisch een hoogstandje worden genoemd. Zo voldoet FIRST Rotterdam aan alle eisen voor BREEAM ‘Excellent’. Aspecten die aan dit duurzaamheidslabel bijdragen, zijn de oriëntatie van het gebouw, de ligging nabij het station, hoogwaardige materialen en goede daken gevelisolatie. Verder zijn diverse duurzame installaties toegepast, zoals aanwezigheidsdetectie, daglichtregeling, (deels) LED-verlichting, energiezuinige luchtbehandeling en een WKO-installatie in combinatie met een warmtepomp, condensors en stadsverwarming.

8 | INSTALLATIE & BOUW

ROTTERDAM | FIRST Rotterdam

Installatie Combinatie FIRST, bestaande uit Klimaatservice Holland BV en Van den Pol Elektrotechniek BV is verantwoordelijk voor alle technische installaties in de kantoortoren. Jan Nederveen, directeur nieuwbouw bij Klimaatservice Holland en penvoerder van Installatie Combinatie FIRST, kijkt terug op een geslaagd project. Zijn bedrijf was verantwoordelijk voor alle werktuigbouwkundige installaties in het pand, evenals de sprinklerinstallaties. “Om aan de BREEAM ‘Excellent’ certificeringscriteria te voldoen, hebben we een keur aan duurzame technieken toegepast”, vertelt hij. “Het binnenklimaat wordt geregeld met klimaatplafonds met een hele fijnmazige regeltechnische verdeling, per 3,60 meter en duurzame energieopwekking middels een WKO-systeem, waarvoor Eneco in het gebouw een centrale heeft gebouwd. In de regeltechniek hebben we, naast verwarming en koeling, ook de lichtschakeling en lichtwering meegenomen door ook verlichting en binnenzonwering aan het systeem te koppelen. Voor de onderste acht bouwlagen hebben we een grijswatersysteem gemaakt, naar wens van de huurder die een nóg duurzamer gebouw wenste. We vangen het hemelwater van de daken op in tanks, waarmee de toiletten worden gespoeld.” Voor deze huurder heeft Klimaatservice Holland het gehele inbouwpakket meegenomen, inclusief aanvullende koeling voor de MER- en SER-ruimtes, een keukeninstallatie en verschillende vergaderfaciliteiten. ›

Projectinfo OPTIMAAL BINNENKLIMAAT DANKZIJ 34.000 M² KLIMAATPLAFONDS FIRST Rotterdam mag zowel esthetisch als energetisch een hoogstandje worden genoemd. Verschillende installaties dragen hieraan bij, waaronder 34.000 m² klimaatplafonds, geëngineerd, geproduceerd, geleverd en gemonteerd door Inteco BV. “Eind 2010 zijn wij door installatie-adviseur DWA benaderd om mee te denken over de klimaatplafonds in FIRST”, vertelt Toine Vermeulen, salesmanager bij Inteco BV. “Het aanvankelijke idee was om plafondinductie-units in systeemplafonds toe te passen in het project, maar één van de huurders, goed voor ca. 1/3 van het project, had zijn voorkeur uitgesproken voor klimaatplafonds. Nadat wij de mogelijkheden, capaciteiten en prijzen van onze systemen hadden overlegd, is besloten om alle 31 verdiepingen van klimaatplafonds te voorzien.” De montage is gerealiseerd in slechts dertig weken tijd, met op het drukste moment 1.800 m² per week, vertelt collega en projectmanager Roef Jansen. “Gekozen is voor het MeandRo klimaatsysteem, waarbij het water door een koperen buis wordt gevoerd. De koperen buis is gesoldeerd op strekmetaal, dat vervolgens in het paneel is aangebracht. Met dit systeem behalen we al jaren de hoogste koelen verwarmingscapaciteiten, evenals de hoogste akoestische waardes. Ventilatieroosters hebben we onzichtbaar in de panelen geïntegreerd. Daarnaast zijn Philips-Inteco integratiearmaturen toegepast, waarbij alleen het optiek in het zicht is gebleven. Zo hebben wij bijgedragen aan een esthetisch en energetisch optimaal binnenklimaat.”

INSTALLATIE & BOUW | 9

MVCOMFORT EXPERTS IN DATACONTROL

BUILDING R

Lean&Duurzaam

Klimaatservice Holland BV is specialist op het gebied van:  Verwarmingsinstallaties  Koelinstallaties  Klimaatplafonds  Luchtbehandelingsinstallaties  Ventilatie installaties  Regelinstallaties  Afstandbeheer  Sanitaire installaties  Drinkwaterinstallaties  Regenwateropvangsysteem  Riolering  Sprinklerinstallatie  Brandblusvoorzieningen

In het stadscentrum van Rotterdam, tegenover het Centraal Station, realiseert Klimaatservice Holland BV de werktuigkundige installaties voor het project First.

vandenpol.com

Nijverheidsstraat 31 3371 XE Hardinxveld-Giessendam Tel. 0184 - 613911 Fax 0184 - 614230

www.klimaatservice.nl

ROTTERDAM | FIRST Rotterdam

HOGE KLIMAATEIS De installateurs werden in dit project met verschillende uitdagingen geconfronteerd, vertelt Nederveen. “De doorlooptijd op de bouw was kort, bovendien bevond de bouwlocatie zich middenin de binnenstad, wat veel logistieke uitdagingen met zich meebracht. De grootste uitdaging echter was het grote glasoppervlak van FIRST Rotterdam, in combinatie met de hoge klimaateis. Om te garanderen dat onze klimaatinstallaties de voorgeschreven waardes kunnen halen, hebben we in het voortraject een proefkamer laten maken bij Peutz.”

BEPROEFDE INSTALLATIE In de proefkamer werden de gevel en een deel van het gebouw nagebootst, vertelt hij. “Vervolgens hebben we getest of het concept dat wij hadden bedacht, in de praktijk ook voldeed, door zowel de winter- als de zomersituatie na te bootsen. Ook hebben we ons regelsysteem getest. Na ontvangst van de rapporten van Peutz hebben we een aantal kleine aanpassingen in met name de regeltechniek doorgevoerd, waarna we de installatie hebben gerealiseerd. FIRST beschikt hiermee over een beproefde installatie.” In het project heeft Klimaatservice Holland zoveel mogelijk installaties geprefabriceerd en just-in-time op de bouw aangeleverd, vertelt Nederveen. “Zowel de installaties voor de techniekruimtes als alle elementen die boven de plafonds zijn weggewerkt. Alle installaties zijn met koppelingen aan elkaar gekoppeld, hier is geen lasapparatuur op de bouwplaats aan te pas gekomen. Doordat alle elementen onder de beste omstandigheden zijn gemaakt, kunnen we een maximale kwaliteit garanderen.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER/ONTWIKKELAAR FIRST Rotterdam cv, Rotterdam (MAB Development en Maarsen Groep)

ARCHITECT de Architekten Cie. B.V., Amsterdam

HOOFDAANNEMER bouwcombinatie FIRST cv, Rotterdam (Boele & Van Eesteren BV en Bouwbedrijf Wessels Zeist B.V.)

CONSTRUCTEUR Corsmit Raadgevend Ingenieurs B.V., Rotterdam BOUWFYSICA Peutz, Zoetermeer INSTALLATIEADVISEUR DWA, Bodegraven INSTALLATIES Installatie Combinatie FIRST, Hardinxveld-Giessendam (Klimaatservice Holland B.V. en Van den Pol Elektrotechniek), BRControls, Inteco, Eneco, Koninklijke Kemper en van Twist Diesel B.V., Henco Industries BOUWPERIODE eind 2012 – eind 2015 BOUWKOSTEN ca. 80 miljoen euro

INSTALLATIE & BOUW | 11

ROTTERDAM | FIRST Rotterdam

OP HOOG NIVEAU INSTALLEREN Wie het centraal station van Rotterdam uitloopt, kan FIRST niet missen. Met de 128 meter hoge kantoortoren is een nieuwe landmark toegevoegd aan de toch al indrukwekkende skyline van de havenstad. Van den Pol Elektrotechniek was verantwoordelijk voor de E-installaties in FIRST. Duurzaamheid speelde daarbij een belangrijke rol, met het BREEAM-NL ‘Excellent’ ontwerpcertificaat als tastbaar bewijs. Door de intensieve interactie tussen Van den Pol en de gebruikers zijn de installaties maximaal toegesneden op hun wensen.

12 | INSTALLATIE & BOUW

ROTTERDAM | FIRST Rotterdam

Projectinfo ‘NOODSTROOMINSTALLATIES GEVEN GEBRUIKERS FIRST OPTIMALE ZEKERHEID’ Naast 40.000 m² kantoorruimte omvat FIRST horeca en parkeerfaciliteiten. Bovenop de parkeergarage staat een brede kantorenlaag. Open vides en het gebruik van glas zorgen voor transparante ruimtes waar Robeco het Nieuwe Werken implementeert. In dit deel bevindt zich ook de entree voor de hoogbouw. De bovenste tien verdiepingen zijn in gebruik bij NautaDutilh.

ALLESBEHALVE STANDAARD Van den Pol Elektrotechniek is verantwoordelijk voor de E-installaties van FIRST. “Het is allesbehalve een standaard gebouw”, zegt Jan van den Brink, projectleider namens het Montfoortse installatiebedrijf. “Door de grote hoogte was het logistiek een uitdagende klus. Materialen zijn met liften vervoerd. Om op de bouwplaats efficiënt te kunnen werken, is zoveel mogelijk prefab geproduceerd. Aansluitingen zijn stekerbaar gemaakt en er zijn kleurcodes gebruikt.” Prefab wordt voor Van den Pol in toenemende mate gemeengoed. “Het zorgt er niet alleen voor dat je sneller kunt bouwen, ook de kwaliteit is nog beter geborgd.”

OP HET NETVLIES Al stond bij FIRST het concept van de installaties vast, er was veel ruimte voor de wensen van huurders. “Naarmate de daadwerkelijke ingebruikname dichterbij kwam, merkte je dat zij scherper op het netvlies kregen hoe de verschillende ruimtes ingezet zullen worden. Onze uitdaging was om daar optimaal op in te spelen.” Van den Pol was ook verantwoordelijk voor de aanleg van een noodstroomvoorziening in FIRST. “Als onverhoopt de stroom uitvalt, gaan de bedrijfsprocessen gewoon door.” ›

Om te garanderen dat alle activiteiten in kantoortoren FIRST Rotterdam ook bij stroomuitval doorgang kunnen vinden, heeft Koninklijke Kemper en Van Twist Diesel BV drie noodstroominstallaties geëngineerd, geleverd en gemonteerd voor de diverse gebruikers van het gebouw. Daarnaast is het bedrijf verantwoordelijk voor het onderhoud van de installaties. Alle noodstroominstallaties betreffen FG Wilson generatorsets, uitgevoerd met Perkins dieselmotoren. “In de 125 meter hoge FIRST Tower, waar advocatenkantoor NautaDutilh en vermogensbeheerder Robeco zich hebben gevestigd, hebben wij een 500 kVA en een 1.400 kVA installatie voorzien”, vertelt Wilhelm Potters, accountmanager bij Kemper en Van Twist Diesel BV. “Voor het Koepelgebouw hebben wij een 500 kVA noodstroominstallatie geleverd, uitgevoerd in een sprinklermodus; het zogenaamde NFPA level 1.” Naast de noodstroomaggregaten omvatten de installaties brandstoftanks, besturingspanelen en voorzieningen voor koellucht toe- en afvoer en uitlaten, vertelt hij. “In verband met de beperkte koelluchtbeschikbaarheid in de parkeerkelder is ervoor gekozen om voor het 1.400 kVA aggregaat een tafelradiateur te plaatsen in de ventilatieschacht van de parkeergarage. De beperkte ruimte in de schacht zorgde hierbij voor de nodige uitdagingen.” Vanwege de drukte op de bouwlocatie heeft Kemper en Van Twist Diesel BV alle installatie-onderdelen in één keer op de bouw aangeleverd. Voor meer informatie, www.kvt.nl

INSTALLATIE & BOUW | 13

Comfort without compromise

First Class

Klimaatplafonds

MeandRo Inteco b.v. T: +31 (0) 411 658 800 Van Salmstraat 71, 5281 RP, Boxtel www.inteco.nl

Comfort without compromise

OOK VOOR BESTAANDE BOUW e

ROTTERDAM | FIRST Rotterdam

Projectinfo OPTIMAAL WERKKLIMAAT VOOR MEDEWERKERS FIRST ROTTERDAM In samenwerking met Installatie Combinatie FIRST, bestaande uit Klimaatservice Holland BV en Van den Pol Elektrotechniek, heeft BRControls de meeten regeltechniek geleverd voor de klimaatinstallatie, DALI LED-verlichting en zonwering in kantoortoren FIRST Rotterdam. “Gekozen is voor de zeer krachtige BRC45-hoofdregelaar met veel geheugencapaciteit en het flexibele BRN20-naregelconcept, die samen zorgen voor een optimaal werkklimaat”, vertelt Alexander Wassink, Manager Operations bij BRControls. “Zowel de BRC45- als de BRN20-lijn zijn volledig IP-gebaseerd”, vertelt hij. “Niet alleen in de kantoortoren zelf maar ook op afstand kan eenvoudig op het gebouwbeheersysteem worden ingelogd. De klimaat installatie is eenvoudig te monitoren, beheren en beheersen, door meerdere gebruikers tegelijk.”

ENERGIEZUINIG MAATWERK Robeco past in FIRST Het Nieuwe Werken toe. “Grote ruimtes waar verschillende mensen actief zijn, stellen specifieke eisen aan de installaties. Per vier werkplekken of per ruimte kunnen medewerkers verlichting, zonwering en klimaat naar hun eigen voorkeur regelen. Zijn ze afwezig, dan worden de instellingen aangepast. Zo creëer je een werkomgeving op maat én wordt het energieverbruik zoveel mogelijk beperkt.”

HOOGSTE ZONNEPANELEN Waar mogelijk zijn duurzame materialen toegepast. “Op veel plaatsen wordt energiezuinige LED-verlichting gebruikt met aanwezigheidsdetectie. Afhankelijk van het daglichtaanbod wordt de verlichting gedimd.” FIRST beschikt over een WKO-installatie en op de verschillende daken zijn ruim 160 zonnepanelen geplaatst. “De vijftig pv-panelen bovenop het gebouw zijn voor zover ons bekend de hoogste zonnepanelen van Nederland.”

AMBASSADEURS

Klimaatservice Holland BV heeft de werktuigbouwkundige installatie geleverd en alle regeltechnische bekabeling gelegd, vertelt Wassink. “Wij hebben de schakelkasten voor FIRST Rotterdam gebouwd. We hebben de besturing en de benodigde hardware verzorgd, evenals de softwarematige inbedrijfstelling van onze systemen. De eerste gebruikers zijn vanaf begin maart werkzaam in het gebouw, in het hart van het prestigieuze Rotterdam Central District. BRControls zal bij het project betrokken blijven voor de prestatieborging, met het pakket van Monavisa, evenals voor de optimalisatie van de regelingen, voor een blijvend perfect resultaat.” Kort voor de oplevering kijkt Wassink terug op een mooi, maar ook uitdagend project. “Om in de korte bouwtijd de beoogde kwaliteit te kunnen leveren, vroeg om flexibiliteit en creativiteit van onze medewerkers”, vertelt hij. “Door veel tijd te steken in de voorbereiding en door goede afspraken te maken met de installateur, zijn we erin geslaagd de bouwtijd op de bouwplaats zoveel mogelijk te beperken. De samenwerking met Klimaatservice Holland BV en Van Den Pol Elektrotechniek hebben wij als zeer prettig ervaren.”

Van den Pol richt zich op de zakelijke markt met vier activiteiten: elektrotechniek, industriële automatisering, beveiliging en ICT-netwerken voor de markten utiliteitsbouw, retail, woningbouw, industrie en gebouwbeheer. Bij het tachtigjarige familiebedrijf werken 250 mensen. Van den Pol streeft niet naar tevreden klanten maar gaat een stap verder. Alles is gericht op enthousiaste opdrachtgevers. Klanten die het bedrijf vaker inzetten; ambassadeurs die Van den Pol aanbevelen bij anderen. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 15

ROTTERDAM | FIRST Rotterdam

Projectinfo HOGE KWALITEIT KLIMAATINSTALLATIES De realisatie van kantoortoren FIRST Rotterdam was een flinke klus, onder andere voor werktuigbouwkundig installateur Klimaatservice Holland BV en Inteco BV, die alle 31 verdiepingen in het pand van klimaatplafonds voorzag. De toevoerleidingen voor de klimaatplafonds evenals de buizen, persfittingen, kogelkranen en draadkoppelingen zijn afkomstig van Henco Industries NV. Alle materialen zijn via leverancier/groothandel Van Walraven aan Klimaatservice Holland BV geleverd, die samen met Henco de prefabricage en juistin-time levering op de bouw verzorgde. “In totaal gaat het om 10.000 m aansluitleidingen, 40.000 fittingen, 4.500 kogelkranen en 2.200 ventielsets, 32.000 persverbindingen en ruim 26.000 schroefdraadverbindingen”, vertelt Frank van Gijtenbeek, Key Account Manager Installatietechniek bij Henco. “Een flinke opdracht in aantallen en omvang. Direct vanaf het voortraject hebben we intensief met Klimaatservice Holland BV meegedacht over de prefabricagemogelijkheden en logistiek. Deze gezamenlijke inspanning heeft geleid tot een hoge efficiëntiegraad. Alle installaties en materialen zijn per bouwlaag en just-in-time op de bouwplaats aangeleverd, wat veel tijdswinst op de bouwplaats opleverde.” Voor de 35.000 m² kilmaatplafonds in FIRST heeft Henco – in opdracht van Inteco BV – 23.000 m transportleiding, 15.000 speciale T-stukken, 5.000 knie-aansluitingen en 35.000 persverbindingen geleverd, via Technische Unie.

MEERLAGENBUIS www.henco.be

ALTIJD IN BEDRIJF

Binnenbuis uit elektronenstralen vernet polyethyleen (PE-Xc), geëxtrudeerd uit hoge densiteit polyethyleen granulaten

MET ONZE NOODSTROOMOPLOSSINGEN Met onze oplossingen bent u altijd in

Na de installatie stopt onze relatie

bedrijf. Een betrouwbare stroom-

niet. Wij kunnen ook alle nieuwe en

voorziening is essentieel voor uw

bestaande installaties onderhouden,

bedrijfsvoering. Al meer dan 50 jaar

reviseren of updaten zodat deze

ontwerpen, bouwen en installeren wij

weer voldoen aan de eisen van

complexe noodstroomvoorzieningen

tegenwoordig.

Hoogwaardige verbindingslaag voor een homogene verbinding tussen de aluminiumbuis en de PE-Xc binnenbuis

RADIATOR

Aluminiumbuis (AL), overlangs stompgelast, elke 0,1 mm gecontroleerd Hoogwaardige verbindingslaag voor een homogene verbinding tussen de aluminiumbuis en de PE-Xc buitenbuis

SANITAIR

Buitenbuis uit elektronenstralen vernet polyethyleen (PE-Xc), geëxtrudeerd uit hoge densiteit polyethyleen granulaten

voor nieuwe en bestaande gebouwen. VLOERVERWARMING

Koninklijke Kemper en Van Twist Keerweer 62, 3316 KA Dordrecht 078 - 632 66 00 | info@kvt.nl

16 | INSTALLATIE & BOUW

MEER WETEN? WWW.KVT.NL

GAS 12

110

ROTTERDAM | FIRST Rotterdam

Tekst: Lieke van Zuilekom

‘FIRST ROTTERDAM WORDT DUURZAAM GEKLIMATISEERD’ De verwarming en koeling van kantoortoren FIRST Rotterdam wordt geregeld door energiebedrijf Eneco. “Het project – groot, complex en gelegen op een binnenstedelijke locatie – past perfect in het hart van wat wij doen”, vertelt Gijs Postma, Commercieel Directeur Duurzaam Vastgoed bij Eneco. “Gekozen is voor een WKO-installatie in combinatie met stadsverwarming, waarbij de verwarming volledig redundant is uitgevoerd.” Ontwikkelaars MAB Development en Maarsen Groep wensten een duurzame, bedrijfszekere warmtekoudeopwekking, waarbij ook de exploitatie voor de komende vijftien zou worden meegenomen, vertelt Postma. “De installatie moest bovendien aansluiten op de BREEAM ‘Excellent’ certificeringscriteria. Om hieraan te voldoen, hebben we een aantal aanvullende functies aan de installatie toegevoegd. Onder andere met betrekking tot de warmtepompen.” Collega en engineer Marco Bakker vult hem aan: “Om

te voorkomen dat het koudemiddel van de warmtepompen – in geval van een lekkage – in contact kan komen met de buitenlucht, hebben wij de installatie uitgebreid met een lekdetectiesysteem en vulgraadsignalering. In geval van afwijking wordt een storingsmelding verstuurd en wordt de warmtepomp preventief uitgeschakeld.” De stadsverwarming wordt ingezet om piekvragen op te vangen en om de WKO-installatie in balans te houden, vertelt hij. “Want de warmtevraag in FIRST zal hoger zijn dan de koudevraag. Daarnaast dient de stadsverwarming als backup-voorziening. In aanvulling hierop hebben we op het dak een drycooler geplaatst, die er in geval van calamiteiten in één van de bronnen voor zorgt dat de warmtepompen ook als koelmachine kunnen worden ingezet.” De WKO-installatie bestaat uit vier bronnen: twee voor de warmteopslag en twee voor de koudeopslag. “Het was een behoorlijke uitdaging om deze bronnen op voldoende afstand van elkaar en van de andere bronnen in de Rotterdamse binnenstad te voorzien, om interferentie te voorkomen”, vertelt Postma. “Vanwege het grote volume van FIRST hebben we behoorlijk diep moeten boren. Om verzakking van het gebouw en de andere gebouwen in de omgeving te voorkomen, hebben we een metalen casing om de boorstelling geplaatst, voordat we met de grondboringen zijn gestart.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 17

ARNHEM | Rijnhal

Technische installaties in het social block. Tekst: Chris Elbers Beeld: Terberg Totaal Installaties

TOTAALTRANSFORMATIE IN ARNHEM-ZUID Volgens planning betrekt de Franse sportwinkelketen Decathlon in juni van dit jaar een volgend filiaal in Arnhem. De nieuwe superstore zal worden gehuisvest in de voormalige Rijnhal, een accommodatie die momenteel wordt getransformeerd van sport- naar winkelfunctie en waarbinnen uiteenlopende functionaliteiten een plaats zullen krijgen. Decathlon zal na oplevering een kleine 4.700 vierkante meter in gebruik nemen. De overige ruimten zullen worden ingevuld met onder meer horeca- en fitnessfaciliteiten.

18 | INSTALLATIE & BOUW

ARNHEM | Rijnhal

Luchtbehandelingskasten in de technische ruimte.

Projectinfo EEN WINKEL VOL ONZICHTBARE TECHNIEKEN Hoe creëer je alle benodigde installatietechnische voorzieningen binnen een gebouw en houd je tegelijkertijd het unieke karakter ervan in stand? Voor J. van Toorenburg was dát de voornaamste ontwerpuitdaging tijdens de transformatie van de Arnhemse Rijnhal tot een 6.643 vierkante meter tellende Decathlon-winkel.

Geïntegreerde koeling in de luchtbehandelingskasten.

Binnen de transformatie van het in ArnhemZuid gelegen pand neemt Terberg Totaal Installaties Utrecht de levering en montage van alle gebouwgebonden installaties voor zijn rekening. Wouter Lenssinck en Michel den Hollander lichten als projectleiders namens het familiebedrijf de werkzaamheden toe. “Op werktuigkundig vlak verzorgt Terberg de verwarmings-, koelen ventilatie-installatie alsmede de regeltechniek daarvan”, zegt Lenssinck. “De engineering en aanleg van de vereiste sanitaire

'DE KOELING VOOR DE WINKEL IS COMPLEET GEÏNTEGREERD IN DE LUCHTBEHANDELINGSKASTEN DIE OP DE TECHNISCHE ZOLDER BOVEN DE KANTOREN ZIJN GEPLAATST. ER STAAN STRAKS IN DE RIJNHAL DUS GEEN APARTE KOELMACHINES'

voorzieningen, te weten de hemelwater-, vuilwater-, binnenriolering- en drinkwaterinstallaties, is door ons uitbesteed aan Hoogendoorn, een echte specialist op dat gebied."

AANGENAAM KLIMAAT Wanneer over enkele maanden de eerste bezoekers het immense pand betreden, zullen zij op de winkelvloer een klimaat ervaren dat prima past bij een dagje shoppen. Maar ook in de koudere perioden is een bezoek aan het Arnhemse sportwalhalla een meer dan aangename bezigheid. Daarvoor staat het door Terberg geleverde en geplaatste all-air systeem garant. “Het systeem koelt en verwarmt de winkel met lucht”, aldus Lenssinck. “Met 520 kW verwarmend vermogen en een ventilatiecapaciteit van 33.000 en 1.100 kuub voor respectievelijk de winkel en het social block heerst er in het hele gebouw altijd een aangenaam klimaat.” Over de koeling weet de projectleider nog iets opmerkelijks te vertellen. “De koeling voor de winkel is compleet geïntegreerd in de luchtbehandelingskasten die op de technische zolder boven de kantoren zijn geplaatst. De koeltechniek, verdamper, condensor en compressor; het zit er allemaal in. Er staan straks in de Rijnhal dus geen aparte koelmachines.” ›

Stefan van Toorenburg, installatieadviseur binnen het Haagse adviesburo voor warmte-, koelen elektrotechniek, laat zijn licht schijnen over het bijzondere project. “Vooropgesteld is het een behoorlijk ingewikkelde klus om een immense hal die qua hoogte en indeling is ontworpen voor een sportfunctie om te toveren tot winkel. Daarvoor bestaan geen standaardoplossingen, zeker niet in installatietechnisch opzicht. Voor ons was het dan ook een uitdaging om optimaal aan de wensen en eisen van de opdrachtgever tegemoet te kunnen komen.” J. van Toorenburg, dat het complete installatieontwerp verzorgde, adviseerde onder meer om het leidingwerk op een hoogte van circa 4,30 meter middels een technisch plafond aan het koepelvormige dak van het pand te bevestigen. “Concreet is over het gehele winkeloppervlak een verlaagd technisch plafond aangebracht, met daarin alle voorzieningen voor verlichting, elektra en ventilatie”, zegt Van Toorenburg. “De techniek erachter is ondergebracht in een speciaal daarvoor gecreëerde ruimte boven de kantoren en verblijfsruimten. Hier staan onder andere zes speciaal voor dit project ontworpen luchtbehandelingskasten onzichtbaar opgesteld. Het enige wat je ziet, zijn de ventilatiedoeken. Vanwege de beperkingen van het gebouw is de techniek ‘slim’ ontworpen, waardoor het lijkt alsof het altijd zo geweest is. Bovendien zijn functionaliteit en esthetica op een prachtige manier met elkaar gecombineerd.”

INSTALLATIE & BOUW | 19

meer dan verdelers alleen

best

MOVES

Nijverheidswegnoord 94c 3812 PN Amersfoort Tel: 033-4672711 - mail: info@eltechna.nl - www.eltechna.nl

2016061 • Advertentie Belimo - IB 95x130.indd 1

26-04-16 16:43

WWW.JVANTOORENBURGBV.NL

J. van Toorenburg BV ADVIESBURO VOOR WARMTEKOEL EN ELEKTROTECHNIEK

Al meer dan 35 jaar ontwerpen en adviseren wij voor elk gebouw een passende installatie op het gebied van:        

Koeling Verwarming Luchtbehandeling Sanitair Elektrotechniek Beveiliging ICT Liften

OVER KWALITEIT DOEN WIJ NIET LUCHTIG! Productie

Montage

Service De Amert 424 5462 GH Veghel T. 0413 36 90 00 www.brago.nl

De Perponcherstraat 134-136, 2518 TA Den Haag | Postbus 63411, 2502 JK Den Haag | 070 - 361 72 61 | info@jvtbv.nl | www.jvantoorenburgbv.nl

voorgeïsoleerde kunststof luchtkanalen

Brago-Advertentie-90x130mm-2015-V2.indd 2

12-01-15 21:10

ARNHEM | Rijnhal

Projectinfo NIEUWE ENERGIEVERDELERS VOOR VOORMALIGE RIJNHAL Waar in eerste instantie veel installaties in de voormalige Rijnhal Arnhem zouden worden gerenoveerd, is uiteindelijk toch gekozen voor vervanging. De bestaande hoofdverdeler en onderverdelers zijn vervangen door energieverdelers van Schneider Electric, ontworpen, geëngineerd, gefabriceerd en getest door Eltechna Amersfoort.

Spankabels voor de elektrotechnische installaties in de winkel.

“In opdracht van Terberg Totaal Installaties hebben wij een hoofdverdeler van 630A en zes onderverdelers geleverd", vertelt Eltechna-directeur Reinier van Gent. “In samenspraak met projectleider Michel den Hollander, uitvoerder Hans Baars en werkvoorbereider Jan Stroomberg hebben wij bovendien een besturingstableau/touchscreen geleverd, die we tevens hebben geprogrammeerd en in bedrijf hebben gesteld en waarmee onder andere de verlichting kan worden geregeld. De verdeelkasten betreffen stuk-voor-stuk systeem G-IP55 kasten, waarin verschillende componenten, kilowattuurmeters en PLC’s van Schneider Electric zijn verwerkt. ”De renovatie van de voormalige Rijnhal is niet het eerste project dat Eltechna in opdracht van Terberg Totaal Installaties en in samenwerking met Schneider Electric uitvoert, vertelt Van Gent. “We werken al meer dan twintig jaar intensief samen. Recent hebben we onder andere het Spinoza Hotel in Amsterdam, het nieuwe hoofdkantoor van Eneco in Rotterdam, het Fletcher Hotel in Amsterdam en de nieuwbouw van Quooker in Ridderkerk van energieverdelers voorzien. Daarnaast zijn we op dit moment bezig met het project Kloostertuin Brakkenstein en een project voor Randstad.”

SPANKABELS Ook wat betreft de aanleg van de elektrotechnische voorzieningen bewees Terberg in de volle breedte de ruim aanwezige expertise. Michel den Hollander, projectleider E: “Naast de complete elektrotechnische infrastructuur, vanaf de hoofdverdeler tot aan alle eindgroepen in het gebouw, staat de handtekening van Terberg ook onder de data-, beveiligingsen brandmeld- en ontruimingsinstallatie.” Qua complexiteit en omvang is het Arnhemse project voor Terberg min of meer een standaard klus. Eén aspect van de werkzaamheden is echter wat minder alledaags, zo blijkt uit de woorden van Den Hollander. “Vanwege de vorm en hoogte van de hal, opgeteld bij het feit dat de houten binnenspanten niet heel zwaar kunnen worden belast, diende voor het bevestigen van de installatieonderdelen een bijzon-

dere oplossing te worden bedacht. Uiteindelijk is ervoor gekozen om op circa vier meter hoogte een horizontaal net te maken, waaraan vervolgens alle onderdelen zichtbaar aan spankabels worden afgehangen. Een perfect alternatief dat ook nog eens alleszins de moeite waard is om vanaf de grond te worden bewonderd.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Decathlon

DIRECTIEVOERDER Evers en Partners

BOUWKUNDIG AANNEMER Klaassen Groep

GRONDWERKZAAMHEDEN ZVS Eemnes BV

INSTALLATIETECHNISCH ADVISEUR J. van Toorenburg

'HET ALL-AIR SYSTEEM KOELT EN VERWARMT DE WINKEL MET LUCHT'

INSTALLATIES Terberg Totaalinstallaties Utrecht (E en W), robatherm, Eltechna SPRINKLERINSTALLATIE Trigion

COMPLETE LUCHTBEHANDELINGSTECHNIEK DECATHLON IS INPANDIG GEMONTEERD De transformatie van de Rijnhal Arnhem naar Decathlon filiaal is bijna gereed. De laatste werkzaamheden worden afgerond, ook met betrekking tot de verwarming, koeling en ventilatie in het pand. In opdracht van Terberg Totaal Installaties heeft robatherm zes luchtbehandelingskasten geëngineerd, geleverd en geïnstalleerd. Zowel de kasten als de koelen regeltechniek zijn – om voornamelijk esthetische redenen – inpandig voorzien. “Al in de voorfase van het project zijn wij benaderd door adviesbureau J. van Toorenburg BV om mee te denken over de best passende oplossing”, vertelt Raimond Taal, commercieel directeur bij robatherm Nederland. “Vervolgens zijn onze kasten voorgeschreven in het bestek, dat door Terberg is overgenomen. Gekozen is voor zes luchtbehandelingskasten waarin, naast hoogwaardige warmteen koudeterugwinning ook de koudeopwekking en regeltechniek geïntegreerd zijn. De kennis en kunde om hierin te voorzien, hebben wij al meer dan 25 jaar in huis.” In de kasten zijn sorptie warmtewielen opgenomen, die de lucht in de zomer ontvochtigen en in de winter juist bevochtigen, vertelt Taal. “Hiermee kan enorm veel koelen verwarmingsvermogen worden bespaard.”

INSTALLATIE & BOUW | 21

AMSTERDAM | Carte Blanche

Tekst: Sjoerd Meuleman

Carte Blanche:

MOOI PROJECT, SNELLE INSTALLATIE De woningmarkt trekt weer aan, gelukkig ook voor nieuwbouw. Een mooi voorbeeld betreft Carte Blanche, een woonproject dicht aan de oevers van de Amsterdamse Sloterplas. Installatiebedrijf Hermans Installatietechniek uit Velserbroek installeert voor het project de werktuigbouwkundige installaties, in een bijzonder hoog tempo. Het project kent drie fasen, te beginnen met de bouw van de veertig koopwoningen en twaalf huurappartementen van fase 1, die begin juni van dit jaar bouwkundig gereed moeten zijn. Hierna volgen nog de fasen 2 en 3, respectievelijk aan te vangen in mei en rond de zomervakantie. Installatiebedrijf Hermans Installatietechniek installeert het hele project, waarvan op dit moment de eerste fase. En daaraan zitten best nog haken en ogen, zegt projectleider H. Hoogewerf. “In beginsel is dit voor ons een project als veel andere. De uitdaging schuilt hier vooral in de scherpe planning. Begin juni dit jaar moeten de woningen bouwkundig gereed zijn, en dat is voor een project als dit best kort dag. Te meer ook doordat de begane grondvloeren ontoegankelijk zijn.” Hoogewerf doelt op de onderste lagen van de koopwoningen die kruipruimteloos zijn gemaakt. De te installeren onderdelen dienen dus in één keer goed te zitten.

STADSVERWARMING Hermans installeert voor het project alle aan werktuigbouwkunde rakende onderdelen. Dit houdt in op stadsverwarming draaiende verwarming, ventilatie, een waterinstallatie en de inrichting van het sanitair. Daarbij worden de woningen gerealiseerd met vloerverwarming, ventilatie is op basis van CO2-registratie en luchttoevoer geschiedt met zelfregulerende gevelroosters. Hoogewerf: “In feite zijn op stadsverwarming draaiende installaties de eenvoudigste om te

22 | INSTALLATIE & BOUW

'De uitdaging schuilt hier vooral in de scherpe planning' maken. De bron is immers al aanwezig, installatie van cv-ketels en/of warmtepompen is dus niet nodig. Elk vertrek in de woningen krijgt een separaat te bedienen thermostaat. Zodat de ruimten afzonderlijk te verwarmen zijn.” Hermans voert de installatie uit in opdracht van hoofdaannemer Vink Bouw uit Nieuwkoop. Niet toevallig, want beide bedrijven werken vaker met elkaar.

OPTIES Hoogewerf noemt Carte Blanche ‘geen zeer moeilijk, maar wel een mooi project’. Vooral ook omdat de kopers vrij worden gelaten in hun keuzes. Niet alleen qua inrichting, maar ook in de vorm van gevelopties. Wat ook bevalt, zegt Hoogewerf, is dat kopers begeleid worden door een in sanitair gespecialiseerde binnenhuisarchitect. “De keuze van het sanitair voor de badkamers is voor huizenkopers altijd één van de belangrijkste items. Dat daarbij gebruik wordt gemaakt van een specialist maakt zo’n traject gewoon veel leuker. Daarnaast is het gewoon een mooi project.” ❚

AMSTERDAM | Carte Blanche

Projectinfo 131 KEER VLOERVERWARMING VOOR CARTE BLANCHE De vloerverwarming van woonproject Carte Blanche aan de Amsterdamse Sloterplas wordt geïnstalleerd door Montage Garant. De opdracht betekent voor het bedrijf de eerste samenwerking met elektrotechnisch installateur Hermans. Steeds vaker toegepast in vooral de wat luxueuzere woningen en appartementsgebouwen: vloerverwarming, vanwege de wens naar meer comfort in combinatie met onzichtbare warmteafgifte. Zo ook in het in drie fasen opgeknipte woonproject Carte Blanche aan de oevers van de Amsterdamse Sloterplas. Vloerverwarmingsinstallateur Montage Garant uit Mierlo realiseert daar nu de eerste fase, bestaande uit een vloerverwarmingsinstallatie voor 131 woningen, in opdracht van E-installateur Hermans. Voor de eerste keer, zegt projectleider Lars van Melis. “Zo’n opdracht ontstaat door de markt goed in de gaten te houden. Via een goede relatie kwam het werk ons ter ore. Vervolgens hebben we een offerte gemaakt en daar kwam uiteindelijk een opdracht uit voort. En ik moet zeggen: tot dusver verloopt de samenwerking met Hermans prima.” Grote werken Montage Garant installeert de vloerverwarming door de hele woning heen. Dus ook op de zolders; vertrekken die er soms nog wel eens buiten vallen. De installatie geschiedt op in de dekvloeren opgenomen netjes. Als bron wordt gebruikgemaakt van stadsverwarming. Hoewel Melis spreekt van ‘zeker een mooi werk’, voert Montage Garant ook veel grotere werken uit, zowel voor de woningbouw als voor de utiliteit. Een mooi voorbeeld van die laatstgenoemde discipline betreft een onlangs geïnstalleerd Lidl-distributiecentrum in Southampton in Engeland. Met ruim 120 kilometer verwerkte buis behoort het project tot de grotere op het portfolio. Van Melis: “Grote werken zijn natuurlijk altijd mooi. Maar ook dit heeft zijn charme.”

INSTALLATIE & BOUW | 23

Bezoekadres / Showroom Mildijk 90 4214 DT Vuren +31 (0)183 201012 info@calor.nl www.calor.nl

Biomassa-verwarming van 8 tot 1.400 kW

ISDE subsidie: Vanaf 4 januari 2016 stelt RVO een aankoopsubsidie beschikbaar voor zowel particuliere als zakelijk gebruikers. Bij al onze modellen van Lindner & Sommerauer kunt u profiteren van deze aantrekkelijke regeling. Minimale subsidie v.a. â&#x201A;Ź 3.200, 00 > 40 kW maar liefst â&#x201A;Ź 30,00 per kW

Vraag ons naar de mogelijkheden!

OTIS Smart Maintenance onderhoud op basis van gebruik OTIS is al meer dan 160 jaar toonaangevend op het gebied van installeren, repareren en moderniseren van liften, roltrappen en rolpaden. Bovendien loopt OTIS voorop in kwaliteit, duurzaamheid en innovatie. Het is belangrijk dat uw liften roltrapinstallaties ook op lange termijn goed functioneren. Dat vraagt om een uitgekiende onderhoudsmethodiek. Met OTIS Smart Maintenance is het mogelijk om op basis van uw gebruik het juiste onderhoud voor de installatie te kiezen. In combinatie met onze Eliteâ&#x201E;˘ Service op afstand, is uw installatie helemaal klaar voor de toekomst.

Smart Basic Gewoon de basis

Smart Plus

Afgestemd op uw behoefte

Smart Complete Volledig maatwerk

Voor meer informatie over ons Smart Maintenance principe ga naar: www.otis.com

Altijd in beweging !

ROTTERDAM | Cool63

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Otis

ACHTTIEN LIFT- EN ROLTRAPINSTALLATIES VERZORGEN TRANSPORT IN

COOL63

Cool63, het voormalige gebouw van de Slavenburg’s bank, is de afgelopen paar jaar ingrijpend gerenoveerd en getransformeerd. Het gebouw op de hoek van de Kruiskade en de Coolsingel in Rotterdam biedt in haar nieuwe functie onderdak aan circa 13.700 m² winkels en horeca, circa 5.100 m² kantoren en vijftien woningen in het middeldure/dure segment. Het ontwerp van de nieuwbouw is van het Engelse architectenbureau Allies & Morrison. In het gebouw zijn achttien liften roltrapinstallaties van Otis, ’s werelds grootste fabrikant van liften, roltrappen en rolpaden, geïnstalleerd. De renovatie en transformatie had heel wat voeten in de aarde, vertelt Gerrit van Veenendaal, accountmanager bij Otis. Niet alleen vanwege de bouwkundige en installatietechnische uitdagingen waarmee het bouwteam werd geconfronteerd, maar ook omdat huurder elektronicaconcern Saturn zich eind 2014 terugtrok, als gevolg van een veranderde bedrijfsstrategie. “MAB Development moest op zoek naar een nieuwe huurder, die uiteindelijk gevonden werd in Decathlon. Echter huurt de sportwinkel niet alle vierkante meters die voor Saturn zijn ontwikkeld. In plaats van op drie verdiepingen, vestigt Decatlon zich op twee verdiepingen. En dat had gevolgen voor de installaties, waaronder ook de liften roltrapinstallaties.”

JUST-IN-TIME DEELLEVERINGEN Voor Saturn had Otis in totaal zes roltrappen en drie liften geïnstalleerd over drie etages, evenals een aantal goederenliften, vertelt Van Veenendaal. “De roltrappen naar de derde etage – die nog leeg staat, zijn gedemonteerd. Het gat dat hierdoor ontstond, is door de bouwkundig aannemer gedicht, zodat de verdieping in de toekomst een andere bestemming kan krijgen, bijvoorbeeld als kantoorverdieping. De bediening van de liften is zodanig aangepast, dat zij niet meer naar de derde verdieping gaan. Daarnaast hebben we nog een aantal wijzigin-

26 | INSTALLATIE & BOUW

ROTTERDAM | Cool63

gen doorgevoerd, om de liften optimaal te laten aansluiten op de wensen van Decathlon en de veranderde indeling van de verdiepingen.” De aanpassingen moesten in relatief korte tijd worden gerealiseerd, vertelt Van Veenendaal. “Decathlon wilde per se open voor 10 april 2016, de dag van de NN Marathon Rotterdam. Voor ons geen enkel probleem. Onze uitdagingen zaten veel eerder in het project, toen alle installaties op locatie moesten worden aangeleverd. Cool63 bevindt zich op een postzegellocatie middenin de Rotterdamse binnenstad. Om het verkeer en winkelend publiek niet te hinderen, mochten transporten alleen binnen bepaalde tijdframes plaatsvinden. Ruimte voor opslag was er niet. We hebben alle liftinstallaties in delen en just-in-time op de bouw moeten aanleveren. Dat was bepaald geen sinecure. Een goede planning en coördinatie waren hierbij onmisbaar.” Onder de liften bevonden zich twee machinekamerloze goederenliften van 3.500 kg aan

hefvermogen, vertelt hij. “Een primeur voor Otis in Nederland. Omgerekend kunnen in deze liften maar liefst 46 personen worden vervoerd. Daar kunnen niet veel liften aan tippen. De liften zijn 3 meter breed, 2 meter diep en 2,5 meter hoog en beschikken over een liftdeur van 1,80 meter breed.” Daarnaast heeft Otis drie zogenaamde Panoramaliften geïnstalleerd van 2 bij 2 meter met een glazen schacht, glazen wanden en glazen deuren, die zorgen voor optimaal zicht en maximale transparantie in de winkel. Volgens Van Veenendaal is bewust gekozen voor grote liften met een bredere deur, omdat klanten zo gemakkelijker met hun kinderwagen en/of karretje in de lift passen.

BESTEMMINGSBESTURING “Ten behoeve van de kantoren hebben we twee liften met tien stopplaatsen geïnstalleerd”, vertelt Van Veenendaal. “De liften zijn uitgerust met onze CompassPlus bestemmingsbesturing, waarbij het bedienpaneel zich niet ín maar buiten de lift bevindt. Op de verdieping geeft de gebruiker al aan waar hij naar toe wil. Op

deze manier wordt efficiënt en energiezuinig gebruikgemaakt van de liften, door minder liftbewegingen. Ten behoeve van de woningen hebben we twee personenliften geïnstalleerd, met acht stopplaatsen.” ❚

Bouwinfo PROJECTONTWIKKELAAR MAB Development ARCHITECT Allies & Morrison UITVOERING BAM

LIFTINSTALLATIES Otis

INSTALLATIE & BOUW | 27

BEDRIJFSPRESENTATIE | KOREX Benelux

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: KOREX Benelux

Onvolledige ontluchting leidt tot grote problemen in verwarmings- en koelinstallaties

‘DE MARKT SCHREEUWT OM ONTGASSING’ Door onvolledige ontluchting kunnen in verwarmings-, koel- of vriesinstallaties de beschermende oxidatielagen beschadigen. Zeker vandaag de dag, nu we steeds meer gebruikmaken van gesloten, lage temperatuur installaties, merkt dhr. M.G. van Gorsel, directeur van leverancier KOREX Benelux. Bij een eerste opstart van een gesloten installatie verbrandt het teveel aan zuurstof in de oxiderende binnenlaag van de installatie (Fe2O3) en zal aan de binnenzijde van de installatie een beschermlaag ontstaan (te weten Fe3O4). Het is heel belangrijk dat deze laag goed wordt geconserveerd. Bij een eventuele verstoring zal de laag namelijk kunnen beschadigen, waardoor veel vuil in de installatie kan ontstaan. Als er teveel wordt bijgevuld, vindt dit proces ook plaats. De binnenkant

28 | INSTALLATIE & BOUW

van de installatie zal geen beschermende laag meer kunnen opbouwen, waardoor een erosie van de installatie plaatsvindt. Hoewel expansievaten verschillende voordelen bieden, kennen ze ook een groot aantal nadelen. “Zo zorgt de luchtdoorlatende rubberen zak in het vat voor een constante verzadiging van het cv-water met lucht. Met alle gevolgen voor de installaties van dien”, vertelt Van Gorsel. De problemen worden zelfs nog groter, nu we meer en meer gebruikmaken van lage temperatuur installaties, vertelt hij. “Want een installatie die koud gestookt wordt, absorbeert aanzienlijk meer lucht dan een heet gestookte installatie. De markt van vandaag schreeuwt dan ook om ontgassing. AIR-SEP kan hierin voorzien, door het expansievat te vervangen, de installatie bij te vullen met adiabatisch vacuüm ontgast water en de gesloten installatie te ontluchten.” AIR-SEP brengt het ‘luchtgehalte’ sterk terug, haalt de luchtbellen weg en verlaagt de verzadigde gashoeveelheid welke is opgelost in het water, aldus Van

BEDRIJFSPRESENTATIE | KOREX Benelux

Gorsel. “Dit doet AIR-SEP door constant met een tijdinterval van tussen de zes tot tweehonderd minuten tussen de vijf tot veertig liter cv-water uit de installatie te halen, te ontgassen en weer terug te brengen. Door de gepatenteerde werking van AIR-SEP wordt het circulatiewater adiabatisch vacuüm ontgast en het volledige systeem ontlucht.” De adiabatische reductie van het luchtgehalte in het water zorgt ervoor dat een onderverzadiging van zuurstof ontstaat. “Het water zal dus geen zuurstof afzetten aan de buiswand, waardoor zijn huidige beschermlaag in tact blijft.”

Dhr. M.G. van Gorsel, directeur van leverancier KOREX Benelux.

AIR-SEP brengt het gasgehalte met een tiende terug en zorgt voor een gezonde zuurstofverhouding van het cv-water, vertelt hij. Hierdoor reageert het water minder heftig op veranderingen in de installatie en ontstaat een lage oppervlaktespanning.

'Hoewel expansievaten verschillende voordelen bieden, kennen ze ook een groot aantal nadelen'

DIRT-SEP - GROFVUILVANGFILTERS DIRT-SEP - GROFVUILVANGFILTERS DIRT-SEP GROFVUILVANGFILTERS AIR-SEP 1-TOESTEL MET 8 FUNCTIES: AIR-SEP 1 TOESTEL MET 8 AIR-SEP 1 TOESTEL MET 8 • DRUKBEHOUD FUNCTIES: FUNCTIES: • EXPANSIE • DRUKBEHOUD • • DRUKBEHOUD ONTGASSING • EXPANSIE • • EXPANSIE BIJVULLING • ONTGASSING • • ONTGASSING WATERBEHANDELING • BIJVULLING • • BIJVULLING SUSPENSIEVUILVANG • WATERBEHANDELING • • WATERBEHANDELING ENERGIEBESPARING • SUSPENSIEVUILVANG • • SUSPENSIEVUILVANG CO2-REDUCTIE • ENERGIEBESPARING • ENERGIEBESPARING • CO2-REDUCTIE • CO2-REDUCTIE

OVER KOREX BENELUX KOREX Benelux is gespecialiseerd in de verkoop, levering en het onderhoud van diverse toestellen en appendages op het gebied van water- en/of koelvloeistofbehandeling Gesloten Circulerende Druk (GCD) installaties. “We bieden technisch advies en ondersteuning en maken berekeningen en aansluitschetsen voor kostenbesparende, energie- en CO2-reducerende installaties. Met als doel een verbeterde capaciteit van verwarmings-, koelen vriessystemen, open en gesloten bronsystemen en zonne-energiesystemen.” Recent heeft het bedrijf AIR-SEP geïnstalleerd bij onder andere Daikin Europe N.V. in Oostende, het Mijnwaterkwartier in Heerlen en verschillende woongebouwen van VvE’s in Schiedam. Op dit moment is KOREX Benelux druk bezig in het Van Gogh museum in Amsterdam, waar een veertig jaar oude installatie nodig ontlucht moet worden. Kijk voor meer informatie op www.korexbenelux.com ❚

KOREX Benelux B.V.

KOREX Benelux B.V. Tjalk 13B, 2411 NZ Bodegraven KOREX Benelux B.V. T: +31 (0) 172 611719 F: +31 (0) 172 617927 Tjalk 13B, 2411 NZ Bodegraven T: +31 (0) 172 611719 E: info@korexbenelux.com I: www.korexbenelux.com Tjalk 13B, 2411 NZ Bodegraven T: +31 (0) 172 611719 F: +31 (0) 172 617927 E:+31 info@korexbenelux.com T: (0) 172 611719 F: +31 (0) 172 617927 E: info@korexbenelux.com I: www.korexbenelux.com E: I: www.korexbenelux.com I: info@korexbenelux.com www.korexbenelux.com 1000-21-3000-3169 2013-09 VV+ UNETO-VNI Kleur: FC

1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 1

04-09-13 10:58

1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 1

10:58 04-09-13 10:58

1000-21-3000-3169 2013-09 1000-21-3000-3169 2013-09 VV+ VV+ UNETO-VNI UNETO-VNI Kleur: Kleur: FC FC04-09-13 1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 1

INSTALLATIE & BOUW | 29

BLEIJSWIJK | Melanchthon Business School

Tekst: Chris Elbers Beeld: DP6 architectuurstudio

GROENE SCHOOL MET DITO TECHNIEKEN Begin januari werd in Bleiswijk de eerste paal geslagen voor de 4.200 vierkante meter tellende nieuwbouw van de Melanch thon Business School (MBS). De christelijke onderwijsinstelling voor vmbo, mbo en vhbo biedt zo’n vijfhonderd leerlingen een breed onderwijsprogramma op het gebied van dieren, mensen, voeding, planten, machines en economie. Binnen de volgens BIM gerealiseerde nieuwbouw dient de praktijk overal zichtbaar te zijn. Daarnaast moet de onderwijsomgeving de scholieren inspireren en enthousiasmeren voor het vak. De oplevering zal naar verwachting eind van dit jaar plaatsvinden.

Duurzaam, energiezuinig en ingericht met een breed scala aan geïntegreerde W- en E-technieken. Dát zijn volgens Ronny Koks, projectleider namens het vanuit Breda opererende Van Dijnsen Installatiewerken B.V., de voornaamste kenmerken van het in aanbouw zijnde schoolgebouw. Het bedrijf, al meer dan vijftig jaar actief als totaalinstallateur, verzorgt binnen het project het ontwerp, de levering, montage en inbedrijfstelling van de complete elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties. Inclusief het advies daaromtrent. “Wat betreft de installaties maken we als raadgever en uitvoerder al vanaf het prille begin deel uit van het bouwteam”, aldus Koks. “Vanwege die duofunctie is het mogelijk om het advies één-op-één te vertalen naar optimaal resultaat. Wanneer die taken door twee verschillende partijen worden uitgevoerd, gaat er qua afstemming nogal eens wat mis. Dat is hier niet het geval geweest.”

TRA Om alle door Van Dijnsen gerealiseerde installaties te noemen, gaat wat ver. Daarom beperkt Koks zich tot enkele voorbeelden die het duurzame

30 | INSTALLATIE & BOUW

BLEIJSWIJK | Melanchthon Business School

Projectinfo COMFORTABEL EN ENERGIEZUINIG VERWARMEN MIDDELS VLOERVERWARMING De nieuwe Melanchthon Business School in Lansingerland-Bleiswijk wordt voorzien van vloerverwarming. In opdracht van Van Dijnsen Installatiewerken B.V. verzorgt Thermo Floor B.V. uit Pernis de montagewerkzaamheden hiervoor. “Het vloerverwarmingssysteem betreft een watergevoerd systeem, waarvoor wij achttien kilometer buis van Therminon fabricaat vastbinden op de netten in de cementdekvloer”, vertelt Cock van der Klooster, directeur-eigenaar van Thermo Floor B.V.. “Daarnaast plaatsen we 26 verdelers in de verschillende ruimtes van de school. Eind april starten wij met onze werkzaamheden. Zo’n anderhalve week later leveren wij de vloerverwarming op.” Het grootste voordeel van het systeem zijn het hoge comfort en het zeer lage energieverbruik, vertelt hij. “Omdat er verspreid over de ruimte sprake is van stralingswarmte, kan met een lagere ruimtetemperatuur een comfortabel gevoel worden gecreëerd. En dat zorgt voor een flinke besparing op het energieverbruik. Bovendien zijn er bij gebruik van vloerverwarming geen radiatoren nodig, waardoor de ruimtes efficiënter kunnen worden ingedeeld.” In de Melanchthon Business School wordt het vloerverwarmingssysteem alleen gebruikt voor de verwarming van de lokalen. “Maar we bieden ook oplossingen voor verwarmen en koelen, indien bijvoorbeeld aardwarmte wordt toegepast.”

karakter van het gebouw onderschrijven. “Naast een ketelopstelling van 300 kilowatt en twintig kilometer vloerverwarming zijn op het dak 350 zonnepanelen met een capaciteit van 140 kilowatt aangebracht. Verder hebben we twee luchtbehandelingskasten geplaatst die met een separaat vermogen van 13.500 kuub per uur zorgen voor de aan- en afvoer van lucht in het gebouw.” Om dat zo energiezuinig mogelijk te doen, wordt gebruikgemaakt van een op Total Room Automation (TRA) geënt gebouwbeheersysteem. “Met deze door Siemens ontwikkelde techniek wordt op basis van het CO2-gehalte en de aan- of afwezigheid van mensen de luchthoeveelheid en warmtetoevoer binnen de klaslokalen automatisch geregeld”, zegt Koks. “Verder kan de lichtinstallatie ermee worden aangestuurd. Over techniekintegratie gesproken...” ❚

Uw expert op het gebied van vloerverwarming alleGG facetten Pernisser molenweg 25in3195 Pernis

www.thermofloorbv.nlemail. info@thermofloorbv.nl Pernisser molenweg 25 3195 GG Pernis www.thermofloorbv.nlemail. info@thermofloorbv.nl Montage van

Bouwinfo

vloerverwarmingsinstallaties

OPDRACHTGEVER

in nieuwbouwwoningen en

Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs

utiliteitsbouw

ARCHITECT DP6 architectuurstudio, Delft

PROJECTMANAGEMENT

Onze projecten zullen u

Bouwadviesbureau Oostelbos Van den Berg, Reeuwijk AANNEMER Batenburg, Bergschenhoek INSTALLATIEADVIES Van Dijnsen Installatiewerken INSTALLATIES Van Dijnsen Installatiewerken, Breda (W en E), Duratherm VLOERVERWARMING Thermo Floor B.V.

versteld doen staan Wij maken waar wat wij zeggen

Pernisser Molenweg 25 | 3195 GG Pernis | 06 - 51239481 | info@thermofloorbv.nl

WWW.THERMOFLOORBV.NL

INSTALLATIE & BOUW | 31

BEDRIJFSPRESENTATIE | Villeroy & Boch

Douchevloer Squaro Infinity, Villeroy & Boch.

32 | INSTALLATIE & BOUW

BEDRIJFSPRESENTATIE | Villeroy & Boch

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Villeroy & Boch

Gratis douchevloerpakketten voor installateurs die hun ervaringen willen delen

Om de markt te informeren over haar nieuwe producten en om de kwaliteit van haar producten nog verder te verbeteren, is Villeroy & Boch onlangs de Shower Campaign gestart. Het bedrijf heeft aan vijfentwintig installateurs in de BeNeLux-regio twee gratis douchevloerpakketten ter beschikking gesteld, om te installeren bij hun klanten. In ruil hiervoor informeren de installateurs Villeroy & Boch, professionals in de markt en eindklanten over het installatieproces én het eindresultaat van hun werkzaamheden. “De installateurs delen foto’s van de situatie voor, tijdens en na de verbouwing, onder andere op onze website”, vertelt Carrie Heiners, marketingmedewerker bij Villeroy & Boch Bad en Wellness. “Daarnaast vragen wij hen een evaluatieformulier in te vullen, waarin zij hun mening kunnen geven over bijvoorbeeld de kwaliteit (stabiliteit, oppervlak en slipvastheid), het design en de onderhoudsvriendelijkheid van onze producten. De installateurs kunnen hun voorkeuren aangeven ten aanzien van materiaal, afmetingen en kleuren en kunnen – indien gewenst – suggesties doen voor verbetering. Zodat wij onze producten nog verder kunnen optimaliseren.” De campagne focust op de twee douchevloeren Squaro Infinity (Quaryl®) en Subway Infinity (keramiek) met ViPrint, die in 2015 in de markt zijn geïntroduceerd. “Sommige mensen geven de voorkeur aan een tegelvloer in de douche”, vertelt Heiners. “Echter zijn tegels erg onhygiënisch (vuil blijft in de voegen zitten) en onveilig door de gladheid. Subway Infinity is de nieuwe keramische douchevloer van Villeroy & Boch voor mensen die toch graag kiezen voor de look van tegels, maar met het gemak van een gladde vloer.” Voor Subway Infinity is hiertoe een innovatieve printtechnologie ontwikkeld: ViPrint, vertelt ze. “Hiermee kan een print op de douchevloer gemaakt worden in hetzelfde patroon als de tegels in de douche, voor een mooi geheel. Het is een vloer, maar je ziet een tegel! Verder is het materiaal stoot-, slag- en krasvast. Subway Infinity is verkrijgbaar in 38 verschillende maten van 80 x 75 cm tot aan een XXL-variant van 160 x 100 cm.” De Squaro Infinity douchevloeren zijn dankzij het unieke materiaal Quaryl® op de millimeter nauwkeurig te plaatsen, met zeer strakke randen en hoeken, vertelt Heiners. “Zelfs in lastige hoeken of zuilen. De douchevloer is super vlak en ziet er daardoor prachtig uit. Bovendien voelt hij heerlijk warm aan de voeten, is hij gemakkelijk schoon te houden en voldoet hij aan de hoogste antislipklasse. Squaro

Douchevloer Subway Infinity, Villeroy & Boch.

Infinity is beschikbaar in vijf moderne kleuren, namelijk Antraciet, Grijs, Bruin, Edelweiss of Crème.” Omdat de douchevloeren nieuw zijn in de markt,

biedt Villeroy & Boch deelnemende installateurs vooraf een training aan, zodat zij de douchevloeren vakkundig kunnen installeren. ❚

REACTIES VAN GEBRUIKERS Verschillende installateurs die deelnemen aan de Shower Campaign hebben inmiddels hun foto’s online gezet en hun reactie gedeeld. Zoals Andreas Reichert, directeur van REICHERT GmbH uit Wildberg. Hij vertelt onder andere: “In het verleden bouwde ik meestal douchevloeren van geëmailleerd staal in. Het design en het randloze uiterlijk van de Squaro Infinity douchevloer bevallen me zeer goed. Hetzelfde geldt voor de kleur. Het gevoel bij het aanraken van materiaal en oppervlakken is aangenaam, de stabiliteit en robuustheid zijn ook prima. Ook de verpakking maakt een uitstekende indruk.” Over de inbouw zegt Reichert: “Dat ging snel en eenvoudig. Met twee man heeft het twee uur gekost.” Reichert wijst onder meer op de goed begrijpelijke montagehandleiding, de eenvoudige uitlijning van de installatieset en het snel intrekkende schuim. Thomas Mildner, montagespecialist en directeur bij Der Bäderbauer uit Furth im Wald vertelt: “In het verleden heb ik meestal acryl-douchevloeren en douchegoten/betegelde douches ingebouwd. Het design, het randloze ontwerp, de kleur en het gevoel bij het aanraken van het materiaal en de oppervlakken bevallen mij bij de Squaro Infinity zeer goed. De stabiliteit en robuustheid van de douchevloer zijn goed – dit geldt ook voor de verpakking.”

INSTALLATIE & BOUW | 33

Dit zeggen de installateurs: Chris Hartman, Beoordeling door de vakman: Zeer goed (9½)

“Snelle en eenvoudige inbouw.” Andreas Reichert, Beoordeling door de vakman: Goed (8½)

“Dankbare randen voor de tegelzetter.”

DOUCHEPROFESSIONALS IN ACTIE

De grote “douche-testactie” van Villeroy & Boch is in volle gang. In totaal hebben 100 installateurs in Europa de unieke kans om de nieuwe douchevloeren uit de serie Infinity grondig te testen. Daarbij werden onderdelen als de inbouw, het toebehoren en de oppervlakte nauwkeurig onder de loep genomen. Tal van doucheprofessionals hebben de douchevloeren al bij hun klanten ingebouwd en gaven aan onder de indruk te zijn: de Squaro Infinity van Quaryl® komt bijvoorbeeld sterk voor de dag door de kleine rondingen aan de zijkanten en blijkt een ideale oplossing voor levensloopbestendige badkamers en barrièrevrije doucherenovaties.

Joachim Brombach, Beoordeling door de vakman: Goed (8½)

“Bijzonder geschikt voor barrièrevrije inbouw.” Thomas Mildner, Beoordeling door de vakman: Goed (8)

“Prachtig oppervlak.” * Beoordeling van de Squaro Infinity in het kader van de “douche-testactie” met installateurs (stand 24-03-2016)

Met Squaro Infinity presenteert Villeroy & Boch een op maat te maken douchevloer, die aanspreekt door de vele mogelijkheden en zijn hoogwaardige kwaliteit.

Lees nu de eerste beoordelingen door professionals op pro.villeroy-boch.com/shower

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Chris Elbers

‘BINNENLUCHT

IN DE DIKKE VAN DALE!’ Als je in de Dikke Van Dale het begrip ‘bui·ten·lucht’ opzoekt, krijg je als verklaring: ‘de lucht buitenshuis’. Mooi. Dan zal ‘binnenlucht’ ook wel een definitie hebben... Hé, dat is raar! Binnenlucht bestaat volgens de Dikke Van Dale (nog) niet! waar bewoners van huizen en gebruikers van scholen en utiliteitsgebouwen later dit jaar terecht kunnen voor allerlei vragen en achtergrondinformatie. Op dit moment staat het Manifest Binnenlucht online met het statement: ‘Ieder mens heeft recht op schone lucht, zowel buiten als binnen. Met de huidige stand van de techniek is dat zonder meer mogelijk’. U kunt het manifest op de site ondertekenen. Een volgende stap om ‘binnenlucht’ daadwerkelijk in de Dikke Van Dale te krijgen. Neem voor meer informatie contact op met Theo Koster (Branchemanager VLA) via tko@fme.nl ❚

Consumenten associëren lucht hoofdzakelijk met frisse buitenlucht. Slechts weinigen realiseren zich dat de kwaliteit van binnenlucht een veel groter effect kan hebben op de gezondheid en het welzijn. Thuis én op het werk. Koken, stofzuigen, douchen, maar ook het gebruik van kaarsen, printers en computers, en zelfs mens en dier hebben invloed op de kwaliteit van de binnenlucht. Slechte binnenlucht leidt tot hoofdpijn, sneller moe worden of droge ogen. De effecten van fijnstof in woningen op de gezondheid van mensen is bijvoorbeeld een factor 10 (!) meer dan meeroken (bron: AIVC technote residential ventilation and health). Omgekeerd, als het binnenklimaat op orde is, voelt de luchtgebruiker zich fitter, energieker, productiever en heeft men een betere nachtrust. Goede binnenlucht heeft ook een commerciële waarde. Een gezond binnenklimaat vermijdt hoge kosten in de zorg. En terugdringen van ziekteverzuim levert een werkgever een aantrekkelijk financieel voordeel op.

PLATFORM Als het gaat om gezonde binnenlucht werkt de branchevereniging VLA aan meer bewustwording. Onder het motto ‘Binnenlucht in de Dikke Van Dale!’ werken fabrikanten van luchttechnische apparaten met ketenspelers samen om de kwaliteit van binnenlucht op het hoogste niveau te krijgen. Een eerste concreet wapenfeit is de oprichting van het Platform Binnenlucht (www. platformbinnenlucht.nl). Dit platform gaat uitgroeien tot een centrale plaats

Theo Koster, Branchemanager VLA.

INSTALLATIE & BOUW | 35

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Robatherm

‘Specialist in maatwerk van het hoogste niveau’ Niet alleen bij monumentale panden, maar ook bij overige projecten worden, indien de architect en/of eindgebruiker dit wenst, luchtbehandelingskasten en alle toebehoren steeds vaker inpandig gerealiseerd. Tevens wordt er steeds meer gekeken naar de zogenaamde LCC/TCO (Life Cicle Cost/ Total Cost of Ownership). Geen probleem voor robatherm, dat al meer dan 25 jaar op de Nederlandse markt actief is en luchtbehandelingskasten van 1.000 m³/h tot zo’n 350.000 m³/h op maat engineert en produceert. “We zijn specialist in maatvoering”, vertelt Raimond Taal, commercieel directeur bij robatherm. “We kunnen luchtbehandelingskasten per 102 mm l x b x h bouwen, waar collegabedrijven nog werken met moduulmaten van bijvoorbeeld 610 x 610 mm, vanwege de genormaliseerde filtermaten. Op de maatvoering van deze bedrijven alleen kunnen wij al 36 keer meer mogelijkheden aanbieden om de luchtbehandelingskasten

36 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Een ander voorbeeld is de omkasting. “Zelfs de meest eenvoudig luchtbehandelingskast is bij ons standaard voorzien van een TB1-omkasting… een mindere omkasting leveren wij niet.” Hij benadrukt hiermee het kwaliteitsniveau van robatherm, dat betaalbaar is in deze kopersmarkt door het fraaie, geautomatiseerde productieproces.

KORTE LIJNEN Bij de Nederlandse vestiging van robatherm zijn zo’n vijftien mensen werkzaam. De lijnen binnen het bedrijf én naar buiten zijn kort. “Dat wordt zowel door onze medewerkers als door onze klanten als zeer prettig ervaren. Nog een factor waarin wij ons onderscheiden van de markt”, aldus Taal. De groeiambitie is met name gericht op ‘speciale’ markten en partnerships.

vorm te geven.” Geen vraag is robatherm dan ook te gek, vertelt hij, mits de natuurwetten niet in het geding komen. “Losse, hoge rendement luchtbehandelingskasten, cascadesystemen en kasten waarin ook de koudeopwekking en regeltechniek zijn geïntegreerd… de afgelopen 25 jaar hebben we alle vragen al meermaals voorbij zien komen. Met onze opgebouwde kennis en kunde zijn wij de markt graag van dienst.”

GEAUTOMATISEERDE PROCESSEN “Doordat we onze processen tot in detail hebben geautomatiseerd, kunnen we een zeer hoge kwaliteitsstandaard garanderen”, vertelt Taal. “Zo worden alle roestvrijstalen lekbakken bij ons standaard gefotolast, met een strakke, hoge en altijd van dezelfde kwaliteit las als resultaat.”

De projecten die robatherm uitvoert, zijn zeer divers. Een greep uit de projecten van afgelopen jaar: - Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis Amsterdam - Generator Hotel Amsterdam - Kinepolis bioscoop Breda - Gerechtsgebouw Amsterdam - Pro Campus Purmerend - Friesland Campina Beilen - Van der Hoeven kliniek Utrecht - IKEA Zwolle - BTF cleanrooms Leiden - AKZO Deventer - Tata Steel IJmuiden ❚

Kwaliteit is een keuze ! Kwaliteit is een keuze !

robatherm Nederland Monair Luchttechniek robatherm NederlandBV Platinastraat 63 Monair Luchttechniek BV 8211AR Lelystad Platinastraat 63 Nederland Phone +31 320 281166 8211AR Lelystad Nederland Fax Phone +31 +31320 320281234 281166 E-mail Fax info@robatherm.nl +31 320 281234 Web E-mail www.robatherm.nl info@robatherm.nl Web www.robatherm.nl

Onbegrensde Ontwerpmogelijkheden in maatvoeringen en technische oplossingen Onbegrensde Ontwerpmogelijkheden in maatvoeringen en Luchthoeveelheden van 1.000 m3/h tot 350.000 m3/h technische oplossingen van ventilatorbox tot complete Luchthoeveelheden van 1.000 Luchtbehandelingscentrales m3/h tot 350.000 m3/h voorzien van koelmachines, warmtepompen en regeltechniek van ventilatorbox tot complete Luchtbehandelingscentrales Eurovent voorziengecertificeerd van koelmachines, warmtepompen en regeltechniek TB 1 koudebrugfactor gemeten door TUV conform de EN1886 Eurovent gecertificeerd TB 1 koudebrugfactor gemeten door TUV conform de EN1886

INSTALLATIE & BOUW | 37

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Smitsair BV

Voorkom geluidsoverlast in het luchtkanalensysteem

‘HOOR DE STILTE’

Utiliteitsgebouwen en woningen worden steeds dichter bij elkaar gebouwd, wat veranderende wensen en eisen met zich meebrengt, onder andere met betrekking tot het geluid. “Waar wij regelmatig mee te maken krijgen, zijn supermarkten, waarin vandaag de dag behoorlijke koelcapaciteiten gewenst zijn om alle vers- en diepvriesproducten te kunnen koelen”, vertelt Etienne Beerling van Smitsair Luchttechniek. “De condensors van deze koelmachines worden steeds vaker inpandig voorzien, onder andere om geluidstechnische en esthetische redenen. Naast geluidoverlast naar buiten, mag echter ook in het pand geen geluidsoverlast optreden. Daarom zijn goede geluidsdempers nodig, waarin wij kunnen voorzien.” Smitsair BV heeft meerdere projecten in supermarkten uitgevoerd, vertelt Beerling. “Recent hebben we bijvoorbeeld de condensorruimte van een Albert Heijn vestiging in Alphen aan den Rijn van geluiddempende producten voorzien, waaronder de aanzuigen afblaasroosters, rechthoekige luchtkanalen en geluiddempende coulissen. Hierbij hebben we het gehele traject, van advies en engineering tot productie en montage voor onze rekening genomen.”

ALLE MATERIALEN, MATEN EN KLEUREN Smitsair BV is gespecialiseerd in alle producten met betrekking tot het ‘trans-

38 | INSTALLATIE & BOUW

port’ van lucht, vertelt hij, zowel geconditioneerd als niet-geconditioneerd en in alle materialen, maten en kleuren. Alle componenten worden in eigen huis, volledig klantspecifiek gefabriceerd. Denk bijvoorbeeld aan buitenroosters en kleppenregisters, maar ook aan dakkappen en speciale plaatwerk producten voor OK-ruimtes, cleanrooms, de voedingsmiddelenindustrie, de luxe jachtbouw en klantspecifieke filterkasten. Eén van de componentranges betreft de serie geluiddempende producten, waar onder andere de geluiddempende buitenluchtroosters type GDBV-140/45 deel van uitmaken. “In dit rooster wordt regenwerendheid, bij het aanzuigen of afvoeren van lucht, gecombineerd met optimale geluiddemping”, vertelt Beerling. “Deze oplossing biedt onder andere voordelen wanneer inpandig weinig ruimte is voor geluiddempende voorzieningen. Onlangs hebben we de roosters toegepast bij een energiestation in Lent, dat middenin een bebouwde omgeving is gerealiseerd.” De roosters zijn verkrijgbaar in sendzimir verzinkt staal, roestvaststaal en zeewaterbestendig aluminium, vertelt hij, en kunnen naar wens worden voorzien van een één- of tweelaagse poedercoating.

MAXIMALE ONTWERPVRIJHEID In diverse projecten zijn, naast de buitenluchtroosters, ook de coulissen geluiddempers van Smitsair BV voorzien. “Deze geluidsdempers worden met name opgenomen in rechthoekig kanaalwerk, om het installatiegeluid naar buiten toe te dempen en zijn verkrijgbaar in diverse materialen en afwerkingen”, vertelt Beerling. “Naast rechthoekig kanaalwerk bieden we ook oplossingen voor ronde kanaalsystemen, met onze ronde geluiddempers in diverse diameters en lengtes. Dankzij beide geluidsdempers bieden

THEMA | Klimaat & Ventilatie

we installateurs en ontwerpbureaus maximale ontwerpvrijheid. Voor elke situatie kunnen wij een passende oplossing leveren.”

sair BV een uitgebreide range geluidsisolerende en geluidsabsorberende afschermingen.

Naast coulissen geluiddempers biedt Smitsair BV een serie losse geluidsabsorberende coulissen, die los in een ruimte kunnen worden geplaatst om aldaar het geluid te dempen. “Tevens kunnen deze coulissen in bestaand 12SA001 Algemene Adv #2 TVVL.pdf 1 22-03-12 16:48 kanaalwerk worden ingebouwd, om de geluiddemping te verhogen, evenals in bijvoorbeeld de doorvoerkokers van onze dakkappen.” Tot slot biedt Smit-

OVER SMITSAIR BV Sinds 1945 ontwerpt en fabriceert Smitsair BV producten ten behoeve van ventilatie- en luchttechniek. De afgelopen jaren heeft de firma uit Uithoorn behoorlijk wat nieuwe producten en componenten op de markt gebracht. Kijk voor meer informatie op www.smitsair.nl ❚

Wist u dat:

Smitsair gebouwen in zijn waarde laat? smitsair.nl De verzonken dakkappen van Smitsair zijn uniek in zijn soort. Met dit product kunt u lucht toe - of afvoeren wanneer de toelaatbare hoogte op het dak beperkt is. De architectonische lijnen van een gebouw blijven met de verzonken dakkap optimaal behouden.

Kwaliteit op Maat. Smitsair Luchttechniek sinds 1945 specialist in: Luchttechnische installaties, Buitenluchtroosters, Brandkleppen, Kleppenregisters, Dakkappen, Schachtkappen, Druppelvangers, Wasem-vetvangkappen, Geluiddempers, Luchtkanalen, Plaatwerken en Lasersnijden.

INSTALLATIE & BOUW | 39

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Chris Elbers Beeld: Duco

EEN SCHOOLVOORBEELD VAN CUSTOM-MADE KLIMAATBEHEER Hoofdpijn, verminderde productiviteit, ziekteverzuim: de gevolgen van onvoldoende ventilatie of ondeugdelijke luchttoevoerkanalen in gebouwen zijn legio. Aangezien we meer dan tachtig procent van ons leven binnen doorbrengen, is een gezond binnenklimaat van cruciaal belang. Met de gezondheid van de mens als uitgangspunt biedt Duco vier doordachte totaalconcepten, waardoor gebruikers in uiteenlopende woon-, werken verblijfsomgevingen op een natuurlijke manier kunnen genieten van een aangenaam binnenklimaat. ‘DUCO at SCHOOL’ is één van die concepten. Het is een dramatisch cijfer: in zo’n tachtig procent van de scholen in Nederland heerst een slecht binnenklimaat. Dankzij de slimme mix van natuurlijke ventilatie- en zonweringsystemen zorgt ‘DUCO at SCHOOL’ voor een gezonde leeromgeving, waarin het aangenaam vertoeven is en goede prestaties kunnen worden geleverd. “Eén oplossing, vijf pijlers”, vat Richard Geraerts,

40 | INSTALLATIE & BOUW

verkoopleider Nederland bij Duco de kracht van het concept samen. Een kracht die het best tot zijn recht komt binnen nieuwbouwprojecten, zo zegt hij. “In een bestaande situatie ben je erg afhankelijk van de technische mogelijkheden en vooral ónmogelijkheden van een gebouw. Om echt maatwerk te kunnen leveren, is het de kunst om in een zo vroeg mogelijk stadium rond de

THEMA | Klimaat & Ventilatie

tafel te zitten met de betrokken partijen. Op die manier creëer je samen een oplossing die naadloos aansluit bij de wensen en behoeften van opdrachtgever en gebruikers. Tijdens het gehele proces zorgt Duco voor een deskundig, alomvattend advies en een solide ondersteuning.”

BASISPIJLERS Het zijn kwaliteiten die Duco opnieuw bewees tijdens een project dat vorig jaar gerealiseerd werd (zie kader). Via een doordachte toepassing van de vijf basispijlers – basisventilatie, doorvoerventilatie, luchtafvoer, ventilatieve (nacht)koeling en buitenzonwering – werd er voor een school in Roermond in nauwe samenwerking met onder meer de architect en installateur een duurzame, custom made klimaatoplossing gerealiseerd. Daardoor zijn muffe geurtjes, beslagen ramen en ongeconcentreerde leerlingen binnen het schoolgebouw al even zeldzaam als een sneeuwbui in juli. “De behoefte bepaalt de invulling”, aldus Geraerts. “Maar om het gewenste resultaat te boeken, dien je ook rekening te houden met verschillende factoren en omstandigheden. Is er bijvoorbeeld sprake van verkeerslawaai rondom een gebouw? Zo ja, dan moet je wat betreft de basisventilatie geluiddempende roosters gebruiken. En in een klaslokaal gevuld met gemiddeld 25 leerlingen, is het ventilatiedebiet veel groter dan in een woning voor twee personen. Op het gebied van

doorvoerventilatie vertaalt zich dat in de plaatsing van grote muurroosters of brandwerende lamellenwandsystemen. Maar een aangenaam klimaat is één, een efficiënt energieverbruik is minstens zo belangrijk. Daarin voorzien we ook. Bijvoorbeeld met onze energiezuinige afvoerventilator, de DucoBox, die zorgt voor een efficiënte luchtafvoer, waar en wanneer dat nodig is, alsook de technieken op het gebied van ventilatieve nachtkoeling. Een breed assortiment van zonweringsystemen vormt het sluitstuk van ons pijlerconcept. Een concept dat leidt tot één maatgerichte oplossing die we in de praktijk al vele malen hebben geboden. Maar goed kan altijd beter, én energiezuiniger. Vandaar dat we onze oplossingen op periodieke tijdstippen laten testen door onafhankelijke onderzoeksbureaus en ervaringen van eindgebruikers nauwgezet in kaart brengen. De daarbij verkregen inzichten nemen we mee om onze performance nóg verder te verbeteren.” ❚

SLIMME SAMENWERKING, DUURZAAM RESULTAAT De in 2015 opgeleverde aanbouw van basisschool Neel in Roermond is niet alleen het resultaat van een zeldzame, hedendaagse visie op architectuur en een prominente aandacht voor de luchtkwaliteit. Ook de hechte samenwerking tussen architectenbureau Coppen en Duco droeg sterk bij aan de geboden klimaatoplossing. Met een gezonde, comfortabele én energiezuinige omgeving als insteek leverde Duco de DucoTwin 120 ‘ZR’ en de TronicTwin 120 5 Pa, twee ventilatieroosters met geïntegreerde zonwering. Vanwege het ventilatiedebiet van ruim 1.000 m³ per lokaal/per uur werd daarnaast speciaal voor dit project de TronicTwin 120 uitgelegd over een drukverschil van 5 Pa. Het ventilatiesysteem is hierdoor robuuster, stabieler en minder afhankelijk van de (weers)omstandigheden. Dankzij de elektronische aansturing openen en sluiten de Tronic-roosters zich automatisch naargelang de ventilatiebehoefte. Op die manier wordt er niet meer geventileerd dan nodig is en wordt er een aanzienlijke energiebesparing gerealiseerd.

INSTALLATIE & BOUW | 41

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: DYKA

ÉÉN SYSTEEM VOOR ELKE WONING Een vergroot toepassingsbereik door grotere luchtdebieten en lagere luchtsnelheden, met minder weerstand. Dankzij de toepassing van nieuwe, grotere diameters kanalenwerk kan DYKA AIR voortaan in iedere woning worden toegepast. Ongeacht of de woning een nieuwbouw- of renovatieproject betreft, klein of groot, in de modulaire of seriematige woningbouw. Sinds de introductie van DYKA AIR heeft producent van kunststof leidingsystemen DYKA al een groot aantal woningen van het ventilatiesysteem mogen voorzien. Niet verwonderlijk, volgens Harald de Jongh, businessmanager Woning en Utiliteit bij DYKA. “Want het systeem kent een groot aantal voordelen. Zo combineert DYKA AIR energiezuinig, vraaggestuurd en gezond ventileren met een snelle bouwtijd. En daar is vandaag de dag veel behoefte aan.”

COMPLEET VENTILATIE-KANALENSYSTEEM Uitgangspunt bij de ontwikkeling was een compleet ventilatie-kanalensysteem voor woningen en appartementen, vertelt hij. “Bij de ontwikkeling van DYKA AIR hebben we voortgeborduurd op onze bestaande technologieën en kennis van kunststof. Doordat we beschikken over een eigen Research & Development afdeling, kunnen we heel goed inspelen op klantenwensen en op de veranderende

Barry Kooistra, productmanager bij DYKA.

42 | INSTALLATIE & BOUW

regelgeving, onder andere met betrekking tot ventilatie. We hebben verschillende partijen gevraagd welke eisen zij stellen aan een ventilatiesysteem, bijvoorbeeld op het gebied van aerodynamica en afdichtingen, maar ook qua installatiemogelijkheden, inbouwhoogtes en onderhoud. DYKA AIR is hiervan het resultaat.” Na gesprekken met gebruikers, bleek echter dat zij méér wilden kunnen met DYKA AIR dan ventileren alleen. Reden voor DYKA om het systeem te evolueren, vertelt Barry Kooistra, productmanager bij DYKA. “We hebben DYKA AIR doorontwikkeld, met de trias energetica in ons achterhoofd. Zo kan het energieverbruik nog verder worden verminderd, door naast vraaggestuurde ventilatie ook warmteterugwinning mogelijk te maken. Zowel de toevoer als afvoer van lucht vindt voortaan via het systeem plaats, waarbij restwarmte in de wintermaanden en koude in de zomermaanden maximaal kan worden benut.” Om warmte- of koudeverlies te voorkomen, is goede isolatie van de kanalen onontbeerlijk, vertelt hij. “Om klanten hierbij te ondersteunen, hebben we een prefabservice ontwikkeld, dat voorgeïsoleerde kanalen voor het systeem aanbiedt. Zodat de klant op de bouwplaats zelf in een mum van tijd een optimale installatie kan monteren.”

GROTERE LUCHTDEBIETEN, LAGERE LUCHTSNELHEDEN Waar de eerste DYKA AIR versie beschikte over ovale instortkanalen met een afmeting van 195 x 80 mm, meet het nieuwe systeem kanalen van 235 x 80 mm. “Met het nieuwe systeem kunnen dus aanzienlijk grotere luchtdebieten worden

Harald de Jongh, businessmanager Woning en Utiliteit bij DYKA.

'Door de luchtsnelheden verder te verlagen, voorkomen we geluiden tochtklachten. Het resultaat is een stille, energiezuinige installatie die aan alle ventilatiebehoeften in de hedendaagse woningen kan voldoen'

THEMA | Klimaat & Ventilatie

verplaatst”, vertelt Kooistra. “Door de luchtsnelheden verder te verlagen, voorkomen we hierbij geluiden tochtklachten.” Het resultaat is een stille, energiezuinige installatie die aan alle ventilatiebehoeften in de hedendaagse woningen kan voldoen.” DYKA AIR is hufterproof tijdens bouwfase, de leidingen zijn beloopbaar en deuken niet in bij het betonstorten. Hierdoor ontstaan geen beschadigingen en/ of luchtlekken, vertelt hij. “Het systeem is onafhankelijk getest volgens de Europese norm NEN-EN 1751 en valt met gemak binnen luchtdichtheidsklasse D.” Het afvoersysteem wordt gecompleteerd door de DucoBox, een vraaggestuurde, stille en energiezuinige ventilator. “Deze ventilator is akoestisch geoptimaliseerd en is daarmee de stilste in de markt. Het systeem is bovendien zeer energiezuinig. De

afvoerventilatoren worden aangestuurd door CO2- en/of vochtsensoren, zodat alleen geventileerd wordt waar en wanneer nodig.”

BIM OBJECTENBIBLIOTHEEK “Al vanaf de beginfase van het project denken we met de installateur mee over de beste oplossing voor zijn project, waardoor fouten in het ontwerp en faalkosten worden voorkomen”, besluit De Jongh. “Wie ontwerpt met BIM, heeft in de objectenbibliotheek toegang tot al onze productdata, wat zorgt voor een optimaal ontwerp. Na bestelling worden de systemen indien gewenst volledig door ons geprefabriceerd en just-in-time geleverd, wat meet-, zaag-, lijm- en installatietijd op de bouwplaats bespaart. De klant hoeft het systeem alleen nog te assembleren.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 43

THEMA | Klimaat & Ventilatie

44 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Chris Elbers Beeld: Ubbink

SAMEN WERKEN AAN OPTIMALE MECHANISCHE VENTILATIE Mechanische ventilatiesystemen die conform het Bouwbesluit binnen nieuwbouwwoningen zijn aangebracht, bieden lang niet altijd de garantie voor een aangenaam en gezond binnenklimaat. Sterker nog, rondom de installatie van dergelijke systemen gaat er nog veel mis. Te veel, zo staat te lezen in de oktober 2015 verschenen brochure van het Lente-akkoord betreffende vraaggestuurde en nietvraaggestuurde ventilatiesystemen (C-systemen). Er moet dan ook zo snel mogelijk een einde komen aan de huidige situatie, roepen leveranciers, bouwers, installateurs en eindgebruikers in koor. De oplossing schuilt in een betere samenwerking en onderlinge afstemming tussen de betrokken marktpartijen. Méér overleggen en samenwerken, zo breed en intensief mogelijk. En tegelijk de volste aandacht hebben voor het ontwerp en de installatie. Op weg naar goed functionerende en optimaal aan de wensen van de eindgebruiker voldoende mechanische ventilatiesystemen, zijn dát de meest noodzakelijke acties tot kwaliteitsverbetering. “De publicatie stelt vanuit de praktijk heel goed wat je wel en niet moet doen, wil je tot een perfect eindresultaat komen”, zegt Jan-Willem van Boven, salesmanager Installatie namens Ubbink. “Daarbij is samenwerking een absolute must. Tussen fabrikanten onderling, maar ook tussen installateurs en aannemers. Alle partijen hebben de verantwoordelijkheid om gezamenlijk tot goede systemen te komen. Eigen gewin is leuk, maar het grotere belang dient nadrukkelijk centraal te staan. Met de eindgebruiker als grote winnaar.”

EINDDOEL De brochure steekt helder in op hoe vraaggestuurde of niet-vraaggestuurde ventilatiesystemen het best kunnen worden gerealiseerd. “Voorheen werden de systemen gemaakt volgens de minimale Bouwbesluit-eisen”, aldus Van Boven. “Vervolgens kwam de nadruk te liggen op energie-efficiency. Maar daarbij werd vaak het einddoel uit het oog verloren: de eindgebruiker. De nieuwe richtlijnen sluiten daar wél bij aan. Er is aandacht voor comfort met een gezond binnenklimaat. Maar ook voor betaalbaarheid en duurzaamheid. Het is aan de sector om deze speerpunten slim en doelgericht te combineren en scherp in ogenschouw te nemen bij de keuze voor een bepaald systeem. Dat is de voornaamste les.”

FRISSE LUCHT NAAR BEHOEFTE Als het gaat om C-systemen wordt in de brochure geconcludeerd dat een optimaal functionerend systeem een vraaggestuurd karakter dient te hebben, waarbij de toe- en afvoer van lucht in hetzelfde vertrek plaatsvindt. “Inclusief

het meten van het CO2-gehalte per ruimte”, zegt Van Boven. “Men wil toe naar een systeem met meerdere CO2-opnemers, zodat per ruimte van een woning op de juiste manier en in de juiste hoeveelheden naar behoefte kan worden geventileerd. En om dat ook nog eens zo energiezuinig mogelijk te doen, geniet een directe verbinding tussen ventilator en ruimte de voorkeur. Zodat je met minimale luchthoeveelheden dáár kunt ventileren waar het wenselijk is of waar de luchtvervuiling te groot is. Met een radiaal luchtsysteem, zoals ons eigen Air Excellent luchtverdeelsysteem, is dat prima te realiseren.” Air Excellent staat voor een ongekende flexibiliteit en is eenvoudig toe te passen op alle gangbare mechanische ventilatiesystemen. In elke situatie, ongeacht het fabricaat ventilatiebox. Het systeem biedt vele, unieke voordelen. Zo is Air Excellent BIM ready en kan een systeemontwerp al aan de tekentafel via een speciaal online rekenprogramma worden doorgerekend en ingeregeld. Daarnaast zijn de toepassingsmogelijkheden legio, zelfs in kleine ruimtes en zorgt de vormvastheid van de materialen voor een aanzienlijke reductie van de faalkosten. “Maar zoals de brochure al voorschrijft, de eindgebruiker is en blijft het allerbelangrijkst”, meent Van Boven. “Dat zie je hier onder meer terug in een gunstig energieverbruik, een beperkte geluidsoverdracht en een zeer eenvoudige reiniging. De antistatische en antibacteriële eigenschappen van de materialen zorgen er daarnaast voor dat het systeem minder snel vervuild raakt. Kortom, met Air Excellent zijn we in staat om in elke woning een gezond binnenklimaat te realiseren. Een expertise die we graag delen met andere partijen. Simpelweg om samen te kijken hoe het beter kan." ❚

INSTALLATIE & BOUW | 45

Air Excellent koppelt uw woning moeiteloos aan een gezond binnenklimaat!

Optimaal binnenklimaat met Air Excellent! Het Ubbink Air Excellent luchtverdeelsysteem is een modulair systeem, dat geschikt is voor alle mechanische ventilatiesystemen met of zonder warmteterugwinning. Voordelen: • Verlaging energieverbruik en geluidsniveau door lagere drukverliezen • Beperkte geluidsoverdracht, geluidsarm, geen kanaalaftakkingen • Professionele inregeling, bewoners kunnen dit niet aanpassen • Anti-statisch en anti-bacterieel • Ontwerpvrijheid door combinatiemogelijkheden ronde en halfronde kanalen • Hoeft niet ingestort, maar kan wel; flexibele huisvesting • Past op iedere ventilatie-unit, ongeacht het merk • TÜV SÜD gecertificeerd • Geschikt voor nieuwbouw en renovatie

Halfrond kanaal

Rond kanaal

Ubbink, voor uw gemak! www.airexcellent.nl

Koppelstuk rond/halfrond

Aangenaam .

Verwarmen Ventileren Koelen Energie besparen

Grip op een gezond en energiezuinig binnenklimaat, ook in de toekomst. Aangenaam leren

www.klimaatgroepholland.nl

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Lieke van Zuilekom

Beeld: Klimaatgroep Holland

‘KLIMAATINSTALLATIES PRESTEREN NOG TE VAAK ONDER DE MAAT’ Veel scholen worden vandaag de dag opgeleverd met hightech ventilatiesystemen. Maar dit blijkt geen garantie voor een frisse school. Al binnen enkele maanden tot een jaar vallen veel installaties door de mand. Prestaties blijken niet overeen te komen met wat aan de voorkant is beloofd, met ontevreden gebruikers en een ongezond binnenklimaat tot gevolg.

48 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Onder andere onder invloed van de bouwcrisis, verkeren veel aannemers- en installatiebedrijven in zwaar weer. Om toch voldoende opdrachten binnen te halen, bieden zij regelmatig producten en diensten onder de prijs aan. Met als gevolg dat na gunning water bij de wijn moet worden gedaan. Er wordt gesneden in de installatie en componenten worden vervangen door goedkopere materialen, om een project in ieder geval quitte te kunnen afronden. Geld en aandacht voor een goede inregeling van de installaties en nazorg is er niet. De installatie die aan de voorkant is beloofd, wordt in de praktijk nooit geleverd, met alle gevolgen van dien. Problemen zoals hierboven beschreven, zijn zowel in het bedrijfsleven als in het onderwijs aan de orde van de dag. “In het onderwijs vallen de problemen echter eerder op, omdat hier meer van de installaties wordt gevraagd”, vertelt Harry Vaatstra, directeur van Klimaatgroep Holland. “Waar in een kantoorgebouw tot vijf mensen in een bepaalde kantoorruimte zitten, worden in klaslokalen van vergelijkbare grootte vaak tot dertig leerlingen ondergebracht. De installaties in een schoolgebouw moeten dan ook keihard werken, om het gewenste binnenklimaat te krijgen én te houden. Daarbij komt dat in een school temperatuur- en CO2-waardes actief gemonitord worden. Onvolkomenheden vallen hier sneller op.” Dit betekent echter niet dat sneller actie wordt genomen, vertelt hij. “Onderhoud en beheer in schoolgebouwen lopen vaak over meerdere schijven. In de communicatiegang gaat helaas regelmatig informatie verloren, met als gevolg dat klachten en storingen niet of te laat worden opgelost.”

GEGARANDEERDE WERKING Kan dat niet anders? Klimaatgroep Holland denkt van wel. Het bedrijf ontwikkelde enkele jaren geleden – samen met het onderwijs – het Scholenconcept; een standaard-totaaloplossing waarin ventilatie, koeling en verwarming inclusief dynamische warmteterugwinning (D-WTW) zijn meegenomen en waarbij een honderd procent werking volgens vooraf bepaalde parameters wordt gegarandeerd. “Door de toepassing van een nieuwe ventilator in de Comfort˚Plus klimaatunit, worden klaslokalen zeer energiezuinig geventileerd, waarbij het geluidsniveau onder de 32 dBA blijft. Daarmee voldoet de Comfort˚Plus aan alle eisen van Frisse Scholen klasse B”, vertelt Vaatstra. “Door constante meting van CO2, temperaturen, luchtdruk en luchtvochtigheid wordt het binnenklimaat optimaal aangepast aan de wensen van de gebruiker. Het decentrale klimaatsysteem zorgt per lokaal voor een fris binnenklimaat, waarbij rekening wordt gehouden met de specifieke variabelen op ruimteniveau. Aan het eind van de dag wordt deze temperatuur automatisch teruggeschakeld naar een vooraf bepaalde basisinstelling, zodat geen energie wordt verspild.” Indien een gebruiker niet tevreden is over de basisinstellingen, kan hij dit zeer eenvoudig via een knop op het (door leerkrachten ontwikkelde) bedienpaneel doorgeven aan de meldkamer van Klimaatgroep Holland, waarna de instellingen worden aangepast. De meldkamer monitort en beheert continu de actuele status van de installaties, vertelt Vaatstra. Eventuele storingen worden direct (op afstand) verholpen, waardoor de binnenklimaatkwaliteit geborgd wordt. Naar wens ontvangen gebruikers iedere maand of ieder kwartaal managementinformatie met daarin de prestaties van het systeem, als bewijs van de beloofde prestaties.

BETALING NAAR VERBRUIK Dat Klimaatgroep Holland zeker is van de werking van haar systemen, bewijst de nieuwe weg die het bedrijf inslaat en waarbij scholen gaan betalen naar verbruik. “Scholen hoeven hierdoor geen grote investeringen meer te doen voor hun klimaat installaties”, aldus Vaatstra. “In plaats daarvan betalen ze een bedrag per dag, week of maand, waarbij wij de garantie bieden dat de installaties aan de eisen van Frisse Scholen Klasse B voldoen. Maken wij dit op enig moment niet waar, dan zijn de scholen ons geen vergoeding verschuldigd. Ook daarmee zijn we uniek.” Kijk voor meer informatie op www.klimaatgroepholland.nl ❚

INSTALLATIE & BOUW | 49

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Feenstra

Centrale luchtafvoersystemen in de gestapelde bouw

HOE VEILIG IS UW INSTALLATIE? Voor een fris, gezond én veilig binnenklimaat is het belangrijk dat ventilatiesystemen, cv-installaties en rookgasafvoeren optimaal op elkaar zijn afgestemd én in goede conditie verkeren. Zeker in de gestapelde bouw, waar bewoners vaak over verschillende systemen beschikken, is dit geen overbodige luxe. Een goede voorlichting, controle én onderhoud is dan onmisbaar. Uit een rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid uit november 2015 blijkt dat jaarlijks tenminste vijf à tien dodelijke slachtoffers en enkele honderden gewonden vallen door blootstelling aan een verhoogde concentratie koolmonoxide. De Raad schat in dat het exacte aantal zelfs drie tot vijf keer hoger ligt, omdat de symptomen van koolmonoxidevergiftiging niet altijd worden herkend, waardoor een juiste diagnose uitblijft. “Om de kans op slachtoffers te verkleinen, is het allereerst van belang dat alle installaties conform de installatievoorwaarden van de fabrikant worden geïnstalleerd”, vertelt Wilbert Burger namens Feenstra Ventilatie. “Daarbij moeten de installaties op maat

van de woning én de bewoners worden ingeregeld. Want iedere woning en ieder gezin is anders. Hier besteden wij bij Feenstra dan ook veel aandacht aan.” Na montage dient regulier en volledig onderhoud te worden uitgevoerd, vertelt hij. “Hierbij moet niet alleen de installatie zelf worden gereinigd, maar – in het geval van ventilatiesystemen en rookgasafvoeren – ook het kanalenwerk daarachter. Zodat de systemen de beloofde prestaties en veiligheid kunnen blijven leveren.” Volgens Burger is het belangrijk dat bewoners geïnformeerd worden over de gevaren van slecht onderhouden installaties. “Daarin is niet alleen een taak weggelegd voor installateurs en onderhoudspartijen, maar ook voor corporaties, VvE’s en andere partijen in de keten. Alleen wanneer we deze handschoen gezamenlijk oppakken en elkaar aanvullen wanneer we de dialoog aangaan, kunnen we een optimaal veilige woonomgeving voor iedereen garanderen.”

VERWARMINGS- EN ROOKGASAFVOEREN IN ÉÉN KANAAL In de gestapelde bouw zijn veelal collectieve rookgasafvoersystemen (CLV-kanalen) aanwezig, vertelt Burger. “Dit stelt bijzondere eisen aan de installatie en het onderhoud. De weten regelgeving in de cv-ketelwereld is continu in ontwikkeling. In 2015 is onder andere bepaald dat bij vervanging en renovatie alleen nog energiezuinige, hoog rendement cv-ketels mogen worden geplaatst. Daarbij komt dat deze hr- en vr-ketels – in geval van een CLV-kanaal – niet (meer) gecombineerd mogen worden.” Hr- en vr-ketels vereisen een ander afvoerkanaal, vertelt hij. De keuze voor het type ketel is dan ook bepalend voor het type kanaal. “En daar wringt regelmatig de schoen. Want gaat één vr-ketel in een gebouw defect, dan moeten alle vr-ketels of – indien mogelijk – het CLV-kanaal worden aangepast/vervangen. “Door de dialoog aan te gaan met VvE’s en corporaties zijn we onverhoopte problemen een stap voor. Feenstra adviseert haar klanten om de juiste beslissingen te nemen met betrekking tot de diverse rookgasafvoersystemen. Immers, deze beslissingen zijn van invloed op het comfort en de veiligheid van alle bewoners in het gebouw. Daarom installeren wij geen nieuwe cv-ketels, zonder de staat van het CLV-systeem te kennen en de opdrachtgever te adviseren hoe hiermee om te gaan.”

CONTROLE VAN DE ROOKGASAFVOER Wanneer een cv-ketel wordt vervangen, dient de rookgasafvoer goed te worden gecontroleerd, benadrukt Burger. “Wij komen nog regelmatig situaties tegen waar te makkelijk een cv-ketel is aangesloten op een bestaande rookgasafvoer. Op het moment van vervangen lijkt de afvoer visueel nog in goede staat te verkeren, maar voor een volgende periode

50 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Schets CLV-systeem.

van vijftien tot achttien jaar is dit een risico. Rookgasafvoeren gaan niet veel langer mee dan de levensduur van de gemiddelde cv-ketel, met mogelijke koolmonoxidevergiftigingen zoals hierboven beschreven, tot gevolg. Om dit te voorkomen, worden vanuit verschillende instanties actiepunten en regels opgesteld. Feenstra pakt hierbij een adviserende rol richting opdrachtgevers en helpt om de juiste keuzes te maken en verantwoord om te gaan met rookgasafvoeren en CLV-systemen.”

INSPECTIETEAM “Om er zeker van te zijn dat een rookgasafvoerkanaal een tweede cv-leven aankan, is meer nodig dan visuele inspectie alleen”, vertelt Burger. “Wij hebben hiertoe een inspectieteam opgezet, waarbij we met een inspectiecamera de rookgasafvoeren tot in detail kunnen onderzoeken. Zodat we een veilige woonomgeving voor bewoners kunnen garanderen. Corporaties en VvE’s reageren hier heel enthousiast op.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 51

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Lieke van Zuilekom | Beeld: Carrier Airconditioning Benelux

Energiezuinige klimaatinstallatie voor Medisch Centrum Kruidenwijk In Nijverdal is begin januari Medisch Centrum Kruidenwijk officieel geopend. Het nieuwe gezondheidscentrum biedt op drie verdiepingen onderdak aan diverse paramedische voorzieningen, zoals een apotheek, fysiotherapie, podotherapie, logopedie, cesartherapie en medische diagnostiek. Het ontwerp was in handen van FAME Architecten. Jansman Bouw was verantwoordelijk voor de uitvoering van het project. Willemsen Installatie verzorgde alle installatiewerkzaamheden.

Om zo flexibel mogelijk te zijn naar de toekomst, en daarmee naar de volgende generatie huurders, heeft het gebouw een stalen hoofddraagconstructie met betonnen vloeren gekregen die overspannen van gevel tot gevel. Hierdoor is elke verdieping in basis vrij indeelbaar. Ook op installatiegebied is hier uitvoerig rekening mee gehouden, vertelt Michael Buitelaar, sales engineer bij Carrier Airconditioning Benelux. “Alle installaties zijn opgebouwd in een flexibele grid. Ook de klimaatinstallaties.”

VARIABEL WATER FLOW Willemsen Installatie benaderde Carrier in 2013 om mee te denken over de ventilatie, verwarming en koeling van het pand, vertelt hij. “De exacte invulling van het pand was toen nog niet duidelijk, maar dat er paramedische voorzieningen zouden komen, stond vast. In bouwteamverband hebben we gekeken naar de best passende oplossing voor het

52 | INSTALLATIE & BOUW

gebouw, uit zowel bouwkundig, installatietechnisch als kostentechnisch oogpunt. Deze oplossing werd gevonden in ons Aquasmart VWF (Variabel Water Flow) systeem.” In totaal heeft Carrier 26 fancoilunits in vierpijps-sattelietuitvoering geleverd, die door Willemsen Installatie achter de plafonds zijn gemonteerd, vertelt Buitelaar. “Alle fancoilunits beschikken hierbij over een warm- en koudwaterblok, waarmee wordt voorzien in de warmteen koudevraag van de gebruikers. Door lucht uit de ruimte aan te zuigen, over de fancoil te halen en weer terug in de ruimte te blazen, wordt de ruimte geconditioneerd. Een Aquasmart VWF-systeem (Variabel Water Flow) regelt de temperatuur in de ruimtes en stuurt – naar gelang de vraag van de klant – de cv-ketels en koelmachine aan. In de koelmachine is een toergeregelde variabele pompmodule opgenomen, die op ΔT kan open aftoeren. Hier-

THEMA | Klimaat & Ventilatie

door wordt alleen energie verbruikt wanneer nodig. Doordat de fancoils zijn voorzien van EC-vents, wordt een extra energiebesparing gerealiseerd.”

WARMTETERUGWINNING Een luchtbehandelingskast van 5.800 m³/h op het dak voorziet in de ventilatie in Medisch Centrum Kruidenwijk. “Deze kast is uitgerust met een warmtewiel voor warmteterugwinning. Hiermee kan een rendement van 75 procent worden behaald. Frisse lucht van buiten wordt in de kast voorverwarmd of voorgekoeld, tot een temperatuur van ± 18˚C en vervolgens naar de fancoils vervoerd. Hier wordt de lucht via roosters de ruimte in geblazen.” Om te voorkomen dat bezoekers aan het medisch centrum hierbij kou- of tochtklachten ondervinden, wordt de lucht geconditioneerd en gedoseerd de ruimte in geblazen.

Bij het Aquasmart VWF-systeem wordt gebruikgemaakt van water als warmteoverdragend medium. “Door het debiet (flow) aan te passen aan de vraag (variabel te maken) kan flink worden bespaard op het energieverbruik”, vertelt Buitelaar. “Daarbij komt dat met VWF een beperking van maar liefst 75 procent koudemiddel ten opzichte van het bekende koudemiddel VRF wordt gerealiseerd. Daarmee is VWF een milieuverantwoorde oplossing.” ❚

Bouwinfo ARCHITECT AANNEMER INSTALLATIES

FAME Architecten Jansman Bouw Willemsen Installatie, Carrier Airconditioning Benelux

INSTALLATIE & BOUW | 53

We vinden altijd de

optimale klimaatoplossing Overal waar mensen werken willen we het klimaat naar onze hand zetten. Dit bepaalt immers sterk ons gevoel van welbevinden. En dat kan. Met airconditioning zijn we in staat om ons eigen binnenklimaat te creëren. Lekker warm voor de één. Heerlijk koel voor de ander. Carrier is ‘s werelds grootste klimaatexpert. Als uitvinders van de airconditioning zijn we altijd een stap verder in technologie, om u in iedere situatie de optimale oplossing te bieden. Dus, voor élke klimaatoplossing: turn to the experts. Carrier Airconditioning. Do you turn? T 071 - 341 71 11, www.carrier.nl/klimaatoplossingen

10.24.61 1102/60/80

1 ddni.84_1-1__NE_srellihCelbaniatsuS_DA_11_C

Carrier Airconditioning is onderdeel van United Technologies Corporation (UTC). Wereldwijd de grootste leverancier van gebouwgebonden installaties.

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Airjet Engineering B.V. / Jan de Zwarte / de Zwarte Creations

Optimaal ruimteklimaat voor planten en dieren in Emmen Het dierenpark van de toekomst. Zo wordt Wildlands Adventure Zoo Emmen – dat afgelopen maart officieel werd geopend voor publiek – ook wel genoemd. Het themapark laat bezoekers op een unieke manier genieten van de natuur en haar bezoekers. Onder andere in de Grote Tropische Kas van 18.000 m², waar de olifanten, maki’s, slingerapen, gibbons en lori’s inmiddels hun thuis hebben gevonden in een wereld vol tropische planten en bomen. De ontwikkeling en realisatie van het dierenpark is door Volker Wessels bedrijven uitgevoerd. Het ontwikkelen van de Grote Tropische Kas had heel wat voeten in de aarde. Immers moest niet alleen een optimaal klimaat gerealiseerd worden voor de tropische planten en dieren, maar ook voor de bezoekers aan de kas. Om hieraan te voldoen, heeft HOMIJ Technische Installaties (onderdeel van Volker Wessels) in samenspraak met Halmos Adviseurs Den Haag en in nauw overleg met biologen en floradeskundigen het installatie-ontwerp tot en met de DO-fase opgesteld. “Per object hebben wij de benodigde technische voorzieningen ontworpen. Van de verwarming, koeling, luchtbehandeling en bevochtiging tot de elektrische infrastructuur, verlichting en zwakstroominstallaties”, vertelt Ron van der Plas, directeur/adviseur Werktuigbouw bij Halmos Adviseurs Den Haag. “Duurzaamheid speelde hierbij een belangrijke rol. Daarnaast werden door de opdrachtgever speciale eisen gesteld ten aanzien van zonlicht/straling, lichtkleur, lichtintensiteit en temperatuur in én buiten de kas, evenals aan waterkwaliteiten en luchtvochtigheden. De grootste uitdaging was het ontwerp van de Grote Tropische Kas. Het tropische klimaat moest zo goed mogelijk worden nagebootst. Geen alledaags werk. Waar in kantooromgevingen de luchtsnelheden juist zo comfortabel mogelijk moeten zijn, moet voor de kwaliteit van de bomen en planten juist een zeer natuurlijke luchtsnelheid worden gecreëerd. Zonder geluidsoverlast te veroorzaken, want dan kunnen de dieren gestrest raken.” ›

De Novojet® drukplenums met nozzles zijn gepositioneerd aan de lange zijdes van de kas.

Visuele eindcontrole Novojet® systeem.

INSTALLATIE & BOUW | 55

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Ventilatie geschiedt door een combinatie van een mechanisch en een natuurlijk ventilatiesysteem, vertelt hij. “Vier luchtbehandelingskasten zorgen voor voldoende toevoer van frisse lucht. Om de juiste worplengte, een snelle opwarming, een gelijkmatige temperatuuropbouw en een slimme luchtdistributie bij een zeer laag geluidsniveau te realiseren, hebben we Airjet Engineering Zoetermeer ingeschakeld.”

NATUURLIJKE LUCHTCIRCULATIE “Voor deze enorm grote overdekte ruimte hebben wij een precies op maat ontworpen Novojet® systeem geleverd”, vertelt ingenieur Richard Bernhardt van Airjet Engineering Zoetermeer. Het Novojet® systeem – een uitvinding

'Met een hoeveelheid van 250.000 m³ per uur wordt frisse lucht aan de tropische kas toegevoegd. Deze lucht wordt met een flinke snelheid naar het midden van de kas geblazen, zestig meter verderop' van zijn vader – bestaat uit instelbare en voor het dierenpark speciaal op kleur gemaakte Novojet® nozzles, geïntegreerd met een doordacht drukplenum. Hiermee wordt met een hoeveelheid van 250.000 m3 per uur frisse lucht aan de tropische kas toegevoegd.

Novojet® aerodynamisch aluminium drukplenum

56 | INSTALLATIE & BOUW

Bernhardt noemt het niet alleen een grote – maar vooral ook een hele gave uitdaging om alle randvoorwaarden van Wildlands in een goed werkend systeem te mogen gieten. “Het was bepaald geen sinecure om een zeer grote worplengte te behalen, met een relatief lage voordruk, om voldoende stuwsnelheid te realiseren en om gelijktijdig de geluidsbelasting zo laag mogelijk te houden. Kortom: de eisen waren aanzienlijk. De natuurlijke luchtcirculatie – een voorwaarde voor planten- en dierenleven in de kas – wordt gecreëerd door met een hoge snelheid lucht in de ruimte te injecteren. Onze Novojet® drukplenums met nozzles zijn hiertoe hoog gepositioneerd, aan de lange zijdes van de kas en blazen in diverse richtingen. Vanaf deze plek wordt – met een worplengte van maar liefst zestig meter – verse lucht naar het midden

THEMA | Klimaat & Ventilatie

van de kas geblazen. In het inductiegebied wordt lucht aan de omgeving onttrokken en mee-geïnduceerd in de primaire straalstroom in het gebied. Zo wordt – met relatief kleine componenten – de luchtmassa in de hele kas in beweging gezet.” Door het samenspel van lage voordruk en compacte aerodynamische componenten ontstaat bovendien een zeer energiezuinig effect.

uitgevoerd in hoogwaardig aluminium. De onderdelen zijn thermisch geïsoleerd en vakkundig samengelast. Zowel uitwendig als inwendig. Hierdoor wordt voorkomen dat het systeem voortijdig aangetast raakt door vocht of vuil en gaat er geen warmte-energie verloren.” ❚

MINIMAAL GELUIDSNIVEAU Al in een heel vroeg stadium van het project zijn de inblaasposities van het Novojet® systeem afgestemd op de staalconstructies, zodat een symmetrische opstelling ontstond, vertelt Bernhardt. “Daarbij hebben we uitgebreide research verricht naar de juiste engineering en configuratie van het drukplenum. Hoeveel geluid genereert het systeem op de verschillende afstanden en bij verschillende luchtsnelheden? In de testfase zijn hiertoe verschillende real-life proefopstellingen gemaakt en beoordeeld.” Daarbij is kritisch gekeken naar manieren om de negatieve eigenschappen van de ingeblazen lucht – waaronder turbulentie – op te lossen, vertelt hij. “Want turbulentie zorgt voor geluid en weerstand. Om dit te voorkomen, hebben we een langwerpig, aerodynamisch component ontworpen waarmee een homogene luchtstroom wordt gecreëerd, die vervolgens eerst wordt gecomprimeerd en daarna wordt geïnjecteerd door de Novojet® nozzle.” Een bijkomende voorwaarde was dat invliegen van vogels – op het moment dat de natuurlijke ventilatie het overneemt en het Novojet® systeem tijdelijk niet in bedrijf is – moest worden voorkomen. “Na uitgebreid onderzoek heeft Airjet Engineering Zoetermeer een ondoordringbaar, geluidsarm rooster weten te ontwerpen, dat voor de Novojet® nozzles is geplaatst”, vertelt Van der Plas. “Het resultaat is een fluisterstil systeem. Vanwege de hoge luchtvochtigheid in de ruimte zijn alle componenten van het Novojet® systeem

Een ondoordringbaar, geluidsarm rooster voor de nozzles voorkomt invliegen van vogels

INSTALLATIE & BOUW | 57

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Lieke van Zuilekom | Beeld: Solid Air Climate Solutions BV

‘ALLES VOOR EEN GEZOND BINNENKLIMAAT’ Een optimaal binnenklimaat staat steeds hoger op de agenda van bedrijven en particulieren. “Gebouwen worden steeds beter geïsoleerd”, vertelt Henk Bannink, Business Unit Manager bij Solid Air Climate Solutions bv. “Echter verdwijnt hiermee de natuurlijke ventilatie. Om toch voldoende frisse lucht in een ruimte te krijgen, zijn ventilatiesystemen op maat onmisbaar. Deze systemen ontwerpen, engineeren, leveren en monteren wij, evenals systemen voor verwarming en koeling. Want voor een optimaal binnenklimaat spelen naast ventilatie ook verwarming en koeling een rol.” Van de kleinste woning tot het grootste utiliteits- of industriegebouw: Solid Air Climate Solutions levert klimaat- en luchttechnieken op maat. “Wij kennen verschillende productgroepen, namelijk luchtverdeeltechniek, luchtbehandeling, klimaatplafonds en koelconvectoren”, vertelt Henk Bannink. “Daarnaast leveren wij in samenwerking met toonaangevende Europese fabrikanten een uitgebreid assortiment gecertificeerde brandveiligheidsproducten.”

58 | INSTALLATIE & BOUW

LEVERANCIER VAN OPLOSSINGEN Van roosters en luchtbehandelingkasten tot en met instelkleppen, volumeregelaars en geluiddempers. Het productgamma van Solid Air Climate Solutions is groot. “Met onze producten bedienen we een breed scala aan klanten, onder andere in de utiliteits- en woningbouw, retail en industrie. Maar ook in kantoorgebouwen, zorginstellingen, scholen en multifunctionele centra en zelfs in de scheepvaart zijn onze producten te vinden.” Bannink benadrukt

THEMA | Klimaat & Ventilatie

KLIMAATPLAFONDS Nu het binnenklimaat steeds meer aandacht krijgt, ziet Bannink een groeiende vraag naar klimaatplafonds. Niet verwonderlijk, vindt hij. “Want klimaatplafons bieden een zeer hoge comfortklasse. In ons assortiment vind je dan ook een keur aan klimaatplafonds, in metaal en gips en met een koperen of kunststof activering. Daarmee kan energiezuinig verwarmd en gekoeld worden, in iedere gewenste ruimte.”

hierbij dat het bedrijf niet alleen state of the art producten levert, maar innovatieve oplossingen realiseert op het gebied van lucht- en klimaattechniek. Zowel in nieuwbouw- als in renovatieprojecten. “We denken actief mee met de klant over de best passende oplossing. Zodat steeds een optimaal binnenklimaat gerealiseerd wordt tegen minimale energiekosten. Vanaf het moment dat verse lucht het gebouw binnenkomt, tot het moment dat vervuilde lucht het pand verlaat; alle elementen en componenten nemen wij hierin mee. Doordat onze fabrieken beschikken over eigen engineeringsafdelingen, kunnen we ook specifieke oplossingen en producten ontwikkelen. We leveren maatwerk, in nauw overleg met onze opdrachtgevers. Hoe complex een vraag ook is, wij bedenken én maken het antwoord.”

Om nóg beter aan de vraag uit de markt te kunnen voldoen, zoekt Solid Air Climate Solutions continu naar nieuwe technieken en toepassingen. Om hiermee nog energetischer en comfortabeler te kunnen klimatiseren. Op dit moment onderzoekt het bedrijf bijvoorbeeld de mogelijkheid van hybride klimaatplafonds.

OVER SOLID AIR CLIMATE SOLUTIONS Solid Air Climate Solutions maakt deel uit van de Nijburg Industry Group. De zusterbedrijven binnen deze groep zijn Velu, (klimaattechnische groothandel), Nijburg Klimaattechniek (engineering, montage/installatie) en Nijburg Products (productie/fabricage). Solid Air Climate Solutions is gevestigd te Westerbroek, bij Groningen. Daarnaast heeft het bedrijf een vestiging in Amsterdam en internationale vestigingen in Duitsland, Frankrijk en Engeland. Kijk voor meer informatie op www.solid-air.nl ❚

Voor het project Wehkamp te Zwolle heeft Solid Air alle luchtbehandelingskasten geleverd.

solid-air.nl

Innovatieve oplossingen voor lucht- en klimaattechniek Solid Air® Climate Solutions is een internationaal actieve specialist in innovatieve

Ons productgamma: van roosters en luchtbehandelingskasten tot en met

oplossingen op het gebied van klimaat- en luchttechniek in onder meer kantoren,

koelconvectoren, klimaatplafonds en brandwerende producten. Wij leveren

industrie, zorginstellingen, gezondheidszorg, retail- en horecabedrijven, scholen,

alle producten om van frisse buitenlucht een aangenaam binnenklimaat

multifunctionele centra, stadions en woningbouw.

te maken.

Solid Air® Climate Solutions maakt deel uit van de Nijburg Industry Group. De groep omvat een internationaal actieve organisatie die bestaat uit de bedrijven Solid Air® (luchtbehandeling, luchtverdeeltechniek, klimaatplafonds, brandwerende producten en koelconvectoren), Velu® Klimaattechnische Groothandel, Nijburg® Klimaattechniek (engineering, installatie en montage).

Tel +31 20 696 69 95 mail@solid-air.nl

INSTALLATIE & BOUW | 59

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Chris Elbers | Beeld: Ned Air

FRISSE LUCHT IN HET KLASLOKAAL:

EEN ABSOLUTE MUST Beter ventileren leidt tot beter presteren. Een feit dat in het onderwijs steeds meer wordt onderkend en omarmd. Bij Ned Air is het creëren van een gezond en aangenaam binnenklimaat onderdeel van de bedrijfsstrategie. Tegelijk wordt de aanwezige kennis en kunde doordacht en maatgericht toegepast. Bijvoorbeeld binnen schoolomgevingen. “Voor verduurzaming en verbetering van het binnenklimaat van scholen hebben wij diverse energiezuinige systeemoplossingen. Klaslokalen voorzien van frisse lucht zien wij als een absolute must”, onderschrijft algemeen directeur Wouter Wijma één van de speerpunten van het bedrijf. Het bieden van maatgerichte, duurzame klimaatbeheersingsoplossingen en snel en alert anticiperen op behoeften uit de markt is de kracht van Ned Air. De ventilatiespecialist zet hoog in op het praktisch toepassen van de ruime expertise die het bedrijf door de jaren heen heeft vergaard. In verschillende markten, waaronder de schoolsector. “Conform het in september 2015 vernieuwde Programma van Eisen Frisse Scholen hebben we met Bloemendal Bouw en Wolf Klimaat Service de EduComfort 950 ontworpen”, vertelt Wouter Wijma. “Deze decentrale ventilatie-unit voor scholen voldoet in alle opzichten aan Klasse B van het nieuwe Programma van Eisen. Als het gaat om warmteterugwinning, maar ook qua rendement, geluidsproductie en energieverbruik.”

60 | INSTALLATIE & BOUW

Inmiddels heeft Ned Air door het hele land al zo'n honderd exemplaren geplaatst. Onder meer in Amsterdam, waar in het kader van het Gezonde Scholen-project binnen 57 klaslokalen een fris en prestatiebevorderend binnenklimaat werd gerealiseerd. “Er loopt nu een nieuw project in Amsterdam, waarvoor we een unit hebben ontwikkeld die onzichtbaar bóven verlaagde plafonds kan worden geplaatst. Blijft de EduComfort 950 met 32 dB(A) al onder de grens van het toegestane geluidsniveau, met dit vanaf juni leverbare systeem, eveneens goed voor een aantoonbaar rendement van negentig procent, verwachten we zelfs het niveau van 30 dB(A) te halen.”

THEMA | Klimaat & Ventilatie

LAT HOGER Van goed naar optimaal. Rondom de realisatie van een duurzame klimaatoplossing zijn ze bij Ned Air niet snel tevreden. Het productengamma mag met diverse centrale en decentrale en tevens op afstand te monitoren systemen méér dan uitgebreid zijn, de lat kan volgens Wouter Wijma altijd hoger. “We zijn een voorloper op het gebied van warmteterugwinning. Daarom willen we ook binnen scholen ons steentje bijdragen. Onze R&D-afdeling is daar dagelijks intensief mee bezig. Verder combineert Ned Air graag haar filosofie, kennis en ervaring met die van externe partijen. Zo zijn we aangesloten bij de Stichting Duurzame Scholen en

doorlopen we op dit moment een innovatietraject met de Stichting Duurzaam Gebouwd.” Daarbij komen alle denkbare bouwdisciplines samen en ligt de volle focus op de ontwikkeling van integrale klimaatoplossingen binnen onder meer scholen. Oplossingen die uitblinken in duurzaamheid, energiezuinigheid én gebruiksvriendelijkheid. En die vooral tegemoet komen aan de wensen en behoeften van de eindgebruikers. Want dat blijft het belangrijkst. “Leerlingen en docenten hebben frisse lucht nodig om optimaal te kunnen presteren. Om dat te bereiken, is een standaard product niet voldoende, zeker niet tijdens renovatieprojecten. Je moet maatwerk bieden. En dat doen we, altijd en overal.” ❚

SCHOOLVENTILATIE CONFORM PROGRAMMA VAN EISEN FRISSE SCHOLEN

Geluid ) (A < 33 dB

■

Centrale of decentrale ventilatie

■

Met warmteterugwinning

■

Conform Programma van Eisen Frisse Scholen

■

ErP 2018 Ready

■

Beheer op afstand mogelijk

www.nedair.nl

INSTALLATIE & BOUW | 61

THEMA | Klimaat & Ventilatie

TOTAALOPLOSSING VOOR EEN OPTIMAAL KLIMAAT IN HOTELS “Het belangrijkste economische kerngetal binnen de hotelsector is de bezettingsgraad. Dit percentage kan direct gekoppeld worden aan het welzijn van de hotelgasten. Onderzoek toont bijvoorbeeld aan dat er een duidelijk verband bestaat tussen de kwaliteit van het binnenklimaat en slapen. Voor hotelgasten is een goede nachtrust een belangrijke eis waaraan moet worden voldaan. Indien het hotel aan de verwachtingen van de gasten voldoet of deze verwachtingen zelfs overtreft, dan komen ze graag terug naar het hotel”, aldus Bert van Loenen, directeur van Auerhaan Klimaattechniek in Lelystad. Met de systeemoplossingen van Auerhaan/Swegon kan hier een positieve bijdrage aan worden geleverd, vertelt hij. “De hoteloplossingen van Auerhaan/Swegon zorgen voor een optimaal binnenklimaat met een zo laag mogelijk energieverbruik. Dat betekent dat het hotelpersoneel zich meer kan focussen op de andere wensen van de gast, om zijn of haar welzijn te optimaliseren.”

ALLES ONDER CONTROLE! De producten van Auerhaan/Swegon dragen er zorg voor, dat het complete klimaatsysteem onder controle is en vergemakkelijken daarmee het routinematig onderhoud, waardoor aanzienlijke kostenbesparingen kunnen worden gerealiseerd. Geïntegreerde functionaliteiten voor monitoring en rapportage minimaliseren tevens de kosten voor dure beheersystemen. Alle componenten zoals WTW-luchtbehandelingsunits, warmtepompen, inductie-units, regelkleppen, etc. communiceren met elkaar. Hierdoor wordt de meest optimale installatie op het gebied van comfort bereikt. “Met het revolutionaire regelsysteem IQlogic zijn er oneindig veel mogelijkheden voor communicatie en beheer op afstand via centrale regelsystemen, laptop, tablet en smartphone”, vertelt Van Loenen. “Communicatie tussen

de handheld controller kan draadloos via WLAN. De bediening van de controller is even gemakkelijk als het gebruik van een computer, tablet of smartphone via Wi-Fi.”

VEEL ERVARING Swegon is één van de grootste fabrikanten van luchtbehandelings- en warmteterugwinunits in Europa. Jaarlijks produceert het bedrijf meer dan 10.000 luchtbehandelingsunits. Daarnaast beschikt Swegon over een uitgebreid programma luchtverdeelcomponenten. Swegon manifesteert zich in het topsegment van de markt; de units zijn zeer doordacht ontworpen, compact en maken gebruik van de beste componenten om een optimaal rendement te kunnen realiseren.

62 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Klimaat & Ventilatie

De Swegon producten zijn Eurovent gecertificeerd. De GOLD-serie is tot 50.000 m3/h Eurovent gecertificeerd en tot 9000 m3/h Passivhaus gecertificeerd. Swegon is de eerste en enige fabrikant die over deze certificering beschikt. Naast de systeemoplossingen voor hotels heeft Swegon ook systeemoplossingen voor onder andere scholen, kantoren en winkelcentra.

AUERHAAN EXCLUSIEF DISTRIBUTEUR VAN SWEGON Wereldwijd heeft Swegon in de afgelopen tien jaar aan meer dan driehonderd hotels producten en systeemoplossingen geleverd. “Tevreden en terugkerende adviseurs, installateurs en gerenommeerde hotelketens bevestigen dat de Swegon producten en systeemoplossingen goed overeenkomen met de behoeften van de markt. De referentielijst van Swegon is indrukwekkend te noemen”, aldus Van Loenen. Dit laatste wordt bevestigd door het feit dat de systeemoplossingen en de daarin toegepaste componenten hoog aangeschreven awards hebben ontvangen zoals ‘The Big Climate Prize’ in zowel 2007 (PARASOL) en 2011 (hoteloplossingen).

Auerhaan is de exclusieve distributeur van de Swegon producten voor de Nederlandse markt. Daarnaast vertegenwoordigt het bedrijf de volgende gerenommeerde fabrikanten: Helios, met een zeer uitgebreid programma ventilatoren, Reznor gasgestookte luchtverhitters, Koolair, met een uitgebreid programma luchtverdeelapparatuur, FläktWoods centrifugaal ventilatoren, Lemmens luchtbehandelings- en WTWunits en DLK-Pollich industrieventilatoren. “Auerhaan beschikt over een team van deskundige medewerkers die graag helpen om díe oplossing te creëren die het best aansluit bij de wensen van de opdrachtgever”, vertelt Van Loenen. “Doelmatig, duurzaam en met een optimaal comfort, tegen zo laag mogelijke energiekosten.” ❚

Systeemoplossingen voor klimaatinstallaties in hotels, scholen, kantoren en winkelcentra • • • •

optimaal comfort minimaal energieverbruik bedrijfszeker kostenefficiënt

Inregelen van uw installatie is kinderlijk eenvoudig!

0320 286 181

www.auerhaan-klimaattechniek.nl INSTALLATIE & BOUW | 63

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Lieke van Zuilekom | Beeld: BLT Luchttechniek

TOCHTVRIJ VENTILEREN DANKZIJ TEXTIELE LUCHTVERDEELPANELEN In ruimtes waar regelmatig veel mensen werken, wordt – vooral bij zittend werk – tocht al snel als hinderlijk ervaren. Zit je bijvoorbeeld net in de luchtstroom van een toevoerrooster, dan zul je al gauw last krijgen van een stijve nek, rillerigheid of verkoudheidsklachten. Door de toepassing van Plafair luchtverdeelpanelen kan deze hinderlijke tocht worden voorkomen. BLT Luchttechniek levert en monteert al twintig jaar Euro Air luchtverdeelslangen voor de meest uiteenlopende projecten. Van scholen tot fitnesscentra en van zwembaden tot monumentale panden. Een doorontwikkeling van de luchtverdeelslangen betreft het eveneens textiele Plafair luchtverdeelpaneel. Het grote verschil van dit paneel ten opzichte van de luchtverdeelslang is dat het paneel een vlakke onderzijde heeft, die in één lijn loopt met het plafond. “Het even-

64 | INSTALLATIE & BOUW

eens textiele, luchtdichte aansluitplenum bevindt zich geheel boven het plafond”, vertelt Jeroen van Gils, commercieel manager van BLT Luchttechniek. “Het flexibele materiaal vormt zich hier naar de beschikbare ruimte. Geringe ruimte boven het verlaagde plafond en hinderlijke kabelgoten of leidingwerk vormen dan ook geen belemmering meer. Op dit gebied biedt Plafair een groot aantal voordelen ten opzichte van conventionele stalen roosters met plenumboxen.”

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Door het lage eigen gewicht hebben de Plafair luchtverdeelpanelen naast de ondersteuning vanuit de constructie geen extra afhanging aan het bouwkundige gedeelte boven het plafond nodig. De panelen kunnen dus eenvoudig in het rasterwerk van een systeemplafond worden gelegd, aldus Van Gils. “Daarbij is het mogelijk om meerdere Plafair luchtverdeelpanelen in serie te koppelen (zie foto’s), waardoor een ‘luchtverdeelstrook’ in het systeemplafond ontstaat.”

Sinds de introductie van het luchtverdeelpaneel in 2015 zijn al diverse projecten met Plafair uitgevoerd, waaronder het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam, de Universiteit Tilburg, het Albeda College in Rotterdam en de Weenergroep XL in ’s-Hertogenbosch. Voor meer informatie, www.plafair.nl ❚

GELIJKMATIG UITBLAASPATROON Plafair is gemaakt van Trevira CS (TCS) materiaal en geweven in HDC (High Dust Capacity) kwaliteit. Dit materiaal is gecertificeerd als brandklasse B1, conform DIN 4102, deel 1. “Het TCS-doek van het luchtverdeelpaneel is luchtdoorlatend over het gehele oppervlak. Hierdoor ontstaat een gelijkmatig uitblaaspatroon met een zeer lage luchtsnelheid. De basisuitvoering van het ventilatiepaneel wordt toegepast voor isotherme of gekoelde toevoerlucht.”

PERFORATIES “Afhankelijk van onder andere inblaastemperatuur en plafondhoogte kan het inblaaspatroon worden aangepast, door toepassing van de gelaserde Euro Air Directional Flow Control (DFC) perforaties”, vertelt Van Gils. “Hierdoor ontstaat een meer inductief uitblaaspatroon, wat de mogelijkheid biedt om het ventilatiepaneel ook toe te passen wanneer niet alleen gekoelde, maar ook verwarmde lucht toegevoerd moet kunnen worden.”

INSTALLATIE & BOUW | 65

THEMA | Klimaat & Ventilatie

VAN VENTILATOR TOT TOTAALOPLOSSINGEN IN BINNENLUCHT De ventilatiebranche heeft de afgelopen decennia allesbehalve stilgestaan. Een bedrijf dat hierover kan meepraten, is Eltag Ventilatietechniek. Als één van de grondleggers en aanjagers op het gebied van ventilatietechniek draagt dit bedrijf al veertig jaar bij aan comfortabele woon- en werkomgevingen. Eltag Ventilatietechniek ontstond in 1976, voortkomend uit een bedrijf in grootkeukenventilatie. “Vanuit de markt kwam steeds meer vraag naar woonhuisventilatie”, vertelt directeur Robert Groen. “Omdat op dat gebied nog niets bestond, ontwikkelden wij zelf een ventilator. Dat was het begin van Eltag Ventilatietechniek. Nu, veertig jaar later, zijn we uitgegroeid tot een partner van grote woningpartijen als woningcorporaties, pensioenfondsen, VvE’s en commerciële beheerders. Wij ontzorgen hen in de reparatie, service, onderhoud en installatie van de ventilatiesystemen in hun woningvoorraad. Hierin nemen we desgewenst ook de rookgasafvoeren, brandwerende voorzieningen en bouwkundige werkzaamheden mee. Voor een aantal landelijke woningcorporaties nemen we als co-maker het callcenter en beheer van de verhuureenheden uit handen.”

TOTAALOPLOSSINGEN Als onderdeel van een groep specialistische partijen in klimaatbeheersing en luchtbehandeling draagt Eltag Ventilatietechniek bij aan totaaloplossingen voor met name woningcorporaties. Commercieel manager Marco Sturrus geeft uitleg: “Die specialistische partijen zijn Klimaatbalans, Luchtbalans, LBK services en interieurbouwer De Waal. Door gebruik te maken van de

66 | INSTALLATIE & BOUW

kennis en kunde van deze partijen kunnen we landelijk op een andere manier voor corporaties werken in de renovatiesfeer. Zo kunnen we het onderhoud, de service en/of montage van verschillende onderdelen in een complex bundelen. Ook kunnen we het totale beheer van een complex uit handen nemen in de vorm van een prestatiecontract.” Samen met Klimaatbalans is Eltag Ventilatietechniek bezig met de ontwikkeling van een nieuw concept om woningvoorraden in de verhuursector te vergroenen.

VLA VENTILATIEKEUR Op de vraag welke ontwikkelingen nog meer op stapel staan, antwoordt Sturrus: “Momenteel zijn we bezig ons in de markt te profileren met het VLA Ventilatiekeur. Dit keurmerk van de Vereniging Leveranciers Luchttechnische Apparaten geldt als norm voor het onderhoud van ventilatiesystemen. De eigenaar en/of bewoners krijgen hiermee meer zekerheid over de kwaliteit van de binnenlucht: de lucht die zich in de woon- of werkomgeving bevindt. Het keurmerk bewijst dat vervuilde lucht goed wordt afgevoerd, dat de luchtstroom perfect is afgesteld en dat het energiegebruik en geluid aan de eisen voldoen. Op basis van een checklist die de VLA opstelde, kunnen we bovendien de schoonmaakfrequentie beter bepalen. Zo vindt het onderhoud op het juiste moment plaats.”

THEMA | Klimaat & Ventilatie

BEDRIJFSSCHOOL Groen voegt toe: “Als specialist hebben we tevens een eigen bedrijfsschool voor alle disciplines die bij ons aan bod komen. Dat wij onze monteurs zelf opleiden, heeft er vooral mee te maken dat er geen wezenlijke opleidingen tot monteur van ventilatiesystemen zijn. Tijdens de opleiding doen de leerlingen relevante kennis en praktijkervaring op. Met hun opleiding op zak kunnen ze, afhankelijk van hun niveau, aan het werk als service-, onderhouds- of allround monteur. Op deze manier geven we jonge technici de kans op een interessante carrière en stellen we onze toekomst veilig met een continue instroom van nieuwe, goed opgeleide medewerkers.” ❚

Eltag ventilatietechniek is reeds 40 jaar uw partner voor advies, onderhoud, inspectie en montage van uw mechanische ventilatie, rookgasafvoersystemen en brandpreventie. Voor meer informatie horen wij vanzelfsprekend graag van u.

www.eltag.nl | info@eltag.nl | 0348-415814

www.lbkservices.nl

www.klimaatbalans.nl

www.luchtbalans.nl

www.dewaaldesign.nl

www.ukkepukmeubels.nl

INSTALLATIE & BOUW | 67

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Lieke van Zuilekom | Beeld: Schilt

40 JAAR TOPKWALITEIT IN KLIMAATTECHNIEK Van complete luchtkanalensystemen tot componenten voor airconditioninginstallaties. En van flexibele geluiddempers tot brandkleppen, roosters en volumeregelaars. Schilt is al veertig jaar specialist in het adviseren, ontwerpen, fabriceren, leveren, monteren en onderhouden van hoogwaardige luchttechnische componenten en installaties. Voor de totaalaanbieder in binnenklimaattechniek belooft 2016 een bijzonder jaar te worden. Niet alleen vanwege het veertigjarig jubileum dat gevierd wordt, maar ook vanwege de transitie van het bedrijf van luchtkanalenleverancier naar luchtkanaleninstallateur én de uitbreiding van het bedrijfspand in Meerkerk.

Sinds de oprichting van Schilt in 1976 heeft het bedrijf een flinke groei doorgemaakt. Anno 2016 werken ruim honderd medewerkers bij de Schilt bedrijven, die bestaan uit de werkmaatschappijen Schilt Airconditioning BV, Schilt Luchtkanalen BV en Schilt Luchttechniek BV. “Met deze werkmaatschappijen kunnen wij het complete binnenklimaatpakket voor de installateur verzorgen”, vertelt commercieel marketing manager Leo ’t Jong. “We hebben de kennis, kunde en flexibiliteit in huis om niet alleen op kleine, maar ook op grote projecten professioneel te opereren, zonder in te boeten aan de kwaliteit die je van een familiebedrijf mag verwachten. Deze kwaliteit wordt gewaarborgd door een verregaande certificering en kwaliteitscontrole. Zo zijn we VCA-gecertificeerd, STEK-erkend, PED-gecertificeerd en lid van Luka.” Op dit moment bevindt het bedrijf zich middenin de transitiefase van sec luchtkanalenleverancier naar een luchtkanaleninstallateur die de opdrachtgever volledig ontzorgt, vertelt ’t Jong. “Als betrokken en servicegerichte bouwteampartner denken wij graag mee over de best passende oplossing voor de opdrachtgever. Dat geldt voor het hele traject: van

68 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Klimaat & Ventilatie

het advies en ontwerp tot aan de uiteindelijke realisatie. Om hier optimaal invulling aan te geven, is een verregaande samenwerking met alle bouwpartners onmisbaar. Om hier nog beter handen en voeten aan te geven, zijn we enige tijd geleden een BIM-implementatie gestart, waarmee we onze organisatie naar een nog hoger niveau brengen.”

AIRCONDITIONING Schilt Airconditioning BV verzorgt de levering, montage, inbedrijfstelling en het onderhoud van split-airconditioningsystemen en VRF-systemen van verschillende wereldmerken, waaronder Carrier, Toshiba, Panasonic en LG. “Systemen waarmee gekoeld, verwarmd, ontvochtigd en geventileerd kan worden, tegen een laag energieverbruik en met een zeer hoog rendement”, vertelt ’t Jong. “Daarnaast leveren we mobiele airconditioners, allemaal direct uit voorraad. Als onafhankelijke leverancier kunnen we op verzoek ook installaties van andere A-merken leveren en plaatsen, zoals Mitsubishi Electric en Daikin. Voor iedere ruimte en voor iedere toepassing bieden wij hiermee een optimale oplossing.”

LUCHTKANALEN Schilt Luchtkanalen BV voorziet in het ontwerp, de levering en de montage van luchtkanalensystemen, inclusief bijbehorende componenten. Binnen de werkmaatschappij is een speciale afdeling opgezet voor de ronde luchtkanalen: Schilt Rokan, met een programma ronde spiraalgefelste buizen en hulpstukken in alle soorten en maten, waarbij de standaardproducten direct uit voorraad leverbaar zijn. “Indien gewenst leveren wij een totaalpakket aan de klant, inclusief flexibele slangen, roosters, brandkleppen en montagematerialen. Daarbij kunnen wij ook het inmeten op locatie verzorgen en verwerken we alle gegevens in de productie- c.q. montagetekeningen.”

LUCHTTECHNIEK Al sinds 1985 is Schilt de enige voorraadhouder voor TROX in Nederland. In het 5.000 m² grote magazijn van Schilt Luchttechniek BV liggen de belangrijkste onderdelen van het TROX-leveringsprogramma altijd op voorraad. Voor 14 uur besteld, betekent altijd: morgen in huis. “Ook leveren wij bijvoorbeeld ventilatoren, flexibele slangen en geluiddempers”, vertelt ’t Jong. “De ventilatoren onderscheiden zich door hun hoge capaciteit en eenvoudige montage. Daarnaast zijn ze zeer geluids- en onderhoudsarm.” ❚

COMPLEET IN LUCHTTECHNISCHE OPLOSSINGEN

Airconditioning | Luchtkanalen | Luchttechniek

• • • • • • •

Levering en montage van split-airconditioningsystemen en VRF-systemen Mobiele airconditioners Compleet programma voor luchtbehandelingsinstallaties Innovatieve en technisch hoogwaardige producten Luchtkanalensystemen en bijbehorende componenten TROX® en Rokan afhaaldepot Unieke retournamegarantie voor de standaard TROX®-componenten Energieweg 29 | Postbus 3 | 4230 BA Meerkerk • Logistiek maatwerk • Centraal in Nederland Telefoon (0183) 35 25 44 | info@schilt-meerkerk.nl

WWW.SCHILT-MEERKERK.NL INSTALLATIE & BOUW | 69

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Lieke van Zuilekom | Beeld: TROX Nederland BV

‘EFFICIËNTE KLIMAATREGELING VRAAGT OM EEN INTELLIGENT EN FLEXIBEL REGELSYSTEEM’ In kleine tot middelgrote kantoor- en schoolgebouwen is veel behoefte aan kanten-klare meeten regelsystemen, waarvoor geen programmeerwerk nodig is. TROX speelt hierop in met het configureerbare en parametreerbare X-AIRCONTROL regelsysteem, dat een individuele regeling van ventilatie, koeling en/of verwarming per ruimte mogelijk maakt. De X-AIRCONTROL zone modules verzorgen een optimaal klimaat per ruimte, gebaseerd op de gegevens van één of meerdere sensoren, die de aanwezigheid, temperatuur, luchtkwaliteit (VOC of CO2) en luchtvochtigheid meten en aan de hand daarvan het ventilatiedebiet bepalen, vertelt Remo Cossu, Accountmanager Klimaattechniek bij TROX Nederland BV. “Alle sensoren worden hiertoe gekoppeld aan een zone module. Van daaruit kunnen de variabele volumeregelaars worden aangestuurd en naverwarmers en -koelers worden geregeld. Beheer en beheersing van de klimaatinstallaties geschiedt eenvoudig via een touchpaneel in de ruimte. Indien de gebruiker meerdere zones aan elkaar wil koppelen, kan eenvoudig een verbinding worden gemaakt met het centrale gebouwbeheersysteem, voor een centraal installatiebeheer.”

OPTIMAAL COMFORT “Door de meting en regeling van temperatuur, luchtkwaliteit, luchtvochtigheid en aanwezigheid wordt een optimaal comfort per ruimte mogelijk gemaakt, terwijl de energiekosten zo laag mogelijk worden gehouden”, vertelt hij. “In het X-AIRCONTROL regelsysteem zijn alle benodigde datapoints hiervoor al opgenomen en op elkaar afgestemd, waardoor coördinatie tussen verschillende fabricaten en configuratie op het project tot een minimum kan worden beperkt. Door de plug & play verbinding tussen de componenten en X-AIRCONTROL modules is installatie eenvoudig en wordt de kans op fouten geminimaliseerd. Alle digitale sensoren worden automatisch herkend. De gemeten waardes worden direct opgenomen in het regelsysteem.”

ficiënte klimaatregeling

EENVOUDIG EN EFFICIËNT

■ ■ ■ ■ ■

Met X-AIRCONTROL kunnen tot maximaal 125 zones of ruimtes in een netwerk met zone masters worden voorzien van een individuele klimaatregeling, vertelt collega en Manager Techniek Piet Brosens. De zone modules kunnen middels eenvoudige stekkerverbindingen over Modbus RTU met elkaar worden verbonden. De adressering van de zone modules in een netwerk is geheel automatisch, Voorgeprogrameerd klimaatregelsysteem waardoor het opzetten van een netwerk zeer eenvoudig en kostenbesparend is. “Extra functies zoals de toepassing van tijdprogramma’s en onderhouden beheermanagement voor bijvoorbeeld brandklepAutomatisch adressering zone modules pen zijn hierbij eenvoudig te integreren. De componenten uit onze series X-CUBE, brandveiligheid, LABCONTROL, variabel volume systemen en water-luchtsystemen kunnen eenvoudig en efficiënt met Eenvoudig configureerbaar en parametreerbaar de klimaatregeling van X-AIRCONTROL worden verbonden.”

Bereikbaar over een webserver en koppeling GBS mogelijk

Met behulp van de X-AIRCONTROL zonemaster is het mogelijk het systeem uit te breiden met meerdere

Centraal alarm management en inzicht in zones en een koppeling te maken naar een centraal gebouwbeheersysteem, vertelt hij. “Toegang tot het systeem kan dan plaatsvinden vanaf één centraal punt of – via de webserver – op afstand.” de actuele waarden

GANGBARE NAVIGATIE De voor mobiele apparaten geoptimaliseerde X-AIRCONTROL interface biedt een zeer gangbare navigatie en toont alle beschikbare data ten behoeve van het klimaat in één duidelijk overzicht, vertelt Cossu. “Op deze manier zijn alle relevante parameters eenvoudig te beheren en beheersen. In één

70 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Klimaat & Ventilatie

oogopslag wordt duidelijk of alle systemen in orde zijn of dat ergens een storing is, zodat direct en gericht actie kan worden ondernomen. Iedere zone module is individueel te configureren en later eenvoudig aan te passen aan mogelijk gewijzigde eisen.” X-AIRCONTROL is in 2015 geïntroduceerd in Duitsland. Sinds enkele weken is het meeten regelsysteem ook op de Nederlandse markt verkrijgbaar. Een eerste utiliteitsproject waarbij X-AIRCONTROL gecombineerd is met een X-CUBE Compact wordt inmiddels uitgevoerd. Kijk voor meer informatie op www.trox.nl ❚

PIR

Efficiënte klimaatregeling

°C VOC /CO2

■

Voorgeprogrameerd klimaatregelsysteem

■

Automatisch adressering zone modules

■

Eenvoudig configureerbaar en parametreerbaar

■

Bereikbaar over een webserver en koppeling GBS mogelijk

■

Centraal alarm management en inzicht in de actuele waarden

www.trox.nl

INSTALLATIE & BOUW | 71

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Ing. J.B. (Jeannette) Levels-Vermeer, Senior adviseur LBP|SIGHT en Directeur Stichting Adviescentrum Metaal

‘Een duurzame keuze’ De vereniging leveranciers luchttechnische apparaten (VLA) heeft voor de systemen van luchtdistributie die haar leden produceren, de milieuprestatie over de hele levenscyclus in beeld gebracht (LCA). Uit deze studie van Stichting Adviescentrum Metaal volgt dat de luchtdistributiesystemen van de VLA-leden een verwaarloosbare bijdrage hebben aan de milieuprestatie van het gebouw; een duurzame keuze dus. Deze milieuprestatie is opgenomen in de nationale milieudatabase. De VLA geeft hiermee ontwerpers de mogelijkheid om integraal duurzaam te gaan ontwerpen en is hiermee koploper in de installatiesector.

De milieuprestatie van de luchtdistributiesystemen op basis van metalen ronde luchtkanalen is onderzocht middels een LCA. Tijdens deze studie is de milieubelasting van alle materiaalstromen, de herkomst, het transport en de productie in beeld gebracht, evenals de milieubelasting tijdens de levensduur van een gebouw en de uiteindelijke afvalfase van de systemen. De milieuprestatie is bepaald op basis van de Europese norm EN 15.804 en de Nederlandse implementatie hiervan in de ‘Nationale bepalingsmethode milieuprestatie gebouwen en GWW-werken’. De milieuprestatie van de luchtdistributiesystemen is opgenomen in de nationale milieudatabase en daarmee beschikbaar voor de markt om een milieuprestatieberekening te maken voor het Bouwbesluit en voor de gangbare duurzaamheidskeurmerken BREEAM-NL en GPR-gebouw.

functionele eenheid is een inventarisatie gedaan naar de specifieke productiegegevens, zoals onder meer inkoop, energieverbruik en productiegegevens van de VLA-leden. Van deze inventarisatie is een gewogen (naar volume) branchegemiddelde inventarisatie gemaakt die feitelijk beschrijft hoe het referentiesysteem tot stand komt. Met welke materialen, van welke herkomst, welke onderdelen, hoe het geproduceerd wordt, etc.. Uit een LCA-onderzoek volgen resultaten naar verschillende milieueffectcategorieën, de bekendste hiervan is waarschijnlijk klimaatverandering. In afbeelding 1 is een overzicht opgenomen van

de in Nederland voorgeschreven effectcategorieën die berekend zijn. In deze afbeelding is tevens een schaduwprijs per milieueffect opgenomen. Deze weegfactor wordt gebruikt om de verschillende milieueffecten te vertalen naar een eenpuntscore die hanteerbaar is in een ontwerpfase van een gebouw. Van de referentiewoningen van agentschap NL is de milieuprestatie bepaald, zie afbeelding 2. Hieruit blijkt een gemiddelde 1-puntsscore van 0,3 per woning met een aandeel van de installaties van ca. 20%.

MILIEUPRESTATIE VERGELIJKEN Voor de LCA van de luchtdistributiesystemen van de VLA leden is het volgende systeem beschouwd: ‘luchtdistributie in een woongebouw middels een systeem van metalen ronde luchtkanalen inclusief bochten en/of metalen instortkanalen, verloopstukken, afdichtingen en ophangsystemen per m² BVO woongebouw met een levensduur van 75 jaar.’ De door de VLA bepaalde systeemreferenties vormen de zogenaamde functionele eenheid van het LCA-onderzoek dat door Stichting Adviescentrum Metaal is uitgevoerd. Op basis van deze

72 | INSTALLATIE & BOUW

Afbeelding 1, milieueffectcategorieën en weging NL bepalingsmethode.

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Afbeelding 2, van de referentiewoningen van agentschap NL is de milieuprestatie bepaald.

De bijdrage van de luchtdistributiesystemen van de VLA-leden zijn voor een gemiddelde woning op basis van alleen afzuiging 0,0002 (0,1%) en van een balanssysteem 0,0004 (0,1%). Hiermee zijn deze systemen een verantwoorde duurzame keuze.

DUURZAME KEUZE De luchtdistributiesystemen van de VLA-leden blijken met metalen ronde luchtkanalen en/of metalen instortkanalen een duurzame keuze door: - Gebruik van duurzame materialen met een lange levensduur;

- - -

Hoge mate van recycling van het systeem in de afvalfase; Optimaal systeemontwerp met efficiënte inzet van grondstoffen; Efficiënte keten van grondstof tot installatie; ❚

OVER DE VLA De Vereniging Leveranciers van Luchttechnische Apparaten (VLA) is één van de tachtig brancheorganisaties van FME-CWM, de overkoepelende brancheorganisatie voor de technologische industrie waarbij ruim 2.200 technologische bedrijven in Nederland zijn aangesloten. De VLA vertegenwoordigt fabrikanten, leveranciers en dienstverleners op het gebied van luchttechnische apparaten die actief zijn op de Nederlandse markt. De genoemde leden zijn lid van de VLA kring ronde luchtkanalen en produceren/ leveren ronde luchtkanalen op de Nederlandse markt.

INSTALLATIE & BOUW | 73

THEMA | Klimaat & Ventilatie

Tekst: Chris Elbers Beeld: Team V (Jannes Linders), Systemair B.V.

Nieuwe EU-verordening leidt tot aanpassing energielabels In samenwerking met A. de Jong Installatietechniek B.V. heeft Systemair voor winkelcentrum Koningshoek te Maassluis vier bestaande units gerenoveerd naar het type HHFlex. (Copyright: Systemair B.V.)

Per 1 januari 2016 gelden volgens EU-verordening 1253/2014 nieuwe eisen voor mechanisch gebalanceerde ventilatie systemen > 250m³/h ten behoeve van de zogenaamde niet-woningbouwtoepassingen. De verordening verplicht producenten om hun installaties voortaan te voorzien van regelbare warmteterugwinning met eisen voor een minimum rendement. Daarnaast dienen ventilatoren toerenregelbaar te zijn en mogen ze in relatie tot de toegepaste warmteterugwinning slechts een specifieke hoeveelheid energie verbruiken. Nieuwe regels die voor alle marktpartijen de nodige gevolgen hebben en er tevens toe hebben geleid dat er per genoemde datum andere Eurovent-energielabels van toepassing zijn. Toine van den Boomen, technisch adviseur bij Systemair, schreef rondom de lancering van de kersverse Ecodesign-wetgeving en de verdere aanscherping van de eisen in 2018 een uitgebreid document. Daarin focust hij onder meer op de gevolgen van de nieuwe regels voor de energielabeling volgens Eurovent. “De Eurovent-certificering kent een bepaalde energielabeling voor luchtbehandelingsapparatuur”, vertelt hij. “Daarbij worden op basis van diverse criteria bepaalde specificaties van mechanisch gebalanceerde luchtbehandelingsinstallaties beschreven. Afhankelijk van de mate waarin een installatie aan die specificaties voldoet, wordt een A-, B-, C- of D-energielabel verstrekt. In 2015 was het nog zo dat je op een installatie met energielabel A een EIA-subsidie kreeg. Met de komst van de nieuwe wetgeving wat betreft het energieverbruik van een luchtbehandelingsapparaat heeft Eurovent de energielabeling aangepast. Zodanig, dat vanaf 1 januari 2016 energielabel B overeenkomt met de Ecodesign-eisen die in 2018,

74 | INSTALLATIE & BOUW

wanneer de eisen nóg strenger worden, van kracht zullen zijn. Met andere woorden, over twee jaar wordt dát dus feitelijk de minimale wettelijke norm. Is een installatie energiezuiniger, dan kan deze

Tabel 1 - Nieuwe Eurovent energielabels

label A of A+ krijgen en is het voor afnemers mogelijk om in aanmerking te komen voor een subsidie wanneer zij geïnvesteerd hebben in dergelijke ventilatieapparatuur.”

THEMA | Klimaat & Ventilatie

RISICOVERMINDERING De invoering van de nieuwe regels per 1 januari 2016 heeft net als de voor 1 januari 2018 op de rol staande wijzigingen voor alle marktpartijen de nodige consequenties, zo benadrukt Van den Boomen. Voor producenten, maar ook voor installateurs en eindgebruikers. De technisch adviseur verduidelijkt het met een voorbeeld. “Stel, je hebt vorig jaar een luchtbehandelingskast ontworpen met het idee dat je op bepaalde componenten subsidie krijgt. Dat gaat nu, in de nieuwe situatie, dus niet meer op. Installateurs en eindgebruikers dienen zich dat goed te realiseren. Daarnaast is het voor hen van belang om grote aandacht te schenken aan het kwaliteitskeurmerk van Eurovent. Het Eurovent-certificaat garandeert namelijk dat alles wat er met betrekking tot een bepaald product of productlijn op papier staat ook

daadwerkelijk klopt. Daarbij geeft het hen ook de ultieme zekerheid dat de productsoftware in kwestie elk jaar grondig wordt gecheckt en het product zelf binnen onafhankelijke laboratoria uitvoerige testen ondergaat. De volgens Eurovent gecertificeerde producten of componenten verminderen dus de risico's. Simpelweg omdat de kans dat de prestaties en specificaties afwijken van datgene wat er beloofd wordt nihil is. In dat kader is het voor de installateur en de eindgebruiker zaak om weloverwogen te werk te gaan en te kiezen voor een fabrikant of productlijn met een Euroventcertificaat.”

producttechnische aanpassingen, ook de informatievoorziening met betrekking tot de ventilatieapparatuur, onder andere middels de in de offertes opgenomen specificaties, beantwoordt aan het Eurovent-keurmerk én de nieuwe en nog in te voeren regels van Ecodesign. “We zijn in alle opzichten klaar voor de toekomst”, aldus Van den Boomen. ❚

KLAAR VOOR DE TOEKOMST Systemair is één van die fabrikanten. Niet alleen zet de luchtbehandelingsspecialist al geruime tijd intensief in op het doorvoeren van allerlei

ENERGY EFFICIENCY 001

2016

14.02.002 HHFlex

ErP 2018

Report to performance data

Systemair heeft in samenwerking met Kuipers 21 luchtbehandelingsunits van het type HHFlex, geleverd aan a.s.r.; in 2014 uitgeroepen tot beste kantoor van Nederland. (Copyright: Team V, foto door Jannes Linders)

INSTALLATIE & BOUW | 75

Vraaggestuurd ventileren op niveau Regelklep

Energie-efficient (systeem C4a en C4c mogelijk) Voor collectieve ventilatiesystemen CO2-regeling per appartement

Vochtsensor

Voor nieuwbouw en renovatie Gebruiksvriendelijk Laag geluidsniveau

Regelunit

VISION

Primeur: Afstandsbeheer met OxyGreen Vision garandeert systeemprestaties en bespaart kosten. CO2-sensor

Aralco NVS

Handbediening

T +32 56 52 80 60

E info@aralco.nl

I www.aralco.nl

Air Spiralo® KEN-LOK® Dé standaard voor luchtdichtheid

10 redenen om voor KEN-LOK® te kiezen: 1. Hoge luchtdichtheid door rubberafdichting 2. Overtreft de Luka-norm luchtdichtheidsklasse C 3. Voldoet aan de NEN-7120 (energieprestatie gebouwen) 4. Plug & play: makkelijk en snel te monteren 5. Minder montagemateriaal: geen tape 6. Gaat langer mee dan getapete systemen 7. Minder onderhoud 8. Minder energieverbruik 9. Beter binnenklimaat 10. Schoner systeem: minder schoonmaakkosten Met eigen ogen zien hoe gemakkelijk Air Spiralo® KEN-LOK® is?

Member of Air Spiralo® Group Air Spiralo • Kennemer Spiralo BV • Postbus 51 • 1740 AB Schagen • Nederland T +31 224 296 041 • F +31 224 216 545 • info@airspiralo.nl • www.airspiralo.com ®

THEMA | Klimaat & Ventilatie

VRAAGGESTUURD VENTILEREN: EENVOUDIG IN TE PASSEN, EENVOUDIG TE INSTALLEREN Woningcorporatie Staedion uit Den Haag heeft onlangs in twee bestaande flatgebouwen aan de Spilstraat vraaggestuurde ventilatiesystemen laten installeren. Pascal Funke van Breman Service Weert: “Vraaggestuurd was de nadrukkelijke wens van Staedion. Via de leverancier van de dakventilatoren, die overigens aan vervanging toe waren, kregen wij de tip dat Aralco NVS de leverancier is op het gebied van vraaggestuurde ventilatiesystemen voor gestapelde gebouwen. Het systeem heet OxyGreen Collectief en is heel eenvoudig in de bestaande bouw in te passen.” Afhankelijk van de wensen, situatie en mogelijkheden biedt Oxygreen Collectief altijd een oplossing dankzij de SINGLE- of MULTI-uitvoering. Bij het ene gebouw is de uitvoering SINGLE toegepast, standaard uitgevoerd met één regelklep. Wegens de twee schachten is bij het andere gebouw de MULTI toegepast, die standaard geschikt is voor twee regelkleppen en is uit te breiden tot maximaal vier regelkleppen. Daarnaast biedt het de mogelijkheid om de ventilatiedebieten in de afzonderlijke ruimtes apart te regelen of de woning in zones te verdelen. Dit geschiedt door meerdere proportionele regelkleppen. Pascal Funke: “Voor de bediening is het Oxygreen Collectief systeem per woning uitgevoerd met één CO2-sensor/handbediening, die in de woonkamer is geïnstalleerd. In de keuken is een radiografische handbediening gemonteerd, ideaal want voor de bekabeling was geen haken breekwerk nodig. In de badkamer is een extra vochtsensor geplaatst, ook draadloos. Voor de afvoer van de lucht zijn de bestaande kanalen gebruikt en voorzien van nieuwe ventielen. Voor de toevoer van lucht zorgen de bestaande luchttoevoerroosters, die bij de aankomende renovatie vervangen zullen worden.“ “In het begin waren wij direct enthousiast over het OxyGreen systeem. Nu na installatie blijkt, dat wij een goede keuze hebben gemaakt. Het systeem van Aralco is simpel van opzet en eenvoudig te installeren. De handige aansluitschema’s die Aralco beschikbaar stelt, zorgen voor een foutloze installatie en voorkomen faalkosten.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 77

THEMA | Luchtgordijnen

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Airtecnics Luchtgordijnen

LUCHTGORDIJNEN DIE UITBLINKEN IN KWALITEIT, DESIGN EN ENERGIEZUINIGHEID Sinds de oprichting in 1987 heeft Airtecnics Luchtgordijnen al voor diverse landen luchtgordijnen geproduceerd, onder andere in de retailsector, in openbare gebouwen en in de industrie, waar het noodzakelijk is om de deuren open te houden. “Steeds meer bedrijven kiezen sec voor Airtecnics, omdat onze luchtgordijnen een triple A score hebben op het gebied van kwaliteit, design en energiezuinigheid”, vertelt directeur Ruud Steffen. “Bovendien zijn onze luchtgordijnen uitermate stil, doordat ze van binnenuit goed geïsoleerd zijn.” ALN luchtgordijnen creëren een luchtscherm boven de drempel die als een onzichtbare grens en op een efficiënte wijze de binnen- en buitencondities van elkaar gescheiden houdt. “Met onze luchtgordijnen worden de kosten voor koelen en verwarmen al gauw gereduceerd tot tachtig procent”, vertelt Steffen. “Daarbij verbetert het comfort voor de medewerkers en wordt de toegang van stof, rook en vervuiling in de ruimte geminimaliseerd.” Om van al deze voordelen gebruik te kunnen maken, is het belangrijk om het juiste type luchtgordijn te selecteren, vertelt hij. “Factoren zoals design, sterke windaanval, tegenover elkaar gepositioneerde deuren en de montagehoogte zijn hierbij van groot belang. Hierover adviseren wij klanten graag.”

Het assortiment van de luchtgordijnenproducten en -importeur is recent uitgebreid met een tweetal designluchtgordijnen: Zen en Rund. “Onze Zen luchtgordijnen zijn zeer gewild bij interieurbouwers en architecten, onder andere vanwege het minimalistische ontwerp”, vertelt Steffen. “Waar standaard luchtgordijnen vierkante constructies zijn, is Zen veel platter – en dus makkelijker en mooier weg te werken. De zelfdragende constructie is leverbaar in roestvast staal, geborsteld of niet geborsteld, kunststof of hout, in alle denkbare kleuren. Ondernemers kunnen echt hun eigen look aan het luchtgordijn geven.” Rund is een decoratief luchtgordijn voor verticale en horizontale montage, vertelt hij. “Deze gordijnen kunnen niet alleen staand, maar ook hangend worden geleverd. Een dubbel aanzuigende centrifugaalventilator voorzien van een 5-toeren motor zorgt voor een extra laag geluid. De zelfdragende constructie van gegalvaniseerd plaatstaal is verkrijgbaar in diverse RAL-kleuren of in RVS.” ❚

78 | INSTALLATIE & BOUW

AMSTERDAM | The New Atrium

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Van Dorp installaties Amersfoort en SDR Elektrotechniek B.V.

Installateurs leveren belangrijke bijdrage aan BREEAM in use-certificaat voor The New Atrium

INSTALLEREN MET MINIMALE OVERLAST

Het Atrium gebouw, het oudste kantoorpand aan de Amsterdamse Zuidas, ondergaat een flinke kwaliteitsslag. Het bestaande gebouw wordt grondig gerenoveerd, uitgebreid met twee nieuwe torens en voorzien van een nieuwe, ondergrondse parkeergarage. In 2017 moet het project, dat gefaseerd wordt uitgevoerd, worden opgeleverd. Dan is het gebouw klaar voor zijn nieuwe naam: ‘The New Atrium’. De renovatie van het Atrium gaat veel verder dan het herstel van het gebouw alleen, vertelt Erik van der Vlist, bedrijfsleider Klimaat bij Van Dorp installaties Amersfoort. “Nieuwe installaties maken het bestaande gebouw geschikt voor het BREEAM in use-certificaat en bezorgen de gebrui-

kers straks een uiterst comfortabel werkklimaat. Om hieraan te voldoen, worden alle installaties, waaronder de waterinstallaties, brandbestrijding, ventilatie- en luchtbehandeling en het sanitair, vernieuwd. Het complete pand wordt bovendien aangesloten op een duurzame energiecentrale.”

Voor de warmteen koudelevering naar de gebouwen wordt gebruikgemaakt van een WKO-installatie met drie doubletbronnen van elk 125 m³/h in combinatie met warmtepompen en aangevuld met droge koelers, koelmachines en een stadswarmte-aansluiting. ›

INSTALLATIE & BOUW | 79

AMSTERDAM | The New Atrium

Projectinfo STERK STAALTJE VAKMANSCHAP De renovatie en nieuwbouw van kantoorgebouw The New Atrium in Amsterdam is een uitstekend voorbeeld co-makerschap. “In nauw overleg met onze opdrachtgever Van Dorp installaties Amersfoort en bouwers Vink Bouw en Intersell zorgen wij ervoor dat een kwalitatief hoogwaardig gebouw wordt neergezet, in een korte doorlooptijd en tegen minimale faalkosten”, vertelt Floris van der Laken, algemeen directeur van Air Tech Systems. In dit project is Air Tech Systems verantwoordelijk voor de luchttechnische installaties in de keuken, het restaurant en alle kantoren van The New Atrium. “De oude roosters op de verdiepingen worden vervangen door klimaatplafonds, waarmee zowel verwarmd als gekoeld kan worden. En ook in het nieuwbouwdeel worden klimaatplafonds voorzien, waarvoor wij het luchtkanalensysteem leveren”, vertelt Van der Laken. “Gekozen is voor circa 3.000 m² plaatstalen, rechthoekige kanalen en vormstukken van Vespi, die voldoen aan luchtdichtheidsklasse LUKA C.” De werkzaamheden worden gefaseerd per verdieping uitgevoerd, waarbij Air Tech Systems haar materialen steeds justin-time op het project aanlevert. “Tijdens de werkzaamheden blijft het pand in gebruik”, vertelt Van der Laken. “Om de overlast voor alle medewerkers zoveel mogelijk te beperken, leveren we nieuwe materialen steeds in de avonduren aan. Boorwerkzaamheden worden uitsluitend ’s ochtends tussen 7.00 en 9.00 uur verricht. En tijdens de kantooruren vinden enkel werkzaamheden plaats die met minimale overlast kunnen worden uitgevoerd.” Air Tech Systems is specialist in het bedenken, ontwerpen en uitvoeren van de meest uiteenlopende luchtbehandelingssystemen. Van een geavanceerd luchtkanaalsysteem tot en met hoogwaardig en duurzaam luchttechnisch equipment.

80 | INSTALLATIE & BOUW

'Nieuwe installaties maken het bestaande gebouw geschikt voor het BREEAM in use-certificaat en bezorgen de gebruikers straks een uiterst comfortabel werkklimaat'

AMSTERDAM | The New Atrium

Het totaalvermogen van de energiecentrale bedraagt voor de koeling 5,3 MW en voor de verwarming 5,5 MW.

VERTROUWDE PARTNERS Van Dorp installaties is een bekende naam binnen het Atrium, aldus Van der Vlist. “De afdeling Technisch Beheer van Van Dorp installaties Amsterdam verzorgt sinds enkele jaren het reguliere onderhoud van de bestaande werktuigbouwkundige installaties. Met de vernieuwing van alle elektrische, werktuigbouwkundige en sanitaire installaties, was het bruggetje naar ons dan ook gauw gelegd.” Ook E-installateur SDR Elektrotechniek B.V. is een vertrouwde partner van het Atrium. “We zijn dan ook zeer vereerd de volledige renovatie te mogen uitvoeren”, vertelt projectleider Peter van Driel. “Sinds jaar en dag voeren wij service en onderhoud uit in het Atrium, met een vaste bezetting. Dat wij in het bouwteam worden uitgenodigd voor een dergelijk groot renovatieproject, voelt in alle geledingen van ons bedrijf heel goed. Tot onze werkzaamheden behoren onder andere het ontwerp, de levering en de montage van alle elektrotechnische- en beveiligingsinstallaties in het pand, waaronder de verlichting, een brandmeldinstallatie en een data-installatie. Alle verdiepingen worden volledig door ons onder handen genomen, inclusief de huurderwensen voor de verhuurde delen. Een belangrijk onderdeel hierbij is de herindeling van de begane grond. Alle installaties moeten hier worden vernieuwd of aangepast, waaronder de complete centrale energievoorziening.”

VERPLAATSEN VAN DE CENTRALE ENERGIEVOORZIENING De traforuimte met hoofdverdeelinrichtingen wordt verplaatst naar een nieuwe locatie, waar vier nieuwe trafo’s van elk 2.000 kVA worden geïnstalleerd, inclusief nieuwe hoofd- en onderverdeelinrichtingen, railkokersystemen, voedingsstructuur, et cetera. “De hoofdverdeelinrichtingen zijn zo gedimensioneerd, dat in een later stadium de twee nieuwe kantoortorens en de nieuwe parkeergarage hierop kunnen worden aangesloten”, vertelt Van Driel. “Zodra de nieuwe installaties gereed zijn, wordt de stroomvoorziening overgezet van de oude naar de nieuwe situatie. Dit heeft grote gevolgen voor de huurders. Immers worden alle onderverdeelinrichtingen spanningsloos gemaakt en vervolgens stuk-voorstuk omgezet. Huurders zoals Optiver, een beursgenoteerd bedrijf dat handelt in aandelen en zich geen stroomuitval kan permitteren, maken hierbij kort gebruik van de noodstroomaggregaten en UPS-systemen. Dit vraagt om een perfecte coördinatie.” ›

'Om te controleren of aan de hoge duurzaamheidseisen wordt voldaan, worden alle installaties volledig bemeterd'

Projectinfo KRACHTIGE VERDEELINRICHTINGEN Tijdens de renovatie van het Atrium-gebouw speelt Lindeman BV een thuiswedstrijd. Het Amsterdamse bedrijf biedt een breed scala aan elektrotechnische oplossingen. De nadruk ligt daarbij op de levering van technische zorgsystemen, cash management systemen en verdeelinrichtingen. De ruime expertise die wat betreft die laatste productgroep binnen de onderneming aanwezig is, kwam uitstekend van pas tijdens de werkzaamheden rondom het twaalf etages tellende kantoorgebouw. Directeur Arjan Brabander licht toe: “Lindeman heeft voor alle verdiepingen in het bestaande pand de verdeelinrichtingen geleverd. Concreet gaat het daarbij om vier hoofdverdeelkasten van elk 4.000 ampère en circa dertig onderverdeelkasten van het fabricaat GE Power Controls. Daarnaast hebben we voorzien in een besturingssysteem ten behoeve van de algemene verlichting in het gebouw. Een mooi stukje techniek dat volledig is geïntegreerd in de verdeelinrichtingen en via een touchscreen kan worden bediend.” Met een kleine vijftig jaar kennis en kunde in huis kunnen de door Lindeman uitgevoerde werkzaamheden in het algemeen als gesneden koek worden aangemerkt. “Voor ons is dit normaal werk”, aldus Brabander. “De omvang van het project is echter wel redelijk bijzonder voor ons. En ook vanwege de flinke capaciteit van de vier hoofdverdeelkasten kun je deze klus voor Lindeman als een prachtige uitdaging betitelen.”

INSTALLATIE & BOUW | 81

VAN DORP, UW DUURZAME TOTAALINSTALLATEUR

Van Van goede goede lucht... lucht... ...ga je ...ga je leven! leven!

Air Tech Systems Systems levert levert een een Air Tech Air Tech Systems levert een totaalpakket van totaalpakket van producten producten totaalpakket en dienstenom omvan deproducten en diensten uude complete en diensten omvoor u dede complete complete zorg zorg voor de perfecte klimaatperfecte zorg voorklimaatbeheersing de perfecte klimaatbeheersing uit handen te uit handen te uit nemen. beheersing handen te nemen. nemen. Air Tech Systems is dan ook AirTech TechSystems Systems is dan ook Air dan ook graag úw partner isvoor de uitgraagúw úwpartner partnervoor voorde de uitgraag voering van al uw utiliteits– voering van uitvoering vanalal uw utiliteits– projecten. utiliteitsprojecten. projecten.

Luchtkanalen & - - Luchtkanalen & componenten - Luchtkanalen & componenten componenten - Luchtbehandelingskasten - Luchtbehandelingskasten Luchtbehandelingskasten - - Montage & projectmanage-- Montage Montage && projectmanagement ment projectmanagement - Snel & flexibel -- Kwaliteit Snel & flexibel & flexibel

Kijk voor meer informatie op Kijk voor voormeer meerinformatie informatieopop Kijk www.airtechsystems.nl of bel www.airtechsystems.nl of www.airtechsystems.nl ofbelbel 033 - 469 17 86. 033 469 17 86. 033 - 469 17 86.

Van Dorp is een landelijk werkende totaalinstallateur met 13 autonome vestigingen. Van Dorp biedt een totaalpakket aan technische diensten en kan alle techniek in gebouwen zelfstandig ontwerpen, realiseren en beheren.

Altijd dichtbij Met onze lokale vestigingen bent u altijd verzekerd van snelle responstijden, veilige en betrouwbare installaties en een eigen servicedienst die 24/7 bereikbaar is.

www.airtechsystems.nl www.airtechsystems.nl

vandorp.eu

VDO-53605-nl-NL-1115-1 1

I-en-B adv nov 2014 v2.indd 1 I-en-B adv nov 2014 v2.indd 1

20-11-14 17:53 20-11-14 17:53

23-11-2015 10:46:17

AMSTERDAM | The New Atrium

Projectinfo ENERGIEZUINIGE KOELING EN VERWARMING VOOR THE NEW ATRIUM Een zeer belangrijk aandachtspunt is dat de bestaande trafo’s en nieuwe trafo’s tijdens de overschakeling enige tijd moeten functioneren in parallelbedrijf, vertelt hij. “Hier is het energiebedrijf absoluut geen voorstander van. Na het indienen van de stappenplannen, draaiboeken en een uitvoerige communicatie echter, ging Liander uiteindelijk akkoord.”

PAND BLIJFT IN GEBRUIK Naast de stroomvoorziening moeten – omdat het pand in gebruik blijft – ook de basis-klimaat installaties blijven functioneren. Een grote uitdaging volgens Van der Vlist, maar zeker niet de grootste. “Omdat de huurders in het pand blijven, moeten we onze werkzaamheden met zo min mogelijk overlast uitvoeren. Om hieraan te voldoen, voeren wij het boorwerk uitsluitend ’s ochtends tussen 7.00 en 9.00 uur uit. De rolsteigers zijn voorzien van geluiddempende wielen en de aanvoer van materialen gebeurt in de avonduren. Dit vraagt om een goede planning en afstemming met alle nevenaannemers en leveranciers.”

'Zodra de nieuwe installaties gereed zijn, wordt de stroomvoorziening overgezet van de oude naar de nieuwe situatie. Dit heeft grote gevolgen voor de huurders' Om te controleren of aan de hoge duurzaamheidseisen wordt voldaan, worden alle installaties in het gebouw straks volledig bemeterd. De combinatie van LED- en hoogfrequent TL-verlichting wordt voorzien van aanwezigheidsmelders en daglichtregelingen, alles in een DALI-systeem, zodat nergens onnodig energie wordt verbruikt. ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER AANNEMER INSTALLATIE-ONTWERP W-INSTALLATIES E-INSTALLATIES WKO KLIMAATPLAFOND EN REGELTECHNIEK HOOFD- EN ONDERVERDEELINRICHTINGEN RAILKOKERSYSTEMEN LUCHTTECHNISCHE INSTALLATIES LEIDINGWERK, APPENDAGES, INREGELAFSLUITERS EN KLEPPEN ISOLATIE BOUWPERIODE

G&S Vastgoed, Amsterdam Vink Bouw, Nieuwkoop en Intersell, Amsterdam Arup bv Amsterdam Van Dorp installaties Amersfoort SDR Elektrotechniek B.V. Amsterdam Grondboorbedrijf Haitjema B.V. HC Groep Lindeman Amsterdam Busbar Systems Benelux Amsterdam Air Tech Systems Eriks B.V. Van der Hoek Isolatie Midden-Nederland 2014 – 2017

Het Atrium in Amsterdam ondergaat een upgrade. In opdracht van ontwikkelaar G&S Vastgoed wordt het gebouw gerenoveerd en uitgebreid met twee torens en een ondergrondse parkeergarage. Met BREEAMlabel ‘Excellent’ gaat ‘The New Atrium’ er ook op duurzaamheidsgebied flink op vooruit. Voor de energiezuinige koeling en verwarming van het gebouw wordt onder meer gebruikgemaakt van een warmteen koudeopslag, aangevuld met stadswarmte. Voor Van Dorp installaties Amersfoort realiseert Grondboorbedrijf Haitjema B.V. de complete grondwaterzijdige installatie van het koude- en warmteopslagsysteem. Haitjema is een erkende specialist in totaaloplossingen op het gebied van grondwaterwinning, grondwaterbeheer en energieopslag in de bodem. Zes bronnen “Het WKO-systeem van The New Atrium brengt een aanzienlijke verlaging van de CO2-uitstoot en het energieverbruik tot stand”, zegt Kor Reinink van Haitjema. Hij licht de werkzaamheden toe: “Voor dit WKO-systeem leggen we zes bronnen aan tot een diepte van 160 tot 180 meter. Uit deze bronnen wordt straks water onttrokken en geïnjecteerd, dat via leidingen naar het gebouw getransporteerd wordt. Dat leidingwerk verzorgen wij ook, net als de inpandige leidingen naar de technische ruimte met drie warmtewisselaars en de bijbehorende regeltechniek.” Logistieke uitdaging Sinds februari 2016 legt Haitjema de eerste drie bronnen aan, in de binnentuin van The New Atrium. Rond de zomer zijn deze bronnen inclusief leidingwerk gereed en start Haitjema met het boren van de drie andere bronnen – onder één van de drukste straten van het gebied. “Een logistieke uitdaging”, aldus Reinink. “Om die werkzaamheden soepel te laten verlopen, hebben we veel overleg met de gemeente Amsterdam, G&S Vastgoed en onze opdrachtgever. Dit verloopt tot nu toe zeer goed, te meer omdat de ontwikkelaar zeer betrokken is en actief meedenkt.” Haitjema verwacht in het najaar van 2016 gereed te zijn.

INSTALLATIE & BOUW | 83

Wij schakelen met energie

ERIKS Building Services leidt projecten in goede banen

Valschermkade 18A 1059 CD AMSTERDAM Tel.: 020 â&#x20AC;&#x201C; 5121100

ERIKS heeft ruime ervaring met grote projecten, zoals nieuwbouw of renovatie van kantoorgebouwen, ziekenhuizen en datacenters. Deze projecten bestaan veelal uit levering van kunststof leidingsystemen, afsluiters en process control componenten voor CV-, koel-, sprinkler-, drinkwater- en persluchtsystemen.

info@lindemanbv.nl www.lindemanbv.nl

Wij adviseren u over materiaaleigenschappen, verbindings- en installatietechnieken en duurzame oplossingen. www.eriks.nl ERIKS bv | T (072) 514 18 11 | E leidingsystemen@eriks.nl

ADVERTENTIE INSTALLATIE & BOUW MAGAZINE (2016) 105x148mm.indd 1

FLIR MR176 ad_210x148_NL.indd 1

30-March-2016 08:19

04/04/16 15:46

AMSTERDAM | The New Atrium

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: ERIKS

DUURZAAM KUNSTSTOF LEIDINGSYSTEEM VOOR THE NEW ATRIUM Het leidingwerk ten behoeve van de verwarming en koeling in het renovatiedeel van The New Atrium Amsterdam is grotendeels vervangen door kunststof. ERIKS bv heeft de levering van het leidingwerk, inclusief alle appendages, inregelafsluiters en kleppen voor haar rekening genomen. Het gaat hierbij om zo’n 30 km leidingwerk in diameters van Ø20 tot 90 mm, waarvan inmiddels zo’n 12 km is uitgevoerd. “Na gunning van het project aan Van Dorp installaties Amersfoort hebben wij de w-installateur benaderd en een voorstel gedaan voor kunststof leidingwerk in plaats van staal”, vertelt Tim van der Ploeg, Application Engineer Kunststof leidingsystemen bij ERIKS bv. “Hierbij hebben we heel duidelijk de voordelen voor de installateur en de eindgebruiker in kaart gebracht, evenals onze toegevoegde waarde als leverancier. Vanuit ERIKS kunnen wij namelijk – onder andere via ons zusterbedrijf Econosto – alle componenten leveren, voor

een compleet systeem. Dit biedt niet alleen logistiek voordelen, maar ook garantietechnisch.”In dit project stond duurzaamheid centraal. Niet alleen in het bouwproces en bij alle bouwmaterialen, maar ook op installatietechnisch gebied werd steeds gezocht naar de meest duurzame toepassingen. “Kunststof leidingsystemen passen goed in deze gedachte”, vertelt Van der Ploeg. “Nog een reden voor Van Dorp om voor onze producten te kiezen.” Voor dit project zijn Aquatherm PP-R Bluepipe MF-OT leidingen geleverd, die aantoonbaar diffusiedicht zijn conform DIN 4726. “Deze leidingen zijn met name op de verdiepingen geïnstalleerd. In aanvulling op deze opdracht verwachten wij in de toekomst ook leidingsystemen in deze diffusiedichte kwaliteit, tot Ø250 mm voor in de schachten te leveren.” The New Atrium Amsterdam is niet het eerste project dat ERIKS bv samen met Van Dorp uitvoert. En ook zeker niet de laatste. Op dit moment is het bedrijf druk bezig met de renovatie van een datacenter in Arnhem. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 85

Wavin BIM Event

Snelste route naar ‘as built’ leidingsysteem in BIM Ketenpartners in de installatiebranche maken steeds meer gebruik van BIM. Omdat het ontwerpers relatief veel moeite kostte om op een efficiënte manier 3D-modellen van leidingwerk te produceren die er in BIM precies zo uitzien als in het werk wordt gemaakt, heeft leidingwerkfabrikant Wavin de Revit-bestanden intelligenter gemaakt. De snelste route naar een ‘as-built’ leidingsysteem in BIM is hiermee gerealiseerd.

Wavin wijdde er een fysieke bijeenkomst aan om de toegevoegde intelligentie aan een select gezelschap van installateurs, installatie-adviseurs, ingenieursbureaus en BIM-experts te presenteren. In de recent opgeleverde Wavin Academy in Hardenberg kregen de gasten een sneak preview. Technisch adviseur ing. Erik Reumer van Wavin legde aan de hand van een een live BIM-Revit demonstratie uit wat er is veranderd aan de Revit-bestanden, de zogeheten Revit leidingsysteem packages. Voor vele installatie-adviseurs en installateurs is Revit het softwareplatform om virtueel 3D-installaties te realiseren in een Bouw Informatie Model die in de keten wordt gehanteerd als werkmethodiek voor ontwerp, realisatie en onderhoud.

50 PROCENT SNELLER ONTWERPEN EN BOUWEN Doordat Wavin bepaalde intelligentie aan de Revit-bestanden heeft toegevoegd, is de installatie-adviseur in staat om een leidingsysteem ‘as built’ te modelleren. Zo worden koppelstukken van kleine naar grote buisdiameters exact in 3D weergegeven zoals het er straks in werkelijkheid uitziet, compleet met een geïntegreerde materiaallijst zodat de werkvoorbereider gelijk het gewenste koppelstuk

86 | INSTALLATIE & BOUW

Wavin BIM Event

kan bestellen. Verder is met één druk op de knop allerlei overige productinformatie van het element beschikbaar. “Het koppelstuk, dat de modelleur uit de properties kan selecteren, voldoet automatisch aan allerlei aansluitnormen. Vroeger moest de modelleur in de online catalogus zoeken naar de geschikte fitting. Die handeling hoeft hij nu niet meer uit te voeren, want de verbinding is kant-en-klaar gemodelleerd. Het scheelt enorm veel tijd”, legt Reumer uit. Wavin berekent dat installatie-adviseurs en werkvoorbereiders van installateurs circa vijftig procent sneller kunnen werken dankzij de ingebouwde intelligentie van de Revit-bestanden. Volgens een rapport van de Engelse overheid kan een volledig geoptimaliseerd BIM project tot 33 procent aan ontwerpen uitvoeringskosten besparen. Wavin heeft wat dat betreft een grote stap gezet door de productie van een exact ‘as built model’ te vereenvoudigen.

33 PROCENT KOSTENBESPARING Het Revit-programma beschikt over een clash-detectie zodat zichtbaar wordt of het leidingwerk in de ruimte past en niet clasht met overige bouwelementen. Omdat Wavin van alle artikelen en overgangen de exacte afmetingen aanlevert past een leidingsysteem altijd in de gegeven ruimte. Buizen met een overmaat krijgen een aparte kleur in het 3D-model. Zodoende past de modelleur altijd de juiste elementen toe en wordt de faalkans nihil. Volgens E-business manager Michan Katerbarg van Wavin kan de besteller op basis van het ‘as-built’ leidingwerk makkelijk een materiaallijst van het project uitdraaien en deze gebruiken om de materiaalbestelling te plaatsen. Wavin introduceert deze nieuwe Revit bestanden wereldwijd met voor elke markt het eigen beschikbare assortiment. De bestanden zijn voor iedereen gratis beschikbaar en kunnen vanaf 2 mei gedownload worden via www.wavin.nl/bim. ❚

WAVIN IN EEN NOTENDOP Leidingsysteemfabrikant Wavin produceert kunststof leidingen voor drinkwater, regenwater, riolering, verwarming en koeling, gas, telecom, elektro en industrie. Het bedrijf is onderdeel van het miljardenconcern Mexichem en is actief in 25 landen met 31 productielocaties. Wavin Nederland is gevestigd in Hardenberg. Er werken vierhonderd personeelsleden in drie fabrieken voor extrusie, spuitgieten en assemblage en het verkoopkantoor. Verder staat in Hardenberg een Academy voor training en excursies. De leidingsysteemfabrikant is sterk gericht op duurzaamheid en producten procesinnovatie. Ook in het gebruik van BIM loopt Wavin voorop.

CONNECT TO BETTER

BIM accuraat leidingontwerp binnen handbereik GRATIS

REVIT PACKAGE Download nu via

wavin.nl/bim

Building Information Modelling (BIM) Building Information Modelling (BIM) gaat de manier waarop we ontwerpen en bouwen veranderen. Wavin is koploper op het gebied van digitale ontwikkelingen binnen de bouwbranche en lanceert nieuwe Revit bestanden met ingebouwde intelligentie. Download nu de Wavin Revit bestanden en realiseer zo snel mogelijk een ‘as-built’ leidingsysteem. Connect to better op www.wavin.nl Water management | Verwarmen en koelen | Water distributie | Riolering | Kabelbescherming

INSTALLATIE & BOUW | 87

PRODUCTPRESENTATIE | FLIR MR176

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: FLIR Systems

VOCHTMETER MET WARMTEBEELDCAMERA SPOORT VERBORGEN VOCHT SNEL OP De oorzaak van waterlekkage of vochtindringing is niet altijd duidelijk aanwijsbaar. Hoewel de schade wellicht duidelijk zichtbaar is, bijvoorbeeld op een plafond of wand, kan het probleem goed elders worden veroorzaakt. Denk bijvoorbeeld aan een douchelekkage of lekkage via naden en kieren rondom kozijnen, ramen en deuren. “Om deze problemen snel te lokaliseren, hebben wij begin dit jaar onze FLIR MR176 Plus vochtmeter met geïntegreerde IGM (Infrared Guided Measurement)-technologie geïntroduceerd”, vertelt Ruud Heijsman, Trade Show Manager EMEA bij FLIR Commercial Systems BV. “Hiermee kan exact de plek worden aangewezen die nader onderzoek vereist.”

Met FLIR MR176 voorkomen reparatie- en renovatieprofessionals dat gebouwen moeten worden ontmanteld, om vochtproblemen te verhelpen, vertelt hij. “De MR176 beschikt over alle benodigde meetmogelijkheden om vochtproblemen snel en vakkundig op te sporen en te bevestigen, voordat de gipsplaatzaag ter hand wordt genomen. Hierdoor kan veel tijd en arbeidskracht worden bespaard. Bovendien kan meteen gecontroleerd worden of bepaalde taken goed zijn uitgevoerd. Met de camera kunnen eenvoudig grotere gebieden worden gescand. Dankzij de IGM-technologie kunnen probleemgebieden hierbij niet worden gemist, hoe klein ze ook zijn. Ook problemen die bij een standaard vochtmeter vaak onopgemerkt blijven, worden aan het licht gebracht.”

OOK OP LASTIG BEREIKBARE PLAATSEN “FLIR MR176 beschikt over een uitgebreid assortiment compatibele accessoires voor het vereenvoudigen van metingen op lastig bereikbare plaatsen”, vertelt Heijsman. “Denk hierbij aan ruwe of oneffen oppervlakken, spouwmuurisolatie of locaties onder de vloer. Geen plek is onbereikbaar. Hierdoor, maar ook dankzij de eenvoudige werking en de toegankelijke prijs van de camera, hebben inmiddels veel reparatie- en renovatieprofessionals al hun belangstelling getoond.”

KEUR AAN TOEPASSINGEN FLIR Systems is marktleider op het gebied van het ontwerp en de fabricage van warmtebeeldcamera’s voor een keur aan toepassingen. FLIR MR176 kan onder andere worden ingezet bij preventief onderhoud, gebouweninspecties, onderzoek en ontwikkeling, beveiliging en toezicht. Kijk voor meer informatie op www.flir.com/MR176 ❚

88 | INSTALLATIE & BOUW

Kort nieuws Plafondrooster om te verwarmen én te koelen Systemair brengt een plafondrooster van BURE op de markt die geschikt is om grote luchthoeveelheden te verwerken, waarbij het comfort wordt gewaarborgd. Het ronde BURE rooster leent zich om vooral hoge hallen, vides en

DAT-R rotatiefilter Makro al twee jaar storingsvrij Ruim twee jaar geleden werd het revolutionaire DAT-R rotatiefilter gemonteerd in het luchtbehandelingsysteem van de Makro in Breda. Het filter was de eerste in zijn soort en diende als vervanging van de traditionele zakkenfilters die voortdurend dichtslibden. Wat als een experiment begon, bleek al gauw bijzonder goed te werken. Niet alleen qua zuiverheid van de lucht, maar ook nog energiebesparend door de continue lage belasting van de centrifugaal ventilator in de luchtbehandelingskast. Nu, twee jaar verder, is de installatie nog altijd storingsvrij. Het enige onderhoud dat de DAT-R filter nodig heeft gehad, was een nieuwe stofzak van vijftig euro! Meer informatie: www.dutchairtreatment.nl

Duco lanceert productcatalogus voor Nederlandse installatiemarkt industriële gebouwen zowel te verwarmen als te koelen en is voorzien van een traploos instelbaar mechanisme. BURE bestaat uit een binnen- en buitenkorf, die voorzien zijn van uitsparingen voor een horizontaal (koelen) uitblaaspatroon (aan de buitenring) en aan de onderzijde voor een verticaal (verwarmen) uitblaaspatroon. Bij de HC en MC uitvoeringen worden de luchtstromen aangepast aan de wensen van de gebruiker op basis van de stand waarin het rooster wordt ingesteld. De TC (thermostatisch) en M2 (0-10V modulerend) versie worden, middels een ingestelde waarde, traploos ingeregeld tussen koelen en verwarmen. Het BURE rooster is vervaardigd uit plaatstaal en is voorzien van een poedercoating in de kleur RAL 9010. Het rooster is verkrijgbaar in de volgende aansluitmaten: 250, 315, 400, 500 en 630 mm. De toepasbare installatiehoogte is tussen de 4 en 12 meter. Meer informatie: www.systemair.nl

Technische Unie lanceert BIM Software Plug-In BIM maakt bouwen en engineeren eenvoudiger en overzichtelijker. Technische Unie helpt hierbij met de lancering van de BIM Software Plug-In. Nu kunnen ook producten uit het assortiment van de technische groothandel gekoppeld worden aan de ontwerptekening, met één druk op de knop. De installateur kan nu tegelijkertijd aan hetzelfde bouwproject werken als de projectontwikkelaar en ingenieur, met als resultaat: minder faalkosten. Alle relevante productinformatie is direct zichtbaar, zoals artikelnummers, afmetingen, artikelomschrijvingen, nettoprijzen en de actuele voorraad. Gedurende het hele proces worden de ingevoerde gegevens opgeslagen, dus de ontwerptekening is altijd actueel en voor iedereen inzichtelijk. De gratis BIM Software Plug-In van Technische Unie, ontwikkeld in samenwerking met Itannex, is toe te passen bij Autodesk Revit®-versies 2014, 2015 en 2016 en eenvoudig te downloden via tu.nl/BIM of via Autodesk Exchange Revit Apps – de appstore van Autodesk. Meer informatie: www.technischeunie.nl

Gesterkt door 25 jaar ervaring kan Duco Ventilation & Sun Control voortaan uitpakken met een gloednieuwe en allesomvattende productcatalogus. Door middel van deze 44 pagina’s tellende catalogus kan de ventilatiespecialist uit Veurne nu nog beter aan de wensen van de Nederlandse installatiemarkt tegemoetkomen. Tijdens de opmaak van de productcatalogus besteedde Duco prominente aandacht aan gebruiksvriendelijkheid om de installateur snel én eenvoudig doorheen Duco’s Vraaggestuurde Natuurlijke Ventilatiesystemen en hun bijhorende componenten te gidsen. “Eén van de uitgangspunten waar we tijdens de ontwikkeling en opmaak van de catalogus veel aandacht aan hebben besteed, is gebruiksvriendelijkheid en efficiëntie”, stelt Hendrik Dejonghe, marketing manager bij Duco. “Het is immers onze bedoeling dat installateurs in zo weinig mogelijk handelingen de gewenste informatie over onze systemen met hun bijhorende componenten kunnen terugvinden. Bondige technische productinformatie wordt aangevuld met onder meer systeemconfiguraties, prijzen en artikelnummers. Dit in combinatie met sprekende beelden en een duidelijke structuur maakt van Duco’s productcatalogus het werkinstrument bij uitstek voor elke installateur. Bovendien is het een perfecte aanvulling op het online platform (duco-installateur. nl) dat we specifiek hebben ontwikkeld voor de installatiemarkt.” De productcatalogus is niet enkel digitaal beschikbaar op de website van Duco. Installateurs kunnen ook een gratis, geprinte versie aanvragen na online registratie op www.duco.eu

INSTALLATIE & BOUW | 89

Gia Systems BV - ‘s Hertogenbosch

Gia Systems gaat verder dan traditioneel stekeren. Flexbox®

Gia Systems is specialist in stekerbare producten en levert af-fabriek direct aan de E- en W-installateur. Stekerbare producten uit het Gia Systems gamma: • Flexbox®: plug-and-play verdeeldoos voor kantoren en verlichting • SmartFlexx®: intelligente stand-alone oplossing voor bijzondere toepassingen in vergaderruimtes en scholen • Gia Systems stekerbaar gebouwbeheersysteem: verlichtings(o.a. DALI lichtsturing), HVAC- en zonweringsysteem (geïntegreerd) • Stekerbare snoeren en toebehoren, ook voor wandcontactdozen en schakelaars • Aanwezigheids-/afwezigheidsdetectoren (stekerbaar), verkrijgbaar in diverse uitvoeringen, ook dimbaar (DALI/0-10V) • Vlakbandkabel, stekerbaar met DALI lichtsturing componenten mogelijk • Stopcontactblokken (stekerbaar), maatwerk mogelijk

WTC Amsterdam

GIA gebouwbeheersysteem

Nederlands Fotomuseum Rotterdam

DALI lichtsturing

Zonwering

HVAC

DALI-lichtsturing

Gia Systems is: • een ervaren speler (20 jaar) in de markt • succesvol in kleine en grote projecten • BENELUX-georiënteerd • een serieuze gesprekspartner voor alle betrokken partijen bij (ver)bouwprojecten • voorzien van: eigen R&D- en productie in de BENELUX • ondersteunend in engineering, calculatie en inbedrijfstelling/ integratie van technieken in projecten Gia Systems maakt gebouwbeheersystemen doordacht stekerbaar.

Gia Systems BV - Daviottenweg 40 - 5222 BH ‘s Hertogenbosch T: 073 30 50 014 - F: 073 30 50 015 - E: info@giasystems.com www.giasystems.com

Kort nieuws Dakventilator met geïntegreerde druksensor De DVC-P dakventilatoren van Systemair zijn honderd procent regelbaar en voorzien van een geïntegreerde druksensor. De elektronica is geprogrammeerd voor het houden van een constante druk in het systeem. Twee potentiometers zorgen voor twee instelpunten (dag/ nacht); een extra contact voor een externe instelling. De motoren zijn geschikt voor 50Hz en 60Hz en zijn vanaf bouwgrootte 355 t/m 500 trillingvrij opgehangen. De maximale capaciteit van deze ventilatoren is 6.599 m³/h. De motorbeveiliging is geïntegreerd in de elektronica van de motor, dus er is geen extra motorbeveiliging nodig. Alle ventilatoren uit de DVC-serie worden aangedreven door een EC-buitenpoolmotor. Meer informatie: www.systemair.nl

50-jarig Attema strooit met prijzen Veranderende vraag, globalisering, recessie... Attema doorstaat het nu al vijftig jaar. Om dat te vieren, strooit het bedrijf negen maanden met prijzen, zoals de eigen innovatieve oplossing voor glasvezel in de gehele woning: In-Home Connectivity. Elke maand is er een nieuwe prijzenronde met bijvoorbeeld taarten en e-readers. Wie het hele jaar meespeelt, kan grotere prijzen winnen, zoals reischeques. Op de website van Attema (www.attema.com/50jaar) staat hoe het precies werkt. De strategie van Attema is: innovatie, efficiency en samenwerking. Oprichter Gijs Attema gaf daarvoor al een halve eeuw geleden het goede voorbeeld. Hij was oorspronkelijk installateur. Toen in de jaren vijftig de kunststoffen hun entree maakten, wilde hij dat graag toepassen. Hij besloot om zelf inbouwdozen uit thermoplastische kunststof te gaan produceren. Deze ondernemersgeest heeft de toon van het bedrijf gezet: steeds inspelen op de ontwikkelingen in de markt, waarbij de werkwijze van de monteur altijd centraal staat. De producten van Attema worden in eigen huis geproduceerd. Door verregaande automatisering en onbemande productie zijn de productiekosten gelijk aan de Aziatische. Daarnaast neemt het bedrijf vaak het initiatief tot samenwerkingsverbanden, zoals bij de ontwikkeling van ‘WINstalleren’, het stekerbaar concept voor de woningbouw dat Attema samen met Wago heeft ontwikkeld. Geschikt voor renovatieprojecten van woningen en voor transformaties van kantoren naar appartementen, studentenunits of hotels. Meer informatie: www.attema.com/50jaar

Aansluiting van EMCS bij de RVB BIM-norm Anderhalf jaar na de introductie van de European MEPcontent Standard (EMCS) is versie 3.0 inmiddels bijna klaar. EMCS is een standaard die uniforme kwaliteitscontent garandeert voor MEP-projecten. EMCS 3.0 is ontwikkeld met behulp van input uit de praktijk. Installateurs en fabrikanten hebben met het document meegelezen en aan de hand van hun feedback wordt momenteel de laatste hand gelegd aan de nieuwste versie van EMCS. Nieuw in EMCS 3.0 is een beschrijving van regels voor families om te kunnen voldoen aan de RVB BIM-norm. Deze norm is opgesteld door het Rijksvastgoedbedrijf en beschrijft de specificaties van de BIM-informatieproducten die opdrachtnemers moeten leveren. Opgenomen is onder andere welke materiële en ruimtelijke elementen moeten worden weergeven in het gebouwmodel, functiekoppeling en vereiste bestandsformaten. Content gebouwd conform EMCS 3.0 voldoet aan deze norm, waardoor alle betrokken partijen in het ontwerp-, bouwen beheerproces hiermee kunnen werken. Al deze content is te eenvoudig te downloaden op www.MEPcontent.eu Meer informatie: www.stabiplan.nl

Alklima maakt melding van mogelijke concurrentievervalsing Alklima bv, exclusief importeur van Mitsubishi Electric klimaatsystemen, heeft recent melding gemaakt bij de Autoriteit Consument & Markt van mogelijke oneerlijke concurrentie. De gemeente Utrecht heeft namelijk stadsverwarming van Eneco geaccepteerd voor 240 woningen in de Leidsche Rijn die niet voldoen aan de wettelijke milieueisen en energieprestatiewaarden (EPC). Doordat leveranciers van andere en meer duurzame systemen die wél voldoen aan de eisen daarmee zijn buitengesloten, is de marktwerking ernstig verstoord, worden bewoners financieel benadeeld en wordt het milieu zwaarder belast dan de wet toestaat. De gemeente had dit kunnen oplossen door voor een andere vorm van verwarming te kiezen, aldus Alklima bv. Utrecht is echter mogelijk doorgegaan met het goedkeuren van bouwaanvragen die zijn gebaseerd op de onjuiste, te gunstige rendementsberekeningen. Dit is in strijd met het Bouwbesluit. De handelswijze van de gemeente betekent niet alleen oneerlijke concurrentie, maar ook woningeigenaren en projectontwikkelaars worden benadeeld. Het energieverbruik voor bewoners valt veertig procent hoger uit. Maar het gaat volgens operationeel directeur Babette van Loon niet alleen om geld. “In feite wordt op deze manier ook de kans op duurzame innovatie tegengehouden. Dit is heel oneerlijk naar de samenleving en het milieu. We zitten in een transitie van een tijdperk op het gebied van energie en technische innovatie. Gemeentes en bedrijven die een bepaalde monopolypositie hadden en zich dienen aan te passen aan de veranderende omstandigheden, zijn hier schijnbaar niet op voorbereid en hanteren een oneerlijke verdedigingsstrategie die de transitie vertraagt.” Meer informatie: www.alklima.nl

INSTALLATIE & BOUW | 91

Kort nieuws Toegangscontrole, videomanagement en gebouwautomatisering in één oplossing Dat is wat Paxton met zijn nieuwste net10 ‘building intelligence’ aanbiedt. net10 is volledig webbased en integreert met bestaande functionaliteiten van een gebouw, zoals een alarmsysteem, brandmeldinstallatie, maar ook de verlichting, airco en andere apparaten. Dit maakt net10 een praktisch en kostenefficiënt gebouwbeheersysteem geschikt voor ieder type gebouw en project. Benieuwd naar net10 ‘building intelligence’? Bekijk het filmpje en ontdek toegangscontrole, videomanagement en gebouwbeheer op een enkel platform of download de net10brochures, producthandleiding en gebruikershandleiding op www.paxton.info

Galletti vervangt haar LCE-serie door twee nieuwe series De LCE-serie warmtepompen en koelmachines van Galletti zijn vervangen door twee nieuwe series. Op de eerste plaats de economisch geprijsde SCX-serie (80-360 kW) met een compacte bouw en een iets geringer aantal optiemogelijkheden, die nog altijd hoog scoort op energie-efficiëntie in deellast en een laag geluidsniveau door haar Hyblade®-technologie. En als tweede de efficiënte LCX-serie met een warmtepompuitvoering met energieklasse A. Bij deze serie is het mogelijk om verschillende koudemiddelcircuits te kiezen in dezelfde capaciteit. Is vollast COP en/of redundantie belangrijk, dan is een keuze dual circuit – dual compressor mogelijk. Is deellast COP belangrijk, dan is de keuze van meerdere compressoren per circuit mogelijk. De LCX-serie kan ook in super low noise (Q) uitvoering worden geleverd. Zowel de SCX- als de LCX-serie kunnen geleverd worden met ingebouwde volledig uitgeruste hydromodules en voldoen aan de hoogste kwaliteitseisen. Meer informatie: www.airconair.com

Alklima toont energiezuinige concepten op Building Holland Op de stand van Alklima stonden niet de producten, maar energiezuinige concepten voor verwarming, koelen en ventilatie centraal voor woningbouw, scholen, zorginstellingen en bedrijfspanden. Zo heeft Mitsu bishi Electric een concept ontwikkeld voor de verduurzaming van onderwijsvastgoed. Het zogenaamde Frisse Scholen programma, dat oplossingen biedt die kansrijk zijn voor een grondige verbetering van het binnenklimaat. In dit concept biedt Mitsubishi Electric vier van de vijf programmaonderdelen ten aanzien van energie, lucht, temperatuur en licht. Bij een ander nieuw concept dat Alklima toonde, lag het accent op duurzame, comfortabele, levensloopbestendige en energieneutrale woningen voorzien van slimme oplossingen zoals een flexibel luchtverdeelsysteem geïntegreerd in de schil, ventilatie met warmteterugwinning, warmtepomp en afgifte met convectoren of LTV-radiatoren. Een belangrijk uitgangspunt bij de ontwikkeling van deze concepten is het binnenklimaat. Uit onderzoek blijkt dat met name in bedrijven slechts 35 procent van werknemers echt tevreden is over het binnenklimaat! Vaak zijn installaties kostengedreven in plaats van vraaggestuurd. Het concept wat Mitsubishi Electric ontwikkelde, is vooral gericht op exploitatie en de gezondheid van de mens, dat met gebruikmaking van energiemonitoring, prestatiecontracten, MJOP en duurzame gebouwen verbeterd wordt. Ook voor zorginstellingen biedt Mitsubishi Electric een passende oplossing met een All-electric totaalconcept (plug&play) voor koelen, verwarmen en ventileren, die een energiebesparing oplevert van 42 procent en een terugverdientijd van de meerinvestering in 4,5 jaar. Ten slotte demonstreerde Alklima het Smart Building concept waarin bijvoorbeeld het klimaat zich aanpast aan de gebruiker op basis van zijn positie binnen het gebouw. Ook het optimale gebruik en de verdeling van lokaal geproduceerde energie vormen onderdeel van dit concept. Alklima gaat binnenkort een proef doen met een aantal woningen. Meer informatie: www.alklima.nl

INSTALLATIE & BOUW | 93

BREDA | De Barones

Tekst: Patricia van der Beek

NIEUWE LOOK VOOR DE BARONES De Barones, hét winkelcentrum in Breda met een ruim aanbod in mode en personal care, ondergaat een revitalisatie. Als onderdeel hiervan wordt een groot deel van de installaties aangepast. In opdracht van BAM Utiliteitsbouw voert Van Dijnsen Installatiewerken B.V. deze aanpassing uit, zowel op elektrotechnisch als werktuigbouwkundig gebied.

De revitalisatie van het luxe winkelcentrum is een project van Kroonenberg Groep B.V. met als doel: een eigentijdse uitstraling en een optimale winkelbeleving. De werkzaamheden bestaan in grote lijnen uit het aanpassen van de entrees en het realiseren van tweelaagse winkelunits. Hierbij worden de fronten van de winkels voorzien van 29 shadowboxen. De oorspronkelijke galerij op de eerste verdieping komt grotendeels te vervallen.

AANPASSEN OP NIEUWE SITUATIE Van Dijnsen is sinds eind 2014 bij het project betrokken. “Op basis van de bestekstekeningen passen we de installaties aan op de nieuwe situatie”, vertelt projectleider E-installaties Arjan Leentfaar van Van Dijnsen. “Dit is een behoorlijke klus. Voorheen staken de installaties via de galerijen de winkel-

94 | INSTALLATIE & BOUW

BREDA | De Barones

Projectinfo

straat over, maar dat is nu niet meer mogelijk. De installaties ondergaan tevens een upgrade om ze weer aan de huidige vereisten te laten voldoen.”

VAN LED-VERLICHTING TOT UP-TO-DATE ONTRUIMINGSINSTALLATIE Leentfaar vervolgt: “Op elektrotechnisch gebied sluiten we een geheel nieuw lichtplan aan, dat net als de noodverlichting volledig is uitgevoerd in LED. Dit draagt, in combinatie met bewegingsmelders in de gangenzones, bij aan lagere verbruiks- en onderhoudskosten. De inbraakbeveiligings- en brandmeldinstallatie waarderen we op, zodat ze weer voldoen aan de huidige normeringen. Zo breiden we de brandmeldinstallatie uit met een gesproken woord ontruimingsinstallatie.” Het werktuigbouwkundige deel van de installatiewerkzaamheden omvat onder meer de aanpassing van de verwarmingsinstallaties in het gehele pand.

MINIMALE OVERLAST Het project heeft logistiek nogal wat voeten in aarde. Gezien de ligging middenin de stad is de aanvoer van materialen een behoorlijke organisatie. Dat geldt ook voor het beperken van de overlast voor het winkelend publiek. Leentfaar: “Over dit soort zaken hebben we goede afspraken met de beheerder. Ook is er een prima samenwerking en afstemming met BAM Utiliteitsbouw en de andere uitvoerende partijen.” Van Dijnsen verwacht in mei op te leveren. ❚

DESIGNLUCHTGORDIJNEN VOOR DE BARONES Bij de revitalisering van overdekt winkelcentrum de Barones in Breda zijn alle in- en uitgangen voorzien van designluchtgordijnen. Op aanwijzen van eigenaar Kroonenberg Groep heeft architect Rijnboutt de Zen luchtgordijnen van Airtecnics Luchtgordijnen Nederland (ALN) voorgeschreven in het bestek. Daarnaast heeft ALN een aantal winkels van haar luchtgordijnen voorzien. “Onze Zen luchtgordijnen zijn zeer gewild bij interieurbouwers en architecten, onder andere vanwege het minimalistische ontwerp”, vertelt Ruud Steffen namens fabrikant en importeur ALN. “Waar standaard luchtgordijnen vierkante constructies zijn, is Zen veel platter – en dus makkelijker en mooier weg te werken. De zelfdragende constructie is leverbaar in roestvast staal, geborsteld of niet geborsteld, kunststof of hout, in alle denkbare kleuren. In dit project is gekozen voor aluminium geborsteld, omdat dit het best past bij de uitstraling van de Barones, waarin veel glas, hoogglans wit en strakke lijnen zijn toegepast. Met Zen wordt een optimale werking van een luchtgordijn gecombineerd met een optimale beleving voor klanten. Bovendien zijn de luchtgordijnen, dankzij de EC-motoren, zeer energiezuinig. Een win-win situatie.”

INSTALLATIE & BOUW | 95

LEEUWARDEN | Harmoniekwartier

Tekst: Chris Elbers Beeld: Kristian Hoekman, Lammerink Installatiegroep

EEN PODIUM VOOR UITEENLOPENDE

E- EN W-TECHNIEKEN Het eind oktober 2015 opgeleverde Harmoniekwartier in Leeuwarden vormt een prachtige thuisbasis voor alles wat met pop- en jongerencultuur te maken heeft. Binnen het centrum, waar horeca, kunst en cultuur samenkomen, biedt het nieuw gebouwde poppodium onderdak aan diverse doelgroepen en gebruikers. Het nieuwe culturele hart van de Friese hoofdstad omvat diverse bestaande panden waarvan de oorspronkelijke gevels vanuit historisch perspectief zoveel mogelijk in het architectonisch ontwerp zijn geïntegreerd. Daarnaast verrees er een drie zalen (groot, klein en café) tellende nieuwbouw met bijbehorende onderwijsruimten en kantoren. Juist die combinatie van bestaande en nieuwe bebouwing betekende een mooie uitdaging voor Lammerink Installatiegroep en Koninklijke Damstra Installatietechniek, verantwoordelijk voor respectievelijk de E-installaties (inclusief zwakstroomvoorzieningen, beveiliging en data) en W-installaties. Peter Moddejongen, projectleider E namens Lammerink, geeft een voorbeeld. “In de bestaande panden, die grotendeels zijn verbouwd, moesten nieuwe plafonds

96 | INSTALLATIE & BOUW

worden geplaatst. Wij hadden de taak om tussen de plafonds en de isolatie door de benodigde leidingwerken aan te leggen. Een flinke klus, die een goede afstemming vereiste met bouwkundig aannemer Hegeman Plus en Damstra. Die samenwerking is prima verlopen, ook wat betreft onze overige werkzaamheden.”

VOEDINGEN De op basis van het architectonisch ontwerp geplaatste E- en W-installaties kenmerken zich door een grote verscheidenheid. Lammerink tekende voor de elektra-installatie, toegangscontrole, camerabewaking, inbraakinstallatie, datanetwerk, verlichting (onder meer met pendelarmaturen) en een brandmeld- en ontruimingsinstallatie met gesproken woord. Dat laatste conform een speci-

fieke eis van gemeente en brandweer. “Verder hebben we voor de stroomvoorziening van het gehele complex een nieuwe transformator met een vermogen van 630 kVA geplaatst. Van daaruit zijn via de kruipruimten en kabelgoten voedingskabels naar de onderverdeelinrichtingen aangebracht”, aldus Moddejongen. Een speciale vermelding verdient volgens hem de aanleg van de voorzieningen voor de AV-installatie voor de grote en kleine zaal. Een uitdaging die Lammerink eveneens met succes bekroonde. “We hebben daarover intensief overlegd met de gebruiker. Ook in verband met de sturingen die ten behoeve van de algemene zaalverlichting moesten worden gemaakt. In dat kader is uiteindelijk gekozen voor een KNX-gestuurd bussysteem, waarmee je alles kunt schakelen, dimmen en elk denkbare lichtsetting en -intensiteit kunt creëren.”

LEEUWARDEN | Harmoniekwartier

AARDWARMTE Tijdens de nieuwbouw van het poppodium stond duurzaamheid in alle opzichten centraal. Dat blijkt ook uit de werkzaamheden die Koninklijke Damstra Installatietechniek in onderaanneming van Lammerink verrichtte. Projectleider Hedzer van der Heide vertelt: “Naast de aanleg van onder meer de binnenriolering, hemelwaterafvoerinstallatie, waterleiding en sanitaire voorzieningen, hebben we ook diverse werktuigbouwkundige technieken toegepast die perfect aansluiten bij de geformuleerde duurzaamheidseisen.” Zo verzorgde Damstra de ventilatie- en luchtbehandelingsinstallatie, het verwarmingssysteem, de regelinstallatie en een WKO-installatie die het gebouw in de winter verwarmt en ’s zomers koelt met aardwarmte. Verder installeerde het bedrijf een zonneboiler voor warm water en speciale klimaatplafonds en inductie-units om het in hartje Leeuwarden gelegen gebouw te verwarmen en te koelen. Over die specifieke locatie meldt Van der Heide nog een bijzonderheid. “Voor parkeren en de aanvoer van de grotere installatiecomponenten was rondom het pand geen ruimte. Dat gegeven vereiste een strakke planning wat betreft de leveringen, zodat het verkeer niet werd gehinderd.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Leeuwarden

ARCHITECT DP6 architectuurstudio, Delft (i.s.m. 3TO architecten, Den Haag) AANNEMER Hegeman B.V., Nijverdal UITVOERING Stevens Van Dijck, Zoetermeer

INSTALLATIEADVIES Deerns Nederland B.V.

INSTALLATIES Lammerink Groep B.V., Ootmarsum (E), Koninklijke Damstra Installatietechniek, Driezum (W), OMEGAM-Water, Zonneboilerpro

Projectinfo SANITAIR POPPODIUM HARMONIEKWARTIER VOLDOET AAN MEER DAN DE WETTELIJKE VEREISTEN In het najaar van 2015 opende het poppodium van het Harmoniekwartier in Leeuwarden zijn deuren. Voordat dit gebouw zich kon manifesteren als bolwerk van culturele activiteiten, is achter de schermen hard gewerkt om aan alle vereisten te voldoen. Ook wat de installaties betreft. De sanitaire installaties zijn aangebracht door Koninklijke Damstra Installatietechniek OMEGAM-Water BV, een onafhankelijk advies- en onderzoeksbureau op het gebied van water en een vaste partner van Damstra, keurde het drinkwatersysteem conform het Bouwbesluit en de leidingwaterinstallatienorm NEN 1006. Ook bracht OMEGAMWater legionella-advies uit. Drinkwater en douches “De drinkwaterinstallatie betrof het koude en warme water”, vertelt projectleider Frank Donker van OMEGAMWater. “Hierbij letten we vooral op de juiste aansluiting van de toestellen. Het legionella-advies was niet wettelijk verplicht, maar brachten we uit omdat er douches in het poppodium aanwezig zijn. Hierbij keken we vooral naar zaken als: kan het water lang stilstaan en is er een mogelijkheid tot opwarming van het water? In het poppodium wordt een groot deel van de verwarming gerealiseerd via inductie. Ook vanuit dit gegeven onderzochten we de kans op opwarming van de waterleiding.” Op orde OMEGAM-Water keurde de installaties deels fysiek en deels vanaf tekening. Donker: “Dat zag er allemaal goed uit en vormde geen aanleiding tot nader onderzoek. Damstra had, zoals we van hen gewend zijn, alles netjes op orde. Dat maakte de samenwerking, zeker op een bijzonder project als dit, zeer prettig.”

HOGE RENDEMENT VACUÜMBUISCOLLECTOREN VOOR POPPODIUM HARMONIEKWARTIER Om ervoor te zorgen dat artiesten na hun optreden in poppodium Harmoniekwartier te Leeuwarden lekker warm kunnen douchen, zijn in de kleedkamers van de nieuwbouw verschillende doucheruimtes ingericht. In opdracht van Koninklijke Damstra Installatietechniek heeft Zonneboilerpro een unieke zonneboilerinstallatie met hoog rendement voor warmwater geleverd. “Gekozen is voor vacuümbuiscollectoren type SEIDO 2 waarbij de vloeistof door middel van direct flow in vacuüm door de collector loopt”, vertelt Albert Dorland namens Zonneboilerpro. “Uniek is dat de collector helemaal vlak op het platte dak is gemonteerd.” Met de zonnecollectoren – circa 5 m² in totaal – kan een extreem hoog rendement worden behaald, vertelt hij. Ook bij lagere buitentemperaturen. Bijzonder aan de installatie is dat de douches zonder gas worden verwarmd. “De zonnecollectoren zijn zo gedimensioneerd dat ze in de zomermaanden driehonderd liter warm water kunnen leveren, met een temperatuur tot 90˚C. Hiermee kunnen ongeveer twintig mensen per dag douchen.” Hoog rendement collectoren zijn nog redelijk onbekend in de markt, weet Dorland. “Ook bij Koninklijke Damstra Installatietechniek, die het tóch aandurfde het systeem in dit project toe te passen.”

INSTALLATIE & BOUW | 97

UNIEK: hoog rendement collectoren Zelfs met korte winterdagen en weinig zonnestraling

zorgen deze collectoren voor 40% meer rendement. Over het gehele jaar is het rendement ongeveer 20% tot 30% hoger dan bij een normale vlakke plaat. De output van onze SBPR2 heatpipe collecotor is 1294KWh = 4.66GJ; op een oppervlakte van slechts 2 m2!

T. (+31) 020 33 15 125 | E. verkoop@zonneboilerpro.nl www.zonneboilerpro.nl ZonneboilerPro zoekt installateurs met ervaring in zonnecollectoren en warmtepompen

DONGEN | Koel- en vrieshuis Frigolanda

Tekst: Patricia van der Beek

Nieuw verlichtingsconcept voor Frigolanda

SLIMME VERLICHTING VANUIT DUURZAME OPTIEK Energie- en kostenbesparing, een factor 2 tot 3 meer licht, een prettigere lichtbeleving en een veiligere werkomgeving. Het nieuwe verlichtingsconcept dat Reveb Industrial Lighting Solutions ontwikkelde voor koelen vrieshuis Frigolanda in Dongen laat niets te wensen over. In maart 2014 leverde Reveb de installatie op. Reveb is een dochter van Bever Innovations, een bedrijf dat wereldwijd intelligente LED-oplossingen biedt voor tankstations van onder andere Shell, BP en Total. “Met Reveb richten wij ons vooral op de industrie”, vertelt Jeroen de Jonge, director of business development bij Reveb. “We bieden verlichtingsoplossingen voor uiteenlopende branches en bedrijven, waaronder koelen vrieshallen.”

88 ARMATUREN Reveb verving de 211 oude SON-T gasontlading verlichtingsarmaturen in Frigolanda door 88 LED armaturen van het type Luci Series Industry 146W.

Dit type LED-verlichting kan volledig aangepast worden op de specifieke situatie en wensen van de klant. De Jonge: “We richtten het lichtplan op basis van optieken in, zodanig dat het licht op het juiste niveau en op de juiste plekken terechtkomt. Het basis lichtniveau staat op 50 lux. Is er iemand aan het werk, dan stijgt het lichtniveau automatisch naar 200 tot 300 lux.” De grootste uitdaging tijdens de uitvoering was de kou. Met een gemiddelde temperatuur van -20°C in de vriescellen moest vooral gelet worden op goede voorbereiding buiten de vriescellen, zodat de montagetijd in de vriescellen geminimaliseerd werd.

MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD Vanuit de MVO-gedachte besteedt Reveb de gehele productie van haar armaturen uit aan twee Zeeuwse sociale werkplaatsen. “Dagelijks zijn zo’n 350 medewerkers bezig met onze opdrachten”, vertelt De Jonge. “Zo houden we het werk in de regio en kunnen we onze producten snel en flexibel uitleveren.” Na Dongen leverde Reveb ook Frigolanda Oosterhout en Beuningen naar volle tevredenheid op. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 99

TILBURG | Station

Tekst: Lieke van Zuilekom

Beeld: Architectenbureau cepezed

Verbouwing Station Tilburg loopt als een trein Station Tilburg is volop in verbouwing. Om de toegankelijkheid en doorstroom – met het groeiende aantal reizigers in het achterhoofd – te verbeteren, krijgt het station een brede doorgang onder de spoorlijnen en nieuwe entrees en pleinen. Ter hoogte van de Willem II-straat wordt een ondergrondse passage voor voetgangers en fietsers gerealiseerd. Het stationsgebouw zelf wordt ingrijpend gerenoveerd. Fase 1 van het project, het inbrengen van de nieuwe passagetunnel, is net voor de kerst van 2015 opgeleverd. Op dit moment worden het gedeelte van de oude passage en de commerciële ruimtes aldaar gerenoveerd. Na de zomer moet het project worden opgeleverd. Terus Sluijs, bedrijfsleider bij Installatie Techniek Louwer (ITL) en Martijn Verwoerd, directeur van B&V Techniek zijn zeer te spreken over de voortgang van het project, dat bepaald geen sinecure is. “Tijdens onze werkzaamheden blijft het stationsgebouw namelijk in gebruik”, vertelt Sluijs. “We hebben continu te maken met treinverkeer en reizigersstromen. Dat vraagt om een goede coördinatie en planning.”

IN TWEEËN GEZAAGD In dit project is ITL hoofdaannemer voor alle techniek. “De elektrotechnische installaties, waaronder

100 | INSTALLATIE & BOUW

de elektravoedingen, verlichting, een geluid-/ omroepinstallatie, een brandmeld-/ontruimingsinstallatie, voorzieningen voor de toegangspoortjes en een nieuw gebouwbeheersysteem voeren wij in eigen beheer uit”, vertelt Sluijs. “Voor de werktuigbouwkundige installaties hebben wij een beroep gedaan op B&V Techniek, die onder andere de klimaat- en waterinstallaties, riolering, sanitair en luchtbehandeling verzorgt, evenals de bijbehorende regeltechniek.” Tijdens fase 1 is het station letterlijk in tweeën gezaagd, vertelt hij. “Zowel bouwkundig als installatietechnisch, zodat in het midden een nieuwe tunnel gerealiseerd kon worden. Voordat de tunnel werd geplaatst, hebben we alle installaties afgekoppeld en van tijdelijke kabels en leidingen voorzien, zodat alle

functies in het gebouw doorgang konden vinden. Daarna hebben we de bestaande installaties in fases vervangen en aangesloten op een nieuwe traforuimte.” De werktuigbouwkundige installaties zijn stuk-voorstuk vervangen door noodvoorzieningen, waarna de nieuwe installaties konden worden voorzien, vertelt Verwoerd. “Bij de keuze voor de klimaat- en waterin-

TILBURG | Station

stallaties speelde duurzaamheid een belangrijke rol. Lage temperatuur verwarming, een laag energieverbruik en een lange levensduur waren het uitgangspunt. Bij de verwarming van het station wordt bijvoorbeeld zoveel mogelijk gebruikgemaakt van teruggewonnen warmte uit de luchtbehandelingskasten, koelinstallaties en de afzuigkappen van de horecakeukens. Een speciaal vetfilter zorgt ervoor dat de kanalen hierbij niet vervuild raken.”

BEHEER OP AFSTAND De klimaat- en waterinstallaties evenals alle elektrische installaties worden voorzien van VIP-bemetering. “Een specifieke wens van de NS die op afstand het verbruik wil kunnen monitoren”, vertelt Sluijs. “Daarnaast wordt een systeem voorzien voor brandmelding en ontruiming, die ook op afstand door de NS beheerd kan worden.” In geval van calamiteiten worden alle toegangspoortjes direct uit functie genomen, zodat reizigers het station snel kunnen verlaten en hulpdiensten makkelijk binnen kunnen. ❚

‘We hebben continu te maken met treinverkeer en reizigersstromen. Dat vraagt om een goede coördinatie en planning’ Bouwinfo OPDRACHTGEVER ProRail ARCHITECT cepezed AANNEMER Bouwbedrijf Besix INSTALLATIES Installatie Techniek Louwer (E), B&V Techniek (W)

en Kannegieter

Projectinfo NIEUW DATANETWERK VOOR STATION TILBURG In opdracht van Installatie Techniek Louwer (ITL) leverde Kannegieter uit Amersfoort de databekabeling voor het te renoveren Station Tilburg, zowel in koper als glasvezel. Mooi aan de samenwerking tussen ITL en Kannegieter was vooral dat beide partijen fysiek aanwezig waren op de stationslocatie en op basis daarvan bepaalden wat de beste oplossing en routing was. De renovatie van Station Tilburg krijgt vorm. Een belangrijk onderdeel is de aanleg van de nieuwe datanetwerken, zowel voor op de perrons als voor de aanwezige winkels op het station. Distributeur en kennispartner Kannegieter uit Amersfoort leverde voor het project alle benodigde databekabeling. Dit gebeurde in nauwe samenwerking met ITL, vertelt Rob Klap, die werkzaam is bij de Verkoop Binnendienst van Kannegieter. “Renovaties voltrekken zich doorgaans wezenlijk anders dan nieuwbouwprojecten. Hier was het vooral zaak de juiste tracés op en rond de perrons uit te zoeken. Op basis van die resultaten hebben we enkelvoudig Duct geleverd, met de bijbehorende glasvezel- en koperconnectiviteit voor in de winkels. Daarnaast leverden wij meervoudig Duct voor op de perrons, waarin later glasvezel geblazen werd. Het voordeel hiervan was dat de perrons niet opgebroken hoefden te worden, waardoor de reiziger geen extra overlast had.”

INSTALLATIE & BOUW | 101

ZWOLLE | Wehkamp

Tekst: Chris Elbers Beeld: wehkamp/ENGIE Services

SLIMME ENGINEERING

IN HET GROOTSTE GEAUTOMATISEERDE DC VOOR ONLINE RETAIL TER WERELD Met ruim 128 miljoen bezoekers en meer dan 7 miljoen zendingen per jaar is wehkamp, één van de onderliggende merken van RFS Holland Holding B.V., de grootste lifestyle webwinkel van Nederland. Teneinde de ambitie van wehkamp om op de besteldag te leveren waar te kunnen maken, gaf de Belgische vastgoedspeler WDP als gebouw eigenaar de opdracht tot de bouw van een nieuw distributiecentrum op bedrijventerrein Hessenpoort in Zwolle. Het BREEAM ‘Excellent’ gecertificeerde onderkomen bestaat uit drie bouwlagen en is met een bruto vloeroppervlak van ruim 55.000 vierkante meter 's werelds grootste geautomatiseerde distributiecentrum voor online retail. Omvangrijk, dynamisch en hypermodern. Het in juni vorig jaar opgeleverde distributiecentrum mag in meerdere opzichten een uniek bouwwerk worden genoemd. Ook als het gaat om duurzaamheid is tijdens de realisatie van het logistieke complex alles uit de kast gehaald. Dat blijkt uit de woorden van Harrie van Hoogmoed, die als accountmanager commercie namens ENGIE Services (voorheen Cofely) nauw betrokken was bij het prestigieuze project. “ENGIE heeft op basis van een prestatiebestek de detailengineering verzorgd en alle HVAC-systemen binnen het distributiecentrum gerealiseerd. Daartoe behoren onder meer de installaties voor verwarming, koeling, ventilatie en warmtekoudeopslag. Maar om optimaal te kunnen voldoen aan de door WDP (tevens aannemer van het project, red.) en wehkamp geformuleerde duurzaamheidseisen was een stapje extra nodig. In de vorm van diverse duurzame voorzieningen hebben we daarvoor een stevige basis gelegd. Sterker nog: door op installatietechnisch vlak slimme keuzes te maken, is het gelukt om het gebouw de kwalificatie ‘Excellent’ mee te geven.”

PRIMA KLIMAAT De techniek van ENGIE Services heeft tot mooie resultaten geleid. Zo is het distributiecentrum onder andere uitgerust met een slim energiemanagementsysteem, drinkwaterbesparende technieken en warmteopwekking met een lage NOx-emissie. “De verwarming en koeling van het kantoorgedeelte gebeurt met behulp van een vernuftig WKO-systeem”, licht Van Hoogmoed toe. “Het koudeoverschot van het kantoor wordt gebruikt voor de koeling van het dc. Daarnaast is ten behoeve van de toiletten en urinoirs een grijswatercircuit gecreëerd en kan de ventilatie in diverse ruimten variabel worden geregeld.”

HUMAN COMFORT Een speciale vermelding verdienen de hangende stralingspanelen die in het distributiecentrum zijn geplaatst. “Een deel van het dc is onverwarmd. Om hier een aangename temperatuur te kunnen bieden, zijn in het kader van human comfort elf velden bepaald waar deze panelen voor warmte en koeling zorgen”, legt Van Hoogmoed uit. “Een stukje techniek dat net als de overige voorzieningen bijdraagt aan een gezond en plezierig werken verblijfsklimaat voor de circa 250 medewerkers van wehkamp.” ❚

102 | INSTALLATIE & BOUW

ZWOLLE | Wehkamp

Projectinfo LICHTGEWICHT STRALINGSPANELEN Eén van de blikvangers in het nieuwe distributiecentrum van wehkamp in Zwolle zijn de hangende stralingspanelen. ALMO Straling, gevestigd in het Brabantse Eersel, nam de levering en montage ervan voor zijn rekening. Het in stralingswarmte gespecialiseerde bedrijf produceert in eigen beheer stralingspanelen, koelpanelen, klimaatplafonds en lamellenplafonds. Directeur Peter van den Boomen licht de geboden oplossingen nader toe. “Om ook in de onverwarmde delen van het distributiecentrum een behaaglijke temperatuur te laten heersen, en daarmee bij te dragen aan een comfortabel werkklimaat voor de medewerkers van wehkamp, heeft ALMO Straling meer dan 3,5 kilometer aan panelen geproduceerd. De panelen zijn vervolgens met onze eigen vrachtwagens naar Zwolle vervoerd en door onze montageploeg in het pand aangebracht.”

Projectinfo DUURZAME LUCHTBEHANDELINGSKASTEN VOOR WEHKAMP ZWOLLE In Zwolle is in september 2015 het nieuwe e-commerce distributiecentrum van wehkamp geopend – volgens het online warenhuis de grootste in zijn soort. Bij de ontwikkeling en uitvoering van het project speelde duurzaamheid een belangrijke rol. Op het dak van het distributiecentrum is een groot zonnepanelenveld voorzien. Daarnaast wordt gebruikgemaakt van een duurzame warmte-koudeopslag én energiezuinige luchtbehandeling. In opdracht van ENGIE Services – voorheen Cofely – heeft Solid Air Climate Solutions de luchtbehandelingskasten hiertoe geleverd. “Ten behoeve van de kantoren en het restaurant zijn twee kasten van respectievelijk 12.000 m³/h en 14.000 m³/h geleverd”, vertelt Peet van den Bergh, Business Unit Manager bij Solid Air Climate Solutions. “Beide kasten zijn uitgevoerd met een warmtewiel inclusief vochtterugwinning en zijn gecertificeerd volgens Eurovent-energieklasse A. Hoewel de kasten al in 2014 zijn geleverd, voldeden ze bovendien al aan de nieuwe EU-richtlijn voor Eco-design (ErP 2016).”

Het feit dat voor de stralingspanelen van ALMO is gekozen, heeft vooral te maken met de specifieke eigenschappen van de producten. “We bieden qua gewicht het lichtste stralingspaneel dat op de markt te krijgen is”, aldus Van den Boomen. “Verder zorgen onze panelen voor een warmteafgifte die met geen enkel ander soortgelijk product te vergelijken valt. En dat zie je terug in de breedte ervan. Dankzij de geringe afmetingen waren de panelen tijdens dit project dan ook prima te combineren met de sprinklerinstallatie die in het gebouw is geplaatst.”

ALMO Straling BV Voor het verwarmen van: sportaccommodaties bedrijfspanden kantoren

In het distributiecentrum zelf is een luchtbehandelingskast van 12.000 m³/h geplaatst, die alleen voorziet in de luchttoevoer. “Ook deze kast voldoet aan de Eco-design (ErP 2016) richtlijnen”, vertelt Van den Bergh. Alle kasten zijn inpandig voorzien.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER WDP Nederland NV ARCHITECT DENC Architecten AANNEMER Hercuton B.V. AFBOUW De Vier Totaalafbouw B.V. INSTALLATIEADVIES Encon INSTALLATIES ENGIE Services (W), Van Loon

BOUWPERIODE

Elektrotechniek (E), Altebra (sprinkler), ALMO Straling, Solid Air januari 2014 - februari 2015

info@almostraling.nl

www.almostraling.nl INSTALLATIE & BOUW | 103

PLAATSNAAM || AZM MAASTRICHT Projectnaam

Tekst: Lieke van Zuilekom

Beeld: Architecten aan de Maas

Academisch Ziekenhuis Maastricht:

EEN PROJECT VOL UITDAGINGEN In Maastricht wordt momenteel de laatste hand gelegd aan de uitbreiding van het Academisch Ziekenhuis Maastricht; met 23.400 m² de grootste uitbreiding van het ziekenhuis sinds de ingebruikname in 1993. De uitbreiding omvat naast een logistiek centrum, kantoren en vergaderfaciliteiten onder andere een MRI-centrum, diverse poliklinieken en een OK-complex. Carebuilders – een samenwerking tussen Heerkens van Bavel en Bouwbedrijf Berghege – is verantwoordelijk voor de bouwwerkzaamheden. ENGIE Services (voorheen Cofely) staat in voor de werktuigbouwkundige-, elektrotechnische- en sprinklerinstallaties in het pand, evenals voor het gebouwbeheersysteem. Een technisch zeer uitdagend project. Zo omschrijft Ronald Jacobs, projectmanager bij ENGIE Services, de uitbreiding van het Academisch Ziekenhuis Maastricht. “Voortschrijdende inzichten en vernieuwde regelgeving maken dat gedurende het hele project wijzigingen worden doorgevoerd, tot aan de oplevering aan toe. Dit trekt een zware wissel op de engineering en uitvoering. Om aan de vastgestelde verhuisdatum te kunnen voldoen, vindt er vanaf de afbouwfase tot de oplevering intensief overleg plaats met de opdrachtgever en leveranciers van medische apparatuur. Medio april wordt de eerste verdieping opgeleverd. Het IVF-lab en de eerste MRI zullen in juni in gebruik worden genomen. De eindoplevering staat gepland in juli.”

UITDAGINGEN Het project is er geen ‘volgens het boekje’, vertelt hij. “Er was een grote tijdspanne tussen de aanbesteding en de uiteindelijke start van de bouw. Dit had, in combinatie met de eerder genoemde voortschrijdende inzichten (bv: VCCN Richtlijn 7) tot gevolg dat de bestekdocumenten niet geheel aansloten bij de huidige gebruikerswensen. Door de grote hoeveelheid aan technische instal-

104 | INSTALLATIE & BOUW

MAASTRICHT | AZM

laties bleken de bouwkundige contouren niet toereikend om alle techniek in te kunnen passen. Na een aantal intensieve besprekingen met de eindgebruikers werd dit al snel opgelost en kon met de engineering worden gestart.”

BREEAM ‘VERY GOOD’ Het ontwerp is gemaakt conform de BREEAM ‘Very Good’ certificeringscriteria. “Om aan de certificeringscriteria te voldoen, hebben we een keur aan duurzame toepassingen voorzien”, vertelt Jacobs. “Zo worden alle installaties actief bemeterd, is in de algemene ruimtes LED-lichting toegepast, is gekozen voor twee temperatuurtrajecten voor het gekoeld water en is één gevel van het gebouw volledig voorzien van pv-cellen. Een intelligent gebouwbeheersysteem beheert alle installaties in het pand, waaronder de klimaatinstallaties, verlichting en zonwering. In de OK-ruimtes worden door ons LCD-schermen voorzien, waarop operatiepersoneel niet alleen de status van de patiënt, maar

ook de ruimtecondities continu kan monitoren.” Voor de ruimtes met algemene functies zijn de installaties flexibel in te delen. Mochten in de toekomst functies in het ziekenhuis wijzigingen, dan kunnen de installaties hier eenvoudig op worden aangepast. ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ARCHITECT AANNEMER

INSTALLATIES HELLINGBAANVERWARMING

Academisch Ziekenhuis Maastricht Architecten aan de Maas Carebuilders (Heerkens van Bavel en Bouwbedrijf Berghege) ENGIE Services Jowitherm Nederland B.V..

Projectinfo VORSTVRIJ LADEN EN LOSSEN BIJ ACADEMISCH ZIEKENHUIS MAASTRICHT Om de laaddocks van het academisch ziekenhuis Maastricht (AZM) vorstvrij te houden, zijn zij voorzien van hellingbaanverwarming. De engineering, levering en montage van dit specialistische installatiewerk was in handen van Jowitherm Nederland B.V.. Jowitherm levert elektrische verwarmingssystemen en infraroodverwarming. Is er sprake van grote installaties voor wegdek-, hellingbaan- en vloerverwarming, dan voert Jowitherm deze zelf uit. “Vooral hellingbaanverwarming is specialistisch werk”, zegt projectleider Noll Kroese. “Bij deze installaties komen veel disciplines samen. Zo dient de verwarming afgestemd te worden op het bouwkundige deel, de vloeren en eventuele installaties van derden. Hiervoor werken wij nauw samen met de aannemer, installateur en andere leveranciers.” Vier laaddocks In opdracht van diverse grote installateurs verzorgde Jowitherm al voor diverse ziekenhuizen de hellingbaanverwarming, met als letterlijk hoogtepunt het verwarmde helikopterdek van het HaGAZiekenhuis in Den Haag. In maart 2015 kreeg Jowitherm de opdracht voor het compleet

werkend opleveren van 16,5 meter hellingbaanverwarming voor de laaddocks van het AZM, inclusief de regeltechniek. Kroese: “Het betrof vier laaddocks, waar we in totaal 135 vierkante meter verwarming aanlegden met een vermogen van 32,5 kilowatt.” Wieldwingers “De uitdaging bij elk project is dat je een installatie aanbrengt die na oplevering goed blijft functioneren”, vervolgt Kroese. “Wij hebben daarom altijd aandacht voor wat er na de oplevering op de vloer gebeurt. Op de laaddocks van het AZM bijvoorbeeld werden achteraf wieldwingers geplaatst. Daar hielden we rekening mee met de positionering van de voedingskabels voor de verwarming. En zoals op elk project bieden we minimaal één jaar gratis service en onderhoud op elke nieuwe installatie. Daarna kan de gebruiker kiezen voor een jaarlijks onderhoudscontract.”

INSTALLATIE & BOUW | 105

MONTAGENET

A-COMPONENTEN

EIGEN MONTEURS INCLUSIEF

VERWARMINGSMATTEN

GOEDE WERKVOORBEREIDING

WEGDEKVERWARMING

WWW.JOWITHERM.NL

De oorsprong van Jowitherm ligt in de wegdekverwarming. Wij hebben het systeem sinds 1984 geperfectioneerd. Velen hebben het ons na proberen te doen, maar onze manier van werken is uniek. Onze producten zijn toegesneden op de situatie en ons team ‘ontzorgt’ de klant. In bestaande situaties kunnen wij zelfs turn key, inclusief bouwkundige zaken aanbieden. Niet voor niets zijn wij marktleider in wegdekverwarming. Neem contact ons op om de mogelijkheden te bespreken en bel 088 - 889 8800 of kijk op www.jowitherm.nl Postbus 50 7490 AB Delden

T +31 (0)88 - 889 8800 F +31 (0)88 - 889 8801

Bezoekadres: Robijnstraat 6 7554 TB Hengelo

I www.jowitherm.nl E info@jowitherm.nl

‘Jowitherm, Uw partner in elektrisch verwarmen’

Natlab te Eindhoven

Museum More te Gorssel

Zwem-/sportcomplex Drieburcht te Tilburg

Nelissen ingenieursbureau uw adviseur op het gebied van: 

installatietechniek



bouwfysica



akoestiek



brandveiligheid



duurzaamheid

Rabobank Westelijke Mijnstreek te Sittard

Zoekt u een ervaren en betrouwbare partner die u kan helpen aan hoogwaardige oplossingen op het gebied van glasvezeltechniek, wireless, twisted-pair bekabeling, UPS-systemen en intelligente poweroplossingen? Dan verbindt Kannegieter haar wereld graag met die van u! Naast deze hoogwaardige oplossingen kunt u bij ons ook terecht voor uitgebreid advies, maatwerkoplossingen, trainingen en slimme distributieoplossingen. Met onze specialistische kennis en ervaring helpen wij u graag met het realiseren van een duurzame, betrouwbare en veilige netwerkinfrastructuur. Kannegieter verbindt werelden... Allied Telesis > AT&T Cabling Systems > Brand-Rex > Corning > Eaton > Fluke Networks Kannegieter College > Lancom Systems > Microsens > Minkels > PPC Broadband Fiber Racktivity > Rittal > Server Technology > Xirrus > Zhone

Meer weten? Bel of kijk op: www.kannegieter.nl Grotius gebouw Radboud universiteit Nijmegen

www.nelissenbv.nl

Kannegieter | Astronaut 28 | 3824 MJ Amersfoort +31 (0)33 450 8686 | info@kannegieter.nl

BEDRIJFSPRESENTATIE | Linum Europe

NIEUW ASSORTIMENT DAKDOORVOEREN IN ALUMINIUM Met de lancering van haar nieuwe Linum HVAC Service gids 2016 voegt distributeur Linum Europe opnieuw tal van nieuwe producten toe aan haar reeds uitgebreide programma montagetoebehoren voor professionele koelen HVAC-installaties. Linum Europe heeft in de voorbije tien jaar een stevige reputatie opgebouwd bij installateurs in koeltechniek en klimatisering. Vandaag vinden ook de grote HVAC-installatie- en servicebedrijven vlot de weg naar het West-Vlaamse Kuurne. Met gerenommeerde Europese namen als DOW, Big Foot Systems en Aspen Pumps heeft Linum dan ook enkele zeer belangrijke merken in huis. Maar ook met het eigen merk Linum, waarbij toebehoren in eigen ontwerp ontwikkeld worden, is inmiddels een breed en trouw doelpubliek opgebouwd. Eén van de sleutelproducten binnen het Linum merk zijn de dakdoorvoeren. Eenvoudig te installeren hulpstukken die zorgen voor een optimale doorvoer van kabels en leidingen naar diverse HVAC- en technische units op platte daken. Een breed basisvlak laat een perfecte aansluiting toe met het dakmembraan en een grote afdekkap met binnenin een afgeronde uitgang beschermt tegen indringende regen en beschadiging van de leidingen en isolatiemantels.

NIEUWE MODELLEN OP VRAAG VAN DE KLANT “Waar het basisprogramma enkele jaren terug beperkt bleef tot twee of drie kleine modellen voor kleine installaties, zitten we intussen op negen modellen, waarvan zeven in aluminium en twee in UV-bestendig kunststof”, aldus Robbie Naessens, marketing manager bij Linum Europe. “Door in overleg te treden met onze klanten en door te luisteren naar hun specifieke behoeften, werden nieuwe én grotere modellen aan het gamma toegevoegd.” Zo werden dit jaar drie extra grote dakdoorvoeren toegevoegd, geschikt voor grote installaties waarbij zeer veel bekabeling en leidingen vanuit één doorsteekpunt naar het dak gebracht moeten worden. Met doorvoeren gaande van 80 x 80 mm tot 400 x 400 mm kan Linum Europe vandaag oplossingen aanbieden voor kleine airco-installaties tot grote industriële HVAC-projecten met meerdere koelgroepen of technische installaties op het dak.

terecht. Alle producten worden in Kuurne op voorraad gehouden zodat korte leveringstermijnen gerespecteerd kunnen worden en een project snel en met een vleugje esthetiek gerealiseerd kan worden. Kijk voor meer informatie op www.linum.eu ❚

GEEN VERTRAGINGEN DANKZIJ GROTE VOORRAAD Zowel de zelfstandige dakwerker als het grote HVAC-installatiebedrijf kan bij Linum Europe

INSTALLATIE & BOUW | 107

GORSSEL | Museum More

Tekst: Patricai van der Beek

INSTALLEREN TOT KUNST VERHEVEN In mei 2015 opende Museum More in Gorssel zijn deuren. Dit grootste museum voor Nederlands Modern Realisme is gevestigd in het voormalige gemeentehuis, met aan de achterzijde een nieuwbouwdeel. Hans van Heeswijk Architecten gaf dit unieke ensemble vorm. TBI-bedrijven Koopmans Bouw en Croonwolter&dros brachten het ontwerp als bouwteam ten uitvoer. Dat bleek nog een hele kunst.

Direct na opdrachtverstrekking stond het bouwteam al voor de eerste uitdagingen van dit prestigieuze project. Ronald van Eijsden, projectmanager bij Croonwolter&dros, licht toe: “Het werktuigbouwkundige installatieontwerp moest geoptimaliseerd worden om de installaties in de technische ruimte in te passen. In samenwerking met installatieadviseur Nelissen kwamen we tot een kleiner en efficiënter installatiepakket.” Het architectonische ontwerp werd bouwkundig en installatietechnisch uitgewerkt en gemodelleerd in BIM. Omdat destijds nog niet veel onderaannemers met een dergelijk model werkten, kostte het veel tijd en inspanning om het model gereed te krijgen. “Bovendien was het architectonische ontwerp zeer gedetailleerd en van een hoog afwerkingsniveau”, aldus projectleider Jan Willem Kettelarij van Croonwolter&dros. “Daar moesten we op anticiperen. Veel installaties moesten bijvoorbeeld al werken voordat het plafond dichtgemaakt en gestuct werd.”

VAN DUURZAME VERLICHTING TOT HIGH END BEVEILIGING Bij de elektrotechnische installaties van Museum More is het hoge detailen afwerkingsniveau terug te vinden in onder meer de grote diversiteit aan verlichtingsarmaturen, ontworpen door Hans Wolff. “Het grootste deel van

Beeld: Hans van Heeswijk architecten

de verlichting is uitgevoerd in LED”, zegt Kettelarij. “Daar waar door de hoogte het architectonische beeld niet bereikt werd, pasten we alternatieve verlichting toe. Bijzonder aan de vluchtroute-armaturen is dat deze zodanig zijn weggewerkt dat je alleen het pictogram ziet.” Een belangrijk onderdeel in het elektrapakket is de brandbeveiliging, met speciale aspiratiesystemen voor snelle branddetectie. Inbraakbeveiliging, toegangscontrole en camerabeveiliging zijn geïntegreerd in Prismata; het high end security management systeem van Croonwolter&dros waarmee alle deelsystemen centraal of decentraal bediend worden.

JUISTE TEMPERATUUR EN LUCHTVOCHTIGHEID De werktuigbouwkundige installaties in het museum bestaan uit luchtbehandeling, een WKO-installatie met twee warmtepompen, een cv-installatie, een gasinstallatie, koud en warm water, een hemelwaterafvoer en riolering. Van Eijsden benadrukt dat de luchtbehandeling heel nauw luistert: “De juiste temperatuur en luchtvochtigheid zijn cruciaal voor het behoud van vooral de oudere kunstwerken. De luchtkwaliteit in de verschillende ruimtes wordt continu gemeten. Onze installaties reageren daarop, door lucht te laten circuleren in de juiste hoeveelheid en samenstelling. Bij aanwezigheid van veel mensen in een ruimte wordt de lucht van buiten naar binnen aangezogen. Zijn er weinig mensen, dan laten de installaties de lucht recirculeren.” Voor de WKO-installatie zijn twee bronnen geboord op vijftig meter diepte. Van daaruit gaat het leidingwerk naar binnen, waar een wisselaar voor de omschakeling naar warmte en koude zorgt.

INTEGRALE SAMENWERKING Foto: Luuk Kramer

108 | INSTALLATIE & BOUW

De extreem strakke afwerking, de vele bouwkundige details, een atrium van bijna negen meter hoog, luchtkanalen die door de hoofdstaalconstruc-

GORSSEL | Museum More

Foto: Luuk Kramer

tie lopen, gestucte plafonds met een beperkt aantal luiken: Museum More bezorgde de installateurs ook tijdens de uitvoering de nodige hoofdbrekens. “Een heftig werk”, aldus Van Eijsden. “Tegelijkertijd was het erg interessant

om samen met onze ‘TBI-zusjes’ tot slimme oplossingen te komen en zo het uitgekiende ontwerp uitvoerbaar te maken. Als holding hebben we laten zien dat je met integrale samenwerking veel moois kunt realiseren.” ❚

Projectinfo ‘SPAGAAT TUSSEN CONSERVEREN EN EXPOSEREN VERKLEINEN’ Integrale samenwerking is volgens Nelissen ingenieursbureau de sleutel tot de succesvolle realisatie van Museum More in Gorssel. Het bedrijf was verantwoordelijk voor het advies en ontwerp op het gebied van installatietechniek, bouwfysica en duurzaamheid.

rant gebouw realiseren. In het ontwerpteam gaven we hier invulling aan, onder andere door de zonering van brandveiligheid, toegankelijkheid en klimaat op elkaar af te stemmen. Die zones namen we vanaf het begin mee in het ontwerp.”

“Vanaf het prille begin werkten we in een ontwerpteam met de opdrachtgever, Hans van Heeswijk architecten en de constructeur aan een optimaal gebouwontwerp”, vertelt directeur en senior adviseur Ivo Spierts van Nelissen ingenieursbureau. “We integreerden alle benodigde techniek zorgvuldig in het architectonische ontwerp, binnen de strikte technische vereisten en binnen de financiële en tijdskaders.”

VEILIGHEID- EN KLIMAATZONERING

Nelissen overtuigde de opdrachtgever tot het inzetten van duurzame installaties, want, zo zegt Spierts: “Mits goed ontworpen, geëngineerd en onderhouden leiden deze installaties tot exploitatievoordelen en een duurzamere leefomgeving. Het gebouw is voorzien van een WKOinstallatie met warmtepompen en er is een directe uitwisseling van warmte en koude tussen de verschillende gebouwdelen mogelijk gemaakt. Daarnaast is zowel het monumentale horecadeel als het museale nieuwbouwdeel van vraaggestuurde ventilatie voorzien.”

“Een belangrijk aandachtspunt bij het ontwerpen van een dergelijk museum is de spagaat tussen het conserveren en exposeren van kunst”, vervolgt Spierts. “Je wilt een veilige, geconditioneerde omgeving creëren voor de kunstwerken en tegelijkertijd een mooi, transpa-

Mooi om te zien was dat in de uitvoeringsfase de werking van de installaties naar volle tevredenheid werd bevestigd door de uitvoerige (duur)metingen en tests die door Nelissen zijn uitgevoerd.

DUURZAME INSTALLATIES

INSTALLATIE & BOUW | 109

Stabiplan

OBJECTEN BIBLIOTHEEK VOOR DE MEP-ENGINEER Content. In BIM-projecten kun je er niet meer zonder. Goede content, die verrijkt is met de juiste informatie, zorgt ervoor dat een 3D-model steeds belangrijker wordt in het BIM- en bestelproces. Engineers willen namelijk perfecte modellen opleveren. Modellen die alle benodigde informatie bevatten en het niet af laten weten op een essentieel onderdeel in de BIM-workflow. Daarom is er goede, up-to-date content nodig. Het grootste contentplatform van Nederland is MEPcontent. eu, een platform met meer dan 500.000 BIM-producten voor de MEP-engineer. MEPcontent is ontstaan vanuit de behoefte naar BIM-content van onder andere klanten van Stabiplan. Daarom heeft Stabiplan MEPcontent. eu opgericht. Marnix Leune, Business Process Manager bij Stabiplan en manager van het MEPcontent team vertelt: “MEPcontent biedt de MEP-engineer alle benodigde Revit-families en 3D-dwg’s om het BIM-model op te zetten. Een team van circa 25 man werkt er dagelijks aan om

bestaande content te onderhouden, te optimaliseren en om nieuwe content te maken.” MEPcontent heeft al een geschiedenis van ruim vijftien jaar. In 2000 startte de voorloper CADsymbols. nl met 2D CAD-objecten. In 2012 Is dit omgevormd tot MEPcontent en zijn er BIM-objecten in deze MEPbibliotheek gekomen. In de loop der jaren is MEPcontent dus uitgegroeid tot een contentplatform met

MEPcontent producten verwerkt in een 3D Revit model (getekend met Stabicad).

110 | INSTALLATIE & BOUW

inmiddels meer dan 500.000 producten voor zowel de E- als de W-installateur. Alle content is in lijn met de actuele leveringsprogramma’s van bekende (Europese) fabrikanten en leveranciers. Want ook zij maken deel uit van de MEPcontent community. Met hen werkt MEPcontent nauw samen om de grafische productinformatie en handelsinformatie (zoals artikelnummers, GTIN nummers, deeplinks etc.) van hun producten up-to-date te houden.

Stabiplan

DATA Data geeft de content betekenis en zorgt voor een versnelling van het bestelproces. De content op MEPcontent bevat ontzettend veel data. De data bestaat onder andere uit afmetingen en handelsdata zoals artikelnummers en ETIM-classificaties, maar ook technische- en rekendata zoals maatvoeringen of bijvoorbeeld de druk op een klep in een bepaalde stand. Ook kunnen engineers door een koppeling met hun artikelbeheer en/of 2BA account alle relevante prijsinformatie (bruto- en nettoprijs) en tevens de voorraad bekijken.

EMCS 3.0 De content is beschikbaar, de data is beschikbaar en sinds twee jaar is er ook een standaard beschikbaar die uniforme kwaliteitscontent garandeert voor MEP-projecten: de European MEPcontent Standard (EMCS). Marnix Leune: “Twee jaar na de introductie van de EMCS is inmiddels versie 3.0 bijna beschikbaar. De EMCS is in samenwerking met de branche gemaakt. Al bij de introductie hebben we aangegeven dat de EMCS geen statisch document is, maar een document dat we up-to-date houden aan de hand van feedback uit de dagelijkse praktijk van onze klanten. Gebruikers en fabrikanten van de content hebben met het document meegelezen en aan de hand van hun feedback zijn er aanpassingen doorgevoerd en sluit de EMCS nog beter aan bij de gebruikers.”

families van hetzelfde product (detail family en gegenereerde family). Ten slotte zijn enkele maatschetsen (met bijbehorende invulling van family parameters) als voorbeeld toegevoegd, evenals voorbeelden van de koppeling/mapping van EMCS-klassen en parameters naar andere standaarden, zoals IFC, ETIM RT en Cobie.

DOWNLOADEN EMCS Hierboven zijn enkele vernieuwingen en verbeteringen van de EMCS 3.0 beschreven. Binnenkort wordt de EMCS 3.0 gelanceerd en vanaf dan is deze te downloaden via www.mepcontent.eu/emcs ❚

CONTENT VOLDOET AAN RVB BIM NORM De EMCS 3.0 bevat onder andere een beschrijving van de regels voor families om te kunnen voldoen aan de RVB BIM-norm. Eén van deze regels is het definiëren van een IFC parameter, zodat binnen Solibri/Navisworks elementen geclassificeerd worden volgens Nl-SfB. NATIVE REVIT REKENFUNCTIONALITEIT Om de standaard rekenfunctionaliteit in Revit te kunnen gebruiken moeten bepaalde parameters gevuld worden. De richtlijnen hiervoor staan in EMCS 3.0. Het betreft met name het juist invullen van parameters voor drukverlies en flow in connectoren. NAAMGEVINGSWIJZIGINGEN EN AANSLUITING OP ETIM RT Zoals eerder aangegeven hebben zowel gebruikers als fabrikanten geholpen om EMCS nog beter op de praktijk te laten aansluiten. Zo is er naar aanleiding van hun feedback ook een extra infoveld gedefinieerd waarin onderscheid gemaakt kan worden in detailniveau tussen twee

Producten op MEPcontent bevatten veel producteigenschappen. Hierboven een aantal eigenschappen van een Grundfos circulatiepomp.

INSTALLATIE & BOUW | 111

SOFTWAREPRESENTATIE | NCCW

QuaWonen maakt efficiëntieslag qua onderhoud ‘We zijn van een stoptrein naar een sneltrein gegaan’ Woningcorporatie QuaWonen en bouwbedrijf Bakker Arkel zijn er in geslaagd om hun ERP-systemen te koppelen, waardoor ze realtime inzicht hebben in het dagelijks en mutatie-onderhoud van de woningportefeuille. Dat leidt tot meer efficiëntie en een hogere klanttevredenheid. tie naar elkaar, gelijkwaardigheid en vertrouwen. Bakker Arkel voldeed in onze ogen het meest aan deze eisen”, vertelt manager Vastgoed Dick de Bruin. Op 11 april ging het nieuwe systeem live. Beide partijen zijn zeer positief over de eerste ervaringen. Wildschut denkt dat verdere ontwikkeling in de toekomst mogelijk is. “Idealiter kan de klant van QuaWonen straks zelf 24/7 een klacht melden en een afspraak maken voor reparatie, zonder tussenkomst van een klantcontactcentrum.” ❚

Het complexe ict-traject dat QuaWonen en Bakker Arkel het afgelopen jaar doorlopen, wordt tot begrijpelijke taal teruggebracht door Victor Wildschut van vastgoed ict specialist NCCW, die het project begeleidde. “De trein rijdt nu in één keer van A naar B en weer terug in plaats van via een tussenstation.” Hij doelt hiermee op het portaal dat eerder nodig was om communicatie mogelijk te maken tussen de ERP-systemen (respectievelijk NCCW en KRAAN) van de twee organisaties. Door dit te elimineren zijn doublures qua invoer van gegevens verleden tijd. Informatie is realtime toegankelijk voor beide partijen. Dat leidt tot een kleinere foutenkans en een hogere klanttevredenheid.

112 | INSTALLATIE & BOUW

Een voorbeeld: is een bewoner niet thuis op het afgesproken tijdstip, dan kan de monteur dit direct melden via zijn tablet. Belt deze bewoner vervolgens met QuaWonen, dan is deze volledig op de hoogte van de situatie. “Eerder duurde het 1,5 dag voordat deze informatie in het systeem stond. Dat leidde tot veel herhaaltelefonie en miscommunicatie. Door de nieuwe manier van werken zijn we efficiënter en gaan we kosten besparen”, vertelt Cor de Jong, directeur van Bakker Arkel. QuaWonen, dat een portefeuille heeft van 8.500 wooneenheden in de gemeenten Krimpenerwaard en Krimpen aan den IJssel, vond het belangrijk om dit verbetertraject met één partner in te gaan. “Deze manier van samenwerken vereist transparan-

“Ik de juiste informatie, planning en facturatie via het onderhoudsproces van NCCW.”

“En via internet konden wij zo onze reparatie regelen.”

Bijna vijftig woningcorporaties zijn u al voorgegaan. NCCW introduceert een nieuwe oplossing, gebaseerd op het CORA-proces Onderhouden Eenheden. NCCW ontzorgt! Een zeer uitgebreide oplossing die als geheel kan worden ingezet, maar de verschillende componenten kunnen ook afzonderlijk worden ingezet, ongeacht het ERP+-systeem dat gebruikt wordt. De oplossing bestaat uit: • Mobiele toepassingen op het gebied van klanten medewerkerportalen, een fieldservice-oplossing voor vaklieden van de eigen dienst en derden en een module voor Mutatie-Inspectie. • Procesondersteuning ten behoeve activiteiten die binnen de eigen organisatie worden uitgevoerd, maar juist ook ten behoeve van monitoring én sturing van activiteiten die door externe uitvoerenden worden uitgevoerd (60-70% van de werkzaamheden worden immers daar uitgevoerd). • ESB+ dienst ten behoeve van communicatie met externe uitvoerenden. Nu kunnen woningcorporaties en leveranciers hun informatie-uitwisseling volledig optimaliseren. Door standaardisering van processen en berichtenverkeer (CORA, VERA, KOVON, KOVRA en S@les in de Bouw),

is geborgd dat “we dezelfde taal spreken”. Dit biedt vele mogelijkheden om onderlinge samenwerking tussen partijen op een hoger niveau te brengen. Voordelen: U blijft als corporatie altijd in regie over dit proces, zodat u: • altijd uw klanten te woord kunt staan en van de laatste informatie kunt voorzien • de afhankelijkheid van derden vermindert, u blijft in regie • en uw partner de kosten van administratieve werkzaamheden tot een minimum beperkt en dus betere prijsafspraken kunt maken (interessant voor corporatie, maar zeker ook voor de derde die zijn concurrentiepositie verstevigt). Kijk op onze website voor meer informatie. Wilt u persoonlijk contact bel dan 036 539 13 93 of stuur een e-mail naar info@nccw.nl.

nccw.nl/dagelijksonderhoud

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

Tekst: Lieke van Zuilekom

‘BRANDVEILIGHEID IS EEN KEUZE’ Welke gevolgen van brand accepteer je als bedrijf? En welke niet? Bij het brandveilig bouwen van utiliteits- of industriegebouwen is het volgen van het Bouwbesluit alleen niet voldoende, meent John van Lierop, sprinkler-expert bij VEBONNOVB en EFSN. “Het Bouwbesluit voorziet in vluchtveiligheid en het beschermen van buren tegen brandoverslag. Schadebeperking en bedrijfscontinuïteit zijn in de wetgeving niet meegenomen. Zaken die voor een bedrijf wel degelijk van belang zijn.” Gebouweigenaren en bestuurders hebben de touwtjes in handen als het gaat om de brandveiligheid van hun gebouw. “Aan hen de taak om na te denken over het brandveiligheidsniveau dat zij willen bereiken”, aldus Van Lierop. Want pas wanneer de visie op brandveiligheid duidelijk is, kan gezocht worden naar gerichte oplossingen.” Hierbij is samenwerking in de keten én met specialisten in de branche onontbeerlijk, vertelt hij. “Want optimale brandveiligheid vereist kennis. Ook van de werking en betrouwbaarheid van de verschillende oplossingen en de weten regelgeving.” VEBON-NOVB ontvangt regelmatig vragen over sprinklerinstallaties, vertelt Van Lierop. “De gemiddelde Nederlander blijkt vaak een onrealistisch beeld van sprinklers te hebben, onder andere gevoed door misleidende films en reclamespotjes. Hij denkt bijvoorbeeld dat een sigaret of de stoom van het koken een sprinklerinstallatie al in werking zet. De realiteit is echter anders. Een sprinklerkop begint pas met sproeien wanneer deze echt heet wordt, dus wanneer daadwerkelijk sprake is van brand. Hierbij worden beginnende brandjes altijd gericht bestreden. In de helft van de gevallen is de activering van één sprinklerkop al voldoende.” Een tweede vooroordeel is dat sprinklers duur zijn, vertelt hij. “Vaak vergeet men integraal naar de brandveiligheid te kijken en naar de besparingen die met sprinklers gerealiseerd kunnen worden. Doordat een beginnende brand geen kans krijgt zich te ontwikkelen, kan vaak flink bespaard worden op de BHV-organisatie. Brandcompartimenten mogen groter worden en ook langere vluchtwegen zijn mogelijk. Sprinklerinstallaties blussen de meeste branden automatisch, waardoor de schade zeer beperkt is. Met een sprinklerinstallatie heb je als het ware je eigen brandweer in huis.”

114 | INSTALLATIE & BOUW

John van Lierop

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

Tekst: Chris Elbers | Beeld: Pneuman BV

Een dynamisch brandmeldpaneel op maat Het razendsnel veranderende medialandschap heeft voor de Nederlandse omroepverenigingen op vele fronten de nodige gevolgen. Bijvoorbeeld als het gaat om de huisvesting van de omroepen en de daarbinnen aanwezige faciliteiten. Dat bleek andermaal op het Mediapark in Hilversum, waar aannemersbedrijf Scope tekende voor de verbouw van het entreegebouw en de kantoren van fusieomroep BNN-VARA.

Een belangrijk onderdeel van de werkzaamheden betrof het gefaseerd vervangen van de verouderde sprinkler-, brandmeld- en ontruimingsinstallatie binnen het acht bouwlagen en 14.750 vierkante meter tellende kantoorgebouw. Met de levering van een geavanceerd 42 inch groot digitaal brandmeldpaneel bediende Pneuman de bij de uitvoering betrokken installateur Lomans op maat. Ad Smits was namens de Volendamse ontwikkelaar en producent van brandmeld- en besturingspanelen nauw betrokken bij de klus. “Het paneel heeft als doel de brandweer en bedrijfshulpverleningsdiensten bij calamiteiten een helder beeld te geven van de situatie, zodat er direct en gericht actie kan worden ondernomen”, vertelt hij. Daar waar in vele gevallen kan worden volstaan met een conventioneel brandmeldpaneel, werd in dit specifieke geval gebruikgemaakt van een digitale touchscreenvariant. “Dat had mede te maken met de moderne uitstraling van het pand en de beperkte beschikbare ruimte. Wanneer er voor een normaal brandmeldpaneel was gekozen, had dat de afmetingen gehad van 1,50 bij 1,80 meter. Maar die ruimte was er simpelweg niet. Vandaar dat we deze oplossing hebben geadviseerd.” Het door Pneuman geleverde scherm toont de verschillende verdiepingen van het gebouw niet in één view, maar middels dynamische tabbladen. Verder geeft het bij brand zowel een akoestisch als optisch signaal. “Dit paneel voldoet door een juist gebruik van symbolen, tekst, hardware en beveiligingssoftware aan de normen van NEN 2535”, legt Smits uit. “Verder is er een softwaredriver geschreven, waardoor de server van het paneel via een seriële verbinding rechtstreeks communiceert met de brandmeldcentrale. Een aspect dat leidt tot een optimale veiligheid.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 115

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

Tekst: Chris Elbers | Beeld: Siemens

TECHNIEK ALS ANTWOORD OP ONGEWENSTE BRANDMELDINGEN Om het aantal nodeloze brandmeldingen te verminderen, kunnen diverse paden worden bewandeld. Het afkoppelen van twee derde van de aansluitingen op de Regionale Alarm Centrales, zoals enkele jaren geleden vanuit overheidswege werd besloten, is er daar één van. Maar of deze maatregel op lange termijn het beoogde resultaat zal brengen, is nog maar de vraag. Sterker nog, de per 1 januari 2015 in het Bouwbesluit opgetekende nieuwe regels omtrent brandbeveiligingsinstallaties zullen juist een toename van het aantal ongewenste meldingen tot gevolg hebben, zo denken velen. “We moeten het juist in de techniek zoeken”, zeggen Ronald Meijer en Richard Monster namens Lobeco Fire + Security. “Daar liggen de oplossingen die écht hout snijden.”

Het is een vreemd geval van reductie versus toename. Ronald Meijer, manager sales support & marketing binnen Lobeco, moet er bijna om lachen. “Enerzijds wordt er een maatregel genomen om het aantal ongewenste brandmeldingen te verminderen, terwijl er anderzijds nieuwe regels worden opgesteld die een zekere vorm van wildgroei in de hand werken. Dat staat haaks op elkaar. Wat dat

laatste betreft: een bedrijf hoeft niet langer erkend te zijn op het gebied van brandbeveiliging. De enige plicht die nog geldt, is dat een installatie conform NEN 2535/2575 wordt aangelegd. En wíe dat dan doet, maakt blijkbaar niet zoveel uit... De gevolgen laten zich dan ook raden: meer vrijheid, minder kwalitatief goede installaties en dus juist méér kans op valse meldingen.”

ASA De oplossing voor het probleem ligt in de techniek, zo luidt de overtuiging bij Lobeco. Het Haagse bedrijf is al zo’n veertig jaar distributeur, meedenker en projectondersteuner op het gebied van branddetectie, inbraakbeveiliging, cameratoezicht en toegangsbeheer. “We zijn prima in staat om op een andere en betere manier het aantal ongewenste brandmeldingen te reduceren”, vertelt manager sales Richard Monster. Eén van de technieken waarmee Lobeco dat doet, is de door Siemens ontwikkelde ASA-technologie (Advanced Signal Analysis). Melders die met deze slimme vinding zijn uitgerust, zijn in staat om brand snel en feilloos te detecteren. Tegelijkertijd zijn ze ongevoelig voor stoom en andere elementen. “Als marktleider op het gebied van brandmeldinstallaties is Siemens heel bewust bezig geweest een oplossing te genereren die in ons West-Europese verzorgingsgebied gewenst is. Het resultaat is een brandmelder die qua gevoeligheid op negen verschillende manieren kan worden ingesteld. Van robuust tot supergevoelig en alles wat daar tussen zit. Dat maakt de brandmelders geschikt om binnen uiteenlopende omgevingen toe te passen, van discotheek tot hotelkamer”, aldus Monster. “En dat allemaal binnen de normen van EN54.”

GARANTIE De mix van de Siemens ASA-technologie en de expertise van Lobeco heeft geleid tot een unieke

116 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

oplossing die ultieme zekerheid geeft in het geval van calamiteiten. “Omdat we het gehele traject begeleiden, bieden we in combinatie met de ASA-technologie de meest betrouwbare brandmeldsystemen”, meent Meijer. “Vandaar

ook dat we op elke door ons opgeleverde installatie een certificaat afgeven dat tevens is voorzien van een zogenaamde ‘geen ongewenst alarm garantie’. Daarnaast nemen we het jaarlijks onderhoud voor onze rekening. En mocht

het systeem tóch een keer een ongewenste uitruk van de brandweer hebben aangestuurd, dan wordt deze na overleg met Lobeco vergoed. We zijn zeker van onze kwaliteit en oplossing. Niemand doet ons dit na.” ❚

ASAtechnologie

ANTIE ARGEENNST

TIE • G AN

tot zware industrie

ARAN •G

ONGEWE

• Toepasbaar van cleanroom

10AL0AR% M

• Uniek in zijn soort • Lobeco verstrekt alarm-

• GAR TIE GARANTIE

garantie op ASA-melders

• Intelligente rookdetectie • Ongevoelig voor storende omstandigheden

We make it work.

VOOR MEER INFORMATIE: Bel: 070 - 314 315 0 | www.lobeco.nl | verkoop@lobeco.nl INSTALLATIE & BOUW | 117

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

Tekst: Sjoerd Meuleman | Beeld: Fairbanks Nijhuis

Brandblussystemen voor on- en offshore, industrie, utiliteit en logistiek De afgelopen decennia is Fairbanks Nijhuis uitgegroeid tot een belangrijke speler op het gebied van maatwerk brandblussystemen. Met de toetreding tot het Amerikaanse Pentair worden de vleugels nu ook uitgeslagen naar meer gestandaardiseerde brandbluspompunits. Aan ervaring geen gebrek. Al sinds 1904 produceert Fairbanks Nijhuis uit Winterswijk zowel pomp- als brandblussystemen voor onder meer onshore, offshore, industriële en logistieke projecten. Het Amerikaanse Pentair (30.000 medewer-

kers) nam het bedrijf in 2011 over en sindsdien is het assortiment brandblussets fors uitgebreid. Nieuwe kansen voor een brede toepassing, zegt Niels van den Hurk, Fairbanks Nijhuis’ sales director Europe. “Sinds de toetreding tot Pentair zijn

onze mogelijkheden verrijkt. We produceerden al langer brandblussets, veelal voor industriële en offshorebedrijven. Nu de sets van Pentair daar bij zijn gekomen, is onze reikwijdte vergroot en kunnen we onze klanten door de juiste prijskwaliteitverhouding nog beter bedienen. We zetten in op meer afzet van gestandaardiseerde brandbluspompunits.” Die afzet wordt toegespitst op onder meer sprinklerinstallaties voor logistieke- en utiliteitsprojecten. Die werden al langer geleverd, maar niet eerder uit zo’n uitgebreid assortiment.

Prefab pompkamer (6 x 10 meter) voor Essent, gebouwd volgens FM/NFPA-20 en uitgevoerd met één diesel pompset, één elektro pompset en een jockeypomp.

118 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

Pompkamer voor Lanphen/ Continental Banden met twee diesel gedreven vertical shaft pompen.

DEDICATED TEAM Fairbanks Nijhuis is met deze stap niet over één nacht ijs gegaan. Integendeel: sinds de herijking tot meer afzet in dit specfieke marktsegment, is de onderneming uitgebreid met een daartoe speciaal opgezet ‘dedicated team’ van specialisten in zowel techniek, uitvoering, marketing als veiligheidsvoorschriften. Belangrijk, zegt Van den Hurk, omdat voor de standaard markt heel andere spelregels gelden dan bijvoorbeeld voor industriele projecten. “Wil je goed beslagen ten ijs komen, dan moet je je team daarop inrichten. De veiligheidsvoorschriften en regelgevingen die gelden voor brandblussystemen zijn enorm en vragen dus om specifieke kennis. Wij willen veel actiever kunnen opereren dan voorheen. Dankzij ons bredere aanbod zijn die mogelijkheden nu voorhanden.”

SERVICE Een belangrijk instrument is de serviceafdeling van Fairbanks Nijhuis, uitgerust met in Nederland vier servicelocaties en veertig servicemedewerkers. De afdeling onderhoudt en repareert geïnstalleerde pompen zowel op locatie als in de eigen werkplaatsen. Met als hoofdgedachte opdrachtgevers zo veel mogelijk te kunnen ontzorgen. Van den Hurk: “Combinaties van research, ontwikkeling, productie en eventueel ook installatie en onderhoud zie je tegenwoordig vaker. Het is één van de belangrijkste verschuivingen binnen de installatiebranche. Onze aangeboden service varieert van 24-uurs service tot contractonderhoud.

Bovendien kunnen wij vaste prijzen en servicetijden garanderen, doordat onze voorraden door derden worden beheerd. Het bieden van service en nazorg is voor ons van even groot belang als de productie zelf. Ik zie dat als een onlosmakelijke eenheid, het één kan niet zonder het ander.”

KENNIS De concurrentie in brandblussystemen is groot. Fairbanks Nijhuis wil zich onderscheiden op kwaliteit en service. Van den Hurk: “Wij gaan uit van onze eigen kracht. Al onze producten zijn het resultaat van meer dan een eeuw ervaring. En dat zie je. Een belangrijk verschil met andere leveranciers is dat wij al onze producten in eigen beheer ontwikkelen en produceren. Er werken hier techneuten die precies willen weten hoe een pomp in elkaar zit. Dat is een

voordeel, want alleen dan snap je je product.” Hij wijst op het portfolio met klanten. Daarop staan bekende namen als Michelin, BMW, Albert Heijn, IKEA, Lanphen (Continental Banden), Swiss Sense, Kuehne + Nagel en Lidl. “Dit jaar hebben we ook een pompinstallatie geleverd voor een distributiecentrum van Michael Kors in Venlo. Mooi om te zien dat deze klanten vertrouwen op onze blussystemen. De pomp is uiteindelijk het hart van de installatie. Want geen pomp is geen bluswater!” ❚

Diesel gedreven standaard pompset (568 m³, 90 mwc)

INSTALLATIE & BOUW | 119

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

KENNISCENTRUM VOOR BRANDVEILIGHEID Tekst: Lieke van Zuilekom | Beeld: Hefas Branddetectie

Brandveiligheid vraagt om betrokkenheid en verantwoordelijkheid. De weten regelgeving is complex en zeker niet altijd eenvoudig te interpreteren. En dan hebben we het nog niet gehad over alle oplossingen en fabricaten waaruit installateurs en eindgebruikers kunnen kiezen. “Voor een optimale brandveiligheid, is kennis onontbeerlijk”, vinden Gerben Sikkes, algemeen directeur en Vincent Korf, commercieel directeur van Hefas Branddetectie te Duiven. “Niet alleen kennis van de regelgeving, maar ook van de producten, het beheer en het onderhoud. Hefas kan hierin voorzien. Wij staan adviseurs, eindgebruikers en installateurs graag ter zijde, voor een maatwerk oplossing in brandveiligheid.” Van eenvoudige tot complexe brandveiligheidsvraagstukken. Hefas is van alle markten thuis en heeft de ambitie om hèt kenniscentrum voor brandveiligheid te worden. “We hebben meer dan veertig jaar kennis en ervaring in brandbeveiliging”, vertelt Sikkes. “Die ervaring delen we graag met eindgebruikers, maar ook met installateurs. We geloven dat we alleen door samen te werken een optimale brandveiligheid kunnen realiseren.”

NIEUW TEAM Gerben Sikkes en Vincent Korf staan sinds enkele weken aan het roer van Hefas. De heren nemen het stokje over van Wim van Swaaij, die de komende maanden nog als adviseur betrokken blijft. Sikkes heeft jarenlange ervaring als controller en projectmanager in de branche, Korf heeft zijn strepen verdiend als adviseur brandveiligheid en vrijwillig brandweerman.

120 | INSTALLATIE & BOUW

SAMENWERKING MET INSTALLATEURS Hefas heeft een meermerkenbeleid. “We zijn een volwaardig distributiepartner van de branddetectie- en ontruimingssystemen van Bosch Security Systems, maar ook zeer vertrouwd met onder andere NSC, Brinkman&Germeraad, Securiton, Cooper, Notifier, Firas, Hertek en Siemens”, vertelt Sikkes. “De afgelopen jaren zijn we uitgegroeid tot een gespecialiseerd brandveiligheidsbedrijf met een uitgebreid pakket aan diensten op het gebied van brandmeldsystemen, brandblusmiddelen, sprinklermeldsystemen, noodverlichting, LED-geleideverlichting en ontruimingsinstallaties type A en B. We hebben alle expertise in huis om projecten van het opstellen van een Programma van Eisen tot en met het in bedrijf stellen te realiseren.” Korf: “Tevens is men bij ons aan het goede adres voor onderhoud en storingsdiensten door heel Nederland, voor een

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

groot aantal merken. Het installeren zelf laten wij echter over aan erkende installateurs in de markt, met wie we graag een langdurige samenwerking aangaan. Installateurs die het onderhoud en beheer van hun installaties bij ons uitbesteden, ontvangen hiervoor een kick-back vergoeding als tegenprestatie voor hun bemiddeling.”

GECERTIFICEERD BRANDDETECTIE EN ONDERHOUDSBEDRIJF Hefas is een gecertificeerd CCV BMI2011 branddetectiebedrijf voor het leveren en onderhouden van brandmeldinstallaties. Het bedrijf waarborgt hiermee zijn kwaliteit op de geleverde installaties en diensten en wordt hierop periodiek gecontroleerd door de certificatie instelling. “De erkenning maakt het mogelijk om samen te werken met niet-erkende installatiebedrijven en om installaties onder certificatie op te leveren”, vertelt Korf. “We werken actief samen met onze installateurs en zien toe op de correcte aanleg conform de norm, waardoor de kwaliteit van de installatie wordt gewaarborgd.”

INNOVATIEVE LED-GELEIDEVERLICHTING NOORD/ ZUIDLIJN AMSTERDAM

Gerben Sikkes, algemeen directeur en Vincent Korf, commercieel directeur van Hefas Branddetectie te Duiven

Voor vijftien stationsvloeren op vijf metrostations van de Noord/Zuidlijn in Amsterdam heeft Hefas onlangs samen met MariMils uit Finland een LEDgeleideverlichtingssysteem ontworpen van ruim 2.200 meter. “Het systeem is met hulp van installatiebedrijf Kremer BV uit ’s-Heerenberg gemonteerd en in bedrijf gesteld”, vertelt Korf. “De LED-lichtlijn, die voldoet aan alle veiligheidseisen voor tram- en metrotunnels, geeft in geval van calamiteiten de vooraf geprogrammeerde vluchtrichting aan door middel van pulserende bewegingen.” De installatie is een noviteit op het gebied van veiligheid, vult Sikkes aan. “De LED-toepassing kan behalve als geleideverlichting worden ingezet als werklicht en als continuverlichting, vanwege zijn fraaie design.” Toepassingen zijn mogelijk in tunnels, parkeergarages, stadions, schouwburgen, hotels, kelders, gangen, et cetera. Kijk voor meer informatie op www.hefas.nl of www.kenniscentrumbrandveiligheid.nl ❚

INSTALLATIE & BOUW | 121

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid Brandbeveiliging

‘BESTAANDE EN MONUMENTALE PANDEN OPTIMAAL BEVEILIGD MET WATERMISTINSTALLATIES’ Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: DEF Nederland

In bestaande en monumentale panden is het aanbrengen van een blussysteem geen sinecure. Immers heb je hier vaak te maken met beperkte doorvoeren, wat vraagt om geringe buisdiameters. “Watermistsystemen bieden hier uitkomst”, vertelt Gérard van Oosteren, Manager Brandveiligheid bij Fire Technology B.V.. “Bij deze systemen kan namelijk met minder water worden geblust, waardoor leidingen met kleinere diameters voldoen. Doordat de watermist nozzles een groter gebied kunnen beveiligen, zijn bovendien minder sprinklerkoppen per vierkante meter nodig.”

122 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

'De installatie heeft als doel eventuele brand in een vroeg stadium te detecteren, te signaleren en vervolgens automatisch te blussen of onderdrukken. Hierdoor wordt uitbreiding van brand en rook effectief beperkt' ADV_FT_Stedenbouw_95x130_HR.pdf

05-04-13

16:07

Op jaarbasis ontstaan vele miljarden euro’s schade door brand, rook en bluswater, weet Van Oosteren. “Hoewel ook traditionele sprinklersystemen kunnen voorzien in een adequate controle van de brand, verspreidt het vrijkomende bluswater zich hierbij vaak tot ver buiten de brandhaard. Zeker in een monumentaal pand kan de gevolgschade hierdoor enorm oplopen. Zonde en onnodig. Want met onze HI-FOG® watermistsystemen kan enorm op water worden bespaard, terwijl de prestaties gelijk of zelfs beter zijn! Nevenschades worden zo tot een minimum beperkt. De systemen kunnen eenvoudig als retro-fit worden ontworpen, waardoor ze onopvallend geïnC stalleerd kunnen worden.” M

Een watermistinstallatie is, evenals een sprinklerinstallatie, een vast Y opgestelde brandblusinstallatie die bestaat uit hittegevoelige elementen CM (nozzles), leidingtracés, appendages, een watervoorziening met meerdere pompen en een (door)meldinstallatie, vertelt Van Oosteren. “De installaMY tie heeft als doel eventuele brand in een vroeg stadium te detecteren, CYte signaleren en vervolgens automatisch te blussen of onderdrukken. Hierdoor CMY wordt uitbreiding van brand en rook effectief beperkt. De kleine waterdrupK pels (nevel) die middels speciale nozzles en onder hoge druk worden gecreëerd, zijn in staat om snel warmte aan de brand te onttrekken en lokaal zuurstof te verdringen. De waternevel absorbeert en blokkeert bovendien de hittestraling, waardoor de omgeving rond de brandhaard benaderbaar blijft voor de evacuatie van slachtoffers en de bestrijding van de brand.” Naast bestaande gebouwen worden de watermistinstallaties van Fire Technology B.V. regelmatig toegepast in nieuwbouwprojecten, vertelt Van Oosteren. “De schadebeperking bij een eventuele blussing en de lange levensduur van onze RVS-leidingen spelen hierbij een belangrijke rol.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 123

meer dan verdelers alleen

HVAC

SERVICE

Nijverheidswegnoord 94c 3812 PN Amersfoort Tel: 033-4672711 - mail: info@eltechna.nl - www.eltechna.nl

Linum HVAC Service, montage- en installatiematerialen voor HVAC/R en piping professionals

advies op maat brandwerende compartimentering brandwerende doorvoeringen brandwerende draagconstructies brandwerende systemen en glas adres Zichtenburglaan 30, 2544 EB Den Haag telefoon 070 367 20 20 email r.roode@schero.nl

advies op maat brandwerende compartimentering brandwerende doorvoeringen brandwerende draagconstructies brandwerende systemen en glas advies op maat

adres Zichtenburglaan 30, 2544 EB Den Haag brandwerende compartimentering telefoon 070 367 20 20 email r.roode@schero.nl

brandwerende doorvoeringen advies op maat brandwerende compartimentering advies op maat brandwerende draagconstructies brandwerende doorvoeringen compartimentering brandwerende systemen en glas brandwerende doorvoeringen draagconstructies brandwerende draagconstructies systemen en glas adres Zichtenburglaan 30,glas 2544 EB Den Haag brandwerende systemen en

COOL

STORAGE

HVAC

HARDWARE

AQUA

15.133

LINUM EUROPE BV Oosterparkweg 35 H, 2985 SX Ridderkerk T: 0180-463588 • F: 0180-463569 • info-nl@linum.eu www.linum.eu • www.rackline.eu • www.gasketline.eu

adres Zichtenburglaan Den Haag telefoon 070 36730,202544 20 EBemail r.roode@schero.nl telefoon 070 367 20 20 30, email r.roode@schero.nl adres Zichtenburglaan 2544 EB Den Haag telefoon 070 367 20 20 email r.roode@schero.nl

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

Tekst: Patricia van der Beek

‘Aandacht voor brandpreventie is in de kantoorvastgoedbranche geen overbodige luxe’

HOE BRANDVEILIG IS UW KANTOORPAND? Toegenomen controles en een hoger veiligheidsbewustzijn leiden in de kantoorvastgoedbranche tot een grotere behoefte aan brandpreventie. Schero Brandbeheersing pakt deze panden van advies op maat tot nazorg en van top tot teen aan. Schero Brandbeheersing is een afzonderlijke BV binnen de Schero Groep. “Wij zijn het logische gevolg op de asbestsaneringstak binnen onze groep”, vertelt manager Vincent Smeets van Schero Brandbeheersing. “Asbest werd vroeger gebruikt als brandwerend materiaal, maar wordt nu overal gesaneerd. Daar moet iets voor terugkomen. Wij bieden hiervoor verschillende oplossingen, van het plaatsen van brandkleppen tot het aanbrengen van brandwerende deuren glassystemen. Heel belangrijk is het brandwerend afdichten van doorvoeren. Dit zijn de plekken in een gebouw waar buizen, kanalen of kabels door een wand of vloer worden gevoerd.”

KANTOORPANDEN IN GEBRUIK “Aandacht voor brandpreventie is in de kantoorvastgoedbranche geen overbodige luxe”, vervolgt Smeets. “In opdracht van vastgoedbedrijven pakken wij een groeiend aantal kantoorpanden grondig aan, om ze qua brandveiligheid op het gewenste niveau te krijgen. Onze kracht is dat wij gewend zijn om te werken in kantoren die in gebruik blijven. Zowel ons eigen personeel als onze vaste inhuurkrachten zijn zeer discreet, ze werken netjes en beperken de overlast tot een minimum. Bovendien laten we wat kwaliteit betreft niets aan het toeval over. We zijn VCA- en ISO-gecertificeerd en onze directeur is ‘Brandmeester Preventie’. Ook leiden we onze mensen intern op. We houden bijvoorbeeld maandelijkse toolboxmeetings. Dit soort zaken is nu nog niet verplicht, maar gelden voor veel klanten als een pre.”

‘We laten wat kwaliteit betreft niets aan het toeval over’ LOGBOEK Een belangrijk – en door de brandweer verplicht – onderdeel bij de uitvoering van brandbeheersende maatregelen is het bijhouden van een logboek. Hierin staat onder meer wie de brandpreventiesystemen heeft aangebracht, om welke applicaties het gaat en welke doorvoeren zijn afgedicht. Verandert er iets in de situatie, bijvoorbeeld als er een nieuwe kabel wordt doorgetrokken, dan wordt dit eveneens in het logboek opgenomen en weer hersteld conform de vereisten. Smeets: “Op deze manier houden we een pand wat brandbeheersing betreft onder controle. Ook in het vervolgtraject.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 125

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: DEF Nederland

‘ER IS EEN GROEIENDE BEHOEFTE AAN SPECIALISTISCHE BLUSTECHNIEKEN’ Wist u dat er iedere vijftien minuten wel ergens in Nederland brand ontstaat? Brand die zonder de juiste detectie- en blusmiddelen al snel kan uitgroeien tot een catastrofe, met verlies van leven, blootstelling aan schadelijke stoffen en grote financiële schades tot gevolg? DEF Fire-technologie is zich hier terdege van bewust. De specialist brandbeveiligingsoplossingen die sinds vijf jaar ook in Nederland gevestigd is, ziet het als zijn missie om onze toekomst te beschermen. DEF werd in 1958 opgericht in Frankrijk en verleent al bijna zestig jaar brandbeveiligingsoplossingen voor de utiliteit en industrie. Van brand alarm-, brandrepressie- (gas of waternevel) en evacuatie-installaties tot veiligheidstoezicht en onderhoud. In 2011 werd ook een Nederlandse vestiging opgericht, in Barendrecht. Bij dit bedrijf werken zo’n tien techneuten met een ruime ervaring in de branche. Datzelfde geldt voor Managing Director Ron van Dongen, die in het verleden commerciële directiefuncties heeft vervuld bij onder andere SPIE, Royal Imtech N.V en Stork Technical Services.

FOCUS NAAR BUITEN Sinds de aanstelling van Van Dongen enkele maanden geleden, heeft DEF Nederland een enorme ontwikkeling doorgemaakt. De focus is meer naar buiten gericht en de onderhoudstak van het bedrijf is flink uitgebreid. Bovendien heeft het bedrijf een aantal grote opdrachten

126 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Brandpreventie en Brandveiligheid

gegund gekregen, zoals de controle en het onderhoud van zo’n zestig lokale Ziggo stations, evenals de inrichting van verschillende kleine én grote datacenters. “Daarnaast zijn we onlangs een project gestart voor destructiebedrijf Rendac in Son, dat in opdracht van de overheid kadavers en dierlijk restmateriaal ophaalt voor verwerking, vernietiging of herbestemming”, vertelt Van Dongen. “Vorig jaar, na een grote brand, bleek dat de brandinstallatie niet up-to-date was. Bovendien bleken veel installaties – die door de jaren heen door een keur van bedrijven waren aangebracht – niet goed samen te werken. Daar brengen wij nu verandering in.” Deze, en de opdrachten die voor de tweede helft van het jaar op de planning staan, zorgen ervoor dat DEF Nederland flink moet uitbreiden. “Autonome groei is hiervoor niet voldoende. Op dit moment zijn we daarom in onderhandeling met een tweetal bedrijven, die we graag willen overnemen.”

NIET-CONVENTIONELE OPLOSSINGEN Met haar detectie- en blustechnieken vult DEF Nederland vooral nietconventionele vraagstukken in, onder andere voor projecten waar luchtschachttechnieken, watermistgordijnen, schuimblustechnieken, et

'In de industrie is een groeiende behoefte aan specialistische blustechnieken, onder andere als reactie op de branden bij Chemie-pack en Shell in Moerdijk' cetera gewenst zijn. “In eerste instantie richtten wij ons voornamelijk op de utiliteit, maar sinds kort groeit de vraag vanuit de industrie”, vertelt Van Dongen. “Niet alleen omdat ik veel kennis heb van die branche, maar ook omdat hier een groeiende behoefte is aan specialistische blustechnieken, onder andere als reactie op de branden bij Chemie-pack en bij Shell in Moerdijk, waar branden catastrofale gevolgen hebben gehad. De regelgeving voor deze bedrijven wordt steeds strenger. Met onze producten én kennis kunnen we hier perfect in voorzien.” DEF Fire-technologie ontwikkelt sinds jaar en dag eigen producten voor detectie en blussing, die van A tot Z worden geproduceerd in de eigen fabrieken in Frankrijk, Italië en China. Kijk voor meer informatie op www.def-firetech.nl ❚

Leverancier van oplossingen en diensten rond branddetectie, voice-alarm, watermistsystemen en automatische gasblusinstallaties.

www.def-firetech.nl info@def-fire.nl INSTALLATIE & BOUW | 127

OOSTZAAN | Van der Valk Hotel

Tekst: Chris Elbers Beeld: Linthorst Techniek B.V. / Benschop Installatietechniek / P.A.M. Teunissen Architectenbureau (artist impression)

DUURZAME TECHNIEKEN VOOR VAN DER VALK HOTEL OOSTZAAN In mei 2016 staat de oplevering gepland van Van der Valk hotel Oostzaan. Het congreshotel, gelegen op bedrijventerrein De Bombraak aan de A10, telt zes bouwlagen met 145 luxueus ingerichte kamers van ruim 35 vierkante meter. Daarnaast zal de nieuwbouw worden uitgerust met uiteenlopende voorzieningen, zoals vergaderzalen, restaurants, bar, casino, zwembad en fitness- en wellnessfaciliteiten. De nieuwe schakel van de bekende hotelketen zet hoog in op een beter milieu. Een streven dat via een slim energieverbruik en het zo efficiënt mogelijk toepassen van duurzame technieken wordt vertaald naar een mooie werkelijkheid. Binnen het project neemt het in Apeldoorn gevestigde Linthorst Techniek B.V. de W-installaties voor haar rekening. “Van warmtepomptechniek tot aan de opwekking van tapwater, alles is elektrisch”, vertelt projectleider Jeroen van Neerbos over de performance van het dynamische en innovatieve familiebedrijf, dat behoort tot één van de grotere totaalinstallateurs van Nederland. “We zijn in onze kracht als we in bouwteamverband een project kunnen oppakken. Simpelweg omdat we dan al in de ontwerpfase de mogelijkheid hebben om mee te denken over het optimale installatieconcept. Dat is tijdens dit project wederom gebleken.”

MINIMAAL ENERGIEVERBRUIK In het hotel heeft Linthorst Techniek een warmteen koudeopslagsysteem in de bodem (WKO) voorzien. Door middel van een zelf ontwikkelde hogetemperatuurwarmtepomp (TT68) wordt energie uit de bodem onttrokken, die vervolgens wordt gebruikt voor de verwarming van het hotel én al het tapwater. Met de warmtepomp, waarmee 70 graden water gemaakt kan worden, is het mogelijk om all electric te functioneren zonder aardgasaansluiting. Verder kan met de TT68 warmte worden teruggewonnen uit de binnen het hotel aanwezige koelen vriestechniek. In de zomer kan met het bodemsysteem gekoeld worden en eventueel aanvullend ook nog met de TT68. “Daarnaast hebben we een in eigen huis ontwikkeld KAT-systeem (Kitchen Air Technologie) in de grootkeuken geplaatst”, aldus Van Neerbos. “Concreet praten we hier over een integrale klimaatinstallatie voor grootkeukens die een minimaal energieverbruik garandeert.” De in de keuken geproduceerde warme lucht wordt door het systeem afgevangen, gefilterd en vervolgens naar de luchtbehandelingskasten getransporteerd, alwaar de warmte uit de inmiddels schone lucht wordt hergebruikt. “Hierbij wordt geuroverlast vermeden en is het risico op brand tot een minimum beperkt”, legt Van Neerbos uit. “Bovendien worden de energiekosten van de grootkeuken tot wel tachtig procent verminderd.”

LED-VERLICHTING Benschop Installatietechniek verzorgde alle elektrotechnische technieken in het nieuwe hotel. Jeroen Eikelenboom, die samen met Maarten van den Broek de projectleiding deed, over de bijdrage van het bedrijf: “We hebben onder meer de data-, brandmeld-, ontruimings-, camera-, wifi- en noodverlich-

128 | INSTALLATIE & BOUW

OOSTZAAN | Van der Valk Hotel

tingsinstallatie aangelegd, alsmede een 2.500 A hoofdverdeelkast en een vrij forse trafo van 1.600 kVA. Deze voedt zestien verdeelkasten binnen het gebouw. Op twee daarvan zijn meer dan 130 eindgroepen aangesloten.” Qua duurzaamheid wist Benschop eveneens prima te voorzien in de behoefte van opdrachtgever Van der Valk. “Binnen én buiten is uitsluitend LED-verlichting toegepast”, zegt Van den Broek. “Via een regeling kan de binnenverlichting, bij voldoende daglicht, worden gedimd.” Verder bracht Benschop in de hotelkamers een aanwezigheidsdetectiesysteem aan. In combinatie met een speciaal pasje zorgt dit systeem ervoor dat de verlichting op de hotelkamers bij betreden en verlaten ervan automatisch aan- en uitgaat. Tot slot werden diverse laders voor elektrische auto's en fietsen gemonteerd. ❚

Projectinfo KUNSTSTOF LEIDINGSYSTEEM In opdracht van Linthorst Techniek heeft technische groothandel Hattemleeuw b.v. een groot deel van het kunststof leidingsysteem geleverd voor het nieuwe Van der Valk hotel in Oostzaan, onder andere ten behoeve van de verwarming en koud- en warmwatervoorzieningen in het hotel. “Gekozen is voor een TECEflex axiaal leidingsysteem”, vertelt verkoopadviseur Ferdinand van der Wal. “De verbindingen van de TECEflex buizen met de fittingen zijn O-ring vrij. De verwerking is zeer eenvoudig. Monteurs hoeven de buizen slechts op te trompen, de fitting in te schuiven en de drukhuls om de verbinding te persen, voor een honderd procent zekere afdichting. De doorstroom van de fittingen is in alle opzichten optimaal. Een stiller transportsysteem is het resultaat.” Faalkosten op de bouw worden met het systeem voorkomen, vertelt hij. “Bovendien kan met het systeem sneller worden gewerkt. De bedrijfszekerheid van het leidingsysteem, de leverbetrouwbaarheid en de persoonlijke begeleiding zijn enkele redenen voor Linthorst Techniek om voor TECEflex via Hattemleeuw b.v. te kiezen.” Het Van der Valk hotel in Oostzaan is niet het eerste project waarbij Hattemleeuw in opdracht van Linthorst Techniek haar producten levert. “Onze samenwerking begon een kleine tien jaar geleden, met de bouw van de Van der Valk hotels in Ridderkerk en Voorburg. Sindsdien hebben we verschillende projecten samen opgepakt. In de toekomst zullen er hopelijk nog vele volgen.”

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Van der Valk

ARCHITECT P.A.M. Teunissen Architectenbureau, Voorschoten

AANNEMER Pleijsier Bouw, Genemuiden

INSTALLATIES Linthorst Techniek, Apeldoorn (W), Benschop Installatietechniek, Benschop (E), InterClima, Hattemleeuw

BOUWPERIODE juli 2014 - mei 2016

Projectinfo VEELZIJDIGE KLIMAATOPLOSSINGEN De levering van duurzame en kwalitatief hoogwaardige airconditionings- en klimaatbeheersingsapparatuur gaat bij InterClima steevast gepaard met het geven van een deskundig en alomvattend advies. Dat bleek andermaal tijdens de bouw van het nieuwe Van der Valk hotel Amsterdam-Oostzaan, gelegen op bedrijventerrein de Bombraak aan de A10. InterClima voorzag Linthorst Techniek niet alleen van diverse producten uit het omvangrijke leveringsprogramma. Het vanuit Cuijk opererende bedrijf liet zich ook nadrukkelijk gelden als een ervaren en oplossingsgerichte meedenker. Jeroen Kleinveld, namens InterClima als adviseur en verkoper betrokken bij het project, vertelt: “Op basis van de geldende eisen en vereiste vermogens hebben we samen met Linthorst Techniek, waarmee we al binnen diverse projecten succesvol hebben samengewerkt, de beste oplossing bedacht.” In de vorm van een watergekoelde warmtepomp (de MTA Neptune Tech HNET 075 Low Noise), welke via Modbus op afstand door Lint horst Techniek wordt gemonitord, een Cabero droge koeler van 400 kW, 190 stuks geluidsarme ventilatorconvectoren en drie stalen verticale buffervaten voor warm water (waarvan één met een capaciteit van 1.000 liter en twee van 2.000 liter), zorgde InterClima vervolgens in fysiek opzicht voor een maatgerichte invulling. “De door ons geleverde producten sluiten prima aan bij het duurzame karakter van het fraaie congreshotel en de daarbinnen benodigde capaciteiten”, zegt Kleinveld. De door InterClima geleverde Neptune Tech-serie betreft watergekoelde koelmachines en warmtepompen (waterzijdig omkeerbaar) die bijdragen aan duurzame oplossingen. De serie omvat een groot aantal modellen en versies, waarmee optimaal kan worden ingespeeld op de complexe eisen met betrekking tot koeling en verwarming in de publieke en commerciële sector. De multi-scroll toepassing en elektronische expansieventielen dragen daarnaast bij aan een maximaal rendement, vooral in deellastsituaties. Een ander belangrijk pluspunt van de Neptune Tech zijn de compacte afmetingen: met een breedte van 800 mm kan de warmtepomp door de meeste deuren naar binnen.

INSTALLATIE & BOUW | 129

TECEflex

InterClima Airconditioning & Klimaatbeheersing

Luchtgekoelde Koelmachines & warmtepompen

Al bijna 25 jaar het beste en meest betrouwbare leidingsysteem Universeel voor drinkwater, cv, gas en perslucht Eenvoudig te verwerken Flexibel, toch robuust en bouwplaatsbestendig Hygiënisch en veilig Lage leidingweerstanden Fittingen van brons, messing of kunststof

(038) 444 22 41 www.hattemleeuw.nl

Watergekoelde / condensorloze koelmachines & warmtepompen

Buﬀervaten Ventilator convectoren Airedale close control units Cabero condensors & droge koelers TSA’s Luchtbehandelingskasten

nter lima Uw partner in creatieve LED verlichtingsprojecten www.livingprojects.nl

airconditioning & klimaatbeheersing InterClima BV | Kovel 26 | 5431 ST CUIJK Telefoon 0485 - 35 00 33 | info@interclima.nl

WWW.INTERCLIMA.NL

DEVENTER | Sportbedrijf Deventer

Tekst: Lieke van Zuilekom | Beeld: Van Dorp installaties bv

SPORTBEDRIJF DEVENTER VERDUURZAAMT HAAR PANDEN Sportbedrijf Deventer heeft het onderhoud en beheer van haar panden tot 2033 ondergebracht bij WDW Ontwikkelend Beheer B.V., een bedrijf met drie aandeelhouders, zijnde Van Wijnen Oost, Van Dorp installaties bv en Wolters Holding B.V.. Vanuit deze samenwerking is, met betrekking tot de energie- en waterhuishouding, een omvangrijk pakket aan energiebesparende maatregelen geformuleerd. Harold Kolkman, Servicemanager bij Van Dorp Installaties Deventer is verantwoordelijk voor de techniek en is onder andere betrokken bij het verduurzamingsproject voor Sport- en Belevingscentrum De Scheg (zwembad, ijsbaan, sporthallen en kantoren) en het Borgelerbad, dat in verschillende deelprojecten wordt uitgevoerd. “Sportbedrijf Deventer wil bezuinigen op haar energieverbruik door beide panden zowel bouwkundig, installatietechnisch als onderhoudtechnisch naar een hoger niveau te tillen”, vertelt hij. “Met het verduurzamingsproject is een aanneemsom van zo’n 2,4 miljoen euro gemoeid, dat in tien jaar tijd wordt terugverdiend.”

SPORT- EN BELEVINGSCENTRUM DE SCHEG Voor De Scheg is het streven om het gasverbruik – dat 980.000 m³/jr bedroeg – met 600.000 m³ te verlagen. Het elektraverbruik van ruim 3 miljoen kWh moet met 40.000 kWh worden verlaagd. “Op werktuigbouwkundig vlak hebben we alle cv-pompen vervangen door zo’n zestig toerengeregelde pompen. De warmwatervoorzieningen die op de centrale verwarmingsinstallatie waren aangesloten, hebben wij losgekoppeld en vervangen door decentrale warmwatertaptoestellen, waarmee vooral in de zomermaanden een flinke energiebesparing wordt gerealiseerd.” Door de installatie waarmee het ijs voor de ijsbaan wordt gemaakt te koppelen aan de verwarmingsinstallatie voor het zwembadwater, wordt volgens Kolkman een aanzienlijke besparingsslag gemaakt. “De warmte die vrijkomt

bij het maken van ijs wordt niet langer naar buiten afgevoerd, maar duurzaam hergebruikt. In de vriesinstallatie hebben we bovendien twee oude compressoren vervangen door één nieuwe, energiezuinige compressor.” Om energieverlies te voorkomen en de vochthuishouding in het gebouw te verbeteren, worden het instructie- en wedstrijdbad van De Scheg na sluitingstijd voortaan afgedekt, vertelt Martin Bennink, Technisch Beheerder bij Van Dorp Zwembaden. “Alle pompen beschikken nu over frequentie-/toerenregelaars. Daarnaast wordt op dit moment een ultrafiltratie (UF) installatie gerealiseerd. Het spoelwater van De Scheg – dat voorheen door het riool werd afgevoerd – wordt hierbij opgevangen in een buffer, tot drinkwaterkwaliteit gefilterd en vervolgens teruggebracht in het bad. Dit levert een aanzienlijke energie- én waterbesparing op.” Door de glijbaan te isoleren op de plekken dat hij buiten het gebouw komt, gaat minder warmte verloren, vertelt hij. “De glijbaan wordt iedere avond afgesloten met een huls, zodat ook tocht wordt voorkomen.” Op het dak van De Scheg zijn 1.548 zonnepanelen aangelegd van 255 Wp per paneel, waarmee zo’n 375.000 kWh per jaar aan elektrische energie wordt opgewekt, vertelt Mischa van der Wal, Senior Projectleider Elektrotechniek bij Van Dorp Installaties Deventer. “Alle TL8-armaturen zijn vervangen door TL5-armaturen en alle PL-armaturen door LED-spots. Bovendien zijn bewegingssensoren geplaatst in de ruimtes waar dit mogelijk is.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 131

DEVENTER | Sportbedrijf Deventer

Projectinfo NIEUWE ZWEMBADWATERKETELS VOOR BORGELERBAD In het Borgelerbad in Deventer heeft Van Dorp Installaties Deventer de lekke, gasgestookte cv-ketel vervangen door twee direct doorstromende zwembadwaterketels van Elco Heating Solutions. Met deze ketels wordt een gecalculeerde gasbesparing van maar liefst vijftien procent gerealiseerd, evenals een flinke besparing op de CO²-uitstoot. “Onze zwembadwaterketels zijn een unicum in Nederland”, vertelt Jan Pottjewijd, Area Manager Nederland bij Elco Heating Solutions. “Het gechloorde zwembadwater wordt rechtstreeks door de ketels gevoerd. Alle watervoerende delen in de ketels zijn in speciaal RVS uitgevoerd, om dit mogelijk te maken. Een platenwisselaar is niet nodig, waardoor vervuiling en verlies van warmte worden tegengegaan.” Gekozen is voor twee ketels uit de R600-serie, vertelt hij, namelijk de R606 (475 kW) en de R604 (285 kW). “Deze ketels zijn op de plek van de oude, gasgestookte cv-ketel geplaatst, waarbij we zelfs ruimte overhielden. Niet verwonderlijk, want de waterinhoud van onze ketels is vele malen kleiner. Het zwembadwater kan zeer efficiënt verwarmd worden, waardoor ook minder rookgassen uitgestoot worden. Dat maakt de installatie zeer duurzaam.” Elco Heating Solutions is vanaf de beginfase bij het project in het Borgelerbad betrokken, vertelt Pottjewijd. “Samen met Van Dorp installaties bv hebben wij de oude ketel op locatie geïnspecteerd, waarna wij een vervangingsvoorstel hebben gedaan. Na gunning van de opdracht hebben we de ketels geëngineerd en geleverd. Tevens hebben wij de inbedrijfstelling verzorgd.” Het bedrijf is geen onbekende in de zwembadwereld. De afgelopen jaren zijn al meer dan 75 zwembaden van zwembadwaterketels en tapwatertoepassingen voorzien. Recente projecten zijn de openluchtzwembaden in Havelte en Zwolle en het Borgelerbad in Deventer.

132 | INSTALLATIE & BOUW

BORGELERBAD In het Borgelerbad heeft Van Dorp installaties bv de gasgestookte cv-ketel vervangen door twee direct doorstromende zwembadwaterketels van Elco Heating Solutions. Het wedstrijdbad is net als in De Scheg afgedekt, waardoor het badwater na sluitingstijd minder snel afkoelt. “Op het dak hebben we ruim 300 m² zonnecollectoren geplaatst, waarmee het zwembadwater deels wordt opgewarmd”, vertelt Bennink. “Warmte uit het spoelwater wordt middels een warmtepomp teruggewonnen en duurzaam hergebruikt om het suppletiewater ten behoeve van de zwembaden voor te verwarmen.”

EERSTE RESULTATEN Op dit moment worden de laatste deelprojecten voor De Scheg en het Borgelerbad afgerond, vertelt Kolkman. “Afgelopen jaar hebben we alvast het energiegebruik van beide locaties gemonitord en geëvalueerd. Ondanks dat nog niet alle installaties in bedrijf waren, hebben we in 2015 al een gasbesparing van 250.000 m³ en een elektrabesparing van 475.000 kWh behaald. Met de oplevering in zicht kunnen die besparingen alleen nog maar toenemen.” Het verschil in de beoogde en de gerealiseerde besparingen op gas- en elektraverbruik wordt volgens hem veroorzaakt door een optimalisering van de inzet van de Warmte Kracht Koppeling (WKK). Hierdoor wordt meer gas verbruikt maar neemt de besparing op elektra toe. Sportbedrijf Deventer is verantwoordelijk voor het beheer en de exploitatie van de binnensportaccommodaties in de Gemeente Deventer, waaronder Sport- en Belevingscentrum De Scheg en Borgelerbad. Daarnaast voert zij het sportbeleid uit voor de gemeente. ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER INSTALLATIES

Sportbedrijf Deventer Van Dorp Installaties, Blozoen, Spectrus Licht en Advies, Menerga

DEVENTER | Sportbedrijf Deventer

Projectinfo

DUURZAAM, LED, ENERGIEBESPAREND, LICHTPLAN OF EEN LICHTBEREKENING...?

ZONNECOLLECTOREN VERWARMEN ZWEMBADWATER Sportbedrijf Deventer wil haar accommodaties de komende jaren verduurzamen en bezuinigen op haar energieverbruik. Voor de verwarming van het zwembadwater in het Borgelerbad is hiertoe gekozen voor de installatie van 66 zonnecollectoren van Blozoen Europe, die door hun hoge rendement het hele seizoen door zorgen voor een aangename zwembadwatertemperatuur. “Onze klanten kiezen voor de Blozoen zonnecollector, omdat deze door zijn vorm en materiaalkeuze specifiek is ontworpen voor zwembaden zwemvijververwarming. Uniek hierbij is dat we, ook vanaf een klein verschil tussen de collectortemperatuur en de temperatuur van het zwembadwater, al een zeer hoog rendement behalen. Veel hoger dan beglaasde zonnepanelen zoals vacuümbuiscollectoren en volleplaatcollectoren dat kunnen. Onze zonnecollectoren ‘vangen’ het zonlicht maximaal en verwarmen direct het zwembadwater zelf, in plaats van via glycolleidingen en een warmtewisselaar”, vertelt Gild Christiaens, directeur van Blozoen Europe n.v.. Naast het hoge rendement is de duurzaamheid van het gekozen materiaal – met ondertussen een bewezen levensduur van dertig jaar – een extra troef, waardoor zwembaduitbaters de basisinvestering niet alleen snel, maar ook meermaals terugverdienen tijdens de gebruiks periode. Belangrijk hierbij is ook dat de netto uitwisselingsoppervlakte de grootste in de sector is, waardoor een minimale oppervlakte nodig is om de gewenste hoeveelheid energie op te wekken. “In samenspraak met Van Dorp Installaties Deventer hebben wij de volledige dimensionering van het zonnecollectorensysteem, de leidingdiameters en de pompen verzorgd, evenals de productie en levering. Indien gewenst kunnen wij ook de installatie en inbedrijfstelling van het systeem verzorgen.”

...VRAAG HET UW PARTNER OP HET GEBIED VAN VERLICHTING! Teugseweg 25 7418 AM Deventer 0570 592786, info@spectrus.nl www.spectrus.nl

SPORTBEDRIJF DEVENTER NU DUURZAAM VERLICHT

Zeven sporthallen telt het complex, aangevuld met een aantal zwembaden, een ijsbaan, meerdere squashbanen en horecagelegenheden: niet vreemd dus dat Spectrus Licht en Advies uit Deventer bijzonder content was toen de vraag werd gesteld om mee te denken over de verduurzaming en levering van de verlichting van Sportbedrijf Deventer. De inventarisatie gebeurde op een best aparte manier, zegt directeur en eigenaar Lars van Beek. “De 25 jaar oude verlichting was aan vervanging toe, dat stond vast. Maar hoe was nog onduidelijk. We hebben het werk ter plaatse opgenomen, zoals dat vroeger ook werd gedaan. Dus rondlopend met tekeningen en onderwijl met pen en papier de bestaande verlichting in kaart brengend.” Dat resulteerde uiteindelijk in een vervangingstraject van bij elkaar bijna twee jaar. De vaste opdrachtgever Van Dorp Installaties Deventer installeerde in die tijd vooral veel LED-downlighters en een enkele gasontladingspot. De installatie werd in fasen uitgevoerd, omdat het hele traject te omvangrijk was voor installatie in één gang. Van Beek: “Het is een groot complex. Daar heb je wel even werk aan als installateur, dus geschiedden de leveringen op afroep. Ook hebben we bijgedragen aan de afvoer.”

GRATIS DIAGNOSE INTELLI G ENT EN D U U R Z A A M!

Bel ons 0493 55 12 42 of mail naar

Project gerealiseerd door JDS-pools uit Adegem

Gedurende twee jaar, in fasen geleverd, verduurzaamde Spectrus Licht en Advies in samenwerking met Van Dorp Installaties Deventer alle bestaande verlichting van Sportbedrijf Deventer.

info@blozoen.com

HET MEEST VOORDELIGE SYSTEEM OM UW ZWEMBAD TE VERWARMEN. Met ons verwarmingssysteeem geniet u vroeger én langer van uw zwembad. Zonder dat u voortdurend hoeft tussen te komen. Het systeem regelt zichzelf perfect. Onze oplossing is bovendien onderhoudsarm en vorstbestendig. De absolute troef is evenwel de uitzonderlijk lage energiekost. Het kost u werkelijk zo goed als niets om uw zwembad op een aangename temperatuur te houden. Hierdoor kan u erop rekenen dat u in gemiddeld 5 jaar uw investering volledig heeft terugverdiend. Blozoen produceert zijn systemen in België. Hoge kwaliteit met een lange levensduur is hierbij de norm. Ieder systeem wordt standaard geleverd met 10 jaar garantie. Zo bent u zeker dat uw investering jarenlang zal renderen. Waar wacht u op? Contacteer ons vandaag nog! www.blozoen.com

WIJ BRENGEN DE ZON IN UW ZWEMBAD

INSTALLATIE & BOUW | 133

AMERSFOORT | Hostel Hirundo

Tekst: Lieke van Zuilekom | Beeld: Van der Sluis Installatietechniek

BOUWKAVEL VELD 1 IN AMERSFOORT NADERT ZIJN VOLTOOIING De bewoners van hostel Hirundo, een woonvoorziening van het Leger des Heils voor mensen met een verslaving, zijn half februari teruggekeerd naar hun woning aan de Sneeuwuil in Amersfoort. In anderhalf jaar tijd zijn hier alle oude portocabins vervangen door nieuwbouw. Naast hostel Hirundo biedt bouwkavel Veld 1 in Amersfoort plaats aan een parkeergarage, een aantal gemengde woonblokken met appartementen en veertien eengezinswoningen, die nog voor de bouwvak moeten worden opgeleverd.

134 | INSTALLATIE & BOUW

De bouwwerkzaamheden in het project worden uitgevoerd door Slokker Bouwgroep Huizen. Blom Elektrotechniek BV en Van der Sluis Installatietechniek zijn verantwoordelijk voor respectievelijk de elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties in het pand. Enkele weken voor de oplevering kijkt Arnold Blom, directeur van Blom Elektrotechniek BV alvast terug op een geslaagd, maar ook complex project. “Het werk was niet rechttoe-rechtaan, maar kende een hoop hoogteverschillen en variaties, zowel op bouwkundig als op installatietechnisch gebied. Dat zorgde voor de nodige uitdagingen. Eigenlijk hebben we vijf verschillende werken in één keer gemaakt. Dat vroeg om een goede voorbereiding en afstemming met alle bouwpartners.” In hostel Hirundo heeft Blom Elektrotechniek BV onder andere het grootverbruik aangesloten en de LED-verlichtingsinstallatie, brandmeld-ontruimingsinstallatie, Cat 6-data-installatie en communicatie-installaties voorzien, waaronder ook een videofoon. “Daarnaast hebben we de toegangscontroleinstallatie en CCTV-camerabewaking verzorgd”, vertelt Blom. “In de parkeergarage hebben we CO-LPG-detectie en een brandmeldinstallatie voorzien.

AMERSFOORT | Hostel Hirundo

Bovenop de woongebouwen hebben onze installateurs bovendien zo’n 120 pv-panelen geplaatst, die voorzien in een groot deel van het energieverbruik van de bewoners.”

LEAN PROJECT Alle werkzaamheden op Veld 1 zijn lean uitgevoerd, vertelt Willem ten Hove, projectleider bij Van der Sluis Installatietechniek. Volgens hem geen overbodige luxe, onder andere vanwege het hoge bouwtempo waarmee de bouwers werden geconfronteerd. “Door steeds de juiste mensen op de juiste plaats te zetten en door op te schalen indien nodig, hebben wij de bouwsnelheid prima kunnen volgen.”

Hostel Hirundo, de parkeergarage en de woningen maken deel uit van het Hogekwartier in Amersfoort, een nieuwe buurt die de Amersfoortse wijken Liendert en Schuilenburg met elkaar moet verbinden. In totaal worden hier circa achthonderd nieuwe huur- en koopwoningen gebouwd in verschillende prijsklassen. In januari is bovendien gestart met de bouw gestart van een zwem- en sportcomplex. ❚

Van der Sluis Installatietechniek heeft onder andere de gas-, water- en verwarmingsinstallaties in de verschillende deelprojecten voorzien, evenals het sanitair. “In het hostel is gekozen voor mechanische ventilatie, waarbij vervuilde lucht centraal wordt afgezogen. Een aparte mv-box zorgt voor afzuiging boven de keukenblokken, die in een deel van de kamers zijn voorzien”, vertelt Ten Hove. “Daarnaast hebben we een centrale ketelruimte ingericht met drie Remeha-ketels, waarmee energiezuinig verwarmd kan worden. Uniek in deze ketelruimte is de Intergas ketel inclusief boiler, die als warmtebron dient voor het warme water.” In de parkeergarage heeft Van der Sluis Installatietechniek onder andere het ventilatiesysteem aangebracht, inclusief alle opnemers en ventilatoren. “Daarnaast hebben we een pompput met draingoot gemaakt en een droge blusleiding met hoge druk voorzien.”

Bouwinfo OPDRACHTGEVER

INSTALLATIE TECHNIEK

De Alliantie

ARCHITECT JSA Rotterdam

Sanitair en riolering Gas, lucht en verwarming Elektrotechniek Lood- en zinkwerken

CONSTRUCTEUR Goudstikker-De Vries

HOOFDAANNEMER Slokker Bouwgroep Huizen INSTALLATIES Blom Elektrotechniek BV (E) en Van der Sluis Installatietechniek (W), Intergas

Bezoekadres: Kamperzeedijk 107 8281 PD Genemuiden Postadres: Kamperzeedijk 57 8281 PB Genemuiden T: 038 - 344 65 55 E: info@vd-sluis.nl W: www.vd-sluis.nl

CONSTRUCTIES METAALSLUIS Utiliteitsbouw Constructies Naadloze productie

INSTALLATIE & BOUW | 135

NIJMEGEN | Dela

Tekst: Chris Elbers Beeld: Van Haren Installatiesx

WAALSTEDE NIJMEGEN:

'GROEN' IN AL ZIJN FACETTEN Op 21 maart jl. nam coöperatie DELA in Nijmegen een nieuw crematorium annex uitvaartcentrum in gebruik. Het naast de snelweg A73 gelegen Waalstede kenmerkt zich door een eigentijdse, ruimtelijke vormgeving en gaat dankzij de speelse belijning en het gebruik van natuurlijke materialen prachtig op in de groene omgeving. Behalve een crematievoorziening omvat het crematorium onder meer een ruime aula met 145 zitplaatsen en 250 staanplaatsen en een huiskamer voor intiemere afscheidsbijeenkomsten. Het uitvaartcentrum telt vier familiekamers, twee verzorgingskamers, een ontvangstruimte, een gezinskamer en twee koffiekamers. Op de eerste verdieping bevinden zich kantoren voor de DELA-medewerkers. Duurzaam, energiezuinig en tiptop afgewerkt: de elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties die binnen het gebouw in opdracht van aannemer Willems Bouwbedrijf uit Venlo zijn gerealiseerd, voldoen in alle opzichten aan de door DELA gestelde eisen. Het in Panningen gevestigde Regio Service voorzag het fraaie pand van een uitgebreid pakket elektrotechnische voorzieningen. Daaronder installaties op het gebied van beveiliging/toegangscontrole, ontruiming, aarding en zonwering (zowel lokaal als centraal te bedienen). Aangezien de nadruk lag op energiezuinigheid en duurzaamheid laat directeur Peter Hermans enkele ‘groene’ highlights wat uitgebreider de revue passeren. “De toegepaste verlichtingsarmaturen van Philips zijn voorzien van de laatste LED-technologie. Met als resultaat een ongelooflijk energierendement, zonder dat er ook maar iets ingeleverd hoeft te worden qua

136 | INSTALLATIE & BOUW

NIJMEGEN | Dela

lichtkwaliteit en -opbrengst.” De in het gebouw aangebrachte noodverlichting (ook in LED uitgevoerd) en dimmers hebben eveneens een duurzaam karakter. “De dimmers zijn voorzien van een DALI-regeling. Daardoor zijn ze niet alleen energiebesparend, ze bieden de gebruikers ook nog eens een uitzonderlijk groot comfort”, aldus Hermans, die namens Regio Service tevens verantwoordelijk was voor de plaatsing van oplaadpunten voor elektrische auto's en fietsen. Verder legde het bedrijf onder andere vijf kilometer kabelgoot, een kilometer wandgoot en maar liefst tien kilometer datakabel aan. Hermans daarover: “We hebben in Nijmegen letterlijk meters gemaakt. Daarnaast hebben we onze expertise en ervaring in de meeste brede zin van het woord kunnen tonen. Regio Service blikt dan ook met veel voldoening terug op dit prachtige project. Een project dat we met ons bedrijf binnen de nieuwbouw van DELA in Veldhoven binnenkort een passend vervolg gaan geven.”

WARMTE-UITWISSELING

een energiezuinige manier een aangename temperatuur worden gecreëerd.” Van Haren installeerde tevens vier luchtbehandelingskasten (totaal koelen verwarmingsvermogen resp. 144 kW en 156 kW) die door een warmtepomp worden voorzien van warmte en koeling. “Bij een buitentemperatuur tussen 5 en 15 graden zorgt de warmtepomp voor verwarming, daarboven fungeert hij als koelmachine. Is de temperatuur lager dan 5 graden, dan nemen de cv-ketels het over”, aldus Jans. ❚

Uw spec + ele

+ Uw specialist in: + wind- e + + electro Uw specialist in:+ werktu + domotica + electro

Van Haren Installaties uit Cuijk verzorgde de aanleg van de gasleidingen voor de cv- en oveninstallatie, de hemelwaterafvoer, binnenriolering en waterleidingen. Het grootste deel van de werkzaamheden betrof echter de realisatie van een middels Priva geregelde verwarmings- en luchtbehandelingsinstallatie. “De vertrekken zijn voorzien van een twaalf kilometer lang vloerverwarmingsnetwerk dat zorgt voor de basiswarmte in het gebouw”, zegt projectleider Robert Jans. “De naregeling hiervan gebeurt met behulp van ventilatie-units en een warmtepomp. De in alle ruimten aangebrachte koelunits wisselen onderling warmte uit. Daardoor kan overal in het gebouw op

+ do electro + wi + we domoti

ins

J.F. Kennedylaan 18B

Panningen

077-3061751

installa

domotica zonne-energie + wind-++ en wind- en zonne-energie + + +werktuigbouwkundige J.F. Kennedylaan 18B Panningen + werktuigbouwkundige + 077-3061751 + + ww + installaties Bouwinfo

OPDRACHTGEVER

Uw specialis

DELA

BOUWKUNDIG AANNEMER

Willems Bouwbedrijf BV, Venlo

installaties

ADVISEUR INSTALLATIES K+ Adviesgroep BV, Echt

INSTALLATIES

Regio Service Elektro Installatiebedrijf BV, Panningen (E), Van Haren Installaties BV, Cuijk (W), Rensen Regeltechniek

BOUWPERIODE Kennedylaan 18B + Panningen maart 2015 - februari 2016

Panningen

electro domotica wind- en zon werktuigbouw installaties

077-3061751 J.F. Kennedylaan 18B + Panningen + 077-3061751 + www.regi + www.regio-service.nl

077-3061751

www.regio-service.nl

INSTALLATIE & BOUW | 137

Dalkruid 54 5731 TN Mierlo T 0492 66 39 67 M 06 25 04 66 33 E bdebruijn@intecad.nl W www.intecad.nl Uw partner voor integraal technisch advies in: Duurzaamheid beveiliging beheer en onderhoud

STErk in onTWErp En dirEcTiEvoEring ParTiciPaNT vaN EcoDEsk

WErkT saMEN MET WarMbouWEN

INSTALLATIE & BOUW

WIE DOET WAT VANAF € 595 PER JAAR WETEN UW KLANTEN OOK WAT U DOET! ‘Wie doet wat’ zijn servicepagina’s met een overzicht van de meest gerenommeerde bedrijven per rubriek. U kunt deelnemen met uw bedrijfslogo met naamsvermelding.

Bel of mail voor alle informatie over een vermelding in Installatie & Bouw met Roel de Bruijn: T +31 495 45 00 95 - E r.debruijn@louwersuitgevers.nl

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL HET MEEST COMPLETE OVERZICHT VOOR DE INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELEKTRICITEIT

Staat u nog niet op www.installatieenbouw.nl? Neem dan voor meer informatie contact op met Roel de Bruijn: r.debruijn@louwersuitgevers.nl

SCHRIJF U NU IN VOOR ONZE ONLINE NIEUWSBRIEF!

WIE DOET WAT

ELEKTROTECHNISCHE INSTALLATIES

BRANDBEVEILIGING

ISOLATIETECHNIEKEN

NEMO GROEP Marconiweg 5

HERTEK

3442 AD WOERDEN

Postbus 10209

6000 GE WEERT

E info@nemogroep.nl

Postbus 37

TONZON BV

W www.nemogroep.nl

3417 ZG MONTFOORT

Postbus 1375

E info@hertek.nl

+31 348 47 34 34

7500 BJ ENSCHEDE

W www.hertek.nl

+31 348 47 22 94

+31 495 58 41 11

+31 6 24 66 84 84

BIM SOFTWARE & CONSULTANCY

VAN DEN POL ELEKTROTECHNIEK BV

+31 53 433 23 91

E info@vandenpol.com

E info@tonzon.nl

W www.vandenpol.com

W www.tonzon.nl

GEBOUWAUTOMATISERING

KLIMAATBEHEERSING

REDLINK BV Nijverheidsweg 2

STABIPLAN

3751 LP BUNSCHOTEN

Postbus 128

2410 AC BODEGRAVEN

E info@redlink.nl

T +31 172 65 02 65 E info@stabiplan.nl

+31 33 298 09 26

W www.redlink.nl

W www.stabiplan.nl

DUURZAAMHEID

AIR TECH SYSTEMS BV BRCONTROLS PRODUCTS BC

Postbus 1228

Telfordstraat 47

3800 BE

8013 RL ZWOLLE

AMERSFOORT

+31 38 460 42 40

+31 38 355 66 33

E info@brcontrols.com

BRANDBEVEILIGING

W www.brcontrols.com

+31 33 469 17 86

+31 33 461 37 43

E info@airtechsystems.nl W www.airtechsystems.nl

INSTALLATIETECHNIEK HVAC/R

AERO DYNAMIEK Postbus 173 3860 AD NIJKERK

PNEUMAN BV Postbus 47

+31 33 2459064

W www.aero-dynamiek.nl

1130 AA VOLENDAM T F

ELEKTRISCHE INSTALLATIES

+31 299 41 13 50 +31 299 41 13 60

LINUM EUROPE BV

ALKLIMA BV

Oosterparkweg 35 H

Postbus 1176

2985 SX RIDDERKERK

3350 CD PAPENDRECHT

+31 180 46 35 88

E info-nl@linum.eu W www.linum.eu

E info@pneuman.nl

+31 78 615 00 00

E info@alklima.nl W www.alklima.nl

W www.pneuman.nl

INTERCOM- EN OMROEPSYSTEMEN

DATAKABEL

JOWITHERM NEDERLAND FOREHAND Driemanssteeweg 174

Robijnstraat 6 7554 TB HENGELO

3084 CB ROTTERDAM

+31 88 8898800

+31 88 8898801

+31 10 240 41 21

HAGO ELECTRONICS Radonstraat 179

AMBRAVA BV / SAMSUNG KLIMAATBEHEERSING Postbus 4300

2718 SV ZOETERMEER

7320 AH APELDOORN

+31 79 361 75 55

+31 55 527 77 77

E info@forehand.nl

E info@jowitherm.nl

E info@hagoelectronics.com

E info@samsung-klimaat.nl

W www.forehand.nl

W www.jowitherm.nl

W www.hagoelectronics.com

W www.samsung-klimaat.nl

140 | INSTALLATIE & BOUW

WIE DOET WAT

KUNSTSTOF LUCHTKANALEN

REGELTECHNIEK

ROBATHERM Platinastraat 63

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV

8211 AR LELYSTAD

Postbus 151 2394 ZH HAZERSWOUDE-RIJNDIJK T +31 71 341 71 11 F +31 71 341 41 92 E info@carrier.nl W www.carrier.nl

+31 320 28 11 66

+31 320 28 12 34

E raimond.taal@robatherm.nl W www.robatherm.nl

BRAGO LUCHTTECHNIEK De Amert 424

BETTINK REGELTECHNIEK

5462 GH VEGHEL

Jacob Catsstraat 48

+31 413 36 90 00

+31 413 36 93 00

E info@brago.nl W www.brago.nl

3771 GL BARNEVELD T

+31 342 70 10 64

E info@bettinkregeltechniek.nl W www.bettinkregeltechniek.nl

LEIDINGSYSTEMEN

ROOKGASAFVOERSYSTEMEN

SMITSAIR CIAT NEDERLAND Annie M.G. Schmidtweg 229 1321 NA ALMERE T +31 36 533 25 87 F +31 36 533 25 97 E info@ciat.nl W www.ciat.nl

Postbus 41 1420 AA UITHOORN T

+31 297 56 44 55

+31 297 56 92 96

E verkoop@smitsair.nl

DYKA STEENWIJK BV

COX GEELEN

W www.smitsair.nl

Produktieweg 7

Emmastraat 92

8331 LJ STEENWIJK T +31 521 53 49 11 F +31 521 53 43 71

COOLMARK BV Postbus 393, 2990 AJ BARENDRECHT Zweth 6, 2991 LH BARENDRECHT T +31 180 75 13 00 F +31 180 75 13 05 E info@coolmark.nl W www.coolmark.nl W www.coolmark-mhi.nl

DAIKIN AIRCONDITIONING NETHERLANDS B.V. Postbus 8585 3009 AN ROTTERDAM T +31 88 324 54 75 F +31 88 324 54 69 E info@daikin.nl W www.daikin.nl

SYSTEMAIR BV

6245 HZ EIJSDEN T

+ 31 43 409 95 00

E info@dyka.com

E sales@coxgeelen.nl

W www.dyka.nl

W www.coxgeelen.nl

Van Leeuwenhoekstraat 2

MEETAPPARATUUR

3846 CB HARDERWIJK T

+31 341 43 91 00

+31 341 43 91 90

E info@systemair.nl W www.systemair.nl Zanddonkweg 7a

FLIR COMMERCIAL SYSTEMS

5144 NX WAALWIJK

Charles Petitweg 21

4847 NW BREDA

+31 416 68 55 55

E info@systemair.nl

W www.systemair.nl

E info@flir.com

+31 76 579 41 91

W www.flir.nl

KOUDETECHNIEK

ONTGASSING CV

UBBINK BV Verhuellweg 9 6984 AA DOESBURG T

+ 31 313 48 02 00

E info@ubbink.nl W www.ubbink.nl

SANITAIR

KOREX BENELUX BV VAN GALEN KLIMAATTECHNIEK BV Postbus 59201 3008 PE ROTTERDAM T +31 10 487 88 00 E info@vangalen.com W www.vangalen.com

VAN KEMPEN KOUDETECHNIEK

Tjalk 13B

DELABIE BENELUX

Spoorstraat 14

2411 NZ BODEGRAVEN

Kommenstraat 20

4001 CN TIEL

+31 172 61 17 19

B-1070 BRUSSEL

T +31 344 63 48 84

+31 172 61 79 27

E info@vankempen-tiel.nl

E info@korexbenelux.com

E info@delabiebenelux.com

W www.vankempen-tiel.nl

W www.korexbenelux.com

W www.delabiebenelux.com

+32 (0)25 20 16 76

INSTALLATIE & BOUW | 141

WIE DOET WAT

TECHNISCHE PRODUCTEN PLIEGER B.V.

THERMONOORD B.V.

Postbus 10

Tolh没sleane 7 8401 GA GORREDIJK T +31 513 46 99 99 F +31 513 46 99 81 E info@thermonoord.nl W www.thermonoord.nl

5300 AA ZALTBOMMEL T

+31 418 68 26 82

ACO

E info@plieger.nl

Edisonstraat 36

W www.plieger.nl

7006 RD DOETINCHEM

TECHNISCH ADVIESBUREAU

VASTGOED ICT

+31 314 36 83 01

E info@aco.nl W www.aco.nl

Postbus 84 6940 BB DIDAM T

+31 316 29 64 85

E info@rensa.nl W www.rensa.nl

TECHNISCH INSTALLATEUR

BELIMO SERVOMOTOREN B.V.

SOLUTIONS Industrieweg 32 4301 RS ZIERIKZEE T

+31 111 45 07 76

+31 111 40 60 19

E info@revb.eu

NCCW TECHNISCH HANDELSBUREAU RENSA BV

REVEB INDUSTRIAL LIGHTING

Postbus 50088 1305 AB ALMERE T +31 (0)36 539 19 22 E info@nccw.nl W www.nccw.nl

W www.reveb.eu

VERWARMING

VENTILATIE

Postbus 300 8160 AH EPE T

COOLWORLD RENTALS B.V.

+31 (0)578 576836

E info@belimo.nl

ACHTERBERG LUCHTTECHNIEK

W www.belimo.nl

Amerikastraat 8 5171 PL KAATSHEUVEL T +31 416 28 01 99 E info@altmontage.nl W www.altmontage.nl

Duikerweg 34 5140 AH WAALWIJK T

+31 416 68 80 88

E sales@coolworld.nl W www.coolworld-rentals.com

HOMIJ TECHNISCHE INSTALLATIES Amerikastraat 5 6014 CE ITTERVOORT T +31 475 56 81 17 E info@homij.nl W www.homij.nl

BRINKMANN & NIEMEYER MOTOREN BV Postbus 50 7390 AB TWELLO T

+31 571 27 69 00

E info@bnmotoren.nl W www.bnmotoren.nl

ALDES BENELUX BV Veem 3 6909 DZ BABBERICH T +31 316 24 32 22 E info@aldesbenelux.com W www.aldes.nl

VERLICHTING

ELCO BV Hamstraat 76 6565 AG KERKRADE +31 45 751 86 00 +31 45 566 99 35

BUVA KUIJPERS Postbus 121 5700 AC HELMOND T +31 492 57 86 00 E info@kuijpers.nl W www.kuijpers.nl

Postbus 262 2990 AG BARENDRECHT T

+31 180 69 75 00

E info@buva.nl W www.buva.nl

heatingsolutions@nl.elco.net

AURORA LIGHTING B.V

www.elco.net

VLOERWARMING

Glasgowstraat 16 - 20 3047 AE ROTTERDAM T +31 10 713 18 27 E info@auroralighting.com W www.auroralighting.com

MONTAGE GARANT Ambachtsweg 40-42

TECHNISCHE UNIE UNICA INSTALLATIETECHNIEK B.V.

Postbus 900

BEVER INNOVATIONS

Postbus 83 2410 AB BODEGRAVEN T +31 172 64 41 44 E info@unica.nl W www.unica.nl

1180 AX AMSTELVEEN

Industrieweg 32 4301 RS ZIERIKZEE T +31 111 45 32 32 E mvc@beverinnovations.com W www.beverinnovations.com

142 | INSTALLATIE & BOUW

+31 20 545 03 45

E info@technischeunie.com W www.technischeunie.com

5731 AG MIERLO T

+31 88 778 00 50

+31 88 778 00 20

E info@montage-garant.nl W www.montage-garant.nl

Past aan iedere wand De THISION L

THISION L vertegenwoordigt de condenserende gaswand-competentie van ELCO: met zes vermogens van 50 kW tot 145 kW kan bijna altijd aan de vereisten van meergezinswoningen en commerciële objecten worden voldaan. Tot en met een gecombineerd vermogen van 1.140 kW in cascade, met optimale energiebesparing, maximale ﬂexibiliteit en minimale uitstoot van schadelijke stoffen. Voorgemonteerde montagesets voor het hydraulisch systeem, die voor bijna elke bouwkundige situatie geschikt zijn, vergemakkelijken de planning en installatie. • • • • •

dubbele helix RVS warmtewisselaar constant hoog rendement complete cascade-oplossingen geïntegreerde cascaderegelaar ook in tapwater-uitvoering (16,3 ltr. 50° tot 47,5 ltr. 50°)

Meer informatie over de THISION L: gebruik uw smartphone en QR-reader of bezoek onze microsite: Lijnopstelling, wandhangend

ELCO Heating Solutions Elco B.V. Hamstraat 76 6465 AG Kerkrade T +31 (0)45 75 186 00 F +31 (0)45 56 699 35 Website: www.elco.net

Lijnopstelling, vrijstaand

Ruggelings, vrijstaand