Installatie & Bouw BE 06 2016

INSTALLATIE & BOUW 6

UITGAVE

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELEKTRICITEIT

WW W. I N S TAL L AT I E ENB OUW.B E

NUMMER 6 2016

Wegwijs in het EPB-doolhof Gebouwautomatisatie bij toonzalen Dovy Keukens

Onder de loep: het expansievat in een solar-installatie

NOVEMBER - DECEMBER

Ontdek de grootste BIM-bibliotheek voor MEP engineers Bezoek www.mepcontent.eu en ga direct aan de slag!

The BIM library for MEP engineers

DENK SNEL DENK MINDER DENK MAKKELIJK

DE SNELSTE, MEEST NETTE EN MEEST DOELTREFFENDE OPLOSSING VOOR HET AFDICHTEN VAN BUISVERBINDINGEN.* } Onmiddellijke afdichting } Makkelijk en snel

} Tot 45° nastelbaar zo,der risico op lekken } Gecertificeerd:

Info: 02 / 421 29 99

*Vergeleken met hennep en pasta, PTFE tape.

Vlinderkleppen en aandrijvingen van Belimo Innovatief, gebruikersvriendelijk, betrouwbaar.

De nieuw ontwikkelde vlinderkleppen en de nieuwe PR-aandrijvingen zijn op de HVAC-markt de meest intelligente, energie-efficiënte en betrouwbare oplossing voor hoge doorstroming. Meer voordelen zijn: • Eenvoudige installatie door geringere inbouwhoogte en gereduceerd gewicht • Eenvoudige inbedrijfstelling, parametrering en service dankzij Near Field Communication (NFC) • Gegarandeerde betrouwbare werking, door het zelfstellende intelligente klepontwerp • 80% energiebesparing op basis van de aandrijving/vlinderklep-combinatie • Goede zichtbaarheid met flexibele standaanwijzing

Belimo. Goed geregeld. www.belimo.nl

BELIMO Servomotoren B.V., Riezebosweg 5, NL-8171 MG Vaassen Tel. +31 (0)578 576836, Fax +31 (0)578 576915, info@belimo.nl, www.belimo.nl

UITGAVE

Voorwoord

6 Voorspellingen

De Europese Commissie presenteerde eind november een aantal nieuwe energievoorstellen, in het kader van de beloftes die Europa maakte op de klimaatconferentie van Parijs vorig jaar. Zo ligt er een bindende doelstelling op tafel om het energieverbruik tegen 2030 met 30 procent te verminderen. Tegen 2030 moet ook 27 procent van het finale energieverbruik in Europa gedekt zijn door hernieuwbare energie.

Gebouwen blijven daarbij een van de grootste bronnen van CO2-uitstoot, zeker in een land als België met een verouderd woningpark. Onder andere de energie-efficiëntie van gebouwen en verwarmingsproducten (denk aan de ecodesign-richtlijn) moet dus beter om dat doel te bereiken.

Een grote rol voor de bouwsector dus. Maar om dat energieverbruik goed op te volgen, is het natuurlijk nodig dat we de energieefficiëntie van een gebouw correct kunnen bepalen. Bij residentiële woningen blijkt nu nog al te vaak dat er een verschil is – in negatieve zin – tussen wat architecten vooropgesteld hadden qua energieverbruik, berekend volgens de EPB-regelgeving, en wat de uiteindelijke energieprestaties van een woning zijn.

Marc Delghust, onderzoeker aan de universiteit van Gent, ontwikkelde daarom een rekenmodel dat dat energieverbruik beter in kaart brengt. Hij won daarvoor de Slimme GEIT op het NZEB-symposium, een prijs voor innovatieve technieken die de bouwsector stimuleren. Doel: het makkelijker maken om correcte en dus betere energievoorspellingen te doen. Hoe zit het juist in elkaar?

Dat lees je in deze Installatie & Bouw.

In deze editie ligt de focus ook op enkele mooie voorbeeldprojecten. We gaan in op de gebouwautomatisatie bij Dovy Keukens, waar alle toonzalen de omslag maken naar slimme sturing. Daarvoor bezochten we de vernieuwde Dovy-toonzaal in Waregem.

De Holy Food Market in Gent, een voormalige kapel die is omgetoverd tot culinaire hotspot, is een voorbeeld van een geslaagd renovatieproject met aandacht voor zuinige technieken. En in het nieuwbouwvolume van het Heilig Hartziekenhuis in Mol zorgde de BIM-methode voor een erg snelle installatie van alle technieken. Komen ook aan bod: de Topsportschool van Wilrijk en Gebouw M op Campus 3 Eiken in Antwerpen.

Veel leesplezier!

Jeroen Schreurs

INSTALLATIE & BOUW | 5

INSTALLATIE & BOUW

6

Vaktijdschrift & website over installatietechniek, HVAC, Sanitair en Elektriciteit

COLOFON Jaargang 4 • nummer 6 • 2016 Verschijnt 6 x per jaar

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

H.B.J.M. Louwers Domein De Herten Hertsbergsestraat 4, B-8020 Oostkamp Postbus 85, B-3900 Overpelt T +32 50 36 81 70 E info@louwersmediagroep.be W www.louwersmediagroep.be

EINDREDACTIE

18

Rik Neven, Jeroen Schreurs

REDACTIETEAM

Els Jonckheere, Kevin Moens, Wouter Polspoel, Jeroen Schreurs, Michel Van den Bosch, Nick Vanderheyden en Frie Vanderplanken

20

33

BLADMANAGERS

Freddy Fierens E f.fierens@louwersmediagroep.be Mathieu Noppe E m.noppe@louwersmediagroep.be

ADVERTENTIES

www.wetransfer.com Onder vermelding van naam en project E traffic@louwersmediagroep.be Adresgegevens: Postbus 85, 3900 Overpelt, België T +32 50 36 81 70

36

40

SECRETARIAAT

Manuela Depenbrock, Eva Huyghebaert Sandra Reijnders

ABONNEMENTSPRIJS

Abonnementsprijs België: € 54,00 per jaar excl. BTW Buiten België: € 90,00 per jaar excl. BTW KBC Neerpelt: 731-0251429-77 t.n.v. Louwers Mediagroep BVBA o.v.v. Installatie & bouw Informatie over abonnementen: T +32 50 36 81 70

ADRESWIJZIGINGEN

Schriftelijk ten minste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 85, 3900 Overpelt, België

OPZEGGINGEN

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

DOELGROEP

Installateurs verwarming, elektriciteit, sanitair, klimatisatie en luchtbehandeling, leden van de VCB Vlaamse Confederatie Bouw, BVA Bond van Vlaamse Architecten, CIB Vlaanderen de Confederatie van Immobiliënberoepen van Vlaanderen, ORI Organisatie van Raadgevende Ingenieurs, Engineering- en Consultancybureaus, opdrachtgevers, projectontwikkelaars, abonnees, betrokken ministeries en diensten, provinciale en gemeentelijke overheden en betrokken federale, Vlaamse en regionale organisaties, facilitymanagers bedrijven met eigen onderhoudsploeg, fabrikanten, invoerders en groothandelaars uit de sector.

VORMGEVING/ART DIRECTION T +32 50 36 81 70 E studio@louwersmediagroep.be

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

INHOUD Holy Food Market: culinaire hoogstandjes in de (gestuurde) spotlight Installatie met aandacht voor authentiek karakter 700 m2 vloerverwarming voor ‘Holy Food Market’ Dovy-toonzalen flexibeler en efficiënter door gebouwautomatisatie De Pen: Lieven Vanstraelen Daglichtsturing in nieuw campusgebouw te Antwerpen: optimaal energie besparen Meer noodverlichting met minder armaturen: uitgekiende lichtverdeling in Gebouw M

8 11 12 14 18 20 23

THEMA VERWARMING Blik op de toekomst op het NZEB Symposium Nieuwe methode berekent realistische energiebesparingen Lancering infosite voor warmtepompen in niet-residentiële toepassingen Verhuur van verwarming als core business Wegwijs in het EPB-doolhof Flinterdunne designradiator dankzij vernieuwende techniek Slimme thermostaat werkt voor alle soorten gebruikers

24 26 27 28 31 33 35

Ventilatiesysteem met maar drie elementen mikt op eenvoudige montage Voordelen regelen met vlinderkleppen nog te weinig bekend Nieuw distributiecentrum NIKE Energiezuinige elektrotechniek voor het NIKE WINGS DC-project Vakkundige afdichtingen bieden Nike zekerheid in brandveiligheid

36 38 40 43 44

Inhoud

46

54

72 Project AZ Sint-Maarten: clashvrij ontwerpen dankzij BIM Sectornieuws ISH-beurs 2017 Water, energie en leven Leerlingen Antwerpse Topsportschool betrekken uniek gebouw Luchtbevochtiger voordelig voor parket en gezondheid Zuinige pompen voor Wilrijkse topsportschool De Verscentrale: verse eetwaren, juist gekoeld HVAC-specialist doneert 61 miljoen liter drinkwater aan ontwikkelingslanden Praktijksimulaties tonen voordeel hydraulische software aan Perfect op maat van Geotabs bij CAW Urinoirspoelingen drastisch sneller geïnstalleerd UITGAVE

6

INSTALLATIE & BOUW

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELEKTRICITEIT

W W W. INSTAL L AT IE E NB OU W. B E

NUMMER 6 2016

Wegwijs in het EPB-doolhof Gebouwautomatisatie bij toonzalen Dovy Keukens

Onder de loep: het expansievat in een solar-installatie

Coverbeeld: Viega, Holy Food Market, Gent

NOVEMBER - DECEMBER

58

80 46 49 54 56 58 59 63 65 66 68 71

THEMA AUTOMATISATIE Safety first Zorgeloosheid klanten centraal bij specialist in toegangscontrole en sluitsystemen Competence Center is voorbeeld van geautomatiseerde verlichting

72 74 75

Snelle bouwmethode voor nieuw volume AZ Mol Vroege samenwerking geeft mooi resultaat bij uitbreiding AZ Mol Trends in gebouwentechniek: Luc Dedeyne Onder de loep: het expansievat in een solar-installatie Bouwwereld in rechte lijn naar BIM-proof Match tussen kunst en techniek bevordert maatschappelijke inclusie Wie doet wat

76 79 80 82 84 86 89

GENT | Holy Food Market Tekst: Kevin Moens Beeld: Viega, Qbus

Zo zal de Holy Food Market er in de toekomst uitzien.

HOLY FOOD MARKET:

culinaire hoogstandjes in de (gestuurde) spotlight De Gentse Vrijdagmarkt doet aan uitbreiding: de Holy Food Market biedt lekkerbekken een nieuwe culinaire hotspot. De eetgelegenheid geeft een nieuwe invulling aan de voormalige cisterciĂŤnzerkapel van de Baudelosite, na een drie jaar durende renovatie en restauratie. De vernieuwde kerk verenigt het oorspronkelijk karakter van een geklasseerd gebouw met de meest vooruitstrevende technieken.

8 | INSTALLATIE & BOUW

GENT | Holy Food Market

De Baudelokapel aan de Ottogracht in Gent nadert zijn voltooiing, drie jaar nadat investeerder Jean-Pierre Bogaert het ambitieuze project aanvatte. Al die tijd keek de dienst Monumentenzorg nauwgezet over de schouder mee om de functie als foodconcept voor 500 à 600 bezoekers respectvol te verbinden met het historische kader van de kapel. Interessant detail: niemand minder dan W.A. Mozart gaf hier op 8-jarige leeftijd al pianoconcerten ten beste.

Holy Food Market is geïnspireerd op voedselmarkthallen zoals je die vindt in Barcelona, Rotterdam en Kopenhagen: een soort overdekte marktplaats waar je bij verschillende eetkraampjes allerlei lekkernijen kan proeven. In de zijbeuken komen er 12 eetkraampjes, centraal in de ruimte een middenplein met een zitgedeelte met lange tafels.

SFEER OP MAAT Een prachtig maar onconventioneel kader verdient een al even straffe verlichting. Qbus Building Intelligence, gevestigd in Erpe-Mere, ging aan tafel zitten met de bouwheer om zijn visie op de verlichting van de Holy Food Market te weten te komen. Het bedrijf ontwikkelde vervolgens een lichtsturing op maat van de kapel, die de armaturen van producent Dark orders geeft. “Ons systeem meldt op voorhand als er

een sturing dient te gebeuren”, vertelt Thomas Ballegeer, sales engineer bij Qbus Building Intelligence. “Eventueel kunnen we zelfs via lichtmeting bepaalde sferen gaan activeren. Daarnaast kan de gebruiker ook zelf bepaalde sferen creëren. ’s Avonds kan hij voor een gedimde verlichting kiezen of bepaalde sectoren extra uitlichten.”

Logischerwijze vormt gezelligheid een belangrijk aspect van het culinaire concept in de kapel. Zo staat de lichtsturing garant voor een aangenaam karakter van de centrale ruimte waar de bezoekers hun maaltijd nuttigen. Thomas Ballegeer: “Boven het middenplein hangen er tussen de pilaren lichtslingers. Die lampen hebben we een specifieke lichtwaarde gegeven om een zo gezellig mogelijk eindresultaat te bekomen.”

VERSCHILLENDE DIMPRINCIPES Wie gezellig zegt, denkt aan dimmen. In de kapel komen verschillende dimprincipes aan bod. Doorheen het gebouw hangen er standaard ledlampen met traditionele leddimmers. De verlichtingsstroken in het centrale gedeelte worden DALI gestuurd en de ledstrips boven de bar worden via DMX gestuurd. Tot slot zijn er ook nog enkele lichttypes waarbij de sturing analoog verloopt. “128 armaturen krijgen een DALI-sturing,” legt Thomas Ballegeer uit. “Daarnaast zijn er acht gewone dimkringen en nog eens acht gestuurde kringen.”

'De lichtsturing staat garant voor een aangenaam karakter van de centrale ruimte waar de bezoekers hun maaltijd nuttigen' QBUS-CLOUD De aansturing van dit alles gebeurt via de Qbuscloud. Thomas Ballegeer: “Ons systeem is geen softwarepakket of app, maar wel een webpagina die je moet openen. Via een visualisatie van het volledige gebouw in de cloud kan je vervolgens alles finetunen op je smartphone, tablet of pc.

Dankzij de Qbus-cloud ben je niet afhankelijk van iOS- of Android-updates. Het systeem is ook overal ter wereld toegankelijk als je een wifi- of dataverbinding hebt.”

EENVOUDIG MAAR SLIM STUREN In de Holy Food Market staat Qbus enkel in voor de lichtsturing, maar zoals de bedrijfsslogan ‘Qbus maakt gebouwen slim’ laat vermoeden, heeft de onderneming heel wat meer in haar mars. “We verzorgen totaalinstallaties die verschillende elementen aansturen, gaande van verlichting tot verwarming, ventilatie en zonwering,” stelt Thomas Ballegeer. “Nu al kan dat op basis van licht- en temperatuurmeting, maar in de toekomst zullen we kunnen sturen op basis van historische gegevens - bijvoorbeeld hoe snel een gebouw opwarmt - en toekomstige gegevens zoals weersvoorspelling. Met Qbus willen we de bewoner of gebruiker van een gebouw zo een centraal platform schenken waarmee hij alle technieken eenvoudig maar slim kan sturen.” ❚

“Ons systeem meldt op voorhand als er een sturing dient te gebeuren,” vertelt Thomas Ballegeer, sales engineer bij Qbus Building Intelligence.

INSTALLATIE & BOUW | 9

by Slimme aanraakschakelaar - fingerprint-proof glas - kies uw kleur - Qbus.be

GENT | Holy Food Market Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Viega

INSTALLATIE met aandacht voor authentiek karakter Installateur PeKo uit Oosteeklo verzorgt de installatie in de Holy Food Market. Het bedrijf installeerde het vloer­ verwarmingssysteem van Viega en zal binnenkort ook de verlichtingssturing van Qbus plaatsen.

PeKo bestaat uit twee installatieprofessionals, Peter Wetering en Koen Dhont, die samen alle technieken in projecten aankunnen: sanitair, verwarming, elektriciteit, ventilatie en hernieuwbare energie. Dat tonen ze ook bij de renconversie van de toekomstige markthal van de Gentse Baudelokapel, waar PeKo al twee jaar aan de slag is. “Toch lag de vloerverwarming er grotendeels op één dag, met een totale lengte van ongeveer 3000 meter buis,” lacht Peter Weterings. “Daar zat zeker de zeer flexibele polybuteenbuis (PB) voor iets tussen. Met een ander materiaal als PEX hadden we dat nooit klaargekregen.” De PB-buizen van Fonterra worden via het zogenaamde tackersysteem op kunststof isolatieplaten manueel vast-

gehecht. “Aan de collectoren worden ze met de perstang verbonden, wat minder risico heeft op beschadigingen dan andere technieken.”

bel dus, en minder energiezuinig. Die onzichtbare vloerverwarming helpt ook om het authentieke karakter van de ruimte te bewaren.”

WARMTE OP ‘MENSHOOGTE’

GEKLASSEERD MONUMENT

“Mensen kijken dan wel eens raar op: hoe kun je nu een ruimte van 16 meter hoog verwarmen met vloerverwarming?,” zegt Peter Weterings van PeKo. “Maar dat is natuurlijk het mooie: dat hoeft ook helemaal niet. Je hebt niet meer nodig dan aangename stralingswarmte op ‘menshoogte’, ongeveer 1,80 meter. Met gewone radiatoren of convectoren had je inderdaad ventilatoren nodig, om de warme lucht die circuleert voortdurend weer naar beneden te ‘duwen’. Minder comforta-

Dat ‘authentieke karakter bewaren’ was ook een uitdaging voor de installatie van de verlichting. “In de nok van de kapel komen bijvoorbeeld drie grote lichtlijnen,” zegt Peter Weterings. “Maar de voeding van die lichten moet wel zo onopvallend geplaatst zijn. In een geklasseerd monument kan je sowieso niet zomaar alles uitvoeren, je bent altijd beperkt in je mogelijkheden. Maar het is niet de eerste keer dat we een beschermd volume aanpakken, dus onze ervaring komt goed van pas.” ❚

PeKo installeert alle technieken, met onder andere de vloerverwarming.

INSTALLATIE & BOUW | 11

GENT | Holy Food Market

Tekst en beeld: Viega

700 m2 vloerverwarming voor ‘HOLY FOOD MARKET’ In het voorjaar van 2017 opent in Gent de ‘Holy Food Market’ eindelijk zijn deuren, na drie lange jaren van renovatie en restauratie. In de voormalige cisterciënzerkapel van de Baudelosite aan de Vrijdagmarkt komt er een nieuwe, hippe culinaire hotspot. Om dit prachtige, maar onconventionele kader van slimme en comfortabele warmte te voorzien, werd een beroep gedaan op vloerverwarming van Viega.

De Baudelokapel aan de Ottogracht in Gent nadert zijn voltooiing, drie jaar nadat investeerder Jean-Pierre Bogaert het ambitieuze project aanvatte. Holy Food Market is geïnspireerd op voedselmarkthallen zoals je die vindt in Barcelona, Rotterdam en Kopenhagen: een soort overdekte marktplaats, waar je bij verschillende eetkraampjes allerlei lekkernijen kan proeven. In de zijbeuken komen er 12 eetkraampjes of ‘foodstands’, centraal in de ruimte een zitgedeelte met lange tafels.

FLEXIBEL INSPELEN OP SITUATIE Het concept van de Holy Food Market vroeg om een flexibele warmtevoorziening. “Enerzijds omdat je de plaatsen waar gekookt wordt wellicht minder zal willen verwarmen dan het eetgedeelte”, legt Jean-Pierre Bogaert uit. “Anderzijds om, mocht in de toekomst de plaatsbestemming wijzigen, toch overal in de kerk aan dezelfde warmtevraag te kunnen voldoen”. Het was dus zaak om de verschillende zones apart en soepel regelbaar te maken, om het comfort van bezoekers, koks en personeel te garanderen.

REVOLUTIONAIR REGELSYSTEEM BESPAART TOT 15% EXTRA ENERGIE Voor Viega is de Baudelosite meteen ook de primeur in België van het nieuwe Fonterra Smart Control-regelsysteem, het eerste systeem voor vloerverwarming dat ook de retourtemperatuur van elke kring meet en daar flexibel op inspeelt. Via de temperatuurvoeler communiceert een ‘actuator’ met de beheersmodule.

Om dit prachtige, maar onconventionele kader van slimme en comfortabele warmte te voorzien, werd een beroep gedaan op vloerverwarming van Viega.

Bovenop de 20% die als vuistregel voor vloerverwarming geldt, bespaar je op die manier nog eens 10 tot 15% aan energie. De communicatie tussen de basiseenheid en thermostaten (en/of homenetwerk) verloopt volledig draadloos. Zo kan de beheerder op elk moment en van op afstand de afzonderlijke kringen bijsturen. ❚

Fonterra Smart Control reageert daardoor meteen op de warmtevraag. Op sommige plaatsen, waar je bijvoorbeeld aan een groot raam veel zonnewarmte binnenkrijgt, of in de buurt van een open haard, zal de retourtemperatuur van die kring hoger zijn.

In functie van de kamer-, de vertrek- en de retourtemperatuur analyseert het systeem dan de warmtebehoefte en stuurt de kringen bij, door de ventielen precies genoeg te openen of te sluiten. Het is geen kwestie meer van enkel open of dicht.

12 | INSTALLATIE & BOUW

Holy Food Market is geïnspireerd op voedselmarkthallen zoals je die vindt in Barcelona, Rotterdam en Kopenhagen: een soort overdekte marktplaats, waar je bij verschillende eetkraampjes allerlei lekkernijen kan proeven.

Voor Viega is de Baudelosite meteen ook de primeur in België van het nieuwe Fonterra Smart Control-regelsysteem, het eerste systeem voor vloerverwarming dat ook de retourtemperatuur van elke kring meet en daar flexibel op inspeelt.

Viega Eco Plus

De kwaliteit achter elke beslissing.

viega.be/Voorwand Voordelen in de praktijk Eenvoudig te installeren, zeer sterke materialen van hoge kwaliteit, vier flexibiliteitsniveaus met de keramische bevestiging en de mogelijkheid om het systeem te combineren met alle Visign-bedieningsplaten.

Bruikbaarheid, technologie en veelzijdigheid: ĂŠĂŠn en al Viega competentie in Viega Eco Plus.

Viega. Connected in quality!

WARMTEPOMPTECHNIEK

Duurzaam verwarmen zat nog nooit zo goed.

Onze warmtepompen besparen tot 40% op energie, nooit op comfort.

Wie vandaag bouwt of renoveert, moet zijn woning duurzaam verwarmen. Met de energiebesparende warmtepompen van Mitsubishi Electric zit dat alvast goed. Dankzij de vooruitstrevende technologie zijn ze zuiniger dan ooit en leveren ze in alle omstandigheden een hoog warmtecomfort. De voordeelacties zijn een mooi extraatje om klanten daarvan te overtuigen.

TOP

KWALITE

IT

www.mitsubishi-electric.be www.warmtepomp.be

WAREGEM | Dovy-toonzaal

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Beckhoff Automation BVBA

Dovy-toonzalen flexibeler en efficiënter door gebouwautomatisatie De relatie tussen Beckhoff Automation en Dovy Keukens is het laatste decennium erg innig geworden. Wat begon bij de automatisatie van het machinepark van Dovy Keukens, mondde uit in groot gebouwautomatisatieproject van de toonzalen van Dovy. De open en modulaire opbouw van het Beckhoff-systeem is daar de grootste oorzaak van.

Een achttal jaren geleden zocht zaakvoerder Donald Muylle naar een nieuw open systeem om de soft- en hardware van de Dovy-fabriek in Roeselare aan te sturen. Hij leerde Beckhoff Automation kennen na een bedrijfsbezoek aan beslagspecialist Van Hoecke, en na een testopstelling in de eigen fabriek met enkele Dovy-technici hakte hij snel de knoop door: ook de automatisatie van zijn machines zou via Beckhoff gebeuren, te beginnen met een automatisch magazijn.

14 | INSTALLATIE & BOUW

MEER CONTROLE Eén van die aanwezige technici was Stijn Braet, die nu als zelfstandige de gebouwautomatisatie van de Dovy-toonzalen in goede banen leidt. Dat was na de succesvolle samenwerking voor de automatisatie van de fabriek immers de volgende stap. Braet: “Het energieverbruik steeg de laatste jaren alsmaar meer, en vaak bleven lichten branden of bleef de verwarming aanstaan. Door automatisatie wil Donald daar meer controle over.

Dat begon met verlichting, maar nu doen we dat ook voor verwarming, toegangscontrole, alarminstallaties en dergelijke. De eerste toonzaal die we zo uitrustten was in Luik, drie jaar geleden. Nu zijn er al negen toonzalen uitgerust, met de net geopende toonzaal in Waver als nieuwste telg. Er zijn 22 toonzalen in totaal, dus er is nog wat werk.

Gelukkig verloopt die omschakeling heel vlot, mede dankzij de interne Dovy-medewerkers op het vlak van automatisatie, zoals Steven Declercq.”

WAREGEM | Dovy-toonzaal

Stijn Braet, die de gebouwautomatisatie in goede banen leidt, demonstreert de werking van de sterke visualisatietool.

OPEN COMMUNICATIE Werken met Beckhoff is sneller en makkelijker dankzij een open systeem dat op Windows draait. “Je kan met eender welk toestel communiceren en verschillende programmeertalen gebruiken,” stipt Ronny Noynaert, sales engineer bij Beckhoff, aan. “Bij een gesloten systeem is dat vaak gewoon niet doenbaar, die kunnen niet communiceren met externe software of databases. Een verlichtings-sturingsysteem stuurt enkel de verlichting, een HVAC-sturing enkel HVAC. In een winkel heb je echter altijd meerdere merken waarmee je tot één resultaat moet komen,

dat doen we hier met de Beckhoff-sturing als het hart van de installatie.” Nog een voordeel: programmeren gaat van Beckhoff uit via de Twincatsoftware van het bedrijf, maar gebruikers kunnen ook vanuit andere omgevingen werken en dan via Beckhoff makkelijk de koppeling naar de hardware leggen. “En we ondersteunen meer dan 20 veldbussystemen, je kan elke sensor, RFID-reader of verwarmingsgroep aansluiten.

Het is ook een modulair systeem, waar je nog makkelijk teller- of inputkaarten kan bijplaatsen,” zegt Johny Vangeel, Business Unit Manager Building Automation. ›

'Werken met Beckhoff is sneller en makkelijker dankzij een open systeem dat op Windows draait'

INSTALLATIE & BOUW | 15

WAREGEM | Dovy-toonzaal

De PLC van Beckhoff, geïnstalleerd in de Dovy-toonzaal in Waregem.

SCHEMERSCHAKELAAR Daaruit vloeit voort dat de toonzalen echt op maat kunnen ingeregeld worden. Zo hangen overal bewegingssensoren die de lichten aansturen.

Wanneer de winkel gesloten is, schijnen de lichten sowieso niet, tenzij er toch iemand aan het werk is.

Maar als de avond valt gaan enkele lichten terug aan om dieptezicht te creëren vanop de straat.

Een schemerschakelaar bestuurt daarnaast de etalageverlichting. “Die bestaat uit twee rijen die

beiden branden van 6 uur tot 22 uur, maar enkel als het buiten licht is. Dan is er overbelichting nodig om toch het zicht van buiten te bewaren.

Wordt het donker, dan gaat er automatisch één rij uit,” zegt Braet. “Een ander voorbeeld van die sturing op maat: we kunnen heel gerichte toegangen verlenen. Plaatsers uit de buurt of koerierdiensten krijgen altijd toegang tot het sas, maar niet tot de winkel zelf, en enkele op de tijdstippen die wij voorzien.

SMS EN E-MAIL Via een sterke visualisatietool kan ook de directie in Roeselare de verschillende toonzalen opvolgen.

Braet: “Toegangscontrole, HVAC-instellingen, fout­ meldingen, alles verschijnt meteen online. Is er een probleem, dan worden de nodige betrokkenen verwittigd per sms of e-mail, naargelang hun eigen voorkeuren. Ik kan ook eender waar inloggen als er een probleem is en snel gepast actie ondernemen.

Die flexibiliteit is goud waard,” sluit Braet af. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 17

De Pen

Lieven Vanstraelen:

“Installatiebedrijven kunnen een competitief voordeel bekomen ten opzichte van hun concurrenten en nieuwe markten aanboren.�

18 | INSTALLATIE & BOUW

De Pen

De Pen: Lieven Vanstraelen, voorzitter van de Belgische ESCO-vereniging

Van installatiebedrijven wordt in de toekomst meer gevraagd dan alleen de levering en plaatsing van HVAC-technieken.

Klanten helpen om hun energiefactuur en CO2-uitstoot duurzaam te verminderen biedt wellicht nieuwe afzetmogelijkheden. Lieven Vanstraelen, voorzitter van de Belgische ESCO-vereniging (BELESCO) gaat in De Pen in op de nieuwe opportuniteiten van de ESCO-markt.

De uitdagingen waar overheden en bedrijven voor staan op het gebied van energie-efficiëntie en hernieuwbare energie stimuleren al 20 jaar de ontwikkeling van energieprestatiecontracten (EPC). Daarbij realiseren zogenaamde ESCO’s (Energy Services Companies) sleutel-op-de deurprojecten, gekoppeld aan resultaatsgaranties met betrekking tot de energiebesparingen.

BINNENKORT OOK GEBOUWSCHIL Een belangrijk element hierin is dat de ESCO niet alleen technische installaties levert en plaatst, maar ook instaat voor de opstart en regeling, het onderhoud en het continue energiebeheer van de installaties. Dit model wordt reeds toegepast op HVAC-technieken, verlichtingsinstallaties en binnenkort ook op maatregelen voor de gebouwschil, zoals isolatie en nieuwe ramen en deuren. Daar waar in de publieke sector grotere ESCO’s vaak meerdere technieken combineren, in meerdere gebouwen, en een globale energieprestatie leveren, zien wij bij KMO’s vaker dat dit model op één enkele techniek wordt toegepast, zoals een verwarmingsinstallatie, een warmtepomp, een koelinstallatie of een led-relightingproject. ESCO’s bieden in een aantal gevallen ook financiering aan van dit soort investeringen, waarbij de voorgefinancierde investeringen worden terugbetaald dankzij de gegarandeerde financiële energiebesparingen.

FACILITEREN Het Vlaams Agentschap Innoveren en Ondernemen (VLAIO) heeft in 2014, onder de naam ESKIMO, een pilootprogramma opgestart om te onderzoeken hoe het ESCO-model bij KMO’s kan gestimuleerd worden. Er lopen op dit moment 4 pilootprojecten, 2 in Oost-Vlaanderen (via de POM Oost-Vlaanderen en industrieterreinbeheerder Quares), één in West-Vlaanderen (via de POM West-Vlaanderen) en één in de regio Mechelen (via de intercommunale IGEMO). In deze projecten komt onder andere de rol van zogenaamde EPC-projectfacilitatoren naar voren. Zij begeleiden de KMO bij het in kaart brengen van het energiebesparingspotentieel, identificeren de technieken die in aanmerking komen, gaan op zoek naar geïnteresseerde ESCO’s en

faciliteren het proces van het afsluiten van het EPC-contract tussen de KMO en de uiteindelijke ESCO’s.

HUISLEVERANCIERS NOG NIET VETROUWD Eén van de voorlopige conclusies van deze projecten, die nog tot midden 2018 lopen, is dat heel wat KMO’s interesse hebben in het concept, maar vaak de voorkeur geven aan hun bestaande huisleveranciers – zoals installatiebedrijven en onderhoudsfirma’s – die nog te vaak niet vertrouwd zijn met de concepten ESCO en energieprestatiecontracten. De taak van de EPCprojectfacilitator bestaat er dan vaak in om met de bestaande toeleveranciers samen te zitten om hun technieken en installaties aan te bieden met een formule van resultaatsgaranties op de besparingen en eventueel met financieringsoplossingen.

METEN EN VERIFIËREN Deze evolutie van het klassiek leveren, installeren en onderhouden van technologie, naar het aanbieden van energieprestatiecontracten op basis van deze zelfde technologie, biedt nieuwe opportuniteiten, maar ook nieuwe uitdagingen voor klassieke installatiebedrijven. Het leveren van energieprestaties bovenop de technieken, vereist immers kennis van het inregelen, monitoren en opvolgen van de installaties. Ook het transparant Meten en Verifiëren (M&V) van gerealiseerde energiebesparingen is een belangrijk onderdeel van elk succesvol EPC-contract. Risicobeheer wordt hierbij een kerncompetentie van een installatiebedrijf dat als ESCO wil optreden met nieuwe contractmodellen en diensten .

EEN KATAPULT NAAR DE 21STE EEUW Installatiebedrijven kunnen echter een competitief voordeel bekomen ten opzichte van hun concurrenten en nieuwe markten aanboren voor hun technieken op basis van energiediensten. ESCO worden vraagt wat inspanningen, maar katapulteert de installateurs naar de 21ste eeuw. Een inspanning die wellicht de moeite waard is.

INSTALLATIE & BOUW | 19

ANTWERPEN | Campus Drie Eiken Tekst: Frie Van der Planken Beeld: WAX

Daglichtsturing in nieuw campusgebouw te Antwerpen: optimaal energie besparen Op 22 september jongstleden opende de Universiteit Antwerpen de deuren van twee nieuwe campusgebouwen op Campus Drie Eiken. Gebouw M en Gebouw O, ook wel Gebouw Gouverneur Andries Kinsbergen genoemd, beiden van META architectuurbureau, moeten de blikvangers worden van de zogenaamde life sciences campus. Duurzame blikvangers, weliswaar: zo kan het energieverbruik in gebouw M optimaal geregeld worden door efficiënt gebruik te maken van de brede lichtinval.

Gebouw M en Gebouw O worden weldra de thuisbasis van de Antwerpse studenten Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen enerzijds en Farmaceutische en Biomedische Wetenschappen anderzijds. Het spreekt voor zich dat het toekomstige hart van de campus life sciences ook zelf een duurzaam leven beschoren moet zijn: optimaal gebruik maken van het vele daglicht staat daarbij centraal. Op basis van de bevindingen van het betrokken studiebureau stond de firma B.E.G. uit Aartselaar dan ook in voor het leveren van energie-efficiënte aanwezigheidsmelders.

VERSCHILLENDE PARAMETERS In 2010 opende het Duitse B.E.G., gespecialiseerd in aanwezigheidssensoren en bewegingsmelders, een Belgisch filiaal in Aartselaar.

Dagelijks zoeken tien gedreven medewerkers met een brede technische bagage er naar de juiste oplossingen voor verscheidene projecten. Daarbij wordt rekening gehouden met een hoop parameters, aldus Johan Van Bael, sales manager bij B.E.G.: “Elk project is voor ons een uitdaging: er zijn namelijk verschillende aspecten die de keuze van de meest geschikte melders sterk beïnvloe-

Johan Van Bael: “Door de raampartijen profiteert Gebouw M van heel wat natuurlijk daglicht.”

20 | INSTALLATIE & BOUW

den. Denk daarbij aan de gebruikte materialen, de oriëntatie van het gebouw, de functies van de ruimtes ... Zelfs het meubilair en de kleur van de muren spelen een rol.”

DAGLICHTSTURING In Gebouw M was vooral de lichtinval een bepalende factor. Van Bael: “Door de raampartijen profiteert Gebouw M van heel wat natuurlijk daglicht. Een opportuniteit voor de bouwheer om via een optimale lichtregeling flink te besparen op het energieverbruik. In de lijn van de gestelde

ANTWERPEN | Campus Drie Eiken

'De vele lichtinval in Gebouw M is een opportuniteit om flink te besparen op het energieverbruik: melders met daglichtsturing maken een optimale lichtregeling mogelijk' Gebouw M en O moeten de blikvangers worden van de zogenaamde life sciences campus. (Beeld Filip Dujardin)

eisen van de opdrachtgever werd daarom gekozen voor de Dali-melders met daglichtsturing, in combinatie met dimbare verlichting. Afhankelijk van de lichtinval dimmen de melders het licht automatisch, of schakelen ze het volledig uit. Dat geldt ook omgekeerd: wanneer er beweging gedetecteerd wordt en de natuurlijke lichtinval volstaat niet, gaat de verlichting meteen aan.”

TECHNISCHE EXPERTISE Het is voor B.E.G. niet de eerste samenwerking met de Universiteit Antwerpen: “We zijn een

sterke en betrouwbare partner voor de universiteit: ook andere gebouwen op de Campus Drie Eiken, met andere parameters, zijn met onze melders uitgerust. Daarnaast geven we de universiteit ook vaak advies met betrekking tot nieuwbouwprojecten of renovaties. Die sterke positie hebben we voornamelijk te danken aan onze technische expertise. Anders dan sommige spelers op de markt, werken we enkel met mensen die over die nodige technische kennis bezitten. We kunnen dus zonder problemen meedenken met studiebureaus, opdrachtgevers en installateurs in de zoektocht

naar het beste lichtregelsysteem,” legt Van Bael uit.

Ook na de eigenlijke verkoop staat B.E.G. klaar met raad en daad: “Tijdens de installatie van de melders komen we met plezier ter plaatse om een goede opvolging te verzekeren. Hetzelfde geldt wanneer de installatie al achter de rug is: mochten er zich eventuele vragen of problemen voordoen, maken we graag de tijd om het systeem weer optimaal te doen functioneren. Tot slot nemen we zonder aarzelen onze verantwoordelijkheid als het gaat om de garantievoorwaarden,” beslist Van Bael. ❚

Projectinfo

Gebouw M: een betonnen uitdaging voor elektrotechnische installaties Broederlijk naast elkaar. Zo staan de gloednieuwe universiteits-gebouwen M en O vandaag dicht bijeen te pronken op de Campus Drie Eiken te Antwerpen. Toch hebben beide gebouwen hun eigen karakter: terwijl Gebouw O verheven op een sokkel staat, heeft Gebouw M een deels verzonken gelijkvloers, opgetrokken rond een betonnen kern. Een interessante uitdaging voor de te installeren gebouwtechnieken, zo blijkt.

Voor de elektrotechnische uitrusting van Gebouw M deed Universiteit Antwerpen een beroep op Imtech, gespecialiseerd in de installatie en het beheer van allerlei gebouwtechnieken in de tertiaire sector. Joeri Desmet, projectmanager bij Imtech, licht toe: “Dankzij onze multitechnische aanpak zijn we in staat om verschillende technische diensten te leveren. Zo ook in Gebouw M: we stonden onder meer in voor de stopcontacten, verlichting, branddetectie, toegangscontrole, gestructureerde netwerkbekabeling enzovoort.”

Betonnen constructie De betonnen kern van gebouw M bleek voor Imtech de grootste uitdaging te zijn tijdens het installatieproces: “Het hele gebouw steunt op een centrale betonnen constructie, die volledig werd afgewerkt in zichtbeton. Daardoor moesten we alle technieken al in een zeer vroege fase van het bouwproces inwerken in het beton. De leidingen voor de technieken zijn dan ook van bij het begin ingegoten in het beton. Een alledaags project was dit voor ons dus zeker niet,” legt Desmet uit.

Van ontwerp tot beheer De expertise van Imtech beperkt zich niet enkel tot het ontwerp en de realisatie van verscheidene technieken. Desmet: “Onze technische deskundigheid reikt verder dan de eigenlijke bouwwerken. Zo hebben we al meer dan veertig jaar ervaring met het complete technische onderhoud en beheer van bouwkundige installaties. Niet voor niets beschikken we intussen al over vijf vestigingen in heel België: we kennen het belang van een snelle, persoonlijke service en zetten daar dan ook bewust op in.”

INSTALLATIE & BOUW | 21

“Wij zullen mens en omgeving gezonder maken, door de meest kwalitatieve en energiezuinige ventilatiesystemen van de toekomst te leveren.”

UW TECHNISCHE RUIMTE OP 0.55M² OPLOSSINGEN T/M 9KW VOOR UW WONING

NILAN BELGIUM • Oudestraat 16 • 2630 AARTSELAAR • T +32 3 298 32 52 F +32 3 293 65 33 • E info@nilanbelgium.be • W www.nilanbelgium.be

ANTWERPEN | Campus Drie Eiken

Tekst: Frie Van der Planken Beeld: ETAP

Meer noodverlichting met minder armaturen:

uitgekiende lichtverdeling in Gebouw M

Meer verlichten met minder middelen: de armaturen die instaan voor de noodverlichting in Gebouw M te Antwerpen zetten een volledig nieuwe standaard wat betreft duurzame signalisatie. En dat heeft niet alleen te maken met de energiebesparende ledlampen. Zo zit de intelligentie van het systeem ook, en vooral, in de manier waarop het licht verdeeld wordt over de ruimte.

De compacte K1-armaturen van producent ETAP liggen helemaal in de lijn van de groene verlichtingsoplossingen die het bedrijf op de markt brengt.

Account manager Koen Hertoghs: “Energiebesparing is een kernbegrip dat al van bij het prille begin ingebakken zit in onze bedrijfsgenen. Zo investeren we een belangrijk deel van onze omzet in research naar groenere, toekomstgerichte producten. Met de K1-serie hebben we een systeem ontwikkeld dat perfect aansluit bij die visie: energiezuinige noodverlichting met een minimum aan armaturen.”

HOGE LUMENOUTPUT De armaturen uit de K1-serie voorzien Gebouw M op de Campus 3 Eiken te Antwerpen van de nodige vluchtwegverlichting en signalisatie. Dat doen ze op basis van ledlampen met een langdurig hoge lumenoutput.

Vierkant K1-opbouwarmatuur voor vluchtwegverlichting.

Hertoghs: “Onze ledlampen hebben een gemiddelde Lamp Lumen Maintenance Factor van meer dan 90% na 50.000 branduren. Dat betekent dat onze armaturen na die tijd nog altijd 90% of meer van hun oorspronkelijke lumenoutput behouden.”

75% BESPAREN De tweede factor die de K1-verlichting een stuk duurzamer maakt dan andere noodverlichting, is de doordachte lichtverdeling: “De armaturen sturen het licht in de lengte, op een zodanig intelligente manier dat je met slechts één K1 een afstand van 20 meter kan uitlichten.” De combinatie van de slimme lichtverdeling met de zuinige leds leidt dan ook tot indrukwekkende prestaties. “Met de K1-serie kan je algauw 75% besparen op energie ten opzichte van noodverlichting met fluorescentielampen,” geeft Hertoghs mee. ❚

Rond K1-inbouwarmatuur voor vluchtwegverlichting.

INSTALLATIE & BOUW | 23

Therma verwarming Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: PIXII

DYNAMISCHE SIMULATIES, VRAAGSTURING EN BIM STAAN CENTRAAL

Blik op de toekomst op het NZEB SYMPOSIUM Het jaarlijkse NZEB Symposium van Pixii wil bouwprofessionals inlichten over innovatieve ideeën, kennis en ervaringen die vanuit de academische wereld, maar ook vanuit studiebureaus en de praktijk, op de bouwsector afkomen. De vijfde editie, eind oktober, stond in het teken van dynamische simulaties, vraaggestuurde procesregeling, BIM en ook, vooral, renovatie.

Het NZEB Symposium liet twintig wetenschappers en bouwprofessionals aan het woord en Vlaams minister van Energie Bart Tommelein deed uit de doeken welke uitdagingen Vlaanderen in de toekomst zal aannemen.

Samen brachten ze uiteenlopende presentaties over alle bouwaspecten, met als kernwoord: energie-efficiënt bouwen en renoveren. De aanwezigen waren enthousiast, net zoals Els Vanden Berghe, algemeen coördinator van Pixii: “We willen een voorloper zijn in de bouwsector en onze bezoekers laten proeven van wat er in de toekomst allemaal mogelijk is. Afgaande op het aantal bezoekers en de tevreden reacties is dat zeker gelukt.”

THERMISCHE ENERGIEOPSLAG De presentatie die Vanden Berghe het meest bijblijft: die van Glenn Reynders, postdoctoraal onderzoeker bij Energyville en de KU Leuven, over thermische energieopslag in woningen. “In sommige steden, zoals Antwerpen en Gent, zie je initiatieven met grote warmtenetwerken,” zegt Vanden Berghe. “Toch geloof ik daar niet echt in, omdat de warmteverliezen bij het transport door buizen erg groot zijn, wat de rendabiliteit drukt. Eén-op-éénnetwerken, met één producent en één afnemer werken veel efficiënter. Een ander probleem van warmtenetten is de moeilijkheid om het aanbod te allen tijde te garan-

Het jaarlijkse NZEB Symposium van Pixii wil bouwprofessionals inlichten over innovatieve ideeën, kennis en ervaringen.

24 | INSTALLATIE & BOUW

Therma verwarming

'De vijfde editie stond in het teken van dynamische simulaties, vraaggestuurde procesregeling, BIM en ook, vooral, renovatie'

Glenn Reynders, postdoctoraal onderzoeker bij Energyville en de KU Leuven, praat over thermische energieopslag in woningen.

deren. Dan kom je al snel terug uit bij fossiele brandstoffen. Maar thermische energieopslag in de vorm van sanitair warm water en de structurele thermische massa, samen met slimme vraagsturing, is een deel van het antwoord op die problemen. Verder onderzoek naar zo’n opslag is dan ook echt waardevol.

heidseisen steeds strenger worden en de productie van warm water weinig innoveert, stijgt het relatief belang van dat sanitair warm water in de totale energievraag. Eén van de voornaamste oorzaken van die hoge energievraag is de hoge productietemperatuur – boven 55° C – van dat warm water, om de Legionella-bacterie geen kans te geven.

ENERGIEVERBRUIK VAN SWW NAAR BENEDEN

Van Kenhove simuleerde in haar doctoraat het infectierisico in de ontwerpfase van warmwatersystemen en bekeek de effectiviteit van desinfectietechnieken op een geïnfecteerd systeem. Daarvoor mat ze in vier verschillende systemen voor warmwaterproductie en -distributie de relevante temperaturen en gebruikersprofielen op verschillende punten in het systeem. Haar simulaties tonen aan dat de verlaging van de productietemperatuur van 60 °C naar 50 °C, gecombineerd met een shock desinfectie om de 12 dagen aan 70 °C gedurende drie minuten, een energiebesparing oplevert van 34 procent zonder het infectierisico te verhogen. Meer algemeen kunnen HVAC-ontwerpers met dit model het infectierisico inschatten dat verbonden is aan hun voorgestelde ontwerp.

Een andere presentatie die opviel: die van Elisa Van Kenhove, doctorandus aan de UGent. Haar werk kan zorgen voor een verlaging van het energieverbruik bij de opwarming van sanitair warm water. Omdat isolatie en luchtdicht-

SLIMME GEIT

Het jaarlijkse NZEB Symposium van Pixii wil bouwprofessionals inlichten over innovatieve ideeën, kennis en ervaringen.

Op het einde van de avond reikte Pixii ook de Slimme GEIT – Gebouw, Energie-efficiëntie, Innovatie en Techniek – uit aan Marc Delghust van de UGent. Hij kreeg de prijs voor zijn bijdrage ‘Meer nauwkeurige energiebesparingsvoorspellingen voor woningen: een pragmatische BIM-aanpak zowel met als zonder eigen BIM-model.’ Door een pragmatische combinatie van BIM-software en een simpele, toegankelijke visuele en Excel-interface kunnen ontwerpers snel EPB-waarden (K-peil, E-peil) als realistische energiebesparingen inschatten. Dat kan in de toekomst leiden tot beter onderbouwde energieprestatie-indicatoren. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 25

Therma verwarming Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Pixii, Marc Delghust

Nieuwe methode berekent realistische energiebesparingen Marc Delghust, onderzoeker aan de UGent, won op het NZEB-symposium de ‘Slimme GEIT’, een prijs voor innovatieve technieken die de bouwsector stimuleren.

Zijn onderzoek over een BIM-tool met een multi-zonaal rekenmodel – en een nieuwe aanpak voor wanneer er geen BIM-model voorhanden is – maakt het ontwerpers makkelijker om op een eenvoudige en snelle manier het E-peil te berekenen en een realistische inschatting van het energieverbruik van een woning te maken.

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat er vaak een te groot verschil is tussen de energieprestaties van een woning enerzijds en wat er vooraf berekend was met rekenmethodes uit de EPC of EPB-regelgeving anderzijds. Dat moet beter, want energieprestatiecertificaten zijn vaak de belangrijkste basis waarop bedrijven investeringsbeslissingen maken en de overheid haar beleid baseert.

LANGERE STOOKTIJDEN Foute veronderstellingen van het gebruikersgedrag liggen mee aan de basis van dat verschil.

Theoretische berekeningen houden bijvoorbeeld zelden rekening met het feit dat bewoners zich minder energiezuinig gedragen in woningen die energie-efficiënter zijn. In meer performante woningen wordt zelfs een kwistiger stookprofiel vastgesteld. Een verklaring daarvoor kunnen de beperktere vermogens en tragere responstijdens zijn die vaak gepaard gaan met warmtepompen en lage-temperatuur-verwarming.

Marc Delghust: “Minstens even belangrijk is de algemene overstap van decentrale verwarming – zoals gaskachels en elektrische radiatoren – naar centrale verwarming, waarbij plots andere ruimtes dan enkel de leefruimte lange tijd verwarmd worden, zoals de badkamer.”

“Modellen overschatten besparing door isolatie” Een andere belangrijke oorzaak: De gestandaar-

diseerde één-zonerekenmodellen die worden gebruikt voor EPB-berekeningen. Delghust: “Die modellen baseren zich op een vast lager temperatuurgemiddelde, 18° C in plaats van bijvoorbeeld 21° C, om enigszins rekening te houden met het feit dat niet alle kamers continu verwarmd worden. Zo’n model houdt dus geen rekening met onverwarmde of minder verwarmde kamers die kouder zijn in oude woningen en warmer zijn in goed geïsoleerde woningen.”

Ook de ligging van die verwarmde en nietverwarmde ruimtes heeft geen invloed op de berekening, terwijl dat wel zo zou moeten zijn. Zo overschatten éénzonemodellen bijvoorbeeld de relatieve besparing van isolatie, het meest sprekend bij zoldervloer- of dakisolatie. Die modellen houden er immers geen rekening mee dat deze zoldervloeren of daken zich boven de koudere, onverwarmde slaapkamers bevinden.”

GRONDIGER VERSLAG Ook de EPB-verslaggever heeft een invloed op de verschillen tussen voorberekende energieprestaties en het uiteindelijke resultaat, omdat de waarden bij ontstentenis erg conservatief zijn.

De analyse van Delghust toont ook aan dat een verslaggeving vaak grondiger gebeurt bij hoogperformante woningen, met een beperkter gebruik van die waarden bij ontstentenis. Dit verklaart deels de grotere overschattingen van het energiegebruik bij minder performante woningen.

Behalve voor onderzoek, werd deze tool ook reeds gebruikt door ingenieur-architecten in opleiding, om handson voeling te krijgen met energieprestatie-indicatoren en energiegebruik alsook in het kader van een studieopdracht voor het VEA, bij de ontwikkeling van het nieuwe S-peil.

Door een pragmatische combinatie van BIM-software en een simpele, toegankelijke visuele Excel-interface kunnen ontwerpers snel zowel EPB-waarden als realistische energiebesparingen inschatten.

26 | INSTALLATIE & BOUW

Marc Delghust kreeg de ‘Slimme GEIT’-prijs voor zijn onderzoek.

MINDER OPMETEN Meer complexe modellen – die meer betrouwbare resultaten zouden opleveren – worden in de praktijk weinig gebruikt bij woningbouw door de hogere werklast, rekentijd en expertise. Als antwoord daarop ontwikkelde Delghust een multi-zonemodel dat veel lichter is dan andere modellen. “Rond dat model hebben mijn collega Tiemen Strobbe en ik een tool ontwikkeld die deze uitgebreide inputdata haalt uit BIM-modellen. Zo moet de gebruiker zelfs minder opmeten dan voor een één-zone EPB-berekening. Het model gebruikt de uitgebreide geometrische data uit BIM-modellen, zoals afmetingen van binnenwanden en relaties tussen kamers. Zo zijn manuele opmetingen niet nodig.”

REALISTISCHE BESPARINGEN Door een pragmatische combinatie van BIMsoftware en een simpele, toegankelijke visuele Excel-interface kunnen ontwerpers dus snel zowel EPB-waarden (K-peil, E-peil…) als realistische energiebesparingen inschatten. Hiermee kunnen maatregelen in een vroege ontwerpfase worden afgetoetst en op maat bijgestuurd, om zo op onderbouwde wijze tot betere ontwerp- en investeringsbeslissingen te komen.

“RESULTATEN LEUNEN AAN BIJ WERKELIJKHEID” Voor situaties waarin geen BIM-model bestaat van de werkelijke gebouwen of ontwerpen, zoals kleine renovatieprojecten, ontwikkelde Delghust een methode die op basis van de beschikbare gegevens een betrouwbaar multi-zone model maakt dat zo goed mogelijk overeenstemt met de woning. “Een analyse van 320 verschillende opstellingen bij drie concrete woningen toont aan dat de resultaten via deze methode heel dicht aanleunen bij de simulatieresultaten op basis van originele BIM-modellen van de architect,” sluit Delghust af. ❚

Therma verwarming Tekst en beeld: ATTB

InfoWarmtePomp.be lanceert nu ook infosite voor warmtepompen in niet-residentiële toepassingen ATTB en WPAC hebben hun infosite www.InfoWarmtePomp.be uitgebreid met een tweede, niet-residentieel luik. "Warmtepompen zijn immers niet alleen in privéwoningen, maar zeker ook binnen de industrie, de handel, de overheid en de non-profit breed inzetbaar. Toch wordt in deze sectoren nog onvoldoende gebruik van de vele mogelijkheden die warmtepompen bieden", klinkt het.

OBJECTIEVE B2B-INFO Precies daarom bundelt de website de expertise van de producenten en verdelers van warmtepompen. Zij tonen aan hoe dankzij warmtepompen de restwarmte die anders verloren gaat ook in niet-residentiële sectoren nuttig kan worden ingezet, en hoe dit een enorme besparing kan betekenen op het energieverbruik.

NIET-RESIDENTIËLE WARMTEPOMPEN "Warmtepompen betekenen de meest efficiënte toepassing van hernieuwbare energie voor ruimteverwarming en andere verwarmingsprocessen. Niet alleen in particuliere woningen, maar ook – en zelfs vooral – in niet-residentiële sectoren", aldus ATTB en WPAC. In de industrie, de land- en tuinbouw, de handel, de horeca, ziekenhuizen en verzorgingsinstellingen, sportinfrastructuren, kantoren, etc. komt er doorgaans enorm veel restwarmte vrij. Deze warmte kan – in plaats van ze verloren te laten gaan – via een warmtepompinstallatie nuttig worden ingezet voor ruimteverwarming, voor de verwarming van water of voor andere sectorspecifieke toepassingen.

Waarom zou ik in mijn bedrijf een warmtepomp installeren? Hoe werkt een warmtepomp precies? Voor welke toepassingen kan een warmtepomp in mijn sector worden ingezet? En bij welke fabrikanten kan ik terecht voor niet-residentiële warmtepompen?

Voor een niet-merkgebonden antwoord op deze en tal van andere vragen over warmtepompen kunnen professionals, architecten in de projectmarkt, inkopers voor bedrijven, technisch ingenieurs etc. vanaf nu terecht op www.

InfoWarmtePomp.be/nr, en via de link rechts bovenaan vervolgens op de sectie ‘niet-residentieel’.

INITIATIEF VAN TWEE SECTORORGANISATIES Www.InfoWarmtePomp.be/nr is, net als de infosite www.InfoWarmtePomp.be voor particulieren, een initiatief van ATTB, de Belgische sectorassociatie voor thermische technieken – sectie 4 (warmtepompen en alternatieve systemen) en WPAC, de beroepsfederatie van warmtepompleveranciers. ❚

De site legt uit aan geïnteresseerde bedrijven hoe een warmtepomp nu juist werkt.

ATTB en WPAC hebben hun infosite www.InfoWarmtePomp.be uitgebreid met een tweede, niet-residentieel luik.

INSTALLATIE & BOUW | 27

Therma verwarming

Tekst: Heatworld Rentals Beeld: Ferry Verheij

Verhuur van verwarming als core business Coolworld Rentals heeft haar activiteiten op het gebied van verwarmingsverhuur uitgebreid en verder geprofessionaliseerd. Alles is ondergebracht in een aparte business unit: Heatworld Rentals. Nieuwe en vaste klanten vragen immers steeds meer naar tijdelijke en breed inzetbare verwarmingsoplossingen, of het nu gaat om verwarmen, drogen, warm water of klimaatbeheersing.

Met een up-to-date verhuurvloot kan Heatworld adequaat op vrijwel elke vraag naar tijdelijke verwarmingsoplossingen inspelen, hoe omvangrijk ook. “Om snel - en uit eigen voorraad te kunnen leveren beschikt Heatworld over een fors verhuurpark met regionale depots in Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Zwitserland en Oostenrijk”, aldus Jeffrey D’hondt, verantwoordelijke voor Heatworld.

BREED TOEPASSINGSGEBIED Met de direct inzetbare oplossing van Heatworld voorkomen gebruikers stagnatie of schade. Ook bij renovatie, uitbreiding of vervanging van een vaste installatie kan tijdelijk huren veel voordeel opleveren, bijvoorbeeld omdat de kostenverhogende tijdsdruk op het project geheel wegvalt. Heatworld levert maatwerk bij onder meer capaciteitstekorten, verbouwingen, testopstellingen, seizoenspieken, evenementen, calamiteiten en storingen.

Voor Heatworld is de verhuring van verwarmings­ techniek geen nevenactiviteit, maar core-business.

Voor tal van branches is de dienstverlening tot in de details verfijnd. Heatworld verhuurt op basis van ‘full service’, wat betekent dat de klant of de intermediair kan rekenen op een professioneel, vaak kostenbesparend advies en een professionele realisatie, vanaf transport en installatie tot service en onderhoud op locatie tot de ophaling van het materieel. De apparatuur is altijd van een recent bouwjaar en voldoet aan alle branchegebonden eisen.

28 | INSTALLATIE & BOUW

Heatworld is uitgerust om elk tijdelijk verwarmingsprobleem praktisch, snel en tegelijk kostenefficiënt op te lossen.

METEEN EEN NOODOPLOSSING LEVEREN Bij een storing of een defect dat niet snel kan worden verholpen, zal een installateur binnen enkele uren voor een noodoplossing moeten zorgen. Deskundige adviseurs reageren snel en schatten al tijdens het eerste telefoongesprek juist in wat technisch en praktisch bezien de beste oplossing is. Hiermee help Heatworld de stress in de planning te beperken èn de tevredenheid van de klant te garanderen. Heatworld is uitgerust om elk tijdelijk verwarmingsprobleem praktisch, snel en tegelijk kostenefficiënt op te lossen.

BREED PRODUCTEN PAKKET Heatworld heeft een breed beschikbaar pakket aan verwarmingsapparatuur: • Mobiele ketelhuizen • Chillers met warmtepomp • Doorstroomheaters Elektrische wateropwarmers • Elektrische- en dieselgestookte luchtheaters • Airhandlers met verwarming • Rooftop airco’s met warmtepomp • Warmtewisselaars en randapparatuur

Therma verwarming

“Belangrijk om te weten is dat Heatworld nooit op de stoel van de installateur gaat zitten,” zegt Jeffrey D’hondt.

TIJDELIJKE VERWARMING HAALT DE DRUK VAN KETEL Steeds meer installateurs weten Heatworld ook te vinden als ze voor hun klant een tijdelijke voorziening willen regelen, zodat zij de revisie of vervanging van een vaste installatie niet onder een onmogelijke tijdsdruk hoeven uit te voeren.

“Belangrijk om te weten is dat Heatworld nooit op de stoel van de installateur gaat zitten. Wij beperken ons bewust tot tijdelijke verhuur en leveren dus geen vaste installaties,” zegt D’hondt. “Het is onze business om voortdurend geteste, gereinigde en gekeurde apparatuur beschikbaar te hebben en direct te kunnen plaatsen als de situatie daarom vraagt. We zijn erop ingesteld om 24/7/365 te kunnen inspringen, bij gepland onderhoud, vervangingsprojecten, en in onvoorziene situaties. En wat de situatie ook is, we opereren altijd op de achtergrond, als een partner, niet als een concurrent.”

CALAMITEITENCONTRACTEN VOOR INSTALLATEURS

Met een up-to-date verhuurvloot kan Heatworld adequaat op vrijwel elke vraag naar tijdelijke verwarmingsoplossingen inspelen.

Heatworld biedt installateurs en technische bedrijven de mogelijkheid van een calamiteitenovereenkomst aan. Hierbij wordt de aanwezige koelapparatuur bij de eindklant geïnventariseerd. Mocht er zich een calamiteit voordoen, dan kan Heatworld namens de installateur direct actie ondernemen, volgens de vooraf overeengekomen afspraken. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 29

›

Krachtige gaswandketel met een vermogen tot 161,5 kW

›

Ingebouwde terugslagklep voor rookgas-zijdige overdruk cascade

›

Geheugenfunctie voor het opslaan van de ketelhistoriek

›

Voorzien van een service connector voor de Smart Service Tool

›

Voorbereid voor internetcommunicatie om een vlotte communicatie met gebouwbeheersystemen te garanderen

›

Aangename en goed verlichte werkplek dankzij de geïntegreerde automatische LED binnenverlichting.

›

Het toestel geeft zelf aan wanneer het tijd is voor een onderhoudsbeurt.

Groot vermogen condenserende gaswandketel

Nieuw Remeha Quinta Ace De krachtigste ketel aan de wand

Remeha Quinta Ace

Remeha Quinta Ace

Intelligent en veelzijdig inzetbaar Compact en krachtig !

De Remeha Quinta Ace is een intelligente hoog rendement gaswandketel met een vermogen tot maar liefst 161,5 kW. Dankzij dit hoge vermogen is het mogelijk om in een cascadeschakeling met minder ketels het gevraagde vermogen te bekomen, waardoor nog compactere installaties gerealiseerd worden.

Behalve compactheid en kracht wordt de Quinta Ace ook gekenmerkt door zijn intelligentie en efficiëntie. Het toestel heeft eSMART inside en is volledig voorbereid voor toekomstige communicatie en beheer op afstand. Daarnaast draagt deze ketel bij aan een groenere toekomst dankzij een zeer lage uitstoot aan stikstofoxiden.

Met deze ketel speelt Remeha in op de digitale met een duidelijke visie voor de toekomst. De Quinta Ace is dé verwarmingsketel die volledig klaar is voor beheer en de bewaking op afstand. Hierdoor is hij in staat om zelf preventieve servicemeldingen te sturen, waardoor u als pro efficiënter kan werken en u uw klant het interessantste onderhoudsvoorstel kan aanbieden.

Therma verwarming Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Remeha

Wegwijs in het EPB-doolhof De energieprestaties die woningen moeten behalen worden stelselmatig strenger. Het traject dat voor heel Europa geldt, schrijft tegen 2021 een BEN-gebouw voor alle Europese landen voor, wat voor België neerkomt op een E-peil van 30 en een K-peil van 40. De eigenlijke technische prestaties zijn natuurlijk belangrijk, maar bij de EPB-berekeningen die verslaggevers maken zijn ook andere factoren van tel. Jan Deklerck, product manager bij Remeha, haalt zo enkele voorbeelden aan.

Kort door de bocht: bij elk bouwproject waar je ook een architect voor nodig hebt, dien je een EPB-document op te stellen. Voor wie daar niet mee vertrouwd is, is dat geen sinecure. Om installateurs beter wegwijs te maken in het EPB-doolhof, maakte Remeha een simulatie met de EPB-software om van daaruit concrete hulpmiddelen aan te reiken. “We simuleerden een normale woning met enkele parameters in de EPB-software en bekeken de resultaten die dat gaf. Daarna speelden we met enkele parameters om te zien welke invloed dat op het E-peil had,” zegt Deklerck.

- Bouwaanvraag 2016 - K 32 - 7,5 kW warmteverlies - Bouwknopen optie B - Halfopen nieuwbouwwoning - Voorgevel is noord - oostelijk gericht - Bruto vloeroppervlakte = 215 m² - Luchtdichtheid v50 = 5 m³/h.m² • 10 cm PUR in de muren • 18 cm rotswol in het dak • Dubbel glas, Ug = 1,10 W / m².K - Ventilatie C vraaggestuurd: reductiefactor = 0,87

STAVINGSSTUKKEN

COMBINATIES

Deze resultaten kunnen al op enkele manieren verbeteren, zelfs zonder technische aanpassingen uit te voeren. Gebruik in eerste instantie de juiste stavingsstukken aan en lever ze aan de EPB-verslaggever. Deklerck: “Om te beginnen: een dimensionerings- en berekeningsnota van het verwarmingssysteem. Bij nieuwbouwprojecten heeft iemand dat zeker en vast uitgerekend.

Je weet dan perfect op welk regime je installatie werkt. Ook leidinglengtes zijn erg belangrijk. De installateur of de doe-het-zelfparticulier weet wel hoeveel meter hij heeft gelegd, maar de EPBverslaggever niet. Als die eerste dat kan aantonen, win je meteen weer enkele E-punten.”

Ook over het combi-label voor SWW, waar al veel over is gezegd en geschreven, valt wat op te merken in het kader van de EPB-berekening.

Deklerck: “Volgens de laatste richtlijn van het VEA is het opnieuw mogelijk om een ketel-boilercombinatie in de software in te voeren met de ERPgegevens. Pas wel op: je kan dat enkel doen met combi-producten of producten met een geïntegreerd vat. Als je bijvoorbeeld kiest voor onze Calora Tower gas – BS 160 SL, een condenserende ketel met geïntegreerde boiler, dan win je al snel 5 e-peil punten. Kies dus zoveel mogelijk voor condensatieketels met een geïntegreerde boiler.” ❚

“Ook erg belangrijk: de factuur met het uitvoeringsadres. Welke ketel heb je geïnstalleerd, welke warmtepomp, welke binnenvoeler, heb je thermostatische koppen, welk type warmteafgiftesysteem staat er,… Lever je die documenten, dan scheelt het al snel vijf E-peil punten, van 58 naar 53. Net genoeg om in echte situaties van 50 naar 45 te gaan, trouwens.”

SIMULATIE “Het moment dat je je aanvraag indient geldt als markeermoment voor EPB-eisen,” verduidelijkt Deklerck. “Daar kozen we dus voor 2016. Zoals je ziet staan daar er buitensporige getallen bij. Voor ventilatie kozen we bijvoorbeeld voor de kleinste reductiefactor. Deze gesimuleerde woning rustten we uit met een van de combi-verwarmingstoestellen van Remeha: de Terra 24/28c Plus. Daarvan kregen we zogezegd geen stavingsdocument van de installateur.”

De resultaten van de EPBberekening gaven redelijk normale waardes aan: Het K-peil was ok, het E-peil – van 58 – niet. De ventilatie was voldoende, maar er moet nog aandacht worden besteedt aan oververhitting.

En in dit geval is er natuurlijk ook geen hernieuwbare energie gebruikt.

Jan Deklerck legt uit hoe Remeha de EPB-simulatie uitvoerde.

INSTALLATIE & BOUW | 31

ON I

O-NP ZONDER UITSPARINGEN

Flinterdun, heerlijk warm en een streling voor het oog. De nieuwe Vasco Oni verlegt de grenzen van radiatordesign. In de ultradunne aluminium voorplaat met optionele handdoekuitsparingen zit een koperen verwarmingsbuis verwerkt met minieme waterinhoud.

Daardoor is deze ‘zwevende’ vlakke radiator niet alleen prachtig om naar te kijken, maar ook uiterst efficiënt en energiezuinig. Ideaal in combinatie met lage temperatuursystemen.

O-P MET UITSPARINGEN

G R ENS VER L EG GE N D DES I GN

ONTDEK VASCO DESIGNRADIATOREN IN COMBINATIE MET VLOERVERWARMING EN VENTILATIE: WWW.VASCO.EU

Therma verwarming

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Vasco

Flinterdunne designradiator dankzij vernieuwende techniek

Na een ontwikkelproces van twee jaar presenteert Vasco de Oni, een flinterdunne radiator waarin het zijn nieuwste verwarmingstechnologie integreert. De combinatie van aluminium en koper zorgt voor een snelle en duurzame warmte-uitwisseling ›

INSTALLATIE & BOUW | 33

Therma verwarming

Vasco stelde een eerste ontwerp van de Oni voor op Batibouw 2015, waar zowel eindklanten als installateurs heel positief reageerden. De techniek achter Oni is dan ook erg vernieuwend. “We freesden een koperen spiraal in een aluminiumplaat,” zegt Herman Ulens, Chief Technical Officer bij Vasco. “Aluminium laat ons toe om een heel dun design te creëren, amper acht millimeter dik.

De infrezing zorgt dat de koperen buizen perfect aansluiten op het aluminium en maakt dat de dikte beperkt blijft. Met een speciale techniek zorgen we er daarnaast voor dat de warmteenergie makkelijk van het koper naar het aluminium stroomt. Hierdoor verdeelt de warmte zich perfect over het totale oppervlak van de radiator.”

De Oni-versie zonder handdoekuitsparingen kan – net zoals de andere verticale desingradiatoren van Vasco – makkelijk gecombineerd worden met de nieuwe Multi+. Dat handdoekaccessoire zweeft met een onzichtbare ophanging voor de radiator en laat toe om ook kleine badkamerspullen op het tablet van de Multi+ te leggen.

MAKKELIJK VOOR INSTALLATEUR ÉN EINDGEBRUIKER Nog een grote troef van de Oni: de gebruiksvriendelijkheid voor de installateur. Het grootste model van de reeks – 2 meter bij 0,5 meter – weegt maximaal 23 kilo en kan een installateur eenvoudig alleen monteren. Ook de ophanging is erg specifiek. “Snel te monteren en eenvoudig uit te meten, maar toch een stevige bevestiging die aan elke industriestandaard kan voldoen,” zegt Ulens. “Zelfs tot in de badkamer, waar de muur vaak onderaan betegeld is en bovenaan niet, kan deze ophanging het verschil in muurdikte perfect opvangen.”

Het was belangrijk om vernieuwend te zijn in design, maar ook tijdloos te blijven zodat wat we maken in verschillende interieurs past,” zegt Hermans Ulens van Vasco.

de toekomst wordt. We willen immers met een breed palet van producten naar buiten komen, zo hebben we bijvoorbeeld ook een assortiment stalen toestellen die een ander segment aanspreken. Wat wel duidelijk is: Vasco wil een vernieu-

wer blijven in de markt van designradiatoren en duurzame producten blijven ontwerpen. Dat laatste zie je trouwens bij het materiaalgebruik van de Oni, waar we met koper en aluminium twee perfect recycleerbare producten gebruiken.” ❚

De Oni kreeg ook het gepatenteerde designventiel van Vasco, dat eerst op de leidingen van de centrale verwarmingsbuizen wordt aangesloten en daarna met een éénschroefsverbinding meteen op de radiator kan. De perfect op elkaar aansluitende ingefreesde blokken vermijden zo lekkages.

De gebruiksvriendelijkheid voor de eindklant komt uit de gelijkmatige opwarming van de radiator, en dus ook uit het hoge comfortniveau. Daarnaast zorgen de ronde hoeken voor een lager risico op kwetsuren. De Oni bestaat in twee versies: met handdoekuitsparingen (O-P) zodat gebruikers er hun handdoeken in kwijt kunnen en een compleet vlakke Oni (O-NP). Ook de handdoekuitsparingen zijn mooi zacht afgerond. Zo krijgt de Oni een bijzonder ‘Soft’ karakter.

TECHNIEK VAN DE TOEKOMST? De ontwikkeling van de Oni startte twee jaar geleden, toen R&D-specialisten, productmanagers en designverantwoordelijken zich samen afvroegen welke nieuwe producten de markt nodig had.

“Belangrijk daarbij was om vernieuwend te zijn in design, maar ook tijdloos te blijven zodat wat we maken in verschillende interieurs past,” zegt Ulens. “Dat realiseerden we door een heel dunne en fijne radiator te ontwerpen die optisch bijna zweeft voor de wand. We ontwikkelden deze nieuwe techniek speciaal voor de Oni, maar het is te vroeg om te zeggen of dit de techniek van

34 | INSTALLATIE & BOUW

Herman Ulens: “Aluminium laat ons toe om een heel dun design te creëren, amper acht millimeter dik.”

Therma verwarming

Tekst en beeld: Honeywell

Slimme thermostaat werkt voor alle soorten gebruikers Honeywell lanceert de volgende generatie van programmeerbare slimme thermostaten: de Lyric T6. Die universele thermostaat en de bijbehorende Lyric-app helpen gebruikers dankzij diverse programma’s en functies automatisch energie te besparen. Bovendien is de Lyric T6 eenvoudig te installeren. De programmeerbare thermostaat heeft verder een geïntegreerde WiFi-verbinding, een intuïtief touch­ screen en slimme, energiebesparende eigenschappen zoals optimale start en stop.

De Lyric T6 is compatibel met Apple HomeKit.

Voor moderne consumenten met een drukke en onregelmatige levensstijl biedt de Lyric-app geofencing.

Honeywell lanceert de volgende generatie van programmeerbare slimme thermostaten: de Lyric T6.

Installatie van zowel de bedrade als de draadloze versie van de Lyric T6 is snel en eenvoudig. De ketelmodule is dankzij de opklapbare bedradingklep moeiteloos te plaatsen, zowel op de wand als op een inbouwdoos. De Lyric T6 is geschikt voor alle 24-230V aan-/uit- en OpenTherm-toestellen. Na voltooiing van de installatie is de werking direct te testen. Daarna volgt een eenvoudige configuratie via het touchscreen van de thermostaat.

Voor moderne consumenten met een drukke en onregelmatige levensstijl biedt de Lyric-app geofencing. Die functie past de temperatuur automatisch aan op basis van de locatie van de smartphone van de gebruiker. Die stelt zelf een voorkeurstemperatuur in voor wanneer hij aanwezig is en voor wanneer hij weggaat.

KLOKPROGRAMMA’S EN GEOFENCING

Honeywell werkt samen met andere marktleiders op het gebied van connected home-producten. Zo is de Lyric T6 compatibel met Apple HomeKit en daardoor te bedienen met compatibele Apple-apparaten. Honeywell beschikt over het meest uitgebreide productassortiment in de thermostatenmarkt, met onder andere diverse programmeerbare thermostaten, connected thermostaten (Round Connected) en slimme zoneregeling (evohome Wi-Fi). ❚

De Lyric T6 wordt standaard geleverd met zowel een zevendaags als een vijf+tweedaags klokprogramma met zes perioden per dag – ideaal voor gebruikers met een regelmatige levensstijl. De klokprogramma’s zijn eenvoudig aan te passen, zowel via het touchscreen op de thermostaat als via de Lyric-app.

APPLE HOMEKIT

INSTALLATIE & BOUW | 35

Ventilatie Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Begetube

Ventilatiesysteem met maar drie elementen mikt op eenvoudige montage Begetube, leverancier van leidingsystemen voor verwarming en woningventilatie, introduceerde vorig jaar een modulaire luchtverdeelkast. Samen met de buizen en het ventielaansluitstuk uit het Begetube-gamma ontstaat zo een eenvoudig maar performant ventilatiesysteem, plaatsbesparend ontworpen voor compacte woningen of appartementen.

Begetube had vroeger een uitgebreid product­ assortiment voor ventilatieprojecten. Vier verschillende systemen, drie met ronde buis en één met een tunnelbuis, waren combineerbaar met elkaar. Daardoor moest het bedrijf ook veel koppel- en overgangsstukken aanbieden. “En een veelgehoorde klacht van installateurs is net dat ventilatiesystemen te ingewikkeld zijn,” zegt Youri Van Giel, commercieel afgevaardigde bij Begetube. Nu bouwen we met maar drie elementen een volledig systeem op. De verdeelkast kan dan in de chape worden ingestort, en zelfs in een betonstructuur worden geplaatst. Zeker voor flat-

gebouwen is dat interessant: de verdeelkasten en leidingen kunnen dan gewoon in de betonplaat tussen komen. Vroeger gingen we uit van bovengrondse collectorboxen, met een inspectieluik. Maar de realiteit leerde ons dat op de Belgische markt 95 procent van de installaties mee wordt ingestort.”

KLIKSYSTEEM Een eenvoudige montage is dus één van de speerpunten van dit product. Voor de aansluiting van de kanalen op de verdeelkast is er geen speciaal gereedschap nodig, dankzij het kliksysteem. Om

“Nu bouwen we met maar drie elementen een volledig systeem op,” zegt Youri Van Giel.

36 | INSTALLATIE & BOUW

de leidingen op maat te snijden, ontwikkelde Begetube een eigen buissnijder.

Maar ook al is het systeem eenvoudig, het biedt hoogwaardige kwaliteit. Alle verbindingen zijn van dichtingen en O-ringen voorzien, zodat het geheel luchtdichtheidsklasse D heeft. Daardoor kan het ook volledig waterdicht in beton worden ingestort.

Door de stevige en drukvaste uitvoering zijn zowel de leidingen als de kast beloopbaar en is er weinig kans op beschadiging. Die leidingen zijn ook glad aan de binnenkant en volledig, antistatisch en antibacterieel door de ingewerkte zilverionen.

Ventilatie

'Een eenvoudige montage is één van de speerpunten van dit product'

De tweede variant werkt met een gesloten deksel, waarbij de aansluiting op de unit gebeurt via de ovale openingen aan de zijkant.

OPEN EN GESLOTEN DEKSEL De kast bestaat in twee varianten: een met een ronde aansluiting bovenaan in diameter 180 mm, voor aansluiting op een metalen luchtkanaal voor verbinding met de unit. “Daarbij kan je de opening op verschillende plaatsen van de box plaatsen,” zegt Van Giel. “Zo kan de installateur op de werf zelf kiezen hoe hij de box gaat monteren.” De tweede variant werkt met een gesloten deksel, waarbij de aansluiting op de unit gebeurt via de ovale openingen aan de zijkant.

Die dient voor inbouw in valse plafonds, of eventueel een klein stukje in de chape. Van Giel: “Aan de andere zijdes zitten vier aansluitingen om een ronde buis van 63 mm op aan te sluiten. Je kan die ovalen aansluitingen, als je de bovenaansluiting gebruikt, tegen de muur zetten. Je hebt dan de drie andere zijdes nog volledig om je aansluitingen te doen.”

BOORPLAN, LEGPLAN EN MONTAGESCHETS

Een geïnstalleerde modulaire luchtverdeelkast van Begetube.

Voor de aansluiting van de kanalen op de verdeelkast is er geen speciaal gereedschap nodig, dankzij het kliksysteem van Begetube.

Installateurs krijgen bij Begetube ook een uitgebreide service, met hulp bij het ontwerp en de berekening van de installatie. Daar horen ook een boorplan, een legplan van de tracés in 2D in bovenaanzicht, een montageschets in 3D-zicht en natuurlijk een volledige onderdelenlijst bij. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 37

Vlinderkleppen

Tekst: Michel Van den Bosch Beeld: Belimo - Inge Zinsli

Voordelen regelen met vlinderkleppen nog te weinig bekend Regelen met vlinderkleppen, het is een praktijk die we in BelgiĂŤ nog niet zo vaak zien. Leverancier Belimo wil HVAC-installatiebedrijven er niet alleen op wijzen dat het mogelijk is, maar dat de inzet van vlinderkleppen ook heel wat voordelen biedt. Zo zijn de vlinderkleppen van Belimo lekvrij, licht in gewicht en eenvoudig te installeren. Dat resulteert dan weer in een belangrijk financieel voordeel.

Belimo Servomotoren startte in 1975 met de productie van de eerste roterende aandrijving voor luchtkleppen. Men wist toen nog niet hoe snel die ook met vlinderkleppen van derden zou worden toegepast. De belangrijkste reden waarom men voor vlinderklepaandrijvingen kiest is het benodigde koppel (Nm), die destijds enkel te gebruiken waren met 230V aandrijvingen. In de jaren 80 kwam Belimo dan met de SM-serie (15Nm) en vervolgens met de GM serie (30 Nm). Het koppel ging er dus flink op vooruit, terwijl ze werkten op 24V, wat men tegenwoordig laagspanning noemt.

De land- en tuinbouw en de veehouderij toonde veel interesse in deze nieuwe roterende luchtklepaandrijvingen. In 1998 kwam er een Belimo-totaaloplossing: naast luchtzijdige kwamen er ook waterzijdige toepassingen. Zo werd een unieke regelbare kogelkraan, zelf adapterende regelafsluiters en een volledig eigen assortiment vlinderkleppen gelanceerd. Die eerste vlinderklep was meteen uniek: terwijl de traditionele leveranciers vlinderkleppen aanboden met een RVS 304 of 316 blad, kwam Belimo met een vlinderklepblad met nylon coating. Dat was interessant voor de toevoegingen, zoals bijvoorbeeld meststoffen, die in de tuinbouw worden gebruikt.

GEEN LEKVERLIES Al snel kwam er interesse vanuit de HVAC-sector. Omdat bijvoorbeeld koeling veel energie kost, is het belangrijk dat er zo weinig mogelijk lekken zijn. De meeste op de markt verkrijgbare vlinderkleppen zijn echter niet helemaal lekvrij. Op jaarbasis kost dat een heleboel geld. De nieuwe generatie vlinderkleppen van Belimo (DN 25 -700) zijn voorzien van een standaard RVS blad en hebben geen lekverlies (A, dicht EN 12266-1). De vlinderklep sluit luchtdicht, wat een belangrijke meerwaarde is. Bij renovaties is het daarom interessant om bijvoorbeeld twee vlinderkleppen te plaatsen die de taak van de ouderwetse grote mengkranen of regelafsluiters overnemen.

38 | INSTALLATIE & BOUW

De vlinderkleppen van Belimo zijn lekvrij, licht in gewicht en eenvoudig te installeren.

Vlinderkleppen

Al snel kwam er interesse vanuit de HVAC-sector. Omdat bijvoorbeeld koeling veel energie kost, is het belangrijk dat er zo weinig mogelijk lekken zijn.

Het assortiment vlinderkleppen van oude SY motor (links) tot de nieuwe generatie PR. De nieuwe generatie is lichter in gewicht en qua maatvoering duidelijk compacter.

Zelfs als de aandrijving niet op voedingsspanning is aangesloten kan de inbedrijfsstelling toch via smartphone.

REGELEN OF OMSCHAKELEN

REGELENDE AANDRIJVING

Een volgende belangrijke vraag bij een koelinstallatie is of de kleppen enkel moeten omschakelen of ook regelen? Dat unieke regelen is ook iets wat met de vlinderkleppen van Belimo kan. Tussen 0° en 54° is de karakteristiek equiprocentueel (volgens de VDI 2176). Hierdoor is het mogelijk om met Belimo vlinderkleppen voldoende te kunnen regelen (zowel als 2-W en 3-W) in injectiecircuits of in primaire koelinstallaties.

Naast de traditionele open/dicht kunnen de Belimo-aandrijvingen regelend (0) 2…10VDC worden aangestuurd. Deze regelende aandrijvingen kunnen in 24V of 230V zijn en hebben een koppel variatie van 20-3500Nm.

FINANCIËLE PLAATJE Doordat de grote vlinderkleppen door hun geringe gewicht en compacte maatvoeringen gewoon met de lift naar boven kunnen, en er dus geen hijskraan aan te pas komt, bespaar je enorm op je verticale transportkosten. Ondanks deze voordelen is het gebruik van vlinderkleppen in HVACinstallaties nog relatief onbekend. Dat komt wellicht omdat er maar weinig vlinderklepleveranciers zijn die kunnen zeggen dat hun vlinderkleppen ook kunnen regelen.

WEERBESTENDIGE MOTOREN Het assortiment vlinderkleppen is geleidelijk ontstaan. De core business van Belimo is echter altijd de aandrijving geweest van onder andere vlinderkleppen voor derden (zie Retrofit). De behuizing van de Belimo-aandrijvingen kan zelfs in IP66/67. Dat betekent dat de motor bestand is tegen hevig regenweer of zware vorst. Dat is zeer interessant bij bijvoorbeeld dakopstellingen.

Als we kijken naar de kubieke meter per uur dan kunnen er ook twee kleinere vlinderkleppen geselecteerd worden in plaats van één grote mengkraan of regelafsluiter. Dat heeft dan weer tot gevolg dat er met een lichtere draagconstructie kan gewerkt worden.

DUURZAME EN COMPACTE AANSTURING Er is zelfs een mogelijkheid dit met hedendaagse bus-communicatie zoals MP, MODbus, BACnet MS/TP te regelen. Deze laatste twee communicatietoevoegingen zijn opgenomen in de nieuwe generatie genaamd PR-serie.

Een PR-aandrijving is compacter en duurzamer. De inbedrijfsstelling van deze BACnet-aandrijving kan je eenvoudig uitvoeren met de nieuwste technieken, zoals Near Field Communication. Zelfs als de aandrijving niet op voedingsspanning is aangesloten, kan dat toch via smartphone.

KENNIS DELEN Om installateurs de beste ondersteuning te geven richtte Belimo een nieuw kenniscentrum in. Daar geven specialisten uitleg en kunnen bezoekers demoopstellingen van de producten in werking zien. ❚

'Grote vlinderkleppen kunnen door hun geringe gewicht en compacte maatvoeringen gewoon met de lift naar boven. Er komt dus geen hijskraan aan te pas'

Belimo startte in 1975 met de productie van de eerste roterende aandrijving voor luchtkleppen.

INSTALLATIE & BOUW | 39

LAAKDAL | Distributiecentrum NIKE Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: NIKE, Jaspers-Eyers

Doordachte combinatie van industrie en ecologie

Nieuw distributiecentrum

NIKE

NIKE opende eind mei haar gloednieuwe distributiecentrum in Ham, bij Laakdal. De ecologische filosofie van de sportkledijgigant stond centraal in het ontwerp van Jaspers-Eyers Architects.

De langste groene gevel ter wereld zet die filosofie extra in de kijker.

In het nieuwe complex van NIKE, tussen de E313 en het Albertkanaal, worden zowel de orders voor de e-commerceactiviteiten als de leveringen aan klein- en groothandels in Europa en het Nabije Oosten behandeld. Net als op de rest van de site speelt het water een grote rol: 99% van de containers komen via het Albertkanaal toe, wat 4.000 vrachtwagenritten per jaar uitspaart. De site wordt ontsloten via de nieuw aangelegde primaire weg die parallel loopt met de E313.

Die sluit eveneens aan op de Nikelaan, die als ontsluitingsweg voor de huidige campus van NIKE fungeert.

De groene gevel, zo’n 3.000 vierkante meter natuur, is één van de langste groene gevels ter wereld. (©NIKE)

LOW-BAY EN HIGH-BAY Het hele complex van 150.000 vierkante meter bestaat uit verschillende blokken, zoals de low-bay.

Daar komen goederen van over de hele wereld aan, en worden ze ook opnieuw verscheept. Via een conveyor zone, een netwerk aan transportbanden, komen de goederen in de tussentijd in één van de twee high-bays terecht voor stockage. Er komen trouwens nog een derde high-bay en een tweede conveyorzone aan.

Het kantoorgebouw bevat enkele ingesloten patio’s. (©Philippe van Gelooven)

40 | INSTALLATIE & BOUW

Verder omvat het project ook een kantoorgebouw, met twee bouwlagen en ingesloten patio’s, dat zuidwaarts aansluit op het low-baygebouw.

Het parkeergebouw aan de zuidzijde, met een totale capaciteit van ongeveer 800 wagens, is uitgevoerd met twee bouwlagen. Dat zorgt voor een minimale footprint. Een open vrachtwagenparking voor ongeveer 270 vrachtwagens met oplegger is tenslotte verspreid opgesteld rondom de gebouwen.

LAAKDAL | Distributiecentrum NIKE

Het nieuwe complex van NIKE in Laakdal ligt tussen het Albertkanaal en de E313. (©Simon Schmitt)

‘CLAD RACKING’: MINDER STAAL, MEER BESPARING Staal speelde een hoofdrol in het ontwerp, onder andere dankzij ‘clad racking’. De conveyorzone – 162 bij 21 bij 26 meter – bestaat voornamelijk uit staal, maar het is vooral de staaltechniek van de high-bays die de aandacht trekt. Daar pasten de bouwpartners het ‘clad-racking’-principe toe. Paul Donné: “We zochten uit hoe we die high-bay, een kleine 50 meter hoog, zo economisch mogelijk konden bouwen. Met clad-racking halen we een winst van 30 procent tegenover klassieke bouwmethodes. Je hebt immers veel minder staal nodig om hetzelfde bouwvolume en dezelfde opslagcapaciteit te creëren.”

Ingenieur bij Arcadis Dirk Inghelbrecht legt uit hoe dat komt: “Zo’n ‘clad-rack’ bestaat uit een vlakke betonplaat waarop een volledige rekstructuur uit gegalvaniseerd, koudgevormd staal is gebouwd. Die dient als opslagruimte én als structuur om de gevelbekleding tegen te plaatsen. Zo bespaar je dus op materiaal.” ›

Paul Donné: “We kozen een monochrome zilverkleur die past bij de uitstraling van het gebouw. Dat werkten we af met een dynamisch lijnenspel.” (©Philippe van Gelooven)

INSTALLATIE & BOUW | 41

LAAKDAL | Distributiecentrum NIKE

De uitkragende balkons dragen niet enkel de gevel, maar dienen ook als buitenruimte voor het personeel. (©Philippe van Gelooven)

Uitzonderlijk bij deze clad-racking: In plaats van één kraan zorgen twee op elkaar gestapelde kranen voor de verbinding tussen de high-bay en de conveyorzone. Inghelbrecht: “Bij de meeste hoge clad-rackingsystemen staan kranen van bijna 40 meter. Die zijn niet zo flexibel. Hier kozen we voor twee kranen boven elkaar om die flexibiliteit te vergroten. Het is de eerste keer dat we die techniek in België toepassen.”

ZILVERKLEUR Ook de gevelbekleding van het gebouw bestaat uit staal. “We gebruikten daarvoor sandwichplaten met een isolerende kern van 15 centimeter. Het gebouw heeft dus ook een erg goede K-waarde,” zegt Donné. “We kozen een monochrome zilverkleur, ral 9006, die heel goed past bij de uitstraling van het gebouw. Dat werkten we af met een dynamisch en speels lijnenspel.

ECOLOGIE CENTRAAL Ecologie staat centraal in dit grote industriële project. De architecten hebben het masterplan opgevat als een ‘groene industriële campus’, opgebouwd rond een centraal gelegen verkeersvrije zone die fungeert als groene long. De helft van het domein blijft om die reden ook onbebouwd.

“De inplanting van de gebouwen aan weerszijden van dat groene park creëert een sterke as vanaf de autoweg tot aan het Albertkanaal en verschaft

42 | INSTALLATIE & BOUW

een boeiende doorkijk in noord-zuidrichting doorheen het natuurgebied,” zegt Donné.

Het groene landschap van het middengebied vloeit over in de volledige zuidzijde van de site.

Daar zorgen wadi’s – via open grachten verbonden met de centraal gelegen waterpartijen van meer dan 8.500 vierkante meter – voor buffering en infiltratie van het hemelwater. Die waterpartijen maken het trouwens mee mogelijk dat het afvalwater volledig op de site kan worden gezuiverd. Verder noordwaarts vulde JaspersEyers het gebied als een groene rustzone in, met waterpartijen, een buitentheater en bijzondere belevingsplekken zoals een bijenhotel, een vleermuizenverblijfplaats en een zwaluwkijkwand.

“ENERGIEBEHOEFTE HERNIEUWBAAR INGEVULD” Het distributiecentrum is ook volledig energieneutraal dankzij hernieuwbare energie. Donné: “Kernboringen in de grond met warmte- en koudeopslag, zonnepanelen die in het energiesysteem worden ingeschakeld, maar ook gebruikt worden om de batterijen van elektrische wagens op te laden, warmtepompen als verwarmingsgeneratoren en binnenkort ook windmolens. Die bronnen samen kunnen de volledige energiebehoefte van het gebouw dekken.”

LANGSTE GROENE GEVEL Visueel komt de ecologische filosofie van NIKE ook tot uiting in de enorme groene gevel die de westkant van het nieuwe complex siert en ingekaderd wordt door afgeronde gevelelementen uit aluminium. De gevel slingert als een slang langs de verschillende plateaus en wordt gedragen door de uitkragende balkons op elk niveau. Alles bij elkaar telt ze 1,3 kilometer, ofwel zo’n 3.000 vierkante meter natuur, één van de langste groene gevels ter wereld. “Die constructie met de uitkragende balkons heeft nog meer voordelen,” stipt Donné aan. “Ze dragen niet enkel de gevel, maar dienen ook als buitenruimte voor het personeel.

Ze fungeren bovendien als evacuatieweg voor de werknemers en als efficiënte zonnewering voor de beglazing. Dat zorgt voor veel daglicht, maar een beperkte zonintrede.” ❚

TECHNISCHE FICHE Eigenaar Nike Europe Holding BV Architect Jaspers-Eyers Architects, Hasselt-Leuven-Brussel

Algemene aannemer BPC Studiebureau Arcadis België, Gent Landschapsarchitect Michel Pauwels, Leuven Bouwtermijn 07/2014 - 03/2016

LAAKDAL | Distributiecentrum NIKE Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: NIKE, Jaspers-Eyers

Energiezuinige elektrotechniek voor het NIKE WINGS DC-project Installateur Vanderhoydoncks voert de elektrotechnische werken uit voor het NIKE WINGS-project. Zeker bij dit megaproject speelt het bedrijf een grote rol.

Het eerste deel van het nieuwe project, fase 1a, is ondertussen afgerond. In die fase verrezen tussen de E313 en het Albertkanaal twee high-bays waar de goederen worden gestockeerd, een deel van de low-bay waar de goederen aankomen, twee conveyorzones, netwerken van transportbanden die de link vormen tussen de high- en low-bays, het technische verdiep en de kantoren.

Fase 1b, die momenteel in uitvoering is, omhelst de uitbreiding met high-bay 3, conveyorzone 3 en de derde en vierde verdieping van de low-bay.

In totaal plaatst Vanderhoydoncks er een nieuw inkoopstation en vijf onafhankelijk werkende middenspanningsinstallaties uitgerust met twaalf transformatoren voor een geïnstalleerd vermogen van een 15.000 kVA. Dat zorgt samen voor zo’n 10.000 meter middenspanningskabels, acht gecompartimenteerde krachtborden, een noodstroomaggregaat van 500kVA, een UPS van 120kVA en 73 elektrische verdeelborden voor verlichting en vermogensverdeling. De hoogspanning is daarnaast redundant uitgevoerd. “Als er bij de middenspanning problemen opduiken, kunnen we dat via het redundant systeem oplossen”, zegt Dirk Ilsbroekx, projectleider bij Vanderhoydoncks.

GIGANTISCHE GETALLEN Ilsbroekx voert al bijna 20 jaar projecten uit op de sites van Nike. Hij staat in voor verschillende elektrotechnische projecten en kent het bedrijf dus van binnen en van buiten. “Ik ben hier van ’s ochtends tot ’s avonds aan het werk voor Vanderhoydoncks”, zegt hij. “Mijn kantoor is hier ter plekke. We coördineren alles vanuit de gebouwen van NIKE.”

Voor de elektrotechnische installateur uit Alken is dit een erg groot project.

Het bedrijf is ook verantwoordelijk voor de vermogensverdeling, verlichting (“overal ledverlichting, tot het kleinste bureaulampje”, zegt Ilsbroekx), data, branddetectie en en alle bekabeling voor de toegangscontrole. Bij de start van het project werkte het bedrijf zelfs de klok rond, met een dagploeg van 50 en een nachtploeg van 25 mensen. Ilsbroekx: “Nog enkele cijfers om je een idee te geven: hier liggen 55.000 meter grote zware vermogenskabels van 25 tot 185 kW en 300.000 meter kleinere kabels. Daarbij ook 320.000 meter pvc-buizen voor bekabeling her en der. Allerlei soorten kabelgoten maken samen 33.000 meter, de databekabeling staat voor 416.000 meter en er staan ongeveer 65 dataracks. 800 luidsprekers zorgen voor muziek en algemene oproepen. Dat zijn allemaal gigantische getallen die je bij andere projecten niet tegenkomt.”

GROENE FILOSOFIE OP ELK NIVEAU NIKE is een erg groen bedrijf en probeert op elke manier energiezuinigheid te propageren. Voorbeelden daarvan zijn de windmolens die het bedrijf plaatste, de zonnepanelen die op de high-bays zullen worden geïnstalleerd en de groene gevel, één van de langste van Europa. Verschillende laadpalen voorzien de voertuigen van groene stroom. Maar ook op een lager niveau zie je daar voorbeelden van. De kranen die producten uit de stockageruimtes halen, maken bijvoorbeeld stroom aan wanneer ze dalen. Die filosofie vertaalt zich ook in het werk dat Vanderhoydoncks moet uitvoeren. “Bij alles wat we doen is energiezuinigheid cruciaal. Zo zorgen bewegings- en aanwezigheidsmelders voor een zo laag mogelijk verlichtingsverbruik.”

Het is ook erg prettig om voor NIKE te werken, volgens Ilsbroekx.

“De leidinggevenden staan er heel kort bij de mensen. Een voorbeeld: NIKE is erg bekommerd om veiligheid, dat gaat boven alles.

Er werken vier mensen die niets anders doen dan de veiligheid monitoren, elke dag zijn er veiligheidsvergaderingen en worden er dagrapporten opgesteld. Een keer per maand is er één grote veiligheidsvergadering waar ook de directie van NIKE aanwezig is. De leidinggevenden volgen alles dus goed op, samen met het bouwteam van NIKE, het studiebureau Arcadis en de coördinatoren van groep Van Looy. Echt een schitterend team om mee samen te werken.” ❚

Op de high-bays worden zonnepanelen geïnstalleerd.

INSTALLATIE & BOUW | 43

LAAKDAL | Distributiecentrum NIKE Tekst: Kevin Moens Beeld: REI

Vakkundige afdichtingen bieden NIKE zekerheid in brandveiligheid Leeft u de kleine lettertjes in uw brandpolis perfect na? Hopelijk wel, anders schenkt u uw verzekeringsmakelaar meteen een stok achter de deur in geval van brand. Nike nam het zekere voor het onzekere door REI International in te schakelen. In het indrukwekkende distributiecentrum in Ham nam het bedrijf de brandwerende afdichtingen van verschillende leidingen, kabelgoten en –banen en brandkleppen voor zijn rekening.

Nog tot eind dit jaar zal REI International alle mogelijke openingen brandwerend afdichten in het nieuwe distributiecentrum van Nike in Ham, op de grens met Laakdal. Business as usual voor het bedrijf uit Hasselt, hoewel er toch ook enkele uitdagingen kwamen bij kijken. “In de verticale schachten van het gebouw vonden we grote openingen terug. Een uit de kluiten gewassen klus om die conform de wetgeving uit te voeren,” weet zaakvoerder van REI International Louis Van Rompaey. “Momenteel dichten we die gaten nog af met brandwerende materialen zoals Promatect H- en rotswolplaten.”

ADVIES & ATTESTEN Nike is een Amerikaans bedrijf. Overzees moeten brandmuren de vlammen vier uur kunnen weerstaan, terwijl in ons land de gangbare duur twee uur bedraagt. Van Rompaey: “Na overleg zijn we overeengekomen dat een brandweerstand van twee uur voor alle af te dichten doorgangen volstond.” Moest Nike daardoor inboeten aan brandveiligheid? Allesbehalve. Zaakvoerder Louis Van Rompaey weet waarover hij spreekt. Als vroegere brandweercommandant en met een diploma fire engineer op zak is hij goed geplaatst om advies te leveren op vlak van brandafdichtingen en compartimenteringen. “Een correct advies en heldere, wettelijk waterdichte attesten beveiligen uw pand, uzelf, uw personeel en uw financiële situatie,” stelt hij.

DIGITAAL BRANDVEILIGHEIDSRAPPORT Een nauwkeurig overzicht van de veiligheidsmaatregelen kan van levensbelang zijn in geval van brand. REI International maakt daarom gebruik van de HILTI Documentation Manager. “Een tool die het ons mogelijk maakt om de bouwheer na de werkzaamheden een volledig en overzichtelijk rapport voor te leggen dat het project tot in de Nog tot eind dit jaar zal REI International alle mogelijke openingen brandwerend afdichten.

In het indrukwekkende distributiecentrum in Ham nam REI de brandwerende afdichtingen van verschillende leidingen, kabelgoten en –banen en brandkleppen voor zijn rekening.

44 | INSTALLATIE & BOUW

kleinste details beschrijft,” legt Van Rompaey uit.

Het bedrijf stelt zo’n rapport op in drie stappen.

Eerst wordt het te beveiligen project in kaart gebracht in 2D, per verdieping, ruimte of lokaal.

Vervolgens registreren de mensen op de werf alle doorvoeringen op de website met foto’s, zowel voor als na, en bevestigen ze een QR-code bij de doorvoering die meteen ook de locatie op het 2D-plan situeert. Tot slot levert REI International de documentatie digitaal aan, met daarbij attesten, fotoreportages en proefrapporten van de toegepaste producten. “Als de bouwheer de QR-code scant, krijgt hij onmiddellijk alle info over de afdichting in kwestie,” aldus Van Rompaey.

BESPAAR OP DE BOUWKOST Dat brandveiligheid een belangrijke rol speelt, staat buiten kijf. Toch komen de nodige brandwerende afdichtingswerken nog al te vaak op de laatste plaats, vindt Van Rompaey. “Betrek ons vroeger in het bouw- of zelfs ontwerpproces,” pleit hij. “Zo bespaar je op de bouwkost. Gaten waar de leidingen moeten doorkomen, zijn meestal al op voorhand geboord zonder rekening te houden met brandwerende afdichtingen. Daardoor is de doorboring te klein eens wij aan de slag gaan en moet alles opnieuw moet gebeuren.” Maar er is verandering op til. Van Rompaey: “Sinds de wetgeving van 2012 schenken architecten, studiebureaus en aannemers meer aandacht aan brandveiligheid.

Terecht, want enkel met de nodige attesten en proefrapporten onder de arm kan de bouwheer met een gerust hart op de verzekeringsmaatschappij en brandweer afstappen.”

Die wetgeving uit 2012 handelt over de laatste herziening van de basisnormen waaraan gebouwen moeten voldoen. De basisnormen zijn van toepassing vanaf 26 mei 1995 voor de middelhoge en hoge gebouwen, vanaf 1 januari 1998 voor de lage gebouwen en vanaf 15 september 2009 voor de industriële gebouwen. “Tijdens deze herziening werd bijlage 7 toegevoegd die zich toespitst op brandwerende afdichtingen. Vanaf 2012 dienen dus ook de branddichtingen uitgevoerd te worden conform bijlage 7 en hebben ze dus een wettelijke basis,” besluit Van Rompaey. ❚

PANASONIC AQUAREA VOOR ALS HET ÉCHT KOUD IS!

precies zoals u het nodig heeft c: 100 m: 65 y: 0 k: 0

PANASONIC AQUAREA BIEDT COMFORT OOK ALS HET ÉCHT KOUD IS

Wat wij met de modulaire oplossingen van Big Foot Systems voor deze klanten deden, kunnen we beslist ook voor u. Bel ons.

• • • •

Volledige capaciteit tot -15°C Voor iedere toepassing een toestel Smart grid ready Energieneutraal bouwen

LINUM EUROPE NV HVAC

COOL

Vijverhoek 53 8520 Kuurne T: 056 35 92 94 F: 056 35 88 47 info@linum.eu www.linum.eu

16.054

e Vraag d e ervic HVAC S 6 1 gids 20

www.aircon.panasonic.eu www.panasonicproclub.com

70371-0 Advertentie airconditioning PACi en of VRF_Definitief_286x138mm.indd 2

30-10-15 07:26

MECHELEN | AZ Sint-Maarten Tekst: Saartje Müller Beeld: Stabiplan, Woodmonkey, VK Architects & Engineers

PROJECT AZ SINT-MAARTEN: clashvrij ontwerpen dankzij BIM

Het project AZ Sint-Maarten is één van eerste BIM-projecten in België. (©VK Architects & Engineers)

Vliegen, specialist in sanitaire installaties, weet zichzelf op de kaart te zetten. Door begin vorig jaar voor Stabicad for Revit te kiezen, hebben ze een voorsprong genomen op andere installateurs. Raf Vliegen en zijn team worden ingeschakeld in de grootste projecten, zo ook in het BIM-project AZ Sint-Maarten. Geen sinecure, maar de gemaakte investeringen in software en opleidingen werpen hun vruchten af.

Vliegen is in de jaren zestig begonnen als een­manszaak van Pierre Vliegen. Ondertussen is de onderneming onder leiding van zoon Raf Vliegen uitgegroeid tot een installatiebedrijf met een capaciteit van een 50-tal mensen inclusief onderaannemers. De laatste jaren hebben ze geïnvesteerd in mankracht, kennis en software, waardoor Vliegen alle tools in huis heeft om mee in de grootste projecten te stappen.

46 | INSTALLATIE & BOUW

Begin vorig jaar, op een moment dat veel installateurs nog weigerachtig stonden tegenover BIM, koos Vliegen voluit voor Revit. Dat gaf het bedrijf een voorsprong op de concurrentie. Raf Vliegen, zaakvoerder: “Wij leveren zelf Revit-tekeningen voor sanitair aan en dat was in het dossier van AZ Sint-Maarten een groot pluspunt. De omschakeling van Stabicad for AutoCAD naar Stabicad for Revit (Stabicad is gespecialiseerde software

voor het uittekenen van MEP) heeft ons tijd en geld gekost, maar het is een belangrijke troefkaart gebleken. Ik geef iedereen de raad om niet meer te wachten. Stabicad for Revit is super fijne software, maar het werkt niet zoals op AutoCAD. Het is een nieuwe manier van ontwerpen.”

BIM-READY MET DE JUISTE PARTNERS Voor het project AZ Sint-Maarten werkt Vliegen

MECHELEN | AZ Sint-Maarten

In het project AZ Sint-Maarten is reeds voor een verregaande LOD – level of development – gekozen. De objecten zijn gemodelleerd zoals ze daadwerkelijk worden uitgevoerd.

Raf Vliegen: “Wij leveren zelf Revit-tekeningen voor sanitair aan en dat was in het dossier van AZ SintMaarten een groot pluspunt.” (Beeld Gianni Camilleri)

samen met het Nederlandse bedrijf PeoplePower. Raf Vliegen: “In België is het aantal Revittekenaars nog dun gezaaid en in PeoplePower vonden we een geschikte partner om een deel van het tekenwerk aan uit te besteden. De afgewerkte plannen worden door onszelf, zijnde onze Revit-ontwerper, aan een laatste controle onderworpen. Hij heeft meer voeling met de werf, staat dichter bij het project en heeft begin 2015 een intensieve Revit-opleiding gevolgd. Hij heeft de zeer waardevolle know-how en ervaring in pacht,

van Geberit op MEPcontent, de online grafische bibliotheek met BIM-informatie. Dit maakt het heel handig om alles specifiek en gedetailleerd uit te tekenen.” In het project AZ Sint-Maarten is reeds voor een verregaande LOD – level of development – gekozen. De objecten zijn gemodelleerd zoals ze daadwerkelijk worden uitgevoerd.

Zo is het ontwerp accuraat in termen van afmetingen, vorm, locatie, hoeveelheden en oriëntatie.

Aan de objecten is ook niet-geometrische informatie gekoppeld.

die vandaag de dag meer en meer gevraagd wordt in de prestigeprojecten.”

Niet alleen wat betreft het tekenwerk maar ook wat betreft de materialen gaat Vliegen in zee met de beste partners. Zo hebben ze een exclusieve samenwerking met Geberit. Raf Vliegen: “De keuze voor Geberit was voor ons evident, gezien zij kwalitatief zeer sterk zijn en grote projecten aankunnen. Ook de combinatie met de software Stabicad for Revit is ideaal. Zo staan de producten

CLASH-DETECTIE EN HET BELANG VAN EEN GOEDE COÖRDINATIE Het project AZ Sint-Maarten is één van eerste BIM-projecten in België. En hoewel bimmen een leercurve inhoudt, zowel voor alle partijen afzonderlijk als voor het bouwteam als geheel, komen er al verschillende voordelen naar de voorgrond.

Raf Vliegen: “Dankzij de BIM-methodologie kunnen we in het project AZ Sint-Maarten clashvrij ontwerpen. Als we dit project volgens de traditionele manier hadden aangepakt dan hadden we elke week met iedereen aan tafel moeten zitten om problemen op te lossen. Door op voorhand aan clashdetectie te doen wordt er heel wat tijd en geld bespaard.”

Vliegen heeft de laatste jaren geïnvesteerde in mankracht, kennis en software. Daardoor kan het bedrijf de grootste projecten aan. (Beeld Gianni Camilleri)

Zo’n verregaande samenwerking vraagt om een goede coördinatie. Raf Vliegen: “Belangrijk voor BIM-projecten is de ondersteuning en consultancy van ervaren mensen. Zo zijn we ook erg tevreden over de bijstand die we krijgen van het gehele Stabiplanteam. We werken al sinds 1996 samen en we hebben geen spijt van die keuze. Stabiplan en het tekenpakket Stabicad zijn door de jaren heen enorm gegroeid, net als wij. Ze hebben heel hard ingezet op de ontwikkeling van Revit. Wat er momenteel kan met deze software? De mogelijkheden zijn onnoemelijk en daar plukken wij mee de vruchten van.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 47

www.vliegennv.be - Meeuwerkiezel 37 - 3960 Bree - Tel +32 89 46 18 94

Naamloos-4 1

25-11-16 14:47

All-in-one ventilatietoestel LWZ 504

Multitalent voor ventilatie, verwarming, koeling en warm water GASCOMPONENTEN DAAR WAAR WARMTE BEGINT

GASCOMPONENTEN VOOR AL UW TOEPASSINGEN Groot gamma topmerken Heating

Heat process

Gas engines

Gas Detection

Offerte binnen 24 uur en snelle levering

Uitstekende kwaliteit en technisch advies

Engineering van gasstraten

Milieuvriendelijk en veilig

W W W. G A S C O M P O N E N T E N . B E T E L + 3 2 ( 0) 16 3 5 9 4 9 4 - I N F O @ G A S C O M P O N E N T E N . B E

ADV_NED.indd 1

› Inverter lucht | waterwarmtepomp – COP 3,7 bij A2/W35 › Ventilatiesysteem D › Energielabel A++ voor verwarming A voor warm water (XL)

www.stiebel-eltron.be

25/02/16 16:35

Sectornieuws VCB steunt afschaffing van verplichte aansluitbaarheid op gas Vlaams minister van Energie Bart Tommelein kondigde aan komaf te willen maken met de verplichting voor netbeheerders om een bepaald percentage van woningen aan te sluiten op het aardgasnet. De Vlaamse Confederatie Bouw (VCB) stelt vast dat deze beslissing aansluit bij de vraag van haar leden om nieuwe bouwprojecten niet langer verplicht te doen aansluiten op het aardgasnetwerk. Die vraag bestaat al lang.

De VCB is dan ook verheugd met de afschaffing van deze achterhaalde verplichting voor de netbeheerders.

Nieuwe gebouwen worden steeds energiezuiniger. Zij hebben (bijna) geen (gas)verwarming meer nodig en kunnen de beperkte energie die zij nog nodig hebben in belangrijke mate betrekken uit hernieuwbare energiebronnen. Dat uitgangspunt komt trouwens overeen met de definitie van BEN of bijna energieneutraal. Tegen 2021 worden BEN-gebouwen de norm.

Door de afschaffing van de verplichting komt er in principe meer keuzevrijheid. Oplossingen met hernieuwbare energie krijgen dan volop kansen. De weg ligt daardoor volledig open voor bijvoorbeeld warmtepompen en, indien lokaal mogelijk, een aansluiting op een warmtenet.

Het is positief dat private partijen voortaan de keuze krijgen om hun projecten al dan niet op het aardgasnet aan te sluiten. Zij kunnen op die manier voor elk project de meest efficiënte en rendabele oplossing op maat tot stand brengen.

MazoutExpert-label bestaat tien jaar Op dit moment verwarmt één op drie Belgen (1,7 miljoen gezinnen) zijn woning met stookolie. Het informatieplatform Informazout raadt voor de plaatsing en onderhoud van deze mazoutinstallaties aan een beroep te doen op een installateur met het MazoutExpert-label. Deze kwaliteitsgarantie bestaat dit jaar tien jaar en biedt extra garanties bij de plaatsing of het onderhoud van mazoutinstallaties.

Onderhoud van je installatie Met het nieuwe stookseizoen in aantocht is het weer hoog tijd om stil te staan bij de kwaliteit van onze verwarmingsinstallaties. In België is het

periodiek onderhoud van verwarmingsinstallaties verplicht. Zowel in Vlaanderen, Brussel als Wallonië moeten mazoutinstallaties jaarlijks gecontroleerd worden. Zo’n jaarlijks nazicht zorgt ervoor dat je niet alleen veilig maar ook zuinig verwarmt.

Een sluitend antwoord aan de consument Om een sluitend antwoord te bieden aan de consument werd tien jaar geleden het MazoutExpert-label in het leven geroepen. Intussen telt België zo’n 1.000 erkende MazoutExpert-technici en 700 MazoutExpert-firma’s.

Een kwaliteitslabel met controles ingebouwd Een MazoutExpert is een absolute stookoliespecialist. Als een firma zich aansluit bij het MazoutExpert-concept, dan houdt dit ook in dat de technici beantwoorden aan een aantal administratieve voorwaarden en de nodige opleidingen en bijscholingen volgen. Maar daarmee houdt het niet op: om de kwaliteit van MazoutExpert-technici te garanderen, wordt hun werk permanent onderworpen aan externe controles door een onafhankelijk controleorganisme. De controles hebben als doel de geloofwaardigheid van het label te versterken.

Nieuw bij Legrand: autonome bewegingsdetectoren Legrand introduceert vier nieuwe bewegingsmelders. Het gaat om vier sensoren op basis van PIR-technologie. De driedraadaansluiting zorgt ervoor dat alle belastingen geschakeld kunnen worden, met een maximale belasting van 1000 Watt voor gloeilampen, 500VA voor halogeenlampen en 250VA voor fluorescentielampen, CFL en LED. De autonome bewegingsdetectoren zijn ideaal voor doorgangen, sanitaire ruimtes en garages, voor gebruik binnen en buiten. Er is een uitvoering voor inbouw in valse plafonds (360°), een model dat uitsluitend geschikt is voor muurmontage (140°) en één voor plafondmontage (360°). Ten slotte biedt Legrand nog een sensor voor opbouw op muur en plafond (360°). Deze variant is, dankzij de IP55 normering, geschikt voor veilig buitengebruik.

Auerhaan introduceert compacte verticale schoolunit van Swegon De COMPACT Air en COMPACT Heat units van Swegon zijn complete luchtbehandelings-WTW-units, die direct in de te ventileren ruimte worden geplaatst. Door de verticale opbouw van de unit is weinig vloeroppervlakte nodig en door het fraaie design past de unit in elke ruimte.

De aansluitingen voor verse buitenlucht en afvoerlucht zitten aan de bovenzijde. De units zijn voorzien van het zogenaamde IQnomic regelsysteem voor de regeling van de ventilatoren, de warmtewisselaar, de temperaturen, de luchthoeveelheden en de bedrijfstijden. Tevens is de unit voorzien van zomernachtkoeling, waarbij in de zomerperiode koele buitenlucht in de ruimte wordt gebracht. In de unit zijn F7-filters voorzien voor de toevoer- en afvoerlucht. Filter-monitoring is standaard.

Daarnaast zijn de units volledig “plug en play”, alleen een elektrische voeding is nodig. En omdat er geen kanalensysteem nodig is, kan de unit in enkele uren operationeel zijn.

INSTALLATIE & BOUW | 49

Sectornieuws Print zelf uw labels en veiligheidssignalisatie Met de CPM-200 LABELPRINTER kan u zelf uw leidingmarkering in de juiste kleurcombinaties printen en nadien in de gewenste vorm uitsnijden. Indien nodig voorziet u de gepaste GHS-symbolen. De printer is tevens ideaal om al uw andere veiligheidssignalisatie, barcodelabels en identificatienummers van kranen en kleppen te printen. Via de bijgeleverde software hebt u een uitgebreide bibliotheek van pictogrammen ter beschikking waaronder de nieuwste volgens de ISO EN7010 richtlijn.

De CPM-200 kan zelfs foto’s en PDF-documenten in kleur afdrukken, rechtstreeks op stickermateriaal van 200 mm breed. U hoeft dus niet meer te lamineren.

Safety Science heeft bovendien een unieke softwareapplicatie gemaakt waarmee u in een handomdraai uw leidingmarkering kan personaliseren. De pijlen worden geperforeerd, waardoor u tijdens de installatie de pijl die niet van toepassing is, gewoon kan afscheuren. Contacteer ons snel voor een demo of neem een kijkje op www.safetyscience.be

het aandeel van de Verenigde Staten en Spanje in nieuw geïnstalleerde capaciteit minimaal is. Brazilië, in het bijzonder, overtrof Italië en werd de 9e grootste markt, met 1.095 MW in de eerste helft van 2016. China bleef op hetzelfde niveau als vorig jaar.

"Het goede nieuws is vooral dat we nu ook sterke markten zien in LatijnsAmerika en Afrika. Met de verwachte 500 GW geïnstalleerd windvermogen tegen eind dit jaar zal windenergie 5% aan de globale vraag naar elektriciteit dekken", aldus Stefan Gsänger, Secretaris-Generaal van WWEA. "Een belangrijke reden tot bezorgdheid is echter de wereldwijde trend naar veilingen die de drijvende rol van kleine en middelgrote spelers in gevaar brengt."

Het aandeel van Europa blijft dalen, wat neerkomt op 33% van de totale globale capaciteit eind juni. Zoals in 2015, steeg het aantal nieuwe installaties in Duitsland, Frankrijk en Italië, maar daalde sterk in het Verenigd Koninkrijk (320 MW, na 872 MW in de eerste helft van 2015). Duitsland bekleedt nog steeds stevig de leiderspositie in Europa, met een nieuwe capaciteit van 2,4 GW en een totaal van 47,4 GW. Er wordt een record aantal installaties verwacht in het land in de tweede helft van het jaar, terwijl er in 2017 waarschijnlijk een significante terugval zal zijn door de invoering van een nieuw veilingsysteem.

Bron: SunWindEnergy.com

Windenergie zal wereldwijd 500GW bereiken eind dit jaar Eind juni bedroeg het globale windvermogen 456.486 MW, wat overeenkomt met 4,7% van de wereldwijde vraag naar elektriciteit. In de tweede helft van 2016 wordt er nog eens 40 GW aan bijkomende capaciteit verwacht, waardoor het totaal komt op 500 GW. Deze mededeling werd door de World Wind Energy Association (WWEA) gepubliceerd in haar halfjaarlijks rapport. Er werd in de eerste zes maanden van 2016 21,7 GW toegevoegd. De hoeveelheid is dezelfde als de eerste helft van 2015, toen er 21,6 GW werd geïnstalleerd.

De 'big five' die traditioneel de markt domineren - China, de VS, Duitsland, India en Spanje - nemen nu samen 67% van het globale windvermogen voor hun rekening. Hun aandeel is gedaald van 73% eind juni 2013. Duitsland, India en Brazilië zijn de leiders op het gebied van nieuwe capaciteit, terwijl

50 | INSTALLATIE & BOUW

Letting in the Light-rapport toont revolutie van zonne-energie De energieopwekking uit fotovoltaïsche zonne-energie (PV) is klaar om een revolutie te ontketenen in het elektriciteitssysteem in landen over de hele wereld. Volgens het rapport van het Internationale Agentschap voor hernieuwbare energie (IRENA) zal het aandeel van de wereldwijde elektriciteit opgewekt uit zonne-PV groeien van 2 % in 2016 tot maar liefst 13% in 2030. De groei van de zonne-sector wordt voornamelijk gedreven door kostenbesparingen, het rapport gaat uit van een verdere daling van de kosten tot 59% in tien jaar.

Letting in the Light onderzoekt de PV-technologie, economie, toepassingen, infrastructuur en het beleid, samen met hun bredere impact, met de focus op de vooruitzichten van de wereldwijde PV-sector in de toekomst.

Sectornieuws • Capaciteit: PV is de meest bezeten elektriciteitsbron ter wereld in termen van aantal installaties en de integratie ervan is aan het versnellen. PV is goed voor 20% van alle nieuwe opwekkingscapaciteit in 2015. In de afgelopen vijf jaar is de wereldwijde geïnstalleerde capaciteit gegroeid van 40 gigawatt (GW) tot 227 GW. Ter vergelijking, de totale productiecapaciteit van Afrika is 175 GW. • Kosten: PV kost slechts 5 tot 10 dollarcent (USD 0,05-0,10) per kilowattuur (kWh) in Europa, China, India, Zuid-Afrika en de Verenigde Staten. In 2015 werden lage recordprijzen opgetekend in de Verenigde Arabische Emiraten (5,84 cent/kWh), Peru (4,8 cent/kWh) en Mexico (4,8 cent/kWh). In mei 2016 was er op een PV-veiling in Dubai een bod van 3 cent/kWh. Deze laagterecords onderstrepen de aanhoudende trend van kostenreductie.

• Investering: PV vertegenwoordigt nu meer dan de helft van alle investeringen in de sector van de hernieuwbare energie. In 2015 waren de globale investeringen tot 67 miljard dollar voor PV op het dak, 92 miljard dollar voor grootschalige systemen, en 267 miljoen dollar voor off-grid installaties.

• Jobs: De PV-waardeketen van vandaag biedt werk aan 2,8 miljoen mensen in de productie, installatie en onderhoud, het grootste aantal van elke hernieuwbare energiebron.

• Milieu: De PV-productie heeft de kooldioxide (CO2) uitstoot doen dalen tot 300 miljoen ton per jaar. Dit kan in 2030 oplopen tot drie gigaton CO2 per jaar.

Bron: IRENA

Belimo is verhuisd Met de opening van ons nieuwe pand aan de Riezebosweg 5 te Vaassen introduceert Belimo ook het innovatieve kenniscentrum dat klanten op afspraak kunnen bezoeken. Hier deelt Belimo haar kennis, geeft het bedrijf trainingen en kunnen klanten de producten werkend aanschouwen. Kom inspiratie opdoen, ontmoet anderen uit het werkveld en deel uw kennis en ervaring.

Om u nog beter van dienst te kunnen zijn, heeft Belimo haar bereikbaarheid vergroot. Vanaf 1 december kunt u voortaan al vanaf 07.30 uur bij het bedrijf terecht. Voor telefonische vragen, maar ook voor het versneld leveren van de door u bestelde producten.

Bouwunie blij met performantere inspecties om sociale dumping te bestrijden Na 20 jaar debat geeft de regering aan Staatssecretaris De Backer groen licht om de sociale inspectiediensten te hervormen. Het gaat om een versterking, reorganisatie en modernisering. Er komen meer inspecteurs en het aantal sociale inspectiediensten gaat van 8 naar 5, wat overlappende bevoegdheden moet vermijden. De inspectiediensten zullen zo beter gewapend zijn, vooral ook voor de bestrijding van de grensoverschrijdende sociale fraude.

Dat de aanpak van de sociale dumping vanuit het buitenland een van de prioritaire taken van de hervormde inspectiediensten wordt, stemt Bouwunie tevreden. De oneerlijke concurrentie van en met goedkopere buitenlanders ontwricht de bouwsector. Op vijf jaar tijd gingen hierdoor in Vlaanderen al meer dan 12.000 bouwarbeidsjobs verloren.

Ook de modernisering en vereenvoudiging van de inspectiediensten is een goede zaak, aldus Bouwunie.

Dit laat toe erg gerichte controles te doen, dubbele onderzoeken te vermijden en te focussen op de echte sociale fraude.

Bouwunie apprecieert het dat Staatssecretaris De Backer expliciet in herinnering brengt dat de sociale inspecteurs ook een rol als adviseur en coach hebben. Ze moeten de bedrijven helpen om de regels toe te passen en niet enkel optreden als boeman.

Staatssecretaris Philippe De Backer

Mexichem verhoogt prijzen HFK’s in Europa Koudemiddelfabrikant Mexichem heeft prijsverhogingen voor zijn ‘Klea’assortiment aangekondigd. De verhogingen gaan per 1 januari 2017 in.

De prijsstijgingen die Mexichem heeft aangekondigd zijn van toepassing op Europa. Ze hebben betrekking op de volgende producten: • De prijs van Klea 407A stijgt met 10% • De prijzen van Klea 134a, Klea 407C en Klea 410A stijgen met 15% • De prijzen van Klea 404A en Klea 507 stijgen met 20% De prijsverhoging van deze HFK’s volgt op eerdere verhogingen in november 2015 en april 2016. Hoewel dit keer geen verklaring is gegeven voor de maatregel, stelde Mexichem bij een eerdere prijsverhoging dat het ertoe had besloten om te kunnen blijven investeren in nieuwe HFO’s, en dat de quotumreductie die is opgenomen in de F-gassenverordening tot een andere vraag/ aanbodverhouding leidt. Die laatste reden ligt waarschijnlijk ook (mede) ten grondslag aan de nieuwe verhoging.

Bron: koudeenluchtbehandeling.nl

INSTALLATIE & BOUW | 51

Sectornieuws Omnistar van Schréder verbetert zichtbaarheid en verlaagt energiekost in Portugees project Companhia Logística de Combustíveis (CLC) is een logistiek bedrijf dat actief is op het gebied van petroleumderivaten en verantwoordelijk is voor een brandstofopslag-faciliteit in Aveiras de Cima, ten noorden van Lissabon. Als één van de drie belangrijkste aardolie-opslaggebieden in het land vertrekken er meer dan 500 tankers per dag vanaf de faciliteit voor de levering van de centrale regio in Portugal, inclusief Lissabon.

In 2015 heeft het management besloten de verlichting te vervangen - 105 schijnwerpers (2000W) op 25 meter hoge masten- omdat deze niet langer de gewenste verlichtingsniveaus leverden. Ze wilden een oplossing die niet alleen de kwaliteit van de verlichting zou verbeteren maar ook de energie- en onderhoudskosten zou verlagen.

Schréder, die al lichtoplossingen voor CLC levert sinds het bedrijf werd opgericht in 1994, stelde de OMNIstar ledoplossing voor. Om de installatiekosten te reduceren moesten de armaturen op de bestaande masten geplaatst worden.

Een totaal van 181 OMNIstar armaturen (144 leds - 322W) werd geïnstalleerd op de 25 bestaande masten op het terrein van 60 hectare. Ondanks de toename van het aantal geïnstalleerde schijnwerpers, is het totale energieverbruik teruggebracht met ongeveer 77%, van 252kW tot 58kW.

Integrated Systems al sinds 2010 partner-integrator Delta Controls De firma Integrated Systems is sinds 2010 de partner-integrator van Delta Controls voor België. Delta Controls werd opgericht in 1980 en is in zijn thuismarkt en daarbuiten één van de grootste spelers op het gebied van de regeltechniek. Integrated Systems bundelt op deze wijze jarenlange ervaring in automatische regeling van HVAC-systemen met de kracht, kwaliteit en innovatie van Delta Controls.

Alle systemen van DELTA CONTROLS zijn gebaseerd op open standaarden zoals bacnet/IP, bacnet over ethernet, bacnet MS/TP, Delta linknet en modbus RTU en het draadloze enocean. Deze vormen samen met het enteliweb de basis voor een optimale balans tussen gebouwcomfort, energieverbruik en milieubewustzijn.

Met entelibus bestuurt u zowel uw HVAC als toegangscontrole, verlichting en zonwering. Via de Kaizen Energy-module brengt u het gebouwenbeheer en het energie management samen op één werkstation.

Integrated Systems ondersteunt de installateurs, studiebureaus en de eindklanten en beantwoordt de prijsvragen voor de automatische regeling, schakelborden en de elektrische verbindingen in de aanbestedingsfase. Het bedrijf staat eveneens in voor de programmatie en de opstart van de installatie.

Gedurende het eerste jaar kan eveneens de opvolging van op afstand gratis tot het takenpakket behoren via de webbrowser.

Conferentie : Geothermie in Brussel Geothermie is een interessante techniek om onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen in te perken. In Brussel blijft de techniek echter nog te weinig toegepast in vergelijking met andere regio’s. In deze context beoogt deze conferentie een beeld te schetsen van de stand van zaken van geothermie in Brussel en de toepassing ervan te promoten.

Dit evenement wordt op 2 januari georganiseerd in het kader van het Brugeoproject, gesteund door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Inschrijving is gratis en open voor iedereen, in het bijzonder voor professionelen uit de sector. Alle praktische informatie en het inschrijvingsformulier zijn beschikbaar op http://geothermie.brussels/index-nl.html

Linum Europe lanceert compleet vernieuwde website Linum Europe, leverancier van componenten en toebehoren op het gebied van klimaatbeheersing, ventilatie, airconditioning en horeca, gaat graag met de tijd mee.

In dat kader lanceerde de vanuit Nederland, België, Duitsland, Frankrijk en vanaf 2017 ook Zwitserland actieve groothandel recent een compleet vernieuwde website. “Onder het motto 'We make it together' bedienen we met ons totaalpakket HVAC-installateurs, constructeurs, fabrikanten en de vakhandel op maat”, zegt marketing manager Robbie Naessens. Die insteek vormt ook de basis van de nieuwe website. Het portaal is niet alleen sneller en makkelijker toegankelijker (ook voor mobiele apparaten), ook wordt op www.linum.eu in één oogopslag duidelijk wat het bedrijf onder meer de installatiemarkt allemaal te bieden heeft. “Ons complete gamma wordt op de nieuwe site middels de hoofdrubrieken Food, Cool, Storage, HVAC, Hardware en Aqua zeer overzichtelijk in woord en beeld weergegeven”, aldus Naessens.

“Informatie over prijzen en voorraad kan worden verkregen met een speciale partnerlogin.”

52 | INSTALLATIE & BOUW

Sectornieuws Sig Air Handling breidt verder uit in Duitsland Na een reeks overnames in verschillende Europese landen zet SIG Air Handling haar zinnen op de Duitstalige markt. Eerder dit jaar was er de acquisitie van Profant Luft-Technik HandelsgmbH in Oostenrijk en nu treedt ook BLH uit Trier toe tot deze groep van ventilatiespecialisten.

BLH (Bauelemente für Lüftungstechnik Hennen GmbH) is een vooraanstaande fabrikant en distributeur van ventilatiekanalen en speciale componenten met zo’n 90 personeelsleden. Het bedrijf is vooral actief in Duitsland en de BeLux waar het werkt voor industriële klanten die hoge technische eisen stellen. In haar indrukwekkende portfolio vind je projecten terug als het NATO-hoofdkwartier in Brussel, The Square vlakbij de luchthaven van Frankfurt en het hoofdgebouw van de Europese Centrale Bank – ook in Frankfurt.

SIG Air Handling gaat voortdurend op zoek naar partners die een aanvulling bieden op reeds bestaande producten en diensten. “Wij willen ons verder profileren als dé leverancier van totaaloplossingen voor de professionele HVACmarkt in Europa”, zegt Lex Hemels, Managing Director van SIG Air Handling.

“Hiervoor heb je gespecialiseerde partners nodig maar ook een sterke geografische spreiding en Duitsland is daarbij cruciaal.”

TEMPOMATIC 4

ELEKTRONISCHE URINOIRSPOELER Elektronische module en Lithium batterij geïntegreerd Waterbesparing: massamodus (exclusiviteit DELABIE)

ASSA ABLOY Entrance Systems draagt bij aan snelle reactietijd in brandweerkazerne van Charleroi 48 Crawford sectionaalpoorten en 11 Albany snelrolpoorten. Dat is het indrukwekkende aantal poorten dat ASSA ABLOY Entrance Systems installeerde in de nieuwe kazerne van de brandweer in Charleroi.

In eerste instantie werd de inplanting van de brandweerkazerne bepaald door de snelle toegang tot de nabije snelweg. Eens de locatie vaststond, was de toegankelijkheid een essentiële factor om een zo kort mogelijke reactietijd te kunnen garanderen. De kazerne telt verschillende niveaus. ASSA ABLOY Entrance Systems werd ingeschakeld voor het installeren van twee types poorten op het interventieniveau. De ronde vorm van het gebouw zorgt ervoor dat de interne stroom voor terugkerende voertuigen en de externe stroom voor brandweervoertuigen die vertrekken naar een interventie, elkaar niet hinderen.

Op deze manier levert ASSA ABLOY Entrance Systems met haar geautomatiseerde toegangsoplossingen een onmisbare bijdrage aan een snelle, optimale werking van de openbare brandweerdiensten van de stad Charleroi.

Hygiënische periodieke spoeling Eenvoudig onderhoud zonder de kraan te demonteren Stopkraan en debietregeling geïntegreerd

Meer informatie op delabiebenelux.com

INSTALLATIE & BOUW | 53

FRANKFURT | ISH-beurs 2017

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: ISH

ISH-beurs 2017 Water, energie en leven Van 14 tot 18 maart zakt de hele installatiesector weer af naar Frankfurt voor de tweejaarlijkse ISH-beurs. Die brengt bedrijven samen rond hernieuwbare energie, gebouwentechnieken en sanitair. Het thema – Water. Energy. Life – vat samen waar de beurs in 2017 op scherpstelt.

Meer dan 2.400 exposanten, waaronder veel bedrijven die leiden in hun sector, lanceren hun nieuwste producten binnen een paar maanden in de Frankfurter Messe. ISH gaat er prat op de meest internationale sectorbeurs te zijn, met meer dan 60 procent buitenlandse exposanten en 40 procent buitenlandse bezoekers in 2015.

POP UP MY BATHROOM De beurs is onderverdeeld in verschillende domeinen. ISH Water legt de focus dit jaar op duurzaam sanitair en innovatieve badkamerdesigns. Dat laatste onder het motto ‘Bathrooms for people’, waar design, gezondheid, wellness en comfort centraal staan, net zoals het behoud van grondstoffen en drinkwaterhygiëne. Exposanten presenteren er milieuvriendelijke, design-georiënteerde badkameroplossingen. In ‘Pop up my bathroom’ tonen bedrijven hoe elke

gebruiker, met de hulp van ontwerpers en de industrie, zijn eigen badkamer kan creëren. Die zijn vandaag immers zo uniek als de mensen die ze gebruiken.

INTEGRATIE VAN IT In de ISH Energy en Aircontec-sectie ligt de nadruk vooral op energie-efficiëntie en comfort in gebouwen. Intelligent gebouwbeheer en toekomstgerichte technologieën maken er de hoofdbrok uit. Belangrijke thema’s: hoe warmteproductie laten samengaan met hernieuwbare energie, digitale verwarmingssystemen en de integratie van IT in innovatieve verwarmingstechnologieën.

Op het vlak van koeltechnologie gaat de aandacht uit naar moderne ventilatiesystemen voor residentiële gebouwen – wat ook onder het thema energieefficiëntie en comfort valt – naast centrale en decentrale oplossingen voor nieuwe gebouwen en renovatieprojecten.

In ‘Pop up my bathroom’ tonen bedrijven hoe elke gebruiker, met de hulp van ontwerpers en de industrie, zijn eigen badkamer kan creëren. (Beeld Pietro Sutera)

54 | INSTALLATIE & BOUW

FRANKFURT | ISH-beurs 2017

Wereldwijd de toonaangevende vakbeurs voor Beleveniswereld Bad, Gebouwen-, Energie-, AirconditioningTechnologie, Vernieuwbare Energieën

'Meer dan 2.400 exposanten lanceren hun nieuwste producten

Frankfurt am Main 14 t/m 18. 3. 2017

Turkije is in 2017 het partnerland van ISH. “Met die beslissing zetten we het groeiende belang van Turkije op ISH als exposant én bezoeker in de kijker,” zegt Wolfgang Marzin, president en CEO van Messe Frankfurt. “Vijf procent van de Turkse export komt uit de sanitaire, verwarmings- en airconditioningsector. Het internationale streven om de klimaatdoelstellingen te halen en het belang van zelfvoorzienend te zijn op het vlak van energie stuwen de Turkse markt naar omhoog. Daarom zijn we er van overtuigd dat het een goede keuze is voor ISH.” ❚

Het gehele spectrum van toekomstgerichte toepassingen voor gebouwentechniek. www.ish.messefrankfurt.com info@messefrankfurt.be Tel. +32 (0) 2 880 95 88

Partnerland

Een belangrijk thema: hoe warmteproductie laten samengaan met hernieuwbare energie.

Van 14 tot 18 maart zakt de hele installatiesector weer af naar Frankfurt voor de tweejaarlijkse ISH-beurs.

DU: 31.10.2016

TURKIJE PARTNERLAND

Water. Energy. Life.

64005-009_ISH_allg_Installatei & Bouw_95x267_NL • FOGRA 39 • CMYK • yi: 28.10.2016

Frankfurter Messe'

Belgien-NL

binnen een paar maanden in de

INSTALLATIE & BOUW | 55

WILRIJK | Stedelijk Lyceum Topsport

Tekst: Els Jonckheere Beeld: AG VESPA Bart Gosselin

Leerlingen Antwerpse Topsportschool BETREKKEN UNIEK GEBOUW Op 1 september mochten de leerlingen van het Stedelijk Lyceum Topsport Antwerpen hun klascontainers eindelijk inruilen voor een ‘echt’ schoolgebouw. En wat voor één! De topsportschool biedt niet alleen het neusje van de zalm op het vlak van sportinfrastructuur. Het is tevens een architecturaal hoogstandje dat op kunstzinnige wijze een geslaagde link legt met de Fort VI-site.

Het Stedelijk Lyceum Topsport stoomt talentvolle jongeren klaar voor een carrière in het voetbal, tennis, zwemmen, judo, snowboarden, taekwondo en basketbal. De leerlingen combineren er twaalf uur sport op hoog niveau met twintig uur algemene vorming. De school kent veel succes en telt intussen meer dan 190 leerlingen. Voor het ontwerp van de nieuwe uitvalsbasis lanceerde de Vlaams Bouwmeester een Open Oproep. Het was Compagnie O Architecten dat de opdracht toegekend kreeg. “Dit ontwerp was verfijnd, met een sterk karakter”, aldus Anke Tutelaars, projectleider bij AG VESPA, het autonoom gemeentebedrijf voor vastgoedbeheer en stadsprojecten in Antwerpen, dat als gedelegeerd bouwheer fungeerde voor het AG Stedelijk Onderwijs Antwerpen.

56 | INSTALLATIE & BOUW

“Bovendien vonden de architecten het juiste evenwicht en wisten ze het project te koppelen aan de erg complexe randvoorwaarden inzake het militair erfgoed en de omliggende biotoop. Daarnaast integreerde het ontwerp zich op interessante wijze in het glacies (helling binnen het fort), waardoor de inkom van de school op een logische wijze gescheiden wordt van de publieke delen.”

SOKKEL ALS GROTE CONSTRUCTIEVE UITDAGING Compagnie O Architecten ontwierp een gebouw dat zich als nieuwe en extra pion binnen de constellatie van Fort VI manifesteert. Vandaar dat er sprake is van een dubbele verwijzing naar gekende militaire strategiën: de ‘stealth-logica’

voor de sokkel en de ‘reflectie’ voor de schijf met de klaslokalen. De sokkel begint op het Paradeplein aan het zesde Brialmontfort en schuift gedeeltelijk in het glacis. Het is een introvert monolitisch blok dat, naast de evidente militaire connotatie met een bunker, ook voor ruimtelijke autonomie zorgt. De sokkel lijkt net een sculptuur door zijn verschillende schuine vlakken uit beton, dat trouwens ter plaatse werd gestort. Technisch een erg grote uitdaging, volgens hoofdaannemer Democo uit Hasselt. “Schuine wanden bouwen is nooit gemakkelijk”, vertelt projectleider Bart Slootmaekers. “Het vraagt bijzondere technieken op het vlak van bekistingen en het afschoren van deze bekistingen. Aangezien Democo al 39 jaar actief is in de realisatie van complexe bouwprojec-

< D e sokkel begint op het Paradeplein aan het zesde Brialmontfort en schuift gedeeltelijk in het glacis. De schoolschijf bevat een glazen gordijngevel waarachter zich stelselmatig geïsoleerde panelen bevinden.

WILRIJK | Stedelijk Lyceum Topsport

Het beton van de sokkel werd niet alleen structureel, maar ook architecturaal ingezet.

gens tot één deel van 32 ton geassembleerd en dan met een zware mobiele kraan van 700 ton op hun definitieve positie getild.”

Zo vormen de sokkel en schijf een complementair geheel: massa en structuur zijn samen één gebouw. Compagnie O Architecten zocht trouwens ook naar een andersoortige verschijningsvorm van een passiefhuisstandaard. In plaats van massa met een aantal beperkte openingen werd de schoolschijf een glazen gordijngevel waarachter zich stelselmatig geïsoleerde panelen bevinden.

“Ook dit was een serieuze uitdaging”, aldus Bart Slootmaekers. “De combinatie van passiefbouw en glasgevel vraagt immers een minutieuze afwerking om tot de benodigde luchtdichtheid te komen.

Aangezien de beglazing naargelang de lichtinval en de oriëntatie aan andere eisen moest voldoen, varieert de gevel van licht transparant naar volledig spiegelend. Uiteindelijk hebben we het beoogde resultaat kunnen verwezenlijken dankzij de toepassing van verschillende soorten glas.”

ECOLOGISCH, INSPIRATIEVOL EN COMFORTABEL

In de sokkel zijn onder meer een judo- en taekwondozaal en een fitnessruimte met krachtzaal ondergebracht.

ten en al veel speciale ontwerpen naar de praktijk vertaalde, beschikken we op dit vlak gelukkig over een grote expertise en ruime ervaring.”

OOK VOOR EXTERNE PARTIJEN In de sokkel zijn de sporthal, de judo- en taekwondozaal, een fitnessruimte met krachtzaal, kineruimtes en de cafetaria annex refter ondergebracht.

Het beton wordt niet alleen structureel, maar ook architecturaal ingezet. In de zware, expressieve zichtbetonnen wandstructuur zijn vouwen geïntegreerd. De kolommen van de sportzaal hebben een specifieke vormgeving en het betondek, uitgevoerd met een gewichtsbesparende wafelstructuur, is ruimtebepalend voor de judozaal.

Het ontwerp laat trouwens toe dat verschillende

gebruikers tegelijkertijd kunnen sporten en maakt dat de infrastructuur ook toegankelijk is voor externe partijen (lokale sportclubs, sportfederaties, UA-studenten ...).

SCHOOL MET KALEIDOSCOOP-LOOK Boven de sokkel is een structurele ‘schijf’ aangebracht waarin het schoolgebeuren zich organiseert. Een stalen structuur, opgebouwd met verdiepingshoge stalen spanten, staat in voor de grote overspanning van de sportzaal en kraagt tevens een tien meter boven de fitness- en judozalen uit. Bart Slootmaekers: “Elk spant heeft een lengte van 50 meter en een hoogte van 4,60 meter. Ze werden in twee delen naar de werf vervoerd via uitzonderlijk nachttransport, vervol-

Zoals aangegeven, is de topsportschool een ‘passief gebouw’. Op de luifel zijn PV-panelen geïnstalleerd, en het dakoppervlak wordt gebruikt voor regenwaterrecuperatie. Andere ingrepen zijn de plaatsing van driedubbele beglazing, warmterecuperatie van het afgevoerde douchewater en energiezuinige verlichting. Anke Tutelaars: “AG VESPA is bijzonder trots op de realisatie van de Topsportschool. Het is zonder twijfel een inspirerende omgeving waar jonge, beloftevolle studenten zich optimaal kunnen voorbereiden op de volgende Olympische Spelen.” ❚

TECHNISCHE FICHE Bouwheer AG Stedelijk Onderwijs Antwerpen en Stad Antwerpen

Gedelegeerd bouwheer AG VESPA (Antwerpen) Architect Compagnie O Architecten (Gent) Hoofdaannemer Democo (Hasselt)

INSTALLATIE & BOUW | 57

WILRIJK | Stedelijk Lyceum Topsport Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Condair - Erwin Tecqmenne

Luchtbevochtiger voordelig voor parket en gezondheid Een sporthal waar parket ligt heeft steeds een luchtvochtigheid nodig van ongeveer 50%, zeker in de winter. Een goede luchtbevochtiger is dan ook cruciaal. De stoomluchtbevochtiger Condair RS, geïnstalleerd in de topsportschool in Wilrijk, is er zo één.

De Condair RS is de eerste luchtbevochtiger met een touchscreen. Je kan het toestel volledig menugestuurd bedienen en ermee communiceren via het internet.

Houten parketvloeren hebben nood aan een minimale luchtvochtigheid om in goede conditie te blijven. In een sporthal, waar steeds verse lucht wordt binnen gevoerd, is dat in de winter niet vanzelfsprekend. De lucht is dan immers droog. Wanneer al het resterende vocht in de lucht dan al door het hout is opgenomen en er niets meer overblijft, krimpt het hout en riskeer je naden in het parket. Een goede luchtvochtigheid in de ruimte is cruciaal om dat verschijnsel te vermijden. Daarnaast is een te droge lucht niet aangenaam voor sportende atleten en houdt dat ook zekere gezondheidsrisico’s in. Virussen en bacteriën krijgen zo namelijk een grotere kans om zich te verspreiden.

BESPAREN OP WATER EN ELEKTRICITEIT In de topsportschool van Wilrijk staat daarom een Condair RS, een elektrische weerstand stoombevochtiger. Die zorgt voor een ideale luchtvochtigheid en is zeer spaarzaam met water en elektriciteit. Dirk Vanhove van Condair: “De Condair RS bespaart 10 % op elektriciteit en 15 % op water. Dankzij een uiterst fijne sturing werkt het systeem modulair van 0 tot 100 %. Zo verbruikt de luchtbevochtiger nooit teveel. Ze heeft een zeer lage footprint en bespaart jaarlijks meer dan 4000 kg CO2-uitstoot.”

KALKMANAGEMENT

In de topsportschool van Wilrijk staat een Condair RS, een elektrische weerstand stoombevochtiger. Die zorgt voor een ideale luchtvochtigheid en is zeer spaarzaam met water en elektriciteit.

58 | INSTALLATIE & BOUW

Nog een troef: het unieke gepatenteerde kalkmanagementsysteem van de Condair RS. Dat zorgt ervoor dat de kalk van de elektrische weerstanden wordt afgeschud en in een opvangbak buiten het toestel terechtkomt. “Kalk is de grote vijand van de bevochtiger,” zegt Dirk Vanhove. “Er komt voortdurend vers water bij in zo’n toestel, dat dan in stoom wordt omgezet. Deze bevochtiger haalt zelf de kalk uit het water. Ook de toe- en afvoer van het water raken niet verstopt door een koudwaterzone met temperaturen onder 60° C. Daardoor is kalkafzetting op die plaatsen onbestaande. Hierdoor is er ook een besparing van 60% op de onderhoudskosten.” ❚

WILRIJK | Stedelijk Lyceum Topsport Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Grundfos en Bart Gosselin

ZUINIGE POMPEN

voor Wilrijkse topsportschool

De Magna 3, een pomp voor het zwaardere werk.

Na 15 jaar heeft de Wilrijkse topsportschool eindelijk nieuwe gebouwen.

De infrastructuur is van wereldniveau en moet nieuwe generaties van onder andere zwemmers, judoka’s en basketbalspelers klaarstomen voor de internationale top. Grundfos leverde de pompen voor het prestigeproject.

De topsportschool herbergt de grootste basketbalzaal van het land, twee ruimtes voor judo en taekwondo en een hypermoderne fitnesszaal.

Dat wordt aangevuld met verschillende kinesitherapieruimtes, doucheruimtes en kleedkamers.

Alle leerlingen hebben hun eigen kastje in de gangen. Het hele gebouw is passief, met regenwaterrecuperatie, warmterecuperatie uit het douchewater, nachtkoeling, zonnepanelen en driedubbele beglazing.

BETROUWBAAR PRODUCT In zo’n passiefbouw moet het energieverbruik natuurlijk zo laag mogelijk liggen. Dat lukt onder meer door de pompen van Grundfos. Installateur Sanitechniek bracht die partner aan voor dit

project. “We hebben een goede relatie met Sanitechniek,” zegt Marco Bellemans, external sales engineer bij Grundfos. “Ze weten daar dat ze met onze pompen een betrouwbaar product in handen hebben. De naam Grundfos weerklinkt ook bij

eindgebruikers en studiebureaus. Als marktleider komen we trouwens ook vaak met nieuwe producten op de markt met extra functies, of vergemakkelijken we de installatie van pompen. Iets waar onze klanten zeker rekening mee houden.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 59

GRUNDFOS MAGNA3

“Als mijn klanten op energie willen besparen dan kies ik voor MAGNA3”

BESTE-IN-ZIJN-KLASSE EFFICIËNTIE WAAR HET HET MEEST NODIG IS Energie-efficiëntie is de naam van de uitdaging waar uw grootste en meest energie-zuigende klanten voor staan.

Met de MAGNA3 bent u in staat hen dit aan te bieden en zelfs meer dan dat. MAGNA3 is één van de meest efficiënte pompen in zijn klasse - en vaak de beste all-round circulator genoemd.

Ontdek meer over MAGNA3 hier: www.grundfos.be Ontdek meer over Win&Earn op be.grundfos.com/ grundfos-for-installers/win-and-earn

MEL VERZA IJ ELKE B N PUNTE KOOP A AN

IN EN WD IGE L GEWEJZEN PRI

WILRIJK | Stedelijk Lyceum Topsport

DEBIETSINDICATIE Concreet koos het studiebureau in dit project voor een tiental pompen uit de Alpha- en de Magnareeks. In die eerste reeks zitten pompen voor kleine debieten met een erg lage energie-index.

“0,15 , al vraagt Europa maar 0,23. En de benchmark Best-in-Class ligt op <0,2, een getal waar de

Alpha2, Alpha 3 en Magna 3 beduidend onder zitten. Elke stap lager is natuurlijk moeilijker te bereiken. Debiet en vermogen zijn daarenboven makkelijk van het toestel af te lezen. Zeker die debietsindicatie is erg nuttig voor de installateur, bijvoorbeeld om aan probleemanalyse te doen,” zegt Bellemans.

De Magna 1 en 3 zijn pompen voor het zwaardere werk, met een display waar je alle informatie van kan aflezen, ook via smartphone, en een caloriemeter. “Dat is een grotere reeks, tot en met DN100. We kozen de Magna 3 – onze topreeks – voor de variabele debieten en de Magna 1 voor de vaste debieten,” sluit Bellemans af. ❚

Grundfos versterkt haar producten voortdurend met nieuwe functies, zeker in het kader van het iSolutions-programma.

Zoals de AUTOADAPT-functie. Bellemans: “Die is niet helemaal nieuw, maar werkt erg eenvoudig en is een echte meerwaarde. De pomp gaat zich automatisch regelen naar de belasting in het systeem. Hoeveel kranen er open of toe gaan, radiatoren of vloerverwarming,… De pomp detecteert dat en regelt zichzelf. Da’s een nuttige functie, bij andere pompen moet dat ingesteld worden op een bepaalde vaste waarde. Dat gebeurt niet automatisch, waardoor de installateur extra handelingen moet uitvoeren.” Nog zo’n handige functie: de ingebouwde caloriemeter die de warmte-afgifte registreert en doorgeeft. Zo kan je in sommige projecten duurdere caloriemeters elimineren. “Zulke zaken maken een pomp intelligenter, daar zet Grundfos de laatste jaren dus op in,” zegt Bellemans.

Een stalen structuur, opgebouwd met verdiepingshoge stalen spanten, staat in voor de grote overspanning van de sportzaal.

INSTALLATIE & BOUW | 61

De keuze van de installateur

Verander codes via uw pc of smartphone Bepaal wie uw woning betreedt Eenvoudige toegang met Atrium

Koeling, verwarming, airconditioning of klimatisatie?

Wat u ook doet, OPTIMACOOL bezorgt u het ideale omgevingsklimaat.

Leon Bekaertlaan 2, 9880 Aalter, BelgiĂŤ E info@optimacool.be T +32 09 375 27 50

F +32 09 375 27 49

www.optimacool.be

cdvibenelux.com Tel.: +32 (0)56 73 93 00

16870631_optima 1-4.indd 1

08-12-16 10:38

KLUISBERGEN | De Verscentrale Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: OptimaCool

De Verscentrale: verse eetwaren, juist gekoeld De Verscentrale, een naam ontleend aan de oude elektriciteitscentrale van Kluisbergen, richt zich onder andere op verse producten, kazen en delicatessen. Die producten vereisen een juiste koeling, een taak die OptimaCool op zich nam.

Germana Verhé: “We kozen in dit project voor zichtbare technieken met een industriële look.”

De Verscentrale verkoopt hoofdzakelijk de betere fruit- en groenteartikelen en kaas- en vleeswaren. Aangevuld met tapas, kruiden, desserten en met een uitgebreide wijn- en aperitiefkeuze vormt dit een mooie delicatessezaak.

De Verscentrale verkoopt hoofdzakelijk de betere fruit- en groenteartikelen en kaas- en vleeswaren.

OptimaCool selecteerde de juiste koelmeubelen en -cellen in samenspraak met de eindklant. Die zijn allemaal aangesloten op één centrale koelunit in plaats van op aparte koelgroepen. Dat heeft een positieve invloed op het energieverbruik, neemt minder plaats in beslag en zorgt voor een bedrijfszekere werking van alle koelapparatuur. Daarnaast zorgde OptimaCool ook voor een aangepast klimaat door een warmtepomp te plaatsen die zorgt voor de koeling en verwarming van de winkel, meer bepaald een kanaalsysteem in opbouw. De technieken werden bewust zichtbaar gehouden. OptimaCool plaatste ook het energiezuinige ventilatiesysteem met warmterecuperatie.

KLASSE PRODUCTEN, VERDIENEN KLASSE KOELMEUBELEN “Via de up-to-date website van OptimaCool kwam Gino Meeuws, zaakvoerder van de Verscentrale, bij ons terecht,” vertelt Germana Verhé, salesverantwoordelijke bij OptimaCool. “In het voorjaar van 2016 vonden onze eerste gesprekken plaats, al snel groeide dit uit tot een succesverhaal. OptimaCool selecteerde voor hem de juiste koeltechnische installaties en koelmeubelen.

Want vleeswaren hebben nu eenmaal andere noden dan kazen, groenten en fruit.”

De producten van De Verscentrale vereisen een juiste koeling, een taak die OptimaCool op zich nam.

JE HOORT OF VOELT HET NIET “In dit project hebben we gekozen om de technieken zichtbaar te houden met een industriële look. Daarbij horen geen valse plafonds waar de warmtepompinstallatie in weggestoken zit. Daardoor kan de klant tijdens een bezoek aan de Verscentrale de warmtepomp en ventilatietechnieken bewonderen.

Je ziet de luchtstromen wel, maar hoort of voelt ze niet. Het is dan ook de sterkte van OptimaCool om verwarming en koeling onopvallend aanwezig te maken,” sluit Verhé af. ❚

OptimaCool selecteerde de juiste koelmeubelen en -cellen in samenspraak met de eindklant. Die zijn allemaal aangesloten op één centrale koelunit in plaats van op aparte koelgroepen.

INSTALLATIE & BOUW | 63

Your reliable partner

Flamco T-plus maakt aftakken nog gemakkelijker Nieuw!

Trigger voor het gemakkelijk afslaan op moeilijk bereikbare plekken.

Installatie Veilig, snel en betrouwbaar

De Flamco T-plus is onovertroffen voor het maken van een aftakking in een bestaande installatie. De installatie kan gewoon in bedrijf blijven.

Dit voorkomt dus kostbare bedrijfsonderbrekingen. De installatie hoeft niet afgetapt, opnieuw gevuld en volledig ontlucht te worden.

• Aftakken terwijl systeem in bedrijf blijft.

• Optimale afdichting op de leiding.

• Besparing van montagetijd en –kosten.

1

2

3

4

www.flamcogroup.com

Colt visie op BRANDVEILIGHEID Colt brandbeveiligingssystemen Toepasbaar in alle gebouwtypes & zorgen voor: • Veilige ontvluchting voor de aanwezige personen • Een veilige interventie voor de brandweer • Bescherming van de bouwstructuur • Materiële schadebeperking

360°

360°

T: +32 15 28 60 80 E: info@be.coltgroup.com W: www.coltinfo.be

Een liter voor een liter

Tekst en beeld: Flamco

HVAC-specialist doneert 61 miljoen liter drinkwater aan ontwikkelingslanden Flamco, producent van kwaliteitsproducten voor verwarming, ventilatie, drinkwater, airconditioning en koeling voor de installatiebranche, heeft een cheque overhandigd aan Made Blue ter waarde van 61.223.200 liter drinkwater.

Dit is het resultaat van de Airfix-campagne ‘Een liter voor een liter’, waarmee Flamco de humanitaire organisatie Made Blue steunt. Voor elk Airfix expansievat dat Flamco in de periode maart tot en met september 2016 heeft verkocht, wordt nu 1.200 liter schoon drinkwater beschikbaar gesteld in gebieden waar dit niet vanzelfsprekend is.

Precies het aantal liter dat een huishouden met een Airfix expansievat op jaarbasis aan waterverlies bespaart.

“Flamco is trots om water beschikbaar te stellen, dat in andere delen van de wereld hard nodig is,” zegt Maarten van de Veen. “Het is belangrijk om de verspilling van drinkwater tegen te gaan, proper drinkwater te realiseren en zo mensen in ontwikkelingslanden te steunen”.

Managing Director Maarten van de Veen van Flamco overhandigt de cheque aan Frank van der Tang, founding partner van Made Blue.

“Wij willen toegang tot schoon water voor iedereen mogelijk maken”, aldus Frank van der Tang van Made Blue. “Deze donatie van Flamco gaan wij binnenkort investeren in verschillende waterprojecten wereldwijd.” ❚

'Voor elk Airfix expansievat dat Flamco in de periode maart tot en met september 2016 heeft verkocht, wordt nu 1.200 liter schoon drinkwater beschikbaar gesteld'

Drinkwaterverspilling tegengaan is erg belangrijk voor Flamco. (Beeld David duChemin)

INSTALLATIE & BOUW | 65

Hydraulische software

Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Florian van Eenoo

Praktijksimulaties tonen voordeel hydraulische software aan Caleffi zet al even in op software-ondersteuning om HVAC-installaties te optimaliseren. De Hydronic Design Software van het bedrijf moet de professional helpen om het beste rendement uit zo’n installatie te puren. En dat rendement kan effectief nog sterk omhoog, zo tonen praktijksimulaties aan.

Sommige inregeltechnieken en -concepten houden al jaren stand in de installatiebranche. Ze worden als ideale standaard gezien en zijn de beste manier om een kwaliteitsvolle installatie te bekomen. “Dat die technieken werken, staat buiten kijf,” zegt Patrick Hagen, productmanager bij Caleffi, “maar dat verhindert HVAC-professionals soms om nieuwe concepten te proberen die misschien nòg beter werken voor die bepaalde installatie. Elke installatie is immers uniek.”

ALTERNATIEVE OPSTELLINGEN Met de hydraulische software van Caleffi kan je daarom met behulp van een hydraulisch schema en grondplannen snel en gemakkelijk een functionele HVAC-installatie ontwerpen, ongeacht het om een installatie met Caleffiproducten of een ander merk gaat. Via systeemfoutanalyses en verregaande berekeningen kan dat ontwerp erg efficiënt worden geoptimaliseerd. Kies de juiste leidingdiameters, de juiste producten en instellingen, en vergelijk ze

Patrick Hagen: “Installatieprofessionals rekenen graag op beproefde concepten, maar toch lijkt het erop dat we steeds meer installateurs kunnen overtuigen van het nut van inregelventielen.”

66 | INSTALLATIE & BOUW

Hydraulische software

Met de hydraulische software van Caleffi kan je met behulp van een hydraulisch schema en grondplannen snel en gemakkelijk een functionele HVAC-installatie ontwerpen.

met elkaar. Je kan gemakkelijk tot wel tien verschillende inregelconcepten naast elkaar zetten. “En daaruit blijkt dat de meest gebruikte technieken niet slecht zijn, maar er toch vaak alternatieve opstellingen bestaan die minder energie verbruiken. We kennen zelfs voorbeelden waarbij de meest energiezuinige oplossing een lagere investering vergde. Duurder en geavanceerder is dus zeker ook niet altijd beter,” zegt Hagen.

KOST VAN ENERGIEVERBRUIK NAAR BENEDEN Een concreet voorbeeld haalt Hagen uit een presentatie die Caleffi gaf aan Centrum voor Duurzaam Bouwen in Heusden-Zolder. In een kantoorgebouw met 16 kantoren voorzag het bedrijf een installatie volgens de regels van de kunst, met vier staartleidingen – één per windrichting – met zoninval en weers­invloeden langs vier kanten. Caleffi koos voor een weersafhankelijke regeling per kring en een gebouwenbeheersysteem met de juiste regelstrategie. Zelfs de ketels werden weersafhankelijk gestuurd.

Wanneer de onderzoekers vervolgens de kranen inregelden en ze op de juiste stand zetten, in plaats van ze, zoals in de praktijk nogal vaak gebeurd, volledig te openen, bleek de kost van het gas- en elektriciteitsverbruik toch met 3.000 euro te dalen. Toen ze er nadien een ander concept op uittesten – de weersafhankelijke regeling op de ketel verdween ten voordele van een constante

temperatuur van 70 graden, al de tussenliggende weersafhankelijke regelingen werden er tussenuit geknipt en vervangen door gewone manuele kranen en het algemene GBS maakte plaats voor sturing per kantoor – bleken ze nog 1.000 euro extra te kunnen besparen op jaarbasis.

BEHOUDSGEZINDE SECTOR “Daar reageerden de toehoorders met ongeloof op, want een weersafhankelijke regeling doet het normaal toch goed en wordt ook beloond in de EPBaangifte. Maar het hangt toch vooral af van de manier waarop je je installatie opbouwt,” stelt Hagen. “Installatieprofessionals rekenen graag op beproefde concepten, maar toch lijkt het erop dat we steeds meer installateurs kunnen overtuigen van het nut van inregelventielen.”

SWW MAAKT HET MOEILIJKER De software van Caleffi is voortdurend in ontwikkeling. Het hele inregelverhaal is al even af, nu voegde het bedrijf andere types van HVAC installatie componenten in, zoals de combilussen en satellietunits. “Dat was een moeilijkere opgave, omdat er dan een gedeelte SWW bij komt. Dan heb je twee verschillende debieten en vermogens die door één en hetzelfde leidingnet moeten stromen. Dat juist berekenen had heel wat voeten in de aarde. Maar het resultaat is een nog beter simulatieprogramma,” eindigt Hagen. ❚

Patrick Hagen tijdens een presentatie van Caleffi in Westerlo.

INSTALLATIE & BOUW | 67

RUDDERSHOVE | CAW Noord-West-Vlaanderen Tekst: Els Jonckheere Beeld: Swegon Belux Group

PERFECT OP MAAT VAN GEOTABS BIJ CAW Begin volgend jaar verhuist het Centrum Algemeen Welzijnwerk NoordWest-Vlaanderen naar een nieuwbouw op de site Molenerf bij Ruddershove, nabij het OCMW en AZ Sint-Jan. De nieuwe uitvalsbasis wordt een paradepaardje op het vlak van ecologie. Zo wordt onder meer geothermie en betonkernactivering toegepast om de energiefactuur drastisch te reduceren. Het is evident dat het beoogde effect enkel kan worden bereikt met correct gedimensioneerde en kwaliteitsvolle warmtepompen en luchtgroepen. En het is net in het domein van de luchtgroepen met geïntegreerde regeling dat Swegon Belgium NV het verschil maakt.

In het CAW wordt het Geotabs-concept toegepast: een combinatie van geothermische warmtepompen die voor de warmte- en koudeopwekking zorgen, en betonkernactivering (thermally activated building systems – kortweg tabs) als afgiftesysteem voor koeling en verwarming. De moeilijkheid van dit concept zit ‘m vooral in het feit dat de optimalisatie ervan een interdisciplinaire aanpak vergt, waarin zowel het gebouw (gebouwschil, gebruikersprofielen, ...) als de installaties (betonkernactivering, warmtepomp, boorveld, ....) optimaal moeten worden gecombineerd en geregeld. Twee studenten van de UGent deden er zelfs hun master thesis over, dit met Wim Boydens van studiebureau Boydens als promotor. En ze wonnen er de Atic prijs Marcel Herman mee. Kortom: de nieuwbouw van het CAW wordt een typevoorbeeld van hoe nieuwe technologieën tot een aanzienlijke energiereductie kunnen leiden.

KOLFJE NAAR SWEGON’S HAND Uit de studies die aan dit project vooraf gingen, bleek dat er voor de verwarming en de koeling twee water/water warmtepompen nodig waren en zo’n 40 putboringen van elk 135 meter diep.

Voor de ventilatie van het gebouw werden er vier luchtgroepen voorzien: kantoren, cafetaria, vergaderzalen en het bijgebouw. Gezien het studiebureau heel erg goed wist waar het naartoe wou, stelde het stringente specificaties naar het thermisch rendement van het adsorptiewarmtewiel

68 | INSTALLATIE & BOUW

De toegepaste Swegon GOLD luchtgroepen worden geproduceerd in de eigen fabriek in Kvänum.

RUDDERSHOVE | CAW Noord-West-Vlaanderen

'In het CAW worden Swegon GOLD luchtgroepen met geïntegreerde regeling toegepast' (minstens 84,5%), het energieverbruik, de SFP factor en het geproduceerde geluidsniveau van de ventilatoren. HVAC-specialist Develtere uit Roeselare was één van de bedrijven die op het bestek intekende en de opdracht uiteindelijk ook kreeg toegekend. Zij stelden op hun beurt voor om met Swegon België samen te werken voor het leveren van de luchtgroepen met geïntegreerde regeling. Het Studiebureau Boydens controlleerde de voorgestelde Swegon GOLD luchtgroepen tot in detail en keurde deze pas goed nadat de firma via allerlei berekeningsnota’s had aangetoonde dat de vooropgestelde resultaten en kwaliteitseisen effectief zouden worden behaald. Sales en Business Manager Edward Viville: “Maar dit was een kolfje naar onze hand. Swegon is immers

één van de Europese leiders en vernieuwers op het vlak van HVAC-oplossingen. We ontwikkelen en produceren luchtgroepen, warmtepompen, klimaatbalken, roosters, VAV systemen, geluidsdempers en klimaatkasten in onze fabrieken in Zweden, Italië, Finland, Engeland, België, Canada en Indië. Hierbij concentreerden we ons tot voor kort hoofdzakelijk op het niet-residentiële gamma.

In België zijn we nu zeven jaar actief, en hebben we onze reputatie van ‘nieuwkomer’ ingeruild voor deze van ‘gevestigde waarde’. Met de overname van Lemmens in 2014 is onze interesse en focus ook in de residentiële sector toegenomen.

Afgelopen jaar werd hierin enorm in geïnvesteerd en werden er enkele nieuwe producten ontwikkeld in de Lemmens fabriek in Gembloux.”

BELANGRIJKE STAP VOORWAARTS In het CAW worden Swegon GOLD luchtgroepen met geïntegreerde regeling toegepast. Edward Viville: “Deze worden gemaakt in onze fabriek in Kvänum. De ontwikkeling van de mechanische constructie, het warmtewiel, de ventilatoren en zelfs de geïntegreerde regeling gebeurt door eigen mensen. Het project bij CAW is voor Swegon Belgium een belangrijke referentie, wegens de toepassing van energiezuinige technieken, want dat is waar Swegon volop op inzet. Dankzij de keuze voor onze producten en de professionele samenwerking met Develtere en Boydens konden we opnieuw een belangrijke stap voorwaarts zetten in de uitbouw van Swegon als luchtgroepenleverancier in België.” ❚

Swegon moest via allerlei berekeningsnota’s aantonen dat de vooropgestelde resultaten en kwaliteitseisen effectief zouden worden behaald.

INSTALLATIE & BOUW | 69

Ventilatie, een kinderspel met Swegon Solutions !

• Luchtbehandelingskasten • Koelbalken • Ejecto-convectoren • Comfort modules • Roosters • Koelmachines • Warmtepompen • VAV’s • Regeling • Geluidsdempers • Woonhuisventilatie

Swegon begeleidt u in uw kleine of grote projecten met een uitgebreid productaanbod en oplossingen op maat.

www.swegon.be Swegon Benelux | Rue de Huy 24 | B-4280 Hannut | Tel. 019 51 93 20 | info@swegon.be Com. dienst Vlaanderen | Brusselsesteenweg 159 | B-9090 Melle | Tel. 09 324 21 55

Innovatief spoelsysteem

Tekst en beeld: IPee

Urinoirspoelingen drastisch sneller geïnstalleerd De Vlaamse firma IPee uit Antwerpen brengt een innovatie op het vlak van urinoirspoelingen op de markt: Resisens.

Het systeem beschikt over alle functionaliteiten van een vol-automatisch spoelsysteem, maar verkort daarboven de installatietijd en de kostprijs drastisch.

IPee ontwikkelde Resisens vanuit het ‘gebruikereerst’-principe, met veel aandacht voor het installatiegemak van de installateur. Het gepatenteerde sensorprincipe meet doorheen materialen zoals keramiek en kunststof de aanwezigheid van urine en zorgt voor een trefzekere meting van het gebruik van het urinoir. Omdat Resisens enkel reageert op de aanwezigheid van urine, maakt het systeem komaf met 'valsspoelingen' en bespaart het op die manier water.

wand bevestigen zoals bij infrarood-spoelsystemen. Op die manier bespaart hij massa’s tijd die hij aan andere projecten kan besteden. Aansluiten aan de klep en de voeding - batterij of netstroom - en het product is operationeel.

Het product wordt geleverd met alle toebehoren om een snelle installatie mogelijk te maken. De installateur moet geen elementen meer in de

NIEUWE PRODUCTEN

Omdat het systeem volledig onzichtbaar is voor de gebruiker zijn de urinoirs in openbare plaatsen ook niet meer gevoelig voor vandalisme of foutief onderhoud. Weer een besparing van tijd en geld.

IPee ambieert een leiderspositie wat betreft intelligente spoelsystemen, met Resisens als eerste

commerciële product. Peter Hasaers, product manager bij IPee: “Er zullen nog verschillende nieuwe producten volgen vanuit dezelfde filosofie. Die trok reeds de aandacht van de Bill and Melinda Gates Foundation die de mogelijkheden van deze gamechanger erkent en IPee een samenwerking voorstelde voor toekomstig project. We startten ook al een samenwerking rond het NESTproject met het Duitse Duravit.

Het product Resisens is inmiddels verkrijgbaar bij de grootste groothandels in België en Duitsland.

Een verdere expansie naar Frankrijk en Nederland staat nog gepland voor het einde van dit jaar.. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 71

Thema Automatisatie

Tekst: Tim Janssens Beeld: Nicolas Bracquez, Nike en Vlaanderen vanuit de Lucht

SAFETY FIRST

Toegangscontrole en beveiliging winnen alsmaar aan belang, zeker in gebouwen waar een heterogeen publiek over de vloer komt. In hedendaagse complexen worden er dan ook vaak innovatieve systemen geĂŻnstalleerd die ervoor zorgen dat enkel bevoegden de site, het gebouw of bepaalde specifieke ruimtes kunnen betreden. Bij deze een beknopt overzicht van enkele markante realisaties waarin toegangscontrole en beveiliging een cruciale rol spelen.

Aangezien zowel externe bezoekers als Nike-medewerkers gebruikmaken van de faciliteiten van het gebouw, werd het LiTC uitgerust met een beveiligingssysteem dat toegangscontrole en tijdsregistratie combineert. (Foto: Laura May)

72 | INSTALLATIE & BOUW

Thema Automatisatie

In openbare gebouwen kan toegangscontrole een enorme meerwaarde betekenen.

(Foto: Nike)

Recent besloot het UZ Leuven een nieuw badgesysteem in gebruik te nemen, in eerste instantie in zijn nieuwe gebouwen, maar nadien ook ter vervanging van het bestaande toegangscontrolemechanisme. (Foto: Vlaanderen vanuit de Lucht)

UZ LEUVEN

SCHOLEN MET SPORTFACILITEITEN

Het UZ Leuven – met de gigantische Gasthuisberg-campus als belangrijkste entiteit – is voortdurend in ontwikkeling. Al meer dan 85 jaar zet het in op een combinatie van onderzoek, opleiding en multidisciplinaire zorgverstrekking.

Bijna negenduizend medewerkers zijn dagelijks in de weer om een tweeduizendtal patiënten medisch comfort te bieden. Toegangscontrole is gezien de specialistische omgeving en de kwetsbaarheid van vele patiënten een fundamenteel aspect binnen de goede werking van het ziekenhuis. Twintig jaar geleden verving het zijn onoverzichtelijk sleutelsysteem dan ook door een digitaal badgesysteem met controlefunctie. De meerwaarde hiervan is overduidelijk: ongewenste bezoekers kunnen de ziekenhuisafdelingen niet zomaar betreden, kostelijke medicijnen of machines kunnen worden afgeschermd, bepaalde afdelingen zijn sindsdien efficiënt af te sluiten (bijvoorbeeld in psychiatrische omgevingen) … Recent besloot het UZ Leuven een nieuw badgesysteem in gebruik te nemen, in eerste instantie in zijn nieuwe gebouwen, maar nadien ook ter vervanging van het bestaande toegangscontrolemechanisme. Belangrijk hierbij is dat het technisch personeel dit systeem zowel hard- als softwarematig kan beheren, zodat het snel kan inspelen op eventuele wijzigingen.

In scholen die hun sportfaciliteiten na de schooluren openstellen voor derden, is acces control eveneens wenselijk. Scholencampus Panhoven in Peer is bijvoorbeeld uitgerust met twee soorten toegangscontroles: één bekabeld systeem met kaartlezers en één niet-bekabeld systeem (Card-Link). Een combinatie die haar vruchten afwerpt. De ingestelde zones en de gekoppelde profielen corresponderen met de verschillende functies in het complex (internaat, sportcentrum …), waardoor de veiligheidsverantwoordelijken eenvoudig kunnen bepalen wie welke ruimtes kan betreden. Een ander voorbeeld is Basisschool De Vier Winden in Molenbeek. Een intelligent toegangscontrolesysteem maakt dat zowel de sporthal op de bovenste verdieping als de polyvalente zaal op het gelijkvloers na schooltijd te gebruiken zijn door bevoegde buurtbewoners.

LITC Het LiTC is een opleidingscentrum op de Nike ELC-site in Laakdal. Aangezien zowel externe bezoekers als Nike-medewerkers gebruikmaken van de faciliteiten van het gebouw, werd er een beveiligingssysteem geïnstalleerd dat toegangscontrole en tijdsregistratie combineert. Dit zorgt ervoor dat enkel geautoriseerde personen op de juiste tijdstippen toegang hebben tot bepaalde ruimtes van het complex. Het systeem omvat badgelezers aan de voor- en achteringangen en lokalen die specifiek gebruikt worden door Nike.

De badges worden getoetst aan een achterliggend softwareplatform met toegangsrechten, waarna een deurcontroller communiceert met een netwerkcontroller om de deur al dan niet open te sturen. Achter het ogenschijnlijk eenvoudige mechanisme schuilt dus een complexe configuratie.

PUBLIEKE GEBOUWEN WIELSBEKE Ook in andere openbare gebouwen kan toegangscontrole een enorme meerwaarde betekenen. In het West-Vlaamse Wielsbeke zijn de openbare gebouwen en sportcentra uitgerust met een intelligent gebouwbeheersysteem dat de binnentemperatuur en de verlichting automatisch aanstuurt op basis van de reservatiegegevens die gebruikers vooraf via het internet ingeven. De gebouwbeheersystemen zijn bovendien gekoppeld aan een access controlmechanisme. De deuren zullen enkel opengaan als de juiste persoon ze probeert te openen en de verlichting zal enkel functioneren wanneer de deur effectief opengaat. De voordelen zijn legio: de flexibiliteit is enorm aangezien de toegangsprofielen steeds gepersonaliseerd zijn, er hoeft geen personeel meer aanwezig te zijn om de deur te kunnen openen, men kan controleren wie gedurende welke periode een bepaalde ruimte heeft gebruikt, het energieverbruik wordt ondanks de uiterst variabele bezettingsgraad sterk gereduceerd en dankzij de digitale koppeling met het boekhoudsysteem van de gemeente worden de facturen voor het gebruik van de faciliteiten automatisch opgemaakt. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 73

Thema Automatisatie Tekst: Wouter Polspoel Beeld: CDVI Benelux

Zorgeloosheid klanten centraal bij specialist in toegangscontrole en sluitsystemen Op de markt van toegangscontroleen sluitsystemen beweegt veel. De vraag wordt steeds groter en daarom is innoveren enorm belangrijk. CDVI Benelux weet dat als geen ander.

“Wij proberen het de eindgebruiker én installateur gewoon heel makkelijk te maken”, aldus commercieel directeur Bram Soete.

CDVI Benelux bestaat sinds 2007 en is een dochteronderneming van de in 1985 gestichte Franse CDVI Groep, gevestigd in Pantin, nabij Parijs. Het bedrijf, dat wereldwijd meerdere filialen heeft, is gespecialiseerd in toegangscontrole- en sluitsystemen en in zijn thuisland heel bekend voor de codeklavieren van het merk Digicode.

CDVI Benelux is gevestigd in Zwevegem en bedient klanten in België, Nederland en Luxemburg. Die klanten komen uitsluitend uit de groothandel. Zowel installateur als distributeur kunnen bij CDVI terecht voor producten, maar ook voor technische opleidingen en ondersteuning. Bram Soete, commercieel directeur van CDVI Benelux: “De laatste jaren zijn toegangscontrolesystemen heel sterk in opmars. Vooral in bedrijven en publieke gebouwen wil men het gebruik van klassieke sleutels vermijden, wegens het gebrek aan controle: sleutels gaan verloren of worden eenvoudig gekopieerd. Zodra dat het geval is bij één sleutel moet je alle cilindersloten én alle sleutels van collega’s vervangen, dat is omslachtig en bovendien heel duur.

Met een klassieke sleutel zijn er ook maar twee opties: toegang of niet.

Enkele producten van CDVI Benelux.

74 | INSTALLATIE & BOUW

“De laatste jaren zijn toegangscontrolesystemen heel sterk in opmars. Vooral in bedrijven en publieke gebouwen wil men het gebruik van klassieke sleutels vermijden, wegens het gebrek aan controle,” zegt Bram Soete

Wij bieden totaaloplossingen op het gebied van toegangscontrolesystemen waarbij je voor elke gebruiker een uniek toegangsschema kan instellen met uurroosters waarbinnen iemand een bepaalde deur mag gebruiken, een efficiënt middel tegen diefstal, ook door eigen personeel.”

ALLES IN ÉÉN De nieuwste systemen zijn vaak ook bijzonder gebruiksvriendelijk door toevoeging van een webinterface in de producten. “En dat is bij ons niet anders. Via tablet of smartphone bedien je het hele systeem vanuit je luie zetel, of het nu gaat om een systeem met één deur of met honderden deuren.” CDVI probeert ook het verschil te maken door ook alle onderdelen rondom het systeem aan

te bieden. “Zo kan men bij ons terecht voor de elektrische vergrendeling van de deuren, hebben we een systeem om ze automatisch te openen en sluiten en bieden we ook accessoires zoals draadloze zenders en ontvangers, drukknoppen en voedingen. Zo kan de installateur een volledig systeem van één merk aanbieden.

Naast een goed werkend product, zorgen de opleidingen en telefonische bijstand in geval van vragen voor distributeurs en installateurs, onze lokale aanwezigheid en onze inspanningen om alle producten en handleidingen te voorzien in de beide landstalen voor de zekerheid van een zorgeloze toekomst voor installateur en eindgebruiker”, besluit Soete. ❚

Thema Automatisatie Tekst en beeld: Esylux

Competence Center is voorbeeld van geautomatiseerde verlichting De kantoren van Esylux Belgium zijn sinds maart 2011 gevestigd in Denderhoutem. De ruime, moderne ruimtes zijn van meet af aan uitgerust met de automatiseringstechnieken van het eigen merk. Bovendien wil Esylux duidelijk zijn fascinatie voor Human Centric Lighting en de andere mogelijkheden van intelligente lichtregeling demonstreren.

Esylux gelooft sterk in de synergie tussen automatisatie en verlichting, en ziet het als de kern van alle toekomstgerichte installaties en bouwprojecten. Met de oprichting van een Competence Center wil het bedrijf zich onderscheiden op het vlak van service, opleiding en toekomstvisie en dit voor een breed cliënteel dat ondersteuning en advies wil voor zijn projecten.

SHOWROOM EN KANTOREN Dat bevestigden de talrijke aanwezigen tijdens de officiële opening van het Competence Center begin oktober. Alle producten van zowel automatisatie als verlichting werden voorgesteld in de showroom die overgaat in de open kantoren. De PRANA+ verlichting, die verschillende design awards kreeg, zet meteen de toon in de ontvangstruimte. Ook de robuuste ALVA buitenverlichting is prominent aanwezig, zowel buiten als binnen het nieuwe Competence Center.

VISUEEL IN DE PRAKTIJK Esylux demonstreert zijn toepassingen voor onder andere Dali, KNX en Human Centric Lighting in zijn eigen kantoren door alle producten in de plafonds te integreren. Zo blijft Human Centric Lighting – SymbiLogic zoals Esylux het zelf noemt – geen theorie, maar wordt het visueel in de praktijk gebracht. Door de uiterst krachtige ATMO sensor - die naast aanwezigheidsdetectie ook Lux-waarde, luchtvochtigheid, geluid, temperatuur en geuren (VOC) kan waarnemen - worden digitalisatie en data gathering in automatisatie realiteit. Esylux kan trouwens als pionier zijn gamma NOVA en CELINE KNX LED plafondarmaturen rechtstreeks adresseren en programmeren via ETS software. Hierdoor wordt de DALI gateway overbodig. Deze NOVA serie, samen met de nieuwste CELINE serie, bestaat trouwens ook als master/slave quadro sets met plug & play RJ45 netwerkkabel aansluiting. Licht sturen over netwerk komt zo heel dichtbij. ❚

Alle producten van zowel automatisatie als verlichting werden voorgesteld in de showroom die overgaat in de open kantoren.

De kantoren van Esylux Belgium zijn sinds maart 2011 gevestigd in Denderhoutem.

Human Centric Lighting blijft geen theorie, maar wordt visueel in de praktijk gebracht.

INSTALLATIE & BOUW | 75

MOL | Uitbreiding AZ Mol

Tekst en beeld: Jeroen Schreurs

Snelle bouwmethode voor nieuw volume AZ Mol De bouw van het gloednieuw volume van het Heilig Hartziekenhuis in Mol nam slechts 12 maanden in beslag. Het ziekenhuis koos dan ook voor snelle bouwmethodes en een BIM (Bouwwerkinformatiemodel, red.)-aanpak.

Nadat fusiegesprekken tussen de ziekenhuizen van Mol en Geel enkele jaren geleden afsprongen, werd de vraag naar een nieuw bouwvolume in de Kempense gemeente prangend. Het ziekenhuis wou immers enkele disciplines verder uitbouwen, maar zonder fusie ontbrak het daarvoor aan capaciteit.

SNEL PROCES “Eén van de eisen was daarom dat we een snelle bouwmethode kozen en flexibel bouwden, zodat we ook in de toekomst aanpassingen kunnen maken,” zegt Staes. “Daarom opteerden we voor houtskeletbouw, wat bijdroeg tot erg snel proces op: we startten half september 2015 met de ‘ontmanteling’ van de tuin, begin oktober 2016 huisden de eerste artsen al in.”

Bezoekers gebruiken de waterval op de tekening al om de weg naar de cafetaria uit te drukken. ‘Achter de waterval naar rechts’,” lacht Staes.

76 | INSTALLATIE & BOUW

MOL | Uitbreiding AZ Mol

'Het ziekenhuis opteerde voor houtskeletbouw om een snelle bouw mogelijk te maken' CLASHES EN PROBLEMEN Een tijdelijke verenging – Vanhout-Dillen-Machiels – was verantwoordelijk voor de werken. Ze koos voor een BIM-model. Staes: “Terwijl de ruwbouwfase aan de gang was, zaten de technische bedrijven al samen rond zo’n BIMmodel, waar ze alle leidingen en luchtkanalen digitaal uittekenden. Zo zagen ze op voorhand al de clashes en problemen, die ze dan een tijdlang op punt konden stellen. De tijdsinvestering bij de start is aanzienlijk, maar nadien is de tijdswinst des te groter.”

‘ACHTER DE WATERVAL NAAR RECHTS’

Het ziekenhuis kreeg een meer huiselijke sfeer, in tegenstelling tot de meeste zorggebouwen. Zo kregen de vijf verdiepingen verschillende warme wand- en vloerkleuren.

Het ziekenhuis kreeg een meer huiselijke sfeer kreeg, in tegenstelling tot de meeste zorggebouwen. Zo kregen de vijf verdiepingen verschillende warme wand- en vloerkleuren. Daarnaast zette het ziekenhuis ook in op het gebruiksgemak voor de artsen en het verplegend personeel. “We hebben verschillende gesprekken met hen gehad over hun wensen en verwachtingen. Dat werkte erg goed. Zo kwam er op hun vraag een ontspanningsruimte aan de ingang van het nieuwe blok, waar we een tropisch uitzicht als muurafdruk plaatsten.

Bezoekers gebruiken de waterval op de tekening al om de weg naar de cafetaria uit te drukken. ‘Achter de waterval naar rechts’,” lacht Staes.

REIN EN ONREIN Het nieuwe gebouw herbergt de cafetaria, de nierdialyse-afdeling en de zalen voor de endologische ingrepen, zoals gastroscopieën, cystoscopieën, bronchoscopieën en colonoscopieën. Die centralisatie maakt de reiniging van alle instrumenten gemakkelijker. In een ruimte achteraan worden nu alle scopen samen gereinigd volgens de nieuwste concepten en regels, met doorgeefsystemen en een reine en onreine kant. “Eén van de vele verbeteringen die het nieuwe volume ons brengt,” sluit Staes af. ❚

Projectinfo

“Sanitair in bouwteamformule” Verschueren Sanitair uit Turnhout plaatste de sanitaire leidingen en toestellen in het nieuwe volume van het AZ Mol. Dat ging van brandleidingen en een nieuwe osmose-installatie voor het RO-water tot allerlei pompen voor brand, drukverhoging, sanitair water en regenwater. “Het was een groot en mooi project voor ons bedrijf,” zegt Steven Crommen, projectleider bij Verschueren Sanitair. “Een volledig nieuw gebouw waar we van bij de opstart in januari tot de oplevering in oktober met alle aannemers aan hebben samengewerkt. Dat liep erg vlot, dankzij de bouwteamformule die we hanteerden. Dat maakte ook dat iedereen perfect op elkaar was ingesteld.”

Slachthuisstraat 40 • 2300 Turnhout T 014 414258 E info@verschuerensanitair.be

www.verschuerensanitair.be

Het Turnhoutse bedrijf is in alle vijf de Kempense ziekenhuizen – Geel, Mol, Herentals en de twee ziekenhuizen van Turnhout – actief. De ervaringen die de werknemers van Verschueren daar opdoen, konden ze goed gebruiken bij het AZ Mol. “Het was een mooie verwezenlijking. Onze mensen hebben écht hun beste beentje voorgezet.” zegt Crommen.

INSTALLATIE & BOUW | 77

„ECHTE PROFESSIONAL S EISEN K WALITEIT: HANSABLUEBOX.“ Ontdek het nieuwe universele inbouwsysteem van HANSA . www.hansa-belgium.be

AZ_BLUEBOX_197x130_Belgien_RZ.indd 1

17.03.16 16:13

MOL | Uitbreiding AZ Mol Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Siegers

Vroege samenwerking geeft mooi resultaat bij uitbreiding AZ Mol De uitbreiding van het Molse Heilig Hartziekenhuis is sinds begin november volledig in gebruik. De elektriciteit was volledig in handen van de firma Siegers Technics uit Turnhout. “Door van bij het begin betrokken te zijn, werd dit een enorm mooi project,” zegt Jan Ennekens, general manager van Siegers.

De hoofdaannemer, het consortium Dillen-Van Hout-Machiels, nam elektriciteitsbedrijf Siegers al van bij de aanbestedingsfase onder de arm.

25 op 21 meter, in vijf bouwlagen. Dat is het nieuwe volume waar sinds eind dit jaar de nieuwe cafetaria, het nierdialysecentrum en de onderzoeksruimtes voor verschillende disciplines zoals pneumologie van het AZ Mol gehuisvest zijn. De hoofdaannemer, het consortium Dillen-Van HoutMachiels, nam elektriciteitsbedrijf Siegers al van bij de aanbestedingsfase onder de arm. “We werkten al regelmatig samen, met goede resultaten,” zegt Jan Ennekens, daarover.

ARTIKEL 104

LAAGSPANNINGSNET

MULTIDISCIPLINAIR

Siegers nam het hele elektriciteitspakket voor z’n rekening. Dat begon met de uitbreiding van het bestaande laagspanningsnet. Harry Bartels, projectleider bij Siegers: “We startten met een aankomst van 2x 400 Kva, met een noodgedeelte van 400 Kva. We plaatsten nieuwe borden, één algemeen bord dat zowel op diesel als op het net zit en dat als voeding fungeert voor het hele gebouw. Dan nog een apart bord voor de HVAC, met een speciale link, zodat de zware vermogens van de kring worden uitgeschakeld om eventueel het verbruik van de vermogens op diesel te beperken.”

Hoe komen de sterktes van Siegers in dit project naar voren? Jan Ennekens: “Met onze 70 jaar ervaring in grote industrie- en ziekenhuisprojecten en onze multidisciplinaire aanpak is geen enkel project te complex. We hebben een team van engineers en voor elk onderdeel van de branche een specialist in huis. We zijn ook ondernemend. Toen tijdens de bouw de wetgeving veranderde, hebben we niet afwachtend gereageerd, maar meteen het studiebureau en het ziekenhuis betrokken om de juiste oplossing uit te werken. Dat alles zorgt dat we tot een mooi eindresultaat kwamen, naar ieders wens.” ❚

We plaatsten nieuwe borden, één algemeen bord dat zowel op diesel als op het net zit en dat als voeding fungeert voor het hele gebouw.

Siegers zorgde onder andere ook voor de branddetectie, data-installatie, verpleegoproepsystemen en de volledige verlichting, waar functiebehoud een belangrijke vereiste was.

Siegers zorgde onder andere ook voor de branddetectie, data-installatie, verpleegoproepsystemen en de volledige verlichting, waar functiebehoud een belangrijke vereiste was. “Het beruchte artikel 104 van het AREI natuurlijk, dat in ziekenhuizen uitgebreid moet worden toegepast. Concreet moet bijvoorbeeld in het geval van een stroomonderbreking 50 procent van de verlichting blijven branden,” zegt Bartels.

INSTALLATIE & BOUW | 79

Interview Luc Dedeyne Tekst: Jeroen Schreurs Beeld: Desco

Luc Dedeyne, keynote speaker op de Desco Expo.

Trends in gebouwentechniek:

LUC DEDEYNE

Badkamerspecialist Desco organiseerde eind september de eerste Desco Expo, een zoektocht naar nieuwigheden in de sanitaire sector en naar trends voor een duurzame toekomst. Tijdens de drie expo-dagen spraken verschillende experts over ecologie, design ĂŠn techniek. Installatie & Bouw sprak met Luc Dedeyne, energieconsulent bij de Bouwunie en keynote speaker op de expo, over de toekomst van dat laatste onderwerp.

80 | INSTALLATIE & BOUW

Interview Luc Dedeyne

“Mijn ervaring is dat we soms te veel investeren in isolatie en te weinig in technieken.” (Luc Dedeyne)

Verandert er veel op het vlak van gebouwtechniek?

Luc Dedeyne: “Ik zie geen drastische veranderingen, maar een sterke geleidelijke evolutie. Het lijkt misschien niet zo voor wie er middenin zit, maar als je enkele jaren uit de sector bent, valt dat verschil des te meer op. Ketels worden beter, ventilatie wordt vraaggestuurd, alles wordt efficiënter. Er komen dus geen gloednieuwe veranderingen op de markt, de verandering zit hem in de kleine verbeteringen die iedere installateur in elk project maakt.”

Is één van die veranderingen dat consumenten meer en meer in hun eigen energie voorzien?

Dedeyne: “Ja, maar die omslag zal toch nog wat tijd in beslag nemen. Het grootste probleem blijft dat we de elektriciteit niet verbruiken wanneer we ze aanmaken. Niet meer dan 30 procent van de zelf opgewekte energie verbruiken we op het moment zelf, de rest gaat terug op het net. De uitdaging voor de toekomst is die dingen beter op elkaar af te stemmen. De opslag van energie is daarbij de ontbrekende schakel. Dat zal volgens mij ook nog even zo blijven. Bedrijven zoals Tesla denken wel aan oplossingen, maar de huidige batterijsystemen staan nog nergens. Die zijn misschien goed om enkele dagen verlichting te voorzien, maar zijn lang niet klaar voor grotere vermogens. Ook in de toekomst gaan capaciteitsproblemen en de kostprijs struikelblokken blijven.”

Badkamerspecialist Desco organiseerde eind september de eerste Desco Expo, een zoektocht naar nieuwigheden in de sanitaire sector en naar trends voor een duurzame toekomst.

Waar moet de focus dan wel eerder op liggen?

Dedeyne: “Het principe van de Trias Energetica – beperk eerst het energieverbruik, maak dan maximaal gebruik van energie uit duurzame bronnen, maak tenslotte zo efficiënt mogelijk gebruik van fossiele brandstoffen – blijft de leidraad. Ik pleit er wel voor om die twee eerste poten beter in balans te brengen. Mijn ervaring is dat we soms te veel investeren in isolatie en te weinig in technieken.”

En welke evolutie ziet u nog in de toekomst?

Dedeyne: “Ik vrees voor een significante stijging van de elektriciteitsprijs.

In Frankrijk ligt al 40 procent van de kerncentrales stil, in België blijven er ook problemen. Als die trend zich doorzet is het voor mij erg eenvoudig: de nabije toekomst is aan de gascondensatieketel. Vandaag is het aandeel van warmte­pompen die werken op elektriciteit amper 6 procent. Gas blijft zeker op korte termijn dé energiebron. Dat is misschien ecologisch niet ideaal, maar de consument denkt eerder aan zijn portemonnee dan aan het klimaat.” ❚

Dedeyne: “Ik zie geen drastische veranderingen, maar een sterke geleidelijke evolutie.”

INSTALLATIE & BOUW | 81

Expansievat solar-installatie

Tekst: Robbert Schimmel Beeld: Flamco

Onder de loep: het expansievat in een solar-installatie Zoals ieder gesloten systeem waarin een vloeistof van temperatuur verandert, heeft ook een solar-installatie een expansievat nodig. Er zijn echter wel belangrijke verschillen tussen solar- en centrale verwarmingssystemen wat betreft de plaats van de expansievoorzieningsolar en de berekening van de benodigde inhoud. Dat komt niet alleen door het gebruikte medium, maar ook door de manier waarop solarsystemen functioneren.

Een zonneboiler met terugloop heeft bijvoorbeeld een terugloopvat waarin het medium uit de collector terugstroomt zodra de circulatiepomp tot stilstand komt. Op die manier wordt de collector beschermd tegen bevriezing en oververhitting. In dit systeem is geen of slechts een zeer klein expansievat nodig, want er bevindt zich een luchtbel in het systeem die volume­ veranderingen binnen de gestelde drukgrenzen opvangt.

Een solarsysteem bestaat uit een aantal, voor de selectie van het expansievat belangrijke, onderdelen: • collector • veiligheidsventiel • circulatiepomp • warmte opslagvat / wisselaar

OVERDRUK ZONNEBOILERINSTALLATIE

DE INVLOED VAN DE COLLECTOR OP DE GROOTTE VAN HET EXPANSIESYSTEEM

Daarnaast is er de overdruk zonneboiler-installatie, het meest toegepaste systeem in Europa, dat gevuld wordt met een water–glycol mengsel. Dit mengsel is geschikt voor de hoge bedrijfstemperaturen in solarsystemen die werken op een druk tussen de 3 en 10 bar.

Er zijn verschillende collectorconstructies, waarbij het gaat om varianten waarbij de vloeistof bij de fase-overgang snel uit de collector wordt verdrongen of waarbij dit moeizaam gaat.

Flamco produceert kwaliteitscomponenten voor verschillende HVAC-toepassingen.

82 | INSTALLATIE & BOUW

Expansievat solar-installatie

Flexvent Top Solar

Prescor Solar

De expansievoorziening wordt berekend als normale cv-installatie waarbij rekening moet worden gehouden met het verschil tussen de vultemperatuur, de minimale buitentemperatuur en de plaats van de expansievoorziening.

'Er zijn belangrijke verschillen tussen

>100 °C

<100 °C

solar- en centrale verwarmingssystemen wat betreft de plaats van de expansievoorziening en de berekening van de benodigde inhoud'

De bovenste collectoren hebben de retouraansluiting onder en de aanvoeraansluiting boven. Bij de faseovergang wordt de vloeistof eenvoudig naar beneden verdrongen zodat slechts een kleine hoeveelheid vloeistof in damp wordt omgezet.

Bij de onderste collectoren wordt het terugstromen van vloeistof verhinderd door de dampbel die bovenin de collector ontstaat. Daardoor wordt zeer veel vloeistof in damp omgezet, wat een veel groter volume heeft dan vloeistof.

Ergens in de installatie moet dus een opvangmogelijkheid voor dit volume zijn: een expansievat.

EXPANSIEVAT ZORGT VOOR DE DRUKREGULERING De druk mag niet te hoog oplopen wanneer de circulatie in de collector tot stilstand komt, maar mag ook niet te laag worden wanneer de buitentemperatuur onder het vriespunt is. De media in solarsystemen hebben een hoge uitzettingscoëfficiënt, daarnaast kan de temperatuur in een jaar makkelijk 150 °C fluctueren. Een expansievat moet hier op berekend zijn.

HET VEILIGHEIDSVENTIEL Het veiligheidsventiel beschermt de installatie tegen ontoelaatbare druk. De openingsdruk van het ventiel mag dan ook niet hoger liggen dan de toelaatbare druk van de overige componenten. De expansievoorziening zorgt ervoor dat het veiligheidsventiel altijd gesloten blijft en dat de maximale druk in de collector wordt beperkt.

Flexcon Solar Een solarsysteem bestaat uit een aantal, voor de selectie van het expansievat belangrijke, onderdelen.

PLAATS VAN HET EXPANSIEVAT Bij gewone cv-systemen wordt het expansievat, aan de zuigzijde van de pomp, in de retour geplaatst. Bij een solar-installatie komt dat aan de perszijde van de pomp. Hierdoor wordt zoveel mogelijk voorkomen dat damp in het expansie­vat komt en hoge temperatuur het membraan kan beschadigen .

ZONNEBOILERINSTALLATIES MET ONBEGLAASDE COLLECTOREN Een andere variant van de overdruk zonneboiler-installaties is een installatie waarbij gebruik wordt gemaakt van onbeglaasde collectoren, die worden toegepast in situaties waarbij hoge temperaturen niet noodzakelijk of gewenst zijn; regeneratie van bodembronnen ten behoeve van warmtepompen, zwembadwaterverwarming, warmtebron voor ijsbuffersystemen of als voorverwarming van bijvoorbeeld warmtap- of proceswater.

De expansievoorziening wordt berekend als normale cv-installatie waarbij rekening moet worden gehouden met het verschil tussen de vultemperatuur, de minimale buitentemperatuur en de plaats van de expansievoorziening.

BEREKENING EXPANSIEVAT Om de grootte van het expansiesysteem te bepalen stelde Flamco een rekenblad op, bedoel voor kleine en middelgrote installaties. (https://flamcogroup. com/nl/page/support). Het geeft de resultaten, met een korte verklaring van de gebruikte waarden en een advies voor het toe te passen expansievat. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 83

BIM-praktijkdag Tekst: Nick Vanderheyden Beeld: BIM-platform/IE-net

Bouwwereld in rechte lijn naar BIM-proof Organisatoren IE-net en BIM-platform blikken terug op een geslaagde vierde BIM-praktijkdag. Dit event bracht onlangs bijna honderdzeventig geïnteresseerden samen in het AuditoRium4 van de Gentse Communicatiecampus; niet toevallig een BIM-nieuwbouwproject. Bevlogen sprekers dompelden de bezoekers onder in het doordachte gebruik van het BIM als methode, proces en hulpmiddel, zonder meer de toekomst in de bouwwereld om op een efficiënte wijze rond de volledige levenscyclus van een bouwproject te werken.

Een stijging van het bezoekersaantal ten opzichte van editie drie en de enthousiaste reacties achteraf rond het inhoudelijke programma, maakten aan de organisatie duidelijk dat België zich klaarstoomt voor het Bouw informatie Model (BIM). “Met Christoph Castaing (Egis) en Robert Klaschka (Sumo Services) haalden we internationale toppers naar deze vierde praktijkdag,” vertelt organisator Christoph Ruys. “Daarnaast wist Tim Lemoine (hoofdadviseur BIM bij WTCB) te boeien met de huidige stand van zaken van het model in

Christoph Castaing, een gesmaakte keynote speaker.

84 | INSTALLATIE & BOUW

België. Want ondanks het feit dat BIM nog geen verplichting is, voelen we aan dat de revolutie, nadat deze in onze buurlanden doorbrak, ook hier op gang komt.

VIERDE BIM PRAKTIJKDAG De vierde praktijkdag werd ingeleid door Johan Wauman (Confederatie Bouw Oost-Vlaanderen), Koenraad Nys (voorzitter IE-net BIM-stuurgroep) en Peter Vanhove (BIM-platform). Zij nodigden de aanwezigen uit om op deze praktijkdag via bevlo-

gen sprekers en doelgerichte workshops nieuwe inzichten te komen delen over de mogelijkheden voor vandaag en in de toekomst. Zo deelde Robert Klashka via videoconferencing zijn ervaringen met BIM in het Verenigd Koninkrijk. Christophe Castaing haalde praktijkvoorbeelden uit de burgerlijke bouwkunde bij onze zuiderburen aan.

Hij zei onder meer dat “de digitale revolutie er nu ook aankomt in de gehele bouwwereld, inclusief openbare infrastructuurwerken. Bedrijven die denken dat de concurrentie enkel onderling is,

BIM-praktijkdag

Via doelgerichte workshops kwamen de aanwezigen tot nieuwe inzichten.

zouden wel eens kunnen verdwijnen door nieuwe spelers die meteen volledig digitaal gaan.” Vier workshops schepten aansluitend meer duidelijkheid over uiteenlopende praktische aspecten zoals opleiding, starten met BIM, juridische context, ROI, meetstaten en open BIM-standaarden.

OVERHEID EN STANDAARDISATIE Als kenniscentrum doet het BIM-platform dienst als een onafhankelijk communicatie- en kennisplatform. Het inspireert en reikt oplossingen aan met betrekking tot BIM via events als deze praktijkdag en door samen te werken met partners als Stabiplan. “Het is duidelijk dat de BIM-revolutie in België trager op gang komt dan in onze buurlanden,” haalt Koen Van Riet, manager bij Stabiplan, aan. “Enerzijds omdat er minder in bouwteams wordt gewerkt en de sector meer conservatief is ingesteld. Anderzijds verhindert de manier waarop onze overheid opdrachten uitschrijft de mogelijkheid tot een voortraject met alle verschillende partijen. Dat geldt zeker voor de installateurs, die veelal pas op het einde aan bod komen.

Wil België meegaan in het BIM-verhaal, dan moet er eerst en vooral vanuit de overheid een nieuwe manier van samenwerken ontstaan. Daarbovenop blijft standaardisatie een kritiek aandachtspunt.

Op Europees niveau welteverstaan, een aanpak per land is te fragmentarisch en allesbehalve toekomstbestendig.” ❚

De vierde BIM-praktijkdag, georganiseerd door BIM-platform en IE-net.

INSTALLATIE & BOUW | 85

KunstBaan

Tekst en beeld: Van Wingen

Match tussen kunst en techniek bevordert maatschappelijke inclusie In de bedrijfshal van E. VAN WINGEN NV te Evergem, waar energieoplossingen met motoren worden gebouwd, was KunstBaan vzw aan de slag in een uniek project waarin kunst en kansen voor mensen met een mentale beperking werden samengebracht. Zij maakten gebruik van de bedrijfsafvalstroom en realiseerden daar enkele opmerkelijke kunstwerken mee die op 7 oktober tijdens de vernissage werden onthuld.

Als Vlaamse KMO die ernaar streeft om een duurzame en maatschappelijk verantwoorde onderneming te zijn, behaalde EVW in 2014 het SR10 certificaat als erkenning van zijn beleid rond social corporate responsibility dat steunt op de ISO26000 norm. “In ons beleid gaat de aandacht naar de stakeholders van bedrijven als het onze. Dat zijn onze werknemers, klanten en leveranciers, maar net zo goed de omwonenden of mensen die in de wereld rondom ons minder aan hun trekken komen,” legt Jean-Pierre Van Wingen, General Manager, uit.

WEDERZIJDSE BETROKKENHEID KunstBaan vzw stelt zich ten dienste van bedrijven die vanuit hun maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel sociale projecten wensen te financieren en hierbij hun deuren durven openen om talenten zichtbaar te maken. De deelnemers aan deze projecten zijn cliënten van verschillende zorgvoorzieningen voor mensen met een beperking uit Gent en omstreken. Zo brengt KunstBaan mensen over de grenzen van de eigen zorgvoorziening samen op de reguliere werkvloer in een verrijkende context waarin ze aan creatieve recy-

Daarnaast kregen een oud olievat en een afgedankte motorcarter een tweede leven als zitbank en bloembak. De monteurs van EVW stelden de zithoek samen.

86 | INSTALLATIE & BOUW

KunstBaan

Info Deelnemende cliënten (6) en zorgvoorzieningen waren: • De Wal (Wondelgem): Willy V. • Zonnehoeve (Eke-Nazareth): Jens D. en Hella V. • Christoforusgemeenschap (Munte, Merelbeke): Michel H. en Jessica L. • De Nieuwe Brug – Ebergiste (Deurle): Dominique V.

De afdrukken van versleten cilinderkoppen – het hart van de motoren waar het bij EVW allemaal om draait – vormden de basis voor Zijdezacht: twee grote doeken in de stijl van Andy Warhol gepresenteerd aan lege TL-lampen.

'KunstBaan vzw stelt zich ten dienste van bedrijven die vanuit hun maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel sociale

Contact en info E. VAN WINGEN NV www.vanwingen.be Eleonora Van Wingen 09 253 08 00 eleonora.vanwingen@vanwingen.be KunstBaan www.kunstbaan.be Laura Van Wingen 0472 63 60 47 info@kunstbaan.be

projecten wensen te financieren' clage doen en hun talenten zichtbaar maken bij een nieuw publiek. Meteen legt de organisatie een sterke klemtoon op wederzijdse betrokkenheid tussen deelnemers en medewerkers van het gastbedrijf en laat het hen kennismaken met elkaars activiteiten.

Zo vertaalde deze jonge en innovatieve vzw de maatschappelijke aandacht van EVW in een sociaal-artistiek project. Laura Van Wingen, de bezieler van KunstBaan, kwam al snel rondneuzen tussen de afvalproducten van EVW en nodigde twee teams van mensen met een verstandelijke beperking uit om daarmee op een creatieve manier aan de slag te gaan en een match tussen kunst en techniek tot stand te brengen.

GROENE MOBILITEIT De afdrukken van versleten cilinderkoppen – het hart van de motoren waar het bij EVW allemaal om draait – vormden de basis voor Zijdezacht: twee grote doeken in de stijl van Andy Warhol gepresenteerd aan lege TL-lampen.

Daarnaast kregen een oud olievat en een afgedankte motorcarter een tweede leven als zitbank en bloembak. De monteurs van EVW stelden de zithoek samen, waarop het KunstBaan-team de artistieke afwerking op zich nam. Dat ook de eigen werknemers van EVW hierdoor artistiek uit de hoek kwamen, was heel verrassend. De collega’s van EVW werden uitgenodigd om plaats te nemen op de bank, onder het motto: Bij EVW zit je goed. Als kers op de taart zette KunstBaan het groene mobiliteitsverhaal van EVW in de kijker en staken de teams de parkeerplaatsen en laadpalen voor de vijf elektrische voertuigen van EVW in een artistiek hoesje door middel van graffiti art: Green-graff-iti!

“De voorbije weken hadden wij deze zeer bijzondere gasten in ons bedrijf en

konden we zien hoe zij olievaten, cilinderkoppen, motorcarters en zelfs onze parkeerplaatsen omtoverden tot unieke kunstwerken”, vertellen de medewerkers. Het EVW team was tegelijk verrast en enthousiast over het artistieke kunnen van deze mensen en heeft veel respect voor hen gekregen. Collega’s passeerden geregeld om Kunstbaan aan het werk te zien terwijl de bank en bloembak versierd werden, en ze maakten met de kunstenaarsgroep meer dan één selfie. Of het nu de selfies, de kunstwerken of de bijblijvende babbels zijn … eén ding is zeker: bij EVW behoort KunstBaan voortaan tot de collectieve herinnering.

CREATIVE HIGHLIGHT Tijdens de vernissage bij E. VAN WINGEN NV werd ook voor het eerst het resultaat getoond van een voormalig project van KunstBaan bij gastbedrijf Zonen09, winnaar van de Voka Bryo Award 2015 in de categorie Creative Highlight. Het project bij deze starter kon gefinancierd worden dankzij de steun van de Arts in Society Award: een projectoproep uitgaande van CERA en LUCA School of Arts met de bedoeling om social profit organisaties in contact te brengen met pas afgestudeerde kunstenaars. Vzw KunstBaan ging de samenwerking aan met alumni van Sint-Lucas (Gent) Jolien Collen. Beide partijen lieten zich inspireren door de kernactiviteit van Zonen09: naaipatronen en stoffen voor (kinder)kledij. De deelnemers creëerden kledij vanuit hun verbeelding en aan de hand van textieloverschotten en gebruikte patronen.

De kledij werd gepresenteerd aan een wasrekje aan het balkon van Zonen09 bij DOK NOORD. De felle kleuren van de gekke kleren, opvallend in de splinternieuwe, uniforme bedrijfssite doen menig passanten opkijken. Wie hangt nu hier de was op? ❚

INSTALLATIE & BOUW | 87

Sisto®-16RGA en Sisto®-16TWA - Met Belgaquacertificaat voor de complete afsluiter (kraan + membraan) Afsluiter met zachte dichting en directe doorlaat. Het volledig ingekamerde membraan zorgt voor een absolute afdichting en een hoge bedrijfszekerheid. Er komen geen bewegende onderdelen in contact met de vloeistof. De doorstroming zonder dode ruimtes garandeert het behoud van de zuiverheid van de vloeistof. De spiraalondersteuning verhoogt de levensduur en vergroot het drukbereik van het membraan.

KSB Belgium · Zoning Industriel Sud · 1301 Bierges/Wavre · www.ksbbelgium.be

Onze technologie. Uw succes.

Pompen Afsluiters Service ■

■

WIE DOET WAT VANAF € 595 PER JAAR WETEN UW KLANTEN OOK WAT U DOET! ‘Wie doet wat’ zijn servicepagina’s met een overzicht van de meest gerenommeerde bedrijven per rubriek. U kan deelnemen met uw bedrijfslogo met naamsvermelding.

Bel of mail voor alle informatie over een vermelding in Installatie & Bouw met Mathieu Noppe: T +32 50 36 81 70 - E m.noppe@louwersmediagroep.be

WWW.INSTALLATIEENBOUW.BE HET MEEST COMPLETE OVERZICHT VOOR GERENOMMEERDE TOE­LEVERANCIERS VOOR INSTALLATIETECHNIEK, HVAC, SANITAIR EN ELEKTRICITEIT

Staat u nog niet op www.installatieenbouw.be?

Neem dan voor meer informatie contact op met Mathieu Noppe: m.noppe@louwersmediagroep.be

SCHRIJF U NU IN VOOR ONZE ONLINE NIEUWSBRIEF!

ALGEMENE DIENSTVERLENING

SECURITY SOLUTIONS

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV Rijndijk 141 2394 AG HAZERSWOUDE RIJNDIJK T +31 71 341 71 11 F +31 71 341 41 92 E kim.verkolf@carrier.utc.com W www.carrierbenelux.com

FEDERATIES

BEVEILIGING

MUYSHONDT SECURITY SOLUTIONS Lodderstaat 20 2880 BORNEM T +32 3 889 22 55 F +32 3 889 11 50 E info@muyshondt.be W www.muyshondt.be

Kouterveldstraat 9 1831 DIEGEM T +32 2 719 17 11 F +32 2 719 17 00 E info@legrandgroup.be W www.legrandgroup.be

RITTAL NV Stokkelaar 8 9160 LOKEREN T +32 9 353 91 11 F +32 9 355 68 62 E info@rittal.be W www.rittal.be

STABIPLAN BVBA

Duboisstraat 39 2060 Antwerpen T +32 3 289 01 01 F +32 3 297 04 04 E info@stabiplan.be W www.stabiplan.com/nl-be

TEEK Golden Hopestraat 15 1620 DROGENBOS T +32 2 334 93 00 E info@vaillant.be W www.vaillant.be

Rue de l’Avenir, 61 4460 GRACE-HOLLONGE T +32 4 247 79 00 F +32 4 246 20 20 E mail@euro-diesel.com W www.euro-diesel.com

REMEHA NV

SCHLEIFENBAUER BV

Koralenhoeve 10 2160 WOMMELGEM T +32 3 230 71 06 F +32 3 354 54 30 E info@remeha.be W www.remeha.be

DOMOTICA

SORTIMO CENTRUM

Schaarbeeklei 491 1800 VILVOORDE

SORTIMO OOST

Industrieweg 49/7 3980 TESSENDERLO

W www.flir.com

INSTALLATIEMATERIAAL

E. VANWINGEN NV

NIKO

Industriepark West 40 9100 ST.- NIKLAAS T +32 3 760 14 70 F +32 3 777 71 20 E sales@niko.be W www.niko.eu

COMAP NV/SA Alsembergsesteenweg 454 1653 DWORP T +32 2 371 01 61 F +32 2 378 23 39 E marketing@comap.be W www.comap.be

BEGETUBE NV

Graafsebaan 68 5242 JN ROSMALEN T +31 73 523 02 56 F +31 73 521 23 83 E info@schleifenbauer.eu W www.schleifenbauer.eu

E. VAN WINGEN

SORTIMO WEST Gentseweg 749 8793 SINT-ELOOIS-VYVE

Charles Petitweg 21 4847 NW BREDA T +31 76 579 41 90 F +31 76 579 41 99 E Info@flir.com

EURO-DIESEL SA VAILLANT NV

Schaarbeeklei 491 1800 VILVOORDE T +32 2 355 03 70 F +32 2 355 03 71 E info@sortimo.be W www.sortimo.be

FLIR COMMERCIAL SYSTEMS BV

BRANDERS & KETELS

BEDRIJFSWAGENINRICHTING

SORTIMO BVBA

Volkstraat 57 2000 ANTWERPEN M +32 478 56 21 23 E hendrik.daem@ventibel.be W www.ventibel.be

BIM SOFTWARE EN CONSULTANCY

Branch office België Bld Sylvain Dupuislaan 243, 1070 BRUSSEL (Anderlecht) T +32 2 523 01 70 F +32 2 521 13 53 E johan.vergaelen@carrier.utc.com W www.carrier.be

Boswegel 35 9190 STEKENE T +32 497 51 99 27 E info@g-teekbe W www.g-teek.be

VENTIBEL VZW

GEREEDSCHAPPEN

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX

G TEEK

SECTOR ORGANISATIE VOOR VENTILATIE FÉDÉRATION POUR LE SECTEUR DE LA VENTILATION

LEGRAND GROUP NV

Durmakker 27 9940 EVERGEM T +32 9 253 08 00 T +32 9 253 40 82 E info@vanwingen.be W www.vanwingen.be

Kontichsesteenweg 53/55 2630 AARTSELAAR T +32 3 870 71 40 F +32 3 877 55 75 E info@begetube.com W www.begetube.com

NV

NATHAN IMPORT/EXPORT

NATHAN IMPORT/EXPORT Lozenberg 4 1932 ZAVENTEM T +32 2 721 15 70 F +32 2 725 35 53 E info@nathan.be W www.nathan.be

ELEKTRICITEIT INRICHTING VAN BERDIJFSVOERTUIGEN

VTC BVBA Patrick Wagnonlaan 7 7700 MOESKROEN T +32 56 55 49 66 F +32 56 34 86 62 E info@vtc.be W www.vtc.be

90 |

VERGOKAN NV OBO BETTERMANN SA Bist 14 2630 AARTSELAAR T +32 3 870 74 00 F +32 3 887 40 00 E info@obo-betterman.com W www.obo-betterman.com

Meersbloem Meiden 16 9700 OUDENAARDE T +32 55 31 83 35 F +32 55 31 43 88 E sales@vergokan.com W www.vergokan.com

VIEGA Planet I business park Tollaan 101 c 1932 Sint-Stevens-Woluwe T +32 2 551 55 10 F +32 2 503 14 33 E info@viega.be W www.viega.be

ISOLATIEMANTELS

INSTALLATEURS ELEKTRICITEIT

ELECTRO-SECURITY-AIRCO-ENERGY

INDUSTRIEEL - PRIVAAT

EHM BVBA Industrieweg 3 2850 BOOM T +32 3 844 45 75 F +32 3 844 50 85 E info@ehm.be W www.ehm.be

VANDERHOYDONKS NV ELEKTROTECHNIEKEN Kolmen 1108 3570 ALKEN T +32 11 59 02 00 F +32 11 59 27 04 E info@vdhs.be W www.vdhs.be

INSTALLATEURS HVAC

NAESSENS HVAC Desselgemsesteenweg 39 8540 DEERLIJK T +32 56 61 31 13

INSULUX BVBA

F +32 56 61 72 42

Dendermondesteenweg 67

E info@naessenshvac.be

9070 DESTELBERGEN

W www.naessenshvac.be

T +32 9 335 76 02

INSTALLATEURS SANITAIR

F +32 9 335 76 03 E info@isolatiemantels.be W www.isolatiemantels.be

KLIMAATBEHEERSING ELEKTROWERKEN DE PROFT Flor Hofmanslaan 4 9280 LEBBEKE T +32 52 41 07 24 E tim@electrowerkendeproft.be W www.electrowerkendeproft.be

BCV WORKS Pieter Verhaeghestraat 8 8520 KUURNE T +32 (0)56 414998 W www.bcvworks.be

CROES-BELLEN NV Industriepark Kolmen 1208 3570 ALKEN T +32 11 31 40 27 F +32 11 59 13 50 E croes.bellen@scarlet.be

BENVITEC BUILDING NV EL SYSTEMS Senator Alfons Jeurissenlaan 1032 3520 ZONHOVEN T +32 11 81 92 92 F +32 11 81 92 93 E info@elsystems.be W www.elsystems.be

Koolmijnlaan 201 3582 BERINGEN T +32 11 45 07 50 F +32 11 45 07 59 E info@benvitec.be W www.benvitec.be

W www.croes-bellen.be

E kim.verkolf@carrier.utc.com

BENVITEC BUILDING NV 3582 BERINGEN

Europark 1086 3530 HOUTHALEN T +32 11 60 92 10 F +32 11 52 54 47 E info@lenaertsnv.be W www.lenaertsnv.be

Europark 1086 3530 HOUTHALEN T +32 11 60 92 10 F +32 11 52 54 47 E info@lenaertsnv.be W www.lenaertsnv.be

Holeikstraat 12 3545 HALEN T +32 13 44 14 05 F +32 13 44 43 29 E surkijn.bvba@telenet.be

ETI VAN DEN VEN Griffier Schobbenslaan 2a 2140 ANTWERPEN T +32 3 235 16 24 F +32 3 235 09 11 E luc.ost@etivdv.be W www.etivdv.be

W www.carrierbenelux.com

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX Branch office België

F +32 11 45 07 59

Bld Sylvain Dupuislaan 243,

E info@benvitec.be

1070 BRUSSEL (Anderlecht)

W www.benvitec.be

T +32 2 523 01 70 F +32 2 521 13 53 E johan.vergaelen@carrier.utc.com W www.carrier.be

NAESSENS HVAC Desselgemsesteenweg 39

SURKIJN BVBA

2394 AG HAZERSWOUDE RIJNDIJK F +31 71 341 41 92

T +32 11 45 07 50

LENAERTS NV

Rijndijk 141 T +31 71 341 71 11

Koolmijnlaan 201

LENAERTS NV

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV

8540 DEERLIJK

COLT INTERNATIONAL NV

COFELY AXIMA NV

T +32 56 61 31 13

Zandvoorstraat 1, 2800 MECHELEN

Montenegrostraat 138-144 1190 BRUSSEL T +32 2 533 23 11 F +32 2 538 86 85 E brussels@cofelyaxima-gdfsuez.be W www.cofelyaxima-gdfsuez.be

F +32 56 61 72 42

T +32 15 28 60 80

E info@naessenshvac.be

F +32 15 27 08 28

W www.naessenshvac.be

E info@be.coltgroup.com

FUTURE CLIMA BVBA Essenlaan 9 3600 GENK T +32 89 38 40 38 F +32 89 38 20 38 E tim@futureclima.be W www.futureclima.be

INSTALLATIETECHNIEK HVAC/R

W www.coltinfo.be

LINUM EUROPE NV

THE AIRCONDITIONING COMPANY

Vijverhoek 53, 8520 KUURNE

Haringrodestraat 56, 2018 ANTWERPEN

T +32 56 35 92 94

T +32 3 288 66 44

F +32 56 35 88 47

F +32 3 288 03 03

E info@linum.eu

E info@tac.be

W www.linum.eu

W www.tac.be

| 91

LUCHTBEHANDELING

STUDIEBUREAUS TECHNIEKEN

VENTILATIE

INTERCOOL Uitbreidingstraat 10 2600 BERCHEM T +32 3 825 55 66 E info@intercool.be W www.intercool.nl

SWEGON BELUX GROUP Rue de Huy 24 4280 HANNUT T + 32 19 51 93 20 F +32 19 51 93 21 E info@swegon.be W www.swegon.be

www.aldesbenelux.com

VAN LOOY GROUP NV Noordersingel 19 2140 BORGERHOUT T +32 3 235 35 08 F +32 3 235 64 69 E info@vanlooy.com W www.vanlooy.com

GRUNDFOS BELUX Boomsesteenweg 81-83 2630 AARTSELAAR F +32 3 870 73 01 W www.grundfos.nl

Sportstraat 42-44 2160 WOMMELGEM T +32 3 354 36 18 F +32 3 354 41 92 E info@botec.be W www.botec.be

TECHNISCHE CONTROLE

Beter Zeker.

DELABIE BENELUX Kommenstraat 20 B-1070 BRUSSEL E info@delabiebenelux.com

Plaslaar 48 2500 LIER T +32 3 491 99 00 F +32 3 491 99 29 E info@kvt-nv.be W www.kvt-nv.be

A DIVISION OF

COOLWORLD RENTALS BVBA Adequat NV Business Center Brusselsesteenweg 159, 9090 MELLE T +32 9 335 26 90 T 0800 88900 (gratis) E sales@coolworld-rentals.be W www.coolworld-rentals.com

GALLETTI BELGIUM NV Essenestraat 16, 1740 TERNAT T +32 496 81 21 19 E pierre.vueghs@galletti.be W www.galletti.be

92 |

W www.delabiebenelux.com

SENSORTECHNOLOGIE

Hoogstraat 180 1930 ZAVENTEM F +32 (0)2 7210433 E sales.belgium@airtradecentre.com W www.airtradecentre.com

Van der Sweepstraat 3 bus 44 2000 ANTWERPEN T +32 3 216 28 90

AEROPULMO BVBA

F +32 3 238 86 65 E raf.hectors@btvcontrol.be W www.btvcontrol.be

T +32 3 685 49 00

TECHNISCHE PRODUCTEN

RESUS DISTRI NV

BELIMO

Bredabaan 839

Radeweg 25

B-2170 MERKSEM

8171 MD VAASSEN

T +32 3 640 33 91

T +31 578 576 836

F +32 3 640 33 93

E info@belimo.nl

E info@resus.eu

W www.belimo.nl

W www.resus.eu

SOFTWARE

AIR TRADE CENTRE

BTV - TECHNISCH BUREAU VERBRUGGHEN VZW

T +32 2 520 16 76

KVT NV

F +32 4 374 98 29

T +32 (0)2 7119489

SANITAIR

SWEGON BELGIUM NV

KOEL- & VERWARMINGSTECHNIEK N.V.

T +32 4 374 98 20

BOTEC NV

T +32 3 870 73 00

Rue de Huy 24 B-4280 Hannut T +32 19 51 93 20 F +32 19 51 93 21 E info@swegon.be W www.swegon.be

4681 OUPEYE

W www.aldesbenelux.com

AIRCOTECH BELGIË

KLIMATISATIE

Rue Jean Verkruyts 60

E info@ aldesbenelux.com

POMPEN

Assesteenweg 117 1740 TERNAT T +32 2 582 77 50 E info@aircotech.be W www.aircotech.be

ALDES BENELUX BV BELGIAN BRANCH

Industriepark Brechtsebaan 22 2900 SCHOTEN F +32 3 680 12 30 E info@aeropulmo.be W www.aeropulmo.be

LEMMENS SA Chaussée de Tirlemont 102 5030 GEMBLOUX T +32 81 62 52 52 F +32 81 62 52 53 E info@lemmens.com W www.lemmens.com

VEILIGHEIDSKLEDIJ

BOUWSOFT

MEWA SERVIBEL S.A.

Molenweg 9

Avenue Léopold III 33

8377 MEETKERKE

7134 PÉRONNES-LEZ-BINCHE

T +32 50 45 40 80

T +32 64 23 07 00

F +32 50 32 38 08

F +32 64 23 08 00

E info@bouwsoft.be

E info@mewa.be

E info@mitsubishi-electric.be

W www.bouwsoft.be

W www.mewa.be

W www.mitsubishi-electric.be

MITSUBISHI ELECTRIC EUROPE Autobaan 2, 8210 LOPPEM T +32 50 40 48 48 F +32 50 39 26 04

VERLICHTING

RENSON® VENTILATION NV Industriezone 2 Vijverdam Maalbeekstraat 10 8790 WAREGEM T +32 56 62 71 11 F +32 56 60 28 51 E info@renson.be

OSRAM BENELUX BV Postbus 115 2900 AC CAPELLE A/D IJSSEL T +31 10 750 14 14 F +31 10 750 14 06 E ronald.moeskops@osram.nl W www.osram.nl

W www.renson.be

ZEHNDER GROUP BELGIUM

MITSUBISHI ELECTRIC EUROPE

Blarenberglaan 3c/001

Autobaan 2

2800 MECHELEN

8210 LOPPEM

T +32 15 28 05 10

T +32 50 40 48 48

F +32 15 28 05 11

F +32 50 39 26 04

E info@zehnder.be

E info@mitsubishi-electric.be

W www.zehnder.be

W www.mitsubishi-electric.be

ZONNEPANELEN

VEKO LIGHTSYSTEMS BVBA SYSTEMAIR Romeinsestraat 6 00/01 3001 HEVERLEE T +32 16 38 70 80 F +32 16 38 70 89 E info@systemair.be

Gulkenrodestraat 7, Unit 10 2160 WOMMELGEM T +32 3 827 21 96 F +32 3 825 52 86 E sales@veko.be W www.veko.be

VERWARMING

REMEHA NV Koralenhoeve 10, 2160 WOMMELGEM

SOLAR SPIRIT BVBA Meester van der Borghtstraat 58 2580 GRASHEIDE T +32 15 63 52 21

T +32 3 286 85 50 F +32 3 354 54 30 E info@remeha.be W www.remeha.be

F +32 15 76 10 21

W www.systemair.be

E info@solarspirit.be W www.solarspirit.be

AIR TRADE CENTRE TROX BELGIUM NV Paepsemlaan 18g 1070 BRUSSEL T +32 2 522 07 80

Hoogstraat 180 1930 ZAVENTEM T +32 2 711 94 89 F +32 2 721 04 33 E sales.belgium@airtradecentre.com W www.airtradecentre.com

STIEBEL ELTRON BVBA ‘t Hofveld 6

REMEHA NV

1702 GROOT-BIJGAARDEN

Koralenhoeve 10, 2160 WOMMELGEM

T +32 2 423 22 28

T +32 3 286 85 50 F +32 3 354 54 30

F +32 2 520 21 78

E info@remeha.be

E info@trox.be

W www.remeha.be

W www.trox.be

A DIVISION OF

COOLWORLD RENTALS BVBA

VENTILAIR GROUP Pieter Verhaeghestraat 8

Adequat NV Business Center Brusselsesteenweg 159, 9090 MELLE T +32 9 335 26 90 T 0800 88900 (gratis) E sales@coolworld-rentals.be W www.coolworld-rentals.com

WARMTEPOMPEN

CTC BENELUX 8560 WEVELGEM

T +32 56 36 21 20 F +32 56 36 21 21 E be@ventilairgroup.com

SCHWANK BV

W www.ventilairgroup.be

Nijverheidsweg 5 4104 AN CULEMBORG T +31 345 51 31 43 F +31 345 51 84 64 E g.cooreman@schwank.be W www.schwank.be

E info@stiebel-eltron.be W www.stiebel-eltron.be

WATERBEHANDELING

*

Vlamingstraat 4

8520 KUURNE

F +32 2 423 22 12

BWT BELGIUM NV Leuvensesteenweg 633

T +32 56 43 28 53

1930 ZAVENTEM

F +32 56 41 76 36

T +32 2 758 03 10

E info@ctcbenelux.com

F +32 2 758 03 33

W www.ctcbenelux.com

E info@bwt.be W www.bwt.be

ZEHNDER GROUP BELGIUM

DAIKIN AIRCONDITIONING BELGIUM NV

FERNOX

Blarenberglaan 3c/001

A. Franklin 1B

REMEHA NV

- Alpha Metals Belgium NV -

1300 Waver

Koralenhoeve 10, 2160 WOMMELGEM T +32 3 286 85 50 F +32 3 354 54 30 E info@remeha.be W www.remeha.be

Hoge Mauw 1050

T +32 10 23 72 23

2370 ARENDONK

2800 MECHELEN T +32 15 28 05 10 F +32 15 28 05 11 E info@zehnder.be W www.zehnder.be

F +32 10 24 49 10 E info@daikin.be W www.daikin.be

T +32 14 44 50 01 E belgium@fernox.com W www.fernox.com

| 93

Digitale toegang en betrouwbare deurbeveiliging U heeft de controle met EasyFlex Box + Pro

!

W NIEU

Met de nieuwe ENiQ EasyFlex Box kunnen deuren in enkele minuten digitaal beveiligd worden en is het mogelijk om zonder het gebruik van software toegangsrechten te geven! Als er meer gebruikers nodig zijn dan is dat ook geen probleem.

VOORDELEN ■

■

Het pakket bevat alles wat nodig is om de cilinder zelf te installeren: 1 ENiQ Pro cilinder, 1 Mastercard, 5 managementkaarten, 5 tags, gereedschap en een duidelijke handleiding.

■

Hoogste bescherming tegen inbraak (SKG***) Eenvoudig programmeren en wissen van sleutels (tags) zonder software Eenvoudige installatie – geen boren, geen kabels

HOBERG NV SA Avenue Edison 27 1300 Wavre Tel. +32-10-23.22.20 Fax. +32-10-23.22.39

www.hoberg.be

we domore for security

Het origineel »Made in Germany«.

»M A

500.000.000 Hoekregelkranen.

200 Productvarianten.

65 Jaar ervaring.

ERMANY IN G « DE

HET EEL GIN

ORI

««« ««

Hoekregelkranen en aansluitkranen voor toestellen van de Europese kwaliteits- en marktleider: SCHELL. Sluit geen dure compromissen, maar vertrouw op het origineel. Daar pleiten niet alleen tal van cijfers voor, maar in de allereerste plaats de ongeëvenaarde kwaliteit en keuze.

Gegarandeerd »Made in Germany«.

Verantwoordelijkheid voor gezondheid. www.schell.eu

www.begetube.com

Modulaire luchtverdeelkast 12 x ø 63 + 2 x oval duct beperkte inbouwhoogte collector mag ingestort worden in de chape beschikbaar in 2 mogelijke uitvoeringen: 1: met een gesloten deksel 2: met een deksel voorzien van een aansluiting in ø 180 herpositioneerbaar deksel waardoor de hoofdaansluiting in stappen van 90° kan worden verdraaid koppelbaar met elkaar of met tunnelluchtverdeelkast hoofdaansluiting op boven- of onderzijde of via de zijkant eenvoudig push en click verbindingssysteem luchtdichtheid klasse D

BEGETUBE N.V. Kontichsesteenweg 53 - 55 B-2630 Aartselaar t + 32 3 870 71 40 f + 32 3 877 55 75 info@begetube.com www.begetube.com

member of