Installatie & Bouw NL 04 2015 by Louwers Mediagroep

INSTALLATIE & BOUW 4

UITGAVE

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

W W W. IN S TA L L AT I E ENB OUW.NL

NU MMER 4 2015

Service en renovatie zoals het hoort. Holland Heating heeft als fabrikant en leverancier van luchtbehandelingsunits in meer dan zestig jaar zoveel expertise opgebouwd bij het fabriceren en renoveren van luchtbehandelingsunits, dat de organisatie zich met recht specialist bij uitstek mag noemen. Voor revitalisering, renovatie, modificatie en uitbreiding van bestaande installaties heeft Holland Heating alle disciplines in huis. Het optimaliseren van het werken leefklimaat is een uitdaging. De aanbevolen luchtbehandelingscentrale moet niet alleen voldoen aan de nieuwste regelgeving en eisen, de centrale moet ook nog eens energiezuinig en beheersbaar zijn. Een uitdaging die Holland Heating graag aangaat. Een renovatie is in een aantal gevallen financieel aantrekkelijker dan het plaatsen van een geheel nieuwe installatie. Een goede renovatie betekent niet alleen het verlengen van de technische levensduur, maar vooral het benutten van de mogelijkheid om de installatie aan te passen aan de nieuwste eisen en de rendementen te optimaliseren. Door het vervangen van onderdelen of het volledig renoveren van de luchtbehandelingsunit kunt u het werken leefklimaat optimaliseren. Het staat tevens garant voor interessante besparingen. Holland Heating beschikt over een team van ervaren specialisten die u graag adviseert en begeleidt bij dit maatwerktraject.

Holland Heating B.V. · Zanddonkweg 7a · 5144 NX Waalwijk Telefoon 0416 68 55 55 · Fax 0416 34 17 95 info@hollandheating.nl · www.hollandheating.nl

TONZON Vloerisolatie • sinds 1980 een klasse apart

Het is nu tijd voor TONZON de warmste vloerisolatie Met TONZON Vloerisolatie koelt de woning naar onderen veel minder af. Daardoor gaat de kachel pas aan bij een lagere buitentemperatuur. De tijd waarin de woning wordt verwarmd wordt korter en de woning is sneller opgewarmd, dit levert u de hoogste besparing op. TONZON isolaties gelden als de meest klimaat effectieve oplossingen ter wereld. De energie nodig voor grondstof, productie, verpakking, transport en applicatie is al binnen enkele winterweken terugverdiend. Er komt niet eens een vrachtwagen aan te pas. Draag uw steentje bij aan het klimaat èn profiteer van alle voordelen: • verkorting van stookseizoen • verhoging van wooncomfort • zeer gunstige prijs/prestatie • geschikt voor krappe kruipruimtes • energiebesparing 4 tot 5 keer hoger • oplossing vochtproblemen • handig materiaal (opvouwbaar) • de duurzaamste oplossing (DUBO-Keur)

De gemiddelde besparing bedraagt 15 tot 20% van het huidig energieverbruik. Bij woningen met lucht- en vloerverwarming is de besparing doorgaans hoger en kan het oplopen tot wel 40%.

• T: 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min)

• E: info@tonzon.nl

TONZON vloerisolatie is bovendien heel betaalbaar Richtprijs all-in (materiaal, montage, btw) TONZON Vloerisolatie (exclusief eventuele subsidie): - 50m2: € 1.850,- 30 m2: € 1.325,-

Waarom nog langer wachten? www.tonzon.nl

VOOR Infraroodfoto’s van een betonvloer

TONZON rugsponsor

FC Twente

% 40EINER KL % T 0 N 0 A 1 R A +

Bezo ek on Elekt s tijd ens rotec h niek in ha 2015 l 9 st and C04 0

P S N A TR

= vanaf r a a b r e v Le 015 oktober 2

NIEU

De nieuwe COMPACT- verbindingsklemmen voor alle adersoorten. www.wago.com

UITGAVE

Voorwoord

Duurzame toepassingen in de praktijk Vroeg of laat moet iedere woning besparen op energie. Er wordt steeds duurzamer gebouwd en ook bestaande woningen worden steeds vaker opgewaardeerd, bijvoorbeeld tot nul-op-de-meter woning. Hiervoor zijn niet alleen voorzieningen nodig die energie opleveren, zoals zonnepanelen, maar ook maatregelen die energieverlies tegengaan. Denk bijvoorbeeld aan HR++ beglazing, isolatie van spouw en dak, et cetera. In steeds meer woningen – zowel in nieuwbouw als bij renovatie – worden vandaag de dag ook warmtepompen geplaatst, waarmee energiezuinig verwarmd én gekoeld kan worden. In deze editie van Installatie & Bouw magazine leest u er alles over. Fabrikanten laten u graag kennismaken met hun nieuwste (duurzame) producten en de toepassingen in de praktijk. Daarnaast besteden we ruim aandacht aan de beurzen Elektrotechniek en Vakbeurs Energie die in september en oktober worden gehouden. Elektrotechniek – van 29 september tot en met 2 oktober in de Jaarbeurs in Utrecht – is de ‘place to be’ voor iedereen die niet zozeer de producten, dan wel de totaaloplossingen in de praktijk wil zien. De nieuwste innovaties in de elektrotechniek worden hier getoond, verdeeld over de vier toepassingsgebieden Woning, Industrie, Utiliteit en Infra & Energie. Tijdens de Vakbeurs Energie – van 6 t/m 8 oktober in de Brabanthallen in Den Bosch – draait alles om duurzame energieopwekking en -besparing in de gebouwde omgeving. Ruim driehonderd deelnemers laten hier zien wat zij in huis hebben aan innovatieve producten, nieuwe technieken en toekomstvisie. De absolute must om te innoveren en te verduurzamen komt daarbij uitgebreid aan bod. Er is bovendien uitgebreid gelegenheid om te netwerken, kennis te delen en inspiratie op te doen. Daarnaast vindt u in deze Installatie & Bouw weer een keur aan innovatieve en markante projecten. Zoals de grootschalige renovatie van de Blaak Office Tower in hartje Rotterdam, waar onder andere nieuwe koudecentrales, luchtbehandelingskasten en een gasdetectiesysteem zijn voorzien. Tijdens de bouw bleef een deel van de kantoorruimtes in gebruik, wat voor de nodige uitdagingen zorgde. Ook interessant is de verbouwing van het voormalige Laboratorium voor de Gezondheidsleer tot Generator Hotel Mauritskade. De inzet van het project was om de karakteristieke uitstraling van het gebouw maximaal te behouden. Bijzondere onderdelen zoals de fraaie collegezaal en de oude bibliotheek zijn in hun oorspronkelijke staat gebleven. Dit geldt echter niet voor de installaties, die volledig naar de maatstaven van vandaag zijn vernieuwd. Ik wens u weer veel leesplezier!

Lieke van Zuilekom-Bousema

INSTALLATIE & BOUW | 5

INSTALLATIE & BOUW

Vaktijdschrift over Installatietechniek, Klimaatbeheersing en Elektriciteit

COLOFON Jaargang 2 • nummer 4 • 2015 Verschijnt 6 x per jaar ISSN 2214-4196

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 495 45 00 95 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

REDACTIEADRES

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 495 45 00 95 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

EINDREDACTIE EN COÖRDINATIE Lieke van Zuilekom

REDACTIETEAM

Lieke van Zuilekom, Loet van Bergen, Martijn van den Bouwhuijsen, Roel van Gils en Sjoerd Meuleman

BLADMANAGER

Roel de Bruijn E r.debruijn@louwersuitgevers.nl

SECRETARIAAT

Manuela Depenbrock, Sandra Reijnders

Rotterdam Blaak 555 ..................................................................................................................................................................................................................................... 8 Veenendaal Palmen Grift ........................................................................................................................................................................................................................ 17 Rotterdam ICDuBo ......................................................................................................................................................................................................................................... 18 Alkmaar Sportcentrum De Meent.................................................................................................................................................................................................... 27 Amsterdam Elseviergebouw ................................................................................................................................................................................................................ 32 Utrecht Beurs Elektrotechniek 2015..................................................................................................................................................44

ADVERTENTIES

Online aanleveren: www.wetransfer.com Onder vermelding van naam en uitgave Adresgegevens: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 495 45 00 95 E traffic@louwersuitgevers.nl

ABONNEMENTPRIJS

€ 63,- per jaar excl. BTW ING Bank IBAN NL46INGB0000417165 BIC INGBNL2A t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Installatie & Bouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 495 45 00 95

ADRESWIJZIGINGEN

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

THEMA ELEKTROTECHNIEK LIFTEN Natuurlijk Elektrotechniek............................................................................................................................................................................................................................... 48 Van competitie naar competentie................................................................................................................................................................49 Stekerbaar installeren bespaart geld en montagetijd........................................................................................................................50 Noviteiten en vertrouwde producten sieren Elektrotechniek 2015.............................................................................................52 Meet- en regeltechniek is de stuurman van de klimaatinstallatie................................................................................................54

OPZEGGINGEN

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Productpresentatie Q-Clip BV......................................................................................................................................................................................................... 56 Rotterdam KMAR...........................................................................................................................................................................................58

DOELGROEP

Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie in controlled circulation aan installateurs, architecten, adviserende partijen, aannemers, opdrachtgevers, projectontwikkelaars, zorginstellingen, woningbouwverenigingen en andere opdrachtgevers, (semi-)overheidsinstellingen, brancheorganisaties, toeleveranciers en aanverwante organisaties.

VORMGEVING/ART DIRECTION E studio@louwersuitgevers.nl

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

THEMA KLIMAATPLAFONDS Klimaatplafonds: comfortabel en duurzaam tegelijk .........................................................................................................................................................61

Kort nieuws............................................................................................................................................................................................................................................................. 62 Productpresentatie Tonzon................................................................................................................................................................................................................ 66 Zwolle Gebouw T Hogeschool Windesheim.......................................................................................................................................68 Productpresentatie Villeroy & Boch..........................................................................................................................................................................................70

Inhoud

100

x 102

THEMA WARMTEPOMPEN 'Warmtepomp is al lang geen nicheproduct meer'................................................................................................................................................................73 ‘Duurzame oplossingen gaan niet langer om het product, maar om hun resultaat’.......................................................74 Energieverbruik gereduceerd door combinatie van warmtepomp en gasgestookte ketel...............................................76 Gasten Amadore Hotel Jersey bepalen zelf hun kamerklimaat.................................................................................................... 79 Lucht/water-warmtepomp draagt bij aan nul-op-de-meter woning............................................................................................80 Green Igloo: verduurzaming vanuit totaalgedachte...........................................................................................................................84

UITGAVE

INSTALLATIE & BOUW

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

WWW. INSTALL AT IE E NBOU W. NL

NUMMER 4 2015

Amsterdam Generator Hotel Mauritskade............................................................................................................................................................................ 86 Nunspeet Noord-Veluws Museum..........................................................................................................................................................90 Sneek Wijk Noorderhoek...............................................................................................................................................................................92 Zuidhorn Brede School.................................................................................................................................................................................94 's-Hertogenbosch Vakbeurs Energie...................................................................................................................................................96

THEMA MEETAPPARATUUR Een kijkje in de wereld van testen meetinstrumenten.................................................................................................................................................100 Apparatentesters: onontbeerlijk voor veilige bouwplaats...........................................................................................................................................102 Binnen- en buitenklimaat meten en inregelen.......................................................................................................................................................................104 Blaak 555 Rotterdam | Mauritskade Amsterdam | Elektrotechniek 2015 | Vakbeurs Energie | Elseviergebouw Amsterdam | Topsportcentrum De Meent Alkmaar | Thema Warmtepompen | KMAR Rotterdam

Coverbeeld: Alklima BV

Den Haag Uithofslaan...............................................................................................................................................................................................................................105 Wie doet Wat?.................................................................................................................................................................................................................................................. 107

INSTALLATIE & BOUW | 7

ROTTERDAM | Blaak 555

8 | INSTALLATIE & BOUW

ROTTERDAM | Blaak 555

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Kropman Installatietechniek BV

RENOVATIEKLUS

BLAAK OFFICE TOWER IN KORTE TIJD GEKLAARD 107 meter hoog, 28 verdiepingen en 28.000 m² aan hoogwaardige kantoorruimte. De Blaak Office Tower aan de Blaak 555 is sinds jaar en dag een markante verschijning in de Rotterdamse skyline. De typisch Amerikaanse hoogbouw valt op door zijn asymmetrische opzet en wisselende gevels, die het gebouw vanuit elk standpunt een ander aanzicht geven. Onlangs heeft het gebouw een grootschalige bouwkundige en installatietechnische renovatie ondergaan. In opdracht van bouwkundig aannemer Dura Vermeer heeft Kropman Installatietechniek BV de werktuigbouwkundige installaties in dit project voor zijn rekening genomen. “We hebben onder meer twee nieuwe koudecentrales gebouwd, voor de 14e en 28e verdieping van het pand”, vertelt projectmanager Dirk Bakker. “Om aan de krappe bouwplanning te kunnen voldoen, hebben

we deze koudecentrales in onze fabriek in Bijsterhuizen (Nijmegen) geprefabriceerd. We hebben hiertoe een soort skidbouw gemaakt, waarin alle pompen, afsluiters en een groot deel van het leidingwerk zijn geïntegreerd.”

KOUDECENTRALES Op het dak van de 28e verdieping van de Blaak Office Tower zijn twee drycoolers voorzien, vertelt vervangend projectleider meet- en regeltechniek Marco Vollebregt. “Op de 28e verdieping is bovendien een Carrier koelmachine geplaatst met een hoog deellast- en vollastrendement. De machine, met een koelvermogen van 1.325 kW, levert koude voor de luchtbehandelingsinstallatie en additionele koeling en fungeert als back-up voor de installatie op de 14e verdieping.” De koudecentrale op de 14e verdieping bestaat uit twee natte koeltorens en twee koelmachines met een opgesteld vermogen van 1.635 kW, vertelt hij. ›

INSTALLATIE & BOUW | 9

ROTTERDAM | Blaak 555

“Middels een koppelleiding in de schacht zijn de koelmachines op de 14e en 28e verdieping met elkaar verbonden. De koelmachines ondersteunen elkaar niet alleen in geval van storingen of piekmomenten, maar voorzien samen ook in een zo energiezuinig mogelijke klimaatvoorziening. Afhankelijk van de vraag in het gebouw en de temperatuur buiten, neemt steeds de meest efficiënte koelmachine de regie. Doordat de drycoolers op het dak in de wintermaanden ook koude laden, kan veel energie worden bespaard.”

LUCHTBEHANDELING De bestaande luchtbehandelingskasten in de Blaak Office Tower zijn door Kropman Installatietechniek BV gerenoveerd. “We hebben hiertoe onder andere nieuwe koudebatterijen geïnstalleerd”, vertelt Bakker. “Omdat de batterijen voor de luchtbehandelingskasten op de 28e verdieping te groot waren om door het pand te vervoeren, hebben we ervoor gekozen om ze via het dak naar binnen te brengen.”

Projectinfo GASDETECTIESYSTEEM VOORKOMT SCHADELIJKE CONCENTRATIES GASSEN IN DE PARKEERGARAGE Om te voorkomen dat medewerkers van en bezoekers aan de Blaak Office Tower hinder ondervinden van schadelijke concentraties gassen in de parkeergarage, heeft MSA Nederland B.V. een gasdetectiesysteem geleverd. “In onderaanneming van Kropman Installatietechniek hebben wij detectoren geleverd, die mogelijke lekkage van LPG en vooral schadelijke concentraties koolmonoxide detecteren, welke vrijkomen wanneer auto’s worden gestart of als de motoren draaien”, vertelt Marchel Jonkman, Account Manager Fixed Gas and Flame Detection bij MSA – The Safety Company. “Wanneer een verhoogde gasconcentratie wordt waargenomen, worden automatisch de ventilatoren in de parkeergarage aangestuurd, die ervoor zorgen dat de koolmonoxide uit de ruimte wordt verdreven. In de oude situatie was al een vergelijkbaar systeem aanwezig, maar deze was sterk verouderd. Daarom is de complete technische installatie vervangen.” Het MSA gasdetectiesysteem voldoet aan de NEN-norm 24432013 voor gesloten, mechanisch geventileerde parkeergarages. “Conform deze norm hebben we zeven CO- en zeven LPG-detectoren geleverd, die 2.800 m² netto parkeerruimte bewaken. De detectoren zijn op de kolommen in de garage gemonteerd en gekoppeld aan een speciale regelunit in de technische ruimte, waarop ook de brandmeldinstallatie, intercom en ontruimingsinstallatie van Kropman Installatietechniek zijn aangesloten. De MSA controlunit draait op een Linux-platform, met een krachtige processor. De gemeten waardes zijn op ieder moment van de dag online in te zien.”

10 | INSTALLATIE & BOUW

Tijdens de werkzaamheden was het grootste deel van het pand leeg. “Omdat in de hoogbouw geen verdiepingen verhuurd waren, hebben we onze werkzaamheden hier relatief ongestoord kunnen uitvoeren”, vertelt Vollebregt. “In de laagbouw, waar een aantal verdiepingen bemand wordt door de ABN Amro, was dit een ander verhaal. Het klimaat op deze verdiepingen moest tijdens onze werkzaamheden steeds geborgd blijven. Daarom hebben we de renovatie van de luchtbehandelingskasten ’s avonds en ’s nachts moeten uitvoeren. Boren moest zoveel mogelijk gebeuren voor 9 uur ’s ochtends, zodat de werknemers van de bank ongestoord hun werk konden doen.” Een aantal verdiepingen in de toren, evenals de entree, zijn volledig bouwkundig en installatietechnisch gerenoveerd. Hier heeft Kropman Installatietechniek BV, naast bovengenoemde werkzaamheden, ook de sprinklerinstallaties, elektrotechnische installaties en meet- en regeltechniek aangepast. ❚

ROTTERDAM | Blaak 555

Projectinfo KOELMACHINES MET HOOG DEELLAST- EN VOLLASTRENDEMENT Al in de voorbereidingsfase van het Blaak Office Tower project, hebben installateur Kropman Installatietechniek BV en Carrier Airconditioning BV de koelvraag van het gebouw in kaart gebracht. Na de gunning van het project aan Kropman, is Carrier Airconditioning BV benaderd om met het projectteam de koelcentrales te engineeren. “De bestekschrijver wenste een hoog deellast- en vollastrendement”, vertelt Arjen Best, accountmanager bij Carrier Airconditioning BV. “Daarnaast lag er – voor de droge koelers op het dak – een hoge eis inzake het geluidsniveau. Hier hebben wij invulling aan gegeven met drie 30XWV watergekoelde frequentiegeregelde schroef-koelmachines. Deze machines halen een zeer hoog deellastrendement, dankzij de frequentiegeregelde schroefcompressoren. De units zijn ontworpen voor een krachtige prestatie. Met een ESEER van ruim 7,8, voldoen de machines ruim aan de gevraagde waarde (7,0).”

Projectinfo LUCHTBEHANDELINGSUNITS BLAAK OFFICE TOWER ZIJN GRONDIG GERENOVEERD

Vanwege de krappe machinekameropstelling in het pand, heeft Carrier Airconditioning BV ervoor gekozen om hier twee kleinere machines in serie te plaatsen. “Hierdoor kan een nog betere deellastefficiëntie worden bereikt”, vertelt Best. Hij kijkt terug op een geslaagd project. “Na de installatiewerkzaamheden hebben wij in de winter van 2014 een vooroplevering gedaan. Omdat het pand toen geen koelvraag had, hebben we afgelopen april een tweede inbedrijfstelling verzorgd. Hierbij hebben we een aantal instellingen gefinetuned. Het resultaat is een optimaal werkende installatie.”

In opdracht van Kropman Installatietechniek heeft Holland Heating de luchtbehandelingsunits op de begane grond, 14e en 28e verdieping van de Blaak Office Tower grondig gerenoveerd. “In de bouwkundige luchtbehandelingsunit op de 28e verdieping, die 110.000 m³/h verplaatst, hebben wij de DX-koelers vervangen door twee koudwaterkoelers”, vertelt Kees Driesprong, technisch specialist bij Holland Heating. “De units, van elk 4,8 m lang en 1,16 m hoog, hebben we op elkaar geplaatst.” De koelers zijn via het dak het gebouw in gehesen, vertelt hij. “Ter hoogte van de koelbatterij is hiertoe een gat in het dak gezaagd. Omdat – vanwege de constructie – dat gat net te klein was om de koelers rechtop naar binnen te krijgen, is ervoor gekozen om de koelers onder een hoek van 45˚ naar binnen te brengen.” Naast de koudwaterkoelers zijn in de unit ook twee warmtewielrotoren vervangen, van 3,5 m doorsnede. Op de 14e verdieping, waar de grootste bouwkundige luchtbehandelingsunit staat – met een toevoerlucht van 130.000 m³/h en een afvoerlucht van 120.000 m³/h – heeft Holland Heating twee warmtewielen vervangen. “De bestaande koelbatterij is vervangen door vier nieuwe batterijen, in kleinere afmetingen, vanwege de beperkte transportmogelijkheden”, vertelt Driesprong. “De nieuwe batterijen zijn via de zijgevel het gebouw in gehesen.” Tevens zijn hier de buitenluchtaanzuigkleppen, recirculatiekleppen en omloopkleppen vervangen. Tot slot heeft Holland Heating de luchtbehandelingsunit op de begane grond voorzien van een nieuwe koeler.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER KanAm (via Dura Vermeer) ARCHITECT ZZDP-Architecten BOUWKUNDIG Dura Vermeer INSTALLATIES Kropman Installatietechniek BV, Holland Heating, MSA Safety, Carrier Airconditioning Benelux, Hot Tap

INSTALLATIE & BOUW | 11

OVER KWALITEIT DOEN WIJ NIET LUCHTIG!

Wereldwijd marktleider in hoofdbescherming MSA produceert al meer dan 50 jaar industriële helmen en is tegenwoordig wereldwijd marktleider op het gebied van hoofdbescherming voor arbeiders. V-Gard is een bewezen en zeer herkenbaar merk met onder andere het gepatenteerde ontwerp en handelsmerk in de vorm van een V. Er zijn al meer dan 120 miljoen helmen verkocht. De V-Gard is met zijn iconische V in vrijwel elke regio de meest herkende helm.

Productie

Montage

Service De Amert 424 5462 GH Veghel

MSAsafety.com

T. 0413 36 90 00 www.brago.nl

Omdat elk leven een doel heeft…

HOTTAP is een bedrijf waarvan de expertises gebaseerd zijn op jarenlange (praktijk) ervaringen op het gebied van ‘onder druk boren van leidingen’ en het maken van leidingwerk. Met ruim 20 jaar ervaring is HOTTAP in staat gericht en adequaat de klant te bedienen.

voorgeïsoleerde kunststof luchtkanalen

Brago-Advertentie-90x130mm-2015-V2.indd 12-01-15 21:10 HOTTAP2 bedient/ondersteunt als het gaat om professioneel

aanboren van leidingen. Binnen het werkveld worden aanboringen verricht op CV-en koelleidingen, Gas- en stoomleidingen van staal, kunststof, RVS etc. HOTTAP werkt in opdracht klanten ter ondersteuning van de installateurs.

Voordelen van ‘aanboren onder druk’ op een rijtje: • De installatie kan tijdens aanboringen in bedrijf blijven • Niet meer aftappen en vullen • Een gasleiding hoeft niet te worden afgeblazen en te worden schoongespoeld met stikstof • Bij GKW leidingen, die gevuld zijn met koelvloeistof, hoeft u de vloeistof niet meer op te vangen en later terug te pompen in de (koel)installatie • Er zit na aanboring gelijk een afsluiter tussen bestaande en nieuwe leiding • De monteur/installateur kan gelijk vanaf de aangeboorde afsluiter een nieuwe leiding aansluiten • De installatie heeft na het aanboren geen storingen en hoeft niet te worden ontlucht

HOTTAP B.V. • De Volger 14 • 1483 GA De Rijp M 06 31 96 39 99 • T 075 820 0266 • F 075 820 0267 • E info@hot-tap.nl www.hot-tap.nl Hot tap.indd 1

01-09-15 08:54

ROTTERDAM | Blaak 555

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeldmateriaal: Hottap

Aanboren onder druk:

INSTALLATIES KUNNEN DÓÓRDRAAIEN Doorgaans moeten installaties worden stilgelegd en afgetapt voor aftakkingen op onder druk staande leidingen. Een oplossing hiervoor biedt Hottap uit het Noord-Hollandse De Rijp. Ook tijdens het verbouwingsproject van de Blaak Office Tower in Rotterdam. Een bekende last bij het maken van aftakkingen aan bestaande leidingen. Die staan onder druk, dus moet de installatie eerst buiten bedrijf worden gesteld. Hottap uit De Rijp heeft zich gespecialiseerd in aanboring van leidingen onder druk. Hierdoor kunnen installaties gewoon in bedrijf blijven. Eigenaar/directeur Erwin Beekelaar: “Bij veel bedrijven en instellingen kunnen installaties gewoon niet worden stopgezet. Neem een serverruimte vol met computerapparatuur: zet je daar de koeling stop, dan loopt de zaak in het honderd. Wij maken een Hottap aftakking op de bestaande leiding, zodat de installatie gewoon kan blijven draaien. De werkzaamheden worden verricht zonder dat iets of iemand daar iets van merkt.”

DOELGROEP Zo dus ook voor het imposante verbouwingsproject op de Blaak 555 in Rotterdam. In opdracht van de Nijmeegse hoofdinstallateur Kropman Installatietechniek BV maakte Hottap hier een tiental aanboringen van verschillende diameters. Niet toevallig, want beide bedrijven werken vaker met elkaar. Beekelaar: “Kropman is een installateur voor de echt grotere werken. Dat is ook onze doelgroep; wij richten ons op de grotere installateurs.” Dat hij niet overdrijft, blijkt wel uit zijn lijst met klanten. Grote bedrijven staan erop, zoals Cofely, BAM Techniek, Wolter & Dros, Heijmans, Breman en dus ook Kropman. Ook de projecten zelf zijn niet de minste, waaronder banken, overheidskantoren, Schiphol en andersoortige grootschalige utiliteit. En ziekenhuizen niet te vergeten. Beekelaar: “Medische instellingen zijn dankbare projecten. Ik denk dat ik inmiddels bijna elk ziekenhuis wel heb gezien.”

2 keer DN-100 bevestigd met klemband

PROCEDÉ In tegenstelling tot de (enkele) concurrent verzorgt Hottap het hele traject. Dus niet alleen de aanboring zelf, maar ook fabricage van het pijpstuk en het laswerk op locatie. Begonnen wordt altijd met een Plan van Aanpak. Dit gebeurt met de installateur die het desbetreffende werk heeft aangenomen. Vervolgens wordt het werk zelf gedaan, bestaande uit achtereenvolgens het plaatsen van pijpstuk of -nippel, het aflassen met elektroden, de montage van kogelkraan of schuifafsluiter, het afpersen onder druk (8 bar), het aanboren met een speciale gatenzaag, het afsluiten van de kogelkraan en het afwerken met blindplaat of plug. De te boren gaten zijn mogelijk in uiteenlopende diameters. Zowel gas-, cv-, gkw- als stoomleidingaanboringen zijn mogelijk. En moeilijke plaatsen voert Hottap uit dankzij speciaal ontwikkelde compacte apparatuur. ›

DN-80 op DN-100 persluchtleiding

INSTALLATIE & BOUW | 13

ROTTERDAM | Blaak 555

STORINGVRIJ Een bijkomend voordeel van het systeem is dat de bestaande leiding direct beschikt over een afsluiter. Ook eventueel in gwk-leidingen aanwezige koelvloeistof kan blijven zitten en hoeft dus niet te worden vervangen en afgevoerd. Beekelaar: “Goed voor het milieu inderdaad, maar het grootse voordeel blijft het in bedrijf kunnen houden van installaties. Juist bij complexe installaties is dat zeer van belang. Niet alleen voor de klant, maar ook voor de apparatuur zelf. Opnieuw inregelen en inbedrijfstelling van installaties wegen nauw. Niet zelden kan dat leiden tot storingen of andersoortige problemen.” Hij wijst op gasleidingen, waarvoor iets soortgelijks geldt als bij koelvloeistof in water. “Afblazen en vervolgens met stikstof schoonspoelen is niet aan de orde.”

KLEMVERBINDING Als oorspronkelijk lasser met alle diploma’s is het niet vreemd dat Beekelaar zich een voorstander toont van gelaste aftakkingen. Maar soms zijn die niet mogelijk, wanneer bijvoorbeeld de leidingwand te dun is, er sprake is van mogelijk brandgevaar of bij kunststof leidingen. In die gevallen gebruikt hij klemverbindingen, voor de rest blijft het procedé hetzelfde. Beekelaar: “Lassen heeft inderdaad mijn voorkeur. Niet alleen omdat het goedkoper is, maar ook omdat een leiding direct glad is afgewerkt. Het isoleren achteraf gaat veel makkelijker, omdat er bij gelaste verbindingen niets in de weg zit. Maar dat is de keus van de opdrachtgever.” ❚

14 | INSTALLATIE & BOUW

Nest Learning Thermostat

INEENS HEEFT IEDEREEN HET OVER DE THERMOSTAAT. Klanten zijn dol op de bekroonde Nest Learning Thermostat omdat hij hun schema en gewoonten leert, en zichzelf programmeert om energie te helpen besparen. En jij zult dol op hem zijn omdat hij zo makkelijk te installeren is.

Niet meer zelf programmeren De Nest Thermostat leert van zijn huisgenoten en programmeert zichzelf. En hij helpt automatisch met energie besparen wanneer ze niet thuis zijn. Nest onderweg Met de Nest-app kunnen je klanten met hun mobiel de temperatuur aanpassen, hun energiegeschiedenis bekijken en nog veel meer. Energiegeschiedenis Bewoners kunnen hun verbruik monitoren. Als ze meer weten, kunnen ze meer besparen. Veiligheidstemperatuurmeldingen Klanten ontvangen een melding op hun mobiel als het te koud in huis wordt. Zo voorkomen ze dat hun leidingen bevriezen.

De Nest Thermostat werkt samen met andere Nest-producten om nog meer te doen en een huis te creĂŤren dat rekening houdt met zijn bewoners. Ga voor meer informatie naar nest.com/eu

Laten we samenwerken. nest.com/pro

Uw totaalleverancier

Smart ideas – more efficiency.

Wolf biedt een compleet productassortiment om de energie-efficiëntie te verhogen van bestaande en nieuwe woningen en gebouwen. Dit betekent perfect op elkaar afgestemde systemen zonder beperkingen qua selectie en systeemcombinaties – bij Wolf sluit het allemaal op elkaar aan – verwarming, koeling, zonne-energie, ventilatie en luchtbehandeling. Wolf Energiesystemen, www.wolf-energiesystemen.nl, Tel. 038- 333 50 86, Fax 038 - 333 68 02

Afstandsbeheer voor ventilatiesystemen garandeert systeemprestaties en bespaart kosten Primeur

VISION 24/7 inzicht in bedrijfsstatus en prestaties Efficiënte planning en uitvoering van onderhoud Actieve storingsmelding Optimaal beheer door inzicht in historie Calamiteiten schakeling VentiApp creëert bewustwording gebruikers Vrijblijvende demonstratie? Bel of e-mail Rob Huvers: +31 6 233 398 74 of rob.huvers@aralco.nl

Aralco NVS

T +32 56 52 80 60 E info@aralco.nl I www.aralco.nl

VEENENDAAL | Palmen Grift

VRAAGGESTUURD VENTILATIESYSTEEM VERHOOGT COMFORT FLATGEBOUWEN Comfortverbetering en eenvoud van bediening. Dat waren de uitgangspunten bij de renovatie van de zes flatgebouwen aan de Palmen Grift in Veenendaal. Eigenaar Patrimonium woonservice wilde bovendien een energielabelsprong maken. Om dit te realiseren, zijn op installatietechnisch gebied de CV-ketels vernieuwd en is het ventilatiesysteem omgebouwd van natuurlijke ventilatie naar een vraaggestuurd ventilatiesysteem op basis van CO2. De keus is gevallen op het vraaggestuurde ventilatiesysteem OxyGreen Collectief van Aralco NVS, dat vele voordelen biedt. Frank Noij, projectleider vastgoedbeheer van Patrimonium woonservice: “Voor de renovatie van de flatgebouwen hebben wij – op het gebied van mechanische ventilatie – zes verschillende systemen onderzocht. Het tijdgestuurde systeem kwam hierbij als beste uit de verf. De aanbesteding volgde en werd gewonnen door Breijer Ventilatietechniek uit Rotterdam, die ons adviseerde het vraaggestuurde ventilatiesysteem OxyGreen Collectief van Aralco NVS toe te passen.”

COMFORT EN EENVOUD Frank Noij: “Comfort en eenvoud van bediening zijn voor onze bewoners van essentieel belang. Bij het tijdgestuurde systeem kan de bewoner de tijdklok

zelf instellen. Dit is niet ingewikkeld, maar niet iedere bewoner kan dat zelf. Bovendien kan een bewoner het systeem ook ontregelen. Dat laatste is niet de bedoeling. Het grote voordeel van het vraaggestuurde ventilatiesysteem OxyGreen Collectief van Aralco NVS is dat het ventilatiesysteem volledig automatisch werkt. Een bewoner hoeft niets te doen. Een raam kan gerust worden opengezet, zonder dat dit een nadelige invloed heeft op de werking van het systeem. Een ander voordeel van Aralco is dat zowel de ventilatieroosters die zorgen voor de toevoer van verse lucht als het volledige ventilatiesysteem perfect op elkaar zijn afgestemd. Alles van één leverancier heeft allerlei praktische en niet te vergeten financiële voordelen.” Voor meer informatie: www.aralco.nl ❚

INSTALLATIE & BOUW | 17

ROTTERDAM | ICDuBo

Maurice van der Meer en Maxime Verhagen, de voorzitter van Bouwend Nederland, tijdens de heropening van ICDuBo. Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: ICDuBo

Vraag en aanbod in de bouw komen samen in Rotterdam Na een ingrijpende renovatie heeft ICDuBo begin dit jaar haar deuren weer geopend voor opdrachtgevers en toeleveranciers in de bouw. “Het Innovatie Centrum Duurzaam Bouwen heeft de uitstraling gekregen die past bij de unieke positie die het centrum in Nederland inneemt”, vertelt algemeen directeur Maurice van der Meer. “De voormalige dokloods op de RDM Campus in Rotterdam is volledig gerenoveerd, met behoud van het bijzondere historische karakter en met respect voor de natuur. We hebben uitsluitend duurzame maatregelen en verantwoorde materialen gebruikt.”

18 | INSTALLATIE & BOUW

ROTTERDAM | ICDuBo

Omdat het pand een monumentaal pand betreft, mocht aan de buitenzijde van de gevel niets gewijzigd worden. “Daarom is besloten om het centrum vanaf de binnenzijde te isoleren”, vertelt Van der Meer. “Alle beglazing is vervangen door HR++ beglazing en overal in het pand is vloerverwarming voorzien, met systemen voor bodemwarmte en HRE-ketels. De toiletten zijn voorzien van waterloze urinoirs. En in de toekomst zullen op het dak nog zonnepanelen worden geplaatst.” Afgelopen mei heeft Maxime Verhagen, de voorzitter van Bouwend Nederland, het centrum officieel heropend. Tijdens zijn speech stond hij onder andere stil bij het belang van ICDuBo. “Het centrum laat zien wat er mogelijk is op het gebied van energiebesparing en voorziet daarmee in een

'Alle beglazing is vervangen door HR++ beglazing en overal in het pand is vloerverwarming voorzien, met systemen voor bodemwarmte en HRE-ketels'

belangrijke behoefte. Bouwend Nederland staat namelijk voor de enorme opgave om de komende jaren zeven miljoen bestaande woningen te verduurzamen. Om dit mogelijk te maken, moeten alle partijen in de bouwkolom niet alleen weten wat er te koop is, maar elkaar ook kunnen vinden. Dat kan bij ICDuBo.” Van der Meer: “Ons centrum inspireert, informeert, adviseert en verbindt alle partijen die betrokken zijn bij het duurzaam (her)ontwikkelen en beheren van vastgoed: van opdrachtgevers tot toeleveranciers, van zorginstellingen tot onderwijsinstellingen en van overheid tot consument. Vraag en aanbod worden actief bij elkaar gebracht, tijdens congressen, evenementen en themabijeenkomsten. Dit leidt tot meer kennis

bij onze partners, een kwalitatief hoogwaardig netwerk en betere marktkansen.” Inmiddels zijn zo’n 250 partijen bij ICDuBo aangesloten. Van der Meer verwacht dat dit aantal de komende maanden nog zal groeien met disciplines die nu nog onvoldoende in huis zijn, zoals de hybride systemen. “Een grotere groei verwachten we echter aan de verwerkerskant”, vertelt hij. “Hier kunnen we nog wel wat hulp gebruiken. Ik wil bij deze dan ook een dringende oproep doen aan verwerkers zoals aannemers, installateurs en loodgieters om zich bij ons aan te sluiten, zodat we de aanvragen die wij binnenkrijgen goed en snel kunnen opvolgen.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 19

ROTTERDAM | ICDuBo

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Burgerhout

‘ER GAAT NOG TEVEEL ENERGIE VERLOREN VIA HET AFVOERKANAAL VAN DE CV-KETEL’ In Nederlandse huishoudens wordt steeds minder energie verbruikt. Die daling is een direct gevolg van de duurzame(re) woningen die gebouwd worden, apparaten die steeds minder energie verbruiken én de maatregelen die bewoners nemen om hun woning te verduurzamen. “De maatschappij zoekt steeds actiever naar duurzame oplossingen”, merkt ook Douwe-Jan van der Werff, Sales Director bij Burgerhout. “Iedereen wil zijn steentje bijdragen aan een beter milieu. Dat geldt ook voor Burgerhout, specialist in systemen voor rookgasafvoer en ventilatie en onderdeel van de internationale M&G Group. Wij werken sinds jaar en dag

bewust met recyclebare materialen die we inzetten voor allerlei duurzame oplossingen.”

VERLOREN ENERGIE WORDT BENUT “Met onze producten spelen wij in op de vraag van huizenbezitters én overheid, om woningen actief te verduurzamen”, vult Jeroen Schuijer, Productmanager bij M&G Group, aan. “Parti-

Door energie te gebruiken die anders verloren zou zijn gegaan in de buitenlucht, zorgt de Ecoflo voor een besparing op het gasverbruik voor warmwaterbereiding, tot wel 22%..

20 | INSTALLATIE & BOUW

culieren, maar ook woningbouwverenigingen, verlagen het energieverbruik van hun woningen door spouwmuren te isoleren, dubbele of triple beglazing aan te brengen en door zonnepanelen te plaatsen. Echter vergeten veel huizenbezitters dat nog altijd veel energie verloren gaat via het afvoerkanaal van de hr-ketel. Energie die heel goed opnieuw gebruikt kan worden.”

ROTTERDAM | ICDuBo

Schuijer: “De Ecoflo heeft een korte terugverdientijd van minder dan vijf jaar. Dit betekent dat, bij normaal gebruik, in een standaard gezinswoning en op basis van vier personen, je 100 tot 120 euro per jaar kunt besparen op je warmwatergebruik.” Schuijer en Van der Werff verwachten, in aanloop naar 2020, dat de interesse in Ecoflo alleen maar zal toenemen. “Het product past erg goed in de markt van vandaag”, meent Schuijer. “In Nederland wordt nog altijd een heel groot deel van de woningen verwarmd met hr-ketels. Voor die woningen bieden wij een hele duurzame oplossing.”

ROOKGASAFVOEREN

Ecoflo doorsnede

In het Innovatie Centrum Duurzaam Bouwen (ICDuBo) presenteert Burgerhout een aantal duurzame oplossingen. “We presenteren hier onder andere de Ecoflo”, vertelt Schuijer. “Dit product benut de resterende energie uit de rookgassen om koud water voor te verwarmen. Door energie te gebruiken die anders verloren zou zijn gegaan in de buitenlucht, zorgt de Ecoflo voor een besparing op het gasverbruik voor warmwaterbereiding tot wel 22%. Bovendien versnelt Ecoflo de levering van warm water, waardoor waterverspilling wordt voorkomen. Dit alles resulteert in een aanzienlijke rendementsverhoging van de hr-ketel op warm water en een aanzienlijke verlaging van de CO2-uitstoot. Het is niet voor niets dat de Ecoflo de VSK publieksprijs 2012 heeft gewonnen. De markt begrijpt de werking en ziet dit product als één van de add-ons ter verbetering van het energieverbruik in huishoudens.”

rechtstreeks worden aangesloten op de rookgasafvoer van de bestaande of nieuwe hr-combiketel en is geheel onderhoudsvrij. Een stopcontact is niet nodig, want de Ecoflo gebruikt zelf geen energie. De besparing op gas voor de warmwaterbereiding is dus pure winst.”

Burgerhout biedt speciale rookgasafvoeroplossingen voor de woningbouw, onder andere in de stapelbouw. Het bedrijf faciliteert hiermee de verduurzaming van de woningbouw. Ook deze systemen worden bij ICDuBo gepresenteerd. “Met onze flexibele rookgasafvoersystemen nemen wij de barrières om woningen verder te verduurzamen, weg”, vertelt Van der Werff. “De systemen zijn snel en met minimale overlast te realiseren. Hak- en breekwerk is niet nodig; met de rookgasafvoersystemen van Burgerhout kan men gebruikmaken van bestaande bouwkundige kanalen. De flexibele afvoeren zijn dubbelwandig uitgevoerd, dus extra betrouwbaar en veilig. Een gladde binnenwand zorgt voor minimale weerstand en voorkomt inwerking van condens." ❚

AANZIENLIJKE BESPARING OP WARMWATERGEBRUIK In ICDuBo zijn twee displays voorzien, met documentatie en een filmpje over de werking van de Ecoflo. “Ook wordt hier aandacht besteed aan de eenvoudige installatie van het product”, vertelt Van der Werff. “De Ecoflo-unit kan eenvoudig,

'Met onze flexibele rookgasafvoersystemen nemen wij de barrières om woningen verder te verduurzamen, weg'

Ecoflo gemonteerd op een hr-combiketel met concentrisch systeem van Burgerhout

INSTALLATIE & BOUW | 21

Bespaar geld als water met de Ecoflo Duurzaam en ongekend kostenefficiënt Een energiezuinige woning realiseren tegen minimale kosten? Dat kan met de Ecoflo, een innovatieve warmtewisselaar die sanitair water voorverwarmt met restwarmte uit de rookgasafvoer van een hr-combiketel. Deze duurzame oplossing kost weinig ruimte en bespaart aanschaf-, installatieen onderhoudskosten. Bekijk het filmpje op www.ecoflo.nl.

• Adviesprijs slechts € 400 excl. btw • Komt bovenop hr-combiketel • Verlaagt EPC tot 0,04 • Verbetert warmwatercomfort • Geen bouwkundige aanpassingen nodig • Gelijkwaardigheidsverklaringen beschikbaar

www.ecoflo.nl

POWERFUL SOLUTIONS

ROTTERDAM | ICDuBo

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: De Installatie Adviseur

‘INSTALLATIES ZIJN EEN HULPMIDDEL,

GEEN UITGANGSPUNT’ Een comfortabele leef- en werkomgeving. Dat is waar De Installatie Adviseur steeds weer naar streeft. “Als onafhankelijk installatie-adviesbureau geven wij advies op het gebied van duurzame (her)ontwikkelingen, maar ook voor de optimalisering van nieuwe en bestaande installaties kan men bij ons terecht”, vertelt directeur Roy de Bruijn. “Wij zien installaties hierbij bij uitstek als hulpmiddel, niet als uitgangspunt.” De Bruijn startte zijn bedrijf ruim vijf jaar geleden, als reactie op de traditionele – soms starre – installatiemarkt, vertelt hij. Sindsdien is het bedrijf snel gegroeid. “Inmiddels bestaat ons team uit zes ervaren, dynamische krachten, die expert zijn op verschillende deelgebieden. Onze kennis reikt van verwarmingstechniek, koeling en luchtbehandeling tot elektrotechniek, data en domotica. We zijn actief in vele markten, van woningbouw tot grote kantoorcomplexen, theaters, ziekenhuizen, zwembaden en de industrie.”

KORTE LIJNEN “Ons bedrijf kenmerkt zich door de korte lijnen richting de klant”, aldus De Bruijn. “We schakelen snel en volgen innovaties op de voet. Onder andere ten aanzien van BIM, dat niet alleen in de ontwerpfase, maar zeker ook in de beheerfase grote voordelen biedt. Inmiddels hebben twee BIM-experts in dienst, dus ook voor BIMprojecten draaien wij onze hand niet om.”

'De kunst is om een stapje verder te gaan, naar passief bouwen, waarbij nauwelijks nog installaties nodig zijn' Naast BIM ziet De Bruijn een groeiende aandacht in de markt voor duurzaam bouwen, al noemt hij dat woord liever niet. “Het woord ‘duurzaamheid’ is al bijna achterhaald”, vertelt hij. “De uitgangspunten hiervoor zijn vandaag de dag bijna standaard. De kunst is om een stapje verder te gaan, naar passief bouwen, waarbij nauwelijks nog installaties nodig zijn. Architecten zijn hier steeds actiever mee bezig. Wij ondersteunen hen graag, met oplossingen als zonnepanelen, duurzame watersystemen, natuurlijke ventilatiesystemen die gebaseerd op de ventilatiewerking in een termietenheuvel én een optimale gebouwvorm. Door al in de voorbereidingsfase samen op te trekken, kunnen mooie initiatieven ontstaan.”

Het Postillion Hotel in Bunnik is door Green Key op niveau goud gewaardeerd, voor alle inspanningen op het gebied van duurzaamheid en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.

Duurzaam, deskundig, door kennis verbonden: uw partner voor technische installaties • no nonsense aanpak met veel flexibiliteit • creatief, doelmatig, efficiënt, betrouwbaar en renderend • samen werken voor een optimale installatie • deskundig op het complete werktuigbouwkundig en elektrotechnische vakgebied

ICDUBO In haar stand in het Informatie Centrum Duurzaam Bouwen (ICDuBo) laat De Installatie Adviseur zien op welke manieren zij een bijdrage kan leveren aan projecten. “We geven niet alleen informatie over onze adviesdiensten, maar ook over het belang van meerjarenonderhoudsplannen en over onze quickscans, waaruit blijkt welke investeringen ook daadwerkelijk lonend zijn voor een gebouw.” ❚

www.deinstallatieadviseur.nl Kanaalweg 19G gebouw C4 > 3526 KL Utrecht > t. +31 (0) 30 737 10 72

INSTALLATIE & BOUW | 23

ROTTERDAM | ICDuBo

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Navos Klimaattechniek

‘MEER COMFORT, LAGER ENERGIEVERBRUIK EN EXTREEM DUURZAAM’ De verwarmingstechniek van gebouwen moet steeds duurzamer en energiezuiniger worden uitgevoerd, zonder in te boeten aan comfort en bedrijfsveiligheid. “Hieraan kan alleen worden voldaan door een efficiënter gebruik van de energiebronnen”, vertelt Ronald de Vos van Navos Klimaattechniek. Het Delftse Navos Klimaattechniek levert al sinds 1988 innovatieve, energiebesparende en milieubewuste producten voor de betere utiliteitsbouw, waaronder banken kantoorgebouwen. “Enkele jaren geleden, toen de aandacht voor duurzaamheid en energiebesparing groeide, hebben we onze

'De reflecterende werking is vergelijkbaar met dat van een ruimtepak of thermoskan die niet alleen beschermt tegen de kou, maar ook geen warmte verloren laat gaan' focus verbreed naar de betere woningbouw”, vertelt De Vos. “Dit heeft onder andere geleid tot de import van BioClina, waarmee al diverse prijzen gewonnen zijn, zoals de gouden medaille voor innovatieve producten op Interclima Parijs 1995 en de Innovatieprijs Energie 2009 in Den Bosch. In 2015 is Navos branchewinnaar geworden in de branche ‘Klimaatbeheersing’ en genomineerd voor de Nationale Business Succes Award.” BOA (BetonOppervlakteActivering) van BioClina is een innovatieve manier van klimaatbeheersing, waarbij ruimtes niet worden verwarmd of gekoeld vanuit de vloer, maar vanuit het plafond. “Dat zorgt voor meer comfort, een lager energieverbruik en is extreem duurzaam.” Het systeem bestaat uit capillaire klimaatmatten, die fabrieksmatig in een breedplaatvloer worden gestort of in de (leem)stuc worden verwerkt. “De matten bestaan uit polypropyleen

24 | INSTALLATIE & BOUW

ROTTERDAM | ICDuBo

buisjes van 4 mm, die zo dicht mogelijk aan de oppervlakte liggen, op zo’n 2 á 3 mm diepte. Dit zorgt voor een zeer hoge reactiesnelheid, in tegenstelling tot de traditionele systemen, waarbij de slangen zo’n 6 á 7 cm diep in de cementen dekvloer liggen.” Waar bij traditionele systemen nachtverlaging geen optie is, is dit bij BioClina geen enkel probleem. “Doordat het systeem een reactietijd heeft van 6 tot 10 minuten – tegen 4 tot 11 uur bij traditionele systemen – kan juist extra energie worden bespaard! Al met een aanvoertemperatuur van 30 graden en een retourtemperatuur van 27 graden kunnen woningen in de wintermaanden comfortabel verwarmd worden. Rendementsverbeteringen van 35% of meer ten opzichte van traditionele systemen – die functioneren met een aanvoertemperatuur vanaf 40 graden – zijn geen uitzondering.” De Vos merkt dat steeds meer particulieren BioClina weten te vinden. “Toch is nog veel terrein te winnen. We zijn regelmatig te vinden op beurzen, waar we de markt informeren. Bovendien hebben we een stand in het Innovatie Centrum Duurzaam Bouwen (ICDuBo), waar we ook een tweede product presenteren: Alpha-LupoTherm. Dit product is van grote toegevoegde waarde in een isolatiemarkt die beheerst wordt door traditionele materialen als glaswol, steenwol en schuimen, die volgens veel longprofessoren stuk voor stuk kankerverwekkende stoffen bevatten. Dat heeft toch niets met duurzaamheid te maken?” Alpha-LupoTherm bestaat uit 13 lagen, waarvan 8 lagen polyethyleen luchtbolletjesfolie (gepatenteerd HD-PE) en 5 lagen polypropyleenfolie met aan 2 zijden opgedampt hoogglans aluminium, waarvan de buitenste 2 lagen volledig vezelversterkt zijn. “De reflecterende werking is vergelijkbaar met dat van een ruimtepak of thermoskan die niet alleen beschermt tegen de kou,

maar ook geen warmte verloren laat gaan. Het materiaal heeft zich in allerlei toepassingen al bewezen, waarom zouden we het dan niet toepassen in gebouwen?” Alpha-LupoTherm is universeel toepasbaar voor alle bouwvormen en ideaal voor zowel renovatie als nieuwbouw, vanwege de geringe opbouwhoogte en het isolerend rendement. “Het is slechts 3 cm dun en gemakkelijk aan te brengen. Knippen, plakken en installeren gebeurt in een handomdraai en is volledig veilig, zonder irritatie van huid en luchtwegen. Het beschikt over een Europese toelating, CE-markering en prestatieverklaring en garandeert een RC-waarde van 10,0 m2.K/W.” ❚

Gezond en duurzaam verwarmen of koelen Plafond- en wandverwarming/koeling en vloerverwarming

BioClina capillaire klimaatmatten als oppervlakte afgiftesysteem geeft verwarmen d.m.v. straling vanuit plafond, wand of vloer en koelen vanuit plafond of wand, een nieuwe dimensie. Vanwege zeer efficiënte activering, dicht aan de oppervlakte (2-6 mm), kleine capillaire PP buisjes (ø 4,3 mm) met geringe onderlinge buisafstand (20 mm) en het kleine temperatuurverschil tussen aanvoer en retour (3K), kunnen ruimten al voldoende worden verwarmd met watertemperaturen van 30/27˚C. Voordelen: • Verwarmen of koelen met één systeem • Voor zowel renovatie als nieuwbouw • 100% corrosieveilig, lange levensduur • Hoge stralingscompensatie • Onderhoudsvrij, geen verstoppingen

• • • • •

Minimale inbouwhoogte Onzichtbaar weggewerkt in (leem)stuc Zeer korte reactietijd: 6 – 10 min Nachtverlaging zonder problemen Superieur comfort, geen stofcirculatie

Beton Oppervlakte Activering (BOA) Comfortabel en zeer energiezuinig verwarmen/koelen vanuit plafond: fabrieksmatig instorten van klimaatmatten in breedplaatvloer. De matten bevinden zich 2-3 mm van de onderkant van een breedplaatvloer. Navos Klimaattechniek B.V. Kleveringweg 20, 2616 LZ Delft • T: 015 – 215 37 28 W: www.BioClina.nl • E: BioClina@navos.nl

Winnaar Innovatieprijs

INSTALLATIE & BOUW | 25

ROTTERDAM | ICDuBo

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeldmateriaal: Brink Climate Systems

Van producent naar totaaloplosser Met ruim tweeduizend (verbouwde) vierkante meter vormt kenniscentrum ICDuBo in Rotterdam het grootste duurzaamheidscentrum van de Randstad en omstreken. Producent van verwarmings- en klimaatsystemen Brink Climate Systems is daarin een voorname kennisdeler. Binnenkort lanceert het bedrijf het nieuwe concept Brink Customize. De bouw verandert en in het kielzog daarvan verandert de installatiebranche mee. Een voorbeeld zijn klimaatfabrikanten die in een steeds vroeger stadium bij projecten worden betrokken. Zoals Brink Climate Systems uit Staphorst dat nu totaaloplossingen levert voor zowel de woning- als utiliteitsbouw. Manager Verkoop Nederland Albert van Lohuizen: “De tijd van alleen produceren voor installateurs is niet meer. Opdrachtgevers vragen om complete plaatjes, willen dat er wordt meegedacht vanaf het eerste initiatief. Vijf jaar terug zijn we voorzichtig gestart met de ontwikkeling en uitwerking van installatieconcepten, nu zijn we met een complete afdeling actief, onder de noemer Brink Customize. Met als blijvende kerngedachte de productie van klimaatproducten voor een zo’n gezond en comfortabel mogelijk leefklimaat.”

COMBINATIES

Lucht kan meer met Brink Gezonde lucht maakt je leven fijner. Het draagt bij aan de kwaliteit van leven. Aan je gezondheid en je leefcomfort. Brink weet alles van lucht en zorgt voor kwaliteit wat betreft verwarmen, koelen en ventileren van woningen en gebouwen. Dankzij de lucht en kwaliteit van Brink woon en werk je een leven lang gezond, comfortabel en duurzaam. Dat is Air for Life.

www.BRINKairforlife.nl 26 | INSTALLATIE & BOUW

Met het nieuwe concept gaat Brink zowel de breedte als de diepte in. Een voorbeeld van het bredere aanbod betreft de uitbreiding naar levering van totaaloplossingen, zoals de combinatie met warmtepompen en andere watergerelateerde klimaatelementen. Van Lohuizen: “Van oudsher ligt onze expertise bij luchtverwarming- en ventilatiesystemen. Steeds meer komt bij projecten de vraag naar combinaties, waarbij water- en luchtverwarming worden samengevoegd. Wil je totaaloplossingen kunnen bieden, dan moet je als bedrijf daarin mee. Al blijven we specialist in luchtverwarming en ventilatie.”

ADVISERING Een meer in de diepte gaand conceptkenmerk omvat de uitbreidende adviserende rol: niet alleen productie en levering van klimaatproducten, maar ook ontwerp, uitwerking, begeleiding en nazorg. Van Lohuizen: “Juist nu, met ketensamenwerking, co-makership en verwante samenwerkingsverbanden in opmars, is vroeg aanschuiven belangrijker dan ooit. Vaak zitten we bij opdrachtgevers als één van de eersten aan tafel. Opdrachtgevers willen perfect werkende systemen met systeemgarantie voor meerdere jaren. Met Brink Customize kunnen we daaraan voldoen.” ❚

ALKMAAR

Topsportcentrum De Meent

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Hoffman Elektro b.v. en KIN Installatietechniek BV

HOOG RENDEMENT INSTALLATIES

VOOR DE MEENT Topsportcentrum De Meent in Alkmaar, dat sterk verouderd was, ondergaat op dit moment een ingrijpende reconstructie, verbouwing en uitbreiding. Alleen de 400-meter ijsbaan en een kleine ijshal blijven overeind. Het project wordt uitgevoerd op basis van een Design, Build & Maintain contract en geschiedt in fases. Eind van het jaar wordt de laatste fase opgeleverd. â&#x20AC;ş

INSTALLATIE & BOUW | 27

ALKMAAR

Topsportcentrum De Meent

Projectinfo OP MAAT, FLEXIBEL EN AFSPRAAK IS AFSPRAAK Elektrotechnisch groothandelsbedrijf Snoeck uit Utrecht leverde voor Topsportcentrum De Meent alle benodigde bekabeling. Voor het grootste deel in halogeenvrije uitvoering, dus beter voor mens en milieu. Groothandel Snoeck is wat je noemt een bedrijf met familiebloed in de genen. Honderd jaar geleden werd de onderneming opgestart door de familie Snoeck, sinds 1997 is zij in handen van de familie Suyker. Die lange historie is geen toeval, want het bedrijf heeft naam gemaakt, dankzij goede service, snel schakelen en tijdige leveringen. Huidig directeur/eigenaar Tiemen Suyker: “Door onze korte lijnen, het directe klantencontact en onze platte organisatie zijn wij altijd een aantrekkelijke partij gebleken. Wij denken mee met de klant, bestellingen staan op maat klaar en bovendien altijd op tijd. Dat is iets wat ons onderscheidt.”

STEADY RELATIE Voor Topsportcentrum De Meent leverde Snoeck de kabels voor voeding, installatiebekabeling en de daaraan verwante onderdelen. Dit gebeurde in opdracht van Hoffman Elektro b.v., het installatiebedrijf dat de elektra installeerde. Niet toevallig, zo blijkt, want de installateur uit Bergambacht behoort tot de vaste afnemers. Suyker: “Met Hoffman hebben we inderdaad een zeer steady relatie. Daar zullen ze hun redenen voor hebben.”

Projectinfo BRANDMELDONTRUIMINGSINSTALLATIE EN CAMERA-INSTALLATIE De brandmeldontruimingsinstallatie en camera-installatie in sportcentrum De Meent worden geleverd en gemonteerd door VKP Beveiligingstechniek. “Het sportcentrum valt in de publieke sector en moet daarom aan een aantal eisen voldoen, waarin wij met onze kennis en ervaring goed kunnen voorzien”, vertellen eigenaren Marcel Pronk en Simon van Kempen. “Wij leveren een brandmeldinstallatie van niet-automatische bewaking in de standaard ruimtes en volledige bewaking in de entreehal en de topsporthal. In verband met de hoogte van de entreehal en topsporthal is gekozen voor een aspiratiesysteem, waarbij middels een laser de dichtheid van de afgezogen lucht wordt geanalyseerd. Zodra roet- of rookdeeltjes worden gedetecteerd, treedt de brandmeldinstallatie in werking.” Het aspiratiesysteem in de entreehal wordt boven het plafond gemonteerd. Speciale nozzles in het vaste plafond zuigen de lucht aan. De brandmeldinstallatie stuurt de ontruimingsinstallatie en Rook Warmte Afvoerinstallatie zodat aanwezigen het gebouw veilig kunnen verlaten. De camera-installatie omvat een twintigtal camera’s waarmee de verkeersruimte van het sportcentrum gemonitord wordt. Dit om de verkeersstromen van de bezoekers te kunnen volgen. “Hiervoor wordt de IP Truvision lijn van UTC Fire & Security toegepast. De beelden worden getoond op LCD-schermen bij de receptie en zijn via het interne netwerk te benaderen.”

28 | INSTALLATIE & BOUW

ALKMAAR

Topsportcentrum De Meent

In september wordt het eerste deel van de W-installatie al in bedrijf gesteld, omdat het schaatsseizoen voor de deur staat, vertelt Jos van de Laar, projectleider bij KIN Installatietechniek BV. “Vanaf oktober wordt daarom een deel van het gebouw al in gebruik genomen. De klimaatinstallatie hier wordt al provisorisch opgestart. De rest van de installaties volgt in december.” De klimaatinstallatie voor De Meent bestaat uit zes HR-ketels, die in cascade staan opgesteld, vertelt hij. “Het geheel is uitgelegd als lage temperatuur installatie, met een hoog rendement. De Meent is hierdoor voorbereid op een toekomst waarin gas een steeds kleinere rol zal innemen. Naast verwarming zorgen de HR-ketels ook voor warm tapwater opwekking. Bijzonder is dat de klimaatinstallatie is gekoppeld aan de ijsmachine van de ijsbaan. De restwarmte die vrijkomt bij het maken van ijs, wordt gebruikt om het gebouw te verwarmen.”

HOOG RENDEMENT Naast de klimaatinstallatie is KIN Installatietechniek verantwoordelijk voor de ventilatie-installatie en de meet- en regeltechniek in het gebouw. “In totaal hebben we tien luchtbehandelingskasten voorzien, waarvan het grootste deel is uitgevoerd met een hoog rendement warmteterugwinning”, vertelt Van de Laar. “Hiertoe hebben we de kasten uitgerust met een warmtewiel. De meeste ruimtes worden geventileerd op basis van CO2. Wanneer een ruimte niet of nauwelijks bezet is, wordt hier ook niet of nauwelijks geventileerd. Dit levert grote besparingen op.” Aan de installaties zijn warmte-, elektra- en watermeters gekoppeld, waardoor straks per gebruiker het verbruik bepaald en afgerekend kan worden. De elektrotechnische installatie wordt verzorgd door Hoffman Elektro b.v.. “Wij hebben onder andere de verlichting, wandcontactdozen, brandmeldinstallatie en camera-installaties, data, geluid en regeltechniek bekabeling in onze portefeuille”, vertelt projectleider Cor Houdijk. “De installatie bestaat uit vijftien meterkasten en vijf patchkasten waaruit de gehele installatie gevoed wordt. Ook is er op het buitenterrein een noodstroomaggregaat opgesteld om bij stroomuitval in een gedeelte van het pand het licht aan te houden.” De verlichting betreft LED-verlichting, vertelt hij. “In de sporthallen zijn LED-lichtlijnen voorzien; in de algemene ruimtes worden LED-inbouwspots, LED-bakken en LED-strips gemonteerd.” Ook de buitenzijde van het sportcentrum wordt in de avond in het licht gezet. “De gebruiker kan de verlichting in elke willekeurige kleur schakelen. Ditzelfde geldt voor de letters ‘Alkmaar Sport’.” ›

Projectinfo VAN AUDIO EN VIDEO NAAR OOK ONTRUIMINGSINSTALLATIES Voor topsportcentrum De Meent realiseerde A.R.K. Audio Video B.V. in elf verschillende zones verdeelde audiovoorzieningen. Steeds meer lijkt het bedrijf zijn horizon te verleggen naar verkoop en levering van gesproken woord ontruimingsinstallaties type A. Met opmerkelijke resultaten. In dertig jaar doorontwikkeld van audio en video naar nu ook de realisatie van gesproken woord ontruimingsinstallaties: niet veel bedrijven zullen over de kennis én lef beschikken voor dergelijke horizon verleggende stappen. A.R.K. Audio Video uit Alkmaar ging ervoor, en dat blijkt het bedrijf geen windeieren te hebben gelegd. Business development manager Balz Malherbe: “Bedrijfsstrategieën veranderen niet zomaar, daar gaan lange ontwikkelen voorbereidingstrajecten aan vooraf. Vijf jaar terug zijn we gestart met de verkoop van gesproken woord ontruimingsinstallaties type A. En met succes, want we hebben al enkele aansprekende opdrachten vervuld.” Het portfolio van het bedrijf onderstreept zijn woorden. Daarop staan onder meer installaties voor Sportpaleis Ahoy, Den Helderse marine-onderdelen en het Alkmaarse theater De Vest.

ZWITSERS Voor een goede ontruimingsinstallatie hangt veel af van de kwaliteit van de componenten, zegt Malherbe. “Er is natuurlijk veel verkrijgbaar, maar wij werken alleen met materialen van het Zwitserse G+M. Behalve de nauwkeurigheid die Zwitserse producten van oudsher kenmerkt, voldoen hun onderdelen aan alle Europese normen. Bovendien zijn aanpassingen direct implementeerbaar en zit het bedrijf dicht op de markt. Tegen marktconforme prijzen.” Ter illustratie wijst hij op een aankomend huzarenstuk, de bouw van de nieuwe 57 kilometer lange Gotthard basistunnel die de verbeterde spoorverbinding zal vormen tussen Noord- en Zuid-Zwitserland. “De ontruimingsinstallatie wordt daar geleverd door G+M. Dat zal niet zomaar zijn.”

INSTALLATIE & BOUW | 29

INSTALLATIE & BOUW VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

BEL VOOR

INFORMA EER TIE

0495 - 4 50095

Bel voor meer informatie 0348 - 42 00 33 of kijk op www.vkpbeveiliging.nl

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

I&B stopper 95x130.indd 1

COMPLETE INSTALLATIE IN 6 HE BEHUIZING

VA-450

• Ontruimingsinstallatie Klasse A • Volledig gecertificeerd volgens EN 54-16 • Meer weten? info@arkaudiovideo.nl

Uw partner voor Meet- & Regeltechniek Alles in één hand Partner van Priva en Web Easy Advies en Projectbegeleiding Software ontwerp en Inbedrijfstelling Levering en ombouw van regelpanelen n Levering veldapparatuur n Bekabeling n Technisch Beheer

n n n n

VAN LENTE Systeemintegratie B.V.

Otterkoog 63 1822 BW Alkmaar 072 562 72 95

24-06-14 09:08

Herfordstraat 5, 7418 EX Deventer tel. 0570-63 12 18, fax 0570-63 68 25

www.vanlente.nl

vanlente_adv_m-r_4100(3).indd 1

Technische Automatisering Technische Installaties Technisch Beheer

02-04-14 15:05

ALKMAAR

Projectinfo

Topsportcentrum De Meent

Projectinfo

UITWERKING IN BIM Met name de omvang van het project is een uitdaging, vertelt Houdijk. “Het nieuwe sportcomplex omvat onder andere een topsporthal, een trampolinehal, een turnhal, een schermhal, een tafeltennishal, een krachthonk en een multifunctionele gymzaal, evenals een keur aan commerciële ruimtes die allemaal van installaties moeten worden voorzien.” Om de bouw soepel te laten verlopen, is het project zowel bouwkundig als installatietechnisch uitgewerkt in BIM, vertelt Van de Laar. “Hierdoor hebben we clashes en faalkosten al in de voorfase van het project kunnen ondervangen. We hebben samen met ontwerp geoptimaliseerd. Dat verdient zich nu terug.” ❚

‘VLOERVERWARMING VRAAGT OM KENNIS EN TECHNIEK’ Alle sportzalen en overige ruimtes van sportcentrum De Meent zijn voorzien van vloerverwarming. Multitherm Nederland heeft deze systemen geëngineerd, geleverd en gemonteerd. “Omdat iedere ruimte een andere functie, vloerafwerking en isolatiewaarde heeft, hebben we maatwerk per ruimte geleverd”, vertellen de heren van Rossum en Hartman van Multitherm Nederland BV. “Dat maakte deze opdracht heel interessant.”

MEET- EN REGELTECHNIEK De grootschalige renovatie en nieuwbouw van sportcentrum De Meent in Alkmaar vordert gestaag. Na de oplevering van de renovatiewerkzaamheden afgelopen jaar, nadert nu de voltooiing van de nieuwbouw. In opdracht van zusterbedrijf KIN Installatietechniek BV heeft Van Lente Systeemintegratie B.V. de regeltechnische installatie voor beide bouwdelen geleverd. De bekabeling wordt verzorgd door E-installateur Hoffman Elektro b.v.. “Voor het renovatiedeel hebben we een nieuwe regelkast geleverd voor de aansturing van twee ketels, twee luchtbehandelingskasten en een aantal communicatieve naregelingen”, vertelt Frank Koopman, projectleider Meet- en Regeltechniek bij Van Lente Systeemintegratie B.V.. “We hebben de regelkast uitgevoerd met een Priva HX-systeem, omdat dit systeem al reeds aanwezig was in De Meent. De nieuwbouw wordt aan ditzelfde systeem gekoppeld.” In de nieuwbouw worden middels de regeltechnische installatie zes ketels, een koelmachine en acht luchtbehandelingskasten aangestuurd, evenals een dertigtal communicatieve naregelingen. “De naregelingen zijn bijna allemaal verschillend van uitvoering en opzet, wat voor de nodige uitdagingen zorgde tijdens de engineering van de software. Onder andere de koeling, VAV-kleppen en luchtkleppen worden gestuurd op basis van bezetting.” Van Lente Systeemintegratie B.V. levert turn-key meet- en regelinstallaties. Alle werkzaamheden, van advies tot realisatie, kunnen in eigen beheer worden uitgevoerd. Service en onderhoud wordt hierbij niet vergeten. Kijk voor meer informatie op www.vanlente.nl

In opdracht van KIN Installatietechniek BV heeft Multitherm Nederland de benodigde ruimtes van laagtemperatuur vloerverwarmingssystemen voorzien, volgens de eisen in het bestek. “Een aantal ruimtes is voorzien van een systeem gemonteerd op isolatietackerplaten met een specifieke drukvastheid, maar we hebben in bepaalde ruimten ook systemen geleverd die op draadstaalmatten zijn bevestigd.” Volgens Hartman is voor vloerverwarming gekozen, omdat dit een energiezuinige en comfortabele manier van verwarmen is. “Vloerverwarming geeft nagenoeg geen luchtverplaatsing, waardoor er ook geen stofverplaatsing plaatsvindt. Er hoeven geen (visueel) storende radiatoren op de vloer of aan de wand geplaatst te worden; er zijn dus geen belemmeringen.” De vloerverwarmingssystemen zijn tot twee decimalen achter de komma gedimensioneerd, vertellen beide heren. “Vloerverwarming omvat meer dan alleen het plaatsen van leidingen en verdelers. Er komt veel kennis en techniek bij kijken. Dat hebben wij in huis. En dat is ook de reden waarom KIN Installatietechniek BV voor ons heeft gekozen.” Op dit moment is Multitherm Nederland druk bezig met het hydraulisch inregelen van de installaties.

Bouwinfo ARCHITECT UITVOERING INSTALLATIES

BOUWPERIODE

Venhoeven CS Architecten Bouwbedrijf Vaessen BV Hoffman Elektro b.v., KIN Installatietechniek BV, Multitherm Nederland, Van Lente Systeem integratie, ARK Audio Video, VKP Beveiligingstechniek, Snoeck electro Groothandel, Sim Holland mei 2014 – december 2015

INSTALLATIE & BOUW | 31

AMSTERDAM | Elseviergebouw

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Steboma

‘STUDENTENWONINGEN ELSEVIERGEBOUW

ZIJN VERZEKERD VAN FRISSE LUCHT’

Voor zowel behaaglijkheid als welzijn is goede ventilatie van essentieel belang. Dat werd ook erkend bij de renovatie van het Elseviergebouw in Amsterdam-West, waar een uitgebreid ventilatiesysteem is voorzien. Steboma is verantwoordelijk voor de complete installatie, inclusief het ontwerp, de engineering en de inbedrijfstelling. Omdat het Elseviergebouw een renovatieproject betreft, heeft Steboma er in de ontwerpfase voor gekozen het project geheel uit te werken in Stabicad for Revit, vertelt Oscar Koopmans, commercieel technisch adviseur bij Steboma ventilatietechniek. “Daarnaast hebben we regelmatig de situatie ter plekke geïnventariseerd, om clashes en faalkosten tijdens de uitvoeringsfase zoveel mogelijk te voorkomen. De verdiepingshoogten in het Elseviergebouw zijn beperkt. Bovendien mochten er nauwelijks nieuwe sparingen

32 | INSTALLATIE & BOUW

'De lucht wordt toegevoerd in de gangzone en afgezogen via de meterkasten van de studentenwoningen, zodat opwarming van de meterkasten beperkt blijft'

AMSTERDAM | Elseviergebouw

Projectinfo ENERGIEBESPARENDE THERMOSTATEN VOOR STUDENTENHUISVESTING ELSEVIERGEBOUW Alle eenkamerstudio’s van het Elseviergebouw in Amsterdam-West zijn voorzien van energiebesparende thermostaten. Gekozen is voor de ICY Timer Thermostaat ICY1845, waarmee de temperatuur in de kamers op een slimmere manier kan worden geregeld, zonder dat wordt ingeboet aan warmtecomfort. “Op basis van aanwezigheidsdetectie en lichtsensoren wordt bepaald wanneer de ruimte moet worden verwarmd, zodat een kachel niet onnodig 24 uur brandt”, vertelt René Nederhoed, algemeen directeur van ICY. “De thermostaten zijn vrij programmeerbaar door de beheerder van het complex. De studenten hebben – binnen de door de beheerder toegestane grenzen – de mogelijkheid om hun kamertemperatuur in te stellen.” Door de robuuste uitvoering kan de thermostaat tegen een stootje, vertelt hij, waardoor een lange levensduur gegarandeerd wordt. “Naast studentenhuisvesting leent de Timer-Thermostaat zich uitstekend voor toepassing in huurbungalows, verenigingsgebouwen, kantoren en hotelkamers. Gemiddeld wordt een besparing gehaald van 26%.” De terugverdientijd bedraagt gemiddeld anderhalf jaar. “In het Elseviergebouw is die terugverdientijd iets langer”, verwacht Nederhoed. “Immers vindt hier ook warmte-uitwisseling plaats tussen de studentenkamers.” Naar wens kunnen de Timer-Thermostaten worden gekoppeld aan de ICY Control Center module ‘Accommodatie management’, waarmee thermostaatstanden op afstand gemonitord en gefinetuned kunnen worden.

geboord worden. Om de installaties goed en volgens alle voorschriften te installeren, was dan ook een heel gepuzzel. Maar in goed overleg met de bouwkundig aannemer, constructeur, adviseur en de overige bouwpartners, hebben we dit project tot een goed einde weten te brengen.”

PASSEN EN METEN Op het dak van het gebouw is een luchtbehandelingskast van Holland Heating geplaatst, met een capaciteit van 41.000 m³/h, ten behoeve van alle 227 studentenwoningen in het gebouw. “Deze kast is voorzien van een kruisstroomwissellaar voor de warmteterugwinning”, vertelt Koopmans. “Voor de kanalen op het dak is gekozen voor geïsoleerde polyester kanalen, welke in dezelfde RAL-kleur zijn uitgevoerd als de luchtbehandelingskast, namelijk in RAL 7035. Dit zorgt voor een mooi aangezicht.” In de schachten en gangzones zijn rechthoekige kanalen toegepast, maar het overige kanaalwerk betreft zoveel mogelijk rond kanaalwerk. “Voor het ronde kanaalwerk hebben we gekozen voor de kanalen van Air Spiralo, voorzien van KEN-LOK hulpstukken. Dit houdt in dat de hulpstukken zijn voorzien van een rubber afdichting, waarmee een kanalensysteem met zeer hoge luchtdichtheid kan worden gerealiseerd. We voldoen hiermee dan ook ruimschoots aan luchtdichtheidsklasse C”, aldus Koopmans. “Een vereiste, die stond voorgeschreven in het bestek en waar wij, gezien onze Luka-certificering, standaard aan voldoen.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 33

WWW.STEBOMA.NL

STEBOMA Beverwijk

Elseviergebouw Amsterdam

Haarlemmermeer Lyceum Hoofddorp

NOVOTEL Hoofddorp

Dankzij de ventilatiesystemen van STEBOMA genieten vele bewoners, studenten, werknemer en sporters van een gezond en comfortabel binnenklimaat.

t is i e t i l a g.” w i l K l “ a v e o t nooit

AMSTERDAM | Elseviergebouw

Projectinfo COMPACTE WARMTESETS VOOR STUDENTENKAMERS Alle studentenkamers in het Elseviergebouw in Amsterdam-West zijn aangesloten op het stadsverwarmingsnet van de gemeente. HSF BV heeft hiertoe de warmtesets geëngineerd en geleverd.

TOE- EN AFVOER VAN LUCHT Alle studentenwoningen zijn voorzien van een wandrooster van het fabricaat Systemair, die de lucht toevoert in de woon-/slaapkamer. Daarnaast zijn afzuigrozetten voorzien in het verlaagde plafonddeel van de badkamer en de keuken, waar de lucht wordt afgezogen. “Ook de gangzones worden geventileerd”, vertelt Koopmans. “De lucht wordt toegevoerd in de gangzone en afgezogen via de meterkasten van de studentenwoningen, zodat opwarming van de meterkasten beperkt blijft. Een idee van adviseur DWA dat wij verder hebben uitgewerkt.” In de kelder staat één luchtbehandelingskast opgesteld met een capaciteit van 2.200 m³/h, voorzien van een kruistroomwisselaar en naverwarming. “Deze is bestemd voor de casco kantoorvoorzieningen op de begane grond. Daarnaast hebben we nog een WTW-unit geïnstalleerd voor de beheerdersruimte in de kelder en voor de wasserette. De wasdrogers hebben een eigen aanzuig- en afblaasvoorziening gekregen. De fietsenbergingen worden mechanisch geventileerd met behulp van kanaalventilatoren van het Spaanse fabricaat Soler & Palau.” ❚

“Door het gebouw loopt een centrale warmwaterleiding, die elke kamer van warm water voorziet”, vertelt Roderick van Kortenhof, Sales Manager Nederland bij HSF BV. “In de studentenkamers wordt dit water omgezet in warmte voor de verwarmingsinstallatie en in warm tapwater, bijvoorbeeld voor de douches.” Om het warmwatertransport in goede banen te leiden, zijn de leidingsystemen voorzien van een regelklep. “Deze regelklep zorgt ervoor dat het sanitaire water een constante aanvoertemperatuur heeft van 60˚C”, aldus Van Kortenhof. Vanwege de beperkte technische ruimte in de studentenkamers, is gekozen voor compacte warmtesets. “De sets zijn goed geïsoleerd, wat zorgt voor een laag stilstandsverlies. Hierdoor wordt geen onnodige energie verbruikt. Het warmwaterverbruik wordt bovendien per appartement bemeterd en berekend, zodat iedere student betaalt wat hij verbruikt.” HSF BV heeft de warmtesets geleverd in opdracht van installateur Bogro Snelrewaard B.V., aldus Van Kortenhof. “In het voortraject hebben we bovendien intensief contact gehad met installatie-adviseur DWA.” Zowel Bogro als DWA en opdrachtgever DUWO studentenhuisvesting zijn geen onbekenden voor HSF BV. Recentelijk hebben de bedrijven samen ook studentenwijk Uilenstede in Amsterdam (fase 1 en 2) van compacte warmte-units voorzien.

INSTALLATIE & BOUW | 35

HSF EcoAdvance;

Geavanceerde techniek klaar voor de toekomst

De HSF EcoAdvance wordt toegepast in collectieve warmtesystemen. De wisselende netwerkcondities zijn geen probleem voor deze aﬂeverset, want daar past de HSF EcoAdvance zich automatisch op aan. De in deze geavanceerde oplossing toegepaste techniek is helemaal klaar voor de toekomst! • • • • • • • • • •

Geschikt voor lage stadswarmtetemperaturen Zeer laag stilstandsverlies Lage tapdrempel voor optimaal comfort Kamerthermostaataansluiting en interne CV afsluiter Tapwater voorrangsregeling Hoog warmwatercomfort Boostfunctie voor extra snel warm water Anti-legionellafunctie Status LED indicatie CE gekeurd

Energiebesparing, inzicht en gemak in een eenvoudig beheersysteem voor: •

Vakantieparken

•

Studentenhuisvesters

•

Uitzendbureau’s

•

Zorginstellingen

ICY Control Center Accommodation Management

Ontdek de innovatieve kracht van HSF en de nieuwste oplossingen. Bel +31 (0)26 319 57 57 of mail naar verkoop@hsfbv.nl

www.icy.nl t +31 (0) 26 319 57 57 | info@hsfbv.nl | www.hsfbv.nl | www.linkedin.com/company/hsf-bv

Air Spiralo® KEN-LOK® Dé standaard voor luchtdichtheid

10 redenen om voor KEN-LOK® te kiezen: 1. Hoge luchtdichtheid door rubberafdichting 2. Overtreft de Luka-norm luchtdichtheidsklasse C 3. Voldoet aan de NEN-7120 (energieprestatie gebouwen) 4. Plug & play: makkelijk en snel te monteren 5. Minder montagemateriaal: geen tape 6. Gaat langer mee dan getapete systemen 7. Minder onderhoud 8. Minder energieverbruik 9. Beter binnenklimaat 10. Schoner systeem: minder schoonmaakkosten Met eigen ogen zien hoe gemakkelijk Air Spiralo® KEN-LOK® is?

Member of Air Spiralo® Group Air Spiralo • Kennemer Spiralo BV • Postbus 51 • 1740 AB Schagen • Nederland T +31 224 296 041 • F +31 224 216 545 • info@airspiralo.nl • www.airspiralo.com ®

AMSTERDAM | Elseviergebouw

Tekst: Loet van Bergen Beeldmateriaal: Bogro

Elseviergebouw maakt gebruik van stadsverwarming Woningstichting Rochdale en DUWO hebben het Elseviergebouw in Amsterdam getransformeerd naar studentenhuisvesting, met 227 studentenkamers op de verdiepingen en kleinschalige bedrijfsruimten op de begane grond. Voor de aanleg van de CV-installatie is Bogro verantwoordelijk. “Wij hebben daar, aan de hand van het bestek van DWA, de collectieve verwarming en regeltechniek geïnstalleerd”, vertelt dhr. Streef. De warmteopwekking geschiedt door middel van stadsverwarming van Nuon. In de technische ruimte van Nuon is een afleverset met warmtewisselaar opgenomen. Door middel van deze warmtewisselaar wordt de warmte uit de stadsverwarming overgedragen op het distributiesysteem in het gebouw, dat Bogro volledig heeft aangelegd.

Eén luchtbehandelingskast staat op het dak. Deze bedient de woningen op de elfde verdieping en de overige appartementen. Ten slotte staat er nog een luchtbehandelingskast in de kelder, bedoeld voor de algemene voorzieningen en de bedrijfsruimten op de begane grond. Streef: “Deze luchtbehandelingskasten met warmterugwinning hebben wij CV-zijdig aangesloten voor naverwarming van de lucht. Daarnaast hebben

we de regeltechniek van Priva aangelegd voor de regeling van de luchtbehandelingskasten en aansturing van de centrale pompen van de stadsverwarming in de technische ruimte van Nuon.” Het pand heeft energielabel B waarvoor meerdere maatregelen zijn getroffen zoals isolatie, dubbel glas, warmterugwinning (rendement 70%) en balansventilatie. “Met dit project zijn we ongeveer negen maanden bezig geweest.” ❚

DUURZAME INSTALLATIE Elke woning is door Bogro aangesloten op het gebouwdistributienet, door middel van een individuele afleverset van HSF voor ruimteverwarming en warmtapwater. Deze afleversets zijn voorzien van een energiemeter van Kamstrup, die het elektraverbruik meet en draadloos in verbinding staat met de water- en warmtemeters. Via het radiografisch netwerk van Kamstrup kan per woning het totale energieverbruik worden uitgelezen en afgerekend. De verwarming kunnen de studenten zelf regelen. In totaal 205 éénkamerstudio’s hebben een slimme thermostaat van ICY gekregen, voorzien van een geïntegreerde lichtsensor die ervoor zorgt dat twintig tot dertig minuten nadat het licht uit is gedaan, de rusttemperatuur wordt geactiveerd. Ook beschikt deze thermostaat over aanwezigheidsdetectie, die onnodig verwarmen voorkomt. In de studio’s met meerdere kamers zijn geen thermostaten voorzien, maar thermostaatventielen op de radiatoren.

GEBALANCEERDE VENTILATIE Wat de ventilatie betreft, is er gekozen voor gebalanceerde ventilatie met twee centraal opgestelde luchtbehandelingskasten.

'Het Elseviergebouw heeft energielabel B gekregen' INSTALLATIE & BOUW | 37

EXIT

nIEuw modEl In dE AwEX rAngE IP 65 armatuur

350 lm 3W LED

>500 cd/m2 op het pictogram

COMPACTE MAATVOERING 276 x 143 x 44 mm

DESIGN

VEELZIJDIGHEID

KWALITEIT

REGOORT IS ONZE AGENT VOOR AWEX IN NEDERLAND Griendwerkersstraat 11 NL-3334 KB Zwijndrecht www.regoort.nl

EFFICIENT

AMSTERDAM | Elseviergebouw

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Regoort BV

TWEEDE LEVEN VOOR ELSEVIERGEBOUW Het Elseviergebouw in Amsterdam-West heeft een tweede leven gekregen. Het voormalig kantoorgebouw is in opdracht van DUWO studentenhuisvesting en woningstichting Rochdale geschikt gemaakt voor studenten en ondernemers. Er zijn 227 studentenwoningen gerealiseerd voor 267 studenten. Daarnaast zijn verschillende bedrijfsruimten ingericht. In juli 2015 is het gebouw opgeleverd. Het Elseviergebouw in stadsdeel Bos en Lommer is gebouwd in de periode 1962-1964, naar een ontwerp van Dudok. Na het vertrek van Elsevier werd het pand een tijdlang anti-kraak gebruikt door een stichting, totdat een nieuwe bestemming werd gevonden. De afgelopen maanden is het 12.000 vierkante meter tellende gebouw omgetoverd tot een hypermodern complex voor studenten en ondernemers.

OVER REGOORT BV Regoort BV, waarvan de basis werd gelegd in 1919, houdt zich bezig met de import, opslag en verwerking, distributie en verkoop van (elektro-)technische materialen. Het bedrijf focust zich op twee takken: telecom en verlichting. Recent heeft Regoort BV een nieuw pand betrokken in Zwijndrecht. ❚

LED-VERLICHTING Knevel Architecten maakte het ontwerp voor het Elseviergebouw, met respect voor de karakteristieke Dudok-uitstraling. Niet alleen aan de buitengevel, maar ook aan bijvoorbeeld de verlichting werden hiertoe hoge eisen gesteld, vertelt Gerard Boer, salesmanager bij Regoort BV, die de verlichting in de gangen, trappenhuizen, entree en luifel van het studentengedeelte heeft voorzien, evenals de buitenverlichting. “De architect wenste een downlighter met een gele rand, wat maar zelden voorkomt”, aldus Boer. “Om hieraan te voldoen, hebben we de armaturen laten aanpassen.” Alle verlichting zoals door Regoort BV geleverd, betreft LED-verlichting, vertelt hij. “Maar liefst negentig procent van het project is voorzien van PXF Lighting armaturen, één van de merken waarvan wij het agentschap in Nederland hebben. Met deze armaturen wordt een lichtniveau behaald van 150 lux, perfect voor de ruimtes waarin ze worden toegepast.” Regoort BV heeft de verlichting geleverd aan Blom Elektrotechniek BV, die alles heeft geïnstalleerd, aldus Boer. “Met deze partij werken we vaker samen. Zo hebben we recent ook samen de appartementencomplexen in IJburg en Amstelveen gerealiseerd, evenals een school in Amstelveen."

Bouwinfo OPDRACHTGEVER DUWO studentenhuisvesting en woningstichting Rochdale

ARCHITECT Knevel Architecten

CONSTRUCTEUR Pieters Bouwtechniek AANNEMER M.J. de Nijs en Zonen INSTALLATIE-ADVISEUR DWA

INSTALLATIES Blom Elektrotechniek BV, Steboma, Bogro, Stabiplan, KS Electronics, Kennemer Spiralo, ICY, HSF, Holland Heating, System Air, Regoort

INSTALLATIE & BOUW | 39

AMSTERDAM | Elseviergebouw

Tekst: Loet van Bergen

Moderne elektrotechnische voorzieningen in studentenwoningen Het voormalige Elseviergebouw in Amsterdam-West heeft een nieuwe bestemming: vanaf juli 2015 wonen er 267 studenten. Studentenhuisvester DUWO en de Amsterdamse woningcorporatie Rochdale lieten het elf verdieping tellende kantoorpand in de afgelopen twee jaar ombouwen tot studentenhuisvesting en bedrijfsruimten.

fende deur automatisch dicht. Vlaar: “Daarnaast hebben we elke studio voorzien van een rookmelder. Verder hebben wij ook de voedingen gelegd voor de stadsverwarming, regelkasten, luchtbehandeling, liften, wasserette, glazenwasinstallatie en de bekabeling van de intercom waarmee in elke studio een spreek/ luisterverbinding kan worden gemaakt en de deur kan worden geopend.”

LED-VERLICHTING De aanleg van de elektrotechnische installatie is door Blom Elektrotechniek verzorgd. “We hebben deze opdracht verkregen via bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen”, vertelt projectleider Marco Vlaar. “De werkzaamheden zijn uitgevoerd volgens het bestek. Er is ons wel gevraagd om mee te denken in oplossingen, waardoor betere begrotingen, besparingen en stroomlijning in de uitvoering zijn gerealiseerd”, aldus Vlaar.

AANLEG INSTALLATIE Voor Blom Elektrotechniek betekende dit een flinke klus. Het bedrijf heeft het pand voorzien van licht- en krachtinstallaties, centrale energievoorzieningen incl. trafo-aansluiting, centrale data en cai-installaties, bekabeling en voeding voor de toegangscontrole-installatie, bliksembeveiliging en een branddeurinstallatie. Alle tussendeuren op de gangen zijn voorzien van stand-alone brandschakelaars met kleefmagneten. In geval van brand valt de desbetref-

40 | INSTALLATIE & BOUW

Het hele pand is voorzien van LED-verlichting op de gangen, overlopen en algemene ruimten. “Aan dit lichtplan hebben we zelf invulling kunnen geven”, licht Vlaar toe. “Er hangen voornamelijk downlighters, deels gespoten in een speciale gele RAL-kleur, zodat het precies past bij de gele wanden en plafonds. De verlichting wordt centraal aangestuurd. Vanwege de veiligheid brandt de verlichting in de kelder continu. In de opbergruimten zijn bewegingssensoren gemonteerd. Dit om energie te besparen. Om het daadwerkelijk verbruik van de energie te meten, hebben we digitale energiemeters voorzien van RF-communicatie aangelegd, die draadloos in verbinding staan met de water- en warmtemeters. Via een router kan de beheerder op afstand het verbruik uitlezen. Ten slotte hebben we de TV- en netwerkaansluiting voor het Ziggo netwerk geïnstalleerd vanaf de patchkast naar de woning. In totaal zijn we met project negen maanden bezig geweest.” ❚

AMSTERDAM | Elseviergebouw

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeldmateriaal: KS Electronics

Meterkasten Elseviergebouw:

SUPERSNEL OP MAAT Met de transformatie naar twaalfduizend vierkante meter studentenhuisvesting is de verbouwing van het voormalige Elsevier hoofdkantoor in Amsterdam een typerend voorbeeld van geslaagd herbestemmen. Panelenbouwer KS Electronics uit Schagen leverde voor het project onder meer de individuele groepenkasten voor de studenteneenheden. “Waar het in onze branche om draait, is sneller leveren dan anderen.” ‘Voorraden zijn er om klein te houden.’ Althans: zo luidt vaak de mening van producerende bedrijven voor de installatiebranche. Echter niet die van KS Electronics uit het Noord-Hollandse Schagen. De panelenbouwer c.q. groothandel leverde de individuele meterkasten voor het Elseviergebouw, juist dankzij efficiënt voorraadbeheer in samenhang met kennis van de markt. Directeur en eigenaar Klaas Stobbe: “Wat mensen weleens vergeten, is dat elke groepenkast uit puur maatwerk bestaat. Hier was vooral de beperkte inbouwruimte bepalend, omdat de kasten geheel in de wanden moesten worden weggewerkt. Anderen zagen er geen brood in, en juist dan zijn wij op ons sterkst: componenten liggen hier op voorraad en voor de omkastingen zelf weten we de juiste leverancier te strikken.”

kunnen reageren op ad hoc klantaanvragen. Stobbe: “Wat voor de bouw sowieso al geldt, geldt voor onze sector in het kwadraat: snelheid gaat voor alles. Wanneer je niet op tijd kunt leveren, loop je orders mis. Wij willen niet afhankelijk zijn van anderen en zullen altijd proberen onze voorraad up to date te houden.”

UITBREIDEN Dat die werkwijze zijn vruchten afwerpt, laten de cijfers zien: zelfs tijdens de laatste (slechte) jaren bleef KS Electronics volop leveren. Maar Stobbe is er de man niet naar om op zijn lauweren te rusten. Integendeel: hij wil doorgroeien met zijn bedrijf, dus dat betekent uitbreidingsinitiatieven voor de huidige vesting aan bedrijventerrein De Witte Paal. Stobbe: “400 extra m² op de 500 m² die we al hadden, is inmiddels gerealiseerd. Op stapel staat nog de bouw van een extra loods van 1.000 tot 1.500 m². We werken hier met ongeveer tien man personeel en weten van elkaar wat er speelt. Dat wil ik graag zo houden.” ❚

SERVICE De in opdracht van E-installateur Blom Elektrotechniek BV geleverde groepenkasten zijn zo ondiep mogelijk uitgevoerd. Aan de voorzijde bevindt zich een stalen deur die vrijwel vlak is gehouden met de wand. Daarachter zit de kast zelf die – vanwege ruimtebesparing – in de wand is weggewerkt. Alle 267 inbouwkasten (klein deel opbouw) zijn identiek ingericht met een hoofdschakelaar 2p, een kookautomaat (2 x 230V) en een lichtautomaat, achter een aardlekschakelaar en aardlekcombinatie. De kasten zijn aangesloten op de eveneens door KS Electronics gebouwde hoofdverdeelkast. Stobbe: “Aansluiten van de hoofdverdeelkast op de door het energiebedrijf geplaatste transformator doen we ook, en dat is best bijzonder. Veel groothandels opereren sec als leverancier, wij hebben de mensen in huis voor specialistische aansluitingen. Puur bedoeld als service naar de klant.”

SNELHEID Hij zei het al eerder: Stobbe zweert bij het houden van eigen voorraden. Want alleen dan, meent hij, zijn leveranciersbedrijven in staat adequaat te

Besturingstechniek - Regeltechniek - Bedrijfsinstallaties Bouwstroomkasten Groothandel in electrocomponenten

Witte Paal 151 - 1742 NX Schagen - Tel: 0224 -217979 Fax: 0224-218040 - E-mail: info@kselectronics.nl

INSTALLATIE & BOUW | 41

AMSTERDAM | Elseviergebouw

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Steboma

‘Clashes en faalkosten zijn in de ontwerpfase ondervangen’ Niet alleen de bouwkundig aannemer, maar ook de installatiepartners hebben hun ontwerp voor het Elseviergebouw in Amsterdam-West uitgewerkt in Revit. Regelmatig werd onderling informatie uitgewisseld, waardoor clashes en faalkosten op de bouw tot een minimum konden worden beperkt. De ventilatie-installatie in het Elseviergebouw in Amsterdam-West is uitgewerkt door Steboma. Technieker/tekenaar John Nijman startte het project aanvankelijk in Stabicad for AutoCAD, vertelt hij. “Later heb ik dit omgezet naar Stabicad for Revit, toen bleek dat ook installatiepartners als Blom Elektrotechniek BV, Loodgietersbedrijf P.C. van der Horst BV en Bogro BV in Revit tekenden. Iedereen deelde steeds zijn meest actuele informatie in het model, waardoor ontwerpfouten en clashes al in de voorfase van het project ondervangen konden worden. Hierdoor is de bouw soepel verlopen.”

REGELMATIGE INFORMATIE-UITWISSELING Tijdens een eerste kennismaking werden ieders wensen en eisen met betrekking tot de installaties in kaart gebracht, vertelt Nijman. “Vervolgens kon gestart worden met het ontwerp. Tussendoor vond regelma-

42 | INSTALLATIE & BOUW

tig contact plaats, zeker tussen de partijen die dichtbij elkaar moesten werken. Toen het installatie-ontwerp zover gereed was, heeft aannemer M.J. de Nijs en Zonen dit ontwerp samengevoegd met het bouwkundig ontwerp, om ook de laatste clashes te ondervangen. Toen kon gestart worden met de bouw.” Het ontwerpproces had behoorlijk wat voeten in de aarde, vertelt Nijman. “Een uitdaging betrof de slappe constructie van het pand. Iedere 2,5 meter is namelijk van een balkenlaag voorzien, om de constructie overeind te houden. Hier moesten wij met ons kanalenstelsel onderdoor, zonder de minimale plafondhoogte volgens het Bouwbesluit uit het oog te verliezen. Hier is behoorlijk wat tijd in gaan zitten, maar uiteindelijk zijn we erin geslaagd alle leidingwerk, hulpstukken en appendages netjes in te passen.”

LAGE DREMPEL Niet alleen voor aannemer M.J. de Nijs en Zonen, maar ook voor John Nijman was dit het eerste project dat in Revit werd uitgevoerd. Nijman kijkt met een goed gevoel terug op het proces. “Stabicad for Revit is in dezelfde ‘look and feel’ uitgewerkt als Stabicad for AutoCAD, waarmee ik al jaren werk. De drempel om op Revit over te stappen, was dan ook laag. Na het Elseviergebouw zullen nog veel Revit-projecten volgen.” ❚

t ei k lit ie .082 de a k on hn d D i de ct ec tan nt n O fu rot 1, S e st kt l 1 w le t, Ha eu ni s E ch ur Utre Be urs be ar Ja

BIM LIVE met Stabicad Een goede installatie start bij een ontwerpproces met de juiste tools. Onze software bewijst zich in de praktijk. Zo ook hier: principeschema, 3D-design, berekening, werktekening en materiaalrapportage. Stabicad helpt u op het platform van uw keuze: Revit en CAD. In combinatie met de graďŹ sche artikelinformatie van MEPcontent staat Stabicad aan de basis van veel aansprekende projecten. Uw projecten. Ontdek het op www.stabiplan.nl/bimlive

Leading in MEP design

Gold Partner

Beurs Elektrotechniek 2015

Elektrotechniek 2015:

oplossingen in de praktijk

44 | INSTALLATIE & BOUW

Beurs Elektrotechniek 2015

Het is weer tijd voor dĂŠ tweejaarlijkse ontmoetingsplaats voor iedereen uit het vakgebied Elektrotechniek: van 29 september tot en met 2 oktober vindt de vakbeurs Elektrotechniek plaats in de Jaarbeurs in Utrecht. Elektrotechniek toont dit jaar de nieuwste innovaties in de praktijk, verdeeld over vier toepassingsgebieden: Woning, Industrie, Utiliteit en Infra & Energie. In de Jaarbeurs worden de omgevingen op spectaculaire wijze nagebouwd. Exposanten presenteren hun totaaloplossingen en laten zien hoe ze werken. Elektrotechniek brengt daarmee de toekomst dichterbij. EEN NIEUW CONCEPT De hoeveelheid elektrotechnische toepassingen is immens en groeit exponentieel. De complexiteit van installaties, de range van toepassingsgebieden en de automatisering ontwikkelen zich razendsnel. Elektrotechniek is dan ook de sleutel voor vernieuwende, duurzame en comfortabele oplossingen in de toekomst. Alleen, hoe maak je dit zichtbaar? De meeste van al deze prachtige

oplossingen zitten verstopt in muren, achter bedieningspanelen, in gebruiksvoorwerpen, onder vloeren of zelfs in de grond. Precies de reden waarom Fedet en de Jaarbeurs het beursconcept volledig op de schop hebben genomen. De focus ligt niet meer op losse producten en componenten, maar op het eindproduct, zoals deze in de dagelijkse praktijk daadwerkelijk wordt toegepast. Een eindproduct dat alleen maar kan ontstaan door de samenwerking van experts uit verschillende sectoren.

GEEN LEVEN ZONDER INSTALLATIETECHNIEK De rol van de installatietechniek verandert continu. Energiebesparing, ouderen die langer zelfstandig thuis wonen, een veiliger Nederland... de wereldwijde doelstellingen om energieverspilling te minimaliseren en om op een duurzame manier te wonen, werken en consumeren, hebben impact op de omgeving. De installateur maakt dit mogelijk. Dankzij installatietechniek kun je omgevingen aanpassen en interactief maken voor een comfortabel leven. Trias Energetica kan alleen door installatietechniek worden bereikt. Het lijkt allemaal vanzelfsprekend, maar daarachter schuilt een wereld van trots, techniek en innovaties. Honderden en honderden innovaties per jaar. Van handig tot spectaculair. Tijdens Elektrotechniek 2015 is er volop aandacht voor alle trends & drivers die van invloed zijn op het vakgebied Elektrotechniek.

WAARDEVOLLE ONTMOETINGEN Tijdens Elektrotechniek 2015 worden mensen met elkaar in contact gebracht, van student tot senior professional, van installateur tot ingenieur, waarbij betere technologie, betere kennis en betere samenwerking leiden tot een comfortabelere en energiezuinige maatschappij. â?&#x161;

INSTALLATIE & BOUW | 45

ElektroTechniek ’15 VOOR WONING, INDUSTRIE, UTILITEIT, INFRA & ENERGIE

Ik maak het mogelijk!

JAARBEURS | UTRECHT 29 SEPT. T/M 2 OKT. 2015 Vraag nu uw gratis toegangsbadge aan

via elektrotechniek-online.nl

ElektroTechniek 365

Beurs Elektrotechniek 2015

Praktische informatie Data en tijden

Locatie

Dinsdag 29 september: 10.00 - 17.00 uur

Jaarbeurs Utrecht

Woensdag 30 september: 10.00 - 17.00 uur

Hal 7-12, entree hal 9

Donderdag 1 oktober: 10.00 - 21.00 uur Vrijdag 2 oktober: 10.00 - 16.00 uur Elektrotechniek is een samenwerking tussen Fedet en Jaarbeurs. Kijk voor meer informatie op www.elektrotechniek-online.nl

INSTALLATIE & BOUW | 47

THEMA | Elektrotechniek

Tekst: Loet van Bergen

Natuurlijk Elektrotechniek De brancheorganisatie Fedet is in 2008, onder de vlag van FME-CWM opgericht. Deze organisatie vertegenwoordigt ruim 150 bedrijven uit de elektrotechnische toelevering (producenten, groothandel, agenten en importeurs) en meer dan 20.000 werknemers en is hiermee de belangrijkste stroming in Nederland voor de elektrotechnische branche. “Onze missie is duidelijk”, zegt branchemanager Marcel den Haan van Fedet. “Als branchevereniging willen we de positie van ondernemingen in de elektrotechnische branche verbeteren door kennis en invloed te vergroten. Ons doel is om uit te groeien tot een landelijk aansprekende organisatie voor de elektrotechnische sector.”

STRATEGIE Fedet wil dit bereiken door onder andere met de leden van Elektrotechniek het vak onder de aandacht te blijven brengen en te promoten, van basisonderwijs tot aan hbo. “Scholen worden hierbij op allerlei fronten ondersteund. Daarnaast zijn we gesprekspartner van de overheden inzake regelgeving,

normalisatie en certificering. We willen de inzichten in de marktontwikkelingen verbeteren en de technologische ontwikkelingen op aansprekende wijze uitdragen.” Den Haan ziet de rol van Fedet verschuiven; van product naar conceptueel niveau. “Elektrotechniek gaat verder dan alleen het stopcontact en de schakelaar. Draadloze systemen, LED-verlichting en smart building (domotica) worden door steeds meer eindgebruikers gevraagd. In het najaar starten we tijdens Elektrotechniek 2015 in de Jaarbeurs Utrecht de imagocampagne Elektrotechniek onder de noemer Natuurlijk Elektrotechniek. Een andere inzet is om veel meer naar de behoefte van eindgebruikers te kijken. Daar spelen drie factoren een belangrijke rol, te weten Comfort, Controle en Communicatie. Veel installateurs praten het liefst over techniek. Maar de klant heeft maar één wens. Hij wil de juiste temperatuur of het juiste licht. De klant vraagt niet om techniek, maar om de oplossing. Daar willen we ons als Fedet de komende tijd meer op gaan focussen.”

BELEVING Wie geïnteresseerd is in wat de elektrotechnische branche in bouw, industrie en infrastructuur kan betekenen, moet zeker Elektrotechniek 2015 van 29 september tot en met 2 oktober in de Jaarbeurs bezoeken. Fedet heeft samen met de Jaarbeurs organisatie en exposanten de beurs vernieuwd en zoomt in op de huidige ‘experience economy’, waar de bezoekersbeleving centraal staat. Den Haan: “Op internet kan iedereen alle producten allang zien, maar de oplossing maakt in de toekomst het verschil. Dit jaar laten we onze bezoekers kennismaken met de nieuwe Elektrotechniek, waarin we vier toepassingsgebieden presenteren: Woning, Industrie, Utiliteit en Infra & Energie die op spectaculaire wijze worden nagebouwd en waarin de nieuwste innovaties te zien zullen zijn. Bij deze nodig ik iedereen van harte uit om de nieuwe beleving te ervaren.” ❚

48 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Elektrotechniek

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Kannegieter

Voor een optimale verbinding van elektrotechniek en ICT

Van competitie naar competentie Steeds meer installateurs in de bouw maken de slag van competitie naar competentie, waarbij kennis en expertise worden gebundeld, voor een optimaal eindresultaat. “Waar nodig wordt expertise ingekocht of wordt de samenwerking gezocht met relevante partijen in de markt”, vertelt Raymond Oudijk, Account Manager bij Kannegieter. “Wij proberen een toegevoegde waarde te zijn voor deze organisaties. Niet alleen met onze producten, maar ook middels advies, maatwerkoplossingen en trainingen.” De focus van Kannegieter ligt sinds jaar en dag op data-bekabeling, netwerkapparatuur en slimme distributieoplossingen. “We zijn een door kennis gedreven organisatie”, vertelt Sales Manager Linda Jager. “Ons doel is om werelden te verbinden. Niet alleen vanuit de techniek, maar ook de wereld van de (E-) installateurs, wifi- en ICT-specialisten met die van eindgebruikers, adviseurs en fabrikanten, om samen te komen tot één totaaloplossing.” Oudijk vult haar aan: “Hoewel data onze corebusiness is, zoeken we ook actief naar verbindingen met bijvoorbeeld E-installateurs. Immers leveren zij de power waarop onze producten succesvol kunnen draaien.”

OPTIMALE AANSLUITING “We bieden de installateur oplossingen voor beheer en monitoring van stroomverbruik over een langere periode, waarvan analyses gemaakt kunnen worden. Ook is het mogelijk om temperatuur of luchtvochtigheid te meten. Duurzaamheid staat hoog op de agenda van klanten en eindgebruikers, daarom is het belangrijk dat zij inzicht krijgen in het verbruik en de besparingsmogelijkheden”, aldus Oudijk. “Bij tenderprojecten worden beide, (elektro)techniek en data, meestal nog door verschillende partijen uitgevoerd, met ieder hun eigen leveranciers. Hoe deze toepassingen gekoppeld moeten worden, wordt veelal pas in het werk bepaald, met alle gevolgen van dien.”

partner Racktivity, vertelt Jager. “Racktivity heeft een oplossing ontwikkeld voor het realtime monitoren en beheren van AC- en DC-systemen, bijvoorbeeld in pops en aan transformatoren, elektraverdelers en head ends. Het verbruik kan per unit worden gesplitst, wat ideaal is in bijvoorbeeld datacenters en utiliteit.” “De elektrotechnicus wil op een andere manier vermogen en verbruik meten dan een ICT-er”, erkent ook Business Development Manager/Technical Consultant Mark Robben. “Dat is ook de uitdaging waarmee wij dagelijks worden geconfronteerd. Om beide partijen tegemoet te komen, zijn specifieke oplossingen vereist. Daar kunnen wij in voorzien.” Naast Ractivity werkt Kannegieter onder ander met de intelligente oplossingen van Server Technology en Eaton. ❚

SPECIFIEKE OPLOSSINGEN Om het productengamma te optimaliseren, is Kannegieter recent een samenwerking aangegaan op het gebied van smart monitoring, met technologieZoekt u een logistieke partij, die u naast kwalitatief hoogwaardige producten ook nog eens kan voorzien van uitgebreid advies, maatwerkoplossingen en trainingen op het gebied van glasvezeltechniek, twisted-pair bekabeling,

wireless,

UPS-systemen

intelligente poweroplossingen? Dan verbindt Kannegieter haar wereld graag met die van u! Kannegieter ondersteunt en adviseert haar opdrachtgevers optimaal door middel van een breed diensten- en productportfolio. En dit doen wij al ruim 55 jaar lang! Doordat u bij ons kunt rekenen op specialistische kennis en ervaring, vinden wij voor u altijd de beste oplossing voor uw netwerkinfrastructuur.

Kannegieter verbindt werelden... Brand-Rex > Corning > Fluke-Networks > Lancom Systems Allied Telesis > Minkels > Rittal > Zhone > Kannegieter College Xirrus > M2fx > MRV > Eaton > ServerTechnology > Racktivity

Me Bel o er weten? www.kns of kijk o p: anneg ieter.n l

Kannegieter | Astronaut 28 | 3800 GG Amersfoort t: +31 (0)33 450 86 86 | e: info@kannegieter.nl

INSTALLATIE & BOUW | 49

THEMA | Elektrotechniek

Tekst: Roel van Gils Beeldmateriaal: Wago

STEKERBAAR INSTALLEREN BESPAART GELD EN MONTAGETIJD

Elektrische installaties worden steeds complexer, installatietijden staan onder druk en moeten steeds korter worden. Daarnaast worden steeds hogere eisen gesteld aan de elektrische installatie van woningen en utiliteitsgebouwen. Aanleggen, uitbreiden of wijzigen van de installatie moet snel en eenvoudig kunnen worden uitgevoerd. gievoorziening, de energieverdeling en de verbruikers en integreert tegelijkertijd de informatietechniek (buskabels in de gebouwautomatisering). Dankzij het WINSTA®-systeem, dat alle elektrische componenten met elkaar verbindt, bereikt een modern gebouw een hoge mate aan flexibiliteit en duurzaamheid, en voldoet zo aan de huidige normen en standaards voor gebouwautomatisering.

DUURZAAM Het WINSTA®-systeem is niet alleen eenvoudig om in elkaar te steken, maar bij wijzigingen in de elektrische installatie kunnen de verschillende componenten net zo eenvoudig weer worden gedemonteerd en hergebruikt. Hiermee ontstaat er een duurzame en flexibele installatie die op de toekomst is voorbereid.

Er is dan ook een groeiende behoefte aan eenvoudige, efficiënte en flexibele installatietechnieken. Ook worden Plug & Play-oplossingen bij elektrische installaties steeds belangrijker, aangezien hierdoor de benodigde installatietijd tot een minimum wordt beperkt en de installatiekosten enorm afnemen. Het WINSTA®-systeem vormt hierbij de elektrische interface tussen de ener-

LINECT®-VERLICHTINGSARMATUREN Onder de merknaam Linect® worden verlichtingsarmaturen aangeboden die zowel conventioneel als met behulp van connectoren aangesloten kunnen worden, dankzij de Linect®-interface. Hierdoor kunnen armaturen met het

50 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Elektrotechniek

Linect®-logo op alle connectoren met het Linect®-logo worden aangesloten. De WINSTA®-Linect connectoren en de hierop passende WINSTA®aansluitkabels maken het installeren van verlichtingsarmaturen met een Linect®-interface kinderlijk eenvoudig.

HOLLEWANDDOZEN STEKERBAAR AANSLUITEN WAGO maakt met WINSTA®-RD hollewanddozen stekerbaar. Door ook de hollewand inbouwdoos stekerbaar te maken, bereikt het installeren van een modern gebouw een nog hogere mate aan flexibiliteit. Dankzij de mogelijkheid om wandcontactdozen en schakelaars vooraf te assembleren, is montage hiervan op de bouwplaats niet meer noodzakelijk. Mede door deze assemblagemogelijkheid wordt veel kostbare montagetijd bespaard.

100% WINSTALLEREN Al jaren is het concept van stekerbaar installeren zeer succesvol in de utiliteitsbouw. Dit is concept is nu vertaald naar installeren in de woningbouw. 100% winstalleren zorgt voor een geheel andere benadering van het installeren van woningen: vermindering TCO, verkorting van bouwtijden, faalkostenreductie, etc. De installateur kan hiermee door anders te gaan denken, voor

'Aanleggen, uitbreiden of wijzigen van de installatie moet snel en eenvoudig kunnen worden uitgevoerd' te bereiden en te installeren weer enige marge maken. Indien er in een hol casco (holle wanden) geïnstalleerd kan worden, is dit concept volledig plug & play te installeren. Vanaf de groepenkast tot en met de wandcontactdoos kan stekerbaar worden aangesloten. Deze moderne, meest efficiënte werkwijze is 100% stekerbaar van groepenkast tot schakelmateriaal en is bij uitstek geschikt voor renovatieprojecten van woningen en (woon)zorgprojecten. Maar ook transformaties van kantoorgebouwen of wooncomplexen tot studentenunits, hotels en in de prefab bouw.

VOORDELEN VOOR DE INSTALLATEUR Voor de installateur is er steeds meer behoefte aan goede prefab oplossingen. Goed gekwalificeerd personeel is er gewoon te weinig en de kosten van goed personeel zijn hoog. De stekerbare oplossingen van het WAGO WINSTA®-systeem maken het installeren efficiënter en leveren forse besparingen op tijdens het hele ontwerpen installatieproces. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 51

THEMA | Elektrotechniek

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Attema

Noviteiten en vertrouwde producten sieren Elektrotechniek 2015 Vernieuwende ideeën voor een veranderende wereld. Attema, een ambitieuze ontwikkelaar en producent van innovatieve oplossingen in de marktsegmenten Installatie, Bouw, Infra en Special Products, staat niet stil. Tijdens Elektrotechniek 2015 toont het bedrijf een keur aan noviteiten verspreid over twee stands, voor de woningen utiliteitsbouw. 100% WINSTALLEREN In samenwerking met WAGO en schakelmateriaalfabrikanten Jung, PEHA en Gira heeft Attema een nieuw concept ontwikkeld, waarmee doorlooptijden in de woningbouw aanzienlijk kunnen worden verkort. 100% winstalleren voor de woningbouw betreft een plug & play concept voor projecten met holle casco’s, vertelt Marcel Herssevoort, marketing manager bij Attema. “Bij het concept wordt een Click-mate XL groepenkast via een nieuwe, ronde centraaldoos in het plafond tot in de hollewanddoos voorzien van wandcontactdoos of schakelaar snel, foutloos en onderhoudsvrij verbonden. Onder andere oude kantoorgebouwen die in korte tijd getransformeerd worden tot woontorens, lenen zich uitstekend voor het concept evenals renovatieprojecten, studentenunits, hotels en woonzorgprojecten.”

IN-HOUSE CONNECTIVITY “Met de komst van onder andere glasvezel tot in de woning wordt ingespeeld op de vraag naar snelle internetverbindingen”, vertelt Herssevoort. “Op dit moment wordt het snelle internet echter aangelegd tot in de meterkast of woonkamer. Binnenshuis worden geen maatregelen genomen, met als gevolg storingen, traag internet en een slecht WiFi-signaal.” Om dit probleem op te lossen, presenteert Attema het ‘In-house connectivity’-concept op basis van Plastic Optical Fiber (POF). “Deze POF-kabel is eenvoudig in bestaande elektrabuizen bij het VD-draad te trekken of kan oude coax- of telefoonkabels vervangen. WiFi-punten per kamer of verdieping zijn eenvoudig te realiseren, voor optimaal bereik in de gehele woning.”

BRANDWERENDE KABELBUISDOORVOER Attema’s assortiment brandwerende producten is onlangs uitgebreid met een brandwerende doorvoer voor kabel en buis, waarmee installaties sneller, eenvoudiger en goedkoper brandveilig kunnen worden gemaakt. “De HDKBBW is een huls van halogeenvrij branden rookwerend materiaal die dankzij een open inleg eenvoudig om kabel en buis in een holle wand kan worden bevestigd”, vertelt Herssevoort. De HDKB-BW is de enige in Nederland verkrijgbare brandwerende doorvoer die in alle denkbare samenstellingen en situaties is getest en beschikt over een Efectis classificatierapport voor 90 minuten branden 135 minuten rookwerendheid. “Daarmee voldoet het product ruim aan de eisen van het Bouwbesluit 2012.”

52 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Elektrotechniek

CABLE-MATE 3950 Met de HDKB-BW is Attema genomineerd voor de ETOP-award in de categorie woningbouw.

AK2 MONTAGEPLAAT Begin dit jaar heeft Attema zijn montageplaat voor Cable-mate kabeldozen vernieuwd, vanwege de enorme toename van merken en typen kabelgoten. “De vernieuwde montageplaten zijn nog steviger, hebben meer dan voldoende coderingsruimte én zijn geschikt voor vrijwel alle kabelgoten”, vertelt Herssevoort. “Installateurs zijn verzekerd van royale ruimte voor coderingen, dankzij het grote schrijfvlak van 9 x 6 cm, extra stevigheid met behoud van optimale flexibiliteit en een universele bevestigingsmethode voor vrijwel alle kabelgoten.”

Cable-mate is geen onbekende in de installatiewereld. Het kabeldoossysteem wordt gebruikt in tal van installaties, in nagenoeg elke bouwomgeving. Op basis van gebruikerswensen heeft Attema het systeem onlangs uitgebreid met de 3950 IP40, een slimme kabeldoos voor droge ruimtes die overal kan worden gemonteerd. “De 3950 beschikt over handige breekpoorten voor maar liefst tien invoeren”, vertelt Herssevoort. “Het geniale zit ‘m vooral in de nieuwe combiinvoeren, die standaard geschikt zijn voor 16 mm en 19 mm buis (zowel leeg als voorbedraad) én voor kabels van Ø 8 tot 14 mm. De kabeldoos biedt bovendien optimaal montagegemak.” Naast bovengenoemde noviteiten toont Attema op de stands 10.D019 en 12.D078 ook enkele vertrouwde concepten, waaronder 100% stekerbaar installeren voor de utiliteit en toepassingen voor brandwerend installeren. ❚

Wijs het vuur vakkundig de deur

Installatie

volgens Attema

www.attema.com

A Attema heeft haar assortiment brandwerende producten opnieuw uitgebreid. De jongste aanwinst is de HDKB-BW, een huls van branden rookwerend materiaal die het doorvoeren van kabels en buizen in wanden aanzienlijk vereenvoudigt. Hiermee zetten we een volgende stap om installaties kostenefficiënt, betrouwbaar én brandwerend af te werken. Een groot pluspunt voor zowel installateur als applicateur. De HDKB-BW is uitvoerig getest en voorzien van een Efectis-certificaat voor 90 minuten brandwerendheid en 135 minuten rookwerendheid. Het product voldoet zodoende volledig aan de eisen van het Bouwbesluit 2012. Kies daarom voor Attema en wees het vuur een slag vóór.

INSTALLATIE & BOUW | 53

THEMA | Elektrotechniek

Tekst: Loet van Bergen

MEET- EN REGELTECHNIEK

IS DE STUURMAN VAN DE KLIMAATINSTALLATIE Regeltechniek wordt een steeds belangrijke factor in de werktuigbouwkundige klimaatinstallaties. Door het zo efficiĂŤnt mogelijk regelen van de installatie wordt niet alleen het comfort verbeterd maar ook nog eens bespaard op de energiekosten.

54 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Elektrotechniek

Dit kan DQS alleen maar beamen. Het bedrijf is van origine elektrotechnisch georiënteerd met projecten in de sterkstroom-, licht-, data- en beveiligingsinstallaties. Frans van Sikkelerus, directeur van DQS, heeft het bedrijf in de loop der jaren gespecialiseerd op het gebied van regelen besturingstechniek in klimaatinstallaties en gebouwbeheersystemen. “We werken zowel voor werktuigbouwkundige installatiebedrijven als voor opdrachtgevers van zorginstellingen, kantoorgebouwen, hotels, scholen, winkels en luxe woningen tot de industrie.” Deze specialisatie is nu de corebusiness, zonder afbreuk te doen aan de roots van het bedrijf.

SAMENWERKING De kunst is om de wensen van de opdrachtgevers zo goed mogelijk te vertalen naar de regeltechniek. Dat kan volgens DQS alleen maar door een flexibele samenwerking met de opdrachtgevers. “We werken vaak als onderaannemer in een project van een werktuigbouwkundig installateur. Echter worden wij steeds meer betrokken bij het integraal bouwproces binnen het bouwteam waarin de opdrachtgever, gebouwgebruikers, adviseurs, aannemer en werktuigbouwkundig installateur zitting hebben.” Dergelijk overleg maakt het volgens DQS mogelijk slimme en innovatieve maatwerk oplossingen toe te passen. “Integraal ontwerpen resulteert vrijwel altijd in een zeer hoge kwaliteit installaties, die optimaal aansluiten bij de wensen van de uiteindelijke gebruiker.”

ONTWIKKELING IN REGELTECHNIEK In de gebouwde omgeving wordt steeds meer gedaan aan meet- en regeltechniek vanwege de EN 15232, een norm op het gebied van energieprestaties van gebouwen. Ook wordt er steeds vaker gemeten, om de energieprestatie in kaart te brengen. “Het verzamelen van data en bevin-

dingen om vervolgens regelingen te verbeteren, is sterk in opkomst volgens Arjo van den Elshout van DQS. “Tevens is een regeltechnische totaaloplossing inclusief webtechnologie voor bediening, beheer en diagnose op afstand voor het gehele gebouw de toekomst. Waren voorheen de disciplines E- en W-installatie nog gescheiden, vandaag de dag ontstaan steeds vaker platforms waar alle elektrotechnische voorzieningen en de klimaatinstallatie centraal worden geregeld en bediend. Denk bijvoorbeeld aan de verlichting, brandveiligheid, klimaatinstallatie, zonwering, enzovoort. Niet alleen via de PC, maar ook met een tablet of smartphone”, aldus Van den Elshout.

PRAKTIJK Ten tijde van publicatie van dit blad verzorgt DQS de renovatie van de regeltechnische installatie in hotel Krasnapolsky te Amsterdam. “We hebben de complete regelinstallatie, inclusief bekabeling in de kamers, centrale installaties en common area’s verdeeld over een groot aantal regelkasten voor de Heating, Ventilation, Airconditioning en Cooling uitgevoerd met een duurzaam regeltechnisch platform. Hiermee kunnen we de totale installatie monitoren en bedienen via het web. Het systeem wordt tevens gekoppeld aan het hotelboekingssysteem. Als de kamer leeg is, staat het klimaatsysteem op de spaarstand van 17 graden. Zodra bekend is wanneer de gast gaat inchecken, springt het systeem naar een comfortstand van 20 graden. Eenmaal op de hotelkamer kan de gast de verwarming en/of koeling zelf bedienen met een onderen bovengrens. Wanneer hij/zij de kamer verlaten heeft, kunnen we dat checken via sensoren. Het systeem springt dan weer automatisch in de spaarstand waarmee veel energie wordt bespaard. Dergelijke projecten zijn een uitdaging voor ons, die we met ons gezamenlijk team van 26 medewerkers weten te realiseren.” ❚

D.Q.S. DQS regelt uw binnenklimaat met succes DQS is specialist op het gebied van regelen besturingstechniek in klimaatinstallaties en gebouwbeheersystemen. We werken zowel voor werktuigbouwkundige installatiebedrijven als voor opdrachtgevers van zorginstellingen, kantoorgebouwen, hotels, scholen, winkels, luxe woningen en in de industrie.

Respect, Vakmanschap, Passie, Betrokkenheid en Teamwerk staan centraal! Een selectie van aantal projecten die met passie worden uitgevoerd of zijn opgeleverd door team DQS in samenwerking met haar opdrachtgevers zijn: Renovatie NH Hotel Krasnapolsky te Amsterdam, Renovatie Amsterdam Theater, Renovatie multifunctioneel gebouw ’t Vierspan te Heerhugowaard, Transformatie kantoor naar Hotel Arena Towers te Amsterdam, Nieuwbouw zorgcentrum de Boogaert te Castricum. Voor laatste nieuws en meer informatie bent u van harte welkom op onze website www.dqsbv.nl

15230443 DQS 1-2.indd 1

27-08-15&17:19 INSTALLATIE BOUW | 55

Productpresentatie | Q-Clip

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Q-Clip BV

Nieuw bevestigingssysteem voor vloerverwarming op draadnetten

‘Innovatief, ergonomisch, vakkundig en snel monteren is een feit’ Installateurs van vloerverwarmingssystemen weten het maar al te goed: het monteren van een vloerverwarmingsbuis op het draadnet is een aanslag op je lijf. Het bedienen van de bindmachine, het plaatsen van de buizen en het bevestigen van tie-wraps of binddraad zorgen ervoor dat je constant moet buigen, bukken en knielen. Met de introductie van de Q-Clip is dit gelukkig verleden tijd.

56 | INSTALLATIE & BOUW

Q-Clip BV staat voor ‘The new way of working’. Het bedrijf investeert continu in innovatieve oplossingen die de werkmethodes en -omstandigheden tijdens de uitvoering van vloerverwarmingsprojecten moeten verbeteren en die zorgen voor betere resultaten en een hogere productiviteit. Recent heeft het bedrijf de Q-Clip geïntroduceerd, een speciaal ontworpen en gepatenteerde hightech clip van hoge kwaliteit kunststof, die een perfecte verbinding tussen de buis en het draadnet mogelijk maakt.

Productpresentatie | Q-Clip

'DE MONTAGE VINDT STAAND PLAATS. HIERDOOR WORDT GEEN AANSLAG MEER GEPLEEGD OP HET LICHAAM VAN DE MONTEUR' “De Q-Clip is het resultaat van vier jaar ontwikkelings- en testtijd”, vertelt ontwikkelaar Milenko Michiels. “En het resultaat mag er zijn. Hoewel de productie pas begin september is gestart, wordt er nu al internationaal belangstelling getoond. We hebben het product inmiddels gepatenteerd in Europa, Amerika, Canada en China.”

ÉÉN ARBEIDSGANG De werking van het product is simpel, vertelt hij. “De Q-Clip maakt mogelijk dat in slechts één arbeidsgang de vloerverwarmingsbuis op het draadnet wordt gemonteerd. De monteur maakt hierbij gebruik van de Q-clipper, een grote ‘nietmachine’ met carrouselvulling, waarin 342 clips kunnen worden opgeslagen. Met zijn ene hand leidt hij de vloerverwarmingsbuis over het draadnet, met zijn andere hand bedient hij de Q-clipper, waarmee hij in één ferme beweging de Q-Clip kan bevestigen. Het resultaat is een optimale, zeer sterke verbinding. Doordat de hoogte van het handvat verstelbaar is, kan altijd een ideale werkpositie en -houding worden gecreëerd.”

ERGONOMISCHE OPLOSSING De montage vindt staand plaats, vertelt Michiels. “Hierdoor wordt geen

aanslag meer gepleegd op het lichaam van de monteur. De Q-Clip is dan ook een ergonomische oplossing. Bovendien kan sneller gemonteerd worden, waardoor doorlooptijden kunnen worden verkort. In de bouw, waarin bouwtijden en prijzen onder druk staan, is dat zeker geen overbodige luxe.”

ZES BEVESTIGINGSMETHODES De Q-Clip past op alle draadnetten van drie mm dikte en op buisdiktes van veertien tot en met achttien mm. “Met het product bedienen we dan ook ongeveer tachtig procent van de markt”, vertelt Michiels. De Q-Clip kent zes verschillende bevestigingsmethodes en kan (met uitzondering van een dubbele ‘naastgelegen’ draad) op iedere draad worden bevestigd. “Dankzij deze unieke en gepatenteerde producteigenschappen wordt een uiterst flexibele montage mogelijk gemaakt.” De Q-Clip kent vier klemopeningen: twee boven elkaar liggende openingen aan de zijkant en twee aan de voorzijde. Deze klemopeningen zorgen ervoor dat de Q-Clip op iedere gewenste enkele en dwarsdraad, onderen bovendraad geklemd kan worden. Daarnaast kan de Q-Clip op beide kruisingen worden geklemd, voor een optimale verbinding.

SAMENWERKING Q-Clip BV werkt nauw samen met gerenommeerde partners in de vloerverwarmingsbranche, zoals fabrikanten, systeemaanbieders en groothandelaren. Hierdoor weet het bedrijf precies wat er speelt in de markt, waardoor gericht naar oplossingen en verbeterpunten kan worden gezocht. Kijk voor meer informatie op www.qclip.eu ❚

INSTALLATIE & BOUW | 57

ROTTERDAM | KMAR

Tekst: Loet van Bergen Beeldmateriaal: Moen & van Oosten architecten

Duurzaam klimaatsysteem in nieuwbouw KMAR Rotterdam Vorig jaar heeft KMAR samen met de douane haar nieuwbouw betrokken op luchthaven Rotterdam The Hague Airport. Het gebouw bestaat uit een kantoorgedeelte van ca. 3.250 m² en een ruimte voor stalling en onderhoud aan voertuigen met een BVO van ca. 5.250 m².

Voor de aanleg van de W- en E-installatie was Van Dijnsen Installatiewerken uit Breda verantwoordelijk. “We hebben deze opdracht verkregen via een aanbesteding”, vertelt projectleider Ronny Koks. “Volgens het bestek, dat is opgesteld door Boersma Amersfoort, hebben we in anderhalf jaar tijd de installatie uitgevoerd, inclusief voorbereidingen.”

WKO Het klimaat in het gebouw, zowel verwarming als koeling, wordt geregeld door twee luchtbehandelingskasten met een capaciteit van 27.000 m²/u,

58 | INSTALLATIE & BOUW

in combinatie met inductieroosters aan het plafond. “De luchtbehandelingskasten zijn voorzien van een warmte- en koudebatterij en zijn secundair aangesloten op een cv-ketel die in actie komt bij grote vermogensvraag of bij het wegvallen van de WKO-installatie”, vertelt Koks. “Het hele klimaatsysteem is aangesloten op de collectieve WKO van Rotterdam Airport, vanwege de duurzaamheid en exploitatiekosten. Wij hebben daarop een koppeling gemaakt met de regeltechniek en tevens de capaciteit berekend voor de binneninstallatie.” Daarnaast is een stukje vloerverwarming aangelegd, een strook van een meter voor de glazen puien, om de koudebrug op te heffen, vertelt hij. Deze wordt door de WKO gevoed, via een dikwandige warmte- en koudeverdeler. “Ten slotte hebben we een speciale koeling geplaatst op de computervloer, die geconditioneerde lucht onder de vloer van de dataruimte blaast waarop de patchkasten zijn opgesteld. Het klimaat binnen het gebouw wordt geregeld door Priva HX8 en per ruimte geklimatiseerd. De thermostaten zijn ook van Priva en worden ‘comfortes’ genoemd. Daarmee sturen we de zonwering aan op basis van lichtintensiteit en aanwezigheid.”

ROTTERDAM | KMAR

Projectinfo KONINKLIJKE MARECHAUSSEE HEEFT ALTIJD STROOM

E-INSTALLATIE “Als Van Dijnsen hebben we ook de volledige E-installatie aangelegd, waaronder het elektrische leidingnet met voedingen, zwakstroom en krachtstroom en een brandmeld- en alarminstallatie, inclusief de installatie voor het daarmee gemoeide dataverkeer”, zegt Koks. “Tevens hebben we een KNX Eib geïnstalleerd die ook communiceert met Priva. Hiermee worden gezamenlijke functies aan elkaar gekoppeld en centraal gestuurd. Terugkijkend was het voor ons een mooi project, waarin de nieuwste technologieën zijn toegepast.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Dienst Vastgoed Defensie, Directie West, Utrecht

ONTWIKKELAAR Rotterdam Airport Vastgoed AANNEMER Giesbers Bouw Rotterdam

ONTWERP EN DIRECTIE Moenen van Oosten Architecten Rotterdam

INSTALLATIEADVISEURS Boersema Installatieadviseurs Amersfoort INSTALLATIES Van Dijnsen Installatiewerken Breda, Elinex Power Solutions Ridderkerk

Voor een politiedienst is een onderbreking van de communicatie- en informatiesystemen niet acceptabel. Dat geldt dus ook voor de Koninklijke Marechaussee. In de nieuwbouw van dit krijgsmachtonderdeel in Rotterdam is een systeem geplaatst dat de stroomvoorziening van essentiële systemen verzorgt, mocht de netspanning wegvallen. Elinex Power Solutions heeft een gedeelte van dit systeem geleverd. Het gaat om een UPS, dat elektriciteit levert in de periode die de noodstroomaggregaat nodig heeft om te starten. Dit gebeurt doorgaans binnen tien seconden. Deze periode moet overbrugd worden en de UPS die Elinex heeft geleverd, zorgt hiervoor. Het gaat om een systeem met een maximaal vermogen van 40 kVA. Bij dit vermogen levert de UPS gedurende tien minuten stroom. De installatie omvat een frame, batterijen en accu’s, vermogenselektronica en de elektronica die nodig is om de UPS te monitoren en aan te sturen. Er is een handmatige bypass, die gebruikt wordt als de installatie voor onderhoud stroomloos moet zijn. De UPS beslaat een vloeroppervlak van één vierkante meter. Elinex heeft de UPS geleverd via een installatiebedrijf. Het onderhoud ervan zal ook verzorgd worden door Elinex. De installatie is gebouwd door Eaton. Dit is één van de UPSleveranciers in het portfolio van Elinex. Leveranciers waarvan Elinex UPS-en betrekt. De andere twee zijn Huawei De Koninklijke Marechaussee in Rotteren Active Power. dam beschikt over een Eaton UPS

INSTALLATIE & BOUW | 59

THEMA | Klimaatplafonds

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeldmateriaal: Michael van Oosten

Klimaatplafonds:

Comfortabel en duurzaam tegelijk De steeds geïsoleerdere bouw van tegenwoordig leidt tot een toenemende vraag naar koeling in utiliteitsgebouwen. Klimaatplafonds zijn daarvoor bewezen effectief. Het systeem koppelt namelijk een comfortabele gelijkmatige koeling/verwarming aan een laag energieverbruik. Volgens Koen Schelling is het één van de betere manieren van verwarmen en koelen. Sterker nog: de eigenaar/directeur van het Rotterdamse afbouw advies- en engineeringsbureau Bestek-44 ziet klimaatplafonds als één van de duurzaamste methoden. “In principe zijn klimaatplafonds overal toepasbaar. De exacte opbrengst is afhankelijk van verschillende factoren, maar als een ontwerp precies wordt uitgevoerd, zijn ze zeer energiezuinig. Zeker in combinatie met WKO’s en warmtepompen.” De grote winst komt voort uit de combinatie van lage aanvoertemperatuur en elektrisch aangedreven bronnen, vertelt hij. Bovendien blijft hinderlijke luchtstroom beperkt.

En dat wordt belangrijker naarmate een gebouw ingewikkelder wordt.” Hij noemt een voorbeeld van zo’n complexe, in dit geval, verbouwing. “Het oude ministerie van VROM zal worden opgesplitst in twee andere ministeries. We ontwerpen daarvoor 95.000 m² klimaatplafonds die zijn verspreid over het hele complex. Een buitengewone opdracht inderdaad.” ❚

TOCHTVERMINDERING In beginsel werken klimaatplafonds hetzelfde als vloerverwarming en/of -koeling. Via een meestal kunststof leidingnet wordt laagtemperatuur (40˚C) water aangevoerd tot in de in het klimaatplafond opgenomen registers. Hieruit verspreidt de warmte c.q. koude zich in de onderliggende ruimten. Een bijkomend voordeel, volgens Schelling, is dat de bij luchtverwarming vaak voorkomende tochtstromen achterwege blijven. “Veel mensen geven de voorkeur aan verwarming of koeling met water. Geventileerd zal er hoe dan ook moeten worden. Maar de verplaatste lucht zal zeker aanzienlijk verminderen.”

INSTALLATIEKENNIS Als een afbouwadviesbedrijf met installatiekennis houdt Bestek-44 zich veel bezig met in de afbouw geïntegreerde installatieonderdelen. Belangrijk, zegt Schelling, omdat je beide onderdelen niet los van elkaar kunt zien. “Architecten- of bouwmanagementbureaus kijken vooral naar de esthetische kant. Wij kijken ook naar alle techniek die in afbouwelementen moet worden verwerkt.

INSTALLATIE & BOUW | 61

Kort nieuws Web- en app-oplossingen van BouwInfosys Het gebruik van tablets en smartphones biedt ons de mogelijkheid om op een andere manier met elkaar te communiceren. Waar en wanneer u maar wilt, 24/7, heeft u toegang tot de gewenste informatie van het internet of uw ERP-applicatie. BouwInfosys ontwikkelt mobiele applicaties om informatie uit de software op uw mobiele device te raadplegen en te bewerken. Een hybride oplossing waarin kantoor en cloud samenkomen, is de komende jaren de verwachte standaard. Een belangrijke vraag hierbij is: welke onderdelen van uw software brengt u naar de cloud en welke houdt u in eigen beheer? Optimaal profiteren van de voordelen, zonder in te leveren op functionaliteit en beschikbaarheid, dát is de uitdaging waar wij voor staan. Web-oplossingen De softwareoplossingen van BouwInfosys beschikken over web-oplossingen voor de tablet die direct toepasbaar zijn in uw organisatie. Buiten kantoor kunnen bijvoorbeeld projectleiders en uitvoerders gebruikmaken van een bouwplaatsen/of onderhoudsportaal voor het registreren en raadplegen van gegevens voor projecten of onderhoudsobjecten. Ook beeldmateriaal, tekeningen, offertes, contracten en controlelijsten zijn beschikbaar. Kortom: alle informatie digitaal binnen handbereik! App-oplossingen De medewerker op de bouwplaats of onderhoudsmonteur kan met zijn smartphone gebruikmaken van bijvoorbeeld een RelatieApp, UrenApp of WerkbonApp. Naar kantoor voor een urenbriefje, werk- of storingsbon voor de volgende klus is verleden tijd. Snel en efficiënt digitaal gegevens verwerken bespaart tijd en levert rendement op.

Tegenstroom WTW-unit voor in verlaagd plafond De Topvex FC is een nieuwe warmteterugwinunit speciaal ontworpen voor inbouw in plafonds. De bouwhoogte van de kleinste Topvex FC is slechts 350 mm. Ondanks de kleine inbouwhoogte voldoen de units toch aan de strengste energie-eisen voor een laag energieverbruik en een hoog rendement warmteterugwinning. De Topvex maakt deel uit van de succesvolle serie luchtbehandelingsunits van Systemair. De vlakke (F) versie van de Topvex had reeds roterende warmteterugwinning. Nu introduceert Systemair de Topvex FC met tegenstroom warmteterugwinning. Zoals alle eenheden in de Topvex serie, is de Topvex FC zeer energie-efficiënt. Dankzij de dubbele tegenstroom warmtewisselaars wordt een rendement bereikt van meer dan 80% (gemeten volgens EN308). Dit draagt natuurlijk bij aan de lage SFP-waarden. Een ander voordeel van de tegenstroom warmtewisselaars is dat er een volledige scheiding is tussen de toevoer- en de afvoerlucht. Voor meer informatie: www.systemair.nl

Ook in Nederland dreigt nog steeds legionella-uitbraak in koeltorens

Samsung klimaatbeheersing presenteerde tijdens de installatievakbeurs Hardenberg een aantal nieuwe aanwinsten in haar assortiment. Eén hiervan is de volledig vernieuwde lijn DVM S lucht en water warmtepompen. Deze door Eurovent gecertificeerde warmtepompen warmteterugwinningssystemen zijn vanaf nu leverbaar in een standaard en een high efficiency uitvoering. Deze laatste heeft een nóg hogere COP-waarde en voldoet uiteraard aan de eisen van de EIA. Daarnaast toonde Samsung het nieuwe plafond onderbouw model. Dit model is geschikt voor plaatsing in grote magazijnen, werkplaatsen en grote winkelruimtes zonder inbouwmogelijkheden in het systeemplafond. Deze big ceiling is voorzien van een brede luchtinlaat, waarmee de warme of koude lucht snel en ver de ruimte in kan worden gebracht, tot wel 15 meter. Het helderwitte plafondmodel is bovendien een uiterst stille unit, met een geluidsniveau van 34dB.

Het beheer en de processturing van water in koeltorens is in Nederland nog steeds onder de maat. Het technisch beheer van koeltorens is in veel gevallen niet goed geregeld, onder andere doordat in veel gevallen sprake is van een complex samenspel tussen eigenaar, beheerder, de contractor en de waterbehandelaar. De overheden houden onvoldoende toezicht op de veiligheid van het proces. “Iedere koeltorensituatie is uniek, maar in de bestrijding van legionella wordt nog erg traditioneel gedacht”, zegt Peter Van der Linde van Holland Water. “De markt in Nederland wordt gedomineerd door leveranciers van chemicaliën, terwijl er inmiddels veel betere en meer betrouwbare alternatieven zijn, zoals de koper- en zilverionisatie.” Holland Water is al vele jaren internationaal succesvol met de zelf ontwikkelde Bifipro®-installatie, waarmee legionella op een effectieve, betrouwbare en ook milieu- en kostenbesparende manier wordt bestreden in drinkwater en koeltorens. Processturing en monitoring zijn essentieel volgens Holland Water en toch wordt hieraan in de regel weinig aandacht besteed. Inmiddels is het Bifipro® systeem operationeel op meer dan driehonderd locaties, waaronder in vele koeltorens in Nederland, België en Italië. Daarnaast profileert Holland Water zich als kenniscentrum op het gebied van legionellabestrijding.

Voor meer informatie: www.samsung-klimaat.nl

Voor meer informatie: www.hollandwater.nl

De hoogste COP-waarden in de markt!

62 | INSTALLATIE & BOUW

Kort nieuws Auerhaan introduceert nieuwe innovatieve warmteterugwinunits en luchtverwarmers Swegon Zweden heeft in Auerhaan Klimaattechniek een betrouwbare partner gevonden voor het vertegenwoordigen van de Swegon-producten en systeemoplossingen op de Nederlandse markt. De Swegon-groep produceert energiezuinige luchtbehandelingsunits en warmteterugwinunits met de hoogst haalbare rendementen. Bekend van Swegon zijn ook de systeemoplossingen voor winkelcentra, kantoren, hotels en industriële projecten, waarbij alle componenten inclusief regelsystemen op elkaar zijn afgestemd en met elkaar communiceren. Als enige fabrikant heeft Swegon alle warmteterugwinunits van de Gold-serie tot 50.000 m³/h Eurovent en passiefhuis gecertificeerd. Verder van Helios de kleinste warmteterugwinunit met een capaciteit van 45 m³/h. De unit is eenvoudig te installeren in de muur en is geschikt voor decentrale ventilatie van bijvoorbeeld appartementen. Tot slot is Auerhaan preferred partner geworden van Reznor. Met de kwalitatief hoogwaardige gasgestookte luchtverwarmers van Reznor completeert Auerhaan zijn brede leveringsprogramma. Op de beurs in Hardenberg toonde Auerhaan het nieuwste model ULSA Rheco met een thermisch rendement van 100% bij vollast en tot 109% bij gedeeltelijke belasting. Voor meer informatie: www.auerhaan-klimaattechniek.nl

brerend om ook bij veranderende gaseigenschappen een extreem lage emissie te waarborgen. De CSZ-2 is verkrijgbaar met drie ketelvermogens van 15,2 / 20,4 en 25,8 kW. Voor veel bestaande woningen tot 120 m² is de eerste variant toereikend. Door het zeer lage modulerende vermogen vanaf 1,8 kW wordt een zeer gunstig praktijkrendement behaald en daarmee een optimale energiebesparing. Voor meer informatie: www.wolf-energiesystemen.nl

Elektrotechniek 2015: oplossingen in de praktijk Van 29 september tot en met 2 oktober vindt de vakbeurs Elektrotechniek plaats bij de Jaarbeurs in Utrecht. Elektrotechniek toont dit jaar de nieuwste innovaties in praktijk d.m.v. vier toepassingsgebieden: Woning, Industrie, Utiliteit en Infra & Energie. In de Jaarbeurs worden de omgevingen op spectaculaire wijze nagebouwd. Exposanten presenteren hun totaaloplossingen en laten zien hoe ze werken. Elektrotechniek is dan ook de sleutel voor vernieuwende, duurzame en comfortabele oplossingen in de toekomst. Alleen, hoe maak je dit zichtbaar? De meeste oplossingen zitten verstopt in muren, achter bedieningspanelen, in gebruiksvoorwerpen, onder vloeren of zelfs in de grond. Precies de reden waarom Fedet en de Jaarbeurs het beursconcept volledig op de schop hebben genomen. De focus ligt niet meer op losse producten en componenten, maar op het eindproduct zoals dit in de dagelijkse praktijk daadwerkelijk wordt toegepast. Een eindproduct dat alleen maar kan ontstaan door de samenwerking van expertise uit verschillende sectoren. Tijdens Elektrotechniek 2015 is er volop aandacht voor alle trends & drivers die van invloed zijn op het vakgebied Elektrotechniek. Daarnaast wil Elektrotechniek 2015 mensen met elkaar in contact brengen, van student tot senior professional, van installateur tot ingenieur, omdat betere technologie, betere kennis en betere samenwerking leidt tot een comfortabelere en energiezuinige maatschappij. Voor meer informatie: www.elektrotechniek-online.nl

Exposanten presenteren gezamenlijk inspirerende toepassingen van elektrotechniek

Nieuwe zonne-energiecentrale van Wolf Energiesystemen Wolf Energiesystemen introduceert de zonne-energiecentrale CSZ-2; een complete systeemoplossing, bestaande uit een 300 liter voorraadvat, welke aangesloten wordt op twee hoog rendement zonnecollectoren. Het modulaire systeem wordt geleverd met bedienmodule BM-2, HR zonne-energie pompgroep, solarmodule SM-1 en expansievaten voor het zonne-energie- en cv-circuit. Daarnaast bestaat het systeem uit de CGB-2 hoog rendement ketel die een warmtewisselaar heeft welke uitdraaibaar is voor eenvoudig onderhoud, waarbij het niet nodig is om water af te tappen. Het gas/lucht mengstuk is instelvrij en de verbrandingsregeling is gasadaptief en zelf kali-

De wereld verandert in snel tempo. Particulieren en bedrijven zijn steeds beter geïnformeerd en de technologie biedt steeds meer mogelijkheden. De betekenis van elektrotechniek wint aan belang. Duurzaamheid, vergrijzing en langer comfortabel en veilig thuis blijven wonen, de individualisering en de behoefte aan installatieproducten op maat of het internet der dingen. Megatrends die de samenleving gaan veranderen en waarin elektrotechniek een cruciale rol speelt. Hoe? Dat laten de exposanten bezoekers van Elektrotechniek 2015 ervaren. Samen met het projectteam hebben de exposanten de thema’s voor de toepassingsgebieden uitgewerkt en ingevuld en tot een belevingsruimte gemaakt. De toepassingsgebieden worden geen looproutes langs producten, maar ruimten waarin je als bezoeker de beleving ervaart en meeneemt. Een serieuze boodschap voor de wereld van elektrotechniek: hoe pak je als professional de kansen die de vele veranderingen bieden? Beleef het antwoord van 29 september tot en met 2 oktober op Elektrotechniek 2015 in de Jaarbeurs in Utrecht. Voor meer informatie: www.elektrotechniek-online.nl

INSTALLATIE & BOUW | 63

Kort nieuws Nieuwe watergekoelde schroefkoelmachine met PUREtec koudemiddel Voor het innovatieve verwarmingsproject voor de gemeente Plan-les-Ouates in Genève, Zwitserland, werden twee Carrier AquaForce® watergekoelde schroefkoelmachines met het nieuwe PUREtec™ koudemiddel geselecteerd. Dit project is het eerste stedelijke verwarmingsproject in Europa op basis van een watergekoelde schroefkoelmachine met het nieuwe PUREtec koudemiddel conform de nieuwe verordening van de Europese Unie in verband met gefluoreerde gassen. De Aquaforce koelmachines met PUREtec gebruiken het koudemiddel van de volgende generatie, HFO-1234ze(E), met een zeer laag aardopwarmingsvermogen (GWP) en leveren 2,5 megawatt van de totale verwarmingscapaciteit voor optimale prestaties binnen een ecologisch duurzaam pakket. Met een aardopwarmingsvermogenwaarde (GWP) van slechts 7 vermindert PUREtec het directe aardopwarmingsvermogen van traditionele koudemiddelen voor deze toepassing met 99,5 procent. Met de introductie van de AquaForce lijn voor binnen- en buitenkoelmachines met PUREtec koudemiddel, heeft Carrier het voortouw genomen in de ontwikkeling van milieuverantwoorde oplossingen.

vakevent in Utrecht alle informatie over deze nieuw norm. Elektrotechniek 2015 bevestigt hiermee de switch van productbeurs naar kennisevent voor de elektrotechnische branche. Want behalve dat NEN uitgebreid de nieuwe norm presenteert, grijpen ook veel andere organisaties Elektrotechniek 2015 aan om hun actuele kennis te delen met de professionals: van het Lichtcongres op woensdag 30 september, waar de nieuwste lichttrends worden gepresenteerd, tot de BIM Technische dagen op dinsdag 29 september en donderdag 1 oktober. Daarnaast worden dagelijkse sessies verzorgd in de kennistheaters, waar doorlopend de innovaties en trends worden toegelicht. De stichtingen Smart Homes en KNX doen dat bijvoorbeeld voor het toepassingsgebied wonen. Pl Nederland presenteert nieuwe ontwikkelingen voor de industrie in het theater naast de ‘fabriek’ op Elektrotechniek. Voor bezoekers zijn deze gratis toegankelijk. Spectaculair wordt het op donderdagavond als KNX voor het eerst de KNX Professional Award NL uitreikt. Voor meer informatie: www.elektrotechniek-online.nl of www.elektrotechniek365.nl

Nieuwe schachtaansluiting met geïntegreerde brandmanchet

Voor meer informatie: www.carrier.com

LAVA 2.0 – de nieuwe generatie infraroodverwarming

Met de nieuwe lijn LAVA infraroodverwarming brengt Jowitherm een modulair concept op de markt waarmee de individuele keuzevrijheid op eenvoudige wijze aangepast kan worden aan de individuele wensen van de consument. Er kan gekozen worden voor LAVA Basic – LAVA Glass – LAVA Ceramic – LAVA DYL (met een eigen ontwerp), in de gewenste kleur. Daarnaast kan er een keuze gemaakt worden uit de regeltechniek: eenvoudig – draadloos – integratie in domotica. Bovendien zijn er nieuwe varianten aan het programma toegevoegd en is de LAVA Basic geoptimaliseerd. Ook nieuw bij Jowitherm is de Solamagic Donkerstraler D1, een strak vormgegeven straler, voor binnensituaties zoals serres, kantooromgeving en horecaruimtes met een constante warmteafgifte van 1.000 Watt, Warmteafgifte ligt gelijk aan vergelijkbare concurrerende modellen met een vermogen van 1.800 Watt. Ten slotte presenteert Jowitherm met trots haar nieuwe catalogus. De nieuwe catalogus geeft een compleet overzicht van het productgamma. Voor meer informatie: www.jowitherm.nl

NEN lanceert vernieuwde NEN 1010 op Elektrotechniek 2015 NEN kiest Elektrotechniek 2015 als hét platform om de vernieuwde NEN 1010 te lanceren. Installateurs en alle andere professionals die met deze nieuwe moedernorm voor laagspanningstoepassingen werken, vinden op het

64 | INSTALLATIE & BOUW

Brandveiligheid is één van de fundamentele eisen in het Bouwbesluit. Heel logisch, want de gevolgen van brand hebben een enorme impact op de gebruikers van een gebouw. Burgerhout speelt hierop in en introduceert een unieke concentrische schachtaansluiting met volledig geïntegreerde brandmanchet. Bij de ontwikkeling van de concentrische doorvoermanchet heeft Burgerhout de constructie uitvoerig laten testen door het onafhankelijk laboratorium Efectis, gespecialiseerd op het gebied van brandveiligheid. De brandwerendheid van de doorvoermanchet is beoordeeld volgens EN13663:2009 en vastgelegd in het onderzoeksrapport 2015-Efectis-R000268. De concentrische doorvoermanchet voldoet ruimschoots aan deze strenge eisen op het gebied van brandwerendheid. De brandmanchet is op ingenieuze wijze verwerkt in de concentrische schachtaansluiting voor het kunststof, flexibele en concentrisch rookgasafvoersysteem. De nieuwe schachtaansluiting met geïntegreerde brandmanchet is vanaf september leverbaar. Voor meer informatie: www.burgerhout.nl

Kort nieuws Zehnder zet de toon met nieuwe zuinige dakventilator VDX

Opslag en besparing van energie moet en kan beter

De nieuwe generatie dakventilatoren is in aantocht. “De VDA dakventilator vormde jarenlang een vertrouwde aanblik op de daken. Toch was het tijd om een verbeterde moderne versie op de markt te brengen”, vertelt Ellen Feddes, productmanager bij Zehnder. “Duurzaamheid was daarbij doorslaggevend. De VDX die Zehnder in september introduceert, is bijzonder energiezuinig, geluidsstiller en milieuvriendelijker door de recyclebare onderdelen zoals de kunststof kast.” De VDX Dakventilator kent verschillende typen en begint met een standaardversie met een simpele aan- en uitschakeling. Zo reageert type VDX 0-10V op een 0-tot-10-voltsignaal en regelt hij met vijf standen de hoeveelheid af te zuigen lucht. Om de klant te helpen bij de keuze van het type VDX bij vervanging van een VDA, staat op de website van Zehnder een omrekentool. Daarnaast voldoet de VDX aan alle huidige en komende Europese wetgeving. Installeren is bovendien ook vrij eenvoudig, de beschrijving past letterlijk op een A4. De VDX is een innovatieve dakventilator die de grote en gevarieerde groep eindgebruikers vele voordelen biedt, van minder energiekosten tot minder geluid en meer comfort.

Tijdens de Vakbeurs Energie, van 6 tot en met 8 oktober in de Brabanthallen in Den Bosch, organiseert ondernemersorganisatie voor de technologische industrie FME twee bijeenkomsten; de Industrial Morning en de Energy Storage Day. Wat is de actuele stand van zaken als het gaat om energiebesparing in de industrie? En hoe realiseren we in de toekomst grootschalige opslag van energie? De noodzaak en de ambitie om op deze gebieden voortgang te maken, is er wel degelijk, maar de dagelijkse praktijk wijst helaas anders uit. Waar liggen de huidige pijnpunten en – belangrijker nog – hoe kunnen we daar verandering in brengen? Dagvoorzitter en tevens programmadirecteur Cleantech bij FME Hans van der Spek benadrukt het belang van de dagelijkse praktijk: “Het in 2013 afgesloten Nationale Energieakkoord laat zien dat energiebesparing hoog op de agenda staat, zowel politiek als in het bedrijfsleven. Er worden echter onvoldoende meters gemaakt, blijkbaar is de praktijk toch anders. Tijdens de bijeenkomsten willen we met cases, discussies en korte presentaties van innovaties bezoekers dan ook inspireren om in hun eigen organisatie verder aan de slag te gaan.”

Voor meer informatie: www.zehnder.nl Voor meer informatie, www.energievakbeurs.nl

Geen onnodig hoge energiekosten meer! Taskin Logistics bespaart vanaf heden 64% energiekosten dankzij de renovatie van hun oude verlichtingsinstallaties naar een moderne LED-verlichtingsinstallatie inclusief lichtmanagementsysteem. Een investering die na minder dan tweeënhalf jaar is terugverdiend. Met de hulp van de Lichtprofs van TRILUX en de installateur is deze LED-verlichtingsinstallatie gerealiseerd in de vier opslaghallen en de kantoren. Bijkomend voordeel van de nieuwe verlichtingsinstallatie zijn de betere arbeidsomstandigheden voor de werknemers van Taskin. “Ook de veiligheid van ons personeel is voor ons een belangrijke overweging”, verklaart bedrijfsleider Selcuk Taskin. “Te zwakke verlichting van de gangen en stellingen in opslaghallen is een bron van gevaar en kan leiden tot fouten. Met de oude verlichting was het lastig de afleveringsbewijzen en paklijsten goed te kunnen lezen. In die zin vormt dit licht, dat op de behoeften afgestemd is, een groot concurrentievoordeel.” Voor meer informatie: www.trilux.nl

FME gaat voor SMART in de bouw BIM, het Bouw Informatie Model, kan alleen een succes worden als alle partijen zich werkelijk committeren. Zonder de juiste data van fabrikanten en leveranciers gaat dit niet lukken. Fabrikanten en leveranciers moeten actiever worden en hun stempel drukken op deze ontwikkeling in de bouw. Het is de uitkomst van een bijeenkomst op 17 juni 2015 jl, waar vertegenwoordigers van Philips, ABB, Draka/Prysmian, Zehnder, Coolmark, Technische Unie, DP industries, Siemens, Itho Daalderop en Eaton bespraken hoe zij kunnen bijdragen aan het tot een succes maken van het veelbesproken BIM. Besloten is een werkgroep te vormen om de positie en inbreng van fabrikanten en leveranciers in de Bouw Informatie Raad te verstevigen. Deze groep gaat de ontwikkelingen nauwlettend volgen en beïnvloeden. Ook gaat deze groep een visie ontwikkelen op hoe digitalisering zodanig in de bouw kan worden geïntegreerd, dat Nederland straks naast een Smart Industry ook een Smart Bouw kent.

PUSH FIT leidingsysteem TECElogo speerpunt installatiebeurs Op de installatievakbeurs te Hardenberg konden installateurs bij de stand van TECE Nederland het nieuwe radiale fitten leren en proberen. Het nieuwe fitten gaat heel eenvoudig met steekfittingen, ook wel push fittingen genoemd. Het leidingsysteem heet TECElogo en begint een succes te worden. Begrijpelijk, want het fitten is eenvoudig en geschiedt volledig met de hand. De werkwijze is bij alle diameters (16 t/m 63 mm) hetzelfde, wat het extra gemakkelijk maakt. Het push fitten bespaart in vergelijking tot werken met een persmachine zeker 30% op arbeidstijd. Alle verbindingen worden met de hand gemaakt. Er komt überhaupt geen persmachine aan te pas. Werken met de handen verlaagt bovendien de faalkosten, want persgereedschap kan stuk gaan. U kunt altijd controleren of de buis correct is ingestoken, omdat de robuuste fittingen voorzien zijn van een venster voor insteekcontrole. Daarnaast is TECElogo een leidingsysteem voor het Nieuwe Bouwen, waarbij prefab wordt aangeleverd en leidingaansluitingen op de bouwplaats snel en probleemloos worden gemonteerd. Het TECElogo leidingsysteem is universeel toepasbaar voor zowel cv- als drinkwaterinstallaties, is KIWA- en KOMO-gecertificeerd en beschikt over dezelfde afdichtingstechniek als de vertrouwde radiale perstechniek. Voor meer informatie: www.tecelogo.nl

Voor meer informatie: www.fme.nl

INSTALLATIE & BOUW | 65

Productpresentatie

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Tonzon

‘VOORKOM ONNODIGE OPWARMING VAN DE KRUIPRUIMTE!’ Veel kruipruimtes onder bestaande woningen en gebouwen in Nederland worden nog onnodig verwarmd door de verwarmingsbuizen onder de vloer. Zelfs wanneer deze buizen goed worden geïsoleerd, gaat er in de kruipruimte nog veel warmte verloren. Deels door uitstraling en deels doordat de lucht rondom de buizen wordt opgewarmd. Met de nieuwe methode van Tonzon kan die warmte nu efficiënt worden gebruikt in de woning. Dit zorgt niet alleen voor een hoger comfort, maar ook voor een lagere energierekening. Ton Willemsen, directeur van Tonzon vertelt dat hij een methode heeft ontdekt waarmee de warmte uit de opgewarmde lucht rondom de verwarmingsbuizen wordt teruggewonnen en naar de bovenkant van de vloer wordt geleid. “Hierbij wordt handig gebruikgemaakt van het natuurkundige principe dat warme lucht stijgt. Door om de verwarmingsbuizen een Tonzon-folie in V-vorm te voorzien, die aan de daarboven gelegen Thermoskussens wordt gekoppeld (afb. B), wordt de onderkant van het Thermoskussen verwarmd. Het Thermoskussen geeft die warmte door aan de lucht in de volgende laag folie, tot de warmte de onderkant van de vloer bereikt. Hier wordt de warmte middels geleiding naar de bovenkant van de vloer getransporteerd, waar deze wordt uitgestraald naar de omgeving. Infraroodfoto’s bewijzen dat het principe werkt.”

Dat is vooral interessant bij vloeren waar nog het Thermoskussen met één luchtlaag is toegepast.”

BREDE FOLIE

Wanneer dat niet (helemaal) mogelijk is, raadt Willemsen aan de kanalen onder de kussens extra te voorzien van Bandagefolie, om ten minste de uitstraling van warmte te voorkomen.

Door een brede folie te nemen, kan de warmte worden uitgesmeerd over een groter deel van de vloer (afb. C), legt hij uit. “Het is soms zelfs mogelijk om de warmte naar een ander deel van de vloer te sturen, door de brede folie te nemen en de V-vorm te wijzigen (afb. D en E). Bijkomend voordeel van deze techniek is dat – door de extra laag folie en de opgesloten luchtlaag – de isolatiewaarde van de vloer verder wordt verhoogd.

66 | INSTALLATIE & BOUW

LUCHTVERWARMING Willemsen komt nog regelmatig situaties tegen waarin onnodig veel warmte – en dus energie – verloren gaat, vertelt hij. “Zeker in woningen waar luchtverwarming wordt toegepast, is een grote winst te behalen. In deze woningen zijn de aan- en afvoerkanalen van de luchtverwarming in de kruipruimte vaak zo slecht geïsoleerd, dat het onder de vloer nog warmer is dan in de woonkamer. Zonde en onnodig. Wanneer deze kanalen geïntegreerd kunnen worden in onze vloerisolatie met Thermoskussens, komt de warmte die door de verwarmingsbuizen wordt afgegeven ten goede aan de vloer, in plaats van dat deze verloren gaat in de kruipruimte.”

VLOERVERWARMING Niet alleen in woningen met luchtverwarming, maar bijvoorbeeld ook bij vloerverwarmingssystemen biedt Tonzon uitkomst, vertelt Willemsen. “Hoewel vloerverwarming wordt gepromoot als

de energiezuinigste vorm van verwarmen, gaat hier nog altijd veel warmte verloren. Verlies dat kan worden voorkomen door de installatie van Tonzon Thermoskussens. Hierdoor hoeft minder vaak en minder hoog gestookt te worden.” Naast de besparing op het gasverbruik biedt een goed geïsoleerde vloer veel comfortverhogende voordelen, vertelt hij. “De vloerverwarming is veel beter regelbaar en de warmte wordt egaler verdeeld. En omdat de warmte nu alleen in de kamer wordt afgegeven, warmt de kamer sneller op. De verwarming kan ’s ochtends later worden ingeschakeld omdat de woning sneller op temperatuur is. Bovendien blijft de warmte na uitschakelen veel langer in de vloer, omdat geen warmte meer verloren gaat richting de kruipruimte.”

TOTAALPAKKET Installateurs kijken vandaag de dag nog teveel naar de apparaten die zij installeren, meent Willemsen. “Zij vergeten daarbij te kijken naar het (efficiënte) transport. Toen bij mij op zolder onlangs een nieuwe ketel werd geplaatst, vergat de monteur zelfs de aanwezige buisisolatie terug te plaatsen!” In de dienstverlening van de installateur is volgens hem dan ook nog veel winst te behalen. “Met onze producten kan dat al heel eenvoudig. Pas als installatie en transport optimaal zijn, is het plaatje rond.” ❚

Productpresentatie

Door om de verwarmingsbuizen een Tonzon-folie in V-vorm te voorzien, die aan de daarboven gelegen Thermoskussens wordt gekoppeld (afb B), wordt de onderkant van het Thermoskussen verwarmd. Het Thermoskussen geeft die warmte door aan de lucht in de volgende laag folie, tot de warmte de onderkant van de vloer bereikt.

INSTALLATIE & BOUW | 67

Uw totaalleverancier

Smart ideas – more efficiency.

100% STEKERBAAR Stekerbaar installeren is inmiddels niet meer weg te denken uit de Nederlandse gebouwen. Steeds meer projecten, maar ook steeds meer delen van de elektrische infrastructuur worden stekerbaar uitgevoerd. De belangrijkste redenen dat stekerbaar installeren zo sterk groeit, zijn: Tijdsbesparing Kostenbesparing Faalkostenreductie Flexibiliteit Duurzaamheid De laatste nieuwe stekerbare innovaties zijn: Wieland gesis®FLEX - De modulaire decentrale KNX roomcontroller Stekerbare aanwezigheidsdetectie Stekerbaar ontruimings- en alarmeringssystemen Meer informatie? Neem gerust contact met ons op.

Isolectra • Rivium Boulevard 101 • 2909 LK Capelle ad IJssel • T 010 - 285 52 85 • E info@isolectra.nl • www.isolectra.nl

ZWOLLE | Gebouw T Hogeschool Windesheim Tekst: Jan van den Berg Beeldmateriaal: Wolf Energiesystemen

Energie-efficiënte luchtbehandelingssystemen voor Hogeschool Windesheim Gebouw T van Hogeschool Windesheim is de afgelopen tijd grondig gemoderniseerd. Het gebouw was voorzien van een luchtbehandelingssysteem dat niet meer aan de moderne eisen voldeed. Wolf Energiesystemen heeft ter vervanging een systeem geleverd dat zowel warmte als vocht terugwint uit de uitgeblazen ventilatielucht. Het gebouw is voorzien van twee luchtbehandelingskasten. Met het nieuwe systeem wordt zowel ‘s zomers als ‘s winters fors energie bespaard ten opzichte van de oude situatie. In de winter wordt een vermogen van 700 kW bespaard door warmteterugwinning (WTW). Dit is pure winst, omdat in de oude installatie geen WTW mogelijk was. Tijdens de zomerperiode ligt het koelvermogen 200 kW lager ten opzichte van de oude situatie, zodat ook hier sprake is van een flink besparing. Dankzij deze prestaties ligt de terugverdientijd op slechts een paar jaar. De installatie valt in de hoogste klasse voor warmteterugwinning, namelijk de H1 klasse.

VRIJLOOP VENTILATOREN

ONTWIKKELINGEN Wolf Energiesystemen ontwikkelt, produceert en levert een uitgebreid pakket energiebesparende klimaatinstallaties. Het bedrijf besteedt, samen met de toeleveranciers, veel aandacht aan productontwikkeling. Eén van de doelen hiervan is om klanten systemen te leveren met een zo laag mogelijke energierekening. Er is bijvoorbeeld een nieuwe generatie energiezuinige EC-ventilatoren in ontwikkeling, die binnenkort op de markt komt. Wolf Energiesystemen is een leverancier voor de gehele woningen utiliteitssector, van woonhuizen, kantoren en ziekenhuizen tot winkelpanden en industriële gebouwen. ❚

Behalve dat energie uit het gebouw wordt teruggewonnen, is de installatie zelf ook energiezuinig. Zo zijn er bijvoorbeeld vrijloop ventilatoren toegepast, die weinig energie gebruiken. Deze vallen in de klasse P1. Dankzij de toepassing van dit soort moderne technologie kon Wolf Energiesystemen voldoen aan het hoge ambitieniveau dat Hogeschool Windesheim had geformuleerd als het gaat om energiegebruik en de uitstoot van CO2. De ontwerpers van Wolf Energiesystemen hadden in Gebouw T te maken met een beperkte ruimte. Het systeem is daarom zo ontworpen, dat het in delen naar binnen gebracht kon worden. Hierbij moest niet alleen gelet worden op de afmeting van de deuropeningen, maar ook op de maximale hoogte in de technische ruimte.

Gebouw T van Hogeschool Windesheim is veel energiezuiniger geworden.

De luchtbehandelingskasten zijn op maat gemaakt.

INSTALLATIE & BOUW | 69

Productpresentatie

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Villeroy & Boch

KWALITEIT, DESIGN EN OPTIMALE HYGIËNE In de ochtenduren zorgt de douche voor een frisse start van de dag, ’s avonds helpt hij om de hectiek van de dag weg te spoelen. Kortom: douchen is belangrijk voor ons dagelijkse welzijn. Voor een optimale beleving moeten – bij de keuze van bijvoorbeeld een douchebak of douchevloer – factoren zoals kwaliteit, design en hygiëne niet vergeten worden. Moderne douches zijn voorzien van geraffineerde functies voor een optimale douchebeleving. Villeroy & Boch biedt hiertoe op maat gemaakte doucheoplossingen, gemaakt van keramiek, acryl of Quaryl®, die naadloos aansluiten bij de bestaande badkamervloeren. Quaryl® is een innovatief materiaal dat voor 60% uit kwarts en acrylhars bestaat en ontwikkeld is en geproduceerd wordt door Villeroy en Boch in Nederland. “Quaryl® zorgt voor een perfecte balans tussen functionaliteit en design”, vertelt Wim Wassenaar van Villeroy & Boch’s Technical Support Center in Roden. “Een unieke giettechniek zorgt voor een zeer precies design, met strakke randen en een rechte afwerking. Het UV-bestendige materiaal heeft lage maattoleranties en is maatvast, waardoor bodemondersteuning niet nodig is. Dit vergemakkelijkt het installatieproces. Onze Quaryl® douchevloeren zijn sterk, robuust en vormvast. De door-en-door gekleurde materialen zorgen ervoor dat de kleur lang mooi blijft.”

BADKAMERTRENDS Ingebouwde douchevloeren zijn een trend op badkamergebied, vertelt Jolanda van der Roest, Marketing Manager Nederland bij Villeroy & Boch. “Want een douche die naadloos aansluit op de vloer is niet alleen mooi, maar ook praktisch. Wii bieden op dit moment drie douchevloerfamilies, in acryl, Quaryl® en keramiek, die passen bij verschillende situaties, voorkeuren en prijscategorieën. Onze Architectura MetalRim douchevloer bijvoorbeeld is gemaakt van gegoten acrylplaten, die bijzonder sterk en duurzaam zijn. De vloer is bij de rand versterkt met gegalvaniseerd staal en heeft een minimalistisch ontwerp met een geïntegreerde verzonken afvoer. Er is keuze uit 31 modellen, twee verschillende randhoogten en twee oppervlakte-uitvoeringen.”

70 | INSTALLATIE & BOUW

De Squaro Infinity douchevloer van Quaryl® kan dankzij 12 standaard en 85 afgeleide maatvoeringen worden afgestemd op iedere klantwens, vertelt ze. “De geïntegreerde lamellentechnologie en het speciale gietproces zorgen dat de douchevloer strak en zeer precies op de vloer te installeren is.” Ook de keramische douchevloer Subway Infinity is

beschikbaar in verschillende modellen: er zijn 43 maatvoeringen, buiten de op maat te maken maten en vormen. “Met dit model hebben we tevens een innovatieve printtechnologie ontwikkeld, waarmee we een print op de douchevloer kunnen maken in hetzelfde ontwerp als de Villeroy & Boch tegels in de douche”, vertelt Van der Roest.

Productpresentatie

TEGELVLOEREN VERSUS DOUCHEVLOEREN “Een douchevloer is hygiënisch en biedt meer veiligheid dan een gewone tegelvloer in je douche”, vertelt Wassenaar. “Klachten die je vaak hoort bij tegeldouches, zijn lekkages en het niet eenvoudig kunnen reinigen van de tegelvoegen, met slechte hygiëne tot gevolg. Bovendien is de slipvastheid vaak een gevaar. De douchevloeren van Villeroy & Boch zijn ondanks hun gladde oppervlak zeer slipvast”, vertelt hij. “Voor Architectura MetalRim bieden we een mogelijkheid voor extra slipvastheid. Hiertoe brengen we een antislipcoating aan (Vilbogrip) met antislipklasse C (hoogste klasse). Subway Infinity heeft een antislip oppervlakklasse PN18 en op ViPrint designs is antislipklasse PN12 van toepassing. Squaro infinity heeft een mat en slipvast oppervlak, zit zeer hoog in klasse C en is dus zeer slipvast.” Verder is er bij gebruik van een douchevloer – in tegenstelling tot een tegelvloer – een duidelijke afscheiding tussen het natte en het droge deel van de badkamer. “Dit zorgt voor een minder snelle groei van bacteriën en voorkomt lekkage. De douchevloeren van Quaryl®, acryl en keramiek zijn poriënvrij en daardoor gemakkelijk te reinigen en zeer hygiënisch.”

INSTALLATIEGEMAK “Met onze in de vloer geïntegreerde en op maat te maken douchevloeren zorgen we voor een naadloos design, passend bij de tegelvloer en zonder zichtbare randen”, vertelt Wassenaar. “Er zijn drie verschillende installatiemogelijkheden: vlak verzonken in de vloer, met een opbouw en met een minimale opbouwhoogte. Dit is meer geschikt voor renovatie of als er een beperkte diepte is. En tot slot is er de vrijstaande installatie op een ondersteuning, als de afvoer niet in de vloer verwerkt kan worden. Met de nieuwste douchevloeren bieden we dus een oplossing voor iedere situatie. Ook bij renovatieprojecten, bij bouwsituaties waarin de muren niet helemaal 90 graden zijn, wanneer de maat niet op een mooie vast douchebakmaat uitkomt of wanneer er – bijvoorbeeld vanwege een afvoerbuis – een hoek weg moet.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 71

SQUARO INFINITY

DE OPLOSSING-OP-MAAT.

Met Squaro Infinity presenteert Villeroy&Boch een innovatieve douchevloer van Quaryl速 die exact op de millimeter nauwkeurig op maat kan worden gemaakt. De douchevloer is in individuele maten verkrijgbaar en kan zelfs aan hoeken, zuilen en vooruitspringende gedeeltes worden aangepast. Hiermee ontstaan er talloze mogelijkheden bij de badkamervormgeving en is zelfs bij moeilijke ruimtesituaties een oplossing op maat mogelijk. De slanke, ultravlakke vorm en de vlak ingebouwde ge誰ntegreerde afvoer voldoen bovendien aan de hoogste designstandaarden. Overtuig uw klanten nu met op maat gemaakte doucheoplossingen.

PRO.VILLEROY-BOCH.COM/SQUAROINFINITY

THEMA | Warmtepompen

Tekst: Loet van Bergen

'Warmtepomp is al lang geen nicheproduct meer' Binnen de nieuwbouw, maar ook bij de renovatie van bestaande woningen worden steeds vaker warmtepompen toegepast. Dat merkt ook Peter Wagener van brancheorganisatie DHPA (Dutch Heat Pump Association). “De positieve ontwikkelingen in de bouw en de EPC-verlaging hebben een positief effect op de marktpenetratie van warmtepompen.” “Technisch gezien zijn warmtepompen een volwassen product geworden”, zegt Wagener. “Het is een geaccepteerde technologie met een breed scala aan producten en toepassingsmogelijkheden, zowel grondgebonden als lucht/water-warmtepompen.” De ambitie van DPHA is om in 2020 300.000 warmtepompen te hebben geïnstalleerd. Wagener denkt dat dit haalbaar is, temeer omdat duurzaamheid en vermindering van de CO2-uitstoot hoog op de agenda staat bij de overheid.

ONTWIKKELINGEN De rendementen van warmtepompen zijn in de afgelopen jaren alleen maar beter geworden, constateert Wagener. Hij verwacht dat er in de ontwikkeling van warmtepompen zeker nog slagen te behalen zijn. Als voorbeeld noemt hij de hybride warmtepomp: een combinatie van een CV-ketel en lucht/water-warmtepomp. “Een struikelblok is nu vaak nog de investering in vergelijking met een conventionele installatie. Als de markt verder gaat groeien in aantallen, zullen zeker de prijzen verder gaan dalen, is de verwachting. De installateur is hierin een belangrijke schakel. Zodra die meer ervaring heeft met het installeren van warmtepompen zullen de installatiekosten ook afnemen.”

AMBITIE “Als DHPA willen we onder meer bereiken dat de warmtepomp straks de standaardoplossing is voor woningen en utiliteitsgebouwen”, benadrukt Wagener. “Door middel van gerichte campagnes en praktijkcases willen we de warmtepomptechnologie onder de aandacht brengen van zowel de consument als de installateur. Op deze manier hopen we dat men daadwerkelijk kan zien dat warmtepompen niet langer een nicheproduct is, maar een wijdverbreide gevestigde en gebruikte technologie die dagelijkse verwarming, koeling en warm water levert. Hiervoor werken we onder meer samen met Uneto-VNI.” Sinds kort is DHPA vertegenwoordigd in het bestuur van de Vereniging voor Duurzame Energie (VDE) waarin zeven brancheorganisaties en dertien bedrijven actief zijn in de hernieuwbare energiesector, met als doel een eerlijk speelveld voor duurzame energie, meer flexibiliteit en veel meer ruimte voor de consument. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 73

THEMA | Warmtepompen Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Inventum

‘Duurzame oplossingen gaan niet langer om het product, maar om hun resultaat’ Vroeg of laat moet iedere woning besparen op energie. Er wordt steeds duurzamer gebouwd en ook bestaande woningen worden opgewaardeerd. “In het duurzame circuit wordt veel aandacht besteed aan maatregelen die energie opleveren, zoals zonnepanelen”, merkt ook Rob Verbrugge, adviseur en inspirator duurzame toepassingen bij Inventum. “Echter is het reduceren van de warmtebehoefte in woningen – waarmee veel energie kan worden bespaard – nog een ondergeschoven kindje.” Een gezond binnenklimaat is vandaag de dag hot item in de woningbouw. Ventilatie speelt hierin een belangrijke rol. “Bij het afvoeren van ‘vuile’ lucht gaat echter nog teveel kostbare warmte (energie) verloren”, vertelt Verbrugge. “Wie energie wil besparen, kan hier grote winsten behalen. Bijvoorbeeld met de installatie van onze Ecolution ventilatiewarmtepomp, waarmee woningen energiezuinig verwarmd en geventileerd kunnen worden.” De Ecolution ventilatiewarmtepomp is een kleine (capaciteit) warmtepomp die de relatief warme ventilatielucht als bron gebruikt, vertelt hij. Inventum onderscheid hierbij twee types; een basismodel en een model met een vijftig

liter boiler, die tevens zorgt voor het opwekken van warmwater. “De Ecolution ventilatiewarmtepomp vervangt de mechanische ventilatiebox in de woning en vormt samen met de hr-combiketel een hybride opstelling voor de opwekking van warmte en eventueel warmwater”, aldus Verbrugge. “Frisse buitenlucht wordt – conform ventilatiesysteem C – op natuurlijke wijze via ventilatieroosters in de gevel aangezogen, terwijl vuile lucht mechanisch wordt afgevoerd. De teruggewonnen warmte (± 15°C) uit die afgevoerde lucht wordt door de warmtepomp opgewaardeerd tot maximaal 50°C. Met deze opgewekte warmte wordt de warmtevraag in de woning ondersteund.”

Bij de renovatie en nieuwbouw van de oude Ambachtschool in Echt werd een 'Inventum Ecolution Combi 50' in All Electric uitvoering geplaatst.

74 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Warmtepompen

De Ecolution ventilatiewarmtepomp is eind 2009/begin 2010 geïntroduceerd. Aanvankelijk werd het product toegepast door woningcorporaties die hun bestaande woningvoorraad wilden opwaarderen. Maar inmiddels wordt het product ook succesvol toegepast in de nieuwbouw, onder andere dankzij de gunstige EPC-scores die hiermee behaald kunnen worden. “Duurzame oplossingen gaan niet meer om het product, maar om hun resultaat”, vertelt Verbrugge. “In de bestaande eengezinswoningen en gestapelde bouw kunnen met Ecolution eenvoudig twee labelsprongen worden gemaakt. De ventilatiewarmtepomp is niet alleen klein in afmeting, maar is – met een maximaal geluidsdebiet van 42 dB – bovendien de stilste in de markt.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 75

THEMA | Warmtepompen Tekst: Jan van den Berg Beeldmateriaal: Daikin

Energieverbruik gereduceerd door combinatie van warmtepomp en gasgestookte ketel In het streven naar een lager energiegebruik in woningen heeft Daikin een grote stap gezet door de warmtepomp te combineren met de traditionele CV-ketel. Zonder aan beide afzonderlijke installaties veel te veranderen, kan op deze manier toch ongeveer een derde bespaard worden op de rekening voor gas en elektriciteit, legt Jeroen Peeters, manager heating bij Daikin, uit. “Sinds anderhalf jaar bieden we de Daikin Intergas Hybride aan, die we in samenwerking met Intergas hebben ontwikkeld. Dit bedrijf is marktleider in HR-ketels voor verwarming en warm tapwater. Daikin heeft veel ervaring met warmtepompen, waaronder de Altherma LT serie. Door onze producten te combineren, kunnen we energiezuinig verwarmen en koelen.” Het warmtepompgedeelte van de hybride installatie onttrekt warmte aan de buitenlucht en geeft deze af aan het CV-water dat nodig is om een woning te verwarmen, vertelt hij. De ketel van Intergas produceert warm water door gas te verstoken. Beide componenten hebben hun eigen temperatuurbereik. De warmtepomp wordt gebruikt zolang de buitentemperatuur boven de 5 à 6 °C is. Dan bevat de buitenlucht voldoende energie om water te verwarmen. Bij een lagere temperatuur kan de warmtepomp het water niet meer op een efficiënte wijze tot de gewenste temperatuur opwarmen. Het water wordt dan gedeeltelijk verhit door de warmtepomp. De ketel zorgt voor naverwarming tot de vereiste temperatuur.

De combinatie van warmtepomp en CV-ketel leidt tot een zuinige vorm van verwarming en koeling

76 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Warmtepompen

GAS

VARIANTEN

Daalt de buitentemperatuur tot onder de -6 tot -7 °C, dan is de warmtepomp helemaal niet meer doelmatig bruikbaar. “In dit geval neemt de ketel de verwarming geheel voor zijn rekening. Per saldo scheelt dat minimaal de helft in het gebruik van gas”, aldus Peeters. “De warmtepomp gebruikt natuurlijk wel elektriciteit. Dit betekent dat de stroomrekening iets stijgt. Weeg je alles tegen elkaar af, dan zie je dat er tussen de 30 en 35 procent bespaard wordt op de totale energierekening.”

De Daikin Intergas Hybride is beschikbaar in drie varianten. Er is één model met een vermogen van 5 kW, die alleen gebruikt kan worden om te verwarmen. Dit model is geschikt voor toepassing in appartementen, eengezinswoningen en kleine twee-onder-een-kap woningen. Er zijn twee varianten van 8 kW, die bedoeld zijn voor grotere woningen en vrijstaande huizen. Eén hiervan kan alleen verwarmen, het andere model is uitgerust met topkoeling. Bij gebruik van vloerverwarming en convectoren kan een woning met deze variant ook gekoeld worden.

Eén en ander betekent dat de EPN door toepassing van de Daikin Intergas Hybride kan dalen van 0,6 tot 0,44 ten opzichte van een HR-ketel. “Met slechts een paar andere maatregelen is de nieuwe norm van 0,4 voor nieuwbouw dus makkelijk haalbaar.”

“Traditionele warmtepompsystemen zijn uitgerust met een boilervat. Als dit leeg is, heeft de bewoner geen beschikking over warm tapwater. Dit komt met een Daikin Intergas Hybride nooit voor”, vertelt Peetres. “Om tapwater te verwarmen is immers altijd de ketel als doorstroomapparaat beschikbaar.”

PROJECTEN In de renovatiesfeer staan er inmiddels meerdere projecten op stapel voor vijftig tot driehonderd hybride CV-ketels. Opdrachtgevers zijn voornamelijk woningcorporaties. Ook in de nieuwbouw doet deze warmtepomp zijn intrede. Een zelf ontwikkelende aannemer die zo’n 120 woningen per jaar bouwt, heeft besloten om deze te voorzien van de Daikin Intergas Hybride. Hoe goed de prestaties van deze installatie ook zijn; ze zullen nooit gekozen worden voor (renovatie) projecten waarin voor verwarming geen aardgas gebruikt wordt. Voor die gevallen beschikt Daikin nog immer over de Altherma LT serie warmtepompen. Ook hiervan staat de ontwikkeling niet stil, legt Peeters uit. “We werken er aan om ook deze serie te verbeteren, zodat we goed kunnen voorzien in de vraag naar energie-efficiënte oplossingen.” ❚

De Daikin Intergas Hybride is geschikt voor verschillende soorten woningen

INSTALLATIE & BOUW | 77

Cees van Dongen, heeft een groot gezin én een installatiebedrijf

“Ik hecht veel waarde aan comfort, maar het mag best wat energiezuiniger!”

Minimaal 50% minder CO2 -uitstoot door halvering van het gasverbruik met de Daikin Intergas Hybride

Cees van Dongen heeft een groot gezin én hij is directeur van WKZ Installatietechniek. Twee redenen waarom hij bij de vervanging van zijn traditionele cv-ketel koos voor de Daikin Intergas Hybride. “Ik heb vier jongens thuis, dus wij verbruiken veel gas voor verwarming en warm water. De Hybride is dan ook ideaal voor mijn situatie. De moderne hr-ketel zorgt voor het warme tapwater. En de efficiënte warmtepomp verwarmt de woning met warmte uit de buitenlucht. De hiervoor benodigde elektriciteit komt weer van zonnepanelen. Al met al zijn we dus behoorlijk duurzaam bezig. Het zijn investeringen die helpen de CO 2 -uitstoot te verminderen, maar uiteindelijk ook financieel voordeel opleveren. Ik doe al jaren zaken met Daikin en zit dus vooraan als er wat nieuws op de markt komt. Daarnaast is zo’n innovatief nieuw systeem ook een visitekaartje voor mijn bedrijf. Ik krijg vaak klanten over de vloer die willen weten hoe het werkt. Dat laat ik ze natuurlijk graag zien!” Kijk voor het hele verhaal op daikin.nl/ervaringen.

Daikin maakt het u steeds comfortabeler.

THEMA | Warmtepompen Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Samsung/Ambrava en Storm Klimaattechniek

GASTEN AMADORE HOTEL JERSEY BEPALEN ZELF HUN KAMERKLIMAAT Het Amadore Hotel Jersey in Goes heeft rond de Pinksteren haar twaalf hotelkamers gerenoveerd. Alle kamers zijn onder andere voorzien van een nieuwe kamerinrichting, nieuwe badkamers en airconditioning. Storm Klimaattechniek, gespecialiseerd in het ontwerp, de aanleg en het onderhoud van airconditioning- en klimaatbeheersingssystemen, heeft het klimaatsysteem geleverd en gemonteerd. “In dit project hebben wij een Samsung/Ambrava DVM-systeem toegepast, wat staat voor Digitaal Variabel Multi systeem”, vertelt Martin Storm, directeur van Storm Klimaattechniek. “Het systeem bestaat uit een DVM warmtepomp buitendeel van 22 kW en twaalf binnendelen, voor alle hotelkamers. Alle binnendelen zijn voorzien van een eenvoudige hotelbediening, waarmee het klimaat per kamer individueel geregeld kan worden. Dit zorgt voor een maximaal comfort.” Gekozen is voor een tweepijpsysteem, vertelt hij, waardoor hotelgasten zelf kunnen bepalen of ze hun kamer alleen willen ventileren, willen koelen of juist willen verwarmen. Voor de verwarming wordt ook gebruikgemaakt van het bestaande verwarmingssysteem van het hotel.

HOGE COP-WAARDE “We hebben het DVM-systeem geadviseerd vanwege de hoge COP-waarde van 5,12”, vertelt Storm. “Het systeem voldoet hiermee aan de eisen voor de EIA, de Energie Investerings Aftrek. Maar dat is niet het enige gebruikersvoordeel. Het

geluidsniveau van de buiten- en binnenunits is erg laag, namelijk respectievelijk 56 dB en 26 dB. De bediening is zeer eenvoudig. Naar wens van het hotel kunnen wij softwarematig de instellingen van het systeem wijzigen, waardoor de koelen verwarmingsmarge kan worden verlengd of verkort.”

WANDMODELLEN De grootste uitdaging in het project betrof de korte doorlooptijd van slechts vier weken, vertelt hij. “Maar omdat het airconditioningssysteem eenvoudig te monteren was, hebben we prima op tijd kunnen opleveren. De hotelkamers in Amadore Hotel Jersey zijn verdeeld over drie verdiepingen, waardoor we met lange koelleidingen moesten werken. Maar dat is voor het DVM-systeem geen enkel probleem. En ook de montage van de binnendelen verliep zeer voorspoedig.” Gekozen is voor een wandmodel, omdat montage aan of in het plafond geen optie was, vanwege de brandwerende plafonds in het hotel. “De fraaie ogende wandmodellen zijn gemonteerd boven de deur. In deze mooie, gerenoveerde hotelkamers vallen ze dan ook zeker niet op.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 79

THEMA | Warmtepompen Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: BAM

Lucht/water-warmtepomp draagt bij aan nul-op-de-meter woning Tussen 2014 en 2020 moeten ruim 110.000 huizen in Nederland gerenoveerd worden tot nul-op-de-meter woning. De grote bouwbedrijven Ballast Nedam, BAM, Dura Vermeer en VolkerWessels, het ministerie voor Wonen en Rijksdienst en zes woningcorporaties hebben hiertoe hun handen ineen geslagen. Binnen de ‘De Stroomversnelling’ worden zij ondersteund door fabrikanten en leveranciers van allerhande duurzaamheidsoplossingen. Onder hen is Alklima B.V., leverancier van de Ecodan lucht/water-warmtepompen van Mitsubishi Electric. In 2013 tekenden de bouwbedrijven en woningcorporaties samen met minister van Wonen Stef Blok de deal voor de eerste 11.000 woningen. “De renovatie van deze woningen zal leiden tot een blauwdruk, een bouwplan waarmee uiteindelijk alle woningen in Nederland naar nul-op-de-meter kunnen worden gebracht”, vertelt Hugo Jansen, Sales manager Ecodan lucht/water-warmtepompen bij Alklima B.V.. “Daar worden wij graag bij betrokken.” Inmiddels heeft Alklima B.V. al voor verschillende bouwbedrijven lucht/waterwarmtepompen mogen leveren, vertelt hij. Onder andere voor een honderdtal woningen voor BAM, in Heerhugowaard en Soesterberg. “Naast de installatie van nieuwe gevels en daken neemt ook de techniek in dit project een belangrijke positie in. De cv-ketel op gas heeft plaatsgemaakt voor een modulerende all electric Ecodan lucht/water-warmtepomp en er is balansventilatie voorzien van warmteterugwinning geïnstalleerd. Op het dak zijn pv-panelen geplaatst, die in alle elektrische energie voor de woning moeten voorzien.” In de woningen is een energiezuinige lucht/water-warmtepomp van 5 kW toegepast, de kleinste uitvoering uit het assortiment. “De compacte buitenunit onttrekt energie uit de buitenlucht, die wordt gebruikt om het verwar-

80 | INSTALLATIE & BOUW

mings- en tapwater te verwarmen in de cilinderunit-binnenunit”, legt Jansen uit. “De cilinderunit is voorzien van een 200 liter tapwaterboiler die de cv-ketel vervangt. De lucht/water-warmtepomp heeft een hoog rendement van gemiddeld 400-500% op jaarbasis. Alklima B.V. is één van de weinige leveranciers die deze prestaties ook hard maakt, door middel van het aangaan van een prestatiegarantie voor langere perioden van bijvoorbeeld 25 jaar.”

ENERGIENEUTRAAL BRABANT In navolging van het landelijke project zijn ook enkele provincies gestart met ‘hun’ Stroomversnelling. Zo tekenden afgelopen juli de provincie, gemeenten, bouwbedrijven, industrie, energie-coöperaties en woningcorporaties in Brabant hun Stroomversnellingsdeal. De ambitie is om in 2050 een volledig energieneutrale Brabantse woningvoorraad te hebben. Dat betekent dat in de komende 35 jaar maar liefst 800.000 woningen nul-op-de-meter gemaakt moeten worden. Voor 2017 moeten de eerste duizend woningen gerealiseerd zijn, vertelt Jansen. “Ook hier hebben we met onze Ecodan lucht/water-warmtepompen op ingetekend. De komende maanden zullen de eerste projecten worden opgestart.”

THEMA | Warmtepompen

OOK VOOR GESTAPELDE BOUW De woningen die binnen De Stroomversnelling worden verduurzaamd, betreffen vooralsnog bijna allemaal grondgebonden woningen. “Maar ook appartementbewoners zijn natuurlijk gebaat bij energieneutrale woningen”, aldus Jansen. “Om ook deze groep te bedienen, zijn TNO en de TU Delft het Growing Green concept gestart, waarin wordt onderzocht hoe ook deze woningen een enorme energiesprong kunnen maken.” Binnen het Growing Green concept worden onder andere nieuwe gevelelementen aangebracht, vertelt hij. “Aan de buitenmuur wordt een lucht/ water-warmtepomp geïnstalleerd, die wordt weggewerkt in het gevelelement waarin ook plantenbakken komen. Door deze aanpassing verdwijnt de verwarmingsketel uit het appartement. Er blijft alleen een ‘cilinderunit’ over; een soort boiler waarin het door de pomp verwarmde water wordt opgevangen.” Een eerste proefappartement in Delft is inmiddels gerealiseerd.

GASVRIJE WONING Gaswinning komt steeds meer onder druk te staan in Nederland, onder andere door de gevolgen die Groningen ondervindt door de schaliegaswinning. “Om de woningen in Groningen aardbevingsbestendig te maken, wordt door de NAM veel geld uitgetrokken”, vertelt Jansen. “Daarbij wordt direct ook geïnvesteerd in het nul-op-de-meter maken van de woningen, waarmee twee vliegen in één klap worden geslagen.” Onlangs heeft Alklima B.V. een lucht/water-warmtepomp mogen leveren aan de eerste energieneutrale kerk van Nederland; een project dat middels financiering door de NAM is gerealiseerd. “Met het geld van de NAM worden kerk en woningen dus van het gas gehaald”, lacht Jansen. “Ironisch, maar voor de toekomst wel de meest duurzame oplossing.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 81

HET ‘ALL ELECTRIC’-KLIMAATSYSTEEM

MAAK DE VOLGENDE STAP IN KLIMAATBELEVING

MEER COMFORT, MINDER SERVICE USP’S • NIEUWE TECHNIEKEN EN INNOVATIES ZORGEN VOOR MEER COMFORT • ENERGIEBESPARING VAN 40 TOT 60% • KOELEN EN VERWARMEN MET 1 FABRICAAT • RENDEMENT OP MEER INVESTERING VAN 200 TOT 300% • ‘ALL ELECTRIC’, HET GEBRUIK VAN FOSSIELE BRANDSTOFFEN WORDT UITGESLOTEN

WWW.MITSUBISHI-AIRCO.NL

D E S I G N I N G

I N N O V A T I V E

S O L U T I O N S

A I R C O N D I T I O N I N G E N V E R WA R M I N G S O P L O S S I N G E N

EENVOUD AQUASNAP®

MET

INTELLIGENTIE ?

GREENSPEED®

INTELLIGENTIE,

Warmtepomp met verhoogde energie-efficiëntie Slimme ontdooiregeling (Free Defrost) Compact en eenvoudig te installeren Geavanceerde regeling Aanpasbaarheid

www.carrier.nl www.carrier.be

Sinds Willis Carrier 's werelds eerste moderne klimaatsysteem ontwikkelde in 1902, hebben Carrier engineering teams geavanceerde oplossingen voor uw bedrijf ontwikkeld. En omdat u niet zou moeten kiezen tussen eenvoud of intelligentie, heeft Carrier de ervaring, de efficiëntie en de inzetbaarheid van de AquaSnap serie verwerkt in de slimste innovatieve technologie: Greenspeed intelligentie. De 30RQM en 30RQP units zijn de ultieme oplossingen voor industriële en commerciële toepassingen waarbij een maximale flexibiliteit en een hoog rendement worden vereist.

ZODAT U NIET HOEFT TE KIEZEN.

Madelon Voorhoeve

Tekst: Sjoerd Meuleman | Beeld: Orcon

GREEN IGLOO:

verduurzaming vanuit totaalgedachte Onder het motto ‘creëren van een buitengewoon binnenklimaat in gebouwen, met gebruikmaking van hernieuwbare energie’ betekent Green Igloo een nieuwe installatiestap in het energieneutrale bouwdenken. Drijvende kracht achter het concept is Madelon Voorhoeve, directeur van de Veenendaalse klimaatproductenfabrikant Orcon & Thercon. “Ons nieuwe kantoor laat zien hoe het moet. Maar stapsgewijs ernaartoe werken kan ook.”

Bedrijfspand Veenendaal: vrijwel energieneutraal

84 | INSTALLATIE & BOUW

De wereld van energieneutrale initiatieven staat niet stil. Zoals het vorige jaar gestarte concept Green Igloo, een door Orcon & Thercon (producent ventilatiesystemen c.q. exclusief importeur Fujitsu warmtepompen) uitgedachte klimaat-totaaloplossing, waarin all-electric warmtepompen, balansventilatie-units, zonnecollectoren en energiemonitoring centraal staan. Met als doel de realisatie van een energieneutraal en buitengewoon binnenklimaat. Directeur Madelon Voorhoeve: “Technisch is alles mogelijk, onze klimaatsystemen en warmtepompen garanderen hoge rendementen. Waar het bij dit concept om gaat, is dat installateurs en overige partijen niet denken vanuit losse componenten, maar gebundeld toewerken naar een totaaloplossing. Waarbij elke

partij hetzelfde gemeenschappelijk doel voor ogen moet hebben: realisatie van een duurzaam klimaatsysteem met de hoogste comfortbeleving.”

ENERGIE NUL Het eenvoudigst naar energie nul te brengen, volgens Voorhoeve, zijn nieuwbouw woningprojecten. Die worden tegenwoordig immers – vrijwel zonder uitzondering – hoogwaardig geïsoleerd. Voorhoeve: “Uitgangspunt van Green Igloo is all-electric: vanzelfsprekend geen installatie van cv-ketels meer, maar verwarming en koeling met onze Fujitsu lucht/ water-warmtepompen. De Orcon ventilatieproducten sluiten hierop aan en zorgen voor een zowel energiebesparende als comfortabele luchtbehandeling.

THEMA | Warmtepompen

Ga je nog iets verder met bijvoorbeeld pv-panelen en een zonneboiler, dan komt een EPC van 0 dichtbij.”

STAPSGEWIJS Anders is de situatie bij bestaande woningen. Juist nu, in een tijd dat vooral woningcorporaties labelverbeteringen willen maken, is dit volgens Voorhoeve een belangrijke doelgroep. “Green Igloo hebben we daarom zo ontwikkeld dat het systeem stapsgewijs kan worden geïmplementeerd. Niet elke woning- of kantoorpandeigenaar heeft de financiële middelen om het binnenklimaat direct energieneutraal te krijgen. Er kan bijvoorbeeld begonnen worden met de installatie van een warmtepomp in combinatie met balansventilatie: een grote stap is dan al gemaakt. Modulaire aanbieding van verduurzamingsmaatregelen werkt drempelverlagend. Is die eerste stap eenmaal gezet, dan volgt te zijner tijd vaak ook een volgende. Het is namelijk een bijzonder prettig gevoel om energieonafhankelijk te zijn.”

MOTIVEREND En Voorhoeve kan het weten. Sinds vorig jaar zijn haar bedrijven Orcon & Thercon namelijk gevestigd in een (vrijwel) energieneutraal bedrijfspand in Veenendaal. In principe alles waar Green Igloo voor staat, zit erin: het kantoorgedeelte wordt verwarmd,

Opstelling Waterstage in project Kampen

gekoeld en geventileerd met een Fujitsu Airstage lucht/lucht-warmtepompsysteem in combinatie met CO2-sensor gestuurde Orcon balansventilatiesystemen met warmteterugwinning. En in het ruim 1.600 m² grote magazijn is vloerverwarming geïnstalleerd die wordt gevoed middels een Waterstage lucht/ water-warmtepomp ook van Fujitsu. Pv-panelen, aircoheaters en luchtverdeelroosters maken het gebouw nog energiezuiniger. Bovendien is er zeer

goed gekeken naar isolatie: Rc-waarden van 5 (vloeren, gevels) en 6 (dak) steken ruimschoots uit boven de gangbaar gestelde normen. Extra motiverend noemt Voorhoeve de live Energy Monitor, een app waarmee het verbruik van energie en de opbrengst van zonnecollectoren op de voet gevolgd kunnen worden. “Monitoring maakt opbrengsten inzichtelijk. Dat je weet waarvoor je de investeringen hebt gedaan.” ❚

De Green Igloo totaaloplossing voor uw energieneutrale woning

www.greenigloo.nl

Green_Igloo_Advert_Installatie & Bouw magazine_v2.indd 1

| tel. +31 (0)318 54 46 70 | info@greenigloo.nl

03-Sep-15 11:38:54 AM

INSTALLATIE & BOUW | 85

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Elektra BV

GENERATOR HOTEL MAURITSKADE NADERT ZIJN VOLTOOIING Het voormalige Laboratorium voor de Gezondheidsleer, gelegen in het Oosterpark in Amsterdam, krijgt een nieuwe bestemming als hotel. De inzet is om de karakteristieke uitstraling van het gebouw maximaal te behouden. Bijzondere onderdelen zoals de fraaie collegezaal en de oude bibliotheek blijven in hun oorspronkelijke staat en krijgen in het hotel een loungefunctie. En ook alle glas-in-lood wordt hersteld. Niet behouden blijven de installaties in het pand. Om te kunnen voldoen aan de BREEAM Very Good certificeringscriteria wordt een keur aan nieuwe, moderne technieken toegepast. Het gebouw wordt onder andere voorzien van uitgebreide bemetering, hoogfrequente en LED-verlichting en leidingen met lekdetectie. Tevens worden er elektrische laadpalen geplaatst.

COMPLEX GEBOUW Enkele weken voor de oplevering blikken Mirsad Dogic van Kemp BV en Ronald Broek van Elektra BV alvast terug op een geslaagd, maar ook uitdagend project. “Generator Hotel Mauritskade is een complex gebouw”, vertelt Broek. “Om alle installaties netjes in te passen in de beschikbare ruimte, is geen sinecure. Hier is een uitgebreide voorbereiding aan vooraf gegaan. Die voorbereiding en een goede afstemming met alle neven- en onderaannemers vertaalt zich terug tijdens de uitvoering.” In dit project is Elektra BV verantwoordelijk voor de elektrotechnische installaties in het pand, waaronder de licht- en krachtinstallatie, bliksembeveiliging, intercom en data-infrastructuur, een centrale antenne-installatie, een brandmeld- en ontruimingsinstallatie en een CCTV-camera-installatie. “Onder de lichtinstallatie vallen niet alleen de LED-verlichtingsarmaturen, maar ook alle nood- en evacuatieverlichting”, vertelt Broek. “Gekozen is voor een Helvar schakelsysteem. Er wordt gebruikgemaakt van een bussysteem, waarmee centraal de verlichting kan worden bediend. Aanwezigheidsmelders zorgen ervoor dat nergens onnodig verlichting brandt.”

METEN = WETEN De installatie past goed in de BREEAM-ambitie van Generator Hotel Mauritskade, vertelt Broek. “Maar ook de uitgebreide bemetering van

86 | INSTALLATIE & BOUW

AMSTERDAM | Generator Hotel Mauritskade

Projectinfo EUROPESE PRIMEUR EN BREEAM-CERTIFICAAT VOOR GENERATOR HOTEL MAURITSKADE Het nieuwe Generator Hotel Mauritskade in Amsterdam heeft de Europese primeur voor het toepassen van de HVRF-technologie van Mitsubishi Electric. “Het nieuwe Hybride City Multi-systeem (HVRF) is het allereerste watergevoerde 2-pijpssysteem dat gelijktijdig koelen en verwarmen met energie-uitwisseling mogelijk maakt”, vertelt Martijn van Leerdam, Adviseur bij exclusief importeur Alklima B.V.. “De voordelen van VRF-technologie en een waterdragend systeem worden door dit systeem gecombineerd.” De HVRF-technologie is gebaseerd op het City Multi R2 warmterecuperatie-systeem van Mitsubishi Electric en bestaat uit een R2-buitenunit, Mitsubishi Electric ventilorconvectoren voor de kamers en de nieuwe Hybrid BC-controller, die een optimale combinatie van water en koudemiddel als energiedrager mogelijk maakt. “Voor partijen met een voorkeur voor watervoerende systemen bieden wij hiermee een interessant alternatief”, aldus Van Leerdam. “Besparing tot veertig procent ten opzichte van traditionele vierpijps watergevoerde installaties zijn geen uitzondering. Bovendien is geen gasaansluiting meer nodig.”

verschillende verdeelkasten en installatiedelen draagt hieraan bij. Zowel het water- als het warmte- en koude-energieverbruik wordt nauwlettend in de gaten gehouden.” In de hotelkamers wordt een gebalanceerde luchtbehandelingsinstallatie toegepast, vertelt Dogic. “Voor de verwarming en koeling van de hotelkamers is gekozen voor een HVRF-installatie van Mitsubishi Electric. Deze hybride installatie is nog nergens in Nederland gerealiseerd en is voor zowel Kemp BV als leverancier Alklima B.V. een primeur.” De publieke lagen van het hotel worden voorzien van een VAV-installatie aangevuld met vloerverwarming en/of radiatoren, waar nodig.

Voor Generator Hotel Mauritskade zijn in totaal twaalf warmtepomp buitenunits en 168 binnendelen geleverd, waarmee alle hotelkamers afzonderlijk van elkaar verwarmd of gekoeld kunnen worden. “De warmte die bij koelen wordt onttrokken aan een kamer wordt niet weggeleid naar buiten, maar wordt hergebruikt voor de verwarming van de kamers met een warmtebehoefte. Hierdoor kan energiezuinig geklimatiseerd worden, zonder dat er wordt ingeboet aan individueel comfort. Mede dankzij ons systeem is het hotel beloond met een BREEAM Very Good-certificaat.” De planning en de installatie van het 2-pijpssysteem is zeer eenvoudig, vertelt Van Leerdam. Zo zijn geen bijkomende pompen, buffervaten of omschakelkleppen nodig. “Het systeem functioneert nagenoeg plug-and-play. Alle componenten, waaronder warmtepompen, circulatiepompen, binnenunits en het gebouwbeheersysteem zijn afkomstig van Mitsubishi Electric, waardoor de onderdelen perfect op elkaar zijn afgestemd en een optimale werking gegarandeerd wordt.”

'OM ALLE INSTALLATIES NETJES IN TE PASSEN IN DE BESCHIKBARE RUIMTE, IS GEEN SINECURE. HIER IS EEN UITGEBREIDE VOORBEREIDING AAN VOORAF GEGAAN' Kemp BV is in dit project verantwoordelijk voor de complete W- en S-installaties. “De samenwerking met E-installateur Elektra BV loopt zeer voorspoedig”, vertelt Dogic. “In het verleden hebben we al vaker samen hotelprojecten gerealiseerd. We weten dus wat we aan elkaar hebben.” Broek: “De oplevering van Generator Hotel Mauritskade staat gepland voor november. Dan kunnen we als bouwteam weer een prachtig project op ons referentielijstje bijschrijven.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 87

INSTALLATIE & BOUW

SIM Holland B.V. Trapezium 250 3364 DL SLIEDRECHT T: 078-641 8000 info@sim-holland.nl www.simholland.nl

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

Sterk in beweging

SIM ENERGIE uw betrouwbare partner in (nood)stroom Specialist in totale noodstroomoplossingen met aggregaten en Uninterruptable Power Supply (UPS)

BEL VOOR

INFORMA EER TIE

0495 - 4 50095

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

voor een binnenklimaat dat topprestaties mogelijk maakt

I&B stopper 95x130.indd 1

Al meer dan 25 jaren op de Nederlandse markt.

24-06-14 09:08

Daar waar andere ophouden kunnen wij u een oplossing bieden:

ontwerp installatie onderhoud verwarming ventilatie koeling sanitair

Weverij 10 020-6410354 1185 ZG Amstelveen www.kempbv.nl

• Onderscheid met hoogwaardige kwaliteit door geautomatiseerde precisie productie. • Een kastconstructie met uitstekende eigenschappen (bijvoorbeeld: Koudebrugfactor TB1 volgens de EN 1886). • Meedenken in flexibele oplossingen standaard. • Onbegrensde ontwerpmogelijkheden.

AMSTERDAM | Generator Hotel Mauritskade

Projectinfo

FLEXIBELE, HOOG RENDEMENT LUCHTBEHANDELINGSKASTEN

INSTALLATIE- EN SIGNAALKABELS HOTEL MAURITSKADE

Op het dak van Generator Hotel Mauritskade in Amsterdam zijn twee Robatherm luchtbehandelingskasten geïnstalleerd die voorzien in de ventilatie van de kamers en de algemene ruimtes in het hotel. “Om te voldoen aan de BREEAM Very Good certificeringscriteria hebben we luchtbehandelingskasten met hoog rendement warmteterugwinning geleverd aan installateur Kemp BV”, vertelt Ron Beek, algemeen directeur van Robatherm Nederland.

Voor de bekabeling van onder andere de verlichtingsinstallatie en elektrotechnische installaties in Generator Hotel Mauritskade in Amsterdam is veelvuldig gebruikgemaakt van Draka installatieen signaalkabels. “Via de groothandel hebben wij een keur aan soorten en maten kabels geleverd”, vertelt Robert-Jan Ramhorst, District Manager bij Draka. “In het hotel wordt bijvoorbeeld gebruikgemaakt van collectief afgeschermde signaalkabels, om een goede signaaloverdracht te garanderen voor het verlichtingssysteem. Voor bepaalde ruimten in het hotel is conform de bestektekst gewerkt met halogeenvrije Draka HULT installatiekabels.”

“In de voorontwerpfase hebben we samen met IDEA Installatieadvies gekeken hoe we onze kasten optimaal konden inpassen in het ontwerp”, vertelt hij. “Immers hadden we te maken met beperkte beschikbare ruimtes. Gelukkig hebben wij de flexibiliteit om de Robatherm luchtbehandelingskasten te ontwerpen op klantwens. Ondanks

Kabels kunnen, hoewel ze in de meeste gebouwen niet zichtbaar aanwezig zijn, een snelle verspreiding van brand veroorzaken, waarbij bepaalde typen kabels veel dichte en vooral giftige rook veroorzaken. “Om de nadelige gevolgen van brand voor mens en materiaal zo klein mogelijk te houden, worden steeds meer halogeenvrije kabels voorgeschreven. Zo ook in dit project”, vertelt Ramhorst. “Emissie van giftige en corrosieve gassen wordt tot het minimum beperkt, waardoor de gevolgschade voor mens en materiaal aanzienlijk wordt verkleind.” Elektrotechniek 2015 Tijdens de beurs Elektrotechniek richt Draka zich volledig op de nieuwe Europese norm voor de brandveiligheid van kabels EN 50575 (CPR) en de Nederlandse NEN 8012 die daarop inspeelt. Draka verzorgt presentaties over de implicaties van deze nieuwe normen in het Draka Auditorium in hal 10. Kijk voor meer informatie en inschrijving op www.draka.nl/cpr

de beperkte ruimte hebben we kasten kunnen leveren van voldoende afmeting om een hoog rendement warmteterugwinning mogelijk te maken.” De luchtbehandelingskast die de ventilatie in de hotelkamers regelt, is voorzien van een kruisstroomwisselaar. De kast voor de algemene ruimte is uitgerust met een warmtewiel. “In de luchtbehandelingskasten zijn direct gedreven ventilatoren voorzien met frequentiegeregelde IE2-motoren, conform de ERP 2015norm”, vertelt Beek. “Daarnaast hebben we een change-over batterij geïnstalleerd geschikt voor R410a die zowel voor koelen als verwarmen benut kan worden.” Beide kasten, met een afmeting van 2,40 meter hoogte, zijn geplaatst in een verdiepte technische ruimte op het dak, zodat ze vanaf de straatzijde niet zichtbaar zijn. De opstelling is zo gekozen dat beide kasten, in geval van onderhoud, goed bereikbaar zijn.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER COD, Amsterdam

UITVOERING Pleijsier Bouw, Nijkerk ARCHITECT IDEA Ontwerp, Amsterdam INSTALLATIES Kemp BV, Amstelveen en Elektra BV, Amsterdam, Alkima BV, Draka, Robatherm Nederland ADVIES IDEA Installatieadvies, Amsterdam, Build2live, Den Haag en Van Rossum, Amsterdam BOUWPERIODE juli 2014 – november 2015

INSTALLATIE & BOUW | 89

NUNSPEET | Noord-Veluws Museum Tekst: Roel van Gils Beeldmateriaal: Van Sligtenhorst Ontwerp- en Adviesbureau

Homogene luchtverdeling in Noord-Veluws Museum Een optimaal binnenklimaat is voor een museum van levensbelang. Zo ook voor het binnenste van het vorig jaar geopende Noord-Veluws Museum in Nunspeet. Het kunstmuseum brengt op een informele en laagdrempelige wijze een breed publiek in contact met de schilder- en beeldhouwkunst die tussen 1880 en 1950 op de Noord-Veluwe werd gemaakt. Dankzij het unieke inClimotion速-systeem waarmee de ruimtecondities zeer nauwkeurig geregeld kunnen worden, kan dat nog in lengte van jaren. Het Noord-Veluws Museum is een particulier initiatief, waarbij de initiatiefnemer en financier een enthousiaste groep mensen om zich heen heeft weten te verzamelen, om gezamenlijk in nog geen vier jaar tijd een prachtig nieuw museumgebouw te realiseren, midden in Nunspeet aan de Stationslaan. De nieuwbouw en de renovatie van de oudbouw zijn ge誰ntegreerd met de Vrije Academie Nunspeet. Het museum ontleent haar kracht en bestaansrecht aan de haar toevertrouwde kunstcollecties, bruiklenen en authentieke cultuurhistorische objecten.

HOMOGENE LUCHTVERDELING Parameters als de temperatuur en de relatieve vochtigheid in de ruimten dienen in een museum als deze perfect geregeld te worden. Evert van Sligtenhorst van Van Sligtenhorst Ontwerp- en Adviesbureau is door de initiatiefnemer van het museum gevraagd

90 | INSTALLATIE & BOUW

NUNSPEET | Noord-Veluws Museum

Nederlandse begrippen unieke techniek, hebben we een project in Duitsland bezocht. Men was direct overtuigd.”

LUCHTBEHANDELINGSKAST

een adviserende rol te vervullen in de selectie van de E-, W- en S-installaties. “We hebben gekozen voor het inClimotion®-systeem”, zegt Van Sligtenhorst. “Het Noord-Veluws Museum is daarmee het eerste museum in Nederland dat gebruikmaakt van dit systeem, dat een goede homogene lucht-

verdeling in de ruimte garandeert en in staat is de temperatuur op één graad nauwkeurig te regelen. De lucht wordt via roosters met lage snelheid ingebracht en vermengt zich met de aanwezige lucht. Tochtklachten behoren tot het verleden. Om het museumbestuur te overtuigen van de voor

Het inClimotion®-systeem wordt gevoed door een luchtbehandelingskast van Systemair, die aan de specifieke eisen van het systeem werd aangepast. “In nauw overleg met Kieback&Peter, leverancier van het inClimotion®-systeem, hebben we een luchtbehandelingskast geëngineerd”, vertelt Ron Gijsbertsen van Systemair. “In de basis gaat het om een kast met een capaciteit van 8.800 m³/h die onder meer is voorzien van alternatieve kleppen. Ook de opstelling van de recirculatie in de kast is opnieuw vormgegeven. Het inClimotion®systeem werkt op overdruk. Er wordt dus iets meer lucht toegevoerd via speciale muurroosters dan dat er lucht wordt afgevoerd door de plafondroosters. Zo ontstaat er een langzame vermenging van de toevoerlucht en de binnenlucht. De lucht gaat langzaam naar de gewenste temperatuur toe. Het kost dus ook minder energie om een bepaalde luchttemperatuur te bereiken in het museum dan met een conventionele installatie; het systeem functioneert bewezen economischer én garandeert een homogene luchtverdeling. Een win-winsituatie.” ❚

The strong combination of technology and trust

Systemair B.V. · Postbus 263 · 3840 AG Harderwijk · Telefoon 0341 - 439 100 · Fax 0341 - 439 190 info@systemair.nl · www.systemair.nl

INSTALLATIE & BOUW | 91

SNEEK | Wijk Noorderhoek Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: DYKA BV

Prefab installatiepakket voorziet in duurzaamheidseisen Noorderhoek De wijk Noorderhoek in Sneek wordt grootschalig en duurzaam vernieuwd. In 2011 openden hier al een nieuw zorgcomplex en twee appartemententorens hun deuren. In april vorig jaar volgde de bouw van fase 2, bestaande uit 44 grondgebonden woningen voor Woningstichting de Wieren en Elkien. Van Wijnen uit Gorredijk was verantwoordelijk voor de bouw van de woningen. De installaties zijn verzorgd door Installatiebedrijf Otte BV uit Sneek, die hierbij werd ondersteund door DYKA kunststof leidingsystemen “In dit project heeft DYKA onder andere de prefabricage van de rioleringssystemen, Henco vloerverwarming en Henco warm- en koudwatersystemen verzorgd”, vertelt Niek Altena, projectleider bij Installatiebedrijf Otte BV. “Daarnaast trad DYKA op als adviseur en engineeringspartner, zowel in de ontwerp- als in de uitvoeringsfase. De kennis van DYKA over hoe we nog slimmer gebruik konden maken van diverse hulpstukken en samengestelde constructies, heeft ons veel tijd en faalkosten op de bouw bespaard. Door geprefabriceerde riolering en ventilatie daalt de handling maar stijgen de productiviteit en kwaliteit op de bouwplaats. Dit is ook nodig, want de bouw van deze woningen duurde maar 33 dagen.” Op verzoek van de opdrachtgever is het project volledig uitgewerkt in BIM. “Doordat de installateur gebruik kon maken van onze objectenbibliotheek is een optimaal ontwerp ontstaan, dat als basis heeft gediend voor de prefabricage”, vertelt Bert Boverhof, rayonmanager Woning- en Utiliteitsbouw bij DYKA. Prefabricage was noodzakelijk, gezien de korte doorlooptijd van het project, vertelt hij. “Dankzij de prefabricage kan sneller en efficiënter gewerkt worden. Immers worden veel handjes op de bouw bespaard. Bovendien neemt de kwaliteit van de installaties toe, omdat alle onderdelen binnen onder de beste omstandigheden geproduceerd kunnen worden. Op de bouw hoeven de onderdelen alleen nog geassembleerd te worden.”

DUURZAME WATERZUIVERING EN ENERGIEOPWEKKING Bijzonder aan dit project is dat alle woningen zijn aangesloten op ‘Waterschoon’, een kleinschalig,

92 | INSTALLATIE & BOUW

duurzaam systeem voor waterzuivering en energieopwekking middenin de wijk. “Alle woningen zijn voorzien van vacuümtoiletten en keukenvermalers voor organisch afval”, vertelt Altena. “Het afvalwater wordt gescheiden afgevoerd naar een zuiveringssysteem voor zwartwater (toiletwater) en grijswater (huishoudelijk afvalwater). DYKA heeft hiervoor de benodigde infrastructuur geprefabriceerd aangeleverd op de bouw.” Boverhof: “Vanaf de bouwtekening hebben we diverse sets PVC HD vacuümriolering en PVC vrijvervalriolering uitgerekend en getekend. Op ons advies zijn alle scherpe bochten voor de vacuümriolering vervangen door straalbochten om zo min mogelijk weerstand te creëren.” Na prefabricage zijn de systemen in vervoerbare porties naar de bouw getransporteerd, vertelt hij. “Doordat alle onderdelen zijn gemarkeerd met kavel- of woningnummers kon geen verwarring op de bouw ontstaan. Middels codering op het hulpstuk hebben we precies aangegeven waar de onderdelen gekoppeld moesten worden.”

ENERGIEZUINIGE VENTILATIE Alle woningen zijn voorzien van een DYKA AIR ventilatiesysteem. “De ovale, kunststof buizen en hulpstukken van dit systeem zijn aerodynamisch ontwikkeld en hebben een lage luchtweerstand”, vertelt Boverhof. “Hierdoor kunnen de afvoerventilatoren op een standje lager draaien waardoor energiezuinig geventileerd kan worden.” Om de efficiency op de bouwplaats te vergroten, is een DYKAMAG voorraadcontainer geleverd, die speciaal voor het werk was uitgerust met hulpstukken en rollen PE-Xc sandwichbuizen en een assortiment Henco producten voor gas- en warm- en

koudwatersystemen. Monteurs hoefden daardoor nooit mis te grijpen. Boverhof en Altena kijken terug op een geslaagd project. “De samenwerking tussen de projectleider, de chef monteur op de bouw, onze afdeling engineering en consultancy en de binnendienst is zeer prettig verlopen”, vertelt Boverhof. “Dankzij de korte lijnen kon steeds snel geschakeld worden, wat zeker heeft bijgedragen aan de kwaliteit van het project. Inmiddels zijn we gestart met fase 3 van de bouw, bestaande uit 56 grondgebonden woningen.” ❚

OCTALIX

MVCOMFORT

WORKING SUSTAINABILITY

EXPERTS IN DATACONTROL

Slim, stil en energiezuinig DYKA AIR, aangevuld met de vraaggestuurde ventilator van Duco, is de totaaloplossing voor woonhuisventilatie. De kunststof ventilatiekanalen zijn geschikt voor nieuwbouw en renovatie. Elke installateur kan het systeem makkelijk monteren of op maat maken. Desgewenst levert DYKA complete prefab sets, direct vanaf tekening. Het Duco CO2 system benut de aerodynamische vormgeving van DYKA AIR maximaal, zonder energie te verspillen. Het is vraaggestuurd, stil en energiezuinig. Dat maakt de DucoBox de perfecte motor voor het kunststof ventilatiesysteem in elke woning. Met een EPC winst tot 0,17! Bel DYKA voor een demonstratie: 0521-534911

DYKA AIR. RevolutionAIR

www.dyka-air.nl

ZUIDHORN | Brede School

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeldmateriaal: Daalfoto

Brede School Zuidhorn:

LANGE TERMIJN INSTALLATIES Voor de rond vormgegeven Brede School Zuidhorn installeerde HOMIJ uit Groningen alle werktuigbouwkundige installaties. Met onder meer een WKOinstallatie, ventilatieluchtzakken en een uitgebreide regelinstallatie toont de school haar toekomstvisie. Nieuw gebouwde basisscholen willen uit budgettaire overwegingen nog wel eens uitmonden in standaard blokkenbouw met weinig extra’s. Echter niet die in het Groningse Zuidhorn: de nieuwbouw met daarin onder meer twee basisscholen, een peuterspeelzaal, buitenschoolse opvang en een sportzaal is een opvallend in ronde vormen ontworpen schoolgebouw, met daarin veel glas en bovendien behept met duurzame werktuigbouwkundige installaties. HOMIJ’s projectmanager Henk Munneke: “We installeren vaker scholen, maar dit is er één die de standaard ontstijgt. Zowel qua ontwerp, bouwkundige materialen als installaties ademt de school toekomstvisie.”

94 | INSTALLATIE & BOUW

INVESTERING Eén van die onderdelen vormt de warmtekoudeopslag met warmtepompen voor duurzame energieopwekking. Weliswaar steeds vaker te zien in (luxere) utiliteitsbouw, maar voor scholen nog steeds bijzonder, zegt Munneke. “Nog meer dan bij bedrijfsutiliteit zijn de budgetten voor nieuw te bouwen scholen beperkt. Energieopwekking uit natuurlijke bronnen is een investering die zich pas later terugverdient. Daarom vind ik het erg moedig wanneer gemeenten en schoolbesturen verder willen kijken dan naar alleen de korte termijn.”

VENTILATIE Een ander onderscheidend onderdeel vormt de regeltechniek. Veel is hierop aangesloten, zoals het klimaat, de zonwering en ook diverse soorten verlichting. Naast verwarming en klimaat installeerde HOMIJ ook de wat meer standaard onderdelen zoals sanitair, hemelwaterafvoeren, gas en water. Vermeldenswaardig nog, volgens Munneke, is de ventilatie-afgifte in de klaslokalen: via luchtventilatiezakken die zijn gemonteerd tussen in de lengte gecreëerde plafondeilanden. “Ook dat is voor scholenbouw best bijzonder. Het systeem geeft een regelmatige en verspreide luchtafgifte, waardoor tochtvorming zoals met roosters uitblijft. Wij zijn het systeem bij scholenbouw in elk geval nog niet veel tegengekomen.” ❚

ZUIDHORN | Brede School

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeldmateriaal: Daalfoto

Klimaat, verlichting en zonwering worden bediend met één moderne regelinstallatie Rond het eind van dit kalenderjaar nemen de leerlingen van obs De Borgh en cbs Het Anker hun intrek in hun nieuwe Brede School in Zuidhorn. De school, die in opdracht van gemeente Zuidhorn is gerealiseerd, biedt naast basisonderwijs onderdak aan een kinderopvang (SKSG) en een drukkerij voor cliënten van gehandicaptenzorg De Zijlen. Het gebouw valt op door zijn moderne uitstraling en duurzame karakter. Onder andere een uitgebreide regelinstallatie, zonnepanelen, zonwering en een DALI-verlichtingsinstallatie zijn hiervoor verantwoordelijk. In opdracht van W-installateur HOMIJ Technische Installaties en E-installateur Wolter & Dros TBI heeft BRControls® de complete regeltechnische installatie voor de Brede School geleverd en de inbedrijfstelling verzorgd. “Er is gekozen voor één centraal regelsysteem, die zowel het klimaat als de verlichting en zonwering regelt”, vertelt René Zsom, Accountmanager bij BRControls®. “Gekozen is voor BRC45 regelingen voor de primaire opwekkingsinstallaties, waaronder ketels, warmtepompen en luchtbehandelingskasten en voor BRN20 IP naregelingen voor de lokale sturing en regeling van de verlichting (DALI), klimaat en zonwering in de klassen, gangen en kantoren. Het complete systeem wordt WebBased door de school beheerd.” Daarnaast is het gebouw voorzien van een Energiespiegel, vertelt hij, waarmee het energieverbruik van de Brede School actief gemonitord wordt. “Niet alleen leraren, maar ook leerlingen en bezoekers kunnen hiermee eenvoudig het energiegebruik van de Brede School inzien. Doordat het systeem gekoppeld wordt aan een exclusief WebBased kinder-gebouwbeheersysteem en een informatiebordensysteem in de klas, kan het energiegebruik onderdeel gemaakt worden van de lesstof. Dit zorgt voor een stukje bewustwording.” Voor de Energiespiegel in de hal en de energie- en prestatieborging in de Brede School, levert BRControls® het MyBuilding® softwaresysteem, dat alle

processen in het gebouw qua klimaat, verlichting en zonwering inzichtelijk maakt en zo efficiënt mogelijk op elkaar afstemt. “Alle processen worden actief bewaakt”, vertelt dhr. Zsom. “Bij afwijkingen wordt de beheerder direct geïnformeerd, zodat gericht actie ondernomen kan worden.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 95

Vakbeurs Energie

6 t/m 8 oktober in de Brabanthallen in Den Bosch

ENERGIE & GEBOUW 2015 Het platform Energie & Gebouw maakt deel uit van Vakbeurs Energie, al jaren hét platform waar vraag en aanbod zich laten inspireren door nieuwe oplossingen en prikkelende visies. Een event waar volop zaken worden gedaan rondom alle kansen die energietransitie biedt. Op Energie & Gebouw – van 6 tot en met 8 oktober in de Brabanthallen in Den Bosch – draait alles om duurzame energieopwekking en -besparing in de gebouwde omgeving. “Dat er in de huidige kantoor- en woningvoorraad nog een wereld te winnen is op het gebied van energiebesparing mag bekend zijn”, vindt Wendy van de Geijn van beursorganisator 54events. “Woningbouwcorporaties en projectontwikkelaars zien bij renovatie van panden steeds vaker de financiële voordelen en toegevoegde waarde die een goed energielabel biedt in de exploitatie. Voor de inmiddels licht aantrekkende bouwen installatiesector liggen hier dan ook grote kansen. Daarnaast speelt de gebouwde omgeving een steeds belangrijkere rol in de (decentrale) opwekking van energie. Vakbeurs Energie speelt in dit veld in een belangrijke rol door als katalysator op te treden en alle spelers uit de keten samen te brengen voor drie dagen netwerken, kennisuitwisseling en zakendoen.”

VERDUURZAMEN WOONVOORRAAD  Het belang van een goede dialoog en met name het nemen van concrete stappen met betrekking tot duurzame energievoorzieningen wordt onderstreept door de brief die Staatsecretaris Mansveld van Infrastructuur en Milieu recent aan de Tweede Kamer

richtte. Volgens Van Mansveld moet het verduurzamen van de woonvoorraad topprioriteit zijn. Zij roept de Tweede kamer dan ook op tot het versneld nemen van maatregelen. Dat er in de markt veel animo is voor duurzame energieoplossingen blijkt ook wel uit de bijna € 7miljard aan aanvragen die bij RVO.nl tot op heden zijn binnengekomen in het kader van de Stimuleringsregeling Duurzame Energieproductie 2015 (SDE+ 2015).

INNOVATIES EN DEBAT   Wie op zoek is naar de huidige mogelijkheden wat energiebesparing en verduurzamen betreft, is bij Vakbeurs Energie aan het juiste adres. De vakbeurs wordt reeds voor de elfde keer georganiseerd. Ruim driehonderd deelnemers laten straks in de Brabanthallen zien wat zij in huis hebben als het gaat om innovatieve producten, nieuwe technieken en toekomstvisie. De absolute must om te innoveren en te verduurzamen komt daarbij ook uitgebreid aan bod. Daarbij is zeer zeker ook oog voor de dagelijkse praktijk. Waar loopt men tegenaan? Vakbeurs Energie is daarmee meer dan een plek om de laatste innovaties met eigen ogen te zien. Het gaat in Den Bosch juist ook om het netwerken, delen van kennis en ervaring en het opdoen van inspiratie. De aftrap van Vakbeurs Energie op dinsdagmorgen 6 oktober is daar meteen een goed voorbeeld van.

UNITE AND INSPIRE   Het openinsgdebat heeft als thema Unite and Inspire. Internationale samenwerking en kennisdeling is pure noodzaak als we de energietransitie willen laten slagen. Wat zijn de beste ingrediënten voor optimale samenwerking? En welke barrières zijn er nog te overwinnen? Aan het woord komen internationale experts, waaronder Bram van As (Waarnemend Bestuursvoorzitter FedEC) en Kristof de Smet (President Eureopean Network for Environmental Professionals ENEP). ›

96 | INSTALLATIE & BOUW

Vakbeurs Energie

INSTALLATIE & BOUW | 97

Vakbeurs Energie

ENERGIE & GEBOUW   Het Platform Energie & Gebouw brengt partijen samen die bijdragen aan het optimaliseren van gebouwen, waarbij maximaal comfort gepaard gaat met minimaal energieverbruik. Hierbij spelen tal van aspecten een rol en deze komen stuk voor stuk terug op de beursvloer en in het inhoudelijke programma. Zo laten toonaangevende aanbieders innovatieve oplossingen zien, variërend van de gebouwschil tot het binnenklimaat en van verlichting tot warmwatervoorziening. Ook inhoudelijke thema’s als Esco’s, energielabels en energiecoöperaties komen uitgebreid aan bod. Het PassiefBouwen Event slaat de brug tussen energieneutraal bouwen en comfortabel wonen, met slimme oplossingen en innovaties die zowel de bouwer als de bewoner ten goede komen.

MOBILITEIT   Uit de evaluaties van eerdere edities van Vakbeurs Energie kwam naar voren dat bezoekers behoefte hadden aan informatie over energiebesparing op het gebied van mobiliteit en elektrische voertuigen. De co-locatie met de vakbeurs Ecomobiel is dan ook een welkome aanvulling op het aanbod.

PROGRAMMA   Op de website Energievakbeurs.nl staat het meest actuele overzicht van de diverse congressen, lezingen en workshops die worden georganiseerd. Hieronder alvast een kleine greep uit het aanbod.

Talent 2015. Kandidaten zijn diegenen die als (aanstormend) energieprofessional betrokken zijn bij een opvallend, energiebesparend en/of verduurzamend product of -project. De genomineerden presenteren zich tijdens Vakbeurs Energie. De vakjury maakt vervolgens de winnaars bekend.

UITREIKING ENERGIE AWARDS

VVM – FEDEC – TEG DEBAT OVER DE ENERGIE PRESTATIE KEURING

Wanneer: dinsdag 6 oktober van 11.30 – 12.00 uur Vakbeurs Energie introduceert twee nieuwe Awards: de Energie Professional- en het Energie

Wanneer: woensdag 7 oktober van 13.30 – 14.30 uur Hoe kunnen bedrijven hun energieprestaties verbeteren? Welke maatregelen kunnen zij tref-

Praktische informatie Vakbeurs Energie: 6, 7 en 8 oktober 2015   Vakbeurs Ecomobiel: 6 en 7 oktober 2015 Locatie: de Brabanthallen in Den Bosch Dagelijks van 10.00 – 17.00 uur

fen? En hoe maken zij resultaten inzichtelijk, ook voor de toezichthouder van bevoegd gezag? De Energie Prestatie Keuring (EPK) kan hen daarbij helpen. Om te onderzoeken of het idee ook in de praktijk werkt, zijn recent negen EPK-pilotprojecten gestart. Een aantal van deze EPK’s worden getoond. Daarna gaan diverse industrie experts van VVM, FedEC en TEG met elkaar en de zaal in debat.

TOPCONSORTIA VOOR KENNIS EN INNOVATIE (TKI’S) Wanneer: donderdag 8 oktober van 10.30 – 11.15 uur Bedrijven, wetenschappers en de overheid werken in de Topsector Energie samen aan adviezen en programmalijnen, waarin zij aangeven met welke maatregelen de sector kan blijven concurreren op de wereldmarkt. De negen topsectoren werken samen in Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI). In deze TKI’s zoeken ze naar manieren om vernieuwende producten of diensten op de markt te brengen. Vertegenwoordigers van de verschillende TKI’s delen hun kennis en tonen projecten die een bijdrage moeten leveren aan de Energietransitie.

METEN VAN DUURZAAMHEID Zie voor meer informatie Energievakbeurs.nl en Ecomobiel.nl Vakbeurs Energie en Ecomobiel zijn uitsluitend toegankelijk voor professionals. Toegang is gratis voor vakbezoekers en uitsluitend bij voorregistratie. Toegang ter plaatse kost 35 euro. Voorregistratie loopt via de websites www.energievakbeurs.nl of www.ecomobiel.nl

98 | INSTALLATIE & BOUW

Wanneer: donderdag 8 oktober van 13.30 - 14.30 uur Er zijn diverse meetinstrumenten voor het inzichtelijk maken van duurzaamheid. Welke meetinstrumenten zijn er? Wanneer moet u voor welk instrument kiezen? Aan bod komen o.a. BREEAMNL en de CO2 Prestatieladder maar ook GPR Gebouw, Greencal, LEED, DPL en EPL. ❚

Dalkruid 54 5731 TN Mierlo T 0492 66 39 67 M 06 25 04 66 33 E bdebruijn@intecad.nl W www.intecad.nl

Uw partner voor integraal technisch advies in: Duurzaamheid Beveiliging Beheer en onderhoud

STErk in onTWErp En dirEcTiEvoEring ParTiciPaNT vaN EcoDEsk

WErkT saMEN MET WarMBouWEN

THEMA | Meetapparatuur

Tekst: Roel van Gils Beeldmateriaal: FLIR Systems

Een kijkje in de wereld van testen meetinstrumenten Als pionier en wereldwijd marktleider op het gebied van commerciële warmtebeeldcamera’s levert FLIR Systems al vijftig jaar thermografische en nachtkijkerapparatuur voor toepassingen in de wetenschap, industrie, ordehandhaving en het leger. “We bieden het grootste aanbod aan warmtebeeldcamera’s voor beginners tot professionals”, zegt Ruud Heijsman, Regional Marketing Manager bij FLIR Systems. “De nieuwste FLIR-lijn met testen meetinstrumenten voldoet aan dezelfde norm voor innovatie, kwaliteit en betrouwbaarheid die klanten inmiddels van ons verwachten.” Heijsman laat diverse nieuwe ontwikkelingen de revue passeren. De nieuwste FLIR-lijn met testen meetinstrumenten zijn volgens Heijsman vanaf het allereerste begin ontwikkeld met het oog op functies van de allerhoogste kwaliteit, ter ondersteuning van de praktische behoeften van haar klanten: geavanceerde diagnostiek, hogere productiviteit en betere connectiviteit. “Nieuw in het assortiment zijn onder meer de FLIR DM93, FLIR CM83 en FLIR CM78 elektrische meters. Alle meters worden gekenmerkt door een groot/helder LCD-scherm, heldere dubbele LED-werkverlichting om donkere werkgebieden mee te verlichten, Bluetooth®-connectiviteit met mobiele Android™-apparaten waarop de nieuwste mobiele FLIR Tools-app is geïnstalleerd en de mogelijkheid om draadloos verbinding te maken met FLIR-warmtebeeldcamera’s die geschikt zijn voor METERLiNK®, zodat elektrische metingen realtime kunnen worden ingesloten in IR-beelden.”

100 | INSTALLATIE & BOUW

NIEUWE MULITMETERS De FLIR DM93 is een robuuste digitale multimeter die is ontworpen met geavanceerde VFD-filtering en -afscherming, waarmee professionele gebruikers niet-traditionele sinusgolven en vage signalen van VFD-apparatuur nauwkeurig kunnen analyseren. Andere functies zijn bijvoorbeeld een LoZ-modus die een einde maakt aan fictieve metingen in langetermijn-scenario’s en automatische gegevensregistratie om kleine haperingen te detecteren. De FLIR CM83 is een industriële stroomtang met spanningsanalyse en geavanceerde VFDfiltering voor het testen van driefasige systemen en VFDapparatuur. Andere functies zijn bijvoorbeeld een harmonische modus om ruis van verschillende elektrische bronnen te vinden, faserotatie om de faserichting van driefasige systemen te bevestigen en een functie om de inschakelstroom bij opstartovergangen te detecteren.

THEMA | Meetapparatuur

De FLIR CM78 is een stroomtang van 1.000 Ampere die de mogelijkheden van een digitale True RMS-multimeter en een stroomtang combineert met een contactloze IR-thermometer en een thermokoppel van het type K. Deze nieuwe stroomtang is nuttig voor werkzaamheden aan industriële apparatuur en complexe machines en stelt gebruikers in staat om snel nauwkeurige wisselstroom-/gelijkstroommetingen tot 1.000 Ampere of 1.000 Volt vast te leggen.

VOCHTMETER MET WARMTEBEELDCAMERA Heijsman: “De nieuwe FLIR CM55/57 flexibele stroomtangen en de FLIR TA72/74 universele, flexibele stroomsonde-accessoires voor elektrische toepassingen zijn ook voorbeelden van recente ontwikke-

lingen. Dankzij hun smalle, flexibele spoelen kunnen elektriciens met deze nieuwe instrumenten nauwkeurige metingen verrichten in nauwe, ongemakkelijke plaatsen die moeilijk toegankelijk zijn met een traditionele stroomtang met harde klemmen. Tot slot is de FLIR MR160 de eerste vochtmeter die ook uitgerust is met een ingebouwde warmtebeeldcamera. Met deze toevoeging heeft FLIR de enige vochtmeter ontwikkeld die onmiddellijk en efficiënt mogelijke vochtproblemen kan aanwijzen en visueel weergeven in het warmtebeeld. De gebruiker weet zo meteen waar de MR160 sondes geplaatst moeten worden op de muur, op het plafond of op de vloer, om zo goed mogelijk het vochtgehalte en vochtproblemen te kwantificeren.” De kracht van de FLIR testen meetinstrumenten zit hem volgens Heijsman in meerdere aspecten, zoals het gelijktijdig kunnen meten en verlichten, metingen combineren met warmtebeelden, direct de temperatuur kunnen aflezen, geen valse metingen (fantoomspanning), een robuust design en tot slot het delen van resultaten via smartphone of tablet met collega’s. ❚

MR160_adv_197x130_NL.indd 1

29/07/15 11:29

INSTALLATIE & BOUW | 101

THEMA | Meetapparatuur

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeldmateriaal: Mors Smitt

APPARATENTESTERS: ONONTBEERLIJK VOOR VEILIGE BOUWPLAATS Bouwplaatsen worden tegenwoordig almaar veiliger dankzij betere persoonlijke beschermingsmiddelen (PMBâ&#x20AC;&#x2122;s), steigers met certificaten en deugdelijk aangebrachte valbeschermingen. Niet minder van belang voor de veiligheid is de periodieke keuring van elektrische arbeidsmiddelen. Mors Smitt uit Utrecht ontwikkelt onder de merknaam Nieaf-Smitt sinds 1994 NEN 3140 apparatentesters met een hoge kwaliteit en betrouwbaarheid.

102 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Meetapparatuur

Niet meer weg te denken op nieuwbouwprojecten, renovaties en/of verbouwingen: op gezette tijden uitgevoerde inspecties, met als doel het creëren van veilige werkomstandigheden voor personeel op of om de bouwplaats. Mors Smitt uit Utrecht vervult met het assortiment Nieaf-Smitt apparatentesters een belangrijke rol in alles wat met veiligheid van arbeidsmiddelen op de bouw te maken heeft. Salesmanager Mark ter Steege: “Gelukkig is veiligheid op de bouw inmiddels geen vraag meer, maar een vanzelfsprekendheid. Volgens de ARBO-richtlijnen zijn werknemers verplicht tot verstrekking van veilige arbeidsmiddelen aan het personeel. De NEN 3140 norm voorziet in deze gebruikersveiligheid. Met onze apparatentesters dragen wij bij aan een snelle, correcte keuring en juiste administratieve verwerking van resultaten. Hierdoor is het voor bedrijven eenvoudig aantoonbaar dat keuringsprocessen op orde zijn.”

MULTIFUNCTIONEEL Nieaf-Smitt apparatentesters zijn verkrijgbaar in verschillende soorten en uitvoeringen, afhankelijk van de hoeveelheid, het type en de registratiewijze van de te keuren objecten. Een veelgebruikt exemplaar is de SafetyPAT 3140. Niet toevallig, volgens Ter Steege, want de tester koppelt nauwkeurigheid en gebruiksgemak aan een opvallende hoeveelheid testfuncties. Ter Steege: “Zonder vals bescheiden te willen zijn: momenteel is er geen andere apparatentester op de markt die zo aansluit op de wensen van de Nederlandse markt. En dat niet alleen, want dankzij het bedieningsgemak verlopen keuringen en administratieve verwerkingen ook aanzienlijk sneller.” Ter Steege doelt op onder meer de keurfunctie van niet-elektrische arbeidsmiddelen (trappen,

ladders, steigers): in een ander fabricaat niet verkrijgbaar, dus letterlijk uniek. Onderscheidend is ook dat de tester is uitgerust met een ingebouwde digitale camera, voor objectidentificatie of bewijslast van afkeur of reparatie. Andere functies en mogelijkheden zijn het meten van 3-fase reële lekstroom, aardlekschakelaarcontrole (volgens NEN 3140), een extreem groot opslagbereik (50.000 metingen, 2.000 foto’s) en digitale aansluitvoorzieningen (Bluetooth en USB).

NEN 3140 De Nieaf-Smitt apparatentesters zijn niet van vandaag of gisteren. Integendeel: het als NIF (Nederlandse Instrumenten Fabriek) begonnen bedrijf is sinds 1900 actief en behoort daarmee tot de oudste testorganisaties ter wereld. Die Nederlandse wortels zitten diep verankerd – als ontwikkelaar van apparatentesters heeft het bedrijf zich volledig toegespitst op de in Nederland gehanteerde NEN 3140-normering. En dat heeft voordelen voor in het binnenland opererende bedrijven, zegt Ter Steege. “Ondanks Europese normeenwording worden normen nog steeds verschillend geïnterpreteerd. In Nederland worden elektrische arbeidsmiddelen in de regel getoetst volgens de NEN 3140. Doordat onze apparaten hierop volledig zijn toegespitst, gaan keuringen en administratieve verwerkingen sneller en vollediger.” Hij wijst nog op het eigen servicecentrum, een laboratorium waar allerhande meetapparatuur getest, gekalibreerd en gerepareerd kan worden. “Dat doen we ook met apparatuur van andere merken. Uiteraard met korte doorlooptijden en tegen scherpe tarieven.” ❚

SafetyPAT 3140 De SafetyPAT 3140 is een complete VCA/NEN 3140 tool voor het periodiek keuren van arbeidsmiddelen. • • • • • •

Nieaf-Smitt is a brandname of Mors Smitt

Aardlekschakelaar controle volgens NEN 3140 (30 mA) 3-fase reële lekstroom middels optionele testadapter Checklist voor niet-elektrische arbeidsmiddelen zoals ladders, trappen etc. (vrij aan te passen) Automatische herkenning van bekende objecten (hertesten) Ingebouwde digitale camera Werkt zowel op accu-pack (meegeleverd) als 230 V

www.nieaf-smitt.nl

INSTALLATIE & BOUW | 103

THEMA | Meetapparatuur

Tekst: Roel van Gils Beeldmateriaal: ACIN instrumenten

Binnen- en buitenklimaat meten en inregelen Als producent en leverancier van hoogwaardige meet- en regelapparatuur voor binnen- en buitenklimaat is ACIN instrumenten regelmatig betrokken bij bijzondere projecten. “Bijna alle fysische eigenschappen van lucht kunnen wij meten met onze apparatuur”, zegt Niek-Jan Bink van ACIN instrumenten. Hij vertelt over de meest recente ontwikkelingen, waaronder de FlowFinder mk2 en de drukregelkleppen toegepast op de Zr. Ms. Karel Doorman, het grootste schip van de Nederlandse Marine. “Grootheden als luchtvochtigheid, temperatuur, druk, luchthoeveelheid, luchtsnelheid en CO2 kunnen met onze producten allemaal gemeten worden”, vertelt Niek-Jan Bink. “Behalve producent zijn we namelijk ook leverancier en distributeur van een aantal bekende kwaliteitsinstrumenten, zoals het Zwitserse Rotronic met apparatuur voor het meten van temperatuur en luchtvochtigheid en het Amerikaanse Setra met instrumenten voor het meten van druk. Daarnaast leveren we aanverwante producten, zoals een uitgebreid assortiment aan rookproducten voor het testen van ventilatiesystemen, luchtbewegingsstudies, brandoefeningen, lektesten, et cetera. Een groot deel van onze aandacht gaat ook uit naar het produceren van drukregelaars voor marineschepen. Zo wordt het binnenklimaat van niet alleen de Karel Doorman, maar ook van de nieuwe Engelse vliegdekschepen HMS Queen Elisabeth en de HMS Prince of Wales op overdruk gehouden met onze drukregelkleppen.”

FLOWFINDER® MK2 Bij installateurs geniet ACIN instrumenten vooral bekendheid met de FlowFinder en zijn opvolger: de FlowFinder® mk2. ‘FlowFinderen’ is al jaren een werkwoord, aldus Brink. “Wanneer je zeker wilt weten of je ventilatiesysteem goed is ingeregeld, moet je het FlowFinderen.” Het handmeetinstrument is ontworpen voor het nauwkeurig meten van luchtdebieten ten behoeve van het inregelen en balanceren van mechanische ventilatiesystemen. “Het meetprincipe van de FlowFinder en de FlowFinder® mk2 is gebaseerd op de nuldrukcompensatiemethode. Hierbij wordt de weerstand van de FlowFinder gecompenseerd door een handbediende smoorklep en bij de FlowFinder® mk2 door middel van een automatisch geregelde ventilator. Onderzoek heeft aangetoond dat de nuldrukcompensatiemethode de meest nauwkeurige manier van meten is voor toe- en afvoer van luchtstromen bij verschillende soorten ventielen en roosters. De ‘oude’ FlowFinder was een handbediend

instrument met een zware loodaccu. Niet altijd even handig in gebruik maar wel betrouwbaar en nauwkeurig. Met dezelfde hoge nauwkeurigheid is de volledig geautomatiseerde FlowFinder® mk2 een waardige opvolger. De metingen kunnen nu worden opgeslagen en verwerkt worden in een spreadsheetprogramma.”

ZEER BRUIKBAAR ACIN instrumenten produceert alles in eigen huis in Rijswijk. “De FlowFinder® mk2 maakt inmiddels ook furore in het buitenland”, zegt Bink. “Recent is het handmeetinstrument nog getest door een ISO17025 geaccrediteerd Engels bedrijf en omarmd als zijnde zeer bruikbaar.” ❚

FEILLOOS INREGELEN VAN VENTILATIESYSTEMEN FlowFinder ®

De enige manier om ventilatiesystemen feilloos in te regelen of te controleren, is met de nuldrukcompensatiemethode. De FlowFinder luchtdebietmeter maakt gebruik van deze uiterst nauwkeurige meetmethode. • MEETBEREIK VAN 10m3/u TOT 850m3/u • NAUWKEURIG EN REPRODUCEERBAAR • ZEER SNEL • LICHTGEWICHT • EENVOUDIG TE BEDIENEN • OPLAADBARE ACCUSET

acin instrumenten bv

Handelskade 76 2288 BG Rijswijk

Meting met FlowFinder

104 | INSTALLATIE & BOUW

telefoon 070 307 07 03 telefax 070 307 09 38

info@acin.nl www.acin.nl

DEN HAAG | Uithofslaan

Tekst: Loet van Bergen Beeldmateriaal: Kruit Installatietechniek

Hybride warmtepompsysteem in nieuwbouwwoningen Den Haag In de Uithofslaan in Den Haag verrijzen twintig riante woningen. Dit nieuwbouwplan kent een grote diversiteit en bestaat uit vrijstaande, twee-onder-een-kap- en ruime hoeken tussenwoningen. Via Bouwbedrijf Frans Vink & Zn. te Moordrecht heeft Kruit Installatietechniek de opdracht gekregen om de S- en W-installaties te realiseren. In het najaar zijn alle woningen gerealiseerd. Het project is een initiatief van Jansen de Jong Projectontwikkelaars. “Zij hebben het bestek geschreven met als uitgangspunt een EPC van 0,55”, vertelt Rene Jansen. “We hebben dat wel gecheckt en ook de transmissieberekening gemaakt voor de installatie evenals de leidingnetberekening. Dat is gebeurd volgens ISSO 51: aanvoer 45 graden Celsius en retour 35 graden Celsius.”

HYBRIDE WARMTEPOMPSYSTEEM Voor de W-installatie is gekozen voor een CV-combiketel van Itho Daalderop in combinatie met een lucht/water-warmtepomp. Hierbij haalt het warmtepompdeel de warmte uit de buitenlucht, aangevuld met ventilatielucht. De energie vanuit deze luchtstroom wordt door de warmtepomp overgedragen aan het water van het afgiftesysteem, in dit geval een vloerverwarmingssysteem. Het CV-deel zorgt voor warm tapwater en ‘warmt bij’ of ‘neemt over’ als het bijvoorbeeld hard vriest. Zo is er altijd voldoende warmte. De verwarming wordt geregeld in de woonkamer middels een ruimte thermostaat, terwijl de slaapkamers en badkamer worden nageregeld met de thermostaat die ook de vloerverwarming bedient.

CO2-GESTUURD VENTILATIESYSTEEM

Alle woningen zijn voorzien van CO2-gestuurd ventilatiesysteem. Jansen: “Voor de aanvoer van verse buitenlucht zitten in de kozijnen luchttoevoer ventilatieroosters die handmatig te bedienen te zijn. In de kamer zit een CO2-sensor die constant het CO2-gehalte meet. Naarmate het CO2-gehalte oploopt, gaat het ventilatiesysteem meer lucht afzuigen en tevens meer verse lucht toevoegen, waardoor een aangenaam binnenklimaat geborgd wordt. In principe hebben alle woningen dezelfde installatie. Bij de grotere woningen is de capaciteit van de installatie alleen hoger.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ARCHITECT AANNEMER W&S INSTALLATEUR E-INSTALLATEUR VLOERVERWARMING

Jansen de Jong Projectontwikkelaars, Bodegraven Marquart Architecten te Raamsdonkveer Bouwbedrijf Frans Vink & Zn., Moordrecht Kruit Installatietechniek, Moordrecht DME, Moerkapelle Montage Garant, Mierlo

INSTALLATIE & BOUW | 105

DEN HAAG | Uithofslaan

Tekst: Jan van den Berg Beeldmateriaal: Frisia Makelaars

Totale vloerverwarming voor woningproject Uithofslaan Voor een project van twintig woningen in Den Haag heeft MG Vloerverwarming de vloerverwarmingssystemen mogen leveren. Het betreft grondgebonden woningen met twee verdiepingen. Op de betonnen constructievloer zijn draadnetten geplaatst, waarop vervolgens de vloerverwarming is aangebracht. MG Vloerverwarming was verantwoordelijk voor alle aspecten van de vloerverwarmingsinstallatie. Naast de engineering, het maken van de montagetekeningen en de levering van de verschillende componenten heeft het bedrijf ook de montage verzorgd.

De woningen zijn gebouwd door Bouwbedrijf Frans Vink. Kruit Installatie uit Moordrecht was de onderaannemer voor de installaties. Dit bedrijf heeft op zijn beurt MG Vloerverwarming ingeschakeld om het ontwerp en de aanleg van de vloerverwarming voor zijn rekening te nemen. Beide bedrijven werken vaker samen.

Het systeem kenmerkt zich door een pomploze verdeling van het warme water. Per vertrek kan de verwarming geregeld worden. Een wat ongebruikelijk aspect is dat de vloerverwarming van de eerste verdieping is aangesloten op een verdeler die op de tweede verdieping is geĂŻnstalleerd.

MG totaalconcept in vloerverwarming is gespecialiseerd in dergelijke systemen voor zowel woningen als utiliteitsgebouwen. Het betreft zowel nieuwbouw als werkzaamheden ten behoeve van renovatie. MG Vloerverwarming is actief in de Benelux. â?&#x161;

MG vloerverwarming draagt bij aan het Haagse woonproject Uithofslaan.

106 | INSTALLATIE & BOUW

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

Het meest complete overzicht van leveranciers online Staat u nog niet op www.installatieenbouw.nl? Neem dan contact op met Roel de Bruijn: T +31 495 45 00 95 E r.debruijn@louwersuitgevers.nl

Wie doet wat zijn servicepaginaâ&#x20AC;&#x2122;s met een overzicht van de meest gerenommeerde bedrijven per rubriek. U kunt deelnemen met een naamsvermelding. Indien gewenst kunt u uw bedrijfslogo toevoegen.

INSTALLATIE & BOUW

Hier vindt u gerenommeerde toeleveranciers aan de installatiebranche

Wat doet u eigenlijk? Voor â&#x201A;Ź 99,- per uitgave weten uw klanten dat ook! Bel of mail Roel de Bruijn voor alle informatie over een vermelding in het vaktijdschrift Installatie & Bouw: T +31 495 45 00 95 r.debruijn@louwersuitgevers.nl

WIE DOET WAT

AIRCONDITIONING

FOREHAND AIRVEK

Hongkongstraat 10 3047 BS ROTTERDAM T +31 (0)10 4376766 E info@airvek.nl W www.airvek.nl

Driemanssteeweg 174 3084 CB ROTTERDAM T +31 (0)10 2404121 E info@forehand.nl W www.forehand.nl

VAN DEN POL ELEKTROTECHNIEK BV Postbus 37 3417 ZG MONTFOORT T +31 (0)348 473434 F +31 (0)348 472294 E info@vandenpol.com W www.vandenpol.com

TONZON BV

Postbus 1375 7500 BJ ENSCHEDE T +31 (0)53 4332391 E info@tonzon.nl W www.tonzon.nl

KLIMAATBEHEERSING

BRANDBEVEILIGING Nemo Groep

NEMO GROEP HERTEK

Postbus 10209 6000 GE WEERT T +31 (0)495 584111 E info@hertek.nl W www.hertek.nl

Marconiweg 5 3442 AD WOERDEN T +31 (0)6 24668484 E info@nemogroep.nl W www.nemogroep.nl

VERKERK GROEP

Postbus 49 3330 ZWIJNDRECHT T +31 (0)78 6107850 E info@verkerk.com W www.verkerkgroep.nl

GEBOUWAUTOMATISERING

ALKLIMA BV

Postbus 1176 3350 CD PAPENDRECHT T +31 (0)78 6150000 E info@alklima.nl W www.alklima.nl

BIM SOFTWARE & CONSULTANCY

REDLINK BV STABIPLAN

Postbus 128 2410 AC Bodegraven T +31 (0)172 650265 E info@stabiplan.nl W www.stabiplan.nl

BOUWKUNDIGE BRANDPREVENTIE

FIREJOB

Havenweg 20c 5145 NJ WAALWIJK T +31 (0)416 561010 E info@firejob.nl W www.firejob.nl

BRANDBEVEILIGING

PNEUMAN B.V.

Postbus 47 1130 AA VOLENDAM T +31 (0)299 411350 F +31 (0)299 411360 E info@pneuman.nl W www.pneuman.nl

Nijverheidsweg 2 3751 LP BUNSCHOTEN T +31 (0)33 2980926 E info@redlink.nl W www.redlink.nl

ELEKTROTECHNISCHE INSTALLATIES

BREEDVELD & SCHRODER Postbus 60121 1320 AC ALMERE T +31 (0)36 5350756 E info@breed.nl W www.breed.nl

HOMETEC ZUID Burg. Loefenstraat 19 6155 KA PUTH-SCHINNEN T +31 (0)46 4752585 E info@hometeczuid.nl W www.hometeczuid.nl

DATAKABEL

E-WORKS

Cobaltstraat 18 2718 RM ZOETERMEER T +31 (0)79 3631120 E info@e-works.nl W www.e-works.nl

108 | INSTALLATIE & BOUW

KREMER BV INSTALLATIETECHNIEK Postbus 101 7040 AC ‘S-HEERENBERG T +31 (0)314 662445 E info@kremer.nl W www.kremer.nl

BRCONTROLS PRODUCTS BC Telfordstraat 47 8013 RL ZWOLLE T +31 (0)38 4604240 F +31 (0)38 3556633 E info@brcontrols.com W www.brcontrols.com

AMBRAVA B.V. / SAMSUNG KLIMAATBEHEERSING Postbus 4300 7320 AH APELDOORN T +31 (0)55 5277777 E info@samsung-klimaat.nl W www.samsung-klimaat.nl

GEBOUWBEHEERSYSTEEM

PROMTEG

Westerwerf 22a 1911 JA UITGEEST T +31 (0)88 6571200 E info@promteg.nl W www.promteg.nl

GRONDBORINGEN / WATERBEHANDELING

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV Postbus 151 2394 ZH HAZERSWOUDE-RIJNDIJK T +31 (0)71 3417111 F +31 (0)71 3414192 E info@carrier.nl W www.carrier.nl

FLIERMAN TECHNIEK

Holterweg 112 7427 RB DEVENTER T +31 (0)570 510090 E info@fliermantechniek.nl W www.fliermantechniek.nl

ISOLATIETECHNIEKEN

ISOLATIEBEDRIJF W. VAN DEN HANENBERG BV Altenaweg 20C 5145 PC WAALWIJK T +31 (0)416 675380 E info@hanenberg.nl W www.hanenberg.nl

CIAT NEDERLAND

Annie M.G. Schmidtweg 229 1321 NA ALMERE T +31 (0)36 5332587 F +31 (0)36 5332597 E info@ciat.nl W www.ciat.nl

KLIMAATBALANS

Postbus 220 3440 AE WOERDEN T +31 (0)348 434934 E info@klimaatbalans.nl W www.klimaatbalans.nl

WIE DOET WAT

SANITAIR

MEETAPPARATUUR HOLLAND HEATING Zanddonkweg 7a 5144 NX WAALWIJK T +31 (0)416 685555 E info@hollandheating.nl W www.hollandheating.nl

cold& safe

DELABIE BENELUX

VELD KOELTECHNIEK Marchulzenweg 26 7141 BP GROENLO T +31 (0)544 461771 E info@veld.nl W www.veld.nl

FLIR COMMERCIAL SYSTEMS

KUNSTSTOF LUCHTKANALEN MENERGA ENERGY-SYSTEMS Veerpolder 31a 2361 KX WARMOND T +31 (0)71 3012412 E info@menerga.nl W www.menerga.nl

ONTGASSING CV

PLIEGER B.V. Postbus 10 5300 AA ZALTBOMMEL T +31 (0)418 682682 E info@plieger.nl W www.plieger.nl

BRAGO LUCHTTECHNIEK De Amert 424 5462 GH VEGHEL T +31 (0)413 369000 F +31 (0)413 369300 E info@brago.nl W www.brago.nl

KOREX BENELUX BV Tjalk 13B 2411 NZ BODEGRAVEN T +31 (0)172 611719 F +31 (0)172 617927 E info@korexbenelux.com W www.korexbenelux.com

VAN GALEN KLIMAATTECHNIEK BV Postbus 59201 3008 PE ROTTERDAM T +31 (0)10 4878800 E info@vangalen.com W www.vangalen.com

Charles Petitweg 21 4847 NW BREDA T +31 (0)76 5794191 E info@flir.com W www.flir.nl

Kommenstraat 20 B-1070 BRUSSEL T +32 (0)25 201676 E info@delabiebenelux.com W www.delabie.nl

LEIDINGSYSTEMEN

REGELTECHNIEK

TECHNISCH ADVIESBUREAU

GALJEMA BV Elektronicaweg 2 2628 XG DELFT T +31 (0)15 8889800 E galjema@galjema.nl W www.galjema.nl

DYKA STEENWIJK BV Robatherm Platinastraat 63 8211 AR LELYSTAD T +31 (0)320 281166 F +31 (0)320 281234 E raimond.taal@robatherm.nl W www.robatherm.nl

Produktieweg 7 8331 LJ STEENWIJK T +31 (0)521 534911 F +31 (0)521 534371 E info@dyka.com W www.dyka.nl

BETTINK REGELTECHNIEK Jacob Catsstraat 48 3771 GL BARNEVELD T +31 (0)342 701064 E info@bettinkregeltechniek.nl W www.bettinkregeltechniek.nl

LIFTSYSTEMEN

HALMOS B.V. Wassenaarseweg 30 2596 CJ DEN HAAG T +31 (0)70 3468300 E info@halmos.nl W www.halmos.nl

KOUDETECHNIEK M i t s u b i s h i

e l e v a t e s

y o u

MITSUBISHI ELEVATOR EUROPE De nieuwe generatie koudetechniek.

HAMAPO BV De Waterman 6 5215 MX ‘S-HERTOGENBOSCH T +31 (0)73 6565747 E info@hamapo.nl W www.hamapo.nl

VAN KEMPEN KOUDETECHNIEK Spoorstraat 14 4001 CN TIEL T +31 (0)344 634884 E info@vankempen-tiel.nl W www.vankempen-tiel.nl

Postbus 235 3900 AE VEENENDAAL T +31 (0)318 586 586 E info@mitsubishi-liften.nl W www.mitsubishi-liften.nl

LUCHTFILTRATIE

IFB FILTERTECHNIEK BV Van Leeuwenhoekweg 3 3225 LX HELLEVOETSLUIS T +31 (0)181 311187 E info@ifb-filtertechniek.nl W www.ifb-filtertechniek.nl

DIGICONTROL BENELUX B.V. Watermanstraat 29a 7324 AJ APELDOORN T +31 (0)55 3680530 E info@digicontrolbenelux.com W www.digicontrolbenelux.com

ROOKGASAFVOERSYSTEMEN

COX GEELEN Emmastraat 92 6245 HZ EIJSDEN T + 31 (0)43 4099500 E sales@coxgeelen.nl W www.coxgeelen.nl

TECHNISCH HANDELSBUREAU RENSA BV Postbus 84 6940 BB DIDAM T +31 (0)316 296485 E info@rensa.nl W www.rensa.nl

TECHNIPLAN ADVISEURS B.V. Postbus 8280 3009 AG ROTTERDAM T +31 (0)10 4562311 E info@techniplan.nl W www.techniplan.nl

INSTALLATIE & BOUW | 109

WIE DOET WAT

TECHNISCH INSTALLATEUR

VERLICHTING THERMONOORD B.V. ACO

HOMIJ TECHNISCHE INSTALLATIES Amerikastraat 5 6014 CE ITTERVOORT T +31 (0)475 568117 E info@homij.nl W www.homij.nl

Edisonstraat 36 7006 RD DOETINCHEM T +31 (0)314 368301 E info@aco.nl W www.aco.nl

Tolh没sleane 7 8401 GA GORREDIJK T +31 (0)513 469999 F +31 (0)513 469981 E info@thermonoord.nl W www.thermonoord.nl

TOEGANGSCONTROLE

ETALOID VERLICHTINGSTECHNIEK Postbus 241 2130 AE HOOFDDORP T

+31 (0)23 5616226

E info@etaloid.nl W www.etaloid.nl

AVEDKO BV Specialisten in Installatietechniek

I-COMMIT

Postbus 74 3300 AB DORDRECHT T +31 (0)78 6333444 E info@avedko.nl W www.avedko.nl

Edelweisstraat 5 5241 AH ROSMALEN T +31 (0)73 5231410 E info@i-commit.nl W www.i-commit.nl

DE SLEUTELSPECIALIST Heliumweg 14 3812 RE AMERSFOORT T +31 (0)33 4220722 E willemlam@sleutelspecialist.com W www.sleutelspecialist.com

VENTILATIE

WOLFS VERLICHTING BV Postbus 1155 6460 BD KERKRADE T

+31 (0)45 5410900

E info@wolfs.nl W www.wolfs.nl

BRINKMANN & NIEMEYER MOTOREN BV

KUIJPERS Postbus 121 5700 AC HELMOND T +31 (0)492 578600 E info@kuijpers.nl W www.kuijpers.nl

Techval bv

Technische installaties

TECHVAL Hoolstraat 4a 5391 KM NULAND T +31 (0)73 5321197 E info@techval.nl W www.techval.nl

Postbus 50 7390 AB TWELLO T +31 (0)571 276900 E info@bnmotoren.nl W www.bnmotoren.nl

ACHTERBERG LUCHTTECHNIEK Amerikastraat 8 5171 PL KAATSHEUVEL T +31 (0)416 280199 E info@altmontage.nl W www.altmontage.nl

Veldzigt 42 3454 PW DE MEERN T

+31 (0)30 6622050

+31 (0)30 6621841

E info@grbverlichting.nl

BUVA Postbus 262 2990 AG BARENDRECHT T +31 (0)180 697500 E info@buva.nl W www.buva.nl

GRB VERLICHTING

W www.grbverlichting.nl

ALDES BENELUX BV

VLOERWARMING

Veem 3 6909 DZ BABBERICH T +31 (0)316 243222 E info@aldesbenelux.com W www.aldes.nl

MONTAGE GARANT Ambachtsweg 40-42 5731 AG MIERLO

UNICA BODEGRAVEN BV Postbus 83 2410 AB BODEGRAVEN T +31 (0)172 644144 E info@unica.nl W www.unica.nl

JACOSOL NEDERLAND BV

Postbus 104 6710 BC EDE T +31 (0)318 669315 E info@nl.abb.com W www.abb.com

110 | INSTALLATIE & BOUW

+31 (0)88 7780050

+31 (0)88 7780020

Westrak 210 1771 SV WIERINGERWERF T +31 (0)22 7604747 E info@jacosol.nl W www.jacosol.nl

BLT LUCHTTECHNIEK

E info@montage-garant.nl

Neerloopweg 53 4814 RS BREDA T +31 (0)76 5427637 E info@bltluchttechniek.nl W ww.btlluchttechniek.nl

W www.montage-garant.nl

TECHNISCHE UNIE

POST LUCHTKANALEN BV

Postbus 900 1180 AX AMSTELVEEN T +31 (0)20 5450345 E info@technischeunie.com W www.technischeunie.com

Huisbergenweg 8 5249 JR ROSMALEN T +31 (0)73 6487030 E info@postluchtkanalen.nl W www.postluchtkanalen.nl

TECHNISCHE PRODUCTEN

ABB

ZONWERING

ZISCO BENELUX VOF Marsstraat 32 4105 JL CULEMBORG T

+31 (0) 345 511511

E info@ziscobenelux.eu W www.ziscobenelux.eu

& gebouw

6, 7 en 8 oktober 2015 Brabanthallen, Den Bosch

Hét platform voor duurzame energieopwekking en energiebesparing in de gebouwde omgeving

Bent u op zoek naar verbruiksbesparende maatregelen voor gebouwen? Op Energie & Gebouw ervaart u een wereld aan inspiratie en mogelijkheden, van inkoop tot techniek en van regelgeving tot management.

Gespecialiseerde congressen, lezingen en workshops, o.a.: • De rol van ESCo’s bij de energietransitie • VVM-FedEC-TEG Debat over het Energieprestatiekeur (EPK) • Minisymposium Gas Inkoop 2015 – 2020 • Seminar ‘Financiering van de Energietransitie’ • En nog veel meer!

Bekijk de nieuwste oplossingen, neem deel aan interactieve lezingen en live demonstraties en doe waardevolle contacten op.

Awards: • Energie Professional 2015

Registreer direct voor gratis toegang via www.energievakbeurs.nl

•

Energie Talent 2015

Co-locatie: • Energie & Industrie • Ecomobiel, vakbeurs voor duurzame mobiliteit Bijdragen van o.a.: • RVO.nl • Topsector Energie • TNO • EU • ABN Amro • Passief Bouwen • Holland Solar • NWEA • FedEC • Ministerie van Economische Zaken • Ministerie van Infrastructuur & Milieu 300 toonaangevende exposanten!