Installatie & Bouw nl 05 2015 by Louwers Mediagroep

INSTALLATIE & BOUW 5

UITGAVE

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

W W W. IN S TA L L AT I E ENB OUW.NL

NU MMER 5 2015

The strong combination of technology and trust Systemair en Holland Heating fuseren Systemair is fabrikant en leverancier van energiezuinige ventilatoren & accessoires, luchtverdelingsproducten & brandbeveiliging, compacte WTWunits en standaard & op-maat-gemaakte luchtbehandelingsunits. Vanaf 1 november vormen Systemair en Holland Heating samen één bedrijf. De beide locaties Harderwijk en Waalwijk blijven behouden en de naam Holland Heating zal voortbestaan als merknaam. In de fabriek in Waalwijk worden de bekende Holland Heating luchtbehandelingsunits geproduceerd, waaronder de HHFlex en de HHCompact. Het meest complete én meest flexibele assortiment in ventilatie en klimaatbeheersing is vanaf nu verkrijgbaar bij één bedrijf: Systemair.

Harderwijk · Tel: 0341 - 439 100 Waalwijk · Tel: 0416 - 685 555 Systemair B.V. · info@systemair.nl · www.systemair.nl

UR ME RI LD P RE WE

VOOR EXTREEM STERKE HOUTVERBINDINGEN

HOUT MAX HOUTCONSTRUCTIELIJM Bison Professional introduceert dé nieuwe generatie (hout)constructielijm op basis van SMP-Polymer technologie: Hout Max. Een extreem sterke (110 kg/cm2), 100% oplosmiddel- en isocyanaatvrije lijm voor het watervast (D4) (vlak)verlijmen van hout op hout, maar ook voor het verlijmen van hout op andere materialen. Vullend tot 4 mm, bruist niet (na) en zowel binnen als buiten toepasbaar. Hout Max is horizontaal en verticaal toepasbaar en het eindresultaat is schuurbaar en goed overschilderbaar. Het KOMO-certificaat o.b.v. beoordelingsrichtlijn BRL 2339 en de watervast D4 certificering conform NEN-EN 204/205 bevestigen dat u duurzame kwaliteit in handen heeft!

Voor vakwerk pak je Bison.

www.bisonprof.nl

UITGAVE

Voorwoord

5 De techniek staat voor niets

Dat geldt zeker voor de techniek in onze gebouwen. De ontwikkelingen volgen elkaar hier in rap tempo op. Data en informatie spelen een steeds grotere rol bij het effectief en efficiënt ontwerpen, gebruiken en beheren van installaties. Vrijwel alle apparatuur in onze gebouwinstallaties genereert vandaag de dag data. En bijna iedere component in de installatie beschikt wel over een TCP/IP-aansluiting. Of het nu een warmtepomp, luchtbehandelingskast of ketel betreft. Gebruikers en gebouwbeheerders worden hierdoor overspoeld met informatie over het functioneren van de installaties, over temperaturen, over verbruik, et cetera. Om ervoor te zorgen zij het overzicht hierbij niet verliezen, is een goed gebouwbeheersysteem onontbeerlijk. Daarover zijn de specialisten die in onze special ‘Gebouwautomatisering’ aan het woord komen, het eens. In deze Installatie en Bouw editie leggen zij uit hoe een goed gebouwbeheersysteem moet worden ingericht en wat we kunnen verwachten richting de toekomst. Natuurlijk hebben we ook voor deze editie weer een aantal mooie projecten voor u verzameld. Zoals Het Timmerhuis in Rotterdam, dat onderdak biedt aan de gemeente Rotterdam en aan 91 woningen, 3.500 m² winkelfuncties, een museum en horeca en is ontworpen en gebouwd volgens de BREEAM ‘Excellent’ certificeringscriteria. In het gebouw is veel aandacht besteed aan akoestiek en thermisch comfort, hoogfrequente verlichting, voldoende daglichttoetreding en toegankelijkheid. Een WKO-installatie, triple beglazing, energiezuinige verlichting en een seizoensgebonden inregeling van de installaties zorgen voor een aanzienlijke reductie van de energievraag. Energiezuinig is ook de nieuwbouw van het Life Sciences Incubator (LSI) op het Utrecht Science Park, dat zowel laboratoria als kantoren zal gaan huisvesten. Hoogwaardige isolatie, een zeer hoge kierdichtheid, een WKO-installatie, duurzame verlichting en pv-panelen zorgen hier voor circa veertig procent minder energieverbruik dan het huidige Bouwbesluit vereist. Alle maatregelen samen leveren een CO2-reductie op van meer dan dertig procent. Verder besteden we in dit nummer aandacht aan het AMC Spinoza Centre in Amsterdam, de ‘Polak Building’ op de campus van de Erasmus Universiteit en aan Gebouw T van Hogeschool Windesheim, waar in vier weken tijd het volledige installatiepakket is vervangen. Ik wens u weer veel leesplezier.

Lieke van Zuilekom-Bousema

INSTALLATIE & BOUW | 5

INSTALLATIE & BOUW

Vaktijdschrift & website over Installatietechniek, Klimaatbeheersing en Elektriciteit

COLOFON Jaargang 2 • nummer 5 • 2015 Verschijnt 6 x per jaar ISSN 2214-4196

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 495 45 00 95 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

REDACTIEADRES

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 495 45 00 95 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

EINDREDACTIE EN COÖRDINATIE

Zwolle IKEA.. . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Lieke van Zuilekom

Rotterdam Timmerhuis.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

REDACTIETEAM

Rotterdam Polak Building Erasmus Universiteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Lieke van Zuilekom, Loet van Bergen, Martijn van den Bouwhuijsen, Roel van Gils en Sjoerd Meuleman

BLADMANAGER

Roel de Bruijn E r.debruijn@louwersuitgevers.nl

SECRETARIAAT

Manuela Depenbrock, Sandra Reijnders

ADVERTENTIES

Online aanleveren: www.wetransfer.com Onder vermelding van naam en uitgave Adresgegevens: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 495 45 00 95 E traffic@louwersuitgevers.nl

Amsterdam Klieverink. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

THEMA GEBOUWAUTOMATISERING LIFTEN Duurzame waarde met kennis in de keten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 ‘ Gebouwautomatisering is geen doel, maar een middel’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Van GBS-data naar stuurinformatie: drie stappen vooruit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 ‘Less is more’, ook in de meet-en regeltechniek.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Totale ontzorging van de gebouwbeheerinstallatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 De gebruiker centraal: evolutie van het gebouwbeheersysteem.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Online ontzorging: installaties gegarandeerd.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40

ABONNEMENTPRIJS

€ 63,- per jaar excl. BTW ING Bank IBAN NL46INGB0000417165 BIC INGBNL2A t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Installatie & Bouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 495 45 00 95

ADRESWIJZIGINGEN

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

OPZEGGINGEN

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

DOELGROEP

Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie in controlled circulation aan installateurs, architecten, adviserende partijen, aannemers, opdrachtgevers, projectontwikkelaars, zorginstellingen, woningbouwverenigingen en andere opdrachtgevers, (semi-)overheidsinstellingen, brancheorganisaties, toeleveranciers en aanverwante organisaties.

VORMGEVING/ART DIRECTION

Zwolle Windesheimcollege Gebouw T. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Kort nieuws. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 Productpresentatie Smitsair BV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

THEMA BIM BIM: onmisbaar in de installatiebranche .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Open BIM voor de installatietechniek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Kampen Jacob Catsstraat .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Utrecht Stadsschouwburg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

THEMA VERWARMING ‘Verhuur van verwarming is onze core business’.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

E studio@louwersuitgevers.nl

Nieuwe, duurzame wasserij Moderna draait volledig stoomloos.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

DRUKWERK

‘Optimaal comfort tegen minimale stookkosten’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Drukkerij Hendrix, Peer

Luchtverwarming: efficiënt en energiezuinig. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

Verticaal paneel en plintpaneel: ‘de familie is compleet’.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Warmtepomp en ketel in één: technische ruimte wordt overbodig.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

Inhoud

113

x120

THEMA BLIKSEMBEVEILIGING 'Bliksembeveiliging is ook te leasen’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

Amsterdam Zuidblok. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Almere Corrosia.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Breda AKV-St Joostkapel.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

THEMA SANITAIR Installatiegemak voor de professional.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Made in Holland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Verdere expansie dankzij innovatieve douchebakken, -wanden en -deuren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Sanitair, maar dan nét even anders. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 ‘Onze binnenriolering doet geruisloos haar werk’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Strijd tegen bacteriën. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

Eindhoven De Nieuwe Wal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Venlo Distributiecentrum Prologis.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 Bedrijfspresentatie Veiligspecialist. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

THEMA THEATER- EN PODIUMTECHNIEK Podiuminstallatie: een markt voor weinigen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

Assen New Lab .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Utrecht Life Sciences Incubator. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 UITGAVE

INSTALLATIE & BOUW

Heerlen Mijnwaterproject.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

WWW.INSTAL L ATIEENBOUW.NL

NUMMER 5 2015

THEMA ZONNE-ENERGIE VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMA ATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

Alles onder één dak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Innovatief montagesysteem zonnepanelen bespaart montagetijd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

De Rijp Brede School De Pauw.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Zwolle IKEA | Thema Gebouwautomatisering | Utrecht Stadsschouwburg | Thema Verwarming Eindhoven De Nieuwe Wal | Heerlen Mijnwaterproject | De Rijp - Brede School De Pauw 20150078 installatie en bouw 5_jeroen.indd 1

Coverbeeld: IKEA zwolle, Ruben Habraken, Halmos adviseurs

03-11-15 16:57

Amsterdam Spinoza Centre. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Wie doet wat?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

INSTALLATIE & BOUW | 7

ZWOLLE | IKEA

Op het dak staan de luchtbehandelingkasten die voorzien zijn van warmteterugwinning uit de afgezogen ruimtelucht. Tekst: Loet van Bergen

Beeld: Ruben Habraken, Halmos adviseurs

DE MEEST DUURZAME VESTIGING VAN WOONWARENHUIS IKEA IN NEDERLAND In februari van dit jaar is IKEA Zwolle geopend, een woonwarenhuis van ca. 28.500 m² over twee bouwlagen, op industrieterrein Hessenpoort te Zwolle. Bij het ontwerp van het gebouw en de voorzieningen is zoveel mogelijk rekening gehouden met het terugdringen van het energiegebruik. IKEA wil in 2020 wereldwijd honderd procent energieneutraal opereren door middel van onder meer het bouwen van windmolenparken Voor het ontwerp van de elektrotechnische en transportinstallatie was Halmos Adviseurs verantwoordelijk. Bij start van de realisatiefase zijn hier de werktuigbouwkundige installaties nog aan toegevoegd. “Als opdracht kregen wij mee: ‘wat is de meest duurzame doch ook economisch het aantrekkelijkste installatiemodel voor een IKEA Woonwarenhuis?’”, vertelt adviseur Rob Franke van Halmos. We kregen bijvoorbeeld ‘de vrije hand’ in het doen van voorstellen voor locaties van de techniekruimten en schachten. Dit heeft geresulteerd in een centrale infrastructuur midden in de winkel voor alle installaties, met op het dak een groot deel van de centrale installaties, waaronder

8 | INSTALLATIE & BOUW

ook de middenspanningstrafo en centraal opgestelde verdeelkasten voor de elektrotechniek.”

DUURZAAM Het duurzame karakter van de winkel is gerealiseerd door middel van verschillende innovatieve oplossingen. Zo maakt de winkel onder meer gebruik van grondwater met een warmtepomp voor warmteen koudeopslag, het terugwinnen van warmte uit de ventilatielucht en de keuken koelinstallatie, vraagafhankelijk ventileren op basis van CO2 en volledige LED-verlichting die daglichtafhankelijk wordt geregeld, zowel in de kantoren als in de magazijnen. De verlich-

ting in de garage is dimbaar uitgevoerd op basis van het beschikbare daglicht. Ook staan er 5.500 pv-panelen (10.000 m²) en 9 urban windmills op het dak voor het opwekken van hernieuwbare energie. “Door de centrale opstelling van de energievoorziening zijn de voedingskabels zo dun en kort mogelijk gehouden”, aldus Franke.

REALISATIE Voor de aanleg van de elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties tekende PrangerRosier Installaties BV. “We hebben deze opdracht via een aanbesteding gekregen”, vertelt Tom de

ZWOLLE | IKEA

De technische ruimte van IKEA Zwolle waar de warmtepomp staat en waar de warmte of koude via het leidingnetwerk getransporteerd wordt naar de vloerverwarming.

'Wat is de meest duurzame doch ook economisch het aantrekkelijkste installatiemodel voor een IKEA Woonwarenhuis?' Haas. “IKEA heeft hierbij gekozen voor aanbesteding in meerdere delen (percelen) zoals vloeren, gevels, staalconstructie, W- en E-installaties en plafonds. Tijdens de realisatie hebben wij gezamenlijk met Ronald Hessing van Halmos een aantal zaken verfijnd en verbeterd zodat er een (nog) betere en doelmatiger installatie gerealiseerd kon worden, aansluitend bij de wensen van de klant.”

INSTALLATIE “De basis verwarming en koeling is uitgevoerd met vloerverwarming en -koeling voor het hele pand, aangevuld met lokale naverwarming en volumeregeling van de ventilatielucht”, lichten Hessing en De Haas toe. “Hierbij wordt de vloer thermisch als warmte/koudebuffer gebruikt en verwarmd dan wel gekoeld met de WKO-installatie.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 9

TPE3

INTELLIGENTE INLINE-POMPEN VOOR BETERE SYSTEEMPRESTATIES

Vloer verwarming en -koeling

De TPE3 levert een ongeĂŤvenaard rendement en een breed scala aan intelligente functionaliteiten. Met een ruime keuze aan regelfuncties, is de pomp gemakkelijk in te stellen op de gewenste systeemtoepassingen. Ga voor meer informatie naar: www.grundfos.nl.

ADV_LOUWERS_TPE3.indd 1

16-6-2015 17:40:08

Elektrotechnische installaties conform NEN 1010, NEN 3140

Watertechnische installaties Gastechnische installaties

halmos stelt de mens centraal

Inspecties Thermografie Opleidingen Legionellapreventie Tekenwerk Implementatie

INSTALLATIES. BOUWFYSICA. ENERGIE. Wassenaarseweg 30

2596 CJ Den Haag

www.halmos.nl

ZWOLLE | IKEA

Projectinfo DRINKWATERLEIDING IKEA ZWOLLE GECERTIFICEERD VOLGENS NEN 1006 Voor het nieuwe woonwarenhuis van IKEA in Zwolle, heeft Elektrospekt de inspectie aan de drinkwaterleiding in het kader van de legionellapreventie uitgevoerd.

Voor het opwekken van hernieuwbare energie liggen er op het dak 5.500 pv-panelen (10.000 m²) en staan er 9 urban windmills.

Het vloerverwarming- en koelingsysteem is ingedeeld in diverse zones met bijbehorende temperatuurverschillen. De temperatuur van de vloer wordt echter zo constant mogelijk gehouden om energie te besparen. Verder is het pand voorzien van meerdere ventilatiesystemen welke door middel van CO2- en temperatuurmetingen geregeld worden. De systemen zijn bepaald op basis van functie en gebruikstijden. Daarnaast vindt er in de luchtbehandelingskasten warmteterugwinning plaats uit de afgezogen ruimtelucht met gebruikmaking van warmtewielen of kruisstroomwisselaars. De warmte van de keukenkoeling wordt nuttig hergebruikt als voorverwarming van het warm tapwater systeem. Deze keukenkoeling produceert een continue warmtestroom, welke tevens in de nachtelijke uren een buffer creëert van warmtapwater.

MONITORING Om zo egaal mogelijk de temperatuur te regelen, wordt op diverse plaatsen in het pand de

temperatuur gemeten. Tevens is het warmteen koudeopslagsysteem op diverse plaatsen voorzien van aanvullende metingen van de elektrische- en thermische energie en de temperaturen. Waardoor een veel beter beeld kan worden verkregen over de complete functionaliteit van het warmteen koudeopslagsysteem. “Met behulp van het GBS-systeem kunnen we de installatie online monitoren ten aanzien van het gebruik en rendement en zodoende optimaal instellen. Regelmatig controleren wij voor IKEA Beheer B.V. zo alle woonwarenhuizen”, aldus Hessing. ❚

Bouwinfo

“Tijdens zo’n inspectie worden alle leidingen, keerkleppen en hotspots gecontroleerd volgens de norm NEN 1006”, vertelt legionella-adviseur Jan Stavast. “Tevens kijken we naar de aanleg van de drinkwaterinstallatie zoals dit op tekening staat aangegeven, de isolatie en de beveiliging. Wij maken foto’s van de aangetroffen situaties, nemen monsters van de drinkwaterleiding en geven ter plekke (aanvullende) adviezen. Dit alles leggen we vast in een verslag dat naar de installateur gaat, die aan de hand daarvan maatregelen kan nemen. De inspectie van de drinkwaterleidingen op legionella begint bij Elektrospekt al in een eerder stadium met het controleren van de bestektekeningen. “Wij kijken met een frisse blik naar de drinkwatertekeningen. Dat de installatietekeningen in orde moeten zijn, spreekt voor zich, maar de vraag blijft altijd of het ook op die manier wordt aangelegd.” Door van tevoren de drinkwatertekeningen te controleren, wordt volgens Stavast de kans verkleind dat er structurele fouten in de installatie optreden. “Ten slotte stellen we ook een risicoanalyse en een beheersplan op zodat de opdrachtgever verzekerd is van een schoon drinkwaterleidingnet.”

OPDRACHTGEVER IKEA Beheer B.V.

ARCHITECT

Knevel Architecten B.V.

ADVISEUR

Halmos adviseurs

INSTALLATIES Pranger-Rosier Installaties, Probis Nederland, Thermal Comfort Systems b.v., Elektrospekt, Systemair

INSTALLATIE & BOUW | 11

Retail Utiliteit Industrie

PROBIS Nederland

Uw betrouwbare partner voor elektro- en installatietechniek

Ossebroeken 34 9411 VR Beilen K.v.K. 01131171

Tel: 088 506 01 00 Website: www.probisnederland.com E-mail: info@probisnederland.com

ZWOLLE | IKEA

‘TOEGEVOEGDE WAARDE VOOR DE INSTALLATEUR’ Bij het implementeren van de elektrotechnische installaties in de nieuwe vestiging van IKEA in Zwolle is Pranger-Rosier Installaties ondersteund door Probis Nederland. “We onderscheiden twee disciplines binnen ons bedrijf”, zegt Roy Endeman, directeur van Probis Nederland. “Enerzijds verrichten we voornamelijk elektrotechnische activiteiten, volledig onder eigen regie en anderzijds ondersteunen we partijen – met collegiale uitleen of aanneming van deelprojecten – met het uitvoeren van de werkzaamheden.” Probis Nederland is gespecialiseerd in elektrotechnische installaties en voornamelijk actief in de retail, industrie en utiliteit. “We zijn bijvoorbeeld hofleverancier van Ahold en maken Albert Heijn supermarkten in Nederland en België, evenals andere winkels die onder de Ahold paraplu vallen, zoals AH To Go, Etos en Gall & Gall. Daar zijn we met recht trots op", benadrukt Endeman. “Voor IKEA Zwolle hebben we in deelprojecten Pranger-Rosier

ondersteund. Zo hebben we het aanbrengen van de kabelgoten voor onze rekening genomen, evenals het trekken van kabels, het plaatsen en aansluiten van verdelers en het ophangen en doorkoppelen van lichtlijnen. In cijfers uitgedrukt ging het om ruim 2 kilometer aan voedingskabel, 1.000 stuks Wieland aansluitingen ten behoeve van de verlichting, 2.500 Wieland koppelsnoeren, 600 armaturen op het parkeerdek, 1.800 meter aan lichtlijnen en

800 strekkende meter kabelgoot.” Volgens Endeman was de bezetting op het project een behoorlijke uitdaging. “Ook al was Pranger-Rosier hier sturend in, we hebben gezamenlijk laten zien dat we de planning konden halen. Een planning die behoorlijk strak geregisseerd was. Pranger-Rosier heeft dan ook een groot compliment gekregen van IKEA, met name vanwege het beperkt aantal opleverpunten. En daar zijn we trots op.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 13

TCS bouwde mee aan duurzame oplossingen voor IKEA in Zwolle 120.000 meter pex buismateriaal

VIER SEIZOENEN LANG COMFORT. Het thermisch activeren van de betonconstructie is een klimatiserings-techniek waarbij betonnen wanden en vloeren worden ingezet om een ruimte te verwarmen en/of te koelen.

MILIEUVRIENDELIJK, RUIMTEBESPAREND EN ESTHETISCH GOED IN DE BOUW TE VERWERKEN. Het is duurzaam en comfortabeler dan traditionele verwarming door dat het systeem van koeling en verwarming via een groot oppervlak aan de ruimte worden vrijgegeven. Zo is het temperatuurverschil tussen de vloer, de gebruikers en de ruimte zeer gering waardoor er nauwelijks luchtstromen optreden, zo ontstaat er geen tocht en veel minder stofophoping.

kleine 400 groepen

ca. 100 verdelers

Klimaatbeheersing

DUURZAAM, COMFORTABEL KOELEN EN VERWARMEN

Esthetisch ge誰ntegreerd in de betonconstructie.

Stedelijk museum Amsterdam

De Spiegel Zwolle

Dienst Uitvoering Onderwijs en Belastingdienst Groningen

info@thermalcomfortsystems.nl of bel: 038 375 9711

thermalcomfortsystems.nl Betonkernactivering, vloeren wandverwarming/-koeling, wanden plafondpanelen

ZWOLLE | IKEA

Tekst: Roel van Gils Beeld: Thermal Comfort Systems b.v.

TIENDUIZENDEN METERS VLOERVERWARMING Als specialist in het ontwerp en de realisatie van betonkernactivering en grotere oppervlakte afgiftesystemen, is Thermal Comfort Systems jaarlijks betrokken bij enkele honderden projecten. Zo ook bij de nieuwbouw van IKEA in Zwolle, waarbij aanvankelijk het plan was om de vloerverwarming prefab aan te brengen. Gert Jan Koele, directeur van Thermal Comfort Systems b.v., legt uit waarom dit uiteindelijk toch niet is gebeurd.

“In een vroeg stadium zijn we door Pranger-Rosier Installaties benaderd om mee te denken in het ontwerp en de realisatie van de vloerverwarming en vloerkoeling op de begane grond en de verdieping”, herinnert Gert Jan Koele zich. “Aanvankelijk was het plan om de vloerverwarming prefab te leveren en aan te brengen, mede vanwege de hoge tijdsdruk. Want de hele klus moest in zes weken worden geklaard. Het bleek logistiek echter lastig om de vooraf geproduceerde registers op de eerste verdieping te krijgen. Zodoende is ervoor gekozen de vloerverwarming grotendeels op de traditionele manier aan te brengen. Gelukkig werden wij na de aanbesteding ook door Pranger-Rosier gekozen als

onderaannemer om het project te realiseren, want de nieuwe IKEA-vestiging ligt letterlijk bij ons in de achtertuin; we hebben onze tanden erin gezet. In de zomer van 2014 zijn we gestart met de uitvoering. In totaal is er zo’n 120.000 strekkende meter buis verwerkt op een vloeroppervlakte van 27.500 m², samen met circa 380 groepen en 100 verdelers.”

ERVARING Thermal Comfort Systems heeft veel ervaring opgebouwd met grote projecten, zoals deze IKEA-vestiging. “We zijn ooit begonnen met de Gelredome”, zegt Koele trots, “en hebben ook een bijdrage geleverd aan het nieuwe internationaal strafhof ICC in

Den Haag (65.000 m²), de JuBi-torens (100.000 m²) in Den Haag, het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam en het Antonius Ziekenhuis in Utrecht. En zo zijn er nog honderden projecten te noemen. Begin november vieren we ons 25-jarig bestaan. Bij de aanvang van projecten onderzoeken we altijd de mogelijkheid van technische optimalisatie en prefab oplossingen, die we volledig voorbereiden in onze productielocatie in Wezep. Dat scheelt behoorlijk veel tijd in montage én in kosten; een medewerker op de bouw is immers duurder dan in de fabriek.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 15

ROTTERDAM | Timmerhuis

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Heijmans

‘TIMMERHUIS IS HÉT VOORBEELD

VAN INTEGRAAL WERKEN’

De werkzaamheden voor het Timmerhuis in Rotterdam zijn gereed. Vanaf half november neemt de gemeente Rotterdam gefaseerd intrek in het 44.000 m² grote gebouw. Daarnaast biedt het Timmerhuis onderdak aan 84 woningen, 3.500 m² winkelfuncties, een museum en horeca. De nieuwbouw is gelegen op de hoek van de Meent en het Rodezand, achter het stadhuis. Het bestaande, historische Timmerhuis uit de jaren ‘50 is volledig in de nieuwbouw geïntegreerd. Het Timmerhuis is hét voorbeeld van integraal werken, vertelt Gerard Erlings, projectleider bij Heijmans Utiliteit. “In het project werkten de verschillende afdelingen van Heijmans - Utiliteit (bouw en techniek), Vastgoed, Woningbouw en Civiel samen. Het project betrof een UAV GC-project, dat op basis van een vraagspecificatie is uitgevoerd. Hierbij hebben we uiteraard rekening gehouden met het onderhoud, dat wij de komende vijftien jaar verzorgen. De architect en constructeur hebben in opdracht van Heijmans gewerkt, waardoor de gemeente Rotterdam slechts één aanspreekpunt had. Samen zijn we erin geslaagd een mooi, comfortabel en duurzaam gebouw te realiseren.”

BREEAM ‘EXCELLENT’ Het Timmerhuis is ontworpen en gebouwd volgens de BREEAM ‘Excellent’ certificeringscriteria, vertelt hij. “Vanaf begin af aan hebben we alle producten en processen geregistreerd. In het gebouw is veel aandacht besteed aan akoestiek en thermisch comfort, hoogfrequente verlichting, voldoende daglichttoetreding en toegankelijkheid. Een WKO-installatie, triple beglazing, energiezuinige verlichting en een seizoensgebonden inregeling van de installaties zorgen voor een reductie van de energievraag.”

16 | INSTALLATIE & BOUW

HALVE EIFFELTOREN Gekozen is voor een hoofddraagconstructie in staal, onder andere vanwege de bijzondere vorm van het gebouw. “Het gebouw bestaat uit twee kernen (poten) met daaronder stalen balken, die de bovenbouw dragen. De bovenbouw kraagt als een soort wolk boven deze kernen uit. Om dit volume in de lucht te kunnen houden en om de gevraagde overspanningen te kunnen maken, is meer dan 3.850 ton staal gebruikt. Een halve Eiffeltoren dus.”De staaldiktes zijn exact afgestemd op de belastingen en nemen naar boven toe dus steeds verder af, vertelt Gerard Erlings. “Om de staalconstructie heen is een grotendeels glazen gevel voorzien. Hierdoor stroomt veel licht het gebouw in. De vierde bouwlaag van het Timmerhuis is circa dertig centimeter hoger uitgevoerd dan de andere verdiepingen, om ruimte te genereren voor de hoofdleidingen, die vanaf hier naar de zolder van het aangrenzende, historische Timmerhuis worden geleid, waar de klimaatinstallaties staan.” Gerard Erlings kijkt terug op een geslaagd project. “De combinatie van verschillende gebruikersfuncties, maakte het project erg leuk om te maken”, vertelt hij. “De werkzaamheden liepen voorspoedig, we hebben hierdoor al voor de opleverdatum kunnen opleveren.” ❚

ROTTERDAM | Timmerhuis

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Rotterdam ARCHITECT Rem Koolhaas, architectenbureau OMA BOUWMANAGEMENT Brinkgroep B.V. UITVOERING Heijmans INSTALLATIE-ADVISEUR Deerns Raadgevende Ingenieurs B.V. INSTALLATIES Heijmans WKO-OPSLAG Eneco Warmte en Koude BV KLIMAATPLAFONDS Interalu Nederland BESTURING KLIMAATINSTALLATIE BRControls LIFTINSTALLATIES Otis ISOLATIE J Opmeer Isolatiebedrijf VENTITATOREN Systemair

Projectinfo 18.000 M3 KLIMAATPLAFONDS Het Timmerhuis is één van de grootste nieuw- en verbouwprojecten in het centrum van Rotterdam. Op de historische locatie is ruimte gecreëerd voor appartementen, kantoren, winkels en horeca. In opdracht van Heijmans Utiliteit heeft Interalu de klimaatplafonds geproduceerd en geïnstalleerd. Het gaat om een grote opdracht. Verspreid over de nieuwbouw en het gerenoveerde gedeelte is 18.000 m3 aan klimaatplafonds geïnstalleerd. In het nieuwe gedeelte gaat het om plafonds van het type SAPP®ceiling. De elementen zijn als eilanden aangebracht tussen de liggers van de draagconstructie. In het gerenoveerde gedeelte van het Timmerhuis is gekozen voor klimaatplafonds van het type Easy-KlimaPlus. Dit onderdeel van het project is complex gebleken. De maatvoering was niet eenvoudig, omdat de hoeken niet overal recht waren en er soms sprake was van enige verzakking. Er zijn dan ook vele passtukken gemaakt, om te komen tot een goed, passend klimaatplafond. Het water in de klimaatplafonds is afkomstig van een combinatie van warmtekoudeopslag, warmtepompen en koelmachines. Interalu levert klimaatplafonds voor onder andere kantoren, scholen en de zorg. Eén van de andere grote projecten betreft het Wijnhavenkwartier, waar 9.000 m3 klimaatplafond zal worden aangebracht. Het voormalige kantoorpand van de Rijksoverheid zal onderdak gaan bieden aan kantoren, winkels, horeca, en een dependance van de Universiteit Leiden.

OTIS Smart Maintenance onderhoud op een hoger niveau OTIS is al meer dan 160 jaar toonaangevend op het gebied van installeren, repareren en moderniseren van liften, roltrappen en rolpaden. Bovendien loopt OTIS voorop in kwaliteit, duurzaamheid en innovatie. Het is belangrijk dat uw liften roltrapinstallaties ook op lange termijn goed functioneren. Dat vraagt om een uitgekiende onderhoudsmethodiek. Met OTIS Smart Maintenance is het mogelijk om het juiste onderhoud voor uw installatie te kiezen.

Smart Basic Gewoon de basis

Smart Plus

Met beschikbaarheidsgarantie

Smart Complete Volledig maatwerk

Voor meer informatie over ons Smart Maintenance principe ga naar: www.otis.com

TWAALF LIFTINSTALLATIES VERVOEREN MENS EN MATERIEEL IN HET TIMMERHUIS De ondergrondse parkeergarage, commerciële ruimtes, het Stadskantoor en uiteraard de woningen in het Timmerhuis worden ontsloten door een twaalftal Otis Gen2 liften, die tevens hebben bijgedragen aan het behalen van een duurzame BREEAM Excellent**** certificering. Otis is al in een vroeg stadium door aannemer Heijmans bij het project betrokken, vertelt Account Manager Special Projects Gerrit van Veenendaal. “Vanuit de vraagspecificatie is er samen met Heijmans, de adviseurs, de constructeur en de architect gewerkt naar het definitieve ontwerp. Wij hebben actief meegedacht over de opstelling, maatvoering, deuren en afwerking van onze liften. Met name de liftinstallatie in het monumentale deel zorgde hierbij voor uitdagingen, omdat de beschikbare schachtruimte erg ondiep was. Door de toegang van de 1.000 kg lift aan de lange zijde te realiseren – waardoor een ondiepe, maar wel brede lift ontstond – hebben we dit probleem opgelost.” Bovenin het kantoordeel, waar het hoogteverschil tussen het monument en het nieuwbouwdeel overbrugd moest worden, is een plateaulift voorzien, aldus Van Veenendaal. “In het nieuwe Stadskantoor hebben we vier kantoorliften van 1.275 kg en een goederenlift van 1.600 kg geplaatst. Mensen die in de kelder parkeren, worden via een aparte lift naar de begane grond vervoerd. Ten slotte zijn in de woontorens vier 1.000 kg brancardliften geplaatst. Alle personenliften gaan 1,6 meter per seconde. Naar wens van de architect zijn alle personenliften aan de binnenzijde afgewerkt met een zeer luxe bekleding.”

Altijd in beweging ! INSTALLATIE & BOUW | 17

ROTTERDAM | Timmerhuis

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Eneco Warmte & Koude

DUURZAME WKO-INSTALLATIE DRAAGT BIJ AAN BREEAM ‘EXCELLENT’ WAARDERING Het Timmerhuis in Rotterdam, een ontwerp van het wereldberoemde architectenbureau OMA van Rem Koolhaas, is mede dankzij het warmteen koudeopslagsysteem van Eneco beloond met een BREEAM ‘Excellent’ waardering. “Het Timmerhuis is daarmee het zuinigste gebouw dat de gemeente Rotterdam op dit moment in gebruik heeft”, vertelt Michiel Bakker, System Engineer bij Eneco Warmte & Koude. “Een aantal jaren geleden had Eneco samen met de gemeente Rotterdam het plan opgevat om het Timmerhuis aan te sluiten op een groot koudenet in de binnenstad, vanaf de Maas tot het station in Rotterdam”, vertelt Bakker. “Toen die plannen werden uitgesteld, bleven we bij het project betrokken om, vanuit onze kennis en ervaring, invulling te geven aan een duurzaam warmteen koudeopslagsysteem middels WKO.” De WKO-installatie in het Timmerhuis is uitgerust met twee warmtepompen en twee bronparen, die in de warmteen koudebehoefte van het Stadskantoor, 84 woningen, 3.500 m² winkelfuncties en horeca voorzien. “De woningen worden gekoeld via de WKO en verwarmd middels stadsverwarming. Daarnaast dient de stadsverwarming als back-up en piekvoorziening

18 | INSTALLATIE & BOUW

voor de warmtevraag in de rest van het gebouw. Conform de BREEAM-eisen is de complete installatie voorzien van diverse detectiesystemen, om eventuele lekkages te signaleren en snel op te vangen.”

OVERCAPACITEIT WORDT BENUT De WKO is uitgebreid tot maximaal 4.100 kW koelen 3.230 kW warmtevermogen. “Daarmee wordt het volledige Timmerhuis van warmte en koude voorzien”, aldus Bakker. “De overcapaciteit wordt benut in het naastgelegen BeursWorld Trade Center (Beurs-WTC). De warmteen koudenetwerken kunnen naar wens uitgebreid en gekoppeld worden aan andere netten in de omgeving. Hiermee geven we invulling aan onze ambitie om zoveel mogelijk gebiedsgerichte oplossingen te bieden.”

De WKO-installatie is in de kelder van het monumentale deel van het Timmerhuis opgesteld, vertelt Bakker. “Hier was weinig ruimte beschikbaar, dus hebben we gebruikgemaakt van meerdere aangrenzende ruimtes. Hoofdaannemer Heijmans heeft hiervoor een aantal muren uitgebroken. Vervolgens heeft Heijmans het leidingwerk naar alle leverpunten aangelegd. Energie Totaal Projecten (ETP) heeft de WKO-installatie turnkey aan Eneco opgeleverd. Wij hebben het ontwerp en de coördinatie hiervan verzorgd.”

EFFICIËNTE INSTALLATIE “Het voordeel van de gezamenlijke WKO is dat er slechts één installatie nodig is”, vervolgt hij. “Alle warmte en koude uit de installatie wordt optimaal benut. Bovendien kan in de kelder van het Beurs-WTC veel ruimte worden bespaard.

ROTTERDAM | Timmerhuis

B A

gebleven, om pieken op te vangen. “Alle klimaatinstallaties zijn aan elkaar gekoppeld”, vertelt Bakker. “Om alle vermogens, temperaturen en regelingen hiervan S goed Faf Ete stemmen, was een behoorlijke – maar ook leuke uitdaging.”

DUURZAAMHEIDSAMBITIES “Deze unieke oplossing sluit naadloos aan op onze duurzaamheidsambitie en heeft wat ons betreft zeker

de toekomst. I We zijn nog altijd bezig om ons koudenet gestalte te geven. Verschillende partijen hebben J hiervoor al interesse getoond. De komende tijd zal het koudenet organisch groeien. Rotterdam is hierdoor G straks, naast de stadsverwarming, een extra infrastructuur rijker waardoor gebouwen niet alleen warmte, maar ook koude kunnen uitwisselen. Zo komen we tegemoet aan de duurzaamheidsambities van de gemeente Rotterdam richting 2030.” ❚

C G G D

1295

723

C K

1335

De droge koelers die eerst bovenop de woningen van het Timmerhuis zouden worden geplaatst, zijn nu vervangen door een droge koeler in de kelder van het Beurs-WTC. Deze dient om eventuele onbalans opG te heffen en/of als noodvoorziening. De droge koeler wordt bovendien aangesloten op de luchtbehandelingskasten in de kelder, waardoor nog efficiënter geklimatiseerd kan worden.” In het Beurs-WTC is een deel van de bestaande klimaatinstallatie behouden

project:

opdrachtgeve

7310

onderdeel:

tekeningnumm projectnr:

199

schaal: 1:20

Deze tekening is eigendom van ETP en m

INSTALLATIE & BOUW | 19

duurzame klimaatplafonds

SAPPceiling - Erasmus MC, Rotterdam

Duurzaam klimaatplafond goed voor uw BREEAM en EPC-score

Sanoma, Mechelen

Tweelinghuis, Leiden

De Tweeklank, Hazerwoude

De metalen, energievriendelijke klimaatplafonds van Interalu bieden u een gezond binnenklimaat met een constante temperatuur en een hoog akoestisch comfort. Interalu is VCA certified en lid van de Dutch Green Building Council en van Duurzaam Gebouwd. Meer info op interalu.eu. Of neem contact met ons op: NL +31 76 513 99 97 - BE +32 3 830 74 00 - info@interalu.eu We helpen u graag verder!

ROTTERDAM | Timmerhuis

FLEXIBELE RUIMTEREGELINGEN VOOR TIMMERHUIS ROTTERDAM Het Timmerhuis in Rotterdam wordt een extreem duurzaam gebouw, mede dankzij de installatie van een warmtekoudeopslag, driedubbel glas en energiezuinige liften. Gebouwgebonden installaties worden per seizoen ingeregeld, om optimale prestaties te garanderen. In opdracht van Numan & Kant meet- en regeltechniek en in samenwerking met installateur Heijmans heeft BRControls de besturing geleverd voor de klimaatinstallatie, waaronder verwarming, koeling en ruimteregelingen. “Gekozen is voor meerdere BRC45 hoofdregelaars en flexibele BRN20 ruimteregelingen”, vertelt Bjorn van Nunen, accountmanager bij BRControls. “De ruimtes in het Timmerhuis zijn flexibel ontworpen, omdat er veel interne verhuizingen plaatsvinden. Onze flexibele BRN20 ruimteregelingen sluiten hier perfect op aan. Gebruikers kunnen eenvoudig zelf aangeven welke ruimtes gecombineerd dan wel gescheiden moeten worden, zonder tussenkomst van een installateur of regelfirma. Het Timmerhuis kan hiermee veel

geld besparen in de exploitatiefase.” De BRC-45 is een zeer krachtige regelaar met veel geheugencapaciteit, vertelt hij. “De vele aansluitmogelijkheden maken deze regelaar zeer flexibel en breed inzetbaar.”

maar ook op afstand kan eenvoudig op het gebouwbeheersysteem worden ingelogd. De klimaatinstallatie is eenvoudig te visualiseren en te bedienen, door meerdere gebruikers tegelijk.”

WEBBASED

Numan & Kant heeft alle regeltechnische bekabeling gelegd en de schakelkasten voor het Timmerhuis gebouwd, vertelt Van Nunen. “Wij hebben de besturing en de benodigde hardware geleverd. Tevens hebben wij de softwarematige inbedrijfstelling van onze systemen verzorgd. Hoewel het project inmiddels is opgeleverd, blijven wij bij het Timmerhuis betrokken voor de prestatieborging en optimalisatie van de regelingen, voor een perfect resultaat.” ❚

Veel apparatuur van derden, waaronder de circulatiepompen en de WKO-installatie, zijn via buscommunicatie gekoppeld, vertelt Van Nunen. Ook worden er meer dan honderd energie- en watermeters ingelezen over de M-Bus. Alle regeltechniek is aangesloten op één centraal gebouwbeheersysteem. “Zowel de BRC45- als de BRN20-lijn zijn volledig webbased. Er is geen licentie nodig. Niet alleen in het Timmerhuis

INBEDRIJFSTELLING EN FINETUNING

MVCOMFORT EXPERTS IN DATACONTROL

BUILDING R

INSTALLATIE & BOUW | 21

ROTTERDAM | Polak Building Erasmus Universiteit

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Kees Rutten en Wolter & Dros

DUURZAME INSTALLATIES TILLEN POLAK BUILDING NAAR HOOG NIVEAU Op maandag 31 augustus 2015 is de ‘Polak Building’ op de campus van de Erasmus Universiteit Rotterdam officieel geopend. In het multifunctionele onderwijsgebouw zijn zo’n 900 moderne studieplekken, een collegezaal voor 260 personen en onderwijsruimten ingericht. De Polak Building is gerealiseerd door SMT Bouw & Vastgoed, specialist op het gebied van Design & Build realisaties. TBI-ondernemingen Wolter & Dros en Croon Elektrotechniek zijn verantwoordelijk voor het ontwerp en de realisatie van alle installaties in het gebouw. De Erasmus Universiteit heeft de ambitie om tot de meest duurzame campussen van Nederland te behoren en streeft naar de realisatie van een energieneutrale campus. Het nieuwe onderwijsgebouw is hiertoe onder andere voorzien van een duurzame klimaatinstallatie, geoptimaliseerde isolatie en natuurlijke ventilatie. Duurzame technieken zoals energieterugwinning, vraaggestuurde ventilatie, zonnepanelen en slimme verlichting dragen bij aan de behaalde GPR-score van meer dan 9.

EXTRA OPDRACHT Enkele weken na de opening is Wolter & Dros nog druk bezig met de engineering van een aanvullende opdracht voor de Polak Building, vertelt Weijts. “Een warmtepomp gaat het gebouw voorzien van aanvullende koeling en verwarming. Hiermee kan onder andere het vermogensaandeel stadsverwarming flink gereduceerd worden. Door slimmer om te gaan met de centrale warmteen koude-opwekking zal de nieuwbouw nog energiezuiniger worden.” ❚

VERWARMING EN KOELING “De school is ontworpen en ingericht conform de eisen voor Frisse Scholen Klasse B”, vertelt Frank Weijts, Technisch Specialist bij Wolter & Dros. “De Polak Building betrof een Design & Build project. Op basis van een voorlopig ontwerp hebben wij de installaties ten behoeve van verwarming, koeling en luchtbehandeling verder uitgewerkt, evenals alle loodgieterswerk.” Bijzonder aan het gebouw is dat er klimaatplafonds zijn toegepast, die voorzien in de verwarming en koeling van het pand, vertelt hij. “De klimaatplafonds zijn middels een change-over systeem aangesloten op de panelen en zijn uitgerust met een vierpijpsysteem in de gang, zodat op maat geklimatiseerd kan worden.” In de klimaatplafonds zijn ventilatieroosters geïntegreerd, wat zorgt voor een strak geheel, vult projectleider Arno Schrader hem aan. “Via deze roosters wordt bovendien extra verwarmde of gekoelde lucht de ruimte in geblazen. Om koudeval in de winter en snelle opwarming in de zomer te voorkomen, hebben we voor alle glaspartijen een vloerverwarmings- en koelstrook voorzien. In de hoekvertrekken, waar het meeste warmte- of koudeverlies optreedt, is volledige vloerverwarming en -koeling opgenomen.” In de technische ruimtes zijn door Wolter & Dros twee identieke luchtbehandelingskasten geplaatst, die zo’n 25.000 m³/h per stuk verplaatsen.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Erasmus Universiteit Rotterdam ARCHITECT Architectenbureau Paul de Ruiter CONSTRUCTEUR Ingenieursbureau A. Palte VLOERSYSTEMEN BubbleDeck International Light Weight Concepts AANNEMER SMT Bouw & Vastgoed INSTALLATIES ingenieursbureau Wolter & Dros B.V. en Croon Elektrotechniek B.V.

VLOERVERWARMING/ VLOERKOELING WTH vloerverwarming B.V. KLIMAATPLAFONDS HC groep B.V. LUCHTKANALEN Schilt Luchttechniek LUCHTBEHANDELINGSKASTEN Holland Heating (vanaf 1 november Systemair) VENTILATOREN Systemair ISOLATIE Ettekoven KOELING SERVERRUIMTES Aircon klimaatbeheersing GEBOUWBEHEERSYSTEEM Honeywell Buildingsolutions VERDIEPINGSTRAPPEN & BALUSTRADEN Hektracon ATRIUMKAP Brakel Atmos VLIESGEVELS Facédo HOUTEN DAKLIGGERS De Groot Vroomshoop PLAFONDS EN WANDEN AT Nederland OPPERVLAKTE 8.800 m² BVO

22 | INSTALLATIE & BOUW

ROTTERDAM | Polak Building Erasmus Universiteit

Tekst: Roel van Gils Beeld: Wilco van Dijen

OOK KOELVERMOGEN ONDER WINTERSE OMSTANDIGHEDEN In de verschillende serverruimtes van het multifunctionele onderwijsgebouw op de campus van de Erasmus Universiteit in Rotterdam heerst een constante temperatuur tussen de 22 en 24 graden Celsius. De koeling van deze ruimtes wordt geregeld door losse splitunits van Toshiba, die door Aircon Klimaatbeheersing zijn geleverd en geïnstalleerd.

NIEUWE UE SERIES : • ENERGIEZUINIG • KOELEN/VERWARMEN • INFRAROODBEDIENING • OPTIONEEL BEDRADE BEDIENING • VAKKUNDIG GEÏNSTALLEERD

Aircon Klimaatbeheersing Edisonweg 7-07 3208 KB Spijkenisse Tel: 0181-639030 Fax: 0181-647504 Mob: 06-14236334

Als één van de vaste onderaannemers van Wolter en Dros wordt Aircon Klimaatbeheersing vaak betrokken bij projecten als deze. “Specifiek voor dit project werd gevraagd naar een beheersbaar klimaat in de serverruimtes, ook onder winterse omstandigheden”, zegt Dennis Klop van Aircon Klimaatbeheersing. “Een standaard unit is niet in staat om te koelen bij een buitentemperatuur lager dan 16 graden Celsius. De Toshiba units kunnen dat wel en zijn voorzien van een speciale winterregeling, om tot minus 15 graden Celsius nog te kunnen koelen. Tevens zijn ze uitermate geschikt voor lange leidinglengtes, ook een pré binnen dit project, want we dienden een behoorlijke afstand te overbruggen over vijf verdiepingen. In totaal hebben we in de verschillende ruimtes vijf installaties geplaatst. Het betreffen allemaal wandunits met een koelvermogen van 5 kW en 6 kW aan verwarmingsvermogen, al worden ze uitsluitend ingezet om te koelen. De units zijn gekoppeld met het gebouwbeheersysteem waarop ook alle meldingen zichtbaar worden.” Aircon Klimaatbeheersing heeft zich gespecialiseerd in het koelen van server- en industriële ruimtes. Dennis Klop: “We richten ons vooral op het leveren van maatwerkoplossingen, daar ligt onze kracht. En dat doen we voor verschillende sectoren, zoals de industrie en offshore, maar ook voor de utiliteit en zijdelings wat voor particulieren.” ❚

WWW.AIRCONKLIMAATBEHEERSING.NL INSTALLATIE & BOUW | 23

AMSTERDAM | Klieverink

Tekst: Max de Krijger Beeld: Breman

VER DOORGEVOERDE LOGISTIEK EN EFFICIENCY BIJ PROJECT KLIEVERINK Het kan snel gaan. In mei kreeg Breman Kampen groen licht van opdrachtgever Plegt Vos voor de bouw van jongerenhuisvesting Klieverink in Amsterdam, dat vier bouwlagen, 217 woningen, een wasserette en twee technische ruimten krijgt. De klus moet voor de kerst geklaard zijn. Met de medewerking van elektrotechnische groothandel Busbroek in Zwolle lijkt er geen vuiltje aan de lucht, door de prefab aanlevering.

Helemaal vreemd zijn de twee partijen niet voor elkaar. Ze hebben ook al samengewerkt bij de projecten Spinoza 1 en Spinoza 2, die op een steenworp afstand in onze hoofdstad zijn gerealiseerd. De woningen voor project Klieverink worden vanuit Tsjechië in containervorm aangeleverd. Voor de vrachtwagens die deze units leveren, is een speciale route om de bouw aangelegd. Na het lossen van de units kunnen ze meteen doorrijden. “Een soort rondweg eigenlijk”, melden Jaap Leusink van Busbroek en Jojan Goudbeek van Breman. De twee partijen zijn goede projectpartners. “Breman heeft gekozen voor Busbroek omdat ze klein, snel, meedenkend en flexibel zijn”, meldt Goudbeek. De voedingskabels zijn bij Busbroek geassembleerd, die hiervoor de juiste machines in

24 | INSTALLATIE & BOUW

huis heeft. Kabels zijn gelabeld en genummerd en haspels zijn gecodeerd. “De monteur hoeft hierdoor niet meer te zoeken, er kan dus niets meer misgaan op de bouw”, aldus Leusink.

BOUWPAKKET De ver doorgevoerde logistiek en efficiency komt ook terug op plek waar de monteurs de units bewoonbaar moeten maken. Bij Breman zijn de kratten al klaar die naar Amsterdam worden getransporteerd. Alsof je naar een IKEA bouwpakket kijkt, zie je een montagehandleiding en de onderdelen die per unit gemonteerd moeten worden. “Al blijft natuurlijk een goede uitvoerder erbij wel belangrijk”, geeft Leusink toe. Er wordt gestreefd om per dag 25 units aan te sluiten. Ook

de beveiliging van het wooncomplex valt onder de verantwoording van Breman. Er zijn vier vluchtdeuren, die zijn beveiligd met een inbraaksysteem. Het markant gekleurde gebouw zelf is ontworpen door Te Kiefte architecten.

INSPRAAK Van de voorgaande projecten heeft Breman veel geleerd, waardoor project Klieverink nog beter zal worden uitgevoerd. Zo bleken bij project Spinoza 1 de mantelbuizen soms te sneuvelen tijdens de bouw. Door de geassembleerde kabels in een goot aan te leggen, is dit probleem verholpen. Volgens Goudbeek is het een nadeel dat ze laat zijn betrokken bij het besluit. “De volgende keer zullen we melden dat er geen badkamers naast elkaar inge-

AMSTERDAM | Klieverink



                      

deeld moeten worden. Want bij dit project liggen daardoor de buizen te dicht bij elkaar en dat is moeilijk aan te leggen”, geeft hij als voorbeeld. Maar ook de prefabricage van de hemelwaterafvoer kan beter. Zo moet in het vervolg voorkomen worden dat het T-stuk door de sparing heen moet, dit past namelijk niet. En er is meer. Er zijn nu per woning vier afvoeren en Goudbeek ziet de volgende keer liever één gezamenlijke afvoer. “Veel aansluitingen betekent veel werk. In dit geval gaat het in totaal om 24 werkuur dat bespaard had kunnen worden. Nog meer eenvoud, daar zoeken we altijd naar.” ❚

Tel.nr 038-422 54 55 Email: info@busbroek.nl

Bouwinfo ARCHITECT Te Kiefte UITVOERING Plegt-vos INSTALLATIES Breman Kampen, Busbroek, Gisola isolatiewerken BOUWPERIODE september t/m december

INSTALLATIE & BOUW | 25 15230542_busbroek.indd 1

29-09-15 11:41

THEMA | Gebouwautomatisering

DUURZAME WAARDE MET KENNIS IN DE KETEN

Dat is waar de Nederlandse brancheorganisatie voor Gebouw Automatisering voor staat. Bij deze organisatie zijn relevante marktspelers zoals leveranciers van producten en componenten, system integrators, adviesbureaus en ICT-bedrijven in de primaire waardeketen van gebouwautomatisering aangesloten. Met als gezamenlijk belang de marktontwikkeling van ge誰ntegreerde gebouwgebonden automatiseringssystemen waarbij duurzaamheid hoog in het vaandel staat. Tekst: Loet van Bergen Beeld: Henk Tukker Fotografie

26 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Gebouwautomatisering

Managing director Kees Groeneveld.

“Eén van de doelen van de brancheorganisatie is het op de kaart zetten van gebouwautomatisering in Nederland”, zegt managing director Kees Groeneveld. “Dat is ook hard nodig, want we zien van alles misgaan in de vastgoedwaardeketen. Er zijn geen mechanismen die het gezamenlijk belang borgen. Het is ieder voor zich. De kritische factor in het geheel is dat men niet gewend is het proces transparant vast te leggen. Men denkt nog steeds voordeel te kunnen behalen door zaken ‘onder de pet’ te houden.” Volgens Groeneveld is dit te aan te pakken door afspraken te maken over commissioning, een methodiek gericht op de kwaliteitsborging van automatiseringssystemen in gebouwen. “Al voor de start van een project moet je het met elkaar eens worden over de toepassing van een commissioningmethodiek. Dat voorkomt ook nog eens veel gesteggel en juridische kosten. In dit traject valt nog veel te winnen”, meent hij. “Niet werkende of onvoldoende presterende systemen zijn antireclame voor de branche. Vandaar dat we als brancheorganisatie hoog inzetten om kennis en kunde te ontwikkelen en te delen.” De brancheorganisatie doet dit via een aantal kanalen zoals publicaties, beurzen, netwerkbijeenkomsten, workshops en businesscases waar voorbeelden uit de praktijk worden beschreven, maar ook via nieuw te ontwikkelen opleidingen. “Binnenkort starten we in samenwerking met de TVVL een opleiding tot systeemarchitect. Voor veel bedrijven die zijn aangesloten bij de branche Gebouw Automatisering is de functie van systeemarchitect cruciaal, zeker nu steeds meer verschillende functies via the Internet of Things aan elkaar worden gekoppeld. Het is nu al mogelijk om via je smartphone of laptop elke functie in een gebouw te besturen.” Kijk voor meer informatie op www.conferentiegebouwautomatisering.nl ❚

INSTALLATIE & BOUW | 27

THEMA | Gebouwautomatisering

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Deerns Nederland BV

‘ GEBOUWAUTOMATISERING IS GEEN DOEL, MAAR EEN MIDDEL’ Gebouwautomatisering is booming. De ontwikkelingen volgen elkaar in rap tempo op. Data en informatie spelen een steeds grotere rol bij het effectief en efficiënt ontwerpen, gebruiken en beheren van installaties. Echter heeft dit succes ook een keerzijde, merkt Tom Hundertmark, adviseur Meet- en Regeltechniek bij Deerns Nederland BV. “Tegenwoordig wordt zoveel data geproduceerd, dat gebruikers vaak door de bomen het bos niet meer zien. Dankzij gebouwautomatisering op maat krijgen zij het overzicht terug.”

Het gebouwbeheersysteem wordt door veel bedrijven als kostenpost ervaren, weet Hundertmark. “Om van die kostenpost een winstpakker te maken, is het belangrijk dat het gebouwbeheersysteem een bijdrage levert aan de primaire processen van het bedrijf. Zowel op strategisch als op tactisch en operationeel niveau. Om dat mogelijk te maken, bieden wij niet één gebouwbeheersysteem, maar stemmen wij de functies op maat af. Data die nodig is om processen te beheren én beheersen, wordt naar informatie omgezet. Zodat de klant in control is.” Voor klanten die meerdere gebouwen in eigendom hebben en/of in de toekomst willen uitbreiden, brengt Deerns ook de kosten en baten voor

28 | INSTALLATIE & BOUW

de lange termijn in kaart. “Op dit moment onderzoeken we bijvoorbeeld de mogelijkheden voor het Pivot Park, een life sciences community is Oss. Ditzelfde hebben we in het verleden gedaan voor de High Tech Campus in Eindhoven.”

PROGRAMMA VAN EISEN “De klant vandaag weet heel goed wat hij nodig heeft”, vertelt Hundertmark. “Ook als het om de functies van zijn gebouwbeheersysteem gaat. Tijdens workshopsessies brengen wij die wensen in kaart. Vervolgens schrijven we samen een Programma van Eisen, waarin de wensen van de gebruiker in vier deelgebieden worden onderverdeeld: installatiemanagement, energie

THEMA | Gebouwautomatisering

en grondstoffen, technisch management (onderhoud) en risicomanagement (veiligheid van datagegevens). Per deelgebied wordt vervolgens bepaald hoe het systeem moet worden ingericht. Wenst men alle toeters en bellen, vergelijkbaar met de cockpit van een vliegtuig? Of voldoet een autocockpit ook?” Het primaire proces van een klant is hierbij leidend, vertelt hij. “Tijdens het ontwerp van het Jeroen Bosch ziekenhuis in Den Bosch bijvoorbeeld hebben we de tactische processen gedefinieerd als autocockpit, waarbij men bijstuurt waar nodig. De operationele processen daarentegen hebben we als vliegtuigcockpit gedefinieerd. Het gebouwbeheersysteem kan hier zeer goed in voorzien. Ook voor de vastgelegde functionaliteit in de gebouwautomatisering is een belangrijke rol weggelegd voor de toekomst.”

FUNCTIONELE CLASHCONTROLES In steeds meer projecten wordt vandaag de dag gebruikgemaakt van BIM als 3D-ontwerpmodel. “Maar met BIM is zoveel meer mogelijk”, meent Hundertmark. “BIM staat voor Bouw Informatie Model, niet voor enkel een fysiek ontwerpmodel. Hoever de mogelijkheden gaan, zijn we op dit moment aan het onderzoeken. Onze wens is om BIM gedurende het traject, van ontwerp tot onderhoud en beheer, functionele clashcontroles te laten uitvoeren. Niet alleen fysieke faalkosten tijdens de ontwerpen realisatiefase maar ook functioneel falen tijdens de gebruiksfase wordt hiermee voorkomen. BIM wordt zo een functioneel programma voor de gehele bouwketen, die bovendien de eindgebruiker ondersteunt.”

SMART BUILDINGS Een tweede ontwikkeling betreffen de Smart Buildings, waarbij gebouwautomatisering en informatietechnologie worden geïntegreerd. “Qua techniek zijn

de mogelijkheden vandaag de dag grenzeloos”, aldus Hundertmark. “Maar waar sluiten we aan bij het klantproces? Dat is de vraag die wij onszelf stellen. Voor een optimale inzet spelen niet alleen ‘the obvious’ gegevens een rol, maar moet men ook de ‘not-obvious’ gegevens leren herkennen. Wanneer op een treinstation bijvoorbeeld een lift ineens minder wordt gebruikt, zonder dat het gebouwbeheersysteem afwijkende informatie laat zien, kan dit betekenen dat de lift zo vervuild is dat mensen liever de trap nemen.” Slaan we hierin niet een beetje door? Hundertmark twijfelt. “Ik ben inmiddels de veertig gepasseerd en ben soms wat sceptisch. Echter stimuleren deze technieken wel ontwikkeling. Het is een beetje zoals met ruimtereizen. Daar zit ook niet iedereen op te wachten, maar dankzij de onderzoeken en uitvindingen hieromtrent zijn wel tal van nieuwe producten ontwikkeld. Denk bijvoorbeeld aan de magnetron en aan zonnepanelen en veiligheidsdekens. Ontwikkelingen waar we allemaal iets aan hebben.” ❚

'Tijdens het ontwerp van het Jeroen Bosch ziekenhuis in Den Bosch hebben we de tactische processen gedefinieerd als autocockpit, waarbij men bijstuurt waar nodig'

INSTALLATIE & BOUW | 29

THEMA | Gebouwautomatisering

Tekst: Sjoerd Meuleman

VAN GBS-DATA NAAR STUURINFORMATIE:

DRIE STAPPEN VOORUIT

Waarschijnlijk weinig zaken in gebouwen zijn zo aan ontwikkeling onderhevig als de hoeveelheid data die door gebouwbeheersystemen wordt genegeerd. Met Strukton Pulse, een ontwikkeling van Strukton Worksphere, onderdeel van bouwonderneming Strukton kan alle data aan elkaar worden gekoppeld en ontsloten. Het resultaat: monitoring, overzicht en bijsturing vanaf een enkel scherm. Wat vijf jaar geleden startte met een klantspecifieke oplossing, is nu ontwikkeld tot een volwaardig platform. Strukton Worksphere is trots op Strukton PULSE, een tool die gebouweigenaren in staat stelt alle data uit hun gebouwen met elkaar te verbinden en te begrijpen. Gecontroleerd 24 uur per dag, 7 dagen per week vanuit één en dezelfde omgeving. Dat mag bekend worden gemaakt, meent Patrick van Geffen, programmamanager van Strukton Worksphere. “Het programma draait nu een jaar of vier en is steeds verder ontwikkeld, maar dat hebben we nooit van de daken willen schreeuwen. Terwijl het echt als uniek mag worden beschouwd. Nu het een bewezen, volwassen product is, willen we meer bekendheid genereren.”

(foto Ronald Tilleman)

30 | INSTALLATIE & BOUW

FILTEREN Het platform is bestemd om veel data om te vormen naar stuurinformatie. Want anders dan andere systemen verbindt Strukton PULSE gebouwen met elkaar, waarbij de tool een bewakende en belangrijke filterende werking heeft, zegt Maikel Nabuurs, werkzaam als manager Monitoring & Datamanagement. “In een gebouwbeheersysteem wordt ontelbaar veel data opgeslagen. Daarvan is niet alles even relevant. Strukton PULSE maakt met behulp van algoritmen een schifting van ter zake doende en niet-relevante informatie. Dus wordt alleen die data getoond die echt benodigd is, en volgt alarm wanneer bijsturing is vereist.”

THEMA | Gebouwautomatisering

KOSTENBESPARING Een – bijna vanzelfsprekende – voorname insteek van Strukton PULSE is kostenbesparing. Gebouweigenaren kunnen hun gebouwen, ongeacht de hoeveelheid, (laten) monitoren. Met de juiste informatie voorhanden, gekoppeld aan bijsturing, leidt dit tot minder kosten. Nabuurs: “We werken binnen de afdeling Monitoring & Datamanagement met 25 specialisten die allemaal met hetzelfde doel bezig zijn, namelijk het optimaal laten functioneren van installaties. Los van de bereikte energiebesparing an sich bespaar je als eigenaar natuurlijk wanneer je de monitoring van je vastgoed laat bundelen. Hoe meer gebouwen er op de tool zijn aangesloten, hoe hoger de besparingspotentie.”

ANTICIPEREN Die mogelijke aansluitingen beslaan vrijwel alle denkbare gebouwgebonden installaties. Op dit moment kunnen verwarming, koeling, luchtbehandeling en liften op afstand worden gestuurd, gemonitord en eventueel worden bijgesteld. Waarbij er continu wordt doorontwikkeld om meer installaties aan te sluiten. Ook vermeldenswaardig is de ‘voorspellende’ gave van het systeem. Met andere woorden: Strukton PULSE analyseert trends, zodat problemen kunnen worden voorkomen. Patrick van Geffen: “Storingen bijvoorbeeld komen vrijwel nooit uit de lucht vallen. Daar gaat altijd een oorzaak aan vooraf. Strukton PULSE kijkt als het ware vooruit, waardoor tijdig geanticipeerd kan worden. En waardoor beschikbaarheid en functionaliteit kunnen worden gegarandeerd.”

TRANSPARANT Inmiddels heeft het systeem zich bewezen. Meer dan 350 aansluitingen zijn inmiddels gerealiseerd bij organisaties die lieten zien ‘voorop te durven

lopen’. Zoals de eind 2013 opgeleverde internationale School Eindhoven, een PPS-project waarmee Strukton een prestatiecontract heeft afgesloten voor een periode van dertig jaar. Gedurende deze termijn zorgt Strukton ervoor dat het klimaat in bijvoorbeeld klaslokalen altijd voldoet aan de afspraken, met als gevolg een klaslokaal waarin het prettig leren is. Dit wordt inzichtelijk gemaakt met door Strukton PULSE uitgedraaide rapportages en wordt actueel getoond op de dashboards. Nabuurs: “Strukton PULSE maakt dienstverlening transparant. Niet alleen voor ons, maar – veel belangrijker – ook voor de klant en voor de eindgebruikers.” ❚

Clever technology for modern life

Aangenaam, uw gebouw met Strukton PULSE Een gebouw is meer dan steen, staal en glas. Het heeft met zijn technische installaties een kloppend hart. Met Strukton PULSE heeft u volledige controle over deze hartslag. Met een

hoger comfort, lagere energiekosten en minder CO2-uitstoot als gevolg. Letterlijk en figuurlijk de vinger aan de pols van uw gebouw. struktonworksphere.nl/pulse

INSTALLATIE & BOUW | 31

THEMA | Gebouwautomatisering

Tekst: Lieke van Zuilekom | Beeld: Unica Regeltechniek

‘LESS IS MORE’

OOK IN DE MEET-EN REGELTECHNIEK Vrijwel alle apparatuur in gebouwinstallaties genereert vandaag de dag data. En bijna iedere component in de installatie beschikt wel over een TCP/ IP-aansluiting. Of het nu warmtepompen, luchtbehandelingskasten of ketels betreft. “De werking van de installaties wordt steeds transparanter in beeld gebracht, waardoor installaties optimaal beheerd en ingeregeld kunnen worden”, vertelt Alfred Hop, manager bij Unica Regeltechniek. “Echter heeft deze ontwikkeling ook een keerzijde. Eindgebruikers moeten vandaag de dag zoveel data verwerken, dat ze soms door de bomen het bos niet meer zien.”

32 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Gebouwautomatisering

“Vanuit Unica Regeltechniek adviseren en ondersteunen wij onze klanten door vanuit een helicopterview en met proceskennis naar de installaties te kijken. Dit geldt zowel voor de werktuigbouwkundige installaties (hydraulische systemen) als voor de bijbehorende regelinstallaties. We kijken hierbij heel kritisch naar welke informatie de klant nodig heeft om processen te kunnen beheren en beheersen, en welke niet”, vertelt Hop. “We presenteren de data zo, dat deze maar op één manier te interpreteren is. De kunst hierbij is om zoveel mogelijk informatie weg te laten. Zodat een overzichtelijk beeld van de gebouwinstallaties ontstaat. Pas wanneer een afwijking of storing gemeten wordt, wordt op de installatie ingezoomd voor aanvullende data.”

KENNIS VAN DE BRANCHE Voor een optimale meet- en regelinstallatie is kennis van de branche van de eindgebruiker onontbeerlijk, vertelt Hop. “Want een kantoorgebouw vraagt nu eenmaal om andere data-informatie dan bijvoorbeeld een ziekenhuis. In een kantoorgebouw is het vooral belangrijk dat medewerkers optimaal comfort ervaren, tegen een zo laag mogelijk energieverbruik. In ziekenhuisomgevingen spelen daarnaast ook kwaliteitseisen een grote rol. Dat hebben we onder andere ervaren bij de bouw van het Isala ziekenhuis in Zwolle en het Gelre ziekenhuis in Zutphen evenals bij de renovatie van de regelinstallaties van het Twenteborg (ZGT) ziekenhuis in Almelo en het Sint Jansdal ziekenhuis in Harderwijk, waar we samen met de eindklant de gebouwautomatisering hebben besproken, uitgewerkt en geoptimaliseerd.”

VAN ONTWERP TOT ONDERHOUD Unica Regeltechniek is al ruim veertig jaar een autoriteit in de meet- en regeltechniek, vertelt hij. “We onderscheiden ons in de markt door onze passie

voor techniek te combineren met uitgebreide proceskennis van de gebouwgebonden installaties van onze opdrachtgevers. Bij Unica zijn de behoeften van de klant altijd het uitgangspunt. Wij laten de techniek voor hen werken en ontzorgen hen desgewenst met een totaalpakket: van ontwerp en inrichting tot de inbedrijfstelling en het onderhoud van de meet- en regeltechnische installaties. Zowel voor nieuwbouw en renovatie als voor vervanging. Vanaf de bestekfase nemen we de eindgebruiker bij de hand. Hoe goed de technische kennis van de eindgebruiker ook is. Want de techniek ontwikkelt zich continu.” Als voorbeeld noemt Hop de renovatie van het datacenter van Defensie in Maasland, dat Unica in opdracht van het Rijksvastgoed- en ontwikkelingsbedrijf heeft mogen vernieuwen. “In het datacenter zat nog een gedateerde regelinstallatie uit de jaren ’80, waar in de loop der jaren softwarematig het één en ander aan was toegevoegd. We hebben hier een grote efficiëncyslag kunnen slaan door alle apparatuur inzichtelijk te maken en vervolgens te kijken hoe we de datastromen het best in beeld konden brengen. We hebben hiertoe verschillende voorbeelden aan de klant gepresenteerd.”

EENDUIDIG OVERZICHT In dit project worden onder andere de energiestromen van het datacenter en de installaties in de verschillende secties in beeld gebracht, vertelt Hop. “Erg relevante informatie voor data-omgevingen. Daarnaast worden goede, eenduidige storingsoverzichten gepresenteerd. De beheerder kan in één oogopslag op zijn pc-scherm of tablet inzien wat de status is van de installaties in het datacenter. Indien gewenst kan hij vervolgens inzoomen op de specifieke secties en installaties, waarbij pas dan de extra data wordt gepresenteerd.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 33

THEMA | Gebouwautomatisering

Tekst: Loet van Bergen Beeld: Rensen Regeltechniek

TOTALE ONTZORGING VAN DE GEBOUWBEHEERINSTALLATIE

Dat is waar Rensen Regeltechniek, een regeltechnisch bedrijf op het gebied van gebouwgebonden installaties, voor staat. Sinds de oprichting in 1983 richt het bedrijf zich op vernieuwing en innovatie van (gebouwgebonden) regelinstallaties in onder meer overheidsgebouwen, ziekenhuizen, kantoren, scholen en de farmaceutische industrie. Met als disciplines: regeltechniek, systeemintegratie en energiebeheer. Rensen Regeltechniek is uitgegroeid tot één van de toonaangevende regeltechnische installatiebureaus van Nederland, door het toepassen van innovatieve producten. “Deze positie hebben we te danken aan de strenge kwaliteitsnormen zoals ISO 9001, VCA** en de CE-markering die wij onszelf opleggen, evenals door de duidelijke, open communicatie die bijvoorbeeld tot

34 | INSTALLATIE & BOUW

uiting komt in onze heldere, scherpe calculaties”, legt commercieel directeur Johan Bouman uit. “Daarnaast hebben we in de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in R&D-activiteiten op het gebied van nieuwe, slimme (software) ontwikkelingen zoals energiedisplay, weather forecast en installatieborging om installaties van klanten te optimaliseren.”

THEMA | Gebouwautomatisering

VOORUITSTREVEND “We hebben vanaf de start van het bedrijf alle regeltechnische ontwikkelingen meegemaakt”, vertelt Bouman. “Van analoge technieken waarbij we onze eigen communicatieve producten ontwikkelden tot digitale technieken. Na 1996 zijn we gebruik gaan maken van producten op de Nederlandse markt. We kopen nu de hardware in, bedenken vervolgens de regelstrategie, schrijven daar de software incl. de bedieninterface voor, bouwen het paneel en stellen het systeem in bedrijf. Een belangrijk onderdeel in dit verhaal is het instrueren van de eindgebruiker. We leren hem hoe hij de meetgegevens uit de installatie kan interpreteren ten aanzien van het functioneren van de installatie, het monitoren ervan en de algehele energieprestatie. Op basis hiervan kan hij een optimale relatie leggen tussen energieverbruik en comfort. Rensen Regeltechniek maakt hier gebruik van een installatieborgingstool, die inzicht geeft in het optimaal functioneren van de installatie.” Bouman maakt hiermee nog eens duidelijk dat het gebouwbeheersysteem een spil in het systeem is als het gaat om het energieverbruik van de installatie in relatie tot het comfort.

SYSTEEMINTEGRATIE Een steeds belangrijker wordende discipline bij Rensen Regeltechniek is systeemintegratie. Bouman: “Van huis uit zijn we werktuigbouwkundig georiënteerd. Maar een gebouw is meer dan alleen een werktuigbouwkundige installatie. Er zit ook een elektrische installatie, licht en geluid, beveiligingscamera’s, zonweringsystemen, et cetera in. Voorheen werden die apart bediend. Tegenwoordig kunnen al deze installaties met systeemintegratie aan elkaar worden gekoppeld. Dat vraagt wel om een andere oplossing.” Bouman zelf is nauw betrokken bij de nieuw op te zetten opleiding van systeemarchitect van TVVL. Hij pleit ervoor dat een systeemarchitect vanaf het begin betrok-

'Het energiedisplay maakt energieopwekking en verbruik op een overzichtelijke manier duidelijk' ken wordt bij de bouw zodat hij of zij kan adviseren over de besturings- en automatiseringssystemen om zo efficiënt processen aan te sturen en te monitoren. “Zelf hebben we al een aantal projecten op deze basis uitgevoerd. Dankzij een meewerkende adviseur, werkbouwkundige en elektrotechnisch installateur hebben we middels KNX-technieken de installaties van MFC het Brukske te Venray gekoppeld. Een bedieningsvriendelijk bedieninterface is hierbij was een must.”

PROJECTREALISATIE Voor het uitvoeren van projecten beschikt Rensen Regeltechniek over een professionele organisatie bestaande uit adviseurs, projectleiders, engineers, paneelbouwers en inbedrijfstellers. “We realiseren turnkey projecten, van projectplan tot oplevering inclusief service en beheer. Rensen Regeltechniek is een gecertificeerd partner van Priva, Schneider Electric, Belimo en Siemens.” Bouman merkt wel dat gebouwbeheer steeds meer wordt. “Een niet te vermijden ontwikkeling waar we dan ook gretig gebruik van maken. Bijvoorbeeld een kantoor waar de deur van het slot gaat als je aankomt en waar de temperatuurregeling en verlichting zich al instellen. Het zijn enkele stereotypen voor ‘The Internet of Things’.” ❚

Uden T 0413 85 01 10

Hoogeveen T 0528 22 98 88

www.rensenregeltechniek.nl INSTALLATIE & BOUW | 35

THEMA | Gebouwautomatisering

Tekst: Eric Kortz, manager Services, Sauter Nederland en Wietse Hut, manager vestiging Meppel, Sauter Nederland

DE GEBRUIKER CENTRAAL

EVOLUTIE VAN HET GEBOUWBEHEERSYSTEEM

The Culture Club, Pink Floyd, Kim Wilde, Boney-M, …. Zo maar wat namen van bands die het decorum vormden van midden jaren tachtig van de vorige eeuw. De mobiele telefoon, toen nog autotelefoon geheten omdat het ding verre van mobiel was, was voorbehouden aan de rijken der aarde en zij die zich hiertoe wilden rekenen. TV-reclame werd nog afgewisseld door Loekie. Kinderen die destijds nog in de luier liepen, zijn inmiddels alweer de dertig gepasseerd. Het waren andere tijden… De overstap van MS-DOS naar Windows 1.0 in 1985 ontketende een ware revolutie; enerzijds tussen Apple en IBM, anderzijds in de belevingswereld van de mensheid. Want tot dan toe was een pc toch echt iets voor Wizzkids, niet voor de gewone weldenkende mens. Een brief tikken deed je met de typemachine en kopiëren met carbonpapier of op een stencilmachine. De eerste gebouwbeheersystemen met grafische bediening deden hun intrede. Sommigen draaiden op een centrale server en anderen werkten onder Windows. Maar één ding hadden ze allemaal gemeen; ze waren met name gericht op technici. Want gebouwbeheersystemen, die waren voorbehouden aan de

36 | INSTALLATIE & BOUW

technische dienst. En als die er niet was, dan stond het dure systeem vaak te verstoffen in een kamertje. Koppelingen? Integratie? Eh... een rode lamp bij de receptie. En als die brandde, belde je gewoon de technische dienst.

ACHTERSTAND OF …? Waar de pc met Windows een vlucht heeft gemaakt tot in de woonkamer van elke Nederlander, waar de autotelefoon is vervangen door een smartphone met ongekende mogelijkheden, waar de tablet inmiddels een niet te stuiten intrede heeft gedaan, daar is het gebouwbeheersysteem van weleer nog te

THEMA | Gebouwautomatisering

vaak een speeltje van de technische dienst. De focus van gebouwbeheer is veelal volledig gericht op de techniek van de installatie, weergegeven als een technisch schema (PI-schema). Een beetje techneut begrijpt dat. Een beetje minder techneut kan er geen touw aan vastknopen.

VAN DATA NAAR INFORMATIE Waar de techneut zijn focus legt op de werking van de regelaar, het DDCstation, legt de huidige generatie web 3.0-jongeren de focus op informatie. Niet in de vorm van onbegrijpelijke technische schema’s, maar heldere, duidelijke en overzichtelijke informatie in de vorm van grafieken, diagrammen en dashboards. Werkt de installatie naar behoren? De vraag kán in enkele seconden worden beantwoord met een beeld dat deze informatie doelmatig verschaft. Helaas worden de systemen vaak nog gemaakt met het ontwerp uit de jaren tachtig als uitgangspunt. Op dit punt heeft gebouwbeheer een lange tijd stilgestaan. Maar de tijden veranderen. Gelukkig.

'Het altijd en overal via Wifi access points online zijn, biedt tegenwoordig ook de mogelijkheid om eenvoudig op afstand even in het systeem van het gebouw te kijken'

VAN KOPPELEN NAAR INTEGREREN We leven tegenwoordig in een tijd van het snel vergaren en delen van informatie. Nieuws lees je online. Een kaartje sturen vanaf je vakantieadres? Duh… even informatie delen met elkaar doe je via WhatsApp, Twitter, Facebook, Google Hangouts of andere social media. De beweging van verzamelen en delen van informatie heeft ook zijn intrede gedaan binnen de gebouwautomatisering. Koppelingen? Dat is al bijna weer verleden tijd. Gestandaardiseerde systemen voor gebouwgebonden installaties zoals BACnet/IP stellen de gegevens onderling beschikbaar; wie de data nodig heeft, gebruikt het om er informatie van te maken én beschikbaar te stellen. Te gebruiken in Officepakketten van Windows of bijvoorbeeld Google Docs. Het is het tijdperk van integratie. Het altijd en overal via Wifi access points online zijn, biedt tegenwoordig ook de mogelijkheid om eenvoudig op afstand even in het systeem van het gebouw te kijken. Vanaf je tablet op het strand aan de Riviera even je collega helpen, even met je Android-, Apple- of Windows-smartphone controleren hoe het met het energiegebruik staat. Het is inmiddels de gewoonste zaak van de wereld aan het worden. Toch?

ANDERE VOEDINGSBODEM De afgelopen jaren is er veel ontwikkeling geweest, maar toch is er ook veel stilstand. Bestekken zijn vaak uitgehold tot een te kopiëren hoofdstuk 68 en hoofdstuk 78. Een op de CEN/TC247 gebaseerde, inmiddels volledig achterhaalde benadering. Gebaseerd op het inmiddels verouderde piramidemodel, met het gebouwbeheersysteem (GBS) als ultieme top van de installatie. Waar moet je beheer van een webbased automatiseringstation beschrijven? In hoofdstuk 68, bij de DDC-regelaars of in hoofdstuk 78 bij het GBS? Wie het weet mag het zeggen. In een tijd waar je je als gebruiker eenvoudig kunt abonneren op door jou gewenste informatie, waar technische systemen onderling én met andere informatieplatformen zoals ERP en CRM-systemen informatie delen, past een dergelijke benadering simpelweg niet meer. De beschikbare systemen hebben een snelle evolutie ondergaan. Daarbij is de afgelopen jaren een veranderproces in gang gezet, waarbij er een verschuiving plaatsvindt. Een verschuiving van dataverstrekking door de techneuten naar de gebruiker. De hieruit gedestilleerde informatie moet tegenwoordig bijvoorbeeld een bijdrage leveren aan prestatiecontracten, het weergeven van de PPD-factor (Predicted Percentage Dissatisfied Index) en PMV-waarde (Predicted Mean Vote Index). Prestaties van installaties in gebouwen, energiegebruik en dergelijke kunnen met de huidige systemen onderling met andere, soortgelijke gebouwen worden vergeleken, het zogenaamde benchmarken. Via cloud computing wordt de data van de verschillende panden ontsloten, om daarmee een eenvoudig te interpreteren informatiestroom op gang te brengen. Het ‘oude’ gebouwbeheersysteem wordt daarmee een echt managementsysteem. Het inrichten van een dergelijk systeem vraagt deskundigheid van de leverancier, maar ook een vertaalslag van de wensen van de gebruiker.

En hierin ligt een heel duidelijke rol voor de installatie-adviseur. Een rol om de evolutie van de beschikbare systemen ook een duidelijke en heldere plaats te geven binnen de bestekken.

WAT DAN WEL? Gebouwautomatisering is een prachtig, dynamisch vakgebied. Door de technologische ontwikkelingen en de veranderende vraag van eindgebruikers, verandert ook de samenstelling van personeel bij de aanbieders van gebouwautomatisering. Werktuigbouwkundigen waren al vanouds vertegenwoordigd, vanaf de jaren zeventig uitgebreid met elektrotechnici. Sinds de millenniumwisseling zijn er ICT-technici en medewerkers voor energiemanagement bij gekomen. Een heel scala aan op elkaar afgestemde vakdisciplines binnen één bedrijf; en meestal onderaannemer van de W-installateur. Hoe logisch klinkt dat? Het fysieke en het financiële aandeel van gebouwautomatisering in gebouwen wordt steeds groter. Doordat de integratiemogelijkheden de afgelopen jaren sterk zijn verruimd, is ook nog eens de complexiteit groter geworden. Misschien een heilig huisje, maar hoe lang blijft de geëigende aanbestedingsstructuur in Nederland in stand? Ook op Europees niveau is hierin geen standaard en is er een diversiteit aan mogelijkheden. Toch lijken de Duitstalige buurlanden een voorschot te nemen op wat mogelijk in Nederland ook gaat ontstaan. Zo nu en dan wordt er in Nederland afgeweken van de gebaande paden en wordt door de opdrachtgever voor een andere aanbestedingsstructuur gekozen. Mede onder invloed van de crisis is nieuwbouw vrijwel tot stilstand gekomen en wordt gekozen voor revitalisatie van het pand. Er wordt meer dan ooit gestuurd op de maximalisatie van de potentie in een bestaand gebouw. De integratie van het GBS speelt hierbij een grote rol, door het relatief grote procentuele aandeel van gebouwautomatisering is separate aanbesteding hiervan vanzelfsprekend. Komt hiermee de installateur aan de zijlijn te staan? Nee, integendeel. Door mee te groeien met de technologische ontwikkelingen en door de kennis op hoog niveau te houden, kan de installateur een centrale rol blijven vervullen. Hetzij als hoofdaannemer, hetzij als bouwpartner naast de gebouwautomatiseerder. Wordt de rol van gebouwautomatisering en de gebouwautomatiseerder anders? Ja, ontegenzeggelijk. Die verandering heeft zich al jaren geleden ingezet en zal zich de komende jaren verder ontplooien richting het accepteren van een gewijzigde aanbestedingsstructuur.

HOE NU VERDER? In de jaren tachtig deed de automatisering zijn grootschalige intrede in de utiliteitsbouw; de kwalitatief betere systemen zijn de afgelopen jaren, na een levensduur van veelal 25 jaar, ›

INSTALLATIE & BOUW | 37

THEMA | Gebouwautomatisering

vervangen of worden op dit moment vervangen. Andere systemen zijn momenteel aan hun tweede vervanging toe. Vaak zijn dergelijke systemen functioneel maar beperkt gewijzigd en aangepast aan de gebruiker. In beide gevallen geldt dat deze systemen dan ook echt verouderd zijn en niet meer kunnen beantwoorden aan de actuele wensen van de gebruikers. De gewijzigde wensen van de gebruikers zijn in de meeste gebouwen duidelijk terug te zien: van allemaal losse kantoortjes voor managers en/of afdelingen naar open werktuinen en naar een mix van flexibele werk-, vergaderen ontspanningsplekken. Terwijl de techniek veelal gelijk bleef, zijn de interieurs al minimaal drie keer aangepast aan de anders werkende gebruiker. Maar de techniek moet hierin mee! Dit betekent dus dat nieuwe systemen up-todate gehouden dienen te worden in de life cycle van de gebouwen en daarmee de belangrijkste beïnvloedingsfactor in het gebouw: de gebruiker. Het systeem dient mee te evolueren met de woon-, leef- en werkomgeving van de gebruiker. Continue aanpassing van het gebouwbeheersysteem wordt een noodzaak. In de werkomgeving resulteert dit in het verhogen van de bezettingsgraad van gebouwen en daarmee in flexibel gebruik van de ruimten; op het ene moment wordt er ergens gewerkt, het volgende moment wordt op dezelfde plek gegeten en even later vergaderd. Allemaal op dezelfde vierkante meters. De gebruiker zelf haalt met zijn tablet informatie, via open IT-technieken als html5 en webservices, direct uit de cloud. Met deze middelen worden het klimaat, licht en de zonwering aangepast aan de taak die hij wil uitvoeren; individueel werken, eten of bijvoorbeeld vergaderen. Dit stelt de gebouwgebonden installaties en bijbehorende automatiseringsystemen flink op de proef.

NABIJE TOEKOMST Voor Sauter en andere leveranciers van gebouwautomatisering is het een toekomst met uitdagingen. Nadat wij al enige jaren op de volledig open en transparante standaard BACnet/IP zijn omgeschakeld, zien wij dat lokale leveranciers hier nu ook zo goed als mogelijk bij aanhaken. Op dit niveau is certificering, voor BACnet bijvoorbeeld via het WSP lab, inmiddels ook de normaalste zaak van de wereld. De grote ontwikkelingen voor nu en de komende jaren liggen op het gebied van het gebouwmanagement en de interfacing met de daadwerkelijke gebruiker. De traditionele Scada-systemen zijn gebouwd op een verouderde architectuur en zullen een aandeel inleveren ten gunste van een daadwerkelijk nieuwe generatie systemen: gebouwd op een volledig gedistribueerde infrastructuur, afgestemd op de huidige virtuele serveromgevingen en met al in de basis de mogelijkheid om als

'Waar de pc met Windows een vlucht heeft gemaakt tot in de woonkamer van elke Nederlander en waar de tablet inmiddels een niet te stuiten intrede heeft gedaan, is het gebouwbeheersysteem van weleer nog te vaak een speeltje van de technische dienst' 38 | INSTALLATIE & BOUW

cloudsolution dan wel hosted managementsysteem gebruikt te worden. Bestaande beperkingen in verwerkingscapaciteit en expansiemogelijkheden zullen hierdoor worden geminimaliseerd. Deze nieuwe generatie gebouwmanagementsystemen haakt aan bij de huidige IT-ideeën en trends rondom ‘big data’. De interfacing naar de gebruiker zal, naar analogie van de BACnet/ IP standaard, volledig via open en transparante standaarden plaatsvinden. Gecentreerd rondom het WEB en platformonafhankelijk.

CONSOLIDATIE Versneld door de crisis, maar feitelijk al eerder ingezet, signaleren we momenteel consolidatie in de markt. Minder nieuwbouw en meer revitalisatie. Nederland vergrijst, wat we terugzien in de teruggang van het aantal basisscholen. Als gevolg van een veranderende (internet)wereld stoten banken massaal vastgoed af, terwijl landelijk opererende organisaties centrale campussen inrichten om volledige invulling aan het nieuwe werken te kunnen geven. Even Apeldoorn bellen… Meer mensen met minder vierkante meters en vooral níet traditioneel ingericht. Ziekenhuizen stoten hun technische diensten af. Gedistribueerd gebouwmanagement, zoals bij Monuta, kan tegenwoordig plaatsvinden op afstand met laagdrempelige, overkoepelende paraplusystemen. Met minder mensen en met meer kennis en focus. Er is alom aandacht voor efficiëntie. De gebruiker laat zijn stem horen, meer dan vroeger. De gebruiker van tegenwoordig woont, leeft en werkt niet meer 25 jaar hetzelfde. Niet de techniek, maar de gebruiker staat centraal. Gebouwen worden binnen afzienbare tijd niet meer voorzien van allerhande losse systemen maar uitgerust met integraal werkende installaties. De technische ontwikkelingen passen zich aan bij deze consolidatie. De techniek is beschikbaar en ontwikkelt zich verder in een razend tempo. Gebouwautomatisering ontwikkelt zich meer en meer naar een toekomst, waarin de kennis en expertise van de gebouwautomatiseerder van cruciaal belang is voor het doelmatig realiseren van integrale, energiezuinige en toekomstbestendige gebouwen. Het nieuwe tijdperk is begonnen. Mis de boot niet! ❚

THEMA | Gebouwautomatisering

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeld: Webeasy

ONLINE ONTZORGING:

INSTALLATIES GEGARANDEERD Al worden gebouwinstallaties tegenwoordig steeds energiezuiniger, tegelijkertijd blijkt dat nog veel aan de strijkstok blijft hangen. Dit is vooral te wijten aan reactief functionerende besturingsapplicaties, meent Paul Straver, directeur van meet- en regelinstallatiebedrijf Webeasy uit Sliedrecht. “Monitoren is één, problemen vóór zijn, is een volgende stap.” Installatieautomatisering voor utiliteitsgebouwen wordt tegenwoordig gezien als dé sleutel tot energiebesparing. Immers: van regelen meettechniek worden installaties ‘zelfdenkend’, zodat een gebouw nooit meer energie zou hoeven te gebruiken dan in principe nodig is. Toch gaat het vaak mis, in die zin dat er nog altijd veel onnodige kosten worden gemaakt. Zonde, zegt Paul Straver, directeur van installatieautomatiseerder Webeasy. Hij is van mening dat met gebruik van de juiste software problemen niet alleen kunnen worden opgelost, maar beter nog: voorkomen kunnen worden. “Een algemeen probleem met nieuwe of gerenoveerde installaties is dat de functie ervan vaak nog onbekend is. Met als gevolg dat een gebouw al moet worden ingeregeld, terwijl het nog leegstaat. Dat is tot daar aan toe, maar waar het verder misgaat, is dat gebouwbeheer tijdens het gebruik achter de feiten aanloopt. En dat kost onnodig energie.”

40 | INSTALLATIE & BOUW

PROBLEMEN ONDERVANGEN Webeasy installeert regelen meetapparatuur voor installaties van utiliteitsgebouwen. Daarvan zijn er meer inderdaad, maar het bedrijf uit Sliedrecht richt zijn pijlen ook op het traject waarin andere meet- en regelinstallateurs zich veelal minder thuis voelen: op de nazorg waarin de installatie vanuit de Cloud, op afstand dus, wordt gemonitord, bijgesteld en eventueel hersteld. Met de juiste software, benadrukt Straver. “De klant krijgt van ons een dashboard met daarop alle mogelijke informatie betreffende de gebouwinstallatie. Die informatie is online opgeslagen, dus inzichtelijk vanaf elke gewenste locatie. Ik denk dat wij ons onderscheiden doordat de door ons gebruikte software ‘vooruit denkt’. Met andere woorden: wij kunnen problemen voorzien, zodat zij niet verholpen, maar voorkomen kunnen worden.”

THEMA | Gebouwautomatisering

GARANTIE Webeasy opereert met de software vanuit een kosteloze nazorgperiode van twaalf maanden. In die tijd wordt de installatie zoveel mogelijk geoptimaliseerd. Vervolgens is het aan de klant voor de stappen erna: idealiter volgt dan een contract voor

een onderhoudsperiode van minimaal een jaar. Met daarin eventueel opgenomen een garantiebepaling dat het genormaliseerde energieverbruik binnen de afgesproken hoeveelheid blijft. Straver: “Deze tool is perfect voor klein- tot grootschalige utiliteit en levert iedereen geld op. En daarin is Webeasy als installatieautomatiseerder uniek.”

DUURZAAM Dankzij deze bijzondere, vanuit de Cloud verzorgde dienstverlening wordt tegelijkertijd geld bespaard op onderhoudskosten gedurende de exploitatiefase van een gebouw. Daarnaast zorgt de bereikte optimalisering voor een verlengde levensduur en draagt die bij aan een maximaal comfort voor de gebruiker. Straver: “Dat zijn allemaal zaken die bijdragen aan de duurzaamheid van onze gebouwen en installaties. En ze zijn een must voor MVO-beleid.” ❚

'Monitoren is één, problemen vóór zijn, is een volgende stap'

WE’RE BUILDING CONTROL Bij gebouwen gaat het om beheersing. Eén manier om alle installaties te benaderen, besturen en beheren. Ongeacht welk merk. Ongeacht waar u bent. Ongeacht welk moment van de dag. Het kan. Met Webeasy beheerst u klimaat- en ruimteregeling, doucheautomatisering, energiemanagement, toegangscontrole, inbraakbeveiliging, videobewaking en verlichtingsmanagement. Vanuit elke webbrowser. Ook op uw smartphone of tablet. Wij kunnen alle techniek in een gebouw aansturen. Met eigen producten, producten van derden of een combinatie daarvan. Dat maakt Webeasy het enige plug-and-play gebouwbeheersysteem ter wereld.

www.webeasy.nl INSTALLATIE & BOUW | 41

ZWOLLE | Windesheimcollege Gebouw T

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Cofely Noord

HOGE RENDEMENT INSTALLATIES

VOOR GEBOUW T

Aan uitdagingen geen gebrek tijdens de werkzaamheden in Gebouw T van Hogeschool Windesheim. In slechts vier weken tijd is hier het complete installatiepakket vervangen, terwijl de hertentamens in het gebouw gewoon doorgang vonden. Maar dankzij een goede voorbereiding en prefabricage lukte het installateur Cofely Noord locatie Zwolle om het project tot een goed einde te brengen. Het project is op basis van de Economisch Meest Voordelige Inschrijving (EMVI) aanbesteed, vertelt Fons Hoekstra, projectleider bij Cofely Noord. “Naast de investering in de installaties, moest in de prijsstelling ook het onderhoud voor de komende twintig jaar worden meegenomen. Daarnaast werd naar het rendement van de installaties gevraagd. Alle installaties in Gebouw T zijn door ons voorzien van energie-, flow- en temperatuurmeters, om die rendementen te monitoren. Want aan het project is een bonus-malus systeem gekoppeld op basis van de prestaties van onze installaties. Bij de keuze voor het installatiepakket hebben we daarom niet alleen geselecteerd op prijs, maar ook op technische levensduur.”

KORTE DOORLOOPTIJD De doorlooptijd van het project was kort, maar Cofely heeft veel tijd gestoken in de voorbereiding, vertelt Hoekstra. “We hebben alle installaties 3D uitgewerkt in Stabicad, waardoor we zestig tot zeventig procent van onze installaties konden prefabriceren. Dit heeft een enorme tijdswinst opgeleverd. In slechts vier weken tijd hebben we drie technische ruimtes vervangen, van sloop tot en met inbedrijfstelling, terwijl het gebouw deels in bedrijf bleef. Om alle processen in goede banen te leiden, hebben we onze planning tot op dagdeelniveau uitgewerkt.”

HOGE RENDEMENTEN In totaal heeft Cofely twee luchtbehandelingskasten met warmtewiel in de technische ruimte van Gebouw T geplaatst, met een rendement op warmteterugwinning van 75%. De oude ketelinstallatie heeft plaatsgemaakt voor een hr-ketel met een rendement op deellast van 108%. De koelinstallatie in de technische ruimte is vervangen door een klimaatkoelmachine op het dak. “Voor de serverruimte in het pand, die voorheen werd gekoeld door een DX-koeler, hebben we een watergekoelde koelmachine geïnstalleerd”, vertelt Hoekstra. “De warmte die vrijkomt tijdens het koelproces wordt niet meer naar buiten afgevoerd, maar wordt opgevangen en teruggebracht naar de luchtbehandelingskasten in de technische ruimte. Hierdoor kan veel energie worden bespaard.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Christelijke Hogeschool Windesheim INSTALLATIES Cofely Noord locatie Zwolle, Carrier Airconditioning Benelux BV, Wolf Energiesystemen

42 | INSTALLATIE & BOUW

ZWOLLE | Windesheimcollege Gebouw T

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Carrier Airconditioning Benelux BV

INTELLIGENTE KOELMACHINES VOOR HOGESCHOOL WINDESHEIM Gebouw T van Hogeschool Windesheim is de afgelopen tijd grondig gemoderniseerd. Alle installaties zijn vervangen, waaronder ook de klimaatinstallaties. Carrier Airconditioning Benelux BV heeft de koelmachines voor het gebouw mogen engineeren, leveren en in bedrijf mogen stellen. “Op verzoek van DWA hebben wij een tweetal koelmachines geadviseerd, die vervolgens door de installatie-adviseur zijn omschreven in het bestek”, vertelt Aarnoud Remmers, accountmanager bij Carrier Airconditioning Benelux BV. “Na gunning van het project aan Cofely hebben wij deze koelmachines aan de installateur geleverd. Niet alleen omdat wij in het bestek stonden omschreven, maar ook omdat Cofely veel ervaring heeft met ons als betrouwbare leverancier. We hebben samen al heel wat projecten ingevuld.”

Binnenin het pand is een watergekoelde koudwater-koelmachine van Aquasnap geplaatst, vertelt hij. “Deze koelmachine, type 30 WG 040 is uitgevoerd met een droge koeler en voorziet in de koeling van een specifieke ruimte. Beide machines beschikken over het koudemiddel R-410A. Dankzij een speciale batterijcoating kan een besparing tot 50% koudemiddel ten opzichte van traditionele Cu/Al batterijen gerealiseerd worden.” ❚

Op het dak van Gebouw T is een luchtgekoelde AquaSnap koelmachine geplaatst, type 30RBP 360 met Greenspeed intelligentie, die deel uitmaakt van de algehele gebouwinstallatie. “Deze koelmachine, met een vermogen van 350 kW, beschikt over toergeregelde ventilatoren en pompen waardoor een hoog rendement gegarandeerd wordt”, vertelt Remmers. “Een geavanceerd algoritme van de regeling berekent de energie-efficiency en past continue de ventilatorsnelheid aan, om het energieverbruik te optimaliseren. Voor verdere energiebesparing kan het waterdebiet elektronisch worden geregeld om aan de werkelijke behoefte van de toepassing te voldoen.”

Vertrouw de zorg voor een Gezond klimaat toe aan de specialist Ziekenhuizen en zorginstellingen zijn er in tal van variaties. Maar ze hebben allemaal één ding gemeen: een zo optimaal mogelijke welzijnstoestand van de patiënt. Carrier heeft hetzelfde doel. Een goed klimaatbeheersingssysteem kan immers het welzijn van een patiënt beïnvloeden. Gezonde lucht voor een gezond klimaat. Carrier is ’s werelds grootste expert. Als uitvinders van de airconditioning zijn we altijd een stap verder in technologie, om u in iedere situatie de optimale oplossing te bieden. Klimaatbeheer op afstand bijvoorbeeld, dat doen we al in ruim 20% van alle Nederlandse ziekenhuizen. Dus, voor élke klimaatoplossing: turn to the experts. Carrier Airconditioning. Do you turn? T (071) 341 71 11, www.carrier.nl

345car 197x130 Gezond klimaat.indd 1

14-09-15 08:04

INSTALLATIE & BOUW | 43

Kort nieuws Stabiplan viert 25-jarig bestaan Stabiplan bestaat dit jaar 25 jaar! En dat is op vrijdag 25 september uitgebreid met klanten gevierd. Samen met hen keek Stabiplan terug op de afgelopen 25 jaar en vooruit naar de komende 25 jaar. Tijdens de drukbezochte dag kregen klanten de gelegenheid om een kijkje te nemen in de Stabiplan keuken. Verschillende routes leidden de bezoekers langs de afdelingen, waar zij konden ervaren hoe het eraan toe gaat bij bijvoorbeeld ontwikkeling, support of verkoop.

Programma van Eisen. Zo heeft de unit een installatiegeluid van minder dan 33 dB(A) en een luchthoeveelheid van 950 m³/h = 30 leerlingen + 1 leraar. Deze ventilatie-unit betreft een CO2-gestuurde HR ventilatie-unit met warmteterugwinning en is universeel te plaatsen, zowel in als onder het plafond. Beheren op afstand is ook mogelijk. Bovendien zorgt de energiezuinige Ned Air EduComfort voor voldoende luchtverversing om een gezonde leeromgeving te creëren. Ned Air biedt naast de decentrale EduComfort ook centrale ventilatiesystemen die, afhankelijk van de installatie, voldoen aan Klasse A van het Programma van Eisen Frisse Scholen 2015. Meer informatie: www.nedair.nl

Algemeen directeur Gijs Willem Sloof nam de aanwezigen tijdens zijn presentatie mee terug in de tijd en vertelde over de vele hoogte- maar ook enkele dieptepunten uit de afgelopen 25 jaar die Stabiplan hebben gebracht tot waar het bedrijf nu staat. Hij legde uit dat door middel van een visie gekenmerkt door ondernemerschap, trouwe medewerkers en de klant centraal stellen, Stabiplan is uitgegroeid van een paar man in een klein pand in Bodegraven, tot een solide marktleider met ruim 140 medewerkers. Hierna nam Frank Rozeboom van Autodesk kort het woord om zijn dank uit te spreken voor het partnerschap dat een kwart eeuw geleden is ontstaan: “Wij staan al 25 jaar op de schouder van deze reus en hebben ons succes mede aan Stabiplan te danken.” Jim Stolze (onder andere bekend als oprichter van TEDxAmsterdam) praatte de bezoekers bij over de opmars van innovaties op ICT-gebied en maakte een toekomstschets over de komende 25 jaar. “Wakker worden in een smart bed, een virtuele assistent en naar je werk gebracht worden door zelfrijdende ubers, zijn nog maar enkele voorbeelden van wat er allemaal mogelijk is met de kennis en techniek van nu. Het is nu nog moeilijk te geloven dat er straks in elk huis meer 3D-printers dan magnetrons staan.” Wat betreft innovaties in de installatietechniek voorspelt Jim Stolze dat domotica te toekomst heeft: “Een koploper op dit gebied staat in Nederland: kantoorgebouw ‘The Edge’ is zijn tijd ver vooruit met LED-armaturen die fungeren als sensoren en zenders. De verlichting kan zo gegevens verzenden, wat beheer van verlichting, verwarming, ventilatie en airconditioning mogelijk maakt via één enkel systeem.” Ook kwamen 4D-printen, programmeerbaar geld met behulp van blockchain, de technologie achter Bitcoin die digitale transacties valideert en het wondermateriaal grafeen aan bod. “Stuk voor stuk innovaties die de branche flink zullen opschudden. Daar durf ik mijn hand voor in het vuur te steken.” Na de lezingen werden de eerste exemplaren van het boek uitgereikt dat voor de gelegenheid gemaakt is en Stabiplan’s strategische keuzes beschrijft. Meer informatie: www.stabiplan.nl

Ned Air introduceert EduComfort Veel scholen starten verbetertrajecten om van hun schoolgebouw een Frisse School te maken. Een Frisse School heeft een goed binnenmilieu en een lage energierekening. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) heeft hiervoor een Programma van Eisen Frisse Scholen 2015 opgesteld. De Ned Air EduComfort voldoet als eerste decentrale ventilatie-unit aan Klasse B van dit

44 | INSTALLATIE & BOUW

Nieuw afhaalpunt Technische Unie bij Witzand Bouwmaterialen Klanten van Technische Unie kunnen voortaan hun bestellingen ook afhalen bij het Technische Unie Afhaalpunt bij Witzand Bouwmaterialen in Lichtenvoorde. De opening van het afhaalpunt is een primeur in de geschiedenis van Technische Unie. Klanten in de regio Doetinchem/Lichtenvoorde/Winterswijk konden tot nu toe niet terecht bij een Technische Unie verkoopkantoor of verkooppunt om bestellingen af te halen. Met de komst van het Technische Unie Afhaalpunt bij Witzand Bouwmaterialen is dit verleden tijd: klanten kunnen voortaan ook in deze regio terecht om hun geplaatste bestellingen af te halen. Zo is Technische Unie altijd dichtbij. Meer informatie: www.witzand.nl

Kort nieuws Wolf Energiesystemen breidt CRL HR-WTW serie uit

Inatherm breidt assortiment hygiënische brandkleppen uit

De CRL HR-WTW units met HR-warmtewiel van Wolf Energiesystemen zijn nu ook leverbaar voor buitenopstelling. Het warmtewiel van de CRL heeft een rendement tot 90% en is verkrijgbaar als condensatie-, enthalpie- of sorptierotor. Bijzonder aan de CRL is de speciale warmtewiel afdichting met labyrint waardoor luchtlekkage over het warmtewiel wordt gereduceerd tot minder dan 2%. De serie is leverbaar met 4800, 6200 en 9000 m³/h. De binnenopstelling is verkrijgbaar in verschillende varianten qua plaatsing van de luchtkanaalaansluitingen. De gunstige Total Cost of Ownership (TCO) wordt onder andere bereikt door een lage luchtsnelheid en de energiebesparende en traploos regelbare EC-ventilatoren. Afhankelijk van de selectie voldoet de CRL zowel aan de ErP 2016 en ErP 2018 eisen. De CRL is voorzien van een stekkerklare regeling en kan uitgebreid worden met een communicatiemodule voor BACnet, ModBus, Lonworks, KNX (nieuw) of een Ethernetmodule (webserver) voor controle van de unit via PC of internet.

Brandkleppen vormen een belangrijk onderdeel in het luchttransportsysteem. In situaties waarbij hoge temperaturen voorkomen, zal de brandklep automatisch het luchtkanaal volledig afsluiten om brandvoortplanting te voorkomen. Inatherm levert een uitgebreid assortiment hygiënische brandkleppen met een brandweerstand van 60/90/120 minuten. Schone ventilatiecomponenten zijn volgens Inatherm van groot belang bij het realiseren van een inwendig rein ventilatiesysteem. De CE-gemarkeerde brandkleppen worden geproduceerd door Rf-t en worden exclusief door Inatherm geleverd als hygiënische uitvoeringen (zonder prijsconsequenties). De kleppen voldoen aan klasse 1 volgens hygiënenorm ISO 8502-3. Vanzelfsprekend voldoen de brandkleppen aan luchtdichtheidsklasse C. Vrijwel alle typen zijn ruim op voorraad en dus direct leverbaar.

Meer informatie: www.wolf-energiesystemen.nl

FLIR Systems introduceert handheld HD-warmtebeeldcamera

Meer informatie: www.inatherm.nl

Korting op elke 2de NIBE lucht/water warmtepomp

De FLIR T1020, een hoogwaardige handheld HD-warmtebeeldcamera is bedoeld voor uiteenlopende industriële toepassingen en gebouwinspecties en is voorzien van uitzonderlijke meetprestaties, superieure beeldhelderheid en een uiterst reactieve gebruikersinterface. De warmtebeeldcamera biedt daarnaast een nieuw scherpstelsysteem met continue autofocus en dynamische handmatige scherpstelling. Met behulp van de T1020 kunnen gebruikers hotspots snel vinden, deze nauwkeurig meten en het volledige werkproces stroomlijnen. De T1020 levert een uitstekende beeldkwaliteit vanwege de 1024 x 768-pixel ongekoelde IR-detector. De resolutie wordt verder versterkt door FLIR Vision ProcessingTM, een combinatie van FLIR’s UltraMaxTM superresolutieproces met FLIR’s gepatenteerde MSX®-beeldverbeteringssoftware voor overlays met belangrijke visuele details en perspectief, zoals cijfers en labels, over het warmtebeeld in hoge resolutie. Met de T1020 heeft FLIR de lat binnen het hoogwaardige warmtebeeldsegment wederom hoger gelegd. De FLIR T1020 beschikt over alle tools die professionals nodig hebben om snel en efficiënt te werken.

Installateurs in Nederland profiteren tot eind dit jaar bij NIBE van ongekend veel voordeel op NIBE lucht/water warmtepompen: wie tijdens de actieperiode één of meer NIBE lucht/water warmtepompcombinaties (binnenunit/ boiler en buitenunit met bijbehorende accessoires) uit de populaire NIBE AIRLINE bestelt, betaalt voor elke tweede NIBE lucht/water warmtepompcombinatie namelijk slechts de helft van de prijs! “Deze actieaanbieding geldt voor alle modellen uit de NIBE AIRLINE”, legt Marketing Manager Mariëlle van Gils uit. “De NIBE AIRLINE wordt gevormd door de series F2030, F2040, F2300 en SPLIT en omvat een breed assortiment zeer stil werkende warmtepompen met capaciteiten van 5 tot en met 20 kW. Met de NIBE AIRLINE bieden we installateurs alle mogelijkheden om een kwalitatief hoogwaardig en duurzame comfortinstallatie op maat samen te stellen voor kleine, middelgrote en grote woningen, appartementen, utiliteitsgebouwen en zelfs zwembaden. Voor de productie van warmtapwater kunnen de buitenunits bovendien worden gecombineerd met diverse alles-in-één binnenunits.”

Meer informatie: www.flir.com

Meer informatie: www.nibenl.nl

INSTALLATIE & BOUW | 45

Kort nieuws Thermagas introduceert nieuwe serie energiezuinige verdelers Thermagas heeft zijn leveringsprogramma uitgebreid met een compleet nieuwe serie stalen verdelers ten behoeve van vloerverwarming en koeling, die gekenmerkt wordt door zijn compacte bouwwijze. Het programma bestaat uit mengverdelers voorzien van een energiezuinige Grundfos circulatiepomp met A-label. Naast de pomp zijn de verdelers voorzien van onder andere een thermostaatventiel met capillaire voeler, mano-/thermometer, automatische ontluchting, instelbare voetventielen en regelventielen. De verdelers kunnen worden toegepast voor zowel de woning- als utiliteitsbouw in combinatie met lage tot zeer lage watertemperaturen. Ook deze nieuwe verdelers van Thermagas zijn groen, om een nog duurzamere installatie te kunnen bewerkstelligen. De Espace verdelers bieden voor elke situatie een pasklare oplossing. Altijd eenvoudig aan te sluiten en te combineren met de Thermagas temperatuurregelingen. Naast de stalen verdelers (S-serie) heeft Thermagas ook een serie vervaardigd uit kunststof (de K-serie) en roestvrijstaal (de R-serie). Meer informatie: www.thermagas.nl

Adviesbureau Becks door KIWA gecertificeerd voor BRL 11000/11001

ties te waarborgen. “Ook na oplevering blijft de leverancier aansprakelijk voor de prestaties van het door hem geleverde concept. Deze kwaliteitsborging onderschrijven wij volledig”, vertelt WKO-specialist Ir. G. Moonen. “Concreet houdt dit in dat werkzaamheden die rechtstreeks met energieopslag te maken hebben (zoals: ontwerpen, boren, leidingaanleg, bekabeling, regeling, inbedrijfstelling en dergelijke) niet mogen worden uitbesteed aan bedrijven die niet gecertificeerd zijn.” Adviesbureau Becks is één van de weinige officieel gecertificeerde bedrijven die beide disciplines in huis heeft en daardoor een maximale integratie van beide systemen kan garanderen. Meer informatie: www.becks.nl

Brandkleppen Systemair nu in nog meer variaties leverbaar De succesvolle serie ronde brandkleppen van Systemair is uitgebreid. De PKIR is vanaf nu leverbaar met een diameter van 100 tot 1.000 mm. Tot voor kort was dit enkel van 450 tot 630 mm. Dat betekent een aanzienlijke uitbreiding van de serie. Alle ronde brandkleppen, zowel de standaard PKIR als de nieuwe generatie PKIR 3G zijn verkrijgbaar met luchtdichtheidsklasse 3C (volgens EN-1751). Uiteraard zijn de Systemair brandkleppen gecertificeerd volgens de internationale normen (EN 1366-2 en geclassificeerd volgens EN135013:2005). Brandkleppen worden toegepast in ventilatiekanalen en voorkomen tijdens een brand de verspreiding van vuur tussen de verschillende brandcompartimenten. Onder normale bedrijfsomstandigheden is de brandklep geopend maar tijdens een brand sluiten de brandkleppen automatisch zodat de brandcompartimenten gescheiden worden. Door het gebruik van uitzettend materiaal wordt het compartiment afgedicht tegen het binnendringen van vuur en rook. Meer informatie: www.systemair.nl

Op de foto van links naar rechts: ir. C.H.A.M. (Kees) Prinssen, directeur/aandeelhouder van Adviesbureau Becks en Ir. G. Moonen, de WKO-specialist.

Winterwarm introduceert HR luchtverwarmers

Sinds de jaren ‘90 weten klanten de weg naar Adviesbureau Becks te vinden, als het gaat om het ontwerpen van WKO-installaties. Sinds oktober 2014 mogen broninstallaties uitsluitend worden ontworpen en aangelegd door BRL 11000/11001 (ondergronds) en BRL 6000/6021 (bovengronds) gecertificeerde bedrijven. Deze certificering is onderdeel van de Algemene Maatregel van Bestuur Bodemenergiesystemen. Doel is om de kwaliteit van bodemenergie-opslagsystemen te verhogen en de prestaties van de installa-

In 2014 introduceerde Winterwarm Heating Solutions een nieuwe range met gasgestookte, condenserende luchtverwarmers in capaciteiten van 10 t/m 60 kW. Vorige winter zijn al diverse projecten uitgeleverd met deze nieuwe hoog rendement luchtverwarmers. Nu zijn ook de types HR 80, HR 100 en HR 120 leverbaar. Deze nieuwe hoog rendement serie is gebaseerd op de succesvolle XR luchtverwarmer van Winterwarm. Het weldoordachte, compacte ontwerp maakt dat de prijsstelling een stuk lager ligt dan

46 | INSTALLATIE & BOUW

Kort nieuws Ned Air lanceert webshop Mede dankzij de succesvolle introductie van de MXF EC Green dakventilatoren eind vorig jaar, nam de vraag naar dakventilatoren met accessoires toe. Ned Air wil het bestellen hiervan voor de klant vereenvoudigen door middel van de webshop. Hier kan men eenvoudig Ned Air daken/of pijpventilatoren bestellen met bijbehorende regeling en accessoires. Alle benodigde technische gegevens, grafieken en maatvoeringen evenals accessoires staan duidelijk bij het product vermeld. De meeste dakventilatoren zijn uit voorraad leverbaar, binnen 24 uur. Bestel nu en maak gebruik van de aantrekkelijke jubileumactie, vanwege het 25-jarig bestaan van Ned Air. Tot en met het einde van het jaar kunt u nog profiteren van de MXF EC Green 230V Anniversary Edition. De actie bestaat uit de MXF EC Green in 230V uitvoering (types 225, 250 en 315) met potmeter, compact of webbased regelaar en een hoge dakopstand, geluiddemper, pakkingsplaat (2) en passtuk. gebruikelijk voor HR luchtverwarmers. Doordat installatie van een hoog rendement luchtverwarmer bovendien in aanmerking komt voor de EIA-regeling, zijn de meerkosten van een HR-installatie binnen 2,5 jaar terugverdiend door de eindgebruiker. De Winterwarm HR is daarom een prima oplossing voor het verwarmen van ieder type bedrijfsruimte.

Meer informatie: www.nedairshop.nl

Meer informatie: www.winterwarm.nl

Auerhaan is preffered partner van Reznor Dankzij 125 jaar ervaring produceert Reznor een breed assortiment HVACtoepassingen van hoge kwaliteit. De apparaten voor verwarming en ventilatie zijn milieuvriendelijk en energie- en kostenefficiënt. Alle producten van Reznor worden in eigen huis ontwikkeld en geproduceerd. De selectie van een toestel hangt af van de eigenschappen en vereisten van het desbetreffende gebouw. De hoogrendement HVAC-oplossingen van Reznor worden geïnstalleerd in een grote diversiteit van sectoren, zoals werkplaatsen, fabrieken, restaurants, sportcomplexen, showrooms en evenementenhallen. Alle Reznor toestellen kenmerken zich door hun eenvoudige installatie en gemakkelijke onderhoud. Met de kwalitatief hoogwaardige gasgestookte luchtverwarmers en luchtbehandelingsunits van Reznor completeert Auerhaan zijn brede leveringsprogramma. Meer informatie: www.auerhaan-klimaattechniek.nl

Type thermostaat van grote invloed op combinatielabel Vanaf 26 september 2015 moeten alle verwarmings- en klimaatbeheersystemen voldoen aan de nieuwe Europese minimumeisen voor Energy related Products (ErP). Dat geldt ook voor de thermostaten die bij een nieuwe cv-ketel of warmtepomp worden toegepast. Met de invoering van deze nieuwe ErPrichtlijn hebben consumenten eenvoudig inzicht in de energie-efficiëntie van hun verwarmingsinstallatie. Honeywell levert met evohome een slimme zoneregeling die in de hoogste ErP-classificatie valt. Het verandert de manier waarop huizen worden verwarmd door draadloos elke kamer apart te bedienen, met behulp van de gratis Total Connect Comfort-app voor smartphone en tablet. Het systeem communiceert draadloos binnenshuis en is geschikt voor stadsverwarming en alle cv-ketels inclusief radiatoren en vloerverwarming. Consumenten die optimaal gebruikmaken van evohome, kunnen gemiddeld 37 procent besparen op hun jaarlijkse energierekening. Meer informatie: www.honeywell.nl

INSTALLATIE & BOUW | 47

Kort nieuws Gemeentehuis Drechterland voorzien van laatste audiovisuele snufjes Afgelopen maand werd het nieuwe gemeentehuis van Drechterland in Hoogkarspel (NH) opgeleverd, een ontwerp van architectenbureau De Zwarte Hond. Qua bouw, maar ook wat betreft techniek en (audiovisuele) communicatie voldoet het nieuwe, duurzame gemeentehuis aan de meest eigentijdse en vooruitstrevende eisen. ARK Audio Video BV uit Alkmaar ontwierp, leverde en plaatste diverse systemen in dit fraaie, nieuwe gebouw zoals discussie- en vergadersystemen in de raadzaal en vergaderzaal. Het discussiesysteem in de raadzaal is zo opgezet dat automatische full HD-camerasturing mogelijk is. Daarmee kunnen raadsvergaderingen worden gestreamd via internet en doorgegeven naar grootbeeldschermen. Ook is bij beide zalen gezorgd voor een slechthorendensysteem. Verder heeft ARK Audio Video de ontvangst- en wachtruimtes in het gemeentehuis voorzien van schermen en een narrowcasting-systeem voor informatie en mededelingen. Tot slot heeft ARK het gehele gebouw voorzien van een ontruimingssysteem volgens NEN2575A, in geval van calamiteiten. Het systeem biedt tegelijk de mogelijkheid van gesproken mededelingen en een omroepfunctie.

de bedieningsplaat volledig vlak is ingebouwd. Voor meer frisheid en hygiëne kan de bedieningsplaat optioneel worden voorzien van een inworpschacht voor reinigingstabletten. Meer informatie: www.tece-nederland.nl

Meer info: www.arkaudiovideo.nl

Fusie Systemair B.V. en Holland Heating B.V. Vanaf 1 november 2015 vormen Systemair en Holland Heating samen één bedrijf. Beide bedrijven gaan gezamenlijk verder onder de naam Systemair B.V.. De beide locaties Harderwijk en Waalwijk blijven behouden en de naam Holland Heating zal voortbestaan als merknaam.

TECE vernieuwt design bedieningsplaat TECEsquare TECE heeft de designserie bedieningsplaten voor wc’s TECEsquare een facelift gegeven. De nieuwe serie heet TECEsquare II. Het ontwerp – strak, vlak en minimalistisch – is hetzelfde gebleven, evenals het duurzame materiaal roestvaststaal (met anti-vingerprint), glanzend chroom of gecoat in wit. Het grote voordeel van de nieuwe serie TECEsquare II zit hem in de montagetechniek; de platen passen nu direct op het TECE inbouwreservoir, het voorheen benodigde installatieframe is geïntegreerd in de bedieningsplaat. Dit vereenvoudigt het installeren en bespaart op installatietijd. Voor het spoelen is de bedieningsplaat voorzien van twee geveerde bedieningstoetsen. Men kan kiezen voor een kleine spoeling van 3 liter of een volspoeling van 4,5/6/7,5 of 9 liter. Het spoelvolume van de volspoeling is eenvoudig op de spoelklok in te stellen. Dankzij deze waterbesparende duospoeltechniek kan meer dan 50% op water worden bespaard. Wat bovendien is gewijzigd, zijn de afmetingen; die zijn 220 x 150 mm en voldoen hiermee aan de universele TECEnormen. Wat is gebleven is de opbouwdikte van slechts 3 mm, dat oogt als of

48 | INSTALLATIE & BOUW

Gert Mulderij, momenteel Algemeen Directeur van Systemair B.V. in Harderwijk wordt per 1 november Algemeen Directeur van Systemair B.V. Jos van Dongen, op dit moment Algemeen Directeur van Holland Heating B.V., wordt Productie Directeur. Alle verkoopactiviteiten van Systemair B.V. vallen vanaf 1 november onder de verantwoordelijkheid van Wim Kampen in de functie van Verkoop Directeur. Systemair is fabrikant en leverancier van een zeer compleet assortiment in ventilatie en luchtbeheersing. In de fabriek in Waalwijk worden de bekende Holland Heating luchtbehandelingsunits geproduceerd, waaronder de HHFlex en de HHCompact. Dankzij de fusie biedt het bedrijf nu een nog ruimere keuze uit diverse ventilatoren en accessoires, luchtverdelingsproducten en brandbeveiliging en standaard en op-maat-gemaakte luchtbehandelingsunits.

Nest Learning Thermostat

INEENS HEEFT IEDEREEN HET OVER DE THERMOSTAAT. Klanten zijn dol op de bekroonde Nest Learning Thermostat omdat hij hun schema en gewoonten leert, en zichzelf programmeert om energie te helpen besparen. En jij zult dol op hem zijn omdat hij zo makkelijk te installeren is.

Niet meer zelf programmeren De Nest Thermostat leert van zijn huisgenoten en programmeert zichzelf. En hij helpt automatisch met energie besparen wanneer ze niet thuis zijn. Nest onderweg Met de Nest-app kunnen je klanten met hun mobiel de temperatuur aanpassen, hun energiegeschiedenis bekijken en nog veel meer. Energiegeschiedenis Bewoners kunnen hun verbruik monitoren. Als ze meer weten, kunnen ze meer besparen. Veiligheidstemperatuurmeldingen Klanten ontvangen een melding op hun mobiel als het te koud in huis wordt. Zo voorkomen ze dat hun leidingen bevriezen.

De Nest Thermostat werkt samen met andere Nest-producten om nog meer te doen en een huis te creĂŤren dat rekening houdt met zijn bewoners. Ga voor meer informatie naar nest.com/eu

Laten we samenwerken. nest.com/pro

MISSION IMPOSSIBLE smitsair.nl De stalen buitenluchtroosters van Smitsair houden inbrekers buiten de gevel. De rooster zijn getest op inbraakwerendheid en kent twee type uitvoeringen: Standaard (weerstandsklasse 2 vereist volgens bouwbesluit) en verhoogd inbraakwerend (weerstandsklasse 3). Roosters zijn n.a.v. het bouwbesluit getest volgens NEN 5096

Kwaliteit op Maat. Smitsair Luchttechniek sinds 1945 specialisten in: Luchttechnische installaties, Buitenluchtroosters, Brandkleppen, Kleppenregisters, Dakkappen, Schachtkappen, Druppelvangers, Wasem-vetvangkappen, Geluiddempers, Luchtkanalen, Plaatwerken en Lasersnijden.

OVER KWALITEIT DOEN WIJ NIET LUCHTIG!

Samsung Electronics is wereldwijd marktleider op vele gebieden, variërend van monitoren en TV’s tot mobiele telefoons en geheugenchips. Via innovatieve en betrouwbare producten laat Samsung de wereld kennis maken met fantastisch nieuwe mogelijkheden. Zo ook op het gebied van klimaatbeheersing.

De totaaloplossingen van Samsung klimaatbeheersing Warmtepompen - Lucht-lucht - Lucht-water - Water-lucht - Water-water - Lucht-lucht/water - Water-lucht/water

+ aansluiting op luchtbehandelingskasten

WTW ventilatie - Enthalpieventilatie, vocht en temperatuur - Zeer schone lucht door unieke F8 filters - Geen (elektrische) voorverwarming nodig

Airconditioning - Volledig assortiment binnendelen in diverse capaciteiten

Productie

Montage

Service De Amert 424 5462 GH Veghel T. 0413 36 90 00 www.brago.nl

www.samsung-klimaat.nl

voorgeïsoleerde kunststof luchtkanalen

Brago-Advertentie-90x130mm-2015-V2.indd 2

12-01-15 21:10

PRODUCTPRESENTATIE | Smitsair BV

Tekst en beeld: Smitsair BV

‘VOOR IEDERE SITUATIE EEN PASSENDE DAKKAP’ Sinds 1945 ontwerpt en fabriceert Smitsair BV producten ten behoeve van ventilatie- en luchttechniek. De afgelopen jaren heeft de firma uit Uithoorn behoorlijk wat nieuwe producten en componenten op de markt gebracht met als doel de installateur zoveel mogelijk te ontzorgen, onder andere met betrekking tot de moeilijkheden en regels die bijvoorbeeld het Bouwbesluit met zich meebrengt.

Smitsair BV is gespecialiseerd in alle producten met betrekking tot het ‘transport’ van lucht, zowel geconditioneerd als niet-geconditioneerd, en in alle materialen, kleuren en maten. Alle componenten worden in eigen huis en volledig klantspecifiek gemaakt. Denk bijvoorbeeld aan buitenroosters en kleppenregisters, maar ook aan dakkappen en speciale plaatwerk producten voor onder andere OK-ruimtes, cleanrooms, de voedingsmiddelenindustrie, luxe jachtbouw en klantspecifieke filterkasten. Eén van de nieuwe productranges is de serie verzonken dakkappen van Smitsair BV, die ook geschikt zijn voor toepassing in schuine (pannen-)daken. Dakkappen worden toegepast voor de toe- en afvoer van lucht naar de luchtbehandelingsinstallaties. De afmetingen van de dakkappen kunnen door Smitsair BV worden bepaald op basis van de gewenste luchthoeveelheid, beschikbare druk, geluid en overige wensen. In een groot aantal gevallen worden dakkappen op vlakke daken geplaatst. Soms is dit echter niet mogelijk (geen vlak dakvlak aanwezig) of wenselijk (architect wenst geen duidelijk zichtbare kap op het dak, welke afbreuk doet aan het ontwerp). Om hierop in te spelen heeft Smitsair BV de volgende oplossingen: - DK-2/V: deze kap is geschikt voor plaatsing op een vlak dak waarbij de kap vrijwel geheel verzonken is. De kap is daartoe aan de bovenzijde voorzien van een draagflens. Op het dak is alleen een verhoging van 200 mm te zien van de dakopstand. - DK-2/VP en DK-2/VB: deze kappen zijn geschikt voor plaatsing in een schuin pannen- of bitumen dak tot een helling hoek van 450. De kappen zijn voorzien van een aangepaste bovenzijde voor optimale aansluiting op de dakbedekking. - BV-70/PD: dit is een schuingeplaatst rooster, met een aan de dakbedekking aangepaste omranding, voorzien van een afwaterend plenum. Het plenum is intern voorzien van een druppelvanger, indien het rooster gebruikt wordt voor luchtaanzuiging. Dit rooster is geschikt voor een hellingshoek vanaf 450. Middels dit productenpalet is Smitsair BV in staat voor vrijwel elke situatie een passende dakkap aan te bieden. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 51

THEMA | BIM

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeld: Van der Sluis

BIM: ONMISBAAR

IN DE INSTALLATIEBRANCHE Grote bouwers weten het al langer: bouwen met driedimensionale Bouw Informatie Modellen is nauwkeuriger, gaat sneller, vermindert faalkosten en leidt uiteindelijk tot een betere kwaliteit. Dat geldt ook voor de installatiebranche, waarin Van der Sluis Technische Bedrijven uit Genemuiden een BIM-voortrekkersrol vervult. Vooral bij grote bouwprojecten is het inmiddels bijna gemeengoed: driedimensionaal uitgewerkte tekeningen, waarin gegevens van de architect, constructeur, hoofdaannemer en nevenaannemers worden ingevuld. De voordelen ervan zijn helder: BIM leidt tot minder bouwfouten, bespaart daardoor kosten en leidt dus tot een economischer en beter product. Van der Sluis uit Genemuiden geldt als BIM-pionier voor de installatiebranche. Ver voor de troepen uit, zegt BIM-coördinator Dennis Bakker niet zonder trots. “Ik overdrijf niet als ik zeg dat Van der Sluis een voortrekkersrol heeft vervuld. In het begin was er nog niets; kennis en ook 3D-objecten ontbraken. In 2010 zijn we met leidingenfabrikant Dyka gestart met het opzetten van een zogeheten uniforme objectenbibliotheek. Nu kunnen we elk verkrijgbaar onderdeel in onze modellen kwijt.”

LEIDEND Belangrijk voor de branche, volgens Bakker, ‘want juist met installaties zijn fouten snel gemaakt’. “De tijd van ‘oplossingen in het werk bepalen’ is niet meer. Steeds vaker worden gebouwen geprefabriceerd en op de bouwplaats in elkaar gezet. Afstemming met bijvoorbeeld

prefabbetonfabrikanten is voor ons belangrijk, omdat verkeerd gelokaliseerde sparingen, doorvoeren of sleuven zeer kostbaar zijn.” In die trajecten probeert Van der Sluis samen met de betonfabrikant de vloer en de installatie op elkaar af te stemmen. Bakker: “In feite is het simpel: wij moduleren de benodigde installatie-onderdelen, de betonleverancier anticipeert daarop met te houden sparingen en overige voorzieningen binnen de constructieve mogelijkheden van de betonvloer. Het hele proces verloopt digitaal, zodat eventuele misvattingen snel en vanachter het bureau ondervangen kunnen worden.”

INTEGRALITEIT Het is een werkwijze die naadloos aansluit bij de trend van integrale bouwsamenwerking. Voorbeelden hiervan zijn co-makership en ketenintegratie. Van der Sluis toont zich een groot voorstander van dit soort concepten. Ook vanwege de erachter gelegen samenwerkingsgedachte waar het bedrijf van oudsher voor staat. Bakker: “Daarom profileren wij ons graag bij opdrachtgevers

Project in Almere.

Almere driedimensionaal.

52 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | BIM

als totaalinstallateur. Installaties laten zich niet gemakkelijk scheiden in W en E, daarvoor is meestal sprake van te veel overlappingen. Wij stemmen de elektra en de werktuigbouwkundige installaties in het BIM-model op elkaar af. Ik zeg niet dat elektra en werktuigbouwkunde altijd bij één en hetzelfde bedrijf hoeven te worden ondergebracht. maar één uitvoerende partij is wel een stuk overzichtelijker.”

VERANTWOORDELIJKHEID Hij noemt het vraagstuk van welke verantwoordelijkheid bij wie ligt. Want ondanks dat BIM-systematiek het aantal fouten sterk vermindert, is een bouwfoutje snel gemaakt.

Utrecht driedimensionaal.

Wooncomplex in Utrecht.

Bezoekadres: Kamperzeedijk 107 8281 PD Genemuiden Postadres: Kamperzeedijk 57 8281 PB Genemuiden T: E: W:

038 - 344 65 55 info@vd-sluis.nl www.vd-sluis.nl

Bakker: “Als er iets fout gaat tussen de disciplines, wordt er vaak eerst naar de ander gewezen. Eén installateur voor allebei de disciplines biedt veel helderheid. Niet alleen zijn de lijnen veel korter, maar tegelijkertijd is altijd direct duidelijk bij wie de verantwoordelijk ligt. Bij ons dus; wij immers installeren beide disciplines. Er kan dus achteraf nooit onduidelijkheid bestaan.” ❚

Van der Sluis Technische Bedrijven heeft alles in huis om zich een totaalinstallateur te mogen noemen. Deskundigheid, een zeer brede ervaring en een no-nonsense mentaliteit garanderen dat al uw installatieactiviteiten bij ons in zeer goede handen zijn.

INSTALLATIE & BOUW | 53

THEMA | BIM

Tekst: Roel van Gils Beeld: Data Design System

OPEN BIM VOOR DE INSTALLATIETECHNIEK Het van origine Noorse bedrijf Data Design System (DDS) ontwikkelt sinds 1984 software specifiek voor zowel installatieadviseurs als installateurs. Het softwarepakket DDS-CAD telt meer dan 13.500 gebruikers in vijftien landen en biedt de mogelijkheid om zowel traditioneel te tekenen in 2D als te ontwerpen in de derde dimensie en sluit daarbij naadloos aan op BIM. Mark Bouten, International Sales Manager bij DDS, licht de werking en de mogelijkheden van het softwareprogramma verder toe. “Complex? Welnee, het is een kwestie van doen", zegt hij. In Nederland wordt al jaren over BIM gepraat, maar daar blijft het vaak ook bij, vertelt Bouten. “Het vergt meer dan alleen een geschikt softwarepakket kopen. BIM vraagt om een cultuurverandering, optimalisatie van interne bedrijfsprocessen en het opzoeken van de samenwerking met ketenpartners. Gelukkig is men zich daar steeds meer van bewust. Langzamerhand begint ook de ‘industrie’ te beseffen dat ze niet heel efficiënt bezig zijn. Door te ontwerpen en bouwen op de traditionele manier mist er een stukje coordina-

54 | INSTALLATIE & BOUW

tie en hergebruik van informatie in het proces. Elke betrokken partij werkt op zijn eigen eilandje, vaak ook nog ommuurd. BIM is een uitstekende werkwijze om dit te ondervangen. In plaats van elke fase vanaf nul te beginnen, kun je met BIM voortborduren op hetgeen de partij voor je al heeft gedaan.” Bouten ontkracht het statement dat hierbij informatie verloren gaat. “De vraag is welke informatie jij denkt nodig te hebben om jouw werk efficiënter uit

Experience Center van Voortman Steel Machinery in Rijssen - door 2 Steps Ahead uit Hengevelde.

THEMA | BIM

Binckhorsthof, voormalig hoofdkwartier van de Luchtmacht van de Ministerie van Defensie - door Veccins 3D uit Wezep.

te kunnen voeren. Al snel beseft men dan dat niet alle informatie te allen tijde nodig is. De kracht is om op het juiste moment over de juiste informatie te beschikken. Het gaat hier om zo efficient en effectief mogelijk werken. Dit ontkracht ook meteen de hele filosofie dat alle informatie in één enkel model moet. Als we verder in het proces gaan kijken, zoals bij facility management en gebouwbeheersystemen, loop je hier tegen de lamp. Datamanagement wordt op deze manier niet beheersbaar.”

MODULAIRE OPBOUW DDS-CAD bestaat uit modules die volledig aan de hand van de benodigdheden van de gebruiker kunnen worden geconfigureerd. “De installatiesector is heel breed, waarbij de verschillende disciplines binnen de installatietechniek ook nog eens heel divers zijn. We maken in onze software een vergelijkbare opsplitsing met modules specifiek voor de W-techniek en de E-techniek. Neemt niet weg dat de software multidisciplinair te gebruiken is”, benadrukt Bouten. “Een E-installateur kan bijvoorbeeld bij het tekenen ook de tekeningen van de W-installaties zichtbaar maken. Sterker nog, de software herkent automatisch eventuele ‘clashes'’ zodat faalkosten in de latere uitvoeringsfase worden voorkomen. Onze software wordt gebruikt door zowel installatieadviseurs als installateurs. DDS-CAD is zo ontwikkeld dat het gebruikers vanaf het begin van het proces tot het einde kan ondersteunen.”

MEER INZICHT Met behulp van DDS-CAD kunnen de adviseur en installateur zowel traditioneel in 2D ontwerpen, als in 3D. “In dat laatste geval worden niet alleen de ontwerpen, maar ook de geïntegreerde berekeningen uitgevoerd”, zegt Bouten. “En dat werken in een BIM-omgeving vraagt echt geen hogere school wiskunde. We geloven dan ook niet in een training van pak ‘n beet acht dagen, maar verzorgen een introductietraining waarin de basis wordt uitgelegd. Vervolgens pakken we samen met de klant het dagelijkse werk op, alleen dan in de nieuwe omgeving. We zijn ervan overtuigd dat deze manier veel beter aanslaat. Vergelijk het maar met rijlessen; je leert pas autorijden als je daadwerkelijk je rijbewijs op zak hebt. In onze ogen hoeft niet iedere klant dezelfde fouten te maken aan het begin. ›

Met DDS-CAD werkt u technische ruimtes tot in detail uit.

INSTALLATIE & BOUW | 55

THEMA | BIM

Met onze evaring en kennis begeleiden wij hen naar een positief eindresultaat en zorgen we dat de gebruikelijke valkuilen voorkomen worden. Overigens blijkt uit de praktijk dat het werken met onze software voor een tekenaar helemaal niet zo’n grote omslag betekent. Hij krijgt bovendien veel beter inzicht in wat hij aan het doen is in vergelijking tot het werken op de traditionele manier.”

VOORUIT LOPEN DDS-CAD leent zich volgens Bouten voor zowel grote als kleine projecten. “Men denkt dat BIM alleen voor grotere projecten, zoals ziekenhuizen, toegepast kan worden, maar ook voor kleinschaligere projecten kan BIM een meerwaarde zijn. Denk bijvoorbeeld aan communicatie naar de klant of het automatische valideren van technische systemen. Zo kan de behoefte per ruimte worden doorberekend om vanuit dat vertrekpunt het ontwerp verder te modeleren, toetsen en optimaliseren. Onze software wordt volledig in-house ontwikkeld en werkt standalone. Het is dus geen applicatie bovenop een ander pakket. Dit scheelt de klant een aanzienlijke investering in aanschaf en jaarlijks onderhoud. We hanteren een flexibele licentiestructuur, die afgestemd kan worden op de gebruikers binnen een bedrijf. Zelfs per werkplek kan worden aangegeven welke modules beschikbaar zijn. Elk jaar voeren we een compleet nieuwe release door, een doorontwikkeling op de stevige basis. Daarbij anticiperen we niet alleen op de markt, maar blijven wij ook vooruitlopen op de markt.” ❚

56 | INSTALLATIE & BOUW

DDS-CAD: Open BIM voor de installatietechniek.

KAMPEN | Jacob Catsstraat

Tekst en beeld: Innovatech

EENVOUDIG EN GUNSTIGE INVLOED OP ENERGIELABEL Woningcorporatie DeltaWonen heeft onlangs bij een flatgebouw met 144 woningen, gelegen aan de Jacob Catsstraat te Kampen, een E- renovatie uitgevoerd. De woningen zijn energiezuiniger gemaakt en het comfort is verbeterd. Voor de ventilatie is gekozen voor het vraaggestuurde systeem OxyGreen Collectief van Aralco NVS. Het ideale systeem voor flatgebouwen, dat eenvoudig in de bestaande bouw is in te passen. Het systeem voldoet onder andere aan de eis dat het automatisch functioneert op basis van CO2 en vocht, en bijdraagt aan een gunstig energielabel. Het Oxygreen Collectief systeem is per woning uitgevoerd met een regelklep, een regelunit en één CO2-sensor/handbediening, die in de woonkamer is geïnstalleerd. In de badkamer is een extra vochtsensor geplaatst. Voor de toevoer van lucht zijn door de Hemink Groep uit Borne de luchttoevoerroosters Aralco MultiAir EPC geplaatst. Deze luchttoevoerroosters zijn uitgerust met een energiebesparende en comfortverhogende zelfregelende klep. Bovendien zijn de roosters voorzien van het EasyClean principe, wat een gunstige invloed heeft op de exploitatiekosten. Het project is uitgevoerd door installatiebedrijf G. van Dam uit Rijssen. Arjan Nieuwenhuis van G. van Dam: “In de drie flats zitten bestaande schachten die wij konden gebruiken voor het OxyGreen Collectief ventilatiesysteem. In elke keuken en badkamer/toilet zijn

nieuwe ventielen geplaatst. De collectieve schachten zijn aangesloten op een drukgeregelde dakventilator. De dakventilator wordt geregeld door regelkleppen die worden aangestuurd door de regelunits. De regelunit in elke woning wordt aangestuurd door de twee sensoren. In de basis is het een eenvoudig systeem dat effectief

werkt, eenvoudig is te bedienen en een gunstig effect heeft op de Energie Index. Over de levering zijn wij zeer tevreden, alle componenten zijn per woning aangeleverd en ook eenvoudig te installeren. Ook de begeleiding en service gedurende de uitvoering was perfect. Aralco NVS had alles tot in puntjes voorbereid!” ❚

Vraaggestuurd ventileren op niveau Regelklep

Energie-efficient (systeem C4a en C4c mogelijk) Voor collectieve ventilatiesystemen CO2-regeling per appartement

Vochtsensor

Voor nieuwbouw en renovatie Gebruiksvriendelijk Laag geluidsniveau

Regelunit

VISION

Primeur: Afstandsbeheer met OxyGreen Vision garandeert systeemprestaties en bespaart kosten. CO2-sensor

Aralco NVS

T +32 56 52 80 60

Handbediening

E info@aralco.nl

I www.aralco.nl

INSTALLATIE & BOUW | 57

UTRECHT | Stadsschouwburg

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeld: Verweij Elektrotechniek

ELEKTRA STADSSCHOUWBURG UTRECHT IS SPECIALISTENVOER De renovatie van fase 2 van de Utrechtse Stadsschouwburgrenovatie, waar de Nieuwegeinse E-installateur Verweij Elektrotechniek momenteel aan meewerkt, is geen eenvoudig werk. Het authentieke interieur, het hoge afwerkingsniveau en vooral de zeer scherpe planning maken van het werk specialistenvoer. Restauraties c.q. verbouwingen van oude gebouwen… iedere installateur kent de valkuilen ervan. Zo ook Verweij Elektrotechniek. Het bedrijf vervangt momenteel de elektrische installaties van fase 2 van de Stadsschouwburg in Utrecht. Projectleider André Bouwman: “Dit soort projecten is met weinig andere te vergelijken. De tijdsdruk is hoog, want theaters

58 | INSTALLATIE & BOUW

kunnen zich geen langdurige sluiting veroorloven. Het is een monumentaal gebouw, dus is het constant zoeken naar hoe onderdelen gemonteerd moeten worden. En zoals vaker met culturele restauraties lopen de voorstellingen tijdens het werk zoveel mogelijk door. Dit alles betekent heel veel overleg over wie wat doet en wanneer.”

DETAILSAMENWERKING De vervanging van de elektrotechnische installatie maakt deel uit van een grootschalige upgrade van zalen en bijbehorende ruimten. Fase 1 behelsde een verbouwing van de Blauwe Zaal, het restaurant, de kantoortuin en entreepartij. Verweij installeerde hiervoor onder meer nieuwe verlichting en brand-, ontruiming-,

UTRECHT | Stadsschouwburg

Projectinfo ‘STADSSCHOUWBURG UTRECHT IS EEN MOOIE AANVULLING VOOR ONZE REFERENTIELIJST’ In opdracht van Verweij Elektrotechniek realiseerde Nemo Groep het datanetwerk voor de Stadsschouwburg in Utrecht. Het is vooral het gebouw zelf dat voor het bedrijf tot de verbeelding spreekt. “Dit project komt zeker op de referentielijst op onze website.” ‘Zeshonderd STK S/FTP Cat 7 dataverbindingen’ luidde de opdracht, bestemd voor het vernieuwde datanetwerk voor de Utrechtse Stadsschouwburg; volgens Nemo’s eigenaar/directeur Pieter Lichgaam geen inhoudelijk programma dat direct alarmbellen laat rinkelen. Veel enthousiaster is hij over de Utrechtse Stadsschouwburg zelf. En dan vooral dat zijn bedrijf heeft mogen meewerken aan de upgrade ervan. “Alle klussen zijn me lief, maar dit soort projecten steekt boven het gemiddelde uit. De sfeer in het gebouw, de monumentenstatus en de samenwerking met Verweij Elektrotechniek maken van de Stadsschouwburg iets extra’s. Prachtig voor op onze referentielijst.” Certificatie Nemo Groep realiseert het werk in twee opeenvolgende fases. Fase 1 behelsde het netwerk voor de Blauwe zaal, het restaurant, de entreepartij en de kantoortuin. Die is inmiddels afgerond. Nu is Nemo werkzaam aan fase 2, met daarin de grote zaal centraal. In januari 2016 zal het werk uiteindelijk zijn afgerond. Lichgaam noemt het een werk dat past bij zijn bedrijf. Met argumenten, zo blijkt. “Wij zijn sinds enige tijd gemachtigd tot certificatie van alle bekende merken. Wij leveren kwaliteit voor een billijke prijs.”

data- en telecominstallaties, evenals de theaterbekabeling en een KNX-gebouwbeheersysteem. Die fase is inmiddels afgerond, momenteel vindt de renovatie van de grote zaal plaats. Met ook weer veel aandacht voor detaillistische samenwerking, zegt Bouwman. “Soms zitten dingen tegen, zoals de vondst van asbest, waardoor het werk iets vertraging opliep. Vrijwel dagelijks zitten we

daarom met de betrokken partijen om tafel, om de volgorde van werkzaamheden naadloos op elkaar te kunnen aansluiten. Het zal niet eenvoudig worden, want de officiële heropening staat voor januari gepland.” Niettemin noemt hij de schouwburg ‘een heel mooi werk’. “Wij hebben ons gespecialiseerd in de wat complexere utiliteitswerken. Daar past zo’n schouwburginstallatie zeker bij.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ONTWERP UITVOERING INSTALLATIES

START BOUW OPLEVERING

Stadsschouwburg Utrecht Van Hoogevest Architecten, Amersfoort Koninklijke Woudenberg, Ameide Elektra: Verweij Elektrotechniek, Nieuwegein Werktuigbouwkundig: Spijker Klimaatservice, Den Haag Bekabeling/draagsystemen: Nemo Groep, Woerden zomer 2014 januari 2015

Patchkast met dataverbindingen.

INSTALLATIE & BOUW | 59

THEMA | Verwarming

Tekst: Coolworld Rentals Beeld: Ferry Verheij

‘ VERHUUR VAN VERWARMING IS ONZE CORE BUSINESS’ Recentelijk heeft Coolworld Rentals haar verwarmingsverhuuractiviteiten verder geprofessionaliseerd door deze activiteiten onder te brengen in een aparte businessunit: Heatworld. Vaste, maar ook nieuwe klanten vragen steeds meer naar verwarmingsoplossingen. Dit heeft onder andere geleid tot het aantrekken van specialisten en het oprichten van een dedicated divisie. Met een up-to-date verhuurvloot kan adequaat op vrijwel elke vraag naar tijdelijke verwarmingsoplossingen worden ingespeeld, hoe omvangrijk ook. Om snel en uit eigen voorraad te kunnen leveren, beschikt Heatworld over een fors verhuurpark met regionale depots in Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Zwitserland en Oostenrijk.

BREED TOEPASSINGSGEBIED Met de direct inzetbare oplossing van Heatworld voorkomt men stagnatie of schade. Ook bij renovatie, uitbreiding of vervanging van een vaste installatie kan tijdelijk huren veel voordeel opleveren, bijvoorbeeld omdat de kostenverhogende tijdsdruk op het project geheel wegvalt. Heatworld levert maatwerk, nauwkeu-

60 | INSTALLATIE & BOUW

rig afgestemd op de behoefte van de klant bij onder meer capaciteitstekorten, verbouwingen, testopstellingen, seizoenspieken, evenementen, calamiteiten en storingen. Voor Heatworld is het verhuren van verwarmingstechniek geen nevenactiviteit, maar core-business. Voor tal van branches is de dienstverlening tot in detail verfijnd. Heatworld verhuurt op basis van ‘full service’, wat betekent dat de klant of de intermediair kan rekenen op een professioneel, vaak kostenbesparend advies en een professionele realisatie, vanaf transport en installatie tot service en onderhoud op locatie en retour halen van het materieel. De apparatuur is altijd van een recent bouwjaar en voldoet aan alle branchegebonden eisen.

THEMA | Verwarming

bij gepland onderhoud, vervangingsprojecten en in onvoorziene situaties. En wat de situatie ook is, we opereren altijd op de achtergrond, als een partner, niet als een concurrent. Namens u kunnen wij het complete verhuurtraject verzorgen, inclusief deskundige installatie en nazorg. Ook is het mogelijk Heatworld als ‘onderaannemer’ in te schakelen. Zo kunt u uw klant voorzien van een professionele installatie waarmee elk tijdelijk koelprobleem snel en betrouwbaar wordt opgelost.

ALS WARM WATER OF LUCHT HARD NODIG IS

DIRECT LEVEREN VAN EEN NOODOPLOSSING Bij een storing of een defect dat niet snel kan worden verholpen, zal de installateur binnen enkele uren voor een noodoplossing moeten zorgen. Deskundige adviseurs reageren snel en schatten al tijdens het eerste telefoongesprek in wat technisch en praktisch bezien de beste oplossing is. Belangrijkste punt is dan: hoe snel kunnen we de installatie ter plaatse in bedrijf hebben? Hiermee helpt Heatworld de stress in de planning te beperken èn de tevredenheid van de klant te garanderen. Heatworld is toegerust om elk tijdelijk verwarmingsprobleem praktisch, snel en tegelijk kostenefficiënt op te lossen. Zowel voor een tijdelijke warm water of warme luchtvoorziening.

BREED PRODUCTENPAKKET Heatworld heeft een breed beschikbaar pakket aan verwarmingsapparatuur, waaronder: • Mobiele ketelhuizen • Chillers met warmtepomp • Doorstroomheaters/elektrische wateropwarmers • Elektrische- en dieselgestookte luchtheaters • Airhandlers met verwarming • Rooftop airco’s met warmtepomp • Warmtewisselaars en randapparatuur

Warmwater- en luchtbehandelingsystemen voor elke situatie. Voor industriële procesverwarming beschikt Heatworld over mobiele ketelhuizen, doorstroomheaters, chillers, warmtewisselaars en alle denkbare accessoires om snel tot een oplossing te komen en daarmee de stagnatie en schade zoveel mogelijk te beperken. Een acute of tijdrovende reparatie van de vaste installatie mag echter geen productieverlies voor de klant opleveren. Heatworld ondersteunt u ter plaatse met een snelle noodzakelijke actie. Zodat u uw tevreden klant behoudt. Door tijdelijk te huren haalt u de druk van de ketel en krijgt u de tijd om de juiste beslissingen te nemen.

CALAMITEITENCONTRACTEN VOOR INSTALLATEURS Heatworld biedt installateurs en technische bedrijven de mogelijkheid van een calamiteitenovereenkomst aan. Hierbij wordt de aanwezige koelapparatuur bij de eindklant geïnventariseerd. Mocht er zich een calamiteit voordoen, dan kan Heatworld namens de installateur direct actie ondernemen, volgens de vooraf overeengekomen afspraken. Voor meer informatie, www.heatworld-rentals.nl Heatworld Rentals is een divisie van Coolworld: een internationale verhuurorganisatie van verwarming- en koelapparatuur met de hoofdvestiging in Waalwijk (Nederland) en daarnaast eigen vestigingen, logistieke depots en servicepunten in Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk en Zwitserland. ❚

TIJDELIJKE VERWARMING HAALT DRUK VAN DE KETEL Steeds meer installateurs weten Heatworld ook te vinden als ze voor hun klant een tijdelijke voorziening willen treffen, zodat zij de revisie of vervanging van een vaste installatie niet onder een onmogelijke tijdsdruk hoeven uit te voeren. Belangrijk te weten, is dat Heatworld nooit op de stoel van de installateur gaat zitten. Wij beperken ons bewust tot tijdelijke verhuur en leveren dus geen vaste installaties. Het is onze business om continu geteste, gereinigde en gekeurde apparatuur beschikbaar te hebben en direct te kunnen plaatsen als de situatie daarom vraagt. We zijn erop ingesteld om 24/7/365 te kunnen inspringen,

INSTALLATIE & BOUW | 61

THEMA | Verwarming

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: HighShoot en Technisch Bureau Reinders BV

NIEUWE, DUURZAME WASSERIJ

MODERNA DRAAIT VOLLEDIG STOOMLOOS

Slechts een paar uur nadat een verwoestende brand Moderna Textielservice in Gramsbergen in as legde, nam het bedrijf een moedig besluit: we gaan door! En hoe. Precies een jaar later, in oktober 2014 opende de nieuwbouw in Hardenberg haar deuren. In het gebouw zijn alle wensen en eisen van het familiebedrijf samengevoegd. Het gebouw is energieneutraal en het energieverbruik in het wasproces is meer dan gehalveerd. Gekozen is voor een stoomloos wasconcept, waarin wordt gewassen op lagere temperaturen. De restwarmte van mangels, compressoren, vacuümbuizen en afvalwater wordt hergebruikt. “Onze medewerkers, klanten, leveranciers en collega-bedrijven hebben ons letterlijk uit de brand geholpen”, vertelt Gert Stroeve, Technisch Directeur bij Moderna Textielservice. “Zonder hen had de nieuwbouw hier niet gestaan. Al heel kort na de brand hebben we onze vrachtwagens – die we gelukkig hebben kunnen behouden – weer de weg op gestuurd. Ons wasgoed werd

62 | INSTALLATIE & BOUW

gewassen bij tien wasserijen van concullega’s, verspreid over het land. Ondertussen verdiepten wij ons in de nieuwbouw. Samen met WSP Systems BV, Kannegiesser Benelux BV, Jensen Group NV en Technisch Bureau Reinders BV zijn we om de tafel gaan zitten. En toen kwam al gauw de vraag: wat voor wasserij moet er komen?”

THEMA | Verwarming

DUURZAAMHEID = RODE DRAAD Een duurzame wasserij, dat werd de ambitie. Maar hoe kon hier optimaal invulling aan gegeven worden? Technisch Bureau Reinders BV, dat al sinds 2002 verbonden is aan Moderna en zich dagelijks bezighoudt met energievraagstukken in de wasserij-industrie, startte een studie naar de meest gunstige invulling. “We onderzochten zowel de mogelijkheden voor stoomgedreven als stoomloos wassen”, vertelt Managing Director Jaap Reinders. “Bovendien hebben we samen met Moderna een tour door Europa gemaakt, waar we de modernste wasserijen en nieuwste technieken hebben bekeken. In Londen werd uiteindelijk de keuze voor stoomloos gemaakt.”

costs of ownership, bleek stoomloos wassen bijna een miljoen euro goedkoper. Door te kiezen voor een stoomloze wasserij, is Moderna overgestapt van een centrale naar een decentrale energievoorziening. In de nieuwe situatie is geen ketelhuis meer nodig. Ketelkeuringen, maar ook chemicaliën, condenspotten, et cetera zijn hierdoor overbodig, wat de jaarlijks repeterende kosten aanzienlijk drukt.” Daarnaast biedt stoomloos wassen ook praktische voordelen, vertelt hij. “Doordat minder appendages nodig zijn, wordt de kans op lekkages aanzienlijk verkleind. Mocht onverhoopt toch een ketel uitvallen, dan neemt een andere ketel het proces over. Er kan dus altijd gewassen worden.”

VOORDELEN

BOUWSTENEN

“De initiële investering voor stoomgedreven of stoomloos wassen, verschilt niet zoveel”, vertelt collega Henk Klatter. “Maar als je kijkt naar de total

In de voorbereidingsfase heeft Technisch Bureau Reinders BV kritisch gekeken naar de water- en energievoorziening voor de nieuwbouw. Aan de procescondities voor de wasserij, is niets veranderd, vertelt Klatter. “Aan de bouwstenen om tot die condities te komen, wel. Het waswater wordt nog altijd opgewarmd tot de benodigde temperatuur. Echter wordt het proceswater nu niet meer met een aanvoertemperatuur van 10˚C aangevoerd, maar met een temperatuur van 65˚C. Het waswater dat wordt opgeslagen en onthard in de 900 m³ grote kelder onder het gebouw, wordt voorverwarmd door de energie uit het afvalwater en mangel- en strijkproces, evenals door de energie van 500 m² vacuümbuiscollectoren (110 modules) op het dak van het gebouw. Naast het wasproces wordt ook 10.000 m² vloerverwarming in de kantoren en productiehal hiermee bediend.” Reinders: “Met de ketels van onze vaste leverancier en partner ELCO Heating Solutions Rendamax BV maken wij mogelijk dat een constante warmwater-/energiestroom aan het waswater wordt overdragen. De ketels zijn daardoor onmisbaar in het proces.”

OPTIMAAL WASPROCES

John Walbeek, Jan Pottjewijd en Henk Klatter voor de nieuwbouw van Moderna.

“Voor de wasserij hebben wij twee R604 cv-ketels van 285 kW, één R605 cv-ketel van 380 kW en twee R607 tapwater-bypass ketels van 525 kW geleverd”, vertelt John Walbeek, Teamleader Service/Customized Solutions Engineer bij ELCO Heating Solutions Rendamax BV. “Deze ketels verhogen het voorverwarmde waswater tot de benodigde temperatuur. Dankzij de bypass kan het hete water direct aan het wasproces worden toegevoegd, wat de processnelheid aanzienlijk verhoogt.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 63

Past aan iedere wand De THISION L

THISION L vertegenwoordigt de condenserende gaswandcompetentie van ELCO: met zes vermogens van 50 kW tot 145 kW kan bijna altijd aan de vereisten van meergezinswoningen en commerciële objecten worden voldaan. Tot en met een gecombineerd vermogen van 1.140 kW in cascade, met optimale energiebesparing, maximale flexibiliteit en minimale uitstoot van schadelijke stoffen. Voorgemonteerde montagesets voor het hydraulisch systeem, die voor bijna elke bouwkundige situatie geschikt zijn, vergemakkelijken de planning en installatie. • dubbele helix RVS warmtewisselaar • constant hoog rendement • complete cascade-oplossingen • geïntegreerde cascaderegelaar • ook in tapwater-uitvoering (16,3 ltr. 50° tot 47,5 ltr. 50°)

Lijnopstelling, wandhangend

Lijnopstelling, vrijstaand

Meer informatie over de THISON L: gebruik uw smartphone en QR-reader of bezoek onze microsite: Ruggelings, vrijstaand

www.thision-l.com

ELCO Heating Solutions Rendamax BV Hamstraat 76 6465 AG Kerkrade T +31 (0)45 75 186 00 F +31 (0)45 56 699 35

Kostprijsreductie door efficiënt energiegebruik Ook in uw wasserij!

TBR

Energy Solutions

Energiezuinig wassen Hergebruik van restwarmte

20-25% Energie terugwinnen vanuit uw drogers!

Reductie van watergebruik Klantspecifieke oplossingen Turn-Key installaties Look what we can do for you! Technisch Bureau Reinders BV Oostendeweg 9 9723 HJ Groningen Tel: (+31) (0)50 360 4676 www.tbreinders.nl

@tbreinders

Stoomloos Wassen! geïnnoveerd & gepatenteerd

We design your future!

Gebruik restwarmte uit uw mangel voor het opwarmen van uw proceswater!

THEMA | Verwarming

In de grote wasmachine zijn alle fases van het wasproces geïntegreerd, van inweken en sop toevoegen tot spoelen en centrifugeren. Net als thuis wordt de was op 30 tot 40˚C ingeweekt, vertelt Jan Pottjewijd, Area Manager Nederland bij ELCO Heating Solutions Rendamax BV. “Wanneer het wasproces vordert en het sop wordt toegevoegd, krijgt de watertemperatuur een tik. Om die boost te realiseren, wordt gebruikgemaakt van onze ketels. Echter omdat het proceswater niet in één keer aan de ketel toegevoegd mag worden, vanwege de chemicaliën en vezels in het water, passeert dit water eerst een aantal wisselaars, die het afvalwater terugkoelen. De energie die hierbij vrijkomt wordt in het verse water gestopt.” Klatter: “Deze zelfde techniek wordt gebruikt voor het verwarmen van het proceswater. In de wisselaar hebben we hiertoe een rotor voorzien, waar het verse water doorheen en het afvalwater in tegenstroom langsheen stroomt. Het vuile water bevindt zich aan de buitenkant, waardoor deze makkelijk inspecteerbaar en reinigbaar is. Een techniek waar wij patent op hebben.”

NOOIT MEER ANDERS

De ketels in de horeca-wasserij en de wasserij voor bedrijfskleding, handdoekrollen en matten zijn aan elkaar gekoppeld, vertelt hij, waardoor ook energieuitwisseling kan plaatsvinden. Zo wordt geen energie verspild. Twee R605 cv-ketels van 380 kW regelen de vloerverwarming in het pand.

Een jaar na de opening, lopen alle processen bij Moderna weer op rolletjes. “Inmiddels zijn we helemaal vertrouwd met stoomloos wassen”, vertelt Stroeve. “En ik wil nooit meer anders. De voordelen die stoomloos wassen biedt, zijn eindeloos. In het gebouw lopen geen stoomleidingen meer. Alle mangels werken op gas. Wanneer een mangel niet (meer) nodig is, wordt deze met één druk op de knop uitgeschakeld. En bij piekmomenten kunnen we snel opschakelen. Mede door deze flexibiliteit hebben we een efficiencyverbetering van 40-50% kunnen maken. Het energieverbruik en de milieubelasting zijn vele malen lager. We zijn nu met recht een groene wasserij.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 65

THEMA | Verwarming

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Watts Water Technologies

‘ OPTIMAAL COMFORT TEGEN MINIMALE STOOKKOSTEN’ Wie een kantoor, werkruimte of hobbykamer in of aan huis heeft, herkent ongetwijfeld de volgende situatie: om de betreffende ruimte op temperatuur te krijgen, moet de gehele woning worden opgewarmd. Immers bevindt de thermostaat van de meeste woningen zich in de woonkamer. Het energieverbruik en de energiekosten lopen hierdoor onnodig op. Echter niet met de smarthome oplossing van Watts Water Technologies, het Watts Vision systeem, waarmee temperaturen eenvoudig per ruimte beheerd en beheerst kunnen worden.

“Een optimaal comfort tegen zo laag mogelijke energiekosten. Vanuit die visie hebben wij Watts Vision ontwikkeld”, vertelt Marthijn van Tent, salesmanager bij Watts Water Technologies Benelux, een onderdeel van Watts Water Technologies EMEA. “Met het smarthomesysteem kunnen alle verwarmingssystemen in de woning efficiënt worden ingeregeld en op elkaar worden afgestemd. Van de conventionele radiatorsystemen tot de (elektrische) vloerverwarming.”

BEHEER PER RUIMTE Watts Vision bestaat uit een centrale touchscreen die draadloos communiceert met de cv-ketel(s) en de diverse radiatoren vloerverwarmingsregulatoren die in de verschillende kamers zijn geplaatst, vertelt hij. “Hierdoor kan de verwarming per ruimte en per verwarmingssysteem eenvoudig beheerd

66 | INSTALLATIE & BOUW

en beheerst worden. Energieverspilling en hoge stookkosten worden hiermee voorkomen. De touchscreen is verkrijgbaar in een RF-binnenhuisvariant en in een variant met geïntegreerde WiFi, waardoor je op je smartphone, tablet of computer over de hele wereld de temperatuurregeling van je huis kunt inzien en regelen. Watts Water Technologies heeft hiervoor haar eigen smartphone-app ontwikkeld, die kosteloos gedownload kan worden in de app-store. Doordat het systeem in meerdere talen is in te stellen – waaronder in het Nederlands, Engels, Frans en Duits, kan iedereen ermee werken.” Omdat het systeem een RF-systeem betreft, kan het zowel in nieuwe als in bestaande situaties worden toegepast, zonder dat hiervoor hak- en breekwerk nodig is. “Naast dat met het systeem alle verwarmingsregulatoren bediend kunnen worden, kunnen ook andere appendages aan het systeem worden

THEMA | Verwarming

gekoppeld, zoals de verlichting. Daarnaast biedt Watts Vision de mogelijkheid om het energieverbruik van de diverse verwarmingssystemen en elektrische schakelpunten te meten (KWh). Hierdoor krijgt de gebruiker goed inzicht in het verbruik in de diverse ruimtes en van de gehele installatie.”

ALTIJD UP-TO-DATE Het systeem is een eerste stap in de richting voor een totaalsysteem rond klimatisering, vertelt Van Tent. “Op dit moment zijn we druk bezig met de ontwikkeling van een systeem waarmee niet alleen efficiënt verwarmd, maar ook gekoeld kan worden. De introductie van dit systeem staat gepland voor eind dit jaar. Gebruikers van het Watts Vision verwarminssysteem kunnen – indien gewenst – hun systeem dan eenvoudig uitbreiden. Doordat de centrale

touchscreen is voorzien van een SD-kaart slot, kan de nieuwe software eenvoudig worden geüpload. De klant kan hierdoor altijd beschikken over een up-to-date systeem.”

TOT VIJFTIG RUIMTES

CT02_TH02_ADV_NL_09_15_B190xH130mm+3refil.pdf

17/09/15

Watts Vision is niet alleen een complete oplossing voor in huis, maar biedt ook mogelijkheden voor andere gebouwfuncties, vertelt Van Tent. “Met het systeem kunnen tot vijftig ruimtes afzonderlijk van elkaar worden aangestuurd. Naast woningen is dit systeem dan ook uitermate geschikt voor bijvoorbeeld toepassing in kantoorgebouwen, scholen, buitenschoolse opvang, cultuurcentra en in de recreatiesector. Doordat Watts Vision nu ook verkrijgbaar is via de technische groothandel, kan iedereen er gebruik van maken.” Kijk voor meer informatie op www.wattselectronics.com en 13.57 www.wattsindustries.nl ❚

CMY

INSTALLATIE & BOUW | 67

THEMA | Verwarming

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeld: Winterwarm

LUCHTVERWARMING:

EFFICIËNT EN ENERGIEZUINIG Terwijl in de vakpers en door installateurs heel veel wordt gesproken over vloerverwarming als verwarming van bedrijfshallen, blijft luchtverwarming veruit de meest directe manier van verwarmen. Winterwarm Heating Solutions uit Winterswijk produceert al bijna tachtig jaar luchtverwarmingsunits in alle soorten en maten, en wil die boodschap graag nog eens herhalen. Een bekende nadelige eigenschap van vloerverwarming is de traagheid van het systeem. In de ochtend is er een dermate lange opwarmtermijn nodig dat nachtverlaging niet toegepast kan worden. Directeur van Winterwarm, Bart Looman stelt: “Vloerverwarming kan heus een duurzame vorm van verwarming zijn. Maar waaraan installateurs soms voorbijgaan, is het feit dat die nachtverlaging niet plaatsvindt en er dus 24 uur per dag energie wordt verbruikt. Terwijl tachtig procent van het Nederlandse bedrijfsleven alleen overdag werkt. Tijdens de koudste periode van het etmaal blijft de thermostaat toch hoog staan. Ik noem dat niet duurzaam, maar verspilling.” Kenmerkend voor direct gestookte luchtverwarming is juist dat deze toestellen direct warmte afgeven, en alleen gedurende het dagdeel dat men het warm wil hebben, vertelt hij. In de ochtend brengen zij de ruimte snel op temperatuur, op honderd procent van hun vermogen, waarna ze terug moduleren, om tijdens de dag weer bij te verwarmen wanneer nodig.

ENERGIEZUINIG Daarom is het meest efficiënte verwarmingssysteem voor met name bedrijfsruimten die alleen overdag gebruikt worden, nog altijd direct gestookte luchtverwarming. Waaronder dus die van Winterwarm. De voordelen ervan

68 | INSTALLATIE & BOUW

zijn evident: behalve directe opwarming kennen luchtverwarmingsunits geen systeemverlies en zijn ze gemakkelijk te installeren. Bovendien, zegt Looman, is luchtverwarming bijzonder energiezuinig. “Onafhankelijk onderzoek door de Gasunie heeft aangetoond dat luchtverwarming tot de zuinigste verwarmingsmethoden behoort van goed geïsoleerde bedrijfsruimtes die alleen overdag verwarming behoeven.”

ONDERSCHEIDING Zoals bekend staan de ontwikkelingen in de klimaatbranche niet stil. Winterwarm loopt voorop in het ontwikkelen van nieuwe technologieën voor luchtverwarming. Looman: “We hebben dit jaar zelfs een Business Succes Award gewonnen in de branche Klimaat & Comfort. Voor de Nationale Succes Award 2015 zijn we genomineerd in de categorieën ‘Best in High-Tech’ en ‘Meest innovatieve onderneming’. Een prestatie waar we heel trots op zijn.” Zo heeft Winterwarm vorig jaar een condenserende luchtverwarmer op de markt gebracht, de Winterwarm HR, met slechts één warmtewisselaar, waar collega-fabrikanten nog steeds twee wisselaars nodig hebben om een hoog rendement uit hun toestel te halen. Looman: “Veel mensen denken bij luchtverwarmers nog aan grote toestellen die ‘aan’ of ’uit’ staan. Die tijd is al lang niet meer. De Winterwarm HR-luchtverwarmers zijn compact, volledig

THEMA | Verwarming

modulerend, net zoals een CV-ketel, geluidsarm en kunnen zelfs verticaal uitblazen. De bijbehorende thermostaat is zelf-lerend. Dit alles zorgt voor een comfortabel werkklimaat. En daar is het uiteindelijk om te doen. De nieuwe fabriekshal van Nefit Industrial bijvoorbeeld, is voorzien van acht van onze HR-luchtverwarmers.”

GROTE GETALLEN Het assortiment van Winterwarm loopt uiteen van units met een vermogen van 10 kW voor bijvoorbeeld kleine winkelpandjes tot aan 150 kW units voor fabriekshallen en productieruimten. En daar zitten grote bedrijven bij. Looman wijst op nog een aansprekende gebruiker, Hennes & Mauritz, die een nieuwe Poolse distributiehal liet voorzien van de luchtverwarmers van Winterwarm. “Ruim honderd units boven

80.000 m² werkvloer. Dat zijn toch geen kleine getallen. Winterwarm bestaat nu bijna tachtig jaar. In die tijd zijn we uitgegroeid tot marktleider in Nederland met een marktaandeel van meer dan vijftig procent. In Europa zijn we één van de belangrijkste partijen die luchtverwarmers ontwikkelen en verkopen. We nemen echter ook onze verantwoordelijkheid voor de toekomst, in het meedenken over duurzame verwarming in de industrie in Europa door zitting te hebben in de verantwoordelijke Europese commissies.” ❚

//////////

Winterwarm: toonaangevend in luchtverwarming De Winterwarm HR is een gasgestookte, condenserende luchtverwarmer met een hoog rendement en een compact formaat. Beschikbaar in 9 capaciteiten van 10 tot 120 kW.

Winterwarm biedt voor iedere bedrijfsruimte een passende verwarmingsoplossing. Hoog comfort, een laag energieverbruik en duurzaamheid zijn speerpunten bij de ontwikkeling en productie van onze luchtverwarmers.

✓ Innovatief ✓ Snelle levering via groothandel ✓ Eigen advisering ✓ Telefonische helpdesk ✓ 80 jaar ervaring

W i n t e rwar m heating solutions

Industrieweg 8 Winterswijk P.O.Box 36 NL-7100 AA Winterswijk The Netherlands Tel. +31 (0)543 54 63 00 www.winterwarm.nl

INSTALLATIE & BOUW | 69

THEMA | Verwarming

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeld: Vasco

VERTICAAL PANEEL EN PLINTPANEEL:

‘DE FAMILIE IS COMPLEET’ Drie jaar na het succesvolle debuut van het horizontale designpaneel Flatline komt Vasco, onderdeel van klimaat- en verwarmingsproducent Vasco Groep, met twee nieuwe typen op de markt. ‘De familie is nu compleet.’ Soms zien producten het licht, waaruit een bijna onvoorzien succes voortrolt. Zoals paneelradiator Flatline van designradiatorenfabrikant Vasco. Het sinds begin 2012 verkrijgbare paneel bleek een vrijwel onmiddellijk succes. Vasco’s Country Manager Nederland Jan-Willem Plukaard: “Wij hadden inderdaad niet kunnen verwachten dat de radiator zó zou aanslaan. In enkele jaren tijd is de omzet ervan zo ongeveer verdubbeld. Het unieke eraan is de warmteafgifte: geen voor het reservoir langs gelaste vlakke plaat, maar stralingswarmte direct door de designplaat heen. Dat maakt het paneel niet alleen energiezuinig, maar ook esthetisch aantrekkelijk.” Nu, drie jaar later, komt Vasco met twee nieuwe typen, één voor in de badkamer/keuken en één voor in de woonkamer/hal. Onlangs vond de introductie van beide modellen plaats.

ONONDERBROKEN WARMTE Plukaard zei het al: het unieke aan de Flatline paneelradiatoren is de directe warmteafgifte. Want al wil vrijwel iedere bewoner tegenwoordig designverwarming, uitvoering zonder warmteverlies blijkt voor veel fabrikanten een (te) moeilijk productieproces. Plukaard: “Niets ten nadele van onze concurrenten, maar het grote nadeel van ‘standaard’ vlakke-plaatradiatoren is het dubbele front. Hierdoor gaat kostbare warmte verloren. Met andere woorden: wat je aan schoonheid wint, gaat ten koste van de gasrekening. Onze Flatline kent dat probleem niet. Wat je ziet is wat je krijgt: een enkelvoudige strak gespoten designplaat die ononderbroken warmte afgeeft.” Ook van belang, volgens Plukaard, is dat het paneel is aan te sluiten op lage temperatuuraanvoer (ook energiezuinig), bovendien vanuit een unieke middenpositie. Dit laatste zorgt voor exacte plaatsbepaling.

RUST Met de twee nieuwe typen wordt nu dus de totale woningvraag beantwoord; horizontaal voor onder kozijnen, verticaal voor in badkamers en/of keukens en in een plintuitvoering voor plaatsing bij openslaande deuren. Vooral mooi, vindt Plukaard, is de wijze waarop de radiatoren zijn behandeld: gespoten in een slijtvaste S600 lak met een fijne korrelstructuur. Zodat ze, met een beetje fantasie, ‘opgaan’ in het interieur. Plukaard: “Hoe je het

70 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Verwarming

wendt of keert: een radiator is zichtbaar. Daarom is er ook zo veel vraag naar panelen met een mooi uiterlijk, althans in vergelijking met de nogal lompe modellen van vroeger. Die fijnkorrelige lak zorgt voor ‘rust’ tegen de muren. Als of ze er in wegvallen.”

MARKTCONFORM Bijna vanzelfsprekend zijn de radiatoren in verschillende maten verkrijgbaar. De verticale uitvoeringen lopen uiteen in lengten van 400 tot 800 mm, bij een hoogte van 1.600 tot 2.200 mm. De plint-

uitvoering is verkrijgbaar in lengten van 1.000 tot 3.000 mm, bij een hoogte van 200 mm. Ondanks het hoge vermogen, de dunne dikte en de hoogwaardige afwerking is de Flatline marktconform, dus niet duurder dan gewone radiatoren, zegt Plukaard. “Dat is het voordeel van een grote organisatie. Wij zijn marktleider in de Benelux en vanuit die positie kun je grootschalige innovaties grootser wegzetten dan dat kleine ondernemingen dat kunnen. Laat ik het zo formuleren: tegen ongeveer dezelfde prijs haal je veel meer kwaliteit in huis.” ❚

Glad en strak afgewerkt.

Optioneel met handdoekrek.

FLATLINE COLLECTIE

BEST VERKOCHTE HORIZONTALE PANEELRADIATOR NU OOK BESCHIKBAAR IN VERTICAAL EN PLINT FlatLine biedt een zeer hoge warmteafgifte dankzij de watervoerende vlakke voorplaat. Uiterst flexibel vanwege meerdere aansluitmogelijkheden en geschikt voor lage temperatuursystemen.

Ontdek deze designradiatoren in combinatie met vloerverwarming en ventilatie op www.vasco.eu adv FLATLINE_ventilatie en bouw.indd 1

9/10/15 11:10

INSTALLATIE & BOUW | 71

THEMA | Verwarming

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeld: Marco Heyda, CIAT

WARMTEPOMP EN KETEL IN ÉÉN:

TECHNISCHE RUIMTE WORDT OVERBODIG

Technische ruimten zijn relatief duur, weet bouwend Nederland, dus als het aan opdrachtgevers ligt, wordt daarop zoveel mogelijk beknibbeld. CIAT, producent van klimaatapparatuur, ontwikkelde een warmtepomp met geïntegreerde cv-ketel. Dat betekent een veel nauwkeuriger af te stemmen combinatie, die niet in het pand, maar bijvoorbeeld ook op het dak geïnstalleerd kan worden. In vrijwel elk bestek van utiliteit dat ertoe doet, staan ze: warmtepompen. Omdat ze draaien op elektra en daardoor bijdragen aan vermindering van de CO2-uitstoot. Ook de Franse verwarmings- en klimaatproductenfabrikant CIAT produceert warmtepompen – lucht-water dan wel water-water in meerdere uitvoeringen en met verschillende vermogens. En nu dus ook met geïntegreerde cv-ketel. Technisch directeur van CIAT Nederland Tjalling van Halteren: “Warmtepompen zijn natuurlijk een mooie uitvinding, omdat ze hoge rendementen koppelen aan behoud van het milieu. Echter zijn warmtepompen alleen meestal onvoldoende. Vooral ’s winters zal er moeten worden

Veel aandacht voor onderhoud.

72 | INSTALLATIE & BOUW

bijverwarmd met een cv-ketel. Vanuit die wetenschap is onze AquaCIAT2 Hybrid lucht-water warmtepomp ontwikkeld. Beide technieken zijn nu samengebracht in één compact en overzichtelijk apparaat.”

KWALITEIT Het grote voordeel, volgens Van Halteren, is ruimtewinst: in tegenstelling tot een losstaande cv-ketel behoeft de CIAT-hybridepomp geen inpandige behuizing en kan hij – net zoals standaard warmtepompen – gewoon op het dak worden geplaatst. Van Halteren: “Ketelhuizen of technische ruimten zijn voor

Monteurs checken pomp.

THEMA | Verwarming

opdrachtgevers ‘noodzakelijk kwaad’. Ze worden logischerwijs beschouwd als zonde van de meestal toch al spaarzaam beschikbare ruimte. Deze pomp kan worden geïnstalleerd in de buitenlucht. Dure technische meters kunnen dus vervallen.”

de introductie daar plaatsvindt. Wij zullen ons nu in Nederland gaan richten op installatiebedrijven en vooral ook op adviesbureaus. En een artikel als dit helpt natuurlijk ook.”

Een ander voordeel is meer van kwalitatieve aard. Doordat beide componenten zijn verenigd, worden inregeling en afstemming eenvoudiger. Van Halteren: “Secuur inregelen is een nauwkeurig proces dat veel tijd, kennis en kundigheid op de locatie vereist. Het meeste inregelwerk is in de fabriek al gedaan.”

De inmiddels volle dochter van de Amerikaanse technologieëngigant UTC mikt met het product op in principe elke soort utiliteit. “Bij voorkeur in combinatie met onderhoud”, zegt Van Halteren. “Want CIAT heeft een naam hoog te houden, vooral als het gaat om het leveren van service. Daarom steken we veel tijd en aandacht in onderhoud aan CIAT-apparatuur. Ik noem een voorbeeld van afgelopen zomer. Tijdens die beruchte eerste hitteweek in juli is er van de door ons onderhouden apparatuur geen enkele storingsmelding binnengekomen. Ik weet heus dat anderen ook zeggen dat ze servicegericht zijn, maar wij maken het ook waar.” ❚

SPECIFICATIES De AquaCIAT2 Hybrid is leverbaar in acht modellen, uitgerust zowel met als zonder buffertank. De verwarmingsvermogens lopen uiteen van 45 tot 80 kW, koelvermogens van 50 tot 80 kW. Het toestel is aansluitbaar op de meest gangbare afgifte-elementen, waaronder vloerverwarming en -koeling, ventilatorconvectoren, luchtbehandelingskasten en lage temperatuurradiatoren. Ook over gebruiksvriendelijkheid is goed nagedacht: de AquaCIAT2 heeft een helder informatiescherm en onderdelen zijn goed bereikbaar dankzij eenvoudig demontabele panelen. Bijna vanzelfsprekend tegenwoordig is het toestel optioneel online, dus op afstand bedienbaar. De AquaCIAT2 kent een zeer laag geluidsniveau en werkt trillingvrij.

STORINGSVRIJ

ONTWIKKELING De ontwikkeling van de pomp was er niet één van vandaag op gisteren. Integendeel: tussen het eerste idee en het uiteindelijke resultaat zat enkele jaren. Inmiddels zijn de eerste modellen van de band gerold. Dit gebeurde voor enkele utiliteitsprojecten in Frankrijk. Van Halteren verwacht dat Nederland niet lang op zich zal laten wachten, maar ‘het product verdient nog wat publiciteit’. “CIAT is een van oorsprong Franse onderneming, dus is het logisch dat

Afstelling weegt nauw.

INSTALLATIE & BOUW | 73

CIAT L Y S U S T A I N A B

voor al uw duurzame oplossingen CIAT is een internationaal bedrijf met een lange geschiedenis; reeds sinds 80 jaar is CIAT totaalleverancier van klimaatapparatuur. CIAT heeft zichzelf sindsdien gevestigd als Europese leider op het gebied van airconditioning, luchtbehandeling, koeling, warmte-uitwisseling en verwarming door middel van duurzame energie. De CIAT Groep ontwikkelt en produceert producten en totaaloplossingen voor o.a. kantoren, hotels, gezondheidszorg, winkels en industrie. De oplossingen die door CIAT worden ontwikkeld en geproduceerd, kenmerken zich door een hoge energie-efficiëntie, uitstekende kwaliteit van het binnenklimaat en comfort voor de gebruikers.

L I V E

Neemt u gerust contact met ons op voor het volledige programma en een passend advies.

LBK/WTW

L I V E

Watergekoelde waterkoelaggregaten en warmtepompen tot 1400 kW

Ventilatorconvectoren

P U R E L Y

L I V E

W E L L

Luchtgekoelde waterkoelaggregaten en warmtepompen tot 1350 kW

CIAT Nederland B.V. • Annie M.G. Schmidtweg 229 • 1321 NA Almere Tel. 036 - 533 25 87 • Fax 036 - 533 25 97 • info@ciat.nl • www.ciat.nl

www.ciat.com

THEMA | Bliksembeveiliging

Tekst: Roel van Gils Beeld: AlQuilar Techniek

‘ BLIKSEMBEVEILIGING IS OOK TE LEASEN’

Anders dan bijvoorbeeld in Duitsland, is bliksembeveiliging in ons land nog steeds wettelijk niet verplicht. Met een beetje pech wordt een bliksembeveiliging heel vaak uit het bestek geschrapt, om kosten te besparen. Volgens Corné Adriaenssen van AlQuilar Techniek is dat een verkeerde zuinigheid. “Een bliksembeveiliging biedt meer dan alleen een veilig gevoel.” Adriaenssen legt uit waarom en vertelt over zijn unieke leaseplan. Een blikseminslag kan een hoop nare gevolgen met zich meebrengen. “De materiële schade is doorgaans wel verzekerd”, zegt Adriaenssen. “Maar als het pand instort door een inslag of de schade is zodanig dat bijvoorbeeld een productieproces geen doorgang meer kan vinden, dan hebben ondernemers wél een serieus probleem. Dat is een aspect dat vaak niet wordt meeverzekerd. Een deugdelijke bliksemafleiding biedt dan soelaas. Wel is het zaak dat deze beveiliging ook op regelmatige basis wordt onderhouden. Het blijkt veelal een ‘vergeten’ installatie, want het is niet zichtbaar. Maar net als elke andere installatie vergt ook een bliksembeveiliging onderhoud.”

LEASEPLAN Om de drempel tot het nemen van bliksembeveiliging te verlagen, heeft AlQuilar Techniek een leaseplan in het leven geroepen. “Een bliksembeveiliging

aardingssystemen bliksembeveiliging overspanningsbeveiliging inspectie

is voor veel bedrijven in aanschaf misschien aanvankelijk duur, maar door het bedrag uit te spreiden over meerdere (lees: vier) jaren, wordt het ineens wel aantrekkelijk”, zegt Adriaenssen. “Wij financieren het leaseplan helemaal zelf en zijn dus niet afhankelijk van banken. Een ondernemer betaalt zijn installatie dan ook niet twee keer.”

MONTAGETEAMS Behalve de aanleg van een bliksembeveiliging, voor een simpel trafohuisje van 25 m² tot een distributiecentrum van wel 90.000 m² verhuurt AlQuilar ook montageteams aan installateurs voor elektrotechnische werkzaamheden. “We maken bijvoorbeeld de complete Pathé bioscoop in Arnhem, tot op de meterkast na. En zo worden we regelmatig ingezet voor diverse grote en kleine projecten.” ❚

montage van kabel- en wandgoten lijnen projectverlichting bekabeling

INSTALLATIE & BOUW | 75

AMSTERDAM | Zuidblok

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: IQNN Vastgoed, DPI Animation House

‘ZUIDBLOK STADIONPLEIN BELOOFT EEN DUURZAAM GEBOUW TE WORDEN’

De bouw van het project Zuidblok op het Stadionplein in Amsterdam is gestart. Het ontwerp van Kollhoff Architekten bestaat uit zes bouwlagen, waarvan vier bovengronds. In de bovenste twee lagen komt een hotel met ongeveer zestig hotelappartementen. Op de onderste twee lagen komt een culinair centrum met een museumgedeelte, een kooktheater, een proeflokaal en een kookschool. Tevens wordt er een ondergrondse parkeergarage voorzien. Het gebouw belooft een duurzaam gebouw te worden, mede dankzij een WKO-installatie, een zonnecollectorensysteem en pv-panelen op het dak. Het project voldoet daarmee aan alle criteria voor de klasse Goud van de norm ‘duurzame hotels’ van de gemeente Amsterdam en ontvangt straks de Green Key en Greenglobe certificaten.

UITWERKING IN REVIT Het project wordt in een bouwteam uitgewerkt met Vink Bouw Nieuwkoop, IQNN Vastgoed, Kollhoff Architekten, Pieters Bouwtechniek, Van Galen Klimaattechniek en Schoonderbeek Installatietechniek. Adviseur voor de gebouwinstallaties

76 | INSTALLATIE & BOUW

is Techniplan. “Hoewel de bouw van de parkeergarage inmiddels is gestart, bevindt het project zich voor ons nog in de voorbereidingsfase”, vertelt Michel de Jong, projectleider bij Van Galen Klimaattechniek. “Medio februari 2016 verwachten wij met de uitvoering te kunnen starten. Tot die tijd richten we ons op het ontwerp en de engineering van de installaties.” En dat is geen sinecure, vertelt hij. “Vanwege de grote overkragingen wordt het gebouw voorzien van een staalconstructie. En dat vergt veel aandacht voor de inpassing en onderlinge afstemming van de installaties. Bovendien worden door de welstandscommissie strikte regels gesteld ten aanzien van de esthetiek

van het gebouw. Om tot een optimaal ontwerp te komen, maken we gebruik van Revit. De relatief lange voorbereidingstijd geeft ons de ruimte om, samen met onze bouwpartners, alles goed voor te bereiden en het ontwerp te optimaliseren.” Van Galen Klimaattechniek is in dit project verantwoordelijk voor de werktuigbouwkundige installaties, waaronder de WKO-installatie, vertelt De Jong. “Gekozen is voor een monobron van 25 m³ in combinatie met een warmtepompinstallatie. Daarnaast wordt het gebouw aangesloten op het stadsverwarmingsnet. In de energiecentrale wordt onderscheid gemaakt tussen de verschillende

AMSTERDAM | Zuidblok

gebruikers, zodat op verbruik afgerekend kan worden.” Een zonnecollectorensysteem verzorgt de opwekking van warmwater, die gebruikt wordt voor de tapwaterinstallatie in het hotel.

DUURZAME OPWEKKING Willem Heij, directeur van Schoonderbeek Installatietechniek noemt vooral de strakke tijdsplanning in de uitvoeringsfase en de binnenstedelijke locatie van Zuidblok Stadionplein een uitdaging. Zijn bedrijf is in dit project verantwoordelijk voor de elektrotechnische installaties in het pand, waaronder de parkeerinstallatie, brandmeld- en ontruimingsinstallatie, data-installatie en aardings- en blikseminstallatie. “Daarnaast voorzien we het dak van het gebouw van pv-panelen. In combinatie met de WKO-installatie en de zonnecollectoren voorzien onze pv-panelen in zeventig procent van de energievraag in het gebouw.” ❚

Dankzij de grote overkraging wordt Zuidblok een markant gebouw.

Projectinfo

Bouwinfo

SANITAIR EN WATERSYSTEMEN

ONTWIKKELAARS

Aan het Stadionplein in Amsterdam wordt momenteel gebouwd aan project Zuidblok, een combinatie van een culinair centrum met een kookschool, kooktheater en proeflokaal en een hotel. Installatiebedrijf J.C. Kersbergen legt hier het sanitair en de watersystemen aan. Het gaat daarbij om de aanvoer van drinkwater en (warm) tapwater en om de afvoer van afval- en hemelwater.

IQNN Vastgoed en Vink Bouw

ARCHITECT

Kollhoff Architekten

CONSTRUCTEUR Pieters Bouwtechniek

UITVOERING

Vink Bouw Nieuwkoop

ADVISEUR INSTALLATIES Techniplan

INSTALLATIES Van Galen Klimaattechniek en Schoonderbeek Installatietechniek, Installatiebedrijf J.C. Kersbergen, Skidata

Duurzaamheid staat bij Zuidblok hoog in het vaandel. Zo worden voor de verwarming van het gebouw diverse energiebesparende methodes toegepast. Energie voor de verwarming van het pand en het warme tapwater is afkomstig van diverse bronnen. Eén hiervan is stadsverwarming. Dit gebeurt in Amsterdam op steeds grotere schaal voor woningen, kantoren en andere utiliteitsbouw. Daarnaast zal het water in Zuidblok ook worden opgewarmd door zonnecollectoren. De derde bron is het circulatienet. Dat wil zeggen dat warmte wordt onttrokken aan warm afvalwater. Installatiebedrijf J.C. Kersbergen heeft ruime ervaring met installaties voor water, maar ook met bijvoorbeeld brandbestrijdingsinstallaties, lood-, koper- en zinkwerk en dakbedekking.

INSTALLATIE & BOUW | 77

ALMERE | Corrosia

Tekst: Roel van Gils

COMPLEX INSTALLATIEWERK IN CORROSIA IN ALMERE In Almere nadert het project Corrosia zijn voltooiing. Het betreft een volledig gerenoveerd pand, dat plaats gaat bieden aan een gemeentekantoor, bibliotheek, expositieruimte, theater, ouderenvoorzieningen en zestien woningen. Volledig betekent in dit geval dat alleen het casco is blijven staan. Zelfs de gevels zijn vervangen. In opdracht van aannemingsbedrijf Friso Bouwgroep heeft Huussen Elektro de gehele elektrische installatie ontworpen en aangelegd. Behalve de

inpandige trafo en elektrische bekabeling zijn ook de verlichting, inbraaksignalering, brandalarmering, intercom en data-bekabeling aangebracht.

Een kenmerk van Corrosia vormen de verspringende verdiepingen.

78 | INSTALLATIE & BOUW

Het gaat om moderne installaties, maar van bijzondere technische eisen of specificaties is geen sprake. Dit betekent niet dat het installatiewerk

ALMERE | Corrosia

eenvoudig was. De karakteristiek van het gebouw en de combinatie van zes verschillende functies maakten dit project tot de meer uitdagende in zijn soort.

PRECISIE EN MAATWERK Corrosia bestaat uit drie bouwdelen die ieder vier verdiepingen tellen. Doordat de verdiepingen ten opzichte van elkaar verspringen, is er praktisch gesproken sprake van acht verdiepingen. De bouwdelen zijn verbonden door twee vides, die de gehele hoogte van het gebouw beslaan en daarmee een inwendige hoogte hebben van ruim vijftien meter. Dit betekent dat de kabels en leidingen niet simpelweg van de ene verdieping naar de andere konden worden doorgetrokken. In veel gevallen

moesten ze in de vides eerst naar de begane grond of naar het dak worden gevoerd, alvorens in horizontale richting verder te kunnen worden geleid. Het ontwerp hiervan vergde veel precisie en maatwerk.

OVERLEG EN PLANNING Corrosia krijgt zes functies met evenzoveel gebruikers. Om alle wensen goed uit te kunnen voeren, waren veel overleg en een nauwkeurige planning noodzakelijk, om te voorkomen dat het werk vertraging zou oplopen. Ook dit was voor Huussen Elektro een belangrijk aandachtspunt. Huussen Elektro legt zich toe op het ontwerpen en uitvoeren van uiteenlopende elektrotechnische projecten voor de utiliteitsbouw. Eén van de werken die momenteel onder handen is, betreft de renovatie van de Geertekerk in Utrecht. ❚

Projectinfo ‘TRIBUNES CORROSIA WORDEN MOOI EN EGAAL VERLICHT’ De tribunes in het verbouwde kunstencentrum Corrosia in Almere worden verlicht door 28 kleine, vierkante inbouwarmaturen, die geproduceerd en geleverd zijn door Klemko Techniek BV. “De geleverde Tilos armaturen maken deel uit van onze Lumiko collectie”, vertelt Joeri van der Kaaij, Account Manager bij Klemko Techniek BV. “Deze hoogwaardige LED-familie kenmerkt zich door zijn compleetheid en diversiteit aan armatuursoorten. Hierdoor bieden we voor iedere uitdaging een oplossing.”

De hoge vide vormde een uitdaging voor de ontwerpers van de installaties.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER De Alliantie

ARCHITECT Rik Lagerwaard Architect BNA BV

AANNEMER

Friso Bouwgroep

INSTALLATIES Huussen Elektrotechniek, Steboma Ventilatietechniek, Klemko Techniek, Wago, Air Spiralo/ Kennemer Spiralo

Uniek aan de collectie is het perfecte, halogeenvervangende licht dat de armaturen bieden, vertelt hij, evenals de zeer lange levensduur. “De armaturen zijn leverbaar in verschillende lichtkleuren. Binnen iedere kleurrange schijnen onze armaturen in exact dezelfde lichttint, wat zorgt voor een mooi, egaal beeld. Doordat in de familie verschillende LED-voedingen en andere accessoires zijn opgenomen, heeft de installateur de mogelijkheid de complete armatuur modulair samen te stellen.” Klemko Techniek BV biedt innovatieve oplossingen in aansluittechniek, lichtbesturing en LED-verlichting. Het bedrijf levert uitsluitend via de elektrotechnische groothandel. “Hierbij ondersteunen wij de elektrotechnische installateur volledig”, vertelt Van der Kaaij. “In grotere projecten gaan wij bovendien graag de samenwerking aan, door advies en begeleiding te bieden bij het licht– ontwerp. Hoewel we onze producten continu doorontwikkelen, zorgen we ervoor dat de modellen zoveel mogelijk gelijk blijven. Onze klanten kunnen er op rekenen dat de producten die zij aanschaffen, jarenlang leverbaar blijven. We ontwikkelen al onze producten zelf. En omdat we op verschillende punten in het land voorraad houden, garanderen we een snelle levering.”

INSTALLATIE & BOUW | 79

Corrosia Almere

is t i e t i l a w llig.” “K a v e o t t i noo

Dankzij de ventilatiesystemen van STEBOMA genieten vele bewoners, studenten, werknemers en sporters van een gezond en comfortabel binnenklimaat. WWW.STEBOMA.NL

INSTALLATIE & BOUW VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELECTRICITEIT

匀昀攀攀爀瘀漀氀瘀攀爀氀椀挀栀琀攀渀洀攀琀氀攀搀

䰀甀洀椀欀漀氀攀搀ⴀ猀瀀漀琀猀䔀攀渀猀氀椀洀洀攀Ⰰ 搀甀甀爀稀愀洀攀攀渀猀昀攀攀爀瘀漀氀氀攀栀愀氀漀最攀攀渀瘀攀爀瘀愀渀最攀爀瘀漀漀爀椀攀搀攀爀瀀爀漀樀攀挀琀⸀ 嘀䔀一䤀䌀䔀

吀䤀䰀伀匀

䰀䄀䜀伀匀

匀瀀爀愀渀欀攀氀攀渀搀氀椀挀栀琀戀攀攀氀搀洀攀琀攀攀渀栀漀最攀漀甀琀瀀甀琀攀渀㄀ ─ 搀椀洀戀愀愀爀⸀ 倀爀漀ǻ琀攀攀爀瘀愀渀搀攀稀甀椀渀椀最攀Ⰰ 猀昀攀攀爀洀愀欀攀渀搀攀氀攀搀漀瀀氀漀猀猀椀渀最攀渀瘀愀渀䬀氀攀洀欀漀⸀ 一甀瘀攀爀欀爀椀樀最戀愀愀爀椀渀䤀倀㐀㐀甀椀琀瘀漀攀爀椀渀最⸀

眀眀眀⸀欀氀攀洀欀漀⸀渀氀

BEL VOOR

INFORMA EER TIE

0495 - 4 50095

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

ALMERE | Corrosia

Tekst: Roel van Gils Beeld: Steboma

COMPLEXE INSTALLATIE IN BEPERKTE RUIMTE Om de nieuwe luchtbehandelingsinstallatie in het verbouwde kunstencentrum Corrosia in Almere te implementeren, vroeg van installateur Steboma het nodige kunst- en vliegwerk. Dat zegt Ton Koster van Steboma. “Het was een mooie klus om binnen de mogelijkheden van het bestaande skelet te zoeken naar de best passende installaties.” Steboma werd vroegtijdig door Friso Bouwgroep benaderd om mee te denken over het ontwerp van de luchtbehandelingsinstallatie. Het bestaande gebouw van Corrosia werd volledig gestript en vervolgens volledig opnieuw opgebouwd, met nieuwe functies. Corrosia moet een bruisend cultuurcentrum worden met behalve een theater onder meer ook een bibliotheek, een buurthuis, een expositieruimte en atelierwoningen voor kunstenaars. “We hadden weliswaar de beschikking over een tekening van het adviesbureau met ontwerpcondities, maar hebben toch een eigen draai gegeven aan de luchtbehandelingsinstallaties, uiteraard rekening houdend met de bestekrichtlijnen”, weet Koster.

VIER LUCHTBEHANDELINGSKASTEN Corrosia heeft de beschikking over drie techniektorens met twee verdiepingen. Koster: “In deze torens hebben we op de bovenste verdieping, een afgesloten buitenruimte, in totaal vier afzonderlijke luchtbehandelingskasten geplaatst. Het gaat om kasten waarbij de warmteterugwinning wordt

geregeld via een warmtewiel. De totale opstelling heeft een capaciteit van 22.500 m³/h, waarvan de grootste installatie 10.000 m³/h levert. De kasten bedienen separaat de verschillende functies. Zo is er een luchtbehandelingskast specifiek voor het theater, een kast voor de bibliotheek, één voor het buurtcentrum en één voor de expositieruimten. De luchtbehandeling in de atelierwoningen wordt op een conventionele manier geregeld via een individueel afzuigsysteem.”

INSTALLATIEGELUID Volgens Koster lag er een specifieke eis voor het theater ten aanzien van het ‘installatiegeluid’. “We hebben diverse voorzieningen getroffen om geluidsoverdracht te voorkomen; niet alleen voor het geluid van de installaties naar de ruimten, maar ook vanuit de ruimten naar buiten of naar andere, aangrenzende ruimten. Zo lopen de kanalen over het dak via een dubbele wand het theater

in en zijn zij bekleed met een akoestische bekleding. Tevens hebben we geluidsdempers toegepast, ook bij de wanddoorvoeren. De tribune is uitgevoerd als overdrukplenum waarbij onder de stoelen in totaal 238 TROX trederoosters zorgen voor comfortabele en tochtvrije inblaas van de geconditioneerde lucht.”

BREDE FOCUS Steboma richt zich steeds meer op de utiliteit. “Sinds een jaar of vijf hebben we duidelijk een bredere focus”, benadrukt Koster. “Behalve op de woningbouw richten we ons ook steeds meer op projecten in de utiliteit. Corrosia is een mooi voorbeeld daarvan. Ondanks het relatief kleine pand, hebben we toch ruim 2.000 strekkende meter kanalen aangebracht. Dat komt mede door de routing door de bestaande betonconstructie. Een mooie klus voor ons. We kijken dan ook terug op een prettige samenwerking met Friso Bouw.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 81

Het meest complete programma voor de gebouwautomatisering

Windmeters

Draadloze technologie

Jaloezieën

Inbraakbeveiliging

Verlichting

Bewegingsmelders

Tijdregistratie

HVAC

Tellers

Brandkleppen

Toegangscontrole

CO2-bewaking

Gebouwautomatisering met WAGO • Het meest complete programma voor de gebouwautomatisering • Van eenvoudige automatisering op component niveau tot aan complexe gebouwautomatisering • Veldbus onafhankelijke oplossingen

www.wago.com

ALMERE | Corrosia

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Wago

CORROSIA ALMERE KIEST VOOR STEKERBAAR INSTALLEREN Elektrische installaties worden steeds complexer, installatietijden staan onder druk en er worden steeds hogere eisen gesteld aan de elektrische installatie van woningen en utiliteitsgebouwen. Aanleggen, uitbreiden of wijzigen van de installatie moet snel en eenvoudig kunnen worden uitgevoerd. Zo ook bij de grootscheepse renovatie van Corrosia in Almere Haven dat, om geld en montagetijd te besparen, heeft gekozen voor stekerbaar installeren met WAGO WINSTA®. In de markt is er een groeiende behoefte aan eenvoudige, efficiënte en flexibele installatietechnieken. Daarnaast worden plug & play-oplossingen bij elektrische installaties steeds belangrijker, omdat hierdoor installatietijd tot een minimum wordt beperkt en installatiekosten enorm afnemen. Het WINSTA® -systeem vormt hierbij de elektrische interface tussen de energievoorziening, de energieverdeling en de verbruikers.

EENVOUDIG Het WINSTA® -systeem is eenvoudig in elkaar te steken. Bij wijzigingen in de elektrische installatie kunnen de verschillende componenten bovendien net zo eenvoudig weer worden gedemonteerd en hergebruikt. Hiermee ontstaat een duurzame en flexibele installatie.

100% WINSTALLEREN Al jaren is het concept van stekerbaar installeren zeer succesvol in de utiliteitsbouw, maar ook in de woningbouw stijgt de vraag. Daarom heeft WAGO

samen met Attema het concept recent vertaald naar installeren in de woningbouw. 100% winstalleren® zorgt voor een geheel andere benadering van het installeren van woningen. Onder andere vermindering van de TCO, verkorting van bouwtijden en faalkostenreductie staan hier

centraal. Het concept is 100% stekerbaar, van groepenkast tot schakelmateriaal en is bij uitstek geschikt voor renovatieprojecten van woningen en (woon)zorgprojecten. Maar ook voor transformaties van kantoorgebouwen of wooncomplexen tot studentenunits, hotels en in de prefab-bouw. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 83

BREDA | AKV-St Joostkapel

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeld: Pneuman

AKV-ST JOOSTKAPEL:

BOEIEND PROJECT VOOR E-INSTALLATEUR Zelfs de grootste kunstscepticus zal moeten beamen dat de AKV-St Joostkapel is uitgerust met zeer mooie verlichting. Een boeiende opdracht daarom voor Jacobs Elektro Groep uit Breda. De E-installateur realiseerde voor het monument de elektra/verlichtings-, data-, brandmeld- en geluidsinstallatie.

Licht zoals de opdrachtgever wil.

In weinig utiliteit zal verlichting zo zwaar wegen als in musea of andersoortige culturele utiliteit. Ook in de thans geheel gerestaureerde AKV-St Joostkapel in Breda. Jacobs Elektro Groep realiseerde voor het monumentale gebouw onder meer de verlichting, waarvan meer dan 95 procent is uitgevoerd in LED én in kleur. Een daarom trotse projectmanager Jeroen Jongenelen: “Het is altijd mooi wanneer je een werk mag uitvoeren met de nieuwste LED-technologieën. LED-verlichting wordt heus vaker toegepast, alleen niet zo vaak voor onderwijsprojecten, omdat het of te duur is of omdat men de voordelen er nog niet van inziet. Bovendien is die hier aangesloten op een

84 | INSTALLATIE & BOUW

separaat besturingssysteem, in dit geval te regelen in zowel kleur als sterkte. Dat zijn onderdelen die voor E-installateurs vrij uniek zijn.” Naast verlichting realiseerde Jacobs tevens een nieuwe data- en geluidsinstallatie. Ook werd de brandmeldinstallatie naar moderne normen aangepast.

AANGEZICHTEN HEILIG Jongenelen noemt de AKV-St Joostkapel een werk dat Jacobs past. Het bedrijf legt zich toe op de wat complexere projecten, waaronder installaties voor utiliteitsbouw, luxe woningen en dus ook speciaal onderwijs. De opdracht

BREDA | AKV-St Joostkapel

Projectinfo MODERN REGELEN IN EEN MONUMENTALE SETTING Niet zelden laten nieuwe installaties zich moeilijk implementeren in monumentale restauraties. Zoals tijdens de verbouwing van de culturele onderwijsinstelling AKV-St Joostkapel in Breda. Pneuman uit Volendam leverde voor het monument twee digitale bedieningspanelen, waarmee ook de gehandhaafde verlichting exact kan worden geregeld.

Een gebouw dat ruikt naar historie.

kwam ditmaal tot stand uit een aanbesteding van hoofdaannemer Hazenberg uit Vught. En zoals vaker het geval met restauraties, was ook deze niet gemakkelijk: monumentale aangezichten waren heilig, dus diende de installatie ‘om de mooie elementen heen’ te geschieden. Jongenelen: “Installeren van monumenten is totaal onvergelijkbaar met nieuwbouw of gewone renovaties. Het moeilijke eraan is dat veel zaken vooraf niet goed in kaart kunnen worden gebracht. Daardoor zul je in het werk altijd moeten zoeken naar oplossingen. Aan de andere kant: dat maakt het wel zo boeiend.” ❚

Een bekend gegeven bij monumentale restauraties: moeilijk te integreren installaties doordat bouwkundige ingrepen vaak sterk begrensd zijn. Ook in Breda, waar de Volendamse regelpanelenleverancier Pneuman BV twee touchscreen bedieningspanelen leverde voor de gerestaureerde kunstonderwijsinstelling AKV-St Joostkapel. Salesmanager Ad Smits: “Complex was hier vooral het hergebruik van de oude bekabeling. Die bleef deels gehandhaafd, vanwege het behoud van authentieke elementen. Met onze panelen zijn zowel de nieuwe als bestaande verlichting identiek regelbaar. Dus heeft het gebouw nu de modernste technieken, zonder aantasting van authentieke bouwdelen.” Stimulerend De panelen worden gekenmerkt door hun veelzijdigheid. Verlichting is instelbaar in zowel ‘scenes’ als zeer specifiek; in volgens het RGBprotocol regelbare kleurtinten, met daaraan verbonden nauwkeurig in te stellen dimopties. Voor extra gebruikerscomfort zorgen de erop aangesloten zonwering en de zichtbaarheid van storingen aan liften, de klimaatbehandeling en het mindervalidentoilet. Zéér stimulerend, volgens Smits, was de directe betrokkenheid van de opdrachtgever, in dit geval de schoolinstelling zelf. “Dat klinkt veel logischer dan het is. Niet zelden zijn installatie-onderdelen voor opdrachtgevers een brug te ver. Deze school heeft nu het beste in huis.”

Een ovalen vide.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Avans Hogeschool, Breda ONTWERP Rienks Architecten, Breda UITVOERING Hazenberg BV, Vught INSTALLATIES Jacobs Elektro Groep, Breda (E), Oostendorp, Tiel (W)

BEDIENINGSPANELEN VERLICHTING Pneuman BV, Volendam BOUWPERIODE augustus 2014 – april 2015

INSTALLATIE & BOUW | 85

THEMA | Sanitair

Tekst: Roel van Gils Beeld: Villeroy & Boch

INSTALLATIEGEMAK VOOR DE PROFESSIONAL Van elk bezoek aan de badkamer of toilet een belevenis voor de gebruiker maken. Dat is volgens Pieter Hosman, Key Account Manager bij Villeroy & Boch, de missie van het van origine Duitse bedrijf uit 1748. Design en gebruikersgemak zijn daardoor belangrijke uitgangspunten. Villeroy & Boch heeft een groot aandeel in de particuliere badkamers, maar levert ook aan de professionele markt, zoals aan hotels. De focus van het merk ligt naast design en gebruikersgemak ook op installatiegemak. Samen met Pieter Hosman bekijken we de noviteiten in het assortiment van Villeroy & Boch. Villeroy & Boch staat volgens Hosman voor kwaliteit en continuïteit. “We zijn een innovatie-gedreven bedrijf”, zegt hij. “Zo is onder meer de softclose zitting van Villeroy & Boch ontstaan, destijds een belangrijke innovatie. Onze status van een A-merk proberen we zo goed mogelijk te onderhouden. We hebben een zeer uitgebreid assortiment en een eigen serviceafdeling; mochten er zich problemen voordoen met ons sanitair, dan lossen we dat op. Een geruststelling voor de installateur. Daarnaast is Villeroy

86 | INSTALLATIE & BOUW

& Boch nagenoeg in iedere sanitairshowroom vindbaar. In Nederland en België hebben we meer dan honderd showrooms waar de consument voor al zijn badkamerwensen terecht kan. Installateurs zonder eigen showroom kunnen met hun klanten terecht in één van onze groothandel-showrooms.”

VOOR ELKE PORTEMONNEE Villeroy & Boch wordt als showroommerk vaak geassocieerd met een hoog

THEMA | Sanitair

prijssegment, stelt Hosman. “In dat segment zijn we zeker nog actief, maar daarnaast voeren we ook assortimentcollecties binnen projectsanitair. Ons assortiment is logisch opgedeeld en telt verschillende niveaus, te herkennen aan een kleurcode. Het eerste niveau en tegelijk de voor ons meest belangrijke is de startcollectie O.novo met kleurcode oranje. Een stap hoger hebben we de pluscollectie zoals Architectura met kleurcode blauw. Kleurcode zilver staat voor de verfijnde designcollecties zoals Venticello en Subway. Onder het absoluut premiumniveau vallen bijvoorbeeld de Memento- en Aveo-collecties, die zijn aangeduid met de kleur paars. Zo hebben we voor elke portemonnee een passende collectie in huis.”

PRINTTECHNOLOGIE Douchevloeren zijn momenteel dé trend op badkamergebied. Villeroy & Boch speelt daar op in met een uitgebreid assortiment in vele soorten, maten en kleuren. De ultravlakke douchevloeren zijn vervaardigd met de nieuwste technieken en meest innovatieve materialen waaronder Quaryl®, acryl en keramiek. “Quaryl® is onder meer toegepast in de gloednieuwe Squaro Infinity serie. Het mooie aan deze serie, die in matte kleuren wordt uitgevoerd, is dat er standaard 49 maatvoeringen zijn van waaruit vrijwel iedere maat op de millimeter nauwkeurig te snijden is. Heel handig wanneer je te maken hebt met ruimtes met afwijkende maten. Dat maatwerk in combinatie met Quaryl® is uniek.” Veel mensen geven de voorkeur aan een tegelvloer in de douche, vertelt Hosman. “Maar tegels zijn erg onhygiënisch (het vuil blijft in de voegen zitten) en onveilig door de gladheid. Subway Infinity is dan de ideale oplossing. Hiervoor is namelijk een innovatieve printtechnologie ontwikkeld: ViPrint. Hiermee kan een print op de douchevloer gemaakt worden in hetzelfde patroon als de tegels in de douche. Het is een vloer, maar je ziet een tegel. Verder is het materiaal stoot-, slag- en krasvast. Door de maatvoeringen en het installatiegemak vinden de douchevloeren goed de weg naar menig badkamer. Er is voor elke ruimte en elk gewenst materiaal een passend model beschikbaar of het kan op maat gemaakt worden. Niet alleen voor de consument zijn deze douchevloeren interessant, door de eenvoudige montage leveren ze ook tijdwinst én kostenbesparing op voor installateurs.”

ARCHITECTURA

SQUARO INFINITY

INSTALLATIE-INNOVATIES Als het gaat om installatiegemak, roemt Hosman ook de spoelrandloze DirectFlush. “Deze toiletten kunnen door de unieke, open en volledig geglazuurde spoelrand bijzonder snel en grondig worden gereinigd. Bovendien bevat DirectFlush het gepatenteerde SupraFix bevestigingssysteem voor een wandcloset. Met SupraFix kan een wandcloset nog eenvoudiger worden geïnstalleerd.” Verder heeft Villeroy & Boch een systeem ontwikkeld om douchevloeren makkelijker vlak in te bouwen. “In tegenstelling tot conventionele douchevloeren kunnen onze douchevloeren ook geïnstalleerd worden zonder de bekende potenset. Zo ontwikkelen we voortdurend installatiemethoden en hulpmiddelen om sanitair snel en efficiënt te kunnen plaatsen.” ❚

VENTICELLO

INSTALLATIE & BOUW | 87

THEMA | Sanitair

Tekst: Roel van Gils Beeld: Luxxor

MADE IN HOLLAND Amper een jaar jong, maar toch weten vele installateurs al de weg te vinden naar Luxxor, wanneer ze op zoek zijn naar luxe design douchedrains en doucheputten. De fabrikant ontwikkelt en innoveert haar designproducten volledig in eigen beheer en produceert deze in Nederland. Alle producten van Luxxor dragen het predicaat ‘Made in Holland’. Daarmee onderscheidt deze nieuwkomer in de markt zich van diverse andere douchedrainsystemen. “Top kwaliteit en innovatieve technologie staan bij ons hoog in het vaandel”, begint Marcel van den Enden, salesmanager bij Luxxor. “We redeneren vanuit het oogpunt van de consument en hebben grote aandacht voor detail en design. De producten van Luxxor worden gemaakt in een hoogwaardig productiebedrijf met een jarenlange ervaring in de metaalverwerking en zijn uitgerust met de modernste robottechniek. Voordat de producten de fabriek verlaten, worden ze eerst aan uitvoerige testen onderworpen. Daarom kunnen wij ook garanderen dat de Luxxor douchedrains en doucheputten 100% waterdicht en veilig zijn.” Daarnaast heeft Luxxor als fabrikant ook een verantwoordelijkheid op het gebied van milieu en veiligheid. De fabriek en medewerkers werken daarom met de best beschikbare techniek en middelen. “Door de productielijnen en -technieken goed in te plannen en verbruik van grondstoffen door middel van recirculatie en hergebruik tot een verantwoord minimum te beperken, is milieubewust ondernemen bij Luxxor de juiste basis voor een mooi product.”

VIER MATEN “Als we weer even teruggaan naar onze producten, is het assortiment douchedrains heel logisch opgebouwd”, zegt Van den Enden. “Zo zijn de douchedrains te verkrijgen in vier maten: in breedtes van 35, 60, 70 en 100 millimeter en variërend qua lengte van 60 centimeter tot 1,20 meter. Op aanvraag kunnen we nog een stap verder gaan, zoals de douchedrain

Marcel van den Enden, salesmanager Luxxor.

Luxxor 60 die in een afwijkende lengte van 1,93 meter is gerealiseerd. Samen met onze klant bespreken we de wensen, worden tekeningen uitgewerkt en kunnen we deze specials vrij snel volgens onze hoge standaarden leveren; dat is een kwestie van een paar weken.” De Luxxor 35 is momenteel de smalste drain in het assortiment. Nieuw daarin is de uitvoering die is voorzien van een vloerflens. Door de rand rondom de

88 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Sanitair

drain wordt het plaatsen van de douchedrain voor de installateur nog makkelijker. De flens vormt tevens het ‘aanslagpunt’ voor het later aan te brengen tegelwerk.

INNOVATIE Van den Enden geeft aan dat voor Luxxor innovatie een essentieel onderdeel van de bedrijfsvoering is. “Onderscheidend zijn op het gebied van techniek en design vinden wij heel belangrijk.” De drains in de maten van 60 en 70 mm breed worden geleverd met vloer of wandflens. Al onze drains worden zeer compleet geleverd, dat wil zeggen inclusief bezanding waardoor de drain zonder enig voorwerk meteen geïnstalleerd kan worden. Naast de breedtemaat van 60 en 70 mm, wordt ook de 100 mm brede drain standaard voorzien van een 360° draaibaar puthuis. Met de

in de drain verwerkte stroomafvoer vloeit het water nog sneller weg. Een waterslot is in deze modellen niet meer nodig, deze zit verwerkt in het puthuis. Een standaard aangebracht haarfilter zorgt ervoor dat er geen haar of andere zaken in de drain terechtkomen. Dit haarfilter is met één handbeweging gemakkelijk te verwijderen en te reinigen. En door een geurtablet in het daarvoor bestemde bakje onder het rooster te plaatsen, transformeert de doucheruimte in een oase om in te verblijven”, lacht Van den Enden. In doucheputten hanteert Luxxor twee typen: Fluent (kunststof met RVS rooster) en Floret (luxe, in volledig RVS uitgevoerde put met RVS rooster), verkrijgbaar in verschillende maten en designroosters. Ook de putten zijn voorzien van een 360 graden draaibaar (en 15 millimeter verlengbaar) sifonhuis. Ook weer met het oog op installatiegemak voor de installateur. Distributie van alle Luxxor producten vindt plaats via de groothandel. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 89

THEMA | Sanitair

Beeld: SFA

VERDERE EXPANSIE DANKZIJ INNOVATIEVE DOUCHEBAKKEN, -WANDEN EN -DEUREN In Nederland en België staat SFA, een mondiaal opererende Europese sanitairproducent, vooral bekend van Sanibroyeur; de welbekende vuilwaterpompen en fecaliënvermalers waarmee het zeer eenvoudig is om sanitair wooncomfort toe te voegen op elke gewenste plek. Achter SFA staat echter ook het innovatieve douchemerk Kinedo. Momenteel in onze markt nog minder bekend, maar wel zeer veelbelovend. De innovatieve douchebakken, wanden en deuren zorgen namelijk al twee jaar achter elkaar voor een enorme boost van de onderneming. Tijd voor een kijkje achter de schermen van deze succesvolle douchefabrikant. De grootste bekendheid geniet Kinedo op dit moment met het doucheconcept Kinemagic®; een uniek modulair douchesysteem, waarmee een bad in één dag kan worden vervangen door een ruime douche. Kinemagic® is speciaal ontworpen om veilig te kunnen douchen. In navolging van het succes van Kinemagic®, lanceerde Kinedo in februari van dit jaar ook een uitgebreid assortiment douchebakken, -wanden en -deuren. Deze primeur vond plaats tijdens Batibouw, de welbekende bouwen verbouwbeurs in België, met een ruime stand van maar liefst 138 m².

INNOVATIE, DESIGN EN KWALITEIT Kinedo® heeft zich met een expertise van ruim veertig jaar ontwikkeld tot een gerenommeerde douchefabrikant die borg staat voor innovatie, design en kwaliteit. De Kinedo douchebakken, -wanden en -deuren worden ontworpen en geproduceerd in twee moderne productiefaciliteiten in Frankrijk, geheel volgens de Europese normen voor kwaliteit en veiligheid. De fabrieken hebben een oppervlakte van ruim 20.000 m² en bieden werkgelegenheid aan 250 medewerkers. In Frankrijk is Kinedo reeds de derde speler in de markt.

DOUCHEBAKKEN Eén van de hoofdproducten van Kinedo zijn de douchebakken Kinesurf (voor inloopdouche) en Kinecompact (voor renovaties). Deze zijn verkrijgbaar in maar liefst 23 afmetingen, met een lengte van 80 tot 180 cm en een breedte van 70 tot 100 cm. Ook bijzonder is dat de bakken behalve in standaard wit ook in kleur kunnen worden vervaardigd, tegen een beperkte meerprijs. Alle douchebakken worden geleverd inclusief sifon en een metalen versteviging aan de binnenzijde.

SNELLE GROEI Dat het innovatieve douche-assortiment van Kinedo mag rekenen op steeds meer waardering van installateurs en vraag vanuit de markt, wordt bewezen door de snelle groei van de onderneming. Met name de prijskwaliteitverhouding, in combinatie met het moderne design, oogst veel lof. Verkoopacties richting installateurs, verkoopmedewerkers in showrooms en groothandels zorgen al voor meer bekendheid in de markt. Een aantal groot-

90 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Sanitair

Nieuw

Het plezier van water

DOUCHEBAKKEN VAN KINEDO • Snel en eenvoudig te monteren • Zeer bestendig Biotec, verstevigd met metalen frame • Inclusief extra vlakke sifon • Ruime keuze in vormen en afmetingen: van 80 tot 180 cm Grijs Wit • Verkrijgbaar in 3 kleuren: Zwart

handels in Nederland en België heeft de douchebakken en douchewanden van Kinedo dan ook reeds opgenomen in het assortiment, of op voorraad.

AMBITIE

KINESURF

KINECOMPACT

• Extra vlakke inbouwdouchebak voor drempelloze toegang • Hoogte douchebak: 3 cm

• Opbouw douchebak, voor installatie zonder grote werkzaamheden • Hoogte douchebak: 8,5 cm (geen inbouwdiepte sifon nodig)

Om de verdere groei te kunnen ondersteunen en snelle levertijden te garanderen, opende SFA Benelux onlangs een nieuw magazijn. Deze mijlpaal vormt samen met een sterk en ambitieus team de drijfveer voor Kinedo om haar marktaandeel in de douchebakken, -wanden en -deuren de komende jaren nog verder uit te bouwen. ❚

Tevens fabrikant van: Vuilwaterpompen en fecaliënvermalers

WWW.SANIBROYEUR.INFO

WWW.KINEDO.INFO INSTALLATIE & BOUW | 91

THEMA | Sanitair

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeld: Burgmans

SANITAIR, MAAR DAN NÉT EVEN ANDERS ‘Sanitair is sanitair’ is maar een kreet, maar tegelijkertijd ook een weerbarstige werkelijkheid. Burgmans Sanitair uit Capelle aan den IJssel echter treedt buiten de gebaande paden en levert midden en hoog segment sanitair voor mensen die iets anders willen dan standaard kranen of hetzelfde ligbad. Exclusief geleverd, op maat geproduceerd en verkrijgbaar in uiteenlopende combinaties. Een bekend voorbeeld uit de praktijk: je wilt een nieuwe badkamer, maar veel verder dan de standaard en dus veel geziene douchewand, mengkraan en wandtegel reikt de installateursofferte niet. Juist voor mensen die iets anders willen, levert Burgmans Sanitair uit Capelle aan den IJssel maatgericht designsanitair via de erkende vakhandel. Exclusief, dus is de klant altijd verzekerd van unieke producten. Directeur Pascal Burgmans: “Wij merkten van vooral de installateurszijde een groeiende behoefte aan ‘net even anders’ sanitair. Dat onderscheid kan zitten in een andere kraan of douchekop, maar ook in het totale plaatje, zoals een volledig in kleur en vorm op elkaar afgestemde nieuwe badkamer. Wij leveren daarom als exclusief importeur midden tot hoog segment sanitair van gerenommeerde fabrikanten. Daarvan is een mix te zien in onze expo Burgmans Sanitair.”

92 | INSTALLATIE & BOUW

PRIJZENBOEK Dat assortiment beslaat zo ongeveer elk denkbaar badkameronderdeel. Zoals solid surface wastafelbladen, opbergmeubilair, LED-spiegels, douchevloeren, wastafels, douchebaden, douchewanden, stoomdouches, badliften en kranen. Eén en ander is bijeengebracht in een voor de sanitairbranche onalledaags transparant en overzichtelijk prijzenboek. Uniek, zegt Burgmans. “Wij kiezen voor een persoonlijke benadering. Productbrochures en prijslijsten zoals de markt die hanteert zijn vaak onhandig in gebruik, daarin zie je door de bomen het bos niet meer. Consumenten maar ook installateurs hebben behoefte aan helderheid, in ons Prijzenboek Burgmans Sanitair staat alles overzichtelijk gerangschikt. Met producten die zijn bestemd voor de vakhandel en dus per se niet voor webshops.”

THEMA | Sanitair

gelcoat toplaag. Bovendien zijn de vloeren door en door gekleurd, zodat passtukken geen kleurverschil vertonen. Ook de loodvrije Fantini-kranen en de PUURWIT solid surface badkamerlijn (de meest witte variant, RAL 9016) zijn producten en inrichtingen, waarmee Burgmans zich wil onderscheiden van andere leveranciers. Burgmans: “Zo’n helder witte kleur als PUURWIT klinkt een stuk vanzelfsprekender dan dat het is. Ook ons unieke inloopbad Twinline van Artweger blijft een populair product. Het is de perfecte oplossing voor de kleiner badkamer. Nu al tien jaar lang.”

VOORGESCHREVEN

ECHT WIT Zo’n lijn die afwijkt van de standaard zijn de douchevloeren, wastafels en wandpanelen van MC Bath. Het sinds kort door Burgmans geleverde fabricaat koppelt gebruikersgemak aan die ‘net even andere’ uitstraling. Zo zijn de krasvast uitgevoerde douchevloeren voorzien van een bacteriewerende anti-sliplaag met een

Hoewel Burgmans mikt op in principe alle doelgroepen, vormen kleinschalige renovatietrajecten en particuliere opdrachtgevers de voornaamste. Steeds vaker echter is Burgmans ook terug te vinden in installatiebestekken voor te renoveren utiliteit, zoals onlangs gebeurde voor een hotelrenovatie. Of in die van nieuwbouw, ook weer door architecten die een keer iets anders willen. Burgmans draait er niet omheen: door architecten voorgeschreven worden betekent erkenning van mensen met smaak. “Wij zijn er juist voor installateurs en particulieren die iets anders willen. Maar wanneer je product wordt voorgeschreven, streelt dat inderdaad wel je ego.” ❚

Burgmans Sanitair… net even anders Burgmans Sanitair biedt een uitgebreid assortiment solid surface wastafelbladen, lades, kolomkasten, LED-spiegels, douchevloeren, wastafels, spiegelkasten, kranen en douches, douchebaden, douchewanden, stoomdouches en design badliften. Alle producten hebben een prima prijs/ kwaliteitverhouding. Door de vele maatwerkproducten is bijna alles mogelijk in uw badkamerontwerp. Zo ontstaat altijd een unieke badkamer die “net even anders” is. Burgmans Sanitair levert direct aan de vakhandel.

Burgmans Sanitair BV - Venkelbaan 42 - 2908 KE Capelle aan den IJssel - tel 010-2271889 - www.burgmanssanitair.nl - info@burgmanssanitair.nl

15230568_brugmans.indd 1

28-10-15&11:20 INSTALLATIE BOUW | 93

THEMA | Sanitair

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: DYKA BV

‘ ONZE BINNENRIOLERING DOET GERUISLOOS HAAR WERK’ In rioleringssystemen treedt regelmatig contacten luchtgeluid op. Trillingen in de afvoerleiding door botsingen van water op water en van water op de buiswand worden door de beugels doorgegeven aan de installatiewand, wat kan leiden tot flinke geluidsoverlast. Een klacht die eenvoudig voorkomen kan worden door het gebruik van geluidsarme binnenriolering. Zowel in nieuwbouw- als in renovatieprojecten wordt steeds vaker geluidsarme binnenriolering toegepast. Zo ook bij de grootscheepse renovatie van twee galerijflats op de Sweelincklaan in Tilburg, met in totaal 198 woningen, die in ketensamenwerking wordt uitgevoerd door opdrachtgever WonenBreburg, BAM Woningbouw, ComfortServices en Sankomij. “We zijn al in een heel vroeg stadium bij het project betrokken, waardoor we onze expertise maximaal hebben kunnen inbrengen”, vertelt Jan Rombouts, directeur van Sankomij Installatietechniek Tilburg. “Zo hebben wij voorgesteld om het collectieve verwarmingssysteem te vervangen door een cv-ketel per flatwoning. Een investering die veel voordelen oplevert. Bewoners zijn goedkoper uit door de lagere stookkosten. En de woningcorporatie is verlost van de uitgebreide administratie en bemetering die een collectief warmtesysteem met zich meebrengt.”

ONDER DE VLOER Ook in de renovatie van de badkamer had Sankomij veel inspraak, vertelt Rombouts. “De bestaande riolering die in de vaste vloer was ingestort,

94 | INSTALLATIE & BOUW

kampte met verstoppingen en andere problemen. Daarom hebben we besloten deze in zijn geheel te vernieuwen. Onder de vloer – dus tegen het plafond van de onderburen – installeren we een nieuw rioleringssysteem. Om geluidsoverlast bij de onderburen te voorkomen, hebben we gekozen voor DykaStil afvoeren en standleidingen die niet alleen geluidsarm, maar ook eenvoudig te verwerken zijn. DYKA ondersteunt ons al jarenlang met snelle leveringen en technische ondersteuning.”

GELUIDSARM EN EENVOUDIG TE VERWERKEN “De DykaStil afvoeren en standleidingen zijn gemaakt van PP”, legt Bart Bingen, Area Manager Building & Installation bij DYKA BV uit. “Geluidsabsorberende vulstoffen, een verhoogd gewicht van het leidingsysteem en een speciaal beugelsysteem dempen het rioolgeluid aanzienlijk. Doordat de afvoeren en standleidingen niet meer apart geïsoleerd hoeven te worden, kan sneller en eenvoudiger gewerkt worden. Middels rubberringverbindingen worden de onderdelen aan elkaar gekoppeld. DykaStil is bestand tegen

THEMA | Sanitair

RENOVATIE EN NIEUWBOUW “Het montagegemak maakt DykaStil zeer geschikt voor renovatieprojecten”, vertelt Rombouts. “Voor nieuwbouw kiezen wij vaak het geluidsarme zusje van dit concept, namelijk DykaSono. Qua eigenschappen zijn beide systemen gelijkwaardig, alleen de materialen en manier van verwerken verschillen. DykaSono buizen zijn gemaakt van met bariumsulfaat verzwaard PVC, dat verlijmd kan worden. Dit maakt het systeem zeer geschikt voor prefabricage.” Kijk voor meer informatie over DykaStil en DykaSono op www.dyka.nl

❚

schokken en stoten. Het materiaal is heel flexibel in gebruik. Spanningen worden gemakkelijk opgenomen.” Het project op de Sweelincklaan is niet het eerste project waar Sankomij DykaStil toepast. “Afgelopen jaar hebben we voor WonenBreburg ook 105 woningen in de Perosiflat in Tilburg van deze afvoeren en standleidingen voorzien, tot grote tevredenheid van de bewoners”, vertelt Rombouts. “In beide projecten is de riolering weggewerkt achter een verlaagd, brandwerend plafond. Daarnaast hebben we onlangs een project voor woningstichting ‘thuis in Eindhoven afgerond, waar 120 appartementen in acht portiekflats van DykaStil standleidingen zijn voorzien. Samen met onze ketenpartners zijn we voor dit project beloond met een Supply Chain Award. Een enorme opsteker, waar DYKA als onze leverancier ook aan heeft bijgedragen.”

DykaStil geluidsarm binnenrioleringsysteem Sinds de introductie van DykaStil zijn er duizenden projecten uitgevoerd met dit geluidsarme binnenrioleringsysteem. Vooral toegepast in omgevingen waar strenge eisen aan lage geluidsniveaus voor een afvoerinstallatie worden gesteld. Het mineraal versterkte polypropeen (RAU-PP) absorbeert het

Begrijpelijk dus dat DykaStil veel toegepast wordt in:

geluid in combinatie met de speciaal ontwikkelde beugels met

• Hotels

• Winkelcentra

• Woningbouw

rubberinlage. Hierdoor is een extra akoestische isolatie niet

• Ziekenhuizen

• Hoogbouw

• Scholen

nodig. Dit scheelt installatiekosten én installatietijd.

• Zorgcentra

Wilt u meer weten? Bezoek onze website www.dyka.nl of bel ons voor meer informatie T 0521 534 911.

www.dyka.nl

INSTALLATIE & BOUW | 95

THEMA | Sanitair

Tekst: Roel van Gils Beeld: Delabie

STRIJD TEGEN BACTERIËN Als fabrikant van kranen, sanitair toebehoren en RVS sanitair voor met name utiliteitsgebouwen, waaronder scholen, sportcomplexen, verpleeg- en ziekenhuizen, voert Delabie een voortdurende strijd tegen de ontwikkeling van bacteriën. “Hygiëne staat bij ons op het allerhoogste niveau, evenals veiligheid, energie-/waterbesparing en gebruiksen installatiegemak”, zegt Ton van Dorst van Delabie Benelux. Hij gunt ons een kijkje in de keuken van Delabie en licht de allernieuwste technieken verder toe.

96 | INSTALLATIE & BOUW

Het verschil in bijvoorbeeld het gebruik van kranen in de utiliteitsbouw met die van een gemiddeld huishouden, is enorm. Van Dorst: “Puur kijkend naar de handelingen, wordt een kraan in een huishouden gemiddeld twintig keer per dag gebruikt. Bij de utiliteitsbouw ligt dat vele malen hoger. Wij houden bij de ontwikkeling van onze producten rekening met minimaal tweehonderd handelingen per dag. De keuze voor bepaalde materialen en de samenstelling van een kraan is dus ontzettend belangrijk.” En daarbij worden door Delabie geregeld de nodige innovaties doorgevoerd. “Inspelend op de steeds hogere eisen die aan een gebouw worden gesteld, zijn wij voortdurend bezig met het doorontwikkelen van onze producten.”

ELEKTROVENTIEL Eén van de recente ontwikkelingen van Delabie is een nieuwe generatie elektronische kranen. “In de utiliteitsbouw vormen kranen altijd een punt

THEMA | Sanitair

van speciale aandacht”, beweert Van Dorst. “Het gebruik is intensief en de gebruikers zijn soms nalatig en ‘vergeten’ een kraan na gebruik volledig dicht te draaien. Een elektronische kraan kan in vergelijking met een klassiek exemplaar voor een flinke waterbesparing zorgen, tot zelfs 90%. Zodra de handen het waarnemingsveld verlaten, wordt de kraan automatisch afgesloten. Daarnaast gaan we met onze nieuwste generatie elektronische kranen nog meer de strijd aan met bacteriegroei. Enerzijds wordt overdracht van kiemen via de handen voorkomen en anderzijds zijn onze kranen uitgerust met een automatische spoelcyclus.” Bovendien heeft Delabie een elektroventiel ontwikkeld, dat gepatenteerd is en wordt toegepast op alle elektronische kranen. De standaard elektroventielen op de markt zijn uitgevoerd met een rubberen membraan. Hierbij blijft een hoeveelheid stilstaand water achter, waardoor bacteriën zich kunnen ontwikkelen. Het Delabie elektroventiel werkt met een zuiger in plaats van een rubber membraan. Doordat het water bij elk gebruik wordt afgevoerd en ververst, wordt bacterievorming beperkt.

ÉÉNGREEPSMENGKRAAN Nieuw in het assortiment en redelijk uniek in de kranenwereld is de thermostatische ééngreepsmengkraan, zowel voor wastafel – bladuitvoering en muurmodel – als douche. “Het openen van het debiet en het regelen van de temperatuur gebeuren in één beweging. De kraan beschikt over een sequentieel patroon,

TEMPOMATIC 4

ELEKTRONISCHE URINOIRSPOELER Elektronische module en Lithium batterij geïntegreerd Waterbesparing: massamodus (exclusiviteit DELABIE) Hygiënische periodieke spoeling

een patent van Delabie. Dat betekent dat het openen en sluiten steeds gebeurt op koud water. Als er een onderbreking optreedt in de toevoer van koud water, wordt het warm water direct afgesloten en vice versa. Het risico op verbranden wordt op die manier uitgesloten. Tevens is het muurmodel uitgerust met een demonteerbare Bioclip uitloop, zodat in het bijzonder zorginstellingen eenvoudig een protocol kunnen opzetten voor het reinigen van de kranen.” Alle muurmengkranen van Delabie kunnen worden uitgevoerd met de stop/ leegloop S-koppeling. “Door deze voorziening kan het onderhoud aan een kraan eenvoudig worden uitgevoerd en kan bijvoorbeeld ook de keerklep worden getest, zonder de kraan te moeten demonteren. Simpel, doeltreffend en veilig”, zegt Ton van Dorst. “Ten slotte geven we nog mee dat we standaard tien jaar garantie bieden.” ❚

Eenvoudig onderhoud zonder de kraan te demonteren Stopkraan en debietregeling geïntegreerd

Meer informatie op delabiebenelux.com

INSTALLATIE & BOUW | 97

EINDHOVEN | De Nieuwe Wal

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Immens Installatietechniek B.V.

NIEUWBOUW DE NIEUWE WAL ZIT VOL UITDAGINGEN Na twee jaar bouwen is De Nieuwe Wal in Eindhoven gereed. Begin volgend jaar trekken zo’n 450 medewerkers in het nieuwe onderkomen. Woonbedrijf, de grootste woningcorporatie van Eindhoven dat het gebouw voor vijftien jaar huurt, zal het pand de komende maanden zelf van binnen afbouwen en inrichten. Een uitdagend project, zo omschrijft Jan Woestenberg, projectleider bij Van Dijnsen Installatiewerken de nieuwbouw van De Nieuwe Wal. “Net voor de vakantie hebben we het gebouw al in casco opgeleverd, maar we zijn nog

'Tijdens de uitvoering werden we steeds geconfronteerd met nieuwe installaties en wijzigingen, dat vroeg om creativiteit'

98 | INSTALLATIE & BOUW

altijd werkzaam in het project”, vertelt hij. “Tijdens de uitvoering werden we steeds geconfronteerd met nieuwe installaties en wijzigingen, dat vroeg om creativiteit. Zeker omdat we mee moesten in de hoge bouwsnelheid. In relatief korte tijd hebben we onder andere de lichten krachtinstallaties, de brandmeldinstallatie, de inbraakinstallatie en camera-beveiliging aangebracht, evenals een KNX-installatie. Op dit moment zijn we hoofdzakelijk bezig met het aanpassen van de lichtinstallatie en het aanbrengen van de armaturen. Daarnaast zijn we druk bezig met het afwerken van de toegangscontrole-installatie.” De lichtinstallatie was in eerste instantie uitgevoerd met een aantal bewegingsmelders per stramien, vertelt hij. “Nu de inrichting bekend is, moet die

EINDHOVEN | De Nieuwe Wal

Projectinfo LUCHTSLUIERS VOORKOMEN KOUDEVAL Voor de grote raampartijen in De Nieuwe Wal in Eindhoven zijn zeventien bodemkanaalputten voorzien, die ervoor zorgen dat koudeval wordt opgevangen. Warme luchtsluiers zorgen hier voor een comfortabel binnenklimaat. Conform de bestekeisen en in opdracht van Immens Installatietechniek B.V. heeft Kampmann zeventien Katherm QK bodemkanalen met geïntegreerde EC-ventilator geleverd, die voorzien in een energie-efficiënte verwarming. “Naast de levering hebben wij ook een stuk service verleend, zowel voor als na de levering”, vertelt Sales Manager Western Europe Jacques Jageneau. “Zo hebben we de architect en installateur begeleid om technisch en esthetisch tot de beste oplossing te komen. Na de levering hebben we ter plekke onze producten aan de werkelijke situatie aangepast. Want hoewel de bodemkanaalputten eenvoudig kunnen worden ingetekend in het ontwerp, wijkt de situatie ter plaatse nogal eens af. Met onze service hebben we de opdrachtgever ook daadwerkelijk gegeven wat hij heeft voorgeschreven en hebben we de installateur ontzorgd.”

installatie worden aangepast naar een melder per ruimte.” Overal in het gebouw is LED-verlichting toegepast die, net als de wandcontactdozen en een deel van het klimaatsysteem, geschakeld kan worden middels de KNXinstallatie. Het toegangscontrolesysteem betreft een pasjessysteem, waarbij autorisaties toegekend kunnen worden aan verschillende personen en voertuigen. “De speedgate beschikt hiertoe over een kentekenregistratie en -herkenning”, aldus Woestenberg. “Voor bekenden opent de slagboom automatisch.”

ENERGIELABEL A De nieuwbouw beschikt over energielabel A. Het atrium en de kantoorruimtes worden geklimatiseerd middels een modern klimaatbeheersysteem op basis van lucht. “Op het dak zijn drie luchtbehandelingskasten geplaatst, die voorzien in de verwarming en koeling van het pand”, vertelt Patrick Brekelmans, projectleider bij Immens Installatietechniek B.V.. “Bijzonder is dat de lucht niet rechtstreeks vanaf de luchtbehandelingskasten de ruimtes in wordt geblazen, maar eerst nog de VRV-units van Climate4U passeert. In iedere ruimte wordt de lucht eerst nog naverwarmd of -gekoeld. De twee installaties zorgen dus samen voor het juiste binnenklimaat.”

INZICHT Naast de ventilatie-klimaatinstallatie is Immens Installatietechniek B.V. verantwoordelijk voor de drinkwater-, vuilwater- en Pluvia hemelwaterinstallatie, het leidingwerk voor de centrale verwarming, het sanitair en de meet- en regeltechniek in het pand, evenals voor de CO-LPG-installatie in de parkeergarage van het gebouw. “Alle installaties zijn gekoppeld aan een Priva gebouwbeheersysteem”, vertelt Brekelmans. “Hierdoor krijgt Woonbedrijf goed inzicht in het energieverbruik in De Nieuwe Wal. Eventuele storingen komen snel aan het licht. Dit komt de kwaliteit van het gebouw zeker ten goede.” Tijdens de ontwerpen uitvoeringsfase van De Nieuwe Wal heeft Immens Installatietechniek B.V. niet alleen een uitvoerende, maar ook een coördinerende rol, samen met alle nevenaannemers. “Dat geeft onze werkzaamheden een extra dimensie.” Tijdens de uitvoering werden we steeds geconfronteerd met nieuwe installaties en wijzigingen, dat vroeg om creativiteit. ❚

Gekozen is voor geëxlodeerde aluminium rolroosters, vertelt Jageneau. “De Katherm QK bodemkanalen zijn door ons compleet bedraad en inclusief alle elektrische montageonderdelen aangeleverd. Het systeem is vervolgens ingeschakeld in het gebouwbeheersysteem, waardoor de installatie eenvoudig centraal gestuurd en gemonitord kan worden.”

TEGEMOETKOMEN AAN INDIVIDUELE WENSEN De Nieuwe Wal in Eindhoven, het hoofdkantoor van Woonbedrijf, is energetisch zo opgebouwd dat de huurder om de 2,75 meter een eigen conditie kan vragen. “Stel, op de ene plek wil men koelen en 2,75 meter verderop verwarmen, dan is dat mogelijk”, zegt Huub Hompes van Climate4U. “We hebben hiertoe een Daikin VRV IV warmteterugwinningsysteem met 3-pijpstechnologie geïnstalleerd.” In een 3-pijpssysteem is er een afzonderlijke afvoer voor gas en voor vloeibaar koudemiddel. Dit betekent dat warmte bij een lagere condensatietemperatuur kan worden teruggewonnen, waardoor minder energie wordt verbruikt en het systeem veel efficiënter is. “Dankzij dit systeem is het energetisch verantwoord om aan de individuele wensen binnen het gebouw te kunnen voldoen. Alle middelen zijn aangewend om tot een zo comfortabel mogelijk binnenklimaat te komen. Zo hebben we 250 binnendelen met 250 omschakelboxen geplaatst, een combinatie tussen directe luchtverwarming en indirect met water via de vloerverwarming. Dankzij de vloerverwarming wordt maximaal comfort bereikt, zonder 24 of 25 graden boven de bureaus te hoeven oproepen. Want, bij uitsluitend verwarmen vanuit het plafond is er kans op een oncomfortabele temperatuur bij de laatste 90 centimeter tot de vloer, onder de bureaus dus. Dat mogelijke probleem werd al in een vroegtijdig stadium tijdens de ontwerpfase erkend en is passend opgelost in De Nieuwe Wal.” Het atrium wordt volgens Hompes nog apart geconditioneerd om het optreden van condens te tackelen.

INSTALLATIE & BOUW | 99

WARMTE & KOUDE OPLOSSINGEN OSH B.V. is exclusief distributeur van de warmtewisselaars, dry coolers en tapwatersystemen van Alfa Laval en de Waterkotte warmtepompen (5 kW- 450 kW). Verder bestaat het leveringsprogramma uit aﬂeversets en de duurzame modulaire plug&play energiecentrale genaamd ONE. Samen met haar leveranciers staat OSH B.V. voor kwaliteit en service.

Platenwarmtewisselaars • Dry Coolers • Buizenwarmtewisselaars • Tapwatersystemen • Aﬂeversets • Warmtepompen • ONE

www.oshbv.nl Tel: 0418 510 060 info@oshbv.nl

EINDHOVEN | De Nieuwe Wal

‘COMFORTABEL EN ENERGIEZUINIG LUCHTBEHANDELINGSSYSTEEM’ Na twee jaar bouwen is afgelopen juli de nieuwbouw van De Nieuwe Wal in Eindhoven opgeleverd. Het markante pand, dat is gebouwd op de plek waar jarenlang het Eindhovens Dagblad gevestigd was, beschikt over energielabel A. Het atrium en alle kantoorruimtes worden geklimatiseerd door middel van een per ruimte afzonderlijk te regelen, modern klimaatbeheersysteem. Luchtbehandelingsunits van Holland Heating voorzien in de ventilatiebehoefte in het pand. “In opdracht van Immens Installatietechniek hebben wij drie plug-and-play luchtbehandelingsunits type HHCompact geleverd”, vertelt Kay van Maastricht, accountmanager bij Holland Heating. “Deze units zijn voorzien van een eigen regeling. De capaciteit varieert van 6.000 tot een kleine 15.000 m³/h.” Voor de warmteterugwinning zijn de units uitgevoerd met een Sorptie-warmtewiel,

waarmee zowel voelbare warmte als latente warmte (vocht) wordt teruggewonnen, vertelt hij. “Dit zorgt voor meer comfort in het pand. De units zijn uitgerust met EC-ventilatoren waarmee energiezuinig geventileerd wordt. Bovendien zijn ze gekoppeld aan een koelmachine, waarmee de ventilatielucht optimaal verder wordt geconditioneerd.” Alle luchtbehandelingsunits zijn voorzien van Eurovent Label A.

'De units zijn uitgerust met ECventilatoren, waarmee energiezuinig geventileerd wordt'

De luchtbehandelingsunits zijn op het dak van De Nieuwe Wal geplaatst, vertelt Van Maastricht. “Na de montage hebben wij de units in bedrijf gesteld. Middels een Modbus aansluiting hebben we onze units vervolgens gekoppeld aan het gebouwbeheersysteem, waardoor ze op afstand gemonitord kunnen worden.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 101

EINDHOVEN | De Nieuwe Wal

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: MG Vloerverwarming

Bijverwarming draagt bij aan comfortabel binnenklimaat Woonbedrijf, de grootste woningcorporatie van Eindhoven, betrekt in 2016 een nieuw kantoorgebouw op de hoek van de Grote Berg en de Wal, waar tot enkele jaren geleden het Eindhovens Dagblad gevestigd was. De nieuwbouw omvat een klassiek gemetseld hoekgebouw waarbinnen een enorm atrium (ruim 17 meter hoog) is gerealiseerd met speels gestapelde kantoorunits en diverse loopbruggen. Enorme raampartijen verbinden de gebruiker vanuit iedere hoek van het gebouw met ‘buiten’.

'De vloerverwarming op de verdiepingen betreft een draadnetsysteem ten behoeve van gietvloeren' BOUWTEAM Uniek aan dit project was dat alle partijen rechtstreeks onder de opdrachtgever werkten, vertelt Van der Poel. “Dit vroeg om een goede communicatie en afstemming met de bouwkundig aannemer en alle installateurs. We hebben continu als bouwteam geacteerd, immers waren we gezamenlijk verantwoordelijk voor het eindresultaat. Dat was af en toe best pittig.” ❚

De nieuwbouw beschikt over energielabel A. Het atrium en de kantoorruimtes worden geklimatiseerd middels een per ruimte afzonderlijk te regelen modern klimaatbeheersysteem op basis van lucht. Als bijverwarming is op alle verdiepingen vloerverwarming voorzien. MG vloerverwarming heeft de engineering, levering, montage en inregeling van deze vloerverwarming verzorgd. “De vloerverwarming op de verdiepingen betreft een draadnetsysteem ten behoeve van gietvloeren”, vertelt Jacco van der Poel namens MG vloerverwarming. “Op de begane grond is een tackerplaatsysteem toegepast. Dit systeem is zeer geschikt voor grotere oppervlakten en is bovendien geluidsisolerend, waardoor overlastgeluid tussen de verschillende verdiepingen wordt voorkomen.” Het isoleren ten behoeve van gietvloeren is altijd een uitdaging, vertelt hij. “Een gietvloer bestaat een hele dunne cementdeklaag. Het cement is als water, hierom moeten van tevoren alle onderdelen van het vloersysteem goed worden vastgezet. Anders kan het gebeuren dat bepaalde onderdelen gaan drijven.”

COMFORT In het kantoorgebouw zijn twee systemen toegepast, omdat de begane grond een andere hoogte mocht hebben dan de verdiepingsvloeren. “Op de verdiepingsvloeren kwamen we met ons tackerplaatsysteem niet uit. Daarom is hier voor een alternatief systeem gekozen.” Omdat de vloerverwarming bijverwarming betreft, is het systeem per verdieping uitgelegd. De vloeren hebben een constante temperatuur, wat bijdraagt aan een comfortabel binnenklimaat.

102 | INSTALLATIE & BOUW

Bouwinfo OPDRACHTGEVERS Kortonjo Vastgoed Eindhoven en Thomasse Beheer Eindhoven DIRECTIE EN TOEZICHT Facta Bouwmanagement, Veldhoven CONSTRUCTEUR Raadgevend ingenieursburo Van NunenArchitect: Van Lierop Cuypers Spierings Architecten Westerhoven

UITVOERING Bouwgroep Moonen INSTALLATIETECHNISCH ADVISEUR Huisman & Van Muijen, Eindhoven INSTALLATIES Van Dijnsen Installatiewerken, Immens Installatietechniek B.V., MG Vloerverwarming, Holland Heating (vanaf 1 november Systemair BV), Kampmann, Climate4u

VENLO | Distributiecentrum Prologis

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: TES Installatietechniek Tilburg bv en Zuid Nederlands Installatiebedrijf BV

NIEUWBOUW PROLOGIS BEHAALT BREEAM VERY GOOD CERTIFICAAT Het nieuwe distributiecentrum DC6 van Prologis, eigenaar, verhuurder en ontwikkelaar van industrieel vastgoed, kenmerkt zich door zijn hoge kwaliteit en duurzaamheid. Het Venlose gebouw, met een hoogte van 12,2 meter is dan ook beloond met een BREEAM ‘Very Good’ duurzaamheidscertificaat. Onder andere een warmtepompsysteem met een hoge COP-waarde, uitgebreide LED-techniek en digitale bemetering van het energie- en waterverbruik liggen hieraan ten grondslag.

speciaal conform de BREEAM-eisen is ontworpen. De verlichting in het warehouse is standaard uit, tenzij er mensen in het bouwdeel aanwezig zijn. Dan schakelt de verlichting binnen enkele seconden naar honderd procent. Zodra geen activiteit meer gedetecteerd wordt, schakelt de verlichting automatisch uit.” Alle verlichting in de nieuwbouw, van het warehouse tot de kantoren, de noodverlichting en de buitenverlichting betreft LED-verlichting, vertelt hij. ›

Het distributiecentrum heeft een oppervlakte van 32.000 m² (hal), een mezzanine van 2.000 m² en 1.000 m² kantooroppervlakte. De opzet is multifunctioneel en universeel zodat het in de toekomst zowel door grote als kleinere partijen kan worden gebruikt. “Met de indeling in compartimenten en installaties hebben we hier goed rekening mee gehouden”, vertelt Harold Bogaers, projectleider bij TES Installatietechniek Tilburg bv, verantwoordelijk voor de elektrotechnische installaties in de nieuwbouw. “Omdat nog geen huurder voor het distributiecentrum bekend is, hebben we alleen de basisinstallaties voorzien. In het warehouse bijvoorbeeld hebben we een dynamisch lichtregelsysteem van Philips geïnstalleerd, dat

INSTALLATIE & BOUW | 103

VENLO | Distributiecentrum Prologis

Projectinfo GELIJKTIJDIG KOELEN EN VERWARMEN In opdracht van Zuid Nederlands Installatiebedrijf BV heeft De Ruiter Airco Montage de volledig VRF-installatie aangelegd in het nieuwe DistributieCentrum 6 in Venlo. "We werken altijd in onderaanneming van installatiebedrijven en richten ons uitsluitend op de aanleg van onder meer VRF-installaties”, vertelt Jan Willem de Ruiter van De Ruiter Airco Montage. “Bij dit project heeft ZNI in samenwerking met Alklima de engineering voor zijn rekening genomen en de betreffende installatie geselecteerd. Het gaat om het City Multi VRF R2-systeem van Mitsubishi Electric. Het grote voordeel van deze installatie is dat elke binnenunit individueel voor verwarmen of koelen kan worden ingezet. De energie die bij koelen wordt onttrokken aan een ruimte kan voor verwarming in een andere ruimte worden gebruikt. Op deze manier wordt een constant binnenklimaat bij een relatief laag energiegebruik gegarandeerd. We zijn in de derde week van januari dit jaar gestart met de montage die in totaal zo'n veertien dagen in beslag heeft genomen, van het opbouwen tot aan het inbedrijfstellen.” Volgens De Ruiter zijn VRF-installaties tegenwoordig enorm populair, vooral in kantooromgevingen en hotels. “We werken met zeven medewerkers dagelijks aan het bouwen en inbedrijfstellen van dergelijke installaties. Bij DC6 in Venlo is gekozen voor het merk Mitsubishi Electric, maar we monteren ook VRF-installaties van andere merken, zoals LG en Daikin.”

VERWARMING EN KOELING

Gespecialiseerd in VRF-systemen

Werken in de onderaanneming

Het warehouse wordt verwarmd met gasgestookte heaters. “Een VRV/ VRF-warmtepompsysteem is verantwoordelijk voor de verwarming en koeling in het kantoordeel”, vertelt Fred Reniers, Technisch Commercieel Manager bij Zuid Nederlands Installatiebedrijf BV, verantwoordelijk voor de verwarming, koeling, ventilatie, loodgieterswerk, water- en gasleidingen, brandbeveiliging en sanitaire installaties, evenals voor een deel van de regeltechniek. “Om de koude van de glaspuien op te vangen, hebben wij deze randzones voorzien van vloerverwarming. Energie-uitwisseling vindt plaats met het VRF-buitendeel dat in een speciale buitenruimte op het dak van het kantoor is geplaatst”, vertelt hij. ”De luchtbehandelingskast is voorzien van een hoog rendement warmtewiel en vochtterugwinning. De filtering voldoet aan alle BREEAM-eisen.” In het gehele gebouw is digitale bemetering voorzien, om de energie-, water- en gasstromen in kaart te brengen en om verspillingen tegen te gaan.

VERVOLG Voor beide installateurs was DC6 in Venlo het eerste distributiecentrum dat zij mochten bouwen. Zowel de installateurs als Prologis is dit goed bevallen. TES Installatietechniek Tilburg bv is inmiddels druk bezig met de voorbereiding voor een nieuw distributiecentrum voor Prologis in Amsterdam. En ook Zuid Nederlands Installatiebedrijf heeft inmiddels een nieuwe opdracht van Prologis te pakken, in Eindhoven. ❚

Bouwinfo Rietlanden 49 3361 AN Sliedrecht

104 | INSTALLATIE & BOUW

06 28 84 90 39 info@airco-montage.nl

www.airco-montage.nl

OPDRACHTGEVER Prologis ARCHITECT Johan de Vries Architect BV UITVOERING ASK Romein INSTALLATIES TES Installatietechniek Tilburg bv en Zuid Nederlands Installatiebedrijf BV, De Ruiter Airco Montage

BEDRIJFSPRESENTATIE | Veiligspecialist

Tekst: Roel van Gils Beeld: Willem Lam, Veiligspecialist

Van sleutelspecialist naar veiligspecialist De naam Sleutelspecialist is al bijna vijftig jaar een begrip in Amersfoort en omstreken. "In het huidige tijdsbeeld met alle elektronische oplossingen is die naam echter niet meer dekkend", zegt Willem Lam. "Daarom hebben we besloten onze naam te veranderen naar Veiligspecialist. Die transformatie is twee jaar geleden langzaam in gang gezet en is inmiddels bijna afgerond.” Behalve een nieuwe naam is intern ook een enorme verbouwing in gang gezet. Begin oktober heeft de Veiligspecialist een compleet nieuw belevingscentrum geopend. nische muurkluizen en het zorgconcept XS4Care. “Dankzij de elektronische toegangscontrole van XS4Care kunnen mensen in hun eigen vertrouwde thuissituatie blijven wonen. Ook de sleutelbestelwebshop is alweer een jaar online. Bewoners van woningcorporaties en Verenigingen van Eigenaren kunnen hier zelf hun sleutel of elektronische tag bestellen. Zo ontzorgen wij onze cliënten.” Willem Lam benadrukt dat het belevingscentrum een dynamische omgeving is. “We houden de ontwikkelingen nauwlettend in de gaten en zullen regelmatig nieuwe producten toevoegen. Tevens is er een presentatieruimte ingericht waarbij bijvoorbeeld Verenigingen van Eigenaren een centrale entree van hun appartementencomplex in vol ornaat kunnen zien, evenals welke verbeterpunten er allemaal mogelijk zijn met automatische toegangstechnieken.” ❚

Willem Lam zegt bewust te hebben gekozen voor de Veiligspecialist: “Een nieuw woord dat niet in de Dikke van Dale is opgenomen, maar dat onze werkzaamheden precies weergeeft: alles wat te maken heeft met het veilig voelen in je woning of bedrijf. We zijn daarin specialist, zowel in ontwerp, uitvoering als onderhoud. We gaan geen uitdaging uit de weg en zijn niet bang om bepaalde ‘specials’ aan te pakken. Als één van de weinigen zijn we in staat de combinatie te maken tussen mechanica en elektronica, dus van het plaatsen van een slot in de deur tot aan de koppeling met een elektronische installatie. En dat allemaal in eigen huis, met eigen monteurs.”

“DE SLEUTELSPECIALIST SINDS 1967”

JE VEILIG VOELEN MÉT GEVOEL VAN VRIJHEID

BELEVINGSCENTRUM De verschillende disciplines van de Veiligspecialist zijn volgens Willem Lam mooi zichtbaar in het nieuwe, 300 m² grote belevingscentrum. “We laten klanten zien wat er allemaal mogelijk is als het gaat om toegangsbeheer, zowel mechanisch als elektronisch. Zo staat er een complete centrale toegangsdeur opgesteld voorzien van werkelijk alle mogelijkheden, gadgets, zo je wilt. Ook laten we de mogelijkheden zien van het aansturen van deuren met een smartphone. Denk bijvoorbeeld aan het open sturen van een deur via de cloud, waarbij het camerabeeld op diezelfde smartphone wordt getoond. Ook het in- en uitschakelen van de alarminstallatie, evenals het contactleggen met de intercom, kan via de cloud. Onze installaties zijn compatibel met alle type smartphones en tablets, zowel via Android als iOS. Zelfs via de website zijn bepaalde showroomelementen te besturen. Klanten kunnen in ons belevingscentrum alle effecten in levenden lijve zien, finetunen en mogelijk bestellen.”

EIGEN ONTWIKKELINGEN In het belevingscentrum van de Veiligspecialist is ook aandacht voor de drie eigen ontwikkelingen van de firma. Zo is er ruimte ingericht voor de elektro-

VEILIGSPECIALIST TOTAAL INSTALLATEUR MECHANISCHE EN ELECTRONISCHE BEVEILIGINGSTECHNIEK

HELIUMWEG 14 3812 RE AMERSFOORT 033 – 4220722 VEILIGSPECIALIST.NL

INSTALLATIE & BOUW | 105

THEMA | Theater- en podiumtechniek

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeld: DTS2

Podiuminstallatie:

EEN MARKT VOOR WEINIGEN Stijgende orkestbakken met meebewegende zaalstoelen, vergezeld door met spots beladen trekken die tot op de millimeter nauwkeurig naar beneden zakken: zelfs de grootse leek kan zien dat podiuminstallatie een wel heel specialistische tak van hef- en hijstechniek moet zijn. DTS2 uit Groningen installeert dergelijke permanente apparatuur voor theaters door heel Europa. Onlangs ook voor de gerenoveerde Rotterdamse Schouwburg.

106 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Theater- en podiumtechniek

STADSSCHOUWBURG Een voorbeeld is nu te zien in de onlangs gerenoveerde Rotterdamse Schouwburg. DTS2 installeerde hier onder meer drie basisheftafels (plateaus) met daarbovenop veertien rijheffers, voor het kunnen laten stijgen en neerdalen van in totaal 224 stoelen. De rijheffers zijn los van elkaar bestuurbaar, zodat – afhankelijk van voorstelling en/of optreden – de zaal naar wens kan worden ingedeeld. Geen klus die even snel kon worden gerealiseerd, zegt Vos. “De installatie voldeed al geruime tijd niet meer. Aan zo’n opdracht gaat veel tijd en voorbereiding vooraf: drie jaar in totaal, met als aanvang de vervanging van het besturingssysteem, gevolgd door het inmeten en de ontwerpbepaling en afgesloten door de uitvoering zelf. Zeer belangrijk in bestaande zalen is maatvoering. Speelruimte is er niet, je moet het doen met de zaal zoals die is.”

De bouw kent installatiebranches die maar voor een zeer selecte groep bedrijven toegankelijk zijn. Zoals het installeren van podiumtechniek in schouwburgen, poptempels, theaterzalen en andersoortige culturele instellingen. Hef- en hijswerk dat wordt afgesteld tot op de laatste millimeter, zegt Euwe Vos, directeur van Podiumtechniekbedrijf DTS2 uit Groningen. “Wat wij doen is volstrekt onvergelijkbaar met wat er doorgaans in de bouw wordt bewogen. De veiligheidsnormen zijn enorm, de spelingsmarges miniem en de geluidsreducties maximaal; je zult begrijpen dat dit een expertise is die voor niet veel bedrijven is weggelegd.”

Dat de uitvoering in twee fasen (zomers 2014 en 2015) plaatsvond, had te maken met de bezettingsgraad: de Rotterdamse Schouwburg behoort tot de drukst bezochte theaters van Nederland, langdurig sluiten was zodoende geen optie.

SPIRALIFT Naast de basisheftafels realiseerde DTS2 beweegbare traptreden met balustrades naast de tribunes. En net als de stoelen en traptreden zijn ook die balustrades beweegbaar, totdat ze geheel in de vloer zijn verdwenen. Voor de aandrijving hiervan (en ook van de basistafels en rijheffers) werden zogeheten Spiraliften gebruikt, een type hefkolom

dat een putdiepte nodig heeft van slechts tachtig centimeter. Vos: “Doorgaans wordt voor bouwaandrijving gebruikgemaakt van spindels, maar die vlieger gaat in theaterzalen vrijwel nooit op. Ten eerste is theaterruimte daarvoor veel te duur: elke meter moet zo ongeveer worden benut. In de tweede plaats ontbreekt het bijna altijd aan de benodigde onderliggende ruimte. Want altijd zit er wel een parkeergarage, kelder of andersoortige opslagruimte in de weg.”

COMPLEXE MATERIE DTS2 opereert door heel Europa. Veel wordt daarbij gewerkt met vaste nevenaannemers die afkomstig zijn uit hoofdzakelijk de staalconstructiebranche. Het bedrijf zelf bestaat uit circa 25 vaste werknemers, vrijwel allen gespecialiseerd in werktuigbouwkundige dan wel elektronische disciplines. De zaken lopen (zoals ook weer blijkt uit de Rotterdamse Schouwburg) zeer voorspoedig voor het bedrijf, zowel tijdens de moeizame afgelopen jaren als vandaag de dag, met een aantrekkende economie. Dit is vooral te danken aan de complexheid van de materie, zegt Vos. “Ons zakelijke voordeel is de voor veel bedrijven onbekendheid met de branche. Zoals ik al zei, zijn er maar zeer weinigen die dit kunnen. Daardoor zijn we vrijwel continu verzekerd van werk.” Hij noemt een komende opdracht, de podiuminstallatie van De Munt in Brussel, een operahuis vergelijkbaar met de Amsterdamse Stopera. Vos: “We gaan daar het volledige podium voorzien van heftafels, de hijsinstallatie uitbreiden met 49 trekken en een nieuwe besturing opbouwen. Ook een heel mooi werk, inderdaad.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 107

ASSEN | New Lab

Tekst: Roel van Gils Beeld: Wolf Energiesystemen

MEER RENDEMENT DAN GEPLAND De luchtbehandeling in New Lab Assen wordt geregeld door een tweetal luchtbehandelingskasten en een plafondunit van Wolf Energiesystemen. De systemen zijn specifiek voor dit project samengesteld en behalen een hoger rendement dan aanvankelijk in het bestek werd voorgeschreven. Martin Wendels van Wolf Energiesystemen praat ons bij over de gekozen installaties. Luchttechnisch is New Lab Assen opgedeeld in drie verschillende disciplines; een kantooromgeving, de vergaderruimtes en als hoofdmoot uiteraard de laboratoria. Wolf Energiesystemen heeft voor elk van deze disciplines een specifieke installatie geleverd, en wel volledig in BIM. Wendels: “Alle installaties voldoen aan de Eurovent energielabelklasse A en we hebben uitsluitend energiezuinige vrijloopventilatoren toegepast in de allerhoogste energieklasse. Het Lab is luchttechnisch uitgevoerd met een variabel en constant volumesysteem.”

PLATENWISSELAAR Vanwege de gescheiden luchtstroom is in de laboratoria gekozen voor een luchtbehandelingskast met platenwisselaar. "Aanvankelijk was een rende-

108 | INSTALLATIE & BOUW

ment van 65 procent ‘begroot’, maar het systeem is uiteindelijk uitgelegd met een rendement van 69 procent”, zegt Wendels. Volgens hem niet zo heel bijzonder, immers kan Wolf Energiesystemen tot een rendement van 90 procent gaan. “De kast heeft een capaciteit van bijna 20.000 m³/h en is opgesteld op het dak, naast de luchtbehandelingskast voor de kantoren met een capaciteit van 5.500 m³/h. Deze kast is uitgevoerd met een absorptiewiel. Voor de vergaderruimtes is gekozen voor een plafondunit met een hoog rendement platenwisselaar en een capaciteit van 1.000 m³/h. De plafondunit is speciaal ontworpen om in een verlaagd plafond toegepast te kunnen worden. Qua plaatsing zijn we heel flexi-

bel, zodat we altijd een optimale locatie kunnen garanderen met zo kort mogelijke kanalen.” Wolf Energiesystemen is al meer dan veertig jaar actief op de Nederlandse markt, met name op het gebied van luchtbehandeling en ventilatietechnieken. “Sinds enige tijd opereren we steeds meer als systeemaanbieder, waarbij we ook totaaloplossingen bieden op het gebied van verwarmen, koelen, tapwatersystemen en warmtepompen, inclusief de regeltechniek daarachter”, zegt Wendels. “We kunnen op elk niveau meedenken en als sparringpartner voor onze klanten fungeren. Ons onderscheidend vermogen is bovendien dat we alle producten ook zelf maken.” ❚

UTRECHT | Life Sciences Incubator

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: DKC Totaaltechniek BV

LSI GAAT VOOR BREEAM-NL OUTSTANDING OPLEVERCERTIFICAAT De nieuwbouw van het Life Sciences Incubator (LSI) op het Utrecht Science Park nadert zijn voltooiing. Het verzamelgebouw voor startende bedrijven op het gebied van Life Sciences zal zowel laboratoria als kantoren gaan huisvesten. Hoogwaardige isolatie, een zeer hoge kierdichtheid, een WKO-installatie, duurzame verlichting en pv-panelen zorgen voor circa veertig procent minder energieverbruik dan het huidige Bouwbesluit vereist. Alle maatregelen samen leveren een CO2-reductie op van meer dan dertig procent. De nieuwbouw wordt gerealiseerd volgens de BREEAM-NL Outstanding certificeringscriteria; de hoogst haalbare BREEAM-kwalificatie. Dat stelt niet alleen hoge eisen aan de duurzaamheid op de bouwplaats, de afvalstromen en de sociale veiligheid, maar ook aan de installaties in het gebouw. DKC Totaaltechniek is verantwoordelijk voor het ontwerp, de engineering en de installatie van de werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties van LSI. Roland Dekkers, technisch directeur bij DKC Totaaltechniek BV, kijkt terug op een uitdagend project met veel kansen en valkuilen. “Het project betreft een UAV GC-project dat op basis van een vraagspecificatie moet worden uitgevoerd. Daarom en vanwege de BREEAM-eisen moeten we van iedere installatie kunnen aantonen dat we aan de vraagspecificatie en aan de gestelde normen voldoen. Ook nadat installatietechnische of bouwkundige wijzigingen zijn doorgevoerd. Samen met de bouwkundig aannemer delen we de verantwoordelijkheid voor het totaalproject. Het project is dan ook zeker geen sinecure.”

TIJDELIJKE OPLOSSING In de uitvoeringsfase heeft DKC Totaaltechniek BV onder andere een warmte– pompinstallatie, verwarming en koeling, luchtbehandeling, afzuiging van zuurkasten, sanitaire installaties, riolering en regenwater- en proceswaterafvoeren geïnstalleerd, evenals de Siemens meet- en regelinstallatie. De E-installaties zijn uitbesteed aan Van der Leun Electrobouw bv. “De Universiteit Utrecht zal over twee jaar open bronnen slaan, waarop een aantal gebouwen zal worden aangesloten”, vertelt Bard Duin, projectleider bij DKC Totaaltechniek BV. “Als tussenoplossing dient onze warmtepomp nu als koelmachine, dankzij een koppeling met een tijdelijke drycooler op de parkeerplaats. Heet water wordt de komende twee jaar geleverd door het stadsverwarmingsnet.” Dekkers: “Per ruimte hebben we een regelaar voorzien waarmee niet alleen de temperatuur, maar bijvoorbeeld ook de ventilatie, de buitenzonwering en de verlichting geschakeld kunnen worden. De complete installatie is zo ontworpen, dat het gebouw per 3.60 meter vrij indeelbaar is. Zowel in de kantoren als in de laboratoria.”

DUURZAME INSTALLATIES In het pand is één luchtbehandelingskast met warmtewiel geplaatste ten behoeve van de kantoren, vertelt Duin. “Voor de laboratoria hebben we één luchtbehandelingskast voor de toevoer en één voor de afzuiging van lucht voorzien. Beide kasten zijn met elkaar gekoppeld via een twincoil systeem.” De E-installaties omvatten onder andere een hoofdverdeler van 1.600 Ampère met een aantal verdeelkasten, de verlichtingsinstallatie, alle wandcontactdozen, een gestructureerde data-bekabelingsinstallatie en een brandmeldinstallate, vertelt Anne Cleton, directeur Van der Leun Electrobouw bv. “We hebben onder andere een sprinkler-meldcentrale voorzien waaraan automatische melders, handmelders en alarmgevers zijn gekoppeld. De installatie is tevens aangesloten op de sprinklerinstallatie, die door Kuijpers Beveiligingssystemen is aangelegd.” Zowel in de kantoren als in de laboratoria is een duurzame

verlichtingsinstallatie voorzien, vertelt hij. “Hierbij hebben we kritisch gekeken naar het elektrisch vermogen en de lichthoeveelheid, die nauw conform de BREEAM-eisen zijn afgestemd. We hebben berekeningen per ruimte uitgevoerd, voor een optimaal resultaat.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Directie Vastgoed & Campus Universiteit Utrecht DESIGN & CONSTRUCT Bouwcombinatie GiesbersWijchen/Macanoo PARTNERS C2N, Croes Bouwtechnische Ingenieursbureau, Deerns, DKC INSTALLATIES BOUWPERIODE

Totaaltechniek, Van der Leun Electrobouw bv, DWA, Hermeta, LBP|SIGHT, Pacer en Vitruvius Bouwkostenadvies DKC Totaaltechniek, Van Der Leun Elektrotechniek, Stabiplan mei 2014 – najaar 2015

INSTALLATIE & BOUW | 109

UTRECHT | Life Sciences Incubator

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: DKC Totaaltechniek

LIFE SCIENCES INCUBATOR VOL DUURZAME EN INNOVATIEVE INSTALLATIES

Een integraal architectuurconcept met optimale aandacht voor duurzaamheid en innovatie: wat dit kan opleveren, bewijst de nieuwbouw van de Life Sciences Incubator (LSI) op het Utrecht Science Park. Onlangs ontving dit indrukwekkende gebouw, dat in opdracht van de Universiteit Utrecht wordt gerealiseerd, het BREEAM-NL ontwerpcertificaat Outstanding; de hoogst haalbare BREEAM-kwalificatie. Het eerste laboratorium in Nederland dat dit niveau behaalt, wordt hiermee een feit.

110 | INSTALLATIE & BOUW

UTRECHT | Life Sciences Incubator

In het integrale ontwerpproces hebben architect, aannemer, installatieadviseur en hun samenwerkingspartners hun ontwerpbeslissingen getoetst aan de impact op gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde voor de eigenaar, gebruikers en omgeving, vertelt Arie Huisman, Managing partner van installatieadviseur DWA. “Het resultaat is een gebouw waarin architectonische keuzes, bouwtechnische oplossingen en duurzaamheidskwaliteiten met elkaar zijn vervlochten.” Hoogwaardige isolatie, een zeer hoge kierdichtheid, een WKO-installatie, LED-verlichting en pv-panelen zorgen voor circa 40% minder energieverbruik dan het Bouwbesluit vereist. Alle maatregelen tezamen leveren een CO2-reductie op van meer dan 30%.

UITWERKING IN BIM Geen goede installaties zonder een gedegen voorbereiding en engineering. Dat geldt ook voor het LSI-project, waarin DKC Totaaltechniek verantwoordelijk is voor het ontwerp, de engineering en de installatie van de werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties. Het bedrijf heeft al haar installaties – van de lucht-, water- en cv-installaties tot de kanalen, afvoeren en appendages – daarom uitgewerkt in Stabicad for Autocad, vertelt Vincent Theunissen. “We hebben de installaties per verdieping uitgewerkt. Zodra een verdieping gereed was, werden de gegevens omgezet naar een IFC-bestand en opgestuurd naar Croes Bouwtechnisch Ingenieursbureau. Daar werden alle ontwerpen samengevoegd in het bouwkundig model, waarna eventuele clashes en ontwerpfouten zichtbaar werden. In overleg werd vervolgens bepaald wie welke acties moest nemen om het ontwerp te optimaliseren. Deze aanpak heeft geresulteerd in een soepel bouwproces.”

SCHOENLEPELEN Alle installaties moesten boven het plafond worden weggewerkt, vertelt hij. Geen sinecure, met zo’n uitgebreid installatiepakket. “We hebben soms echt moeten schoenlepelen om alle installaties netjes in te passen. Mede dankzij de gezamenlijke uitwerking in BIM zijn we hier goed in geslaagd.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 111

BIM LIVE met Stabicad Een goede installatie start bij een ontwerpproces met de juiste tools. Onze software bewijst zich in de praktijk. Zo ook hier: principeschema, 3D-design, berekening, werktekening en materiaalrapportage. Stabicad helpt u op het platform van uw keuze: Revit en CAD. In combinatie met de graďŹ sche artikelinformatie van MEPcontent staat Stabicad aan de basis van veel aansprekende projecten. Uw projecten. Ontdek het op www.stabiplan.nl/bimlive

Leading in MEP design

Gold Partner

HEERLEN | Mijnwaterproject

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Pascal Moors/Nose for Photography en SPIE

MAANKWARTIER HEERLEN MAAKT GEBRUIK VAN DUURZAAM MIJNWATERNET Het Maankwartier, de nieuwe levendige stationsomgeving van Heerlen met onder andere winkels, cafés, een hotel, kantoren, terrassen en 97 woningen op bouwlagen, maakt binnenkort gebruik van het mijnwaternet, dat aan iedere specifieke gebruiker en consument warmte, koude en/of warm tapwater levert. Op 14 september jl. heeft Mijnwater B.V. de technische installatie geplaatst in het tweede (cluster)uitwisselstation in Heerlen. “Mijnwater B.V. levert energie uit het mijnwater dat in de oude, ondergrondse mijngangen aanwezig is”, vertelt Ronnie Verboven, projectmanager/adviseur bij advies- en ingenieursbureau Volantis BV, dat het ontwerp voor de bron- en clusterinstallatie heeft gemaakt. “Na de sluiting van de mijnen zijn de mijngangen op natuurlijke wijze volgelopen met grondwater, dat door de aarde wordt opgewarmd. De geothermische bron dient nu als duurzame energiebron voor het verwarmen en koelen van verschillende gebouwen in Heerlen, waaronder het Maankwartier.”

De technische installatie die 14 september in de ondergrondse betonnen kelder is geplaatst, zorgt voor de uitwisseling van warmte en koude tussen de aansluitingen in een omgeving van meerdere gebouwen. “De gebouwen in het cluster kunnen, via een clusternet, direct warmte en koude met elkaar uitwisselen”, vertelt hij. “Dit gebeurt volautomatisch en vraaggestuurd. Mijnwater zorgt ervoor dat overschotten of tekorten aan warmte of koude in het clusternet via het (cluster)uitwisselstation worden afgevoerd, dan wel aangevoerd vanuit de Mijnwater hoofdleiding. ›

INSTALLATIE & BOUW | 113

HEERLEN | Mijnwaterproject

De hoofdleiding, de zogenaamde back bone, zorgt ervoor dat een overschot aan warmte of koude eerst naar een ander cluster wordt geleid. Er wordt dus geen energie verspild.”

COMPACTE INSTALLATIE SPIE Nederland BV is verantwoordelijk voor de installatie van het pompstation, het tussenstation dat het mijnwater vanuit de clusterkelder naar de gebouwen verpompt. “We hebben het complete pompstation in onze werkplaats in Elsloo geprefabriceerd, vanwege de korte doorlooptijd van het project en de beperkte ruimte in de clusterkelder”, vertelt Sokratis Panteleou, projectleider bij SPIE. “De installatie is gebouwd op een skid, waardoor deze eenvoudig verplaatst en ter plekke geïnstalleerd kon worden. Door de installatie zo compact mogelijk te maken, is goed rekening gehouden met toekomstig onderhoud.”

levert water met een aanvoertemperatuur tussen de 15˚C en 60˚C.” Het systeem is volledig redundant uitgevoerd, vertelt hij. “Iedere zes uur wisselen de machines tussen ‘master’ en ‘slave’. Hierdoor wordt voorkomen dat één van de systemen te lang stil staat. De systemen zijn hydraulisch aan elkaar gekoppeld en houden elkaar elektronisch in de gaten. In geval van storingen of bij piekmomenten ondersteunen ze elkaar. Dat maakt het systeem extreem betrouwbaar.” ❚

In het pompstation, dat bestaat uit drie pompen, zijn op advies van Volantis BV twee AIR-SEP drukbehoud-, ontgassing-, expansie-, vuilopvang- en bijvullingsautomaten in cascade geplaatst, vertelt hij. “Deze systemen zorgen ervoor dat er geen lucht meer in het leidingsysteem aanwezig is, waardoor het water beter kan doorstromen. Door alle lucht te verwijderen, zorgt de AIR-SEP er bovendien voor dat er geen gassen in de pompinstallatie komen en dat er een constante overdracht kan plaatsvinden tussen het warme en koude water. Hierdoor vindt geen oxidatie plaats. Dankzij de beperkte footprint van de AIR-SEP kon het systeem eenvoudig in onze installatie worden geïntegreerd.”

MASTER EN SLAVE “De expansie van het drukbehoudstation is berekend op een totaalinhoud van 65.000 liter water, met een expansievermogen van bijna 1.000 liter”, vult dhr. M.G. van Gorsel, directeur van leverancier KOREX Benelux aan. “Het systeem

DIRT-SEP - GROFVUILVANGFILTERS AIR-SEP 1 TOESTEL MET 8 FUNCTIES: • DRUKBEHOUD • EXPANSIE • ONTGASSING • BIJVULLING • WATERBEHANDELING • SUSPENSIEVUILVANG • ENERGIEBESPARING • CO2-REDUCTIE

KOREX Benelux B.V. Tjalk 13B, 2411 NZ Bodegraven T: +31 (0) 172 611719 F: +31 (0) 172 617927 E: info@korexbenelux.com I: www.korexbenelux.com

114 | INSTALLATIE & BOUW 1000-21-3000-3169 2013-09 VV+ UNETO-VNI Kleur: FC 1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 1

04-09-13 10:58

HEERLEN | Mijnwaterproject

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: ONE Solution Holland (OSH)

PLATENWARMTEWISSELAARS SCHEIDEN MIJNWATER VAN HET DISTRIBUTIENET Het Maankwartier in Heerlen, dat kunstenaar Michel Huisman voor Heerlen heeft ontworpen, belooft een plaatje te worden. Bij de ontwikkeling van de stationsomgeving speelt duurzaamheid een belangrijke rol. Zo dient een duurzame geothermische mijnwaterbron als energiebron voor het verwarmen en koelen van het Maankwartier en verschillende andere gebouwen in Heerlen. Het uitwisselstation dat energie uitwisselt tussen het mijnwater en het distributienet, is ontworpen, geleverd en gemonteerd door SPIE Building Systems BV. ONE Solution Holland (OSH) heeft de platenwarmtewisselaars voor het uitwisselstation mogen leveren. “In totaal gaat het om twee TL10 platenwarmtewisselaars van het merk Alfa Laval, waar wij authorized distributor van zijn”, vertelt John Kastelijns, Technisch Commercieel Manager bij OSH. “De warmtewisselaars betreffen twee demontabele wisselaars, wat inhoudt dat ze ook na inbedrijfstelling nog eenvoudig uit elkaar gehaald kunnen worden,

bijvoorbeeld wanneer de wisselaars gereinigd moeten worden. De platenwarmtewisselaars onderscheiden zich door hun compacte, robuuste bouw en uitstekende warmteoverdracht. Ze hebben een zeer hoog thermisch rendement met slechts één graad temperatuurverschil tussen de primaire en secundaire zijde. Een specifieke eis uit het bestek.”

HYDRAULISCHE SCHEIDING Het uitwisselstation – inclusief de platenwarmtewisselaars van OSH – zijn in de fabriek van SPIE in Elsloo geprefabriceerd en in één keer in de clusterkelder gehesen, vertelt Kastelijns. “De platenwarmtewisselaars zorgen voor de hydraulische scheiding van het water uit de mijngangen ›

INSTALLATIE & BOUW | 115

HEERLEN | Mijnwaterproject

Nederland en België van een uitgebreid pakket Waterkotte warmtepompen en afleversets voor de woningen utiliteitsbouw. “Daarnaast zijn wij leverancier van ONE (Own New Energy)”, vertelt Kastelijns. “Een zeer innovatieve plug & play energie-installatie op basis van bodem-

warmte, waarmee ruimtes duurzaam verwarmd en gekoeld kunnen worden. ONE wordt compleet geprefabriceerd, dus inclusief alle componenten, door ons geleverd. Installatie geschiedt in slechts één dag.” Kijk voor meer informatie op www.oshbv.nl ❚

en het zogenaamde distributienet. Deze scheiding is nodig, omdat het mijnwater niet schoon is. En dus mag dit water niet in aanraking komen met alle installatie-onderdelen. Immers liggen storingen dan op de loer. Voor onze platenwisselaar is het mijnwater echter geen probleem.”

BIJZONDER WERK De grootste uitdaging in het project betrof de korte doorlooptijd, blikt Kastelijns terug. “Omdat de doorlooptijd voor de installateur kort was, was de levertijd voor ons dat ook. Maar we zijn er in geslaagd om onze producten tijdig te leveren, zodat SPIE geen vertraging opliep.” Hij kijkt terug op een mooi project. “Een werk als dit maak je niet iedere dag, dat maakt het wel bijzonder. Bij het inhijsen van de installatie in de clusterkelder heb ik dan ook zeker een kijkje genomen.”

OVER OSH

Bouwinfo

ONE Solution Holland (OSH) is specialist op het gebied van warmteen koudevoorziening. Het bedrijf is, naast authorized distributor van Alfa Laval warmtewisselaars, droge koelers en tapwatersystemen exclusief leverancier in

OPDRACHTGEVER ADVISEUR INSTALLATIE POMPSTATION LEVERANCIER AIR-SEP LEVERANCIER PLATENWARMTEWISSELAARS

116 | INSTALLATIE & BOUW

Mijnwater B.V. Volantis BV SPIE Nederland BV KOREX Benelux One Solution Holland BV

THEMA | Zonne-energie

Tekst: Max de Krijger Beeld: Bink Solar

Adviseren, engineeren, installeren en onderhouden van zonnepaneleninstallaties

ALLES ONDER ÉÉN DAK Steeds meer particulieren, bedrijven en instellingen passen zonnepanelen toe. Logisch, want zonnepanelen zorgen voor een flinke besparing op de energienota én sparen het milieu. “Omdat er grote verschillen zitten in de prestatie en opbrengst van de diverse systemen, is het belangrijk om bij de aanschaf niet over één nacht ijs te gaan”, vertelt Niek Bink namens BINK Solar. “Wij adviseren klanten graag.” BINK Solar is onderdeel van de BINK Groep, dat bestaat uit drie onderdelen: BINK Elektro, BINK Beveiliging en BINK Solar. Voor klanten is dit gemakkelijk. Met één aanspreekpunt wordt iedere klus door de specialisten geklaard. BINK Groep bestaat sinds 1979. In 2009 is het bedrijf zich gaan specialiseren in de markt van de zonnepanelen. “Dankzij dit specialisme kunnen wij, in de wispelturige markt van de zonnepanelen, een hoge mate van bedrijfszekerheid bieden”, vertelt Niek Bink. “Aanvankelijk werkten we onder de naam Duurstroom. Begin 2015 hebben we de familienaam echter terug laten komen. Met de naam BINK treden we als één groep naar buiten.” BINK Solar loopt voorop in de ontwikkelingen. Al in 2013 werd een zonnepaneleninstallatie van 37 kWp geëngineerd en geïnstalleerd op een carport met een batterij-opslagsysteem van meer dan 150 kWh. Er wordt alleen gewerkt met gerenommeerde A-merken, zoals Canadian Solar, JA-Solar en SMA.

rekenen op dezelfde expertise. BINK Solar is lid van Econed, het groene label van ElektroNed. Bedrijven in het noorden van Nederland bedient BINK Solar samen met partners van Econed. ❚

VAN KLEIN TOT GROOT Maar liefst 10 van de 75 medewerkers werken continu aan zonnepanelen. “Adviseren, engineeren, installeren en onderhouden van zonnepaneleninstallaties zijn onze dagelijkse activiteiten”, weet Bink. “Per jaar installeren we meer dan 10.000 zonnepanelen – zowel bij particulieren als bedrijven – en dit aantal neemt nog elk jaar toe. We schrikken niet terug van zonnepaneleninstallaties met meer dan 3.000 zonnepanelen. Door gebruik te maken van de kennis van BINK Elektro, zijn we in staat om ook grote installaties volgens de geldende normen en voorschriften aan te sluiten op het elektriciteitsnet. Door ons specialisme kunnen we een maximaal rendement garanderen. We denken altijd met onze klanten mee, als het gaat om subsidies, schaduw, esthetiek en energieprestaties van het gebouw.”

EXPERTISE De afzetmarkt ligt hoofdzakelijk in het zuiden van Nederland. Onlangs zijn dertien basisscholen in Weert voorzien van panelen en ook het nieuwe energie-onderzoekslaboratorium op de campus van de TU in Eindhoven noemt Bink als voorbeeld. Kleine en grote bedrijven, scholen en particulieren kunnen

INSTALLATIE & BOUW | 117

THEMA | Zonne-energie

Tekst: Loet van Bergen | Beeld: Esdec

INNOVATIEF MONTAGESYSTEEM ZONNEPANELEN

BESPAART MONTAGETIJD

“De kwaliteit van zonne-energie valt of staat met het montagesysteem en de wijze van uitvoering”, zegt Vincent de Vogel van Esdec BV. Dit bedrijf ontwikkelt, produceert en levert onder de noemer ClickFit en FlatFix professionele montagesystemen voor zonnepanelen op hellende en platte daken. “Beide montagesystemen zijn een 100% Nederlands product, waar we erg trots op zijn”, laat De Vogel weten. “Het zijn hoogwaardige, zeer eenvoudig aan te brengen solar montagesystemen die wereldwijd worden toegepast.” Sinds de oprichting van Esdec BV in 2004, zijn er meer dan 3.000.000 zonnepanelen met een gezamenlijk vermogen van > 500 MWp op ClickFit en FlatFix geïnstalleerd.

ONTWIKKELING Met de ontwikkeling van ClickFit en FlatFix heeft Esdec een montagesysteem in handen dat volledig is ontworpen vanuit de praktijk en dat installateurs tegemoetkomt bij het monteren van de zonnepanelen. “Het aantal onderdelen en het benodigde gereedschap is tot een minimum teruggebracht waardoor de montage minder lang duurt (tot 40% sneller dan andere systemen) en veiliger is”, licht De Vogel toe. “Daarbij is ClickFit specifiek voor Nederlandse pannendaken, terwijl FlatFix geschikt is voor montage op platte daken.” FlatFix is verkrijgbaar in meerdere varianten waarmee voor verschillende typen daken en met verschillende panelen passende draagsystemen ontworpen kunnen worden. het systeem is zodoende geschikt voor bijna alle typen zonnepanelen. Daarnaast voorziet het lichtgewicht monta-

118 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Zonne-energie

ren. Zo is recentelijk de bouw van één van de grootste zakelijke zonnestroomprojecten van Nederland gestart. Verdeeld over twee locaties van ThyssenKrupp Materials Nederland in Veghel en Zwijndrecht worden ruim 13.000 Solar Frontier zonnepanelen op het FlatFix Fusion montagesysteem geplaatst. Eerder realiseerde Esdec samen met een projectontwikkelaar de installatie van 5.500 panelen op het dak van de IKEA in Zwolle. Ook dit project werd uitgevoerd met het FlatFix Fusion systeem. Het laatste wapenfeit is de installatie van 10.000 zonnepanelen op het nieuwe distributiecentrum van Wehkamp. Dit grootste dakgebonden pv-systeem van Nederland is recentelijk in gebruik genomen. De voornaamste redenen om bij deze grote projecten FlatFix Fusion te gebruiken, zijn de snelle en eenvoudige manier van monteren, de lage dakbelasting en de twintig jaar garantie. Alles tezamen geeft dit maar weer eens aan dat Esdec BV met de merken ClickFit en FlatFix twee producten heeft die zichzelf, ook bij projecten van deze omvang, keer op keer bewijzen.

ADVIES gesysteem FlatFix Fusion in verschillende slimme features waaronder een geïntegreerd kabelmanagement, thermische ontkoppeling van de zonnepanelen en het dak en passieve koeling van de zonnepanelen. Deze features leiden tot een hoger rendement van het pv-systeem en tot een verlenging van de levensduur van zowel de zonnepanelen als het dak.

PROJECTEN Esdec BV levert als ontwikkelaar en producent van montagesystemen voor zonnepanelen uitsluitend aan de groothandel en installateur. “In de markt werken we samen met verschillende partijen die grote projecten uitvoe-

Untitled-1 1

Bij het plaatsen en monteren van zonnepanelen komt heel wat kijken. De Vogel: “Van tevoren moet exact worden berekend hoe de daken windbelasting is. Verder wordt gekeken naar de hoogte van het dak en de constructie van het bevestigingsmateriaal. Daarin kunnen wij de installateur ondersteunen en desgewenst voor hem de berekeningen uitvoeren. Overigens kan de installateur met behulp van onze FlatFix Fusion calculator eenvoudig zelf berekenen welke materialen hij nodig heeft en zodoende zeker weten dat de juiste materialen gebruikt worden voor iedere situatie. Materialen die we continu aan het doorontwikkelen zijn om snel te kunnen anticiperen op de groeiende markt voor zonnepanelen.” ❚

02-10-15 13:27

INSTALLATIE & BOUW | 119

DE RIJP | Brede School De Pauw

Tekst: Max de Krijger Beeld: Klein Poelhuis en Breddels Architecten

DE PAUW IS BREDE ÉN FRISSE SCHOOL Alle aanwezige elektrotechnische installaties in Brede School De Pauw in De Rijp zijn gerealiseerd door Blom Elektrotechniek. Klein Poelhuis heeft de werktuigbouwkundige installaties in het schoolgebouw voor zijn rekening genomen. In november is het project van deze niet alleen Brede, maar ook Frisse School gerealiseerd.

Blom heeft deze klus gegund gekregen door Bouwbedrijf Friso. De installateur is gespecialiseerd in de sectoren woningbouw, hotels, studentenhuisvesting, zorgwereld, winkelcentra, bedrijfsobjecten en onderwijs. Na een gedegen voorbereiding nam de gemeente Graft-De Rijp begin 2012 het besluit om een Brede School op te richten op het

120 | INSTALLATIE & BOUW

voormalige hoofdveld van de voetbalvereniging SV De Rijp. Breddels Architecten startte in mei 2013 met het ontwerp van het gebouw.

KEUR AAN TECHNIEK De Brede School heeft een hoofdvolume van twee pakhuizen met bijgebouwen. Dat Blom de

verantwoording heeft gekregen over de techniek, betekent dat er veel op hun bordje terecht is gekomen. Arnold Blom noemt ze één voor één: lichten krachtinstallaties, een noodstroominstallatie, een centraal zonweringsysteem, gecertificeerde data-installaties, een brand- en ontruimingsinstallatie, een inbraaksysteem, een intercomsysteem,

DE RIJP | Brede School De Pauw

Projectinfo WATER/WATER-WARMTEPOMP VOORZIET IN VERWARMING EN KOELING VAN BREDE SCHOOL DE PAUW Brede School De Pauw is voorzien van een warmtepomp gekoppeld aan een gesloten bodemenergiesysteem. Volgens Rienko Akker van grondboorbedrijf Remon Aardwarmte uit Marum is de water/waterwarmtepomp nog steeds in opmars. De realisatie van 21 diepteboringen, waarbij de warmte en koude uit de bodem gebruikt wordt om het gebouw zowel te verwarmen als te koelen, is door Remon in hoog tempo gerealiseerd.

een aardingsinstallatie, centrale bedieningstableaus en automatisering en lestijdsignalering. Blom Elektrotechniek heeft 45 jaar ervaring als elektrotechnisch installateur. De nieuwe technieken en systemen volgen elkaar in rap tempo op. “Door training, vele referenties en samenwerken met vaste leveranciers en partners kunnen wij de diversiteit aan installaties in projecten als deze met veel kwaliteit opleveren”, vertelt Blom. “Zodat de gebruiker voorzien is van een betrouwbaar product voor de toekomst.” De data-installaties worden compleet door Blom Elektrotechniek geïnstalleerd en in bedrijf gesteld. Hierbij werkt de installateur samen met Rexcom in Nijkerk.

MET TERUGWERKENDE KRACHT Klein Poelhuis Installatietechniek heeft de werktuigbouwkundige installaties in het schoolgebouw aangelegd. Het bedrijf startte in mei met deze werkzaamheden, in opdracht van Friso Bouw. Het project was toen al in volle gang. Het installatiebedrijf dat de klus had opgepakt, was echter

failliet verklaard. En dus was het aan Klein Poelhuis de taak om het werk van dit installatiebedrijf voort te zetten. “En dat was best lastig, want niet alles was naar onze wens aangelegd”, vertelt projectleider Edwin Elferink. “Zo hebben we veel met terugwerkende kracht aangepast, zoals de installatie in de kruipruimten. Deze waren niet goed gedimensioneerd en gemonteerd. We hebben ons vervolgens in hoog tempo ingelezen en daarbij het tekenwerk nagenoeg vanaf bestek niveau opgepakt. Tijdens de zomervakantie hebben we veel werk kunnen verzetten, waardoor na de vakantie de werktuigkundige werkzaamheden weer op schema liepen.” Elferink noemt deze school een mooi project, met een hoogstaand stukje techniek, waaronder een VBWW-systeem, een warmtepompinstallatie en diverse VAV-/ CO2-regelingen met naverwarmers/nakoelers en een uitgebreid gebouwbeheersysteem. In november wordt het nieuwe pand opgeleverd. Vanaf dat moment kunnen OBS De Tweemaster, Basisschool De Baanbreker/Sint Jozef, peuterspeelzaal Jonas in de Walvis, Bibliotheek Kennemerwaard, Centrum voor Jeugd en Gezin en Forte Kinderopvang hun intrek nemen in De Pauw. ❚

Het ontwerpen van een bodemenergiesysteem vergt specifieke kennis. Voor het ontwerpen, engineeren, realiseren en beheren van een warmtepomp met een bodemenergiesysteem moet je in Nederland dan ook gecertificeerd zijn. De regels hieromtrent zijn opgesteld om de kwaliteit en de prestatie te waarborgen. Remon Aardwarmte beschikt over de benodigde diploma’s en bijbehorende certificaten en is door de rijksoverheid erkend conform de BRL11000. “Naast alle wettelijke verplichtingen leveren we graag meer bij projecten. Onze opdrachtgevers zijn daarbij altijd blij verrast met onze transparantie, kwaliteit van de toegepaste producten en de schone en verantwoorde wijze van grondboren. Wij boren echt schoon met standaard bovengrondse opslagcontainers. Het gebruik van spoelvijvers was hier absoluut niet mogelijk door de terrein– inrichting en bestrating”, aldus Akker. Het door Remon ontwerpen bodemenergiesysteem is turnkey in opdracht geleverd. Er is gebruikgemaakt van een gecertificeerde bodemwisselaar die voldoet aan de eisen uit de BRL5219.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Alkmaar ARCHITECT Breddels Architecten ADVISEUR Adviesbureau Sijperda-Hardy AANNEMER Aannemingsmaatschappij Friso bv E-INSTALLATEUR Blom Elektrotechniek W-INSTALLATEUR Klein Poelhuis Installatietechniek WERKZAAMHEDEN Remon Aardwarmte, Rexcom, KS electronics

INSTALLATIE & BOUW | 121

passie voor duurzame energie

Specialist in duurzame bronsystemen Uw rendement ligt in de diepte Schoon boren - transparant - onderscheidend Aardwarmte is dé warmtebron van de toekomst. Milieuvriendelijk, efficiënt en veilig. Remon levert het complete aardwarmtesysteem. Sleutelklaar tot aan de warmtepomp. Heel gemakkelijk - heel vertrouwd. Remon Aardwarmte verzorgt: • voorstudie, ontwerp en afstemming • realisatie met producten van topkwaliteit • 25 jaar garantie op het vermogen van uw bronsysteem

@REMONGroep www.remon.com

passie voor duurzame energie

ELECTRO GROOTHANDEL

Uw totaalgroothandel voor de elektrotechniek. Electro Groothandel Snoeck BV is een zelfstandige dienstverlenende organisatie, gespecialiseerd in de verkoop van elektrotechnische producten op de Nederlandse markt. Snoeck is een zelfstandige groothandel gespecialiseerd in de verkoop van elektrotechnische producten. Ons bedrijf kenmerkt zich door een klantgerichte opstelling en geniet een goede reputatie. Onze medewerkers zijn ervaren en betrokken. Wij hebben een breed en compleet pakket elektrotechnische producten en vertegenwoordigen gerenommeerde Nederlandse en buitenlandse fabrikanten. Snoeck Hoogvliet-Rotterdam (Hoofdkantoor) Klompenmakerstraat 74 3194 DE Hoogvliet-Rotterdam Telefoon: + 31 (0)10 263 22 66 TeleFax: + 31 (0)10 438 29 59 E-mail: info@snoeck-eg.nl

passie voor duurzame energie Marum | Dalfsen | Ospel 0594 64 80 80 0529 43 50 40 077 466 00 45

Snoeck

• SIKB-erkend boorbedrijf • open en gesloten bronsystemen • grote en kleine boormachines - voor elk terrein • landelijk opererende servicedienst - 24/7 • meer dan 30 jaar ervaring

Snoeck Utrecht Arkansasdreef 16A 3565 AR Utrecht Telefoon: + 31 (0)30 263 40 30 TeleFax: + 31 (0)30 265 65 80 E-mail: utrecht@snoeck-eg.nl

Blijf op de hoogte, bezoek www.snoeck-eg.nl

DE RIJP | Brede School De Pauw

Beeld: Rexcom Holland BV

‘DOOR TE INVESTEREN IN KENNIS EN KUNDE, KWEKEN WIJ GOODWILL’ De data-, koper- en glasinstallaties in Brede School De Pauw in De Rijp worden in eigen beheer door installateur Blom Elektrotechniek aangelegd. Rexcom Holland BV uit Nijkerk, distributeur van alle datamaterialen, heeft in samenwerking met AMP/ Netconnect, de medewerkers van Blom opgeleid en geïnstrueerd, zodat alle werkzaamheden goed verlopen. Zo kan de 25 jaar garantie voor de klant worden gegarandeerd. Het glasvezeltraject is prefab uitgevoerd, zodat Blom deze probleemloos kon aanleggen en installeren, vertelt accountmanager Ruud Boddeke. “Een sitesurvey in deze was dan ook een waardevolle toevoeging voor beide partijen, om de samenhang tussen leveren en installeren te completeren.”

ONTZORGEN STAAT CENTRAAL Rexcom Holland BV speelt een belangrijke rol als distributeur op de telematicamarkt. Niet alleen bij de levering, maar ook als het gaat om de begeleiding van haar relaties. Het assortiment bestaat voornamelijk uit Commscope/AMP Netconnect koper- en fiberbekabelingsconcepten, 19-inch behuizingen en een assemblage-afdeling. “De efficiënte aansluittechniek van Commscope/AMP Netconnect is uniek”, vertelt Boddeke. “Als één van de weinigen in de markt is dit een techniek waarbij de altijd aanwezige faalkosten tot een absoluut minimum worden beperkt. Dit wordt bereikt doordat met één handeling de acht draden in de contacten worden gedrukt en afgesneden. Ontzorgen van de vele relaties staat centraal bij alles wat het bedrijf doet. “Zo helpen we onze relaties bij het lezen van bestekken, instrueren we bij nieuwe aansluittechnieken en houden we hen op de hoogte van de laatste ontwikkelingen van producten en standaarden. We voelen ons altijd zeer betrokken en dat loont. Want loopt alles goed, dan krijgen de uitvoerder en wij ook weer kansen voor nieuwe opdrachten.”

UNIQUE SELLING POINT Als unique selling point noemt Boddeke onder andere de levertijden “Ons devies is ‘vandaag besteld, morgen in huis’. We leveren snel, zelfs buiten kantoordagen. Ook met onze voorraad kennen we geen 20/80 regel. We hebben niet alleen de hardlopers op voorraad.” Minimale afna-

meverplichting en/of vastgestelde bestelhoeveelheden zijn bij Rexcom niet aan de orde, vertelt hij. “Naast het op tijd leveren voelen we ons ook verantwoordelijk voor het resultaat. We geven gratis opleidingen bij nieuwe soorten producten en technieken. Dit is alleen mogelijk doordat Rexcom investeert in kennis en kunde. Zo kweek je goodwill.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 123

DE RIJP | Brede School De Pauw

Tekst: Sjoerd Meuleman Beeld: KS Electronics

VERDEELKASTEN, BEDIENINGSPANEEL EN LESTIJDENSIGNALERING ZOALS DE KLANT WENST

BREDE SCHOOL DE RIJP WORDT OP MAAT BEDIEND Met als referentiekader ‘pakhuizenbouw in de regio’ verrijst momenteel de nieuwe Brede School De Pauw in het NoordHollandse dorp De Rijp. Groothandel en panelenbouwer KS Electronics realiseerde voor het project de verdeelkasten, lestijdensignalering en – niet te vergeten – het voor het gebouwbeheersysteem benodigde bedieningspaneel. Zoals gebruikelijk op maat en uit eigen voorraden vervaardigd in de productieruimten te Schagen. Ze staan bekend om hun ‘niet praten, maar poetsen’ mentaliteit en ook een zekere eigengereidheid is hen niet vreemd: directeur Klaas Stobbe van groothandel en panelenbouwer KS Electronics BV is zo’n Noord-Hollander met afwijkende standpunten. En dus met een wezenlijk ander bedrijfsbeleid dan zijn concurrenten. Stobbe: “Voor mij verschilt het kopen van een meter- of verdeelkast niet veel van dat van een brood of een wasmachine. Als een klant direct iets nodig heeft, dan zorgen wij daarvoor. Geen ellenlange wachttijden, maar directe levering.” Stobbe produceert daarom zelf uitgedachte en maatgerichte elektraproducten in de productieruimten in Schagen. Waar mogelijk uit eigen voorraad, dus onafhankelijk van derden.

MEEDENKEN Voor de nieuwe Brede School De Pauw resulteerde dit in wanden kabelgoten, verdeelkasten, lestijdensignalering en een zelf ontwikkeld bedieningspaneel. En vooral dat laatste onderdeel is zwaarwegend, zegt Stobbe, ‘omdat je moet toewerken naar wat de klant precies wenst’. “De inrichting van zo’n paneel ontwikkelt zich tijdens het werk door. Daarop moet je bedrijf zijn ingesteld. Je moet kunnen meedenken met wat voor een gebouw wenselijk is. En al zeg ik zelf: daar zijn we goed in.” Met het paneel kunnen verlichting, alarm, zonwering en ventilatie online worden bediend en ook storingen en alarmmeldingen worden er op weergegeven. De lestijdenklok met belinstallatie is daarnaast ook online bedienbaar.

Besturingstechniek - Regeltechniek - Bedrijfsinstallaties Bouwstroomkasten Groothandel in electrocomponenten

Witte Paal 151 - 1742 NX Schagen - Tel: 0224 -217979 Fax: 0224-218040 - E-mail: info@kselectronics.nl

124 | INSTALLATIE & BOUW

SERVICE Stobbe noemt de school een order die past bij zijn bedrijf. Immers: een karakteristiek gebouw op een mooie locatie, voor een maatschappelijk verantwoorde sector. En bovendien een project waarin KS Electronics zijn meerwaarde kon tonen. Zoals bij de nog te realiseren aansluiting op de door het energiebedrijf te leveren transformatorkast AK 250. Stobbe: “Wij zijn een op de praktijk ingestelde panelenbouwer. Aansluiting op hoofdstroom is specialistisch werk dat niet iedere installateur mag uitvoeren. Zie het maar als extra geleverde service.” ❚

AMSTERDAM | Spinoza Centre

Tekst: Lieke van Zuilekom Beeld: Hollander techniek

OMGEVING MAAKT INSTALLATIEWERK

SPINOZA CENTRE UNIEK Amsterdam is een bijzondere onderzoeksfaciliteit rijker. In het Spinoza Centre for Neuroimaging kunnen vierhonderd neurowetenschappers uit de regio gebruikmaken van ultragevoelige MRI-scanners, in hun onderzoek naar de werking van hersenen en hersenaandoeningen. Vanuit de vestiging in Almere heeft hollander techniek de engineering, montage en inbedrijfstelling van de elektrotechnische installaties en transportinstallaties van het Spinoza Centre verzorgd, waaronder de verdeelinrichtingen, verlichting, data, toegangscontrole, toegangsbeheer, noodverlichting en een brandmeldinstallatie, evenals een audio-installatie. Ook moest er geavanceerde beveiliging komen om verschillende ruimten af te sluiten, indien nodig. “De installaties waren redelijk standaard”, vertelt Jacob Brobbel, manager Business Development bij hollander techniek. “Het was met name de omgeving waarin we mochten werken, die dit project bijzonder maakte. Want het Spinoza Centre biedt onderdak aan een aantal unieke installaties, waaronder twee mock-scanners en twee MRI’s met een magneetveldsterkte van respectievelijk 3 en 7 Tesla, die specifieke eisen stelden aan onze installaties én werkzaamheden. Er waren strikte richtlijnen en veiligheidseisen waaraan wij moesten voldoen.” Projectleider Elektro Roland van den Heuvel vult hem aan: “De 7 Tesla scanruimte bijvoorbeeld is als een bunker omgeven door 400.000 kilo massief staal. Wanneer je in de buurt van deze ruimte komt, moet je je dan ook houden aan

bijzondere regelgeving. Zo mag je niks van metaal bij je hebben. Zelfs met je telefoon word je al naar de Tesla-scanner gezogen, door de grote magnetische kracht ervan.”

waaronder de verlichting en de datasystemen. Hier moesten wij voorzieningen voor treffen, om de werking van alle systemen te kunnen garanderen.”

JUISTE KOPPELING

LED-VERLICHTING

“Daarnaast moesten we heel scherp zijn op de aansluitingen die we maakten”, vertelt Brobbel. “Onze elektrotechnische installaties en de apparatuur van het Spinoza Centre moesten op de juiste manier gekoppeld worden, om de veiligheid in het pand te kunnen borgen. De aardingsinstallatie was in dit project van groot belang. De scanapparatuur in het Spinoza Centre kan namelijk verstorend werken op het elektriciteitsnetwerk,

Vanwege de scanapparatuur, is het Spinoza Centre ontworpen als een bunker. “Dit betekent dat er veel licht nodig is”, vertelt Van den Heuvel. “Hier hebben we invulling aan gegeven met duurzame LED-verlichting, die door het gehele pand geïnstalleerd is.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ARCHITECT UITVOERING INSTALLATIES

AMC AA architecten BAM Gebouwservices Hollander Techniek, Wolter & Dros

INSTALLATIE & BOUW | 125

Dalkruid 54 5731 TN Mierlo T 0492 66 39 67 M 06 25 04 66 33 E bdebruijn@intecad.nl W www.intecad.nl

Uw partner voor integraal technisch advies in: Duurzaamheid Beveiliging Beheer en onderhoud

STErk in onTWErp En dirEcTiEvoEring ParTiciPaNT vaN EcoDEsk

WErkT saMEN MET WarMBouWEN

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

Het meest complete overzicht van leveranciers online Staat u nog niet op www.installatieenbouw.nl? Neem dan contact op met Roel de Bruijn: T +31 495 45 00 95 E r.debruijn@louwersuitgevers.nl

Wie doet wat zijn servicepaginaâ&#x20AC;&#x2122;s met een overzicht van de meest gerenommeerde bedrijven per rubriek. U kunt deelnemen met een naamsvermelding. Indien gewenst kunt u uw bedrijfslogo toevoegen.

INSTALLATIE & BOUW

Hier vindt u gerenommeerde toeleveranciers aan de installatiebranche

Wat doet u eigenlijk? Voor â&#x201A;Ź 99,- per uitgave weten uw klanten dat ook! Bel of mail Roel de Bruijn voor alle informatie over een vermelding in het vaktijdschrift Installatie & Bouw: T +31 495 45 00 95 r.debruijn@louwersuitgevers.nl

WIE DOET WAT

KOUDETECHNIEK

BRANDBEVEILIGING

REDLINK BV HERTEK

Postbus 10209 6000 GE WEERT T +31 (0)495 584111 E info@hertek.nl W www.hertek.nl

Nijverheidsweg 2 3751 LP BUNSCHOTEN T +31 (0)33 2980926 E info@redlink.nl W www.redlink.nl

ELEKTROTECHNISCHE INSTALLATIES

BIM SOFTWARE & CONSULTANCY VAN DEN POL ELEKTROTECHNIEK BV STABIPLAN

Postbus 128 2410 AC Bodegraven T +31 (0)172 650265 E info@stabiplan.nl W www.stabiplan.nl

GEBOUWAUTOMATISERING

BRCONTROLS PRODUCTS BC

Havenweg 20c 5145 NJ WAALWIJK T +31 (0)416 561010 E info@firejob.nl W www.firejob.nl

ISOLATIETECHNIEKEN

PNEUMAN B.V.

DATAKABEL

FOREHAND

Driemanssteeweg 174 3084 CB ROTTERDAM T +31 (0)10 2404121 E info@forehand.nl W www.forehand.nl

Postbus 151 2394 ZH HAZERSWOUDE-RIJNDIJK T +31 (0)71 3417111 F +31 (0)71 3414192 E info@carrier.nl W www.carrier.nl

CIAT NEDERLAND Annie M.G. Schmidtweg 229 1321 NA ALMERE T +31 (0)36 5332587 F +31 (0)36 5332597 E info@ciat.nl W www.ciat.nl

VAN GALEN KLIMAATTECHNIEK BV Postbus 59201 3008 PE ROTTERDAM T +31 (0)10 4878800 E info@vangalen.com W www.vangalen.com

TONZON BV

Postbus 1375 7500 BJ ENSCHEDE T +31 (0)53 4332391 E info@tonzon.nl W www.tonzon.nl

KLIMAATBEHEERSING

ALKLIMA BV

Spoorstraat 14 4001 CN TIEL T +31 (0)344 634884 E info@vankempen-tiel.nl W www.vankempen-tiel.nl

KUNSTSTOF LUCHTKANALEN

BRAGO LUCHTTECHNIEK

Telfordstraat 47 8013 RL ZWOLLE T +31 (0)38 4604240 F +31 (0)38 3556633 E info@brcontrols.com W www.brcontrols.com

BRANDBEVEILIGING

Postbus 47 1130 AA VOLENDAM T +31 (0)299 411350 F +31 (0)299 411360 E info@pneuman.nl W www.pneuman.nl

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV

Postbus 37 3417 ZG MONTFOORT T +31 (0)348 473434 F +31 (0)348 472294 E info@vandenpol.com W www.vandenpol.com

BOUWKUNDIGE BRANDPREVENTIE

FIREJOB

VAN KEMPEN KOUDETECHNIEK

De Amert 424 5462 GH VEGHEL T +31 (0)413 369000 F +31 (0)413 369300 E info@brago.nl W www.brago.nl

LEIDINGSYSTEMEN

DYKA STEENWIJK BV Produktieweg 7 8331 LJ STEENWIJK T +31 (0)521 534911 F +31 (0)521 534371 E info@dyka.com W www.dyka.nl

MEETAPPARATUUR

ROBATHERM Platinastraat 63 8211 AR LELYSTAD T +31 (0)320 281166 F +31 (0)320 281234 E raimond.taal@robatherm.nl W www.robatherm.nl

Postbus 1176 3350 CD PAPENDRECHT T +31 (0)78 6150000 E info@alklima.nl W www.alklima.nl

FLIR COMMERCIAL SYSTEMS Charles Petitweg 21 4847 NW BREDA T +31 (0)76 5794191 E info@flir.com W www.flir.nl

ONTGASSING CV

SYSTEMAIR B.V.

NEMO GROEP

Marconiweg 5 3442 AD WOERDEN T +31 (0)6 24668484 E info@nemogroep.nl W www.nemogroep.nl

128 | INSTALLATIE & BOUW

AMBRAVA B.V. / SAMSUNG KLIMAATBEHEERSING Postbus 4300 7320 AH APELDOORN T +31 (0)55 5277777 E info@samsung-klimaat.nl W www.samsung-klimaat.nl

Van Leeuwenhoekstraat 2 3846 CB Harderwijk T + 31(0)341 439100 Zanddonkweg 7a 5144 NX, Waalwijk T +31(0)416 685555 E info@systemair.nl W www.systemair.nl

KOREX BENELUX BV Tjalk 13B 2411 NZ BODEGRAVEN T +31 (0)172 611719 F +31 (0)172 617927 E info@korexbenelux.com W www.korexbenelux.com

WIE DOET WAT

TECHNISCH INSTALLATEUR

REGELTECHNIEK

BUVA Jacob Catsstraat 48 3771 GL BARNEVELD T +31 (0)342 701064 E info@bettinkregeltechniek.nl W www.bettinkregeltechniek.nl

ALDES BENELUX BV

Postbus 262

BETTINK REGELTECHNIEK HOMIJ TECHNISCHE INSTALLATIES Amerikastraat 5 6014 CE ITTERVOORT T +31 (0)475 568117 E info@homij.nl W www.homij.nl

2990 AG BARENDRECHT T

+31 (0)180 697500

E info@buva.nl W www.buva.nl

DIGICONTROL BENELUX B.V. Watermanstraat 29a 7324 AJ APELDOORN T +31 (0)55 3680530 E info@digicontrolbenelux.com W www.digicontrolbenelux.com

ROOKGASAFVOERSYSTEMEN

COX GEELEN

Veem 3 6909 DZ BABBERICH T

+31 (0)316 243222

E info@aldesbenelux.com W www.aldes.nl

POST LUCHTKANALEN BV Huisbergenweg 8

KUIJPERS

Postbus 121 5700 AC HELMOND T +31 (0)492 578600 E info@kuijpers.nl W www.kuijpers.nl

TECHNISCHE UNIE

5249 JR ROSMALEN

Postbus 900

1180 AX AMSTELVEEN

E info@postluchtkanalen.nl

W www.postluchtkanalen.nl

+31 (0)20 5450345

+31 (0)73 6487030

E info@technischeunie.com

VERLICHTING

W www.technischeunie.com

UNICA BODEGRAVEN BV

Emmastraat 92 6245 HZ EIJSDEN T + 31 (0)43 4099500 E sales@coxgeelen.nl W www.coxgeelen.nl

Postbus 83 2410 AB BODEGRAVEN T +31 (0)172 644144 E info@unica.nl W www.unica.nl

SANITAIR

DELABIE BENELUX Kommenstraat 20 B-1070 BRUSSEL T +32 (0)25 201676 E info@delabiebenelux.com W www.delabie.nl

TECHNISCHE PRODUCTEN

THERMONOORD B.V. Tolh没sleane 7

Veldzigt 42

8401 GA GORREDIJK

3454 PW DE MEERN

+31 (0)513 469999

+31 (0)30 6622050

+31 (0)513 469981

+31 (0)30 6621841

E info@thermonoord.nl

E info@grbverlichting.nl

W www.thermonoord.nl

W www.grbverlichting.nl

TOEGANGSCONTROLE

ABB

Postbus 104 6710 BC EDE T +31 (0)318 669315 E info@nl.abb.com W www.abb.com

Postbus 10 5300 AA ZALTBOMMEL T +31 (0)418 682682 E info@plieger.nl W www.plieger.nl

Heliumweg 14

TECHNISCH ADVIESBUREAU

3812 RE AMERSFOORT

ACO

Edisonstraat 36 7006 RD DOETINCHEM T +31 (0)314 368301 E info@aco.nl W www.aco.nl

VERWARMING

COOLWORLD RENTALS B.V. DE SLEUTELSPECIALIST

PLIEGER B.V.

GRB VERLICHTING

+31 (0)33 4220722

E willemlam@sleutelspecialist.com W www.sleutelspecialist.com

Duikerweg 34 5140 AH WAALWIJK T

+31 (0)416 688088

(0)800 2665000

E sales@coolworld.nl W www.coolworld-rentals.com

VLOERWARMING

VENTILATIE

MONTAGE GARANT TECHNISCH HANDELSBUREAU RENSA BV Postbus 84 6940 BB DIDAM T +31 (0)316 296485 E info@rensa.nl W www.rensa.nl

BRINKMANN & NIEMEYER MOTOREN BV Postbus 50 7390 AB TWELLO T +31 (0)571 276900 E info@bnmotoren.nl W www.bnmotoren.nl

ACHTERBERG LUCHTTECHNIEK

Ambachtsweg 40-42

Amerikastraat 8

5731 AG MIERLO

5171 PL KAATSHEUVEL

+31 (0)88 7780050

+31 (0)88 7780020

+31 (0)416 280199

E info@altmontage.nl

E info@montage-garant.nl

W www.altmontage.nl

W www.montage-garant.nl

INSTALLATIE & BOUW | 129

Meer informatie onder www.robatherm.nl

Al meer dan 25 Jaren op de Nederlandse markt. Daar waar andere ophouden kunnen wij u een oplossing bieden. Onderscheid met hoogwaardige kwaliteit door geautomatiseerde precisie productie. Een kastconstructie met uitstekende eigenschappen (bijvoorbeeld: Koudebrugfactor TB1 volgens de EN 1886). Meedenken in flexibele oplossingen standaard. Onbegrensde ontwerpmogelijkheden.

‘ Specialist in het ontwerpen en installeren van hoogwaardige hijs- en hefsystemen.’

HIJS- EN HEFTECHNIEK • CONSTRUCTIETECHNIEK BESTURINGSSYSTEMEN • SERVICE EN ONDERHOUD

DUTCH THEATRE SYSTEMS & SERVICES

www.dts-2.com

ALL THE WORLD’S A STAGE

Geniet van de magie van het theater!