Installatie & Bouw NL 05 2016 by Louwers Mediagroep

INSTALLATIE & BOUW 5

UITGAVE

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

W W W. IN S TA L L AT I E ENB OUW.NL

NU MMER 5 2016

FLEXIBEL INSTALLEREN VOOR EEN HIGHTECH DOELGROEP | TEKENEN Ã&#x2030;N REKENEN IN BIM | GEBOUW DIENT DE MENS ELEKTRISCH VERWARMEN HEEFT DE TOEKOMST | DUURZAAM VERWARMD WATER, OPTIMAAL COMFORT

SUM 2016

Hét BIM event voor MEP engineers! • Veel BIM-praktijkverhalen • Panel van experts over “BIM LIVE is...” • Vooruitblik Stabicad 11 • Live software demo’s • Netwerken met branchegenoten

Leading in MEP design

15 NOVEMBER ROTTERDAM

MELD U NU AAN! www.stabiplan.nl/SUM2016

Gold Partner

Past aan iedere wand De THISION L

THISION L vertegenwoordigt de condenserende gaswand-competentie van ELCO: met zes vermogens van 50 kW tot 145 kW kan bijna altijd aan de vereisten van meergezinswoningen en commerciële objecten worden voldaan. Tot en met een gecombineerd vermogen van 1.140 kW in cascade, met optimale energiebesparing, maximale ﬂexibiliteit en minimale uitstoot van schadelijke stoffen. Voorgemonteerde montagesets voor het hydraulisch systeem, die voor bijna elke bouwkundige situatie geschikt zijn, vergemakkelijken de planning en installatie. • • • • •

dubbele helix RVS warmtewisselaar constant hoog rendement complete cascade-oplossingen geïntegreerde cascaderegelaar ook in tapwater-uitvoering (16,3 ltr. 50° tot 47,5 ltr. 50°)

Meer informatie over de THISION L: gebruik uw smartphone en QR-reader of bezoek onze microsite: Lijnopstelling, wandhangend

ELCO Heating Solutions Elco B.V. Hamstraat 76 6465 AG Kerkrade T +31 (0)45 75 186 00 F +31 (0)45 56 699 35 Website: www.elco.net

Lijnopstelling, vrijstaand

Ruggelings, vrijstaand

www.thision-l.com

ErP The strong combination of technology and trust Systemair is fabrikant en leverancier van energiezuinige ventilatoren & accessoires, luchtverdelingsproducten & brandbeveiliging, compacte WTW-units en standaard & modulaire luchtbehandelingsunits. Systemair is een bedrijf dat zich continu ontwikkelt. Kernwaarden daarbij zijn kwaliteit, beschikbaarheid en leverbetrouwbaarheid. Kennis en ervaring delen wij met de branche om vanuit gezamenlijk vertrouwen tot de juiste productkeuze en optimale toepassingen te komen. Zeker nu Systemair en Holland Heating samen één bedrijf vormen, bieden we u hoogwaardige, betrouwbare oplossingen voor de utiliteit, gezondheidszorg, industrie, marine & offshore, scholen en parkeergarages. Zo garanderen we betrouwbaarheid en bedrijfszekerheid onder alle omstandigheden. Het meest complete én meest flexibele assortiment in ventilatie en klimaatbeheersing is vanaf nu verkrijgbaar bij één bedrijf: Systemair.

Harderwijk · Tel: 0341 - 439 100 Waalwijk · Tel: 0416 - 685 555 Systemair B.V. · info@systemair.nl · www.systemair.nl

UITGAVE

Voorwoord

5 ‘Een slim gebouw, dat klaar is voor de toekomst’

In navolging van de maak-, vliegtuig- en scheepvaartindustrie wordt ketenintegratie steeds actiever toegepast in de bouw, met als doel om beter, sneller en goedkoper te presteren en om faalkosten tot een minimum te beperken. Een belangrijke sleutel in dit proces is BIM, dat niet alleen voor bij de bouw betrokken partijen, maar ook voor opdrachtgevers én gebruikersgroepen uitkomst biedt. Hoe? Dat vertellen verschillende specialisten in onze BIM-special. BIM speelde onder andere een sleutelrol bij de bouw van Plus Ultra op de campus van de Universiteit van Wageningen, dat in slechts anderhalf jaar tijd is gerealiseerd, van ontwerp tot en met ingebruikname. Om dit mogelijk te maken, hebben architect, constructeur, bouwkundig aannemer én installateur hun ontwerpen uitgewerkt én samengevoegd in BIM, om clashes, faalkosten én tijdverlies te voorkomen. Datzelfde geldt onder andere voor de transformatie van het Potentiaal-gebouw in Eindhoven, de nieuwbouw van de 59 huurappartementen aan de Pijlstaartlaan in Vinkeveen, de duurzame renovatie en nieuwbouw van het bovenregionale kantoor van Enexis in Zwolle en de nieuwbouw van de ‘Smiley’, een studenten-appartementencomplex in Amsterdam, waarover u in deze Installatie & Bouw alles kunt lezen. Verder besteden we in deze uitgave aandacht aan gebouwautomatisering, waardoor installaties niet alleen inzichtelijk maar ook beter beheersbaar worden, met als resultaat een duurzamer én energiezuiniger gebouw, afgestemd op de individuele wensen van de gebruikers. Onderdeel van deze special is de komende Nationale Conferentie Gebouw Automatisering (NCGA) 2016 in Utrecht, waar onder het thema ‘Kijken naar de toekomst, waar ICT en gebouwbeheer elkaar ontmoeten in nieuwe netwerken’ stevig wordt ingestoken op het tot elkaar brengen van de binnen de vastgoedwereld en gebouwautomatisering actieve marktpartijen. ‘Omdat pas dan de huidige technologische mogelijkheden optimaal kunnen worden benut’. Op de eerste dag vertellen verschillende deskundigen uit de vastgoedwereld over het ‘waarom wel of waarom niet’ van technologie in gebouwen. Tijdens dag twee komen onder meer adviesbureaus, technische gebouwbeheerders en technologen aan het woord. Zullen zij dezelfde conclusie trekken als de specialisten in deze uitgave?

Lieke van Zuilekom-Bousema

INSTALLATIE & BOUW

Vaktijdschrift & website over Installatietechniek, Klimaatbeheersing en Elektriciteit

COLOFON Jaargang 3 • nummer 5 • 2016 Verschijnt 6 x per jaar ISSN 2214-4196

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 495 45 00 95 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

EINDREDACTIE Lieke van Zuilekom

REDACTIETEAM Patricia van der Beek, Chris Elbers, Sjoerd Meuleman, Margot Visser, en Lieke van Zuilekom

BLADMANAGER Roel de Bruijn E r.debruijn@louwersuitgevers.nl

SECRETARIAAT

Tilburg Leyhoeve. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Eindhoven Potentiaal-gebouw.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Vinkeveen Appartementen Pijlstaartlaan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Exloo Fletcher Hotel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Manuela Depenbrock, Sandra Reijnders

Productpresentatie NCCW. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

ADVERTENTIES

Productpresentatie Linum Europe BV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Online aanleveren: www.wetransfer.com Onder vermelding van naam en uitgave Adresgegevens: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 495 45 00 95 E traffic@louwersuitgevers.nl

ABONNEMENTPRIJS Nederland: € 63,00 per jaar excl. BTW Buiten Nederland: € 99,00 per jaar excl. BTW ING Bank IBAN NL46INGB0000417165 BIC INGBNL2A t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Installatie & Bouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 495 45 00 95

Speciale Intercomsystemen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

THEMA GEBOUWAUTOMATISERING Bits, Bricks & Behaviour: op stap naar wederzijds begrip. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Data als basis voor een slim gebouw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Integrale aanpak energiemanagement neemt vlucht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Toegang zonder belemmeringen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Pleidooi voor andere manier van aanbesteden gebouwautomatiseringssystemen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 ‘Efficiënter installeren, inregelen en onderhouden’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

ADRESWIJZIGINGEN Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

OPZEGGINGEN Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

DOELGROEP Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie in controlled circulation aan adviesbureaus architecten, aannemers, installateurs, gemeenten, grote industriële organisaties, opdrachtgevers, projectontwikkelaars, zorginstellingen, woningbouwverenigingen (semi-)overheidsinstellingen, brancheorganisaties en toeleveranciers.

VORMGEVING/ART DIRECTION E studio@louwersuitgevers.nl

DRUKWERK Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aan-vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

Amsterdam W-hotels. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 Bedrijfspresentatie Wavin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 IJsselstein Productiehal Roba Metals.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Bedrijfspresentatie BRControls.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Zwolle Enexis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

THEMA BIM ‘ Plus Ultra blinkt uit in duurzaamheid en energiezuinigheid’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Tekenen én rekenen in BIM.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 ‘Realistische informatie afstemmen, dáár gaat het om’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 ‘ BIM is meer dan een ontwerptool’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Inhoud

108

122

Kort nieuws.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Heerlen Smart Services Campus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Krimpen a/d IJssel Ontmoetingscentrum De Tuyter. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Raamsdonksveer Nieuwbouw Holmatro.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Bedrijfspresentatie BIS.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Den Haag Brede Buurtschool Moerwijk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

THEMA SANITAIR Duurzaamheid en een maximaal comfort.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Groothandel maakt sanitair tot een belevenis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Het internet der kranen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Utiliteitsbouw vergt andere sanitaire oplossingen dan woningbouw.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Zaanstad Topsportcentrum ‘De Koog’ .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Amsterdam Hotel Pulitzer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Zevenaar Lentebad. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Amsterdam Studentenwoning Zeeburgereiland. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

UITGAVE

INSTALLATIE & BOUW NUMMER 5 2016

Compleet en veelzijdig in tijdelijke verwarmingsoplossingen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 ‘ Elektrisch verwarmen heeft de toekomst’. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMA ATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

Stijlvol design ontmoet geavanceerde verwarmingstechnologie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Heet van de naald, noviteiten in cv-techniek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Uw Technisch Project Adviseur altijd dichtbij. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

WWW.INSTALLATIEENBOUW.NL

THEMA VERWARMING

VAKTIJDSCHRIFT OVER INSTALLATIETECHNIEK, KLIMAATBEHEERSING EN ELEKTRICITEIT

WWW.INSTALL ATIEENBOUW.NL

FLEXIBEL INSTALLEREN VOOR EEN HIGHTECH DOELGROEP | TEKENEN ÉN REKENEN IN BIM | GEBOUW DIENT DE MENS ELEKTRISCH VERWARMEN HEEFT DE TOEKOMST | DUURZAAM VERWARMD WATER, OPTIMAAL COMFORT 2016073 installatie & bouw NL 5.indd 1

Coverbeeld: Brede Buurtschool Moerwijk, Dekker van Geest

21-10-16 15:30

Berkel en Rodenrijs Gouden Hart. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Bedrijfspresentatie Nijhuis Ozone Solutions. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

Wie doet Wat.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

INSTALLATIE & BOUW | 7

TILBURG | Leyhoeve

Tekst: Chris Elbers

Beeldmateriaal: Hoppenbrouwers Techniek BV

LEYHOEVE TILBURG IS VAN ALLE GEMAKKEN VOORZIEN

Op dinsdag 29 augustus jl. vond de officiële opening plaats van het aan de rand van Tilburg gelegen Woonlandschap de Leyhoeve. Het prachtige en van alle gemakken voorziene appartementencomplex herbergt tweehonderd luxe ingerichte woningen en 85 zorgsuites. De Leyhoeve, een oase van rust, comfort, licht en ruimte, stelt de 55+'er van vandaag in staat om langer zelfstandig te blijven wonen en de levensregie in eigen hand te houden. Dat alles volgens het credo ‘Samen aangenaam oud worden’.

8 | INSTALLATIE & BOUW

TILBURG | Leyhoeve

karakter van de Leyhoeve. “Als het gaat om gebouwgebonden installaties beschikken we niet alleen over een brede algemene expertise, dankzij de aanwezigheid van speciale projectteams zijn we in staat om voor nagenoeg elke sector een specifieke en alomvattende oplossing te bieden”, zegt projectcoördinator Arie Tolenaars, die samen met projectleider Marcel Hendrikx namens Hoppenbrouwers de kar trok tijdens het bijzondere en veelzijdige project. Dat blijkt op de eerste plaats binnen de met onder meer luxe spots en een geavanceerd intercomsysteem uitgeruste appartementen en zorgsuites. “Alle woningen zijn door ons stuk voor stuk klantspecifiek uitgevoerd”, aldus Tolenaars. “Daar komt bij dat de installaties dankzij de toegepaste BoWallinstallatiewanden (een systeem dat bestaat uit een wand en een geïntegreerde goot met afneembare plint, red.) en stekerbare componenten van WAGO op elk gewenst moment kunnen worden aangepast of uitgebreid. › Binnen de Leyhoeve is de luxe en het comfort van een vijfsterrenhotel doordacht gecombineerd met een schitterende woonomgeving. De appartementen, in oppervlakte variërend van 65 tot ruim tweehonderd vierkante meter, kunnen volledig naar wens van de bewoner(s) worden ingericht en indien nodig worden voorzien van de meest moderne zorghulpmiddelen en domotica. Gelegen aan het Leijpark biedt het complex een veelheid aan faciliteiten, die perfect beantwoorden aan het behoeftenpatroon van de moderne en aan luxe gehechte senior. Zo beschikt de Leyhoeve onder meer over diverse horecagelegenheden, een winkel, kapsalon, zwembad, sauna en pedicure. Met het oog op bezoek van kleinkinderen is zelfs een kinderdagverblijf in het riante complex ondergebracht.

INSTALLATIEGEMAK Hoppenbrouwers Techniek uit Udenhout leverde als installateur een stevige bijdrage aan het moderne, luxe en vooral op maatwerk gerichte

INSTALLATIE & BOUW | 9

Meer dataverbruik vergt een passende data-infrastructuur. Het dataverbruik neemt in alle huishoudens snel toe. Bijvoorbeeld door intensief gebruik van het internet, het bekijken van films en video’s, maar ook door het gebruik van bewakings- en zorgsystemen. Dit maakt het volgens Comelit noodzakelijk dat de gebruiker kiest voor een passende data-infrastructuur.

ViP-deurintercom integreert met elk toekomstbestendig netwerk. Als de gebruiker goed nadenkt over het juiste netwerk in een wooncomplex voor CAI, internet-telefonie en deurintercom, hoeft er twintig tot dertig jaar niet opnieuw te worden geïnvesteerd in de data-infrastructuur. Hoe zorgvuldiger dit gebeurt, hoe rendabeler de investering. Een mooi voorbeeld is het door Comelit ontwikkelde ViP-deurintercomsysteem, dat naadloos integreert met elk duurzaam IP-netwerk.

Glasvezel tot aan de woning voor IP-infrastuctuur. Als lid van het expertpanel van Duurzaam Gebouwd, adviseert Comelit om voor een IP-netwerk altijd glasvezel toe te passen tot aan de woning. In de woning kan dan de bestaande of nu nog ‘normale’ infrastructuur worden gebruikt. Voordelen: deze netwerken kunnen overal worden gelegd en zijn niet beïnvloedbaar door de omgeving. In de brochure ‘Helderheid door Glas’ geeft Comelit haar visie over IP-infrastuctuur. Vraag deze aan via info@comelit.nl

Een doordacht en betrouwbaar netwerk dat twintig tot dertig jaar meegaat.

Passion.Technology.Design.

www.comelitgroup.com

TILBURG | Leyhoeve

Projectinfo AANGENAAM ÉN VEILIG OUD WORDEN Aangenaam oud worden, dat is het credo van het nieuwe luxe seniorenappartementencomplex de Leyhoeve in Tilburg. De bewoners van de tweehonderd appartementen en 85 zorgsuites beschikken over een veelheid aan voorzieningen waaronder een inpandig restaurant, een brasserie, een bruin café, een winkel, een pedicure, een kapsalon, een kinderdagverblijf en een zwembad met sauna en hammam. De service is volgens de Leyhoeve ‘zoals in een vijfsterrenhotel’.

'Binnen de Leyhoeve is de luxe en het comfort van een vijfsterrenhotel doordacht gecombineerd met een schitterende woonomgeving' Bijvoorbeeld wanneer een bewoner bij nader inzien tóch een extra stopcontact wenst of wanneer het nodig is om een woning via het aangelegde glasvezelnet te verbinden met het binnen de Leyhoeve gebruikte verpleeghulpsysteem; in principe kan elke verandering redelijk snel en eenvoudig worden doorgevoerd.”

LED-VERLICHTING Behalve binnen de seniorenappartementen verzorgde Hoppenbrouwers ook op andere plaatsen in het gloednieuwe wooncomplex uiteenlopende installatietechnische voorzieningen. Naast de plaatsing van drie transformatoren werd onder andere het stijlvolle restaurant voorzien van hoogwaardige verlichtingsarmaturen. Verder tekende het bedrijf voor de technische voorzieningen ten behoeve van de kapsalon, pedicure, kinderdagverblijf en zwembad binnen het complex. En ook onder het maaiveld toonde Hoppenbrouwers haar kwaliteiten. “We hebben de ondergrondse parkeergarage voorzien van het GreenParking LED-verlichtingssysteem van Philips”, vertelt Hendrikx. “Dit duurzame en als retrofit te installeren systeem wordt met behulp van bewegingsmelders automatisch gestuurd en verlicht alléén die plaatsen waar zich mensen bevinden. Voordelen die zich vertalen in een maximaal gebruikscomfort, een flinke reductie van energiekosten en minimale onderhoudskosten.” ❚

Comelit Nederland B.V. leverde op dit bijzondere project het deurintercomsysteem. Bewoners konden zelf kiezen of ze de standaard audioversie wilden of de variant met video. “Het deurintercomsysteem heeft in zo’n complex een belangrijke functie”, vertelt Peter van Veen, directeur van Comelit Nederland B.V.. “Het is onderdeel van de veiligheid van de bewoners en de eerste drempel om mensen uit het complex weg te houden. Een video-deurintercomsysteem is qua veiligheid de beste keuze, al hebben veel bewoners hier toch gekozen voor de, goedkopere, audiovariant.” Bijzonder aan project De Leyhoeve is dat het deurintercomsysteem over hetzelfde IP-netwerk loopt als (internet)televisie, telefonie en het internet. “Vaak is de deurintercom het enige systeem dat niet over zo’n netwerk gaat”, vertelt Van Veen. “Ons systeem is echter eenvoudig te integreren in een glasvezelnetwerk en bovendien heel stabiel. Hoppenbrouwers, elektrotechnisch installateur op dit project, heeft mede daarom voor ons gekozen. De keuze voor glasvezel maakt het systeem toekomstbestendig. Het datagebruik zal alleen maar verder toenemen. Hiermee kun je de komende 25 jaar voort.”

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Roozen van Hoppe Bouw & Ontwikkeling, Haghorst

ARCHITECT Marquart Architecten BV, Raamsdonksveer INGENIEUR Hooijen Konstruktiebureau BV, Tilburg E-INSTALLATIES Hoppenbrouwers Techniek BV, Udenhout

W-INSTALLATIE (LOODGIETERSWERK) V an dal installaties BV, Diessen/Frans Rijnen Technisch Installatie Buro BV, Oirschot

W-INSTALLATIE (VENTILATIE) CVH Projects BV, Rosmalen

DEURINTERCOMSYSTEEM Comelit

STEKERBARE BEKABELING WAGO Nederland

TECHNISCHE GROOTHANDEL Rexel Nederland

BOUWPERIODE augustus 2014 t/m april 2016

INSTALLATIE & BOUW | 11

ONDERHOUDSVRIJ INSTALLEREN WINSTA® is als enige Maintenance Free gecertificeerd

DE R H STE OUDS KE V INS RBA A RIJ R TAL LER EN

WINSTA® is stekerbaar installeren volgens de NEN NPR 5310 Praktijrichtlijn WINSTA® is Maintenance Free gecertificeerd middels BS 5733:2010 WINSTA® is 100% stekerbaar en 100% onderhoudsvrij

ONZE VERNIEUWDE WEBSHOP: MOOIER, UITGEBREIDER EN SLIMMER. WAAR U OOK BENT! Door een verbeterde zoekmachine, nog uitgebreidere technische speciﬁcaties en een rustige uitstraling, vindt u alles nog gemakkelijker dan u al gewend was. Maar ook vindt u er volop oplossingen en inspiratie. Bezoek onze webshop: www.rexel.nl

Samen de toekomst bouwen

REX 16112 Adv nw webshop Installatie.indd 1

www.rexel.nl

11-10-16 16:30

TILBURG | Leyhoeve

Projectinfo FLEXIBEL DANKZIJ STEKERBARE BEKABELING Binnen het project de Leyhoeve leverde WAGO Nederland zowel in het voortraject als rondom de fysieke installatie van de bekabelingscomponenten een aanzienlijke bijdrage. Frans Mosterman en Roland Verhees waren namens het bedrijf nauw betrokken bij respectievelijk het ontwerp en de daadwerkelijke montagewerkzaamheden. “Met het oog op toekomstige aanpassingen of uitbreidingen wilde de opdrachtgever in installatietechnisch opzicht verzekerd zijn van een zo groot mogelijke flexibiliteit”, vertelt Mosterman. “Op basis van dát gegeven hebben we in de ontwerpfase gekeken naar de optimale integrale oplossing wat betreft bouwen en installeren.” Uiteindelijk adviseerde WAGO om te kiezen voor de stekerbare bekabelingscomponenten van WINSTA®. Deze integrale prefab oplossing biedt niet alleen een ongekende speelruimte, het systeem kenmerkt zich ook door een razendsnelle installatie en een onderhoudsvrij gebruik. “Met als resultaat minder faalkosten en een flinke vermindering van de TCO”, aldus Mosterman. Om WINSTA® succesvol in te zetten, is voldoende ruimte binnen de constructie en wanden een absolute voorwaarde. “Gewoon een traditionele buis storten en vervolgens een draad trekken, volstaat hier niet”, vertelt Verhees. “De stekkers en overige componenten vereisen ruimte, je moet in de wand kunnen komen. Daarom is in dit geval gebruikgemaakt van mantelbuizen met een grote diameter. Via deze buizen loopt de voedingsbekabeling vanaf de groepenkasten naar de gootsystemen die in de wanden zijn geplaatst.” Met WINSTA® biedt WAGO de markt het betere alternatief voor de perfecte gebouwinstallatie, zoveel is wel duidelijk. Inclusief advies en begeleiding rondom de calculatie, engineering en uitvoering. “We hebben alles in huis om de installateur en zijn opdrachtgevers flexibel en bovenal kostenefficiënt te servicen”, besluit Mosterman.

Projectinfo JUST-IN-TIME LEVERING UIT VOORRAAD Duurzaamheid, een hoge kwaliteit en een maximale flexibiliteit. Dat waren de uitgangspunten bij de bouw van de tweehonderd woningen, 85 zorgsuites en diverse commerciële ruimtes van Woonlandschap de Leyhoeve in Tilburg. Om bewoners nu en in de toekomst optimaal te kunnen faciliteren, zijn interieur én installaties eenvoudig aan te passen aan ieders (zorg)behoefte. Hoppenbrouwers Techniek was verantwoordelijk voor alle elektrotechnische installaties in het project. Voor de levering van kabels en draad, inclusief alle toebehoren deed het bedrijf een beroep op de productvoorraad van groothandel Rexel Nederland. “Alle benodigde producten zijn just-in-time op het project aangeleverd”, vertelt Bas de Bruijn, Accountmanager bij Rexel Nederland. “Doordat we dagelijks meer dan 50.000 producten op voorraad hebben, kunnen we een snelle levertijd garanderen. Vandaag besteld betekent altijd: morgen in huis. Naast de voedingskabels en alle schakelmateriaal hebben we in dit project de kabeldraagsystemen voor installatie boven de plafonds en elektrabuizen ten behoeve van wandkabels geleverd.” Vaste leverancier “Wij hebben voor dit project gekozen voor Rexel omdat dit al jaren een vaste leverancier van ons is, waarmee we goede serviceafspraken hebben gemaakt”, vertelt Arie Tolenaars, Projectcoördinator bij Hoppenbrouwers Techniek. “Naast de levering van producten ondersteunt Rexel ons – wanneer een project hierom vraagt – met advies en logistieke dienstverlenging, waaronder het gebruik van etagewagens en mobiele werkbanken. De samenwerking in dit project is – zoals altijd – goed verlopen. De materialen werden steeds op tijd aangeleverd, met minimale manco’s.” Naast de Leyhoeve hebben Hoppenbrouwers Techniek en Rexel recent samengewerkt in het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg. Op dit moment zijn de partijen druk bezig voor Vakantiepark Efteling Loonsche Land in Kaatsheuvel.

INSTALLATIE & BOUW | 13

EINDHOVEN | Potentiaal-gebouw

Tekst: Margot Visser

Beeldmateriaal: Elektroservice Holland B.V.

PLUG-AND-PLAY EN PREFAB IN POTENTIAAL-GEBOUW ‘Eén ding wisten we zeker: op 26 augustus gaan de studenten erin.’ De harde opleverdatum en korte doorlooptijd vereisten tijdbesparende oplossingen op de bouwplaats van het Potentiaal-gebouw in Eindhoven. Klimaatservice Holland B.V. en Elektroservice Holland B.V. wisten de klus vakkundig te klaren. Het Potentiaal-gebouw in Eindhoven, waarin voorheen de faculteit Elektrotechniek was gevestigd, is getransformeerd tot woontoren. Het voor de skyline van het universiteitsterrein beeldbepalende gebouw huisvest 430 identieke zelfstandige studentenstudio’s met een oppervlakte van 20 tot 30 m2. In de plint zijn ruimtes voor verschillende culturele verenigingen, een supermarkt, horeca en een medisch cluster ondergebracht. Het project betrof een Design & Build opdracht en is gerealiseerd door Dura Vermeer.

14 | INSTALLATIE & BOUW

BIM Klimaatservice Holland B.V. en Elektroservice Holland B.V. kwamen in het ontwerpstadium aan tafel. “We werden gevraagd om het ontwerp dat er al lag verder te optimaliseren en tot een technisch en financieel haalbaar project te maken”, vertelt Jan Nederveen van Klimaatservice Holland B.V.. Het gehele (renovatie)project was in BIM gezet, wat volgens Nederveen zeker op werktuigbouwkundig vlak heeft geholpen om de faalkosten tot een mini-

EINDHOVEN | Potentiaal-gebouw

Projectinfo ‘DUURZAME EN FLEXIBELE INSTALLATIE, MET EEN ZEER GUNSTIGE TCO’ Elektrische installaties worden steeds complexer, installatietijden staan onder druk en er worden steeds hogere eisen gesteld aan de elektrische installaties van woningen en utiliteitsgebouwen. Het aanleggen, uitbreiden of wijzigen van de installatie moet dan ook zo snel en eenvoudig mogelijk worden uitgevoerd. WAGO speelt hierop in met het WAGO WINSTA®-systeem, een 100% stekerbare installatie waarmee de installatietijd tot een minimum wordt beperkt, installatiekosten afnemen en faalkosten op de bouw worden voorkomen. Bij wijzigingen in de elektrische installatie kunnen de verschillende componenten eenvoudig worden gedemonteerd en hergebruikt, met een duurzame en flexibele installatie én een zeer gunstige TCO tot gevolg. Het WAGO WINSTA®-systeem is onlangs succesvol toegepast in het Potentiaal-gebouw in Eindhoven, waar het systeem de elektrische interface vormt tussen de energievoorziening en verbruikers. “Samen met Attema (hollewanddozen) en Hateha (JUNG schakelmateriaal) hebben wij een plug-and-play oplossing geassembleerd, waarbij wij alle bekabeling voor onze rekening hebben genomen”, vertelt Davorin Marijanovic, Rayonmanager Installatietechniek bij WAGO. “De opdrachtgever had hierbij keuze uit verdelers met schakel- of verdeelfunctie én uit verschillende kabellengtes, in zwart en bruin. Alle door ons geleverde kabels zijn onderhoudsvrij, conform de normeringen. Na installatie heb je er geen omkijken meer naar.”

'We hebben nagenoeg geen pvc-buizen gebruikt en de gehele stekerbare installatie is herbruikbaar' mum te beperken. Uitgangspunt voor het installatiebedrijf was om aan te sluiten op de bestaande WKO-installatie.

PREFAB OPLOSSINGEN Snelheid maken was van groot belang. Begin januari 2016 werd gestart en vast stond dat het gebouw op 26 augustus, het begin van het nieuwe academisch jaar, moest worden opgeleverd. “Door met prefaboplossingen te werken en onze werkzaamheden heel strak ‘als een treintje’ te plannen,

hebben we zonder aan kwaliteit in te boeten op tijd kunnen opleveren”, vertelt Nederveen. Zo zijn de sanitaire units prefab aangeleverd en in de ruwbouw aangesloten en de leidingen kant-enklaar in de schachten geschroefd. De snelheid kon verder worden verhoogd door het hoge repetitieniveau tussen de appartementen. Iedere woning is voorzien van een warmwateraansluiting op de centraal opgestelde hr-boilers, een radiator, een centraal uitleesbare energiemeter en een zelfregulerend BUVA-ventilatiesysteem met CO2-meting. ›

INSTALLATIE & BOUW | 15

100% winstalleren® Stekerbaar installeren voor de woningbouw. NIEUW !

Installatie

volgens Attema & WAGO

www.attema.com

Het succes van 100% winstalleren® is gebaseerd op het optimaal op elkaar afstemmen van de benodigde materialen. En, dat begint al met onze Click-mate XL Plus groepenstations die nu voorzien kunnen worden van een uitvoerbrug met RD-aansluitpunten. Hierdoor kunt u nu van groepenkast tot schakelaar gemakkelijk en betrouwbaar stekerbaar installeren. 100% winstalleren® levert grote voordelen op in materiaalgebruik, logistiek, mankracht en resulteert in een aanzienlijke verlaging van faalkosten.

ATT 16019 Adv Winstalleren 197x130.indd 1

04-10-16 15:05

Klimaatservice Holland BV heeft hier de volgende installaties gerealiseerd:  Verwarmingsinstallaties  Koelinstallaties  Luchtbehandelingsinstallaties  Ventilatie installaties  Regelinstallaties

Specialist in het produceren en monteren van luchtkanalen met appendages. Jenti b.v. produceert mineraalwolkanalen met aluminium folie voor binnen (Jeglass) en polyester voor buiten (Jepoglass). Ook Sonulan kanaalwerk, rond- en rechthoekig plaatstaal wordt door Jenti b.v. verzorgd.

 Afstandbeheer  Sanitaire installaties  Drinkwaterinstallaties  Riolering  Brandblusvoorzieningen

Op het terrein van de Technische Universiteit te Eindhoven, realiseert Klimaatservice Holland BV de werktuigkundige installaties voor het project Potentiaal.

De kanalen worden geplaatst in nieuwbouw van o.a. kantoren, zwembaden, verzorgingshuizen, theaters, woningen e.d. Tevens zijn de Jenti kanalen uitermate geschikt voor toepassing in renovatieprojecten. De kanalen worden uitgevoerd conform LUKA normering en geplaatst door VCA gecertificeerde monteurs.

Nijverheidsstraat 31 3371 XE, Hardinxveld-Giessendam Tel. 0184 - 613911

www.klimaatservice.nl post@klimaatservice.nl

Jenti b.v. Schelluinsestraat 52a 4203 NN Gorinchem T: 0183-651100 Info@jentibv.nl www.jentibv.nl

EINDHOVEN | Potentiaal-gebouw

PLUG & PLAY De elektrotechnische installatie is stekerbaar uitgevoerd. Ook dat leverde tijdwinst op en is bovendien een duurzame oplossing. “We hebben nagenoeg geen pvc-buizen gebruikt en de gehele stekerbare installatie is herbruikbaar”, vertelt Dick Brandwijk van Elektroservice Holland B.V.. Door vooraf te bepalen welke schakelaars, wandcontactdozen, leidinglengtes etc. er moesten komen, kon leverancier Technische Unie pakketten op maat maken die kant-en-klaar per woning op de bouwplaats werden aangeleverd. Elektroservice Holland installeerde tevens de brandmeldinstallatie, camerabeveiligingsinstallatie en LED-verlichting in de algemene ruimtes. De twee zusterbedrijven zijn trots op het resultaat. “Er was nauwelijks tijd om de installaties te testen, maar desondanks hebben we het werk op tijd en zonder dat er een herkeuring nodig was, opgeleverd”, aldus Brandwijk. ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Camelot Europe

ARCHITECT ontwerpbureau diederendirrix

UITVOERING Dura Vermeer

INSTALLATIES Klimaatservice Holland (w) Elektroservice Holland (e), Jenti BV, Attema , WAGO, BUVA

Projectinfo 100% STEKERBARE INSTALLATIE VOOR POTENTIAAL-GEBOUW

Projectinfo SPECIALIST IN KUNSTSTOF ÉN STALEN LUCHTKANALEN Jenti BV is producent van luchtkanalen. Het bedrijf staat met name bekend om zijn kunststof luchtkanalen die veelal in zwembaden, kantoorgebouwen, theaters en verzorgingshuizen worden toegepast. Het in Gorinchem gevestigde bedrijf levert en monteert ook plaatstalen luchtkanalen. Bijvoorbeeld voor het Potentiaal-gebouw in Eindhoven. Het Potentiaal-gebouw is met haar zestien verdiepingen één van de drie beeldbepalende gebouwen van de TU Eindhoven. Het uit begin jaren ’60 daterende gebouw bood onderdak aan de faculteit Electrical Engineering en wordt door Dura Vermeer nu omgebouwd tot een toren met driehonderd woonunits. In gesprek met Petra Klijn, eigenaar van Jenti BV, wordt de rol van haar bedrijf bij dit project nader toegelicht. “Het Potentiaal-project is vorig jaar gestart. Wij hebben eigen montageploegen die door heel Nederland werken en doen zowel nieuwbouw als renovatieprojecten. Via onze opdrachtgever Klimaatservice zijn wij betrokken geraakt bij dit mooie project. Hierbij heeft Jenti in totaal zo’n 3.500 meter ronde en 1.500 meter rechthoekige stalen luchtkanalen geleverd én gemonteerd. Op het dak hebben we ook nog eens een paar honderd meter kunststof luchtkanalen geïnstalleerd. We hadden daarbij te maken met een buitengewoon strakke planning en een korte bouwtijd. Maar door de ervaring van ons eigen vaste personeel, die we waar nodig aanvullen met oproepkrachten met wie we al jarenlang samenwerken, kunnen we ook dergelijke projecten gemakkelijk aan. Inmiddels zit een groot deel van ons werk erop en is het grootste deel van het project opgeleverd.”

Het Potentiaal-gebouw op de campus van de Technische Universiteit Eindhoven is nagenoeg zonder opleverpunten opgeleverd. De keuze voor 100% stekerbare installaties speelde hierbij een belangrijke rol, meent Tobias van Toledo, Accountmanager regio Zuid/West Nederland bij Attema B.V., dat in opdracht van E-installateur Elektroservice Holland B.V. de hollewanddozen en stekerbare groepenkasten ten behoeve van de installatie leverde. “In totaal gaat het om enkele duizenden brandwerende hollewanddozen en groepenkasten voor het gehele project. Samen met Hateha (JUNG schakelmateriaal) en de WAGO bekabeling vormt dit een plug-and-play oplossing voor de gehele installatie”, vertelt Van Toledo. “De kracht van het stekerbare concept bestaat uit voorgeassembleerde producten waardoor de arbeids- en faalkosten sterk worden gereduceerd. Dit betekende voor iedereen een win-winsituatie. De kracht van leverancier Technische Unie was het centraal coördineren van alle logistieke facetten binnen dit project. Samen slimmer werken kwam hierdoor optimaal tot zijn recht.” De rol van Attema B.V. verschuift de laatste jaren steeds meer van een productgeoriënteerd naar een conceptgeoriënteerd bedrijf, merkt Van Toledo. “Door de samenwerking aan te gaan met collega-fabrikanten en door de specialistische kennis van eenieder te bundelen, ontstaat een bouwteamidee met een geslaagd project als uitgangspunt. Dit project is daar een mooi voorbeeld van. Vanaf de beginfase hebben we intensief samengewerkt en informatie uitgewisseld, met een vlekkeloze uitvoering tot gevolg. Daar zijn we best trots op.”

INSTALLATIE & BOUW | 17

VINKEVEEN | Appartementen Pijlstaartlaan

Tekst: Lieke van Zuilekom

‘WE RAAKTEN STEEDS BETER OP ELKAAR INGESPEELD’ Ruim een jaar nadat wethouder David Moolenburgh samen met SPF Beheer de officiële starthandeling verrichtte voor de bouw van de 59 huurappartementen aan de Pijlstaartlaan in Vinkeveen, inclusief een half verdiepte parkeerkelder met 34 parkeerplaatsen, wordt in week 44 het project opgeleverd. Kenmerkend voor de appartementen zijn het zicht op het park, de nabijheid van het centrum, het hoge afwerkingsniveau én de zeer energiezuinige installaties.

18 | INSTALLATIE & BOUW

VINKEVEEN | Appartementen Pijlstaartlaan

Heating Service Installatietechniek B.V. is verantwoordelijk voor alle werktuigbouwkundige en sanitaire installaties in het project, waaronder de lage temperatuur vloerverwarmingsinstallaties, cv-ketels, water- en gasleidingen, hemelwaterafvoeren en riolering in de kelder. “Van ‘zand tot klant’ nemen wij de installatiewerkzaamheden voor onze rekening”, vertelt Ed van Herk, Algemeen Directeur van Heating Service Installatietechniek B.V.. “Om hierbij clashes en

Projectinfo faalkosten te voorkomen, hebben we het project vooraf uitgewerkt in BIM, samen met de bouwkundig aannemer en E-installateur. Hier plukken we nu de vruchten van. De samenwerking/ communicatie op de bouw – ook met alle onderaannemers – verloopt zeer naar wens.”

SYMFONIE “Een bouwproject is als een orkest”, aldus Van Herk. “De bouwkundig aannemer is de dirigent, de neven- en onderaannemers zijn de muzikanten. Wanneer iedereen over de juiste bladmuziek en instrumenten beschikt, met de juiste stemming, dan kom je tot een mooie symfonie. Dat is in dit project zeker het geval. Doordat alle werkzaamheden in een bouwtreintje worden uitgevoerd, raken we steeds beter op elkaar ingespeeld. Dat maakt het project zeer plezierig. Voor ons, voor onze opdrachtgever en voor de huurders die straks hun intrek nemen in de appartementen.”

OVER HEATING SERVICE INSTALLATIETECHNIEK B.V. Gestart als een bedrijf met één monteur is Heating Service in de afgelopen dertig jaar uitgegroeid tot een veelzijdig en dynamisch bedrijf met 35 medewerkers, gespecialiseerd in het ontwerpen, engineeren, leveren, monteren en onderhouden van werktuigbouwkundige installaties. Van centrale verwarming-, ventilatie- en luchtbehandelingsinstallaties tot koelen airconditioningsystemen voor de woningen utiliteitsbouw. Indien gewenst neemt het bedrijf hierbij ook het kleinschalige loodgieterswerk voor zijn rekening. ❚

4.800 M² VLOERVERWARMING VOOR 59 APPARTEMENTEN PIJLSTAARTLAAN Aan de Pijlstaartlaan in Vinkeveen wordt de laatste hand gelegd aan de realisatie van 59 prachtig gelegen appartementen voor de vrije huursector. De appartementen kenmerken zich door een hoog afwerkingsniveau en een maximaal comfort voor de gebruikers, zowel qua inrichting als qua klimaat. MG Vloerverwarming draagt hieraan bij met de installatie van circa 4.800 m² vloerverwarming, ten behoeve van alle leefruimtes in de woningen. In opdracht van Heating Service Installatietechniek B.V. begeleidt MG Vloerverwarming het traject van A tot Z, vertelt directeur Jacco van der Poel. “Van de engineering tot en met het ontwerp, de levering en de montage van de installatie. De vloerverwarmingsbuizen worden gemonteerd op tackerplaten die zorgen voor een optimale isolatie, ook op het gebied van akoestiek. In totaal sluiten we circa 33.500 meter buis aan. De messing verdelers zijn instelbaar op liters.” De grootste uitdaging in het project betrof de vloerverwarming op de begane grond, vertelt hij, die om een andere werkwijze vroeg dan de andere verdiepingen van het appartementencomplex. “Vanwege de opbouwhoogte van de vloer moest hier de warmte- en akoestische isolatie in één isolatieplaat worden gecombineerd. Gekozen is voor de installatie van PIR-platen, waarmee perfect aan deze wens kon worden voldaan.”

Bouwinfo OPDRACHTGEVER AANNEMER W-INSTALLATIES VLOERVERWARMING

SPF Beheer Bébouw Midreth Heating Service Installatietechniek MG Vloerverwarming

INSTALLATIE & BOUW | 19

Smart homes Beurs Domotica &Slim Wonen 16 en 17 november 2016 | Evoluon Eindhoven

BEYOND BIG DATA

www.smarthomesbeursdomoticaenslimwonen.nl

EXLOO | Fletcher Hotel

Tekst: Sjoerd Meuleman

Beeldmateriaal: Coolmark

HOTEL HUNZEBERGEN: NIEUWE AIRCO’S ZIJN ‘GERUISLOOS’ GEÏNSTALLEERD Hotel-restaurant De Hunzebergen in het Drentse Exloo is een viersterrenverblijf waar het de gasten aan werkelijk niets ontbreekt. Onlangs verkreeg het hotel vernieuwde installaties in de 53 hotelkamers, in de vorm van hoogwaardige aircounits. Deze werden tussen de bedrijven door geïnstalleerd, dus terwijl het hotel gewoon doordraaide. Er zijn een wellnesscentrum met sauna, solarium, Turks stoombad en diverse zwembaden. Dineren kan er à la carte in het culinaire restaurant en sportief ingestelde gasten zijn gezegend met meerdere bowlingbanen, midgetgolf en het aan de overkant gelegen Golfpark Exloo. Niet vreemd daarom dat er hoge eisen werden gesteld aan de onlangs geïnstalleerde klimaatinstallatie van hotel-restaurant De Hunzebergen in Exloo. Importeur en officieel distributeur voor Nederland Coolmark selecteerde het zogeheten KXZ-systeem van het Japanse fabricaat Mitsubishi Heavy Industries, bestaande uit vier te plaatsen buitendelen en 53 inpandige airco-units. Coolmarks sales engineer Tim Buursink: “Van alle momenteel te verkrijgen aircosystemen is dit één van de meest duurzame. Mitsubishi koppelt hoog rendement aan laag energieverbruik, opgewaardeerd met de uit Japan bekende hoge kwaliteit. Voor deze situatie is dit systeem veruit de beste keus.”

22 | INSTALLATIE & BOUW

PRESENTATIE In opdracht van Airco Performance uit Drachten leverde Coolmark de gehele installatie met bijbehorende aansluitmaterialen. Opvallend was de samenwerking daarbij: niet de installateur of een adviesbureau die het ontwerp presenteerde, maar op verzoek van de klant Coolmark zelf. En dat laatste is best bijzonder, zegt Buursink. “Meestal komen wij pas in beeld nadat het bestek al is geschreven. Dit keer hebben wij in samenspraak met de installateur voor het ontwerp gezorgd, op basis van bestaande tekeningen.” Ook bijzonder noemt Buursink de samenwerking met de eigenaar van het pand, Green Real Estate uit Alphen aan den Rijn. Kritisch, maar recht door zee. Buursink: “Het was een intensieve klus. We zijn stevig ondervraagd over zowel de units als de te volgen werkvolgorde. Dan is het achteraf mooi om te zien dat iedereen tevreden is.”

EXLOO | Fletcher Hotel

komen, maar door slimme routing en een aangepaste werkvolgorde is de overlast tot een minimum beperkt. Installeren in horeca en/of retail betekent rekening houden met elkaar. Niet alleen onderling, dus met bouwpartijen, maar misschien nog wel meer met de klant.” ❚

De vier buiten-units. Klassieke sfeer.

FLEXIBILITEIT Het meest complex aan de ingreep was dat het hotel tijdens de installatie in gebruik zou blijven. Dit hield in dat er een ontwerp moest worden gemaakt dat zo min mogelijk overlast zou veroorzaken voor de gasten. Installeren in een bestaande omgeving noemt Buursink onvergelijkbaar met nieuwbouw. Want het vraagt om een bovengemiddelde flexibiliteit, zowel van de kant van de opdrachtgever als van de installateur. Buursink: “We hebben daarom een ontwerp gemaakt dat zo veel mogelijk aansloot op de bestaande situatie. Niet al het hak- en breekwerk kon worden voor-

Bouwinfo OPDRACHTGEVER INSTALLATEUR LEVERING AIRCO-INSTALLATIE START INSTALLATIE OPLEVERING

Green Real Estate, Alphen aan den Rijn Airco Performance, Drachten Coolmark, Barendrecht 9 mei 2016 17 juni 2016

Een aangenaam klimaat voor de gasten .. een gedegen advies voor de installateur Niet alleen leveren we al ruim 20 jaar Mitsubishi Heavy Industries airconditioners, we adviseren onze partners ook al die jaren. Samen komen we tot de perfecte installatie voor elke situatie waarin het comfort van de eindgebruiker centraal staat. We denken graag met u mee. Kennis van Koeling

Coolmark b.v. Postbus 393, 2990 AJ Barendrecht Tel: +31 (0)180 751 300 info@coolmark.nl, www.coolmark.nl

Importeur van Nederland voor

INSTALLATIE & BOUW | 23

PRODUCTPRESENTATIE | NCCW

Tekst: Margot Visser

Beeldmateriaal: NCCW

HELE KETEN PROFITEERT VAN KOVRA STANDAARD

‘ DE GROOTSTE WINST IS DAT WE ALLES MAAR ÉÉN KEER DOEN’ Woningcorporatie Het Gooi en Omstreken en onderhoudsaannemer Coen Hagedoorn Bouwgroep hebben als eerste in de markt de KOVRA standaard, de standaard op het gebied van elektronische uitwisseling tussen woningcorporaties en leveranciers, in gebruik genomen. Beide partijen zien grote voordelen in deze efficiëntere vorm van samenwerking. Met het beschikbaar komen van de KOVRA standaard breekt een nieuwe fase aan in de samenwerking tussen woningcorporaties en leveranciers.

24 | INSTALLATIE & BOUW

Opdrachtbonnen, statusberichten en facturen kunnen voortaan realtime worden uitgewisseld tussen de ERP-systemen van beide organisaties.

Onnodig en dubbel administratief werk is daarmee verleden tijd en de dienstverlening richting de huurder kan op een hoger niveau worden gebracht. Een grote verbetering vindt Michel Spaargaren van woningcorporatie Het Gooi en Omstreken. “Vroeger namen we een klacht of vraag van een huurder aan, maakten een opdrachtbon aan en stuurden deze door naar de aannemer. ›

“Ik heb de juiste informatie, planning en facturatie via het onderhoudsproces van NCCW.”

“En via internet konden wij zo onze reparatie regelen.”

Bijna vijftig woningcorporaties zijn u al voorgegaan.

n6 Meer da

NCCW introduceert een nieuwe oplossing, gebaseerd op het CORA-proces Onderhouden Eenheden. NCCW ontzorgt!

Een zeer uitgebreide oplossing die als geheel kan worden ingezet, maar de verschillende componenten kunnen ook afzonderlijk worden ingezet, ongeacht het ERP+-systeem dat gebruikt wordt. De oplossing bestaat uit: • Mobiele toepassingen op het gebied van klanten medewerkerportalen, een fieldservice-oplossing voor vaklieden van de eigen dienst en derden en een module voor Mutatie-Inspectie. • Procesondersteuning ten behoeve van activiteiten die binnen de eigen organisatie worden uitgevoerd, maar juist ook ten behoeve van monitoring én sturing van activiteiten die door externe uitvoerenden worden uitgevoerd (60-70% van de werkzaamheden worden immers daar uitgevoerd). • ESB+ dienst ten behoeve van communicatie met externe uitvoerenden. Nu kunnen woningcorporaties en leveranciers hun informatie-uitwisseling volledig optimaliseren. Door standaardisering van processen en berichtenverkeer (CORA, VERA, KOVON, KOVRA en S@les in de Bouw),

is geborgd dat “we dezelfde taal spreken”. Dit biedt vele mogelijkheden om onderlinge samenwerking tussen partijen op een hoger niveau te brengen. Voordelen: U blijft als corporatie altijd in regie over dit proces, zodat: • u altijd uw klanten te woord kunt staan en van de laatste informatie kunt voorzien • de afhankelijkheid van derden vermindert, u blijft in regie • uw partner de kosten van administratieve werkzaamheden tot een minimum beperkt en dus betere prijsafspraken kunt maken (interessant voor corporatie, maar zeker ook voor de derde die zijn concurrentiepositie verstevigt). Kijk op onze website voor meer informatie. Wilt u persoonlijk contact bel dan 036 539 13 93 of stuur een e-mail naar info@nccw.nl.

www.nccw.nl/dagelijksonderhoud

PRODUCTPRESENTATIE | NCCW

Daarmee was voor ons de kous af. We hadden er geen zicht op of het onderhoud wel goed werd uitgevoerd, of het op tijd klaar was en of het wel conform opdracht was. Dat moest natuurlijk beter.”

PILOT Als tussenoplossing werd voor aannemers voor het dagelijks- en mutatie-onderhoud aan de woningportefeuille een portaal gebruikt. Hierin kon de woningcorporatie de opdrachten zetten en konden aannemers de gereedmeldingen aangeven. “Maar we bereikten nog steeds niet wat we wilden, namelijk realtime inzicht in hoe onze huurder is geholpen. Ook hadden we nog altijd te maken met vertraging en een hoge foutkans door het overtypen van data”, vertelt Spaargaren. Eind 2014 besloten Het Gooi en Omstreken, softwareleverancier NCCW, Coen Hagedoorn Bouwgroep en Herke ICT Group gezamenlijk deel te nemen aan de KOVRA pilot. Inmiddels zijn zij de eerste van de vier pilots die de koppeling werkend hebben opgeleverd. “De grootste winst is dat je alles maar één keer doet”, vindt Edwin Bremer van Coen Hagedoorn Bouwgroep. “Een opdrachtbon die Het Gooi en Omstreken aanmaakt, staat meteen bij ons in het ERPsysteem. Melden wij een opdracht gereed, dan is

26 | INSTALLATIE & BOUW

‘Onnodig en dubbel administratief werk is verleden tijd en de dienstverlening richting huurders kan naar een hoger niveau worden gebracht’ dat direct zichtbaar voor de corporatie. Opdrachten overtypen en Excellijstjes heen en weer schieten hoeft niet meer.”

hem moeilijk te concretiseren maar is met zesduizend onderhoudsopdrachten per jaar aanzienlijk.

BETERE DIENSTVERLENING

De twee partijen hopen dat de markt de nieuwe standaard snel zal accepteren. Dat vereist vooral van de woningcorporaties nog wel een andere denkwijze, volgens Spaargaren. “Veel corporaties denken ‘we hebben een portaal en dat werkt prima’. Het nadeel daarvan is echter dat het niet realtime is. Daardoor blijven zowel corporatie als aannemer onnodig administratief werk doen met de kans op fouten.” Bremer: “Het wegnemen van overbodige vastlegging van gegevens bespaart voor beide partijen aanzienlijke kosten. Bovendien heeft de werkorganisator/uitvoerder meer tijd om de kwaliteit te waarborgen, de vakmensen te ondersteunen en contact te hebben met de bewoners. Dat maakt het werk ook leuker.” ❚

Ook de huurder profiteert van de nieuwe werkwijze. “Belt een huurder ons, dan kunnen wij de klacht in het systeem zetten en de huurder direct doorverbinden met de aannemer. Die heeft de informatie over het gebrek en kan meteen een afspraak maken. Vroeger duurde het soms dagen voordat dat geregeld was”, zegt Spaargaren. Voor Het Gooi en Omstreken is een ander belangrijk winstpunt dat ze de performance van de aannemer goed in beeld hebben. “Daardoor kunnen we ons gaan bezig houden met procesoptimalisatie”, aldus Spaargaren. De kostenbesparing die voortkomt uit het efficiënter werken is volgens

ACCEPTATIE

Speciale Intercomsystemen

Tekst: Sjoerd Meuleman

Beeldmateriaal: HAGO Electronics

INTERCOMINSTALLATIES: VAN STANDAARD TOT SPECIFIEK Installatieprofessionals weten al langer: wanneer er maatwerk moet worden geleverd, dan kom je al snel uit bij specialisten. Zoals HAGO Electronics, al sinds 1980 gericht producent en leverancier van alle mogelijke soorten intercomsystemen. Tot aan de meest bijzondere projecten toe. Ze zijn niet weg te denken uit scholen, winkels en soortgelijke utiliteit: intercomsystemen, in welke vorm ook, met als enig doel een vlekkeloos lopende communicatie realiseren tussen zender en ontvanger. HAGO Electronics uit Zoetermeer heeft van deze installatietak haar specialiteit gemaakt. Want maatwerk vraagt om toewijding, zegt HAGO’s eigenaar/directeur Nico Landheer. “Een eenvoudig loketsysteem of schooloproep lestijdensignalering leveren is vrij algemeen, van dat soort leveranciers zijn er in Nederland meerdere. Heel anders wordt het wanneer situaties of omstandigheden afwijken, en er dus maatwerk moet worden geleverd. Daarvoor moet je specialist zijn, afgestemde oplossingen kunnen bieden. Zodat locatie en omstandigheid geen nadelige invloed hebben op de communicatie.”

WEER EN WIND HAGO profileert zich daarom als intercomproducent lige als specifieke projecten. In dit laatste segment eilanden veel bezochte opdrachtgevers. Dit omdat omstandigheden toch een vlekkeloos communicatief

voor zowel grootschazijn bijvoorbeeld boorer ondanks moeilijke contact moet worden Communiceren op de weg.

ALS COMMUNICATIE HELDER ALS GLAS MOET ZIJN

De installatie.

Voor elk loket een systeem op maat • inbouw of opbouw mogelijkheden • keuze uit diverse luidsprekers • keuze uit diverse microfoons • Simplex, duplex en open duplex Bel ons en vraag naar de mogelijkheden HAGO ELECTRONICS Radonstraat 179 2718 SV Zoetermeer Tel. 0793617555 www.hagoelectronics.com

Verfijnde techniek.

gerealiseerd. Landheer: “Op booreilanden hebben weer en wind vrij spel. Dat vraagt natuurlijk om heel andere componenten dan voor een omroepinstallatie in een warenhuis. Omdat wij ons sec richten op intercom hebben wij een kennisvoorsprong op anderen. Dat zie je in het soort opdrachten terug.”

ONDERSCHEIDEND Een ander industrieel segment waarin HAGO actief is, is onderhoud aan bovenleidingen van het Nederlandse spoor. Ook daarvoor geldt dat er gecommuniceerd moet kunnen worden onder winderige en vooral lawaaiige omstandigheden. Veel van de hiervoor benodigde onderdelen produceert HAGO zelf op de productielocatie in Zoetermeer. En anders wordt er gebruikgemaakt van andere gerenommeerde merken. Landheer: “We leveren goede kwaliteit tegen reële prijzen. We zijn klantgericht en bieden proefopstellingen op locatie. Dat zijn bedrijfskenmerken die worden gewaardeerd.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 27

PRODUCTPRESENTATIE | Linum Europe BV

Tekst: Linum Europe BV

Beeldmateriaal: Aspen Pumps via Linum Europe BV

‘ CONDENSWATERPOMP MET MINIMAAL GELUID ÉN VERBRUIK’

Met de gloednieuwe MICRO-V i4 mini condenswaterpomp brengt Aspen Pumps een unieke, technologisch verfijnde en geluidsarme pomp op de HVAC/R installatiemarkt. We zochten en vonden meer info bij distributeur Linum Europe BV. Hoge wandgemonteerde splitsystemen, units met kanaalaansluitingen, staande en frame-units … ze hebben allen nood aan een goed werkende condensverwijderingspomp, liefst zo economisch en stil mogelijk. Met de MICRO-V i4 condenspomp zochten en vonden de ingenieurs van Aspen Pumps de ideale balans tussen een lager verbruik en een beduidend lager geluidsniveau.

GECONTROLEERDE ZACHTE START VOOR MINIMAAL GELUID De MICRO-V is een innovatieve unit waarbij het pompsysteem in de airconditioningkast kan worden voorzien en waarbij de voeding extern is gelegen. De detectiemodule van de MICRO-V is zonder vlottersysteem, dus immuun aan de groei van bacteriën en ook zonder drukverdelingsbuis,

28 | INSTALLATIE & BOUW

aangezien de pomp zelf voor haar ontluchting zorgt. De pomp regelt zelf de snelheid op basis van de toestroom van water. Dit zorgt voor een stillere werking omdat het geluidsniveau afhankelijk is van het volume water dat dient te worden weggepompt.

VERBRUIK GEREGULEERD DOOR DEBIETLEZINGEN VAN DE SENSOR Door de unieke i4 technologie bepaalt de MICROV steeds zelf op welk niveau van haar capaciteit er gepompt moet worden, naargelang de hoeveelheid aanvoer van condenswater. Dankzij de werking op laagspanning is dus ook het elektrisch verbruik zeer gering en is de pomp veilig in gebruik.

SENSOR MET NIEUWE CAPACITIEVE TECHNOLOGIE De meervoudig georiënteerde plug-and-play sensor heeft geen drukverdelingsbuis en geeft direct een visuele diagnostische feedback via de LED aan de bovenkant van de kast van de sensor. Zo is een snelle diagnose mogelijk zonder dat de pomp gedemonteerd moet worden, waarmee tijd en geld bespaard wordt. Ook waterpas zetten is niet meer verplicht. In tegenstelling tot vlotterpompsystemen kan de sensor van de MICRO-V

immers worden gericht tot 45˚ op de x-as, en tot 90˚ op de y-as, waardoor de MICRO-V de meest veelzijdige minipomp op de markt is.

VOORTDURENDE BEOORDEELDE VOEDING De voedingsunit van de MICRO-V betreft de Univolt technologie, die de spanningen en elektrische stroom bij de bron beheert en ervoor zorgt dat de pomp universeel gebruikt kan worden en de installatie een stuk makkelijker wordt. Bovendien maakt de Univolt technologie het mogelijk de pomp ‘on demand’ te regelen, waardoor de levensduur wordt verlengd. ❚

KENMERKEN: - Maximaal debiet: 14,5 L/h bij 0 meter opvoerhoogte - Maximale netto opvoerhoogte: 10 meter (bij 6 l/h) - Max. vermogen unit : 19.3 kW - Afvoerslang: 6 mm binnendiameter - Aansluitspanning : 230 V – 50 Hz – 1 fase

OVER KWALITEIT DOEN WIJ NIET LUCHTIG! Productie

Montage

precies zoals u het nodig heeft c: 100 m: 65 y: 0 k: 0

Service De Amert 424 5462 GH Veghel T. 0413 36 90 00 www.brago.nl

voorgeïsoleerde kunststof luchtkanalen

M&D SERVICES 12-01-15 NEEMT AL UW ZORGEN UIT HANDEN!

Brago-Advertentie-90x130mm-2015-V2.indd 2

21:10

Luchtbehandelingssystemen en luchtkanalen van horecakeukens hebben een verhoogd risico op brand met name door de vette aanslag. Indien de vetlaag vlam vat onstaat er al snel een onbeheersbare brand.

VOOR

GESPECIALISEERD IN ONDERHOUD EN REINIGING VAN VENTILATIE, LUCHTBEHANDELING EN VETKANALEN

Wat wij met de modulaire oplossingen van Big Foot Systems voor deze klanten deden, kunnen we beslist ook voor u. Bel ons.

Wij bieden u ‘totaalonderhoud op maat’ geheel volgens uw wensen. Wij bieden en garanderen u een uitstekende service! - één aanspreekpunt - glasheldere afspraken - professioneel advies Bel voor meer informatie:

Of bezoek onze website:

010-3070938

www.mendservices.nl

LINUM EUROPE BV

e Vraag d e ervic HVAC S 6 1 gids 20

HVAC

COOL

16.054 Pub I&B 2016 BFS 267x95.indd 1

Oosterparkweg 35H 2985 SX Ridderkerk T: 0180-46 35 88 F: 0180-46 35 69 info-nl@linum.eu www.linum.eu

16.054

VOOR

11/05/2016 14:56:43

THEMA | Gebouwautomatisering

Tekst: Chris Elbers

Beeldmateriaal: Henk Tukker

BITS, BRICKS & BEHAVIOUR: OP STAP NAAR WEDERZIJDS BEGRIP Het CineMec in Utrecht vormt op woensdag 9 en donderdag 10 november het decor van de Nationale Conferentie Gebouw Automatisering (NCGA) 2016. Tijdens het door brancheorganisatie FHI georganiseerde evenement wordt onder het thema ‘Kijken naar de toekomst, waar ICT en gebouwbeheer elkaar ontmoeten in nieuwe netwerken’ stevig ingestoken op het tot elkaar brengen van de binnen de vastgoedwereld en gebouwautomatisering actieve marktpartijen. “Bits, Bricks & Behaviour, daar gaat het om”, zo stelt Kees Groeneveld, directeur van FHI en tevens branchemanager/directeur van FHI Gebouwautomatisering. “Om de vastgoedmarkt te laten aanhaken bij de digitale wereld moet er vanuit beide disciplines meer openheid en begrip voor elkaar worden getoond. Pas dán kunnen de huidige technologische mogelijkheden optimaal worden benut.”

30 | INSTALLATIE & BOUW

Met als doel innovatieve gebouwautomatisering binnen de bouw te bevorderen, had de FHI geen betere locatie kunnen kiezen voor alweer de vierde editie van de NCGA. In het plangebied Leidsche Rijn, waar CineMec Utrecht is gelegen, wordt namelijk veel nieuwbouw gerealiseerd die bol staat van de innovatieve automatiseringsoplossingen. Daarmee is een mooie basis gelegd voor het welslagen van het evenement. Met een inspirerend programma

THEMA | Gebouwautomatisering

Het proces van realisatie van gebouwautomatiseringsprojecten en borging van dat proces, ‘continuous commissioning’, krijgt ook de broodnodige aandacht.”

KANSEN BENUTTEN

Kees Groeneveld, directeur van FHI en tevens branchemanager/directeur van FHI Gebouwautomatisering.

wordt de lijn verder doorgetrokken teneinde vastgoed en technologie verder te verenigen en hechter te laten samenwerken. “Op de eerste dag vertellen verschillende deskundigen uit de vastgoedwereld over het ‘waarom wel of waarom niet’ van technologie in gebouwen”, aldus Groeneveld. “Ook geven zij hun visie op de gebouwde omgeving in de toekomst. Tijdens dag twee komen onder meer adviesbureaus, technische gebouwbeheerders en technologen aan het woord. Zij presenteren onder andere de technieken en systemen van de toekomst en vertellen hoe die het meest rendabel kunnen worden toegepast.

Net als tijdens de vorige twee edities brengt de NCGA ook dit jaar onder de noemer ‘Bits, Bricks & Behaviour’ de binnen de vastgoedwaardeketen acterende partijen bij elkaar. Volgens Groeneveld is het vooral zaak dat automatiseerders, bouwers en gebruikers samen bekijken hoe de actuele technologisch mogelijkheden het best kunnen worden benut. “De begrippen systeemintegratie, systeemarchitectuur en commissioning moeten nu écht professioneel toegepast gaan worden. Dat zijn noodzakelijke voorwaarden om toekomstbestendige gebouwen te realiseren”, zo zegt hij. “De partijen in de vastgoedketen sluiten te weinig naadloos op elkaar aan. Daardoor vallen er gaten tussen de initiële businesscase en de ontworpen technologiesystemen enerzijds en de realisatie, beheer en gebruik anderzijds. Het wederzijds begrip en afstemming ontbreken zolang de verschillende spelers elk op hun eigen eilandje blijven zitten. Waar gebouwautomatisering voorheen vooral vanuit werktuigbouw en klimaatmachines werd benaderd, was de eerste uitdaging de koppeling te maken met elektronica. Dat is wel redelijk gelukt. De opmars van het Internet of Things en softwarematige sturing via data analytics maakt het allemaal niet moeilijker, maar wel complexer. Systeemdenken en interdisciplinair opereren wordt steeds belangrijker. Die gedachte proberen we tijdens de conferentie over de bühne te brengen. De marktpartijen moeten elkaar opzoeken in elkaars domein, elkaar toelaten en de roep om transparantie beantwoorden. Pas dan kun je de enorme technologische potentie optimaal verzilveren. En wint iedereen.” ❚

CREATHON Tijdens de NCGA 2016 lanceert de branche met de on-site Creathon een passend initiatief. Groeneveld: “Het wordt een wedstrijd apps ontwerpen voor zo'n veertig hbo-studenten en medewerkers van automatiseringsbedrijven. De opdracht wordt om in groepsverband en onder begeleiding van specialisten uit het veld een passende app te ontwerpen die gebruikmaakt van het automatiseringssysteem. De app moet bijdragen aan een tijdens de conferentie geformuleerd maatschappelijk doel. De beste drie worden door een speciale jury genomineerd, waarna de zaal de uiteindelijke winnaar kiest.”

INSTALLATIE & BOUW | 31

THEMA | Gebouwautomatisering

Tekst: Chris Elbers

Beeldmateriaal: Forehand

DATA ALS BASIS VOOR EEN SLIM GEBOUW Volgens een voorspelling van Cisco zal de opmars van het Internet of Things er binnen enkele jaren toe leiden dat wereldwijd zo’n vijftig miljard apparaten met het world wide web zijn verbonden. Dit enorme aantal ‘connected apparaten’ is met name te danken aan de zakelijke systemen die aan netwerken worden gekoppeld. “Gebouwen worden steeds meer voorzien van sensoren en andere slimme snufjes die de meest uiteenlopende data verzamelen en verwerken”, zegt René Vrij namens Forehand, totaaldistributeur op het gebied van netwerkcomponenten en -devices. “Met als doel het leven in kantooromgevingen, zorginstellingen, warehouses en winkelcentra te veraangenamen en de exploitatie ervan gemakkelijker, economischer en duurzamer te maken.”

32 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Gebouwautomatisering

devices te maken heeft. Inclusief de koppeling daartussen, de opslag ervan en de elektronica. En ook wat betreft advies, service en kennisdeling hebben we al zo'n 25 jaar het nodige te bieden. Maar we kunnen niet álles. En vooral niet alléén. Ook voor de analyse en verwerking van de data zijn ketenspecialisten nodig. Vandaar ook dat we met dat soort bedrijven continu de samenwerking zoeken.”

'Een smart building leidt niet alleen tot een lager energieverbruik, ook de kosten van installatie- en onderhoudswerk gaan omlaag' KOPPELING Binnen de twee werelden die rondom het slimmer maken van gebouwen centraal staan, zijn op dit moment de nodige ontwikkelingen gaande. Enerzijds betreft het hier de facilitaire ICT, ofwel gebouwmanagement, anderzijds is er de kantoorautomatisering. Entiteiten die volgens Vrij steeds meer met elkaar verweven raken en steeds vaker een integraal geheel vormen. “Apparaten in gebouwen zijn in toenemende mate IP-gestuurd en worden gevoed door het datanetwerk. De hoeveelheid producten die vanuit een eigen IP-adres op een IP-platform draaien, is vandaag de dag zó groot dat er meer en meer een op zichzelf staande IT-omgeving ontstaat. Daarnaast worden steeds meer van die producten ook vanuit het datanetwerk gevoed door middel van PoE. Tegelijkertijd zorgen allerlei sensoren en systemen in de werkomgeving ervoor dat de meest uiteenlopende informatie online wordt verzameld. Als je er nu in slaagt om die data via slimme technologie te koppelen met het beheer van de systemen die op hetzelfde online netwerk draaien, kun je als gebruiker flinke besparingen realiseren. Op de korte én langere termijn. Want een smart building leidt niet alleen tot een lager energieverbruik, ook gaan de kosten van installatie- en onderhoudswerk danig omlaag. Met als resultaat lagere operationele kosten, een efficiënter gebruik van bedrijfsmiddelen en meer flexibiliteit. Maar ook bijvoorbeeld een gebouweigenaar plukt de volle vruchten van dit principe. Want hoe slimmer elke vierkante meter van een pand is ingericht, hoe meer hij ervoor kan vragen. Kortom, smart building biedt geweldige voordelen en geeft uiteenlopende partijen de winst in eigen hand.” ❚

René Vrij, director sales bij Forehand.

Als het gaat om het principe van smart building, weet René Vrij precies waarover hij spreekt. Namens het vanuit Rotterdam opererende Forehand is hij als director sales namelijk dagelijks bezig met het slimmer en efficiënter maken van gebouwen. “Je kunt je afvragen waarom je het volledige kantoorpand na werktijd schoon laat maken, als je redelijk eenvoudig in kaart kunt brengen welke ruimten er overdag zijn gebruikt. En is het wel nodig dat de verlichting op zonnige dagen net zo fel brandt als bij donker weer? Of waarom beleg je die ene meeting niet gewoon in een in de schaduw gelegen deel van het gebouw, zodat je minder hoeft te koelen? Zomaar enkele vragen die gebruikers van gebouwen, vastgoedexploitanten en elke datagerelateerde dienstverlener of producent aan het denken moeten zetten. Simpelweg omdat met Internet of Things en Power over Ethernet (PoE, red.) ontzettend veel mogelijk is en er vele voordelen behaald kunnen worden. De slimheid van een gebouw wordt immers bepaald door de wijze waarop de uiteenlopende data wordt getransporteerd, verzameld, opgeslagen, geanalyseerd en verwerkt tot een uitkomst. Een deel van die keten vult Forehand in. Wij leveren alles wat met datanetwerken en aanverwante

INSTALLATIE & BOUW | 33

THEMA | Gebouwautomatisering

Tekst: Jerry Nijssen

Beeldmateriaal: Strukton Worksphere

INTEGRALE AANPAK ENERGIE MANAGEMENT NEEMT VLUCHT Iedereen wil werken of verblijven in een gebouw waar het binnenklimaat gezond, veilig en comfortabel is en waarbij maximaal rekening wordt gehouden met de individuele wensen. Gebouwbeheerders streven hetzelfde doel na, maar ook duurzaamheid en een minimaal energieverbruik. Met Strukton PULSE is de technologie beschikbaar om dit alles te kunnen realiseren. In 2010 begon Strukton Worksphere met de ontwikkeling van een tool voor het monitoren en beheren van gebouwgebonden installaties. Steeds meer modules en mogelijkheden werden toegevoegd. Vandaag de dag is de tool uitgegroeid tot een heus platform waarmee gebouwbeheerders van nu ruim 450 gebouwen via zo’n 2 miljoen datapunten volledig inzicht hebben in en

34 | INSTALLATIE & BOUW

controle hebben over de prestaties en het energieverbruik van hun technische installaties. Strukton PULSE ontwikkelt zich steeds verder. “Dit jaar werden al twee nieuwe modules geïntroduceerd, te weten de Comfortmodule en de Energiemodule”, zo vertellen Patrick van Geffen, Programma Manager van Strukton PULSE en Henk Smit, Energie Consultant bij Strukton Worksphere.

THEMA | Gebouwautomatisering

MULTIFUNCTIONEEL PLATFORM Voordat we verder ingaan op de nieuwe modules legt Van Geffen kort uit wat Strukton PULSE precies is. “Strukton PULSE is een multifunctioneel platform waarin ruwe data 24/7 uit het gebouwbeheersysteem samenkomt, geanalyseerd wordt en in een dashboard wordt gepresenteerd. Simpel gezegd: Strukton PULSE voelt of het comfort prettig is en ziet of installaties goed functioneren. Doordat afwijkingen inzichtelijk zijn, kunnen verbeteringsmaatregelen worden genomen en worden storingen, een te hoge slijtage en ongepland vervangingsonderhoud voorkomen. Door het optimaal inregelen van de technische installatie wordt energie bespaard en de uitstoot van CO2 gereduceerd.”

'Door het optimaal inregelen van de technische installatie wordt energie bespaard en de uitstoot van CO2 gereduceerd'

COMFORTMODULE In juni van dit jaar is Strukton PULSE uitgebreid met de ‘Comfortmodule’. Van Geffen: “Iedere gebouweigenaar wil een gebouw met een prettig binnenklimaat tegen een minimaal energieverbruik. Met deze module registreren we per ruimte de temperatuur, luchtvochtigheid en luchtkwaliteit, of meer specifiek: de hoeveelheid in de lucht aanwezige CO2. Deze drie factoren bepalen in belangrijke mate het comfortgevoel van de mens. Ook hier worden de waardes en eventuele afwijkingen ten opzichte van de gewenste comfortniveau gepresenteerd in overzichtelijke analysedashboards. Met behulp van grafieken is diepgaande analyse mogelijk. Het optimaal instellen van de installatie en het verhelpen van storingen is met deze module sterk vereenvoudigd.”

ENERGIEMODULE De introductie van de ‘Energiemodule’ in augustus is de meest recente uitbreiding. Voor Henk Smit vormt alle door Strukton PULSE gegenereerde data een onuitputtelijke bron van informatie. “Als Energie Consultant gebruik ik PULSE als een soort gereedschap voor het inzichtelijk maken en analyseren van elektriciteits-,

gas-, warmte/koudeopslag- en waterverbruik. Het energieverbruik wordt integraal met het comfort en het presteren van de installaties over verschillende periodes geanalyseerd én 24/7 bewaakt. Met deze module kan ik mijn klanten veel makkelijker een volledige energiescan aanbieden, een door feiten onderbouwd advies geven en aantonen waar mogelijkheden liggen voor het optimaal inregelen van de installatie, evenals eventuele besparingen. Omdat energiekosten zo’n veertig procent van de exploitatiekosten van een gebouw betreffen, behalen we met deze integrale benadering grote besparingen!” Op de vraag of Strukton PULSE nu uitontwikkeld is, volgt een duidelijk ‘nee’ van Van Geffen: “In komende releases wordt de functionaliteit van de Energiemodule nog verder uitgebreid. Daarnaast wordt een analysetool voor het optimaliseren van gepland onderhoud ontwikkeld.” ❚

Beheerst met Strukton PULSE Mensen verblijven continu in gebouwen en nemen sommige dingen voor vanzelfsprekend aan. Dat het er altijd gezond en veilig is bijvoorbeeld. En comfortabel. Dat er meer en meer aan individuele wensen wordt voldaan. Op een duurzame manier. Iedere gebouwbeheerder weet dat dit niet vanzelfsprekend is. Technologie is essentieel om dit te kunnen realiseren. Strukton PULSE is het platform waarmee u uw omgeving optimaal beheerst.

www.struktonpulse.nl

INSTALLATIE & BOUW | 35

THEMA | Gebouwautomatisering

Tekst: Chris Elbers

Beeldmateriaal: Simac Quadcore

TOEGANG ZONDER BELEMMERINGEN De Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (AHK) biedt op zowel bachelor- als masterniveau opleidingen op het gebied van beeldende kunst en ontwerp, muziek, film en televisie, theater, dans, museologie en architectuur. Dat alles gebeurt op een zevental locaties in het bruisende centrum van onze hoofdstad. Vanuit de behoefte om schoolbreed de toegangscontrole te combineren met het binnen de onderwijsinstelling gebruikte betaalsysteem leverde Simac Quadcore uit Veldhoven het realtime toegangscontrolesysteem Pronto. Een doordachte en veilige oplossing die studenten en medewerkers in staat stelt om snel, gemakkelijk en bovenal zonder obstakels toegang te verkrijgen tot de onderwijsgebouwen. Als medewerker huisvesting en facilitair beheer binnen de AHK ervaart Ewan de Bruin dagelijks het gemak en de effectiviteit van de mede door Simac Quadcore geleverde oplossing. “Het was onze uitdrukkelijke wens om het toegangscontrolesysteem te linken met het binnen de school gehanteerde betaalsysteem. En wel op een zodanige manier dat onze studenten en medewerkers met één en dezelfde kaart, in dit geval de zogenaamde Mifarekaart, toegang kunnen krijgen tot de school en tegelijkertijd gebruik kunnen maken van de diverse faciliteiten waarvoor betaald dient te worden. Daarbij moet je denken aan onder andere kopieer- en printservices en vending. Om beide zaken middels een cardmanagementsysteem met elkaar te verbinden, is gebruikgemaakt van een speciaal ontwikkeld softwarepakket. Dit pakket is tevens gelinkt met de softwarepakketten die door de studenten- en medewerkersadministratie worden gebruikt. Al die zaken zijn op een slimme manier bij elkaar gebracht. Tevens is hoog ingezet op een stuk registratiegemak voor de mensen die binnen onze school het geheel beheren.”

GEMAK Met de opwaardeerbare Mifare-kaart beschikken de circa drieduizend studenten en vijfhonderd medewerkers van de AHK over een slim en bovendien multifunctioneel stukje plastic. Op dit moment wordt de kaart uitsluitend gebruikt om toegang te verkrijgen tot de gebouwen en binnen de

36 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Gebouwautomatisering

die als doel heeft de deuren van een gebouw gesloten te houden voor ongenode gasten. Bij Simac Quadcore draaien we het verhaal juist om. Het is ons uitgangspunt om de deuren voor geautoriseerde bezoekers te ontsluiten op het moment dat dat nodig is. Waarbij de gebruiker zo min mogelijk hinder ondervindt, maar juist gemak. Het zelfstandig opererende en realtime inzetbare Pronto-systeem komt aan die behoefte tot in detail tegemoet. Bovendien kan het volledig conform wens en behoefte worden geïnstalleerd, in ieder denkbare omgeving. Het is zelfs mogelijk om de paslezers qua kleur en materiaal perfect af te stemmen op de huisstijl en de look en feel van elk willekeurig gebouw. Op het gebied van toegangscontrole bieden we met Pronto dan ook het ultieme maatwerk.” ❚

Kaartlezer bij de deur.

hogeschool te betalen voor verschillende producten en diensten. De AHK heeft echter plannen om de kaart in de nabije toekomst ook geschikt te maken voor andere doeleinden, zoals contactloos betalen en het voldoen van de huursom voor het gebruik van kluisjes, apparatuur en ruimten. “De Mifare-kaart is een breed inzetbare toegangssleutel, waarmee je de gebruikers op verschillende manieren kunt faciliteren”, vertelt Patrick Manders, accountmanager namens Simac Quadcore. “Maar dat dient dan wel gepaard te gaan met een hoge mate van gebruiksgemak. En vooral zonder belemmeringen. Met name aan díe aspecten hebben we rondom de levering van Pronto de hoogst mogelijke aandacht geschonken. Traditioneel gezien is een toegangscontrolesysteem een beveiligingscomponent

PRIMEUR VOOR NEDERLAND Met de specifieke invulling van het toegangscontroleproject binnen de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten tekende Simac Quadcore samen met partner SimonsVoss Technologies voor een regelrechte nationale primeur. “De AHK is de eerste locatie in Nederland waar we samen met SimonsVoss het door hen ontwikkelde SmartIntegosysteem volledig hebben geïntegreerd met het Simac Pronto-systeem”, meldt Manders trots. “Het online karakter van SmartIntego biedt vele voordelen. Qua beheer, maar zeker tijdens de aanleg ervan. Vooral het feit dat je niet hoeft te bekabelen, scheelt ontzettend veel werk.”

INSTALLATIE & BOUW | 37

THEMA | Gebouwautomatisering

Tekst: Jerry Nijssen

Beeldmateriaal: Sauter Nederland

PLEIDOOI VOOR ANDERE MANIER VAN AANBESTEDEN GEBOUWAUTOMATISERINGSSYSTEMEN Werktuigbouwkundige installaties werden ‘in het grijze verleden’ geregeld door middel van pneumatische regelaars en veel van de techniek was gebaseerd op mechanische principes. Toen gebouwautomatisering in de jaren ’50 zijn intrede deed, paste dit naadloos in het domein van de werktuigbouwkundige installateur. Door de jaren heen werden gebouwinstallaties steeds complexer. Het aandeel elektrotechniek werd groter en groter. In de jaren ’80 kwam ICT erbij. Maar gebouwautomatisering is anno 2016 nog altijd onderdeel van het aanbestedingsdeel van de W-installateur. “Dit zou eigenlijk anders moeten”, zo stelt Wietse Hut, manager van de in Meppel zetelende vestiging van Sauter Controls Nederland B.V.. Hut: “De aanbestedingsstructuur in Nederland wordt gekenmerkt door haar traditionele structuur, maar de wereld van techniek binnen gebouwen verandert razendsnel. Het aandeel van gebouwautomatisering is het afgelopen decennium explosief gestegen. Installaties worden meer en meer geacht onderling te kunnen communiceren en samen te werken. Globalisering en verregaande internationale standaardisering van communicatieprotocollen versterken dit proces. Het veld waarin wij opereren is zo breed geworden, dat het eigenlijk het kennisniveau van de werktuigbouwkundige installateur ontstijgt. En daar zit de crux van het hele verhaal. Want onze opdrachtgever weet voor een deel dan nog wat wij doen, maar de finesse kan hij niet meer volgen. Door alle ontwikkelingen is aanbesteden via de W-installateur feitelijk al lang niet meer vanzelf-

38 | INSTALLATIE & BOUW

sprekend. Gehinderd door gebrek aan kennis komen integrale projecten door deze structuur moeizaam van de grond en verwordt integreren vaak tot het achteraf koppelen van systemen. We laten daarmee kansen liggen die het gebruikerscomfort verbeteren, de CO2-uitstoot verlagen en de portemonnee ten goede komen.”

EEN ANDERE MANIER VAN AANBESTEDEN In Duitsland hebben ze de aanbesteding op een andere manier geregeld. Hut: “Bij een groot deel van de projecten zien we dat gebouwautomatisering daar los wordt aanbesteed. Dus naast werktuigbouwkunde en naast elektrotechniek. Dit gebeurt rechtstreeks door de bouwaannemer. Grote bouwbedrijven nemen het project aan in zijn totaliteit, inclusief de

THEMA | Gebouwautomatisering

Ve rli

EN15232

tin

Energieprestatieniveau voor ruimte-automatisering

htr eg

eli

Lic

-h

n Zo

Leefmilieu / weer

g ale rin ge ns ign ers

Trends

12 März

igh

Be die nin

sm eld

Alarmen

eid

12739

Tijdprogramma’s

rin ale

Lux

Scenes

Ruimtemanagement 1+1+1=

Huurruimte

ing nd rbli ve en teg lijk ing nke erm lafha ing h nd sc a Be tinv rbli h ve lic en lijk teg anke ing -afh erm tie ing sch osi nd Be nnep rbli ve zo en e teg ecti ing corr erm uw sch ad Be t sch me ng kelijk eli reg fhan ta cy va ch Pri itenli bu

Energiegegevens

-h

tig

d an

rin

Optimalisatie

eg gsr

°C/

ke en lok teg n b ing en e erm ed sch vlo Be ersin we

eli

ign ns ge

Li mechtste tin rk g te-

m/s

rin

n Zo

nin die Be

-u itsc ha ke Lic lve htr rtra eg gin eli g ng -a an we Lic zig he da htreg idsa gli e li ch fha t; sc ng nke ha aan li jk ke we len zig Lic d he idsa da htreg gli fha ch eling nke t; d lijk im - aan , me w nd ezig he idsa fha nke lijk ,

ºF

ati

eli

W/m²

ing

glin ge ljik sre ng fhanke eri nw itsa Zo orite pri

htr eg

tio

rsta

ee W

Lic

Aanwezigheid

Gebouw- en ruimtemanagement Bediening en signalering Automatische temperatuurregeling

Ruimte klimaat

CO2

VOC

ºC/ºF

Temperatuur

%rH

ppm

Luchtkwaliteit

Luchtvochtigheid

12 März

Luchtvochtigheidsregeling

Luchtkwaliteitscontrole luchtkwaliteitsafhankelijk

Luchtkwaliteitscontrole aanwezigheidsafhankelijk

Zomernachtventilatie

Verwarming en koeling vergrendeld

Koeling

Verwarming

Setpoint instelling en selectie energieniveau

CO2

installaties. Zo’n aannemer splitst het project op en zet het stuk elektrotechniek, werktuigbouwkunde en gebouwautomatisering apart weg. En daar zit een essentieel verschil met Nederland. Waar het bij onze oosterburen al langere tijd gebruikelijk is om bij integrale projecten te kiezen voor een andere aanbestedingsstructuur, blijven wij in Nederland gebouwautomatisering aanbesteden aan een E- en W-aannemer.”

GEEN RUIMTE BINNEN STABU Hut: “In 99 van de 100 gevallen wordt de Stabu-systematiek gehanteerd en die biedt eigenlijk geen ruimte voor een apart automatiseringsbestek. Binnen Stabu heb je hoofdstuk 68 voor de automatisering van de werktuigbouwkundige installaties. En dan is er hoofdstuk 78 voor het gebouwbeheer van werktuigbouwkundige installaties. Dat is het. Hoe alles dan aan elkaar geknoopt moet worden, staat links en rechts een beetje door het bestek heen geschreven. Er is vaak gewoon geen sprake van een integraal ontwerp in de ontwerpfase. Dan krijg je als onderaannemer in de realisatiefase een integraal samenwerkende installatie bijna niet meer voor elkaar. Uiteraard zijn we hierover in gesprek met Stabu. Zij onderschrijven de problematiek ook wel, maar ondanks alle goede wil is de besteksystematiek nog niet aangepast.”

ontwerp en tijdens de exploitatiefase de resultaten van het ontwerp te waarborgen. Zonder meer een stap in de goede richting en zinvol om de leemte als overall kennisdrager in te vullen. Maar er moet absoluut meer gebeuren!”

OPROEP AAN AANBESTEDENDE DIENSTEN “Wij zijn als MKB-bedrijf met 85 man in Nederland te klein om het systeem te veranderen”, erkent Hut. “We kunnen er wel tegenaan duwen, maar het is en blijft een lastig onderwerp. De grote aanbestedende diensten, zoals het Rijksvastgoedbedrijf en multidisciplinaire adviseurs zijn eigenlijk de partijen die de uitdaging moeten aangaan om – bij projecten waar dit wenselijk is – de aanbesteding anders in te richten en gebouwautomatisering en systeemintegratie een volwassen plek te geven naast de E- en W-installateur.” ❚

CURSUS SYSTEEMARCHITECT

Wietse Hut, manager van de in Meppel zetelende vestiging van Sauter Controls Nederland B.V.

“Binnen de FHI, de Branchevereniging Gebouwautomatisering, hebben we regelmatig overleg en komen interessante initiatieven tot stand”, gaat Hut verder. “Zo is bijvoorbeeld samen met de TVVL de cursus Systeemarchitect Gebouwautomatisering en -beheer opgezet, dat mensen opleidt om de systeemarchitectuur van integrale projecten vanaf het ontwerp goed op te zetten, bij de uitvoering toe te zien op het correct uitrollen van het

INSTALLATIE & BOUW | 39

Bespaar tijd en verlaag uw kosten met de slimme bus communicatie van NovoCon® S en ChangeOver 6

Perfecte partners Drukonafhankelijke flowregeling met risicoloos omschakelen en monitoren via gebouwautomatisering.

Danfoss NovoCon® S + ChangeOver6 + AB-QM is de ideale oplossing voor verwarmings- en koelingscircuits in 4-pijps systemen. Bijvoorbeeld voor uw klimaatplafonds of inductie-units. De ChangeOver6 kogelkraan zorgt voor de omschakeling tussen koelen en verwarmen en voorkomt hiermee crossflows. De AB-QM zorgt voor een perfecte flowregeling. En met de bus koppeling van de NovoCon® S digitale servomotor aan het GBS kunt u het systeem op afstand inregelen en monitoren. Resultaat: een optimaal en efficiënt binnenklimaat.

Ga voor meer informatie naar: novocon.danfoss.nl

THEMA | Gebouwautomatisering

Tekst: Patricia van der Beek

Beeldmateriaal: Danfoss

INTELLIGENTE, OP AFSTAND REGELBARE SERVOMOTOR VOOR ONDER ANDERE KLIMAATPLAFONDS:

‘ EFFICIËNTER INSTALLEREN, INREGELEN EN ONDERHOUDEN’ Gebouwautomatisering wordt steeds meer gemeengoed in de vastgoedwereld. Gebouweigenaren, ontwikkelaars, investeerders en beheerders stellen steeds hogere eisen aan de inzichtelijkheid en beheersbaarheid van technische installaties. Danfoss draagt hieraan bij met de NovoCon®: een intelligente, op afstand regelbare servomotor voor onder andere klimaatplafonds. “De NovoCon® koppelt hydraulische balans aan gebouwautomatisering”, vertelt Marko Munnik, Sales Manager Non Residential Benelux bij Danfoss. “Deze digitale multifunctionele servomotor met remote functionaliteit bespaart installateurs, system integrators en beheerders veel tijd en kosten. Bovendien levert dit apparaat waardevolle data voor gebouweigenaren en eindgebruikers.”

FEEDBACK De NovoCon® is ontworpen voor gebruik met AB-QM afsluiters. De motoren zijn voorzien van veldbuskabels en kant-en-klare stekkers voor aansluiting in een daisy chain. “Over die busaansluiting kun je communicatie laten gaan”, zegt Munnik. “Zo geeft het apparaat feedback over bijvoorbeeld storingen en de verwachte levensduur van de motor.” Daarnaast werkt de NovoCon® als flow indicator en datalogger. Hij verzamelt data en slaat deze op om de prestaties van het gebouw in de loop der tijd te vergelijken en de ‘best practice’ op het gebied van energieverbruik vast te stellen.

OP AFSTAND REGELBAAR De remote functionaliteit maakt de NovoCon® uniek. Zo gebeurt het inregelen van het systeem niet fysiek op locatie, maar volledig digitaal. Een commissioning tool leest Excel sheets met daarop de verschillende settings in en ‘giet’ deze settings in de motoren. Munnik: “Functioneert het systeem niet of treedt er een storing op, dan meldt de NovoCon® dit zelf.” Op basis daarvan kan de monteur gericht actie ondernemen. Bovendien behoren ad hoc onderhoudswerkzaamheden tot het verleden. Op basis van de geleverde feedback, bijvoorbeeld over de verwachte levensduur van de motor, kunnen onderhouds- en vervangingswerkzaamheden ingepland worden op een moment dat de ruimte niet in gebruik is. De NovoCon® biedt dus niet alleen meerwaarde in de installatie- en commissioningfase, maar gedurende de gehele levensduur van het gebouw.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 41

AMSTERDAM | W-hotels

Tekst: Sjoerd Meuleman

Beeldmateriaal: SDR

W-HOTELS ZIJN AANWINST VOOR AMSTERDAM Amsterdam kent sinds kort twee luxueuze W-hotels, beiden gelegen in het centrum en vrijwel recht tegenover elkaar: het in de Spuistraat gesitueerde W-Exchange in het voormalige Rijksgebouw voor Geld- en Telefoonbedrijf werd vorig jaar al opgeleverd. De meest recente, W-Bank in het voormalige Kas Bankgebouw, bevindt zich nu in de eindfase. Elektrotechnisch installatiebedrijf SDR uit Amsterdam installeerde in beide gebouwen de elektrische en beveiligingsinstallaties. De Amsterdamse hotelbranche draait op volle toeren. Steeds meer toeristen betekenen steeds meer overnachtingen, die allen moeten plaatsvinden in één van de vele hoofdstedelijke hotels – uiteenlopend van laagdrempelig budget tot zeer luxueus. Tot die laatste categorie behoort hotel-

42 | INSTALLATIE & BOUW

merk W, een van oorsprong Amerikaanse hotelketen met wereldwijd hotels in het hoge segment. Met nu dus ook twee vestigingen in Amsterdam, vertelt projectleider Gijsbert Randeraad van elektrotechnisch installatiebedrijf SDR, uitvoerend installateur in beide vestigingen. “De W-hotels

zijn luxueuze hotels, bestemd voor de happy few. In beide vestigingen ontbreekt het vrijwel aan niets – tot een op de zesde verdieping gesitueerd zwembad in W-Exchange aan toe. Prachtig natuurlijk om aan zulke aansprekende projecten een bijdrage te mogen leveren.”

AMSTERDAM | W-hotels

IMPROVISATIE

EXPERTISE

SDR realiseerde voor de beide BREEAMgecertificeerde hotelvestigingen de complete elektrische installatie. Dit hield onder meer in verlichting, brandmeld en ontruiming, camera’s, data en toegangscontrole. Het meest bijzonder aan beide werken, volgens Randeraad, is dat er vrijwel geen planningen aan ten grondslag lagen. Veel improviseren dus. Randeraad: “Vooral de communicatie met derden was complex. Wij zijn bijna het enige Nederlandse bedrijf dat aan de projecten deelneemt, de overige partijen komen allemaal van over de grens. Dan moet je je kunnen inleven in een andere manier van werken. Soms moeilijk, maar tegelijkertijd zeer uitdagend.”

SDR verkreeg beide opdrachten op voorspraak van een aantal Nederlandse adviseurs. Niet toevallig, deze partijen werkten eerder met elkaar. Met als extra argument SDR’s bekendheid met binnenlandse regelgeving. Randeraad: “Regelgeving verschilt per land, er worden verschillende normen gehanteerd wat betreft codes, kleur en aansluitingen. Het lag daarom voor de hand de elektrische- en beveiligingsinstallaties door een Nederlands bedrijf te laten uitvoeren. Bovendien hebben we eerder samengewerkt, en ook toen leidde dat tot een goed resultaat.” Wat ook telde, was SDR’s expertise met hotelprojecten. Volgens Randeraad zijn die onvergelijkbaar met andere utiliteit. “Hoewel

hier niet het geval, draaien hotels negen van de tien keer gedurende verbouwingen door. ❚ Daar moet je bedrijf op zijn ingesteld.”

Bouwinfo OPDRACHTGEVER PBM Construction b.v. ONTWERP Spark Intelligent Design INSTALLATIES SDR Elektrotechniek, Amsterdam (E), Ataro, Bulgarije (W), E-Tec Power Management, Elektro Internationaal START WERK juni 2014 OPLEVERING W-EXCHANGE december 2015 OPLEVERING W-BANK oktober 2016

Zeer speciaal vindt Randeraad het geïnstalleerde roommanagementsysteem in beide hotels. Hiermee wordt elk afzonderlijk onderdeel per kamer individueel instelbaar.

Zwembad op hoogte.

Uitzicht op Westertoren.

Projectinfo ‘FLINKE JONGEN’ VROEG OM EXTRA FUNDATIE De hoofdverdeelinrichting voor hotel W Amsterdam in het voormalige Rijkskantoor voor Geld- en Telefoonbedrijf ‘werd nog spannend’, vertelt Dirk Blom van Elektro Internationaal. “De fundatie van het gebouw was niet toereikend voor de transformator die in dezelfde ruimte kwam.” Toen hij een keer op het project ging kijken, zag hij het water uit de gracht langs de ramen kabbelen: “De fundatie was uitgegraven en er is een nieuwe gemaakt. Daarna kon de ‘flinke jongen’ van 1.600 ampère erin.” Elektro Internationaal leverde de verdeelkasten. Zoals meestal in bestaande gebouwen was het een puzzel om de verdeelinrichting te verwerken in de beperkte ruimtes. Veranderingen tijdens het project maakten het tot een extra uitdaging. Eén van de wijzigingen die optrad, was om niet slechts twee derde maar alle groepen uit te rusten met kWh-meters voor BREEAM. “We hebben daar een oplossing voor gevonden door te schuiven met groepen, zonder dat het de kwaliteit en capaciteit beïnvloedt. Hoe krapper je het namelijk maakt, des te kritischer wordt de warmtehuishouding.” Elektro Internationaal denkt graag mee met de klant om de beste oplossing te vinden. Ook over bijvoorbeeld het koppelen van aggregaten en WKK’s: “Wij hebben een grote servicegerichtheid.”

INSTALLATIE & BOUW | 43

Noodstroominstallaties

Uw energievoorziening zorgeloos en 100% beveiligd Aggregaten UPS systemen Besturingssystemen Datacenters Service Foto: NOS Mediapark Hilversum noodstroomaggregaten 2 x 1940 kVA

E-TEC Power Management B.V. Tel : +31 (0)72-5141040

Branche winnaar Noodstroomsystemen

www.e-tec.nl

ISO 9001

Zie ook de rubriek “kort nieuws” in deze editie.

Al meer dan 100 jaar kwaliteit en vakmanschap

T +31 (0)348 420 540 E info@ei-woerden.nl

Specialist in paneelbouw en besturingstechnieken

Elektrotechniek - Telematica U kunt bij ons terecht voor

Licht- & kracht installaties - Zwakstroom installaties Beveiligingsinstallaties - Telematica installaties Zorginstallaties Kiest u voor kwaliteit, dan kiest u SDR Elektrotechniek. Met meer dan 100 jaar ervaring in de installatiebranche zijn wij de juiste partner voor uw projecten en voor het beheer en onderhoud van uw elektrotechnische- en beveiligingsinstallaties. Betrokken, betrouwbaar, flexibel en snel. Wij bieden u de best passende oplossingen met het oog op de toekomst. U kunt 24/7 op ons rekenen!

Betrouwbare en kwalitatief hoogwaardige tailor-made systemen voor een probleemloze elektriciteitsvoorziening.      

Propellerstraat 1-5 | 1059 CB Amsterdam | 020-5110880 | info@sdr.nl | www.sdr.nl

Engineering Schakel- en Verdeelinrichtingen Noodstroom Besturingstechnieken Besturingspanelen Bedieningspanelen Service en Onderhoud

www.elektro-internationaal.nl

AMSTERDAM | W-hotels

Tekst: Jerry Nijssen

Beeldmateriaal: E-TEC + Applitech

NOODSTROOMVOORZIENING ‘W AMSTERDAM’ HOTELS IS TECHNISCH HOOGSTANDJE Hotels in het topsegment stellen alles in het werk om hun gasten een onberispelijke verblijfservaring te bieden. Beide locaties beschikken over luxueuze kamers + restaurants én het eerste ‘rooftop-zwembad’ van de stad. Logisch dat het hotelmanagement hoog inzet op de kwaliteit en betrouwbaarheid van de technische installaties. Teneinde de stroomvoorziening zeker te stellen, viel voor beide locaties de keuze op noodstroomaggregaten van E-TEC Power Management B.V.. Algemeen Directeur Frans Vermolen vertelt over de uitdagingen waarmee het bedrijf zich geconfronteerd zag. Vermolen: “Bij dit project spelen twee grote uitdagingen. De eerste uitdaging was de eis om te voldoen aan de NEN-EN 12845+A2+ NEN 1073. Deze norm specificeert eisen en geeft aanbevelingen voor het ontwerp, de installatie en het onderhoud van vaste sprinklerinstallaties in gebouwen. In het W-hotel moet het te leveren noodstroom aggregaat in geval van netuitval de sprinklerpompen van stroom voorzien. Deze eis heeft ertoe geleid dat het aggregaat op liefst veertig punten moet worden aangepast. Zo zijn de meeste dieselmotoren door de eisen niet meer toepasbaar en moet de generator beschermingsklasse IP44 zijn in plaats van de gebruikelijke standaard IP23. Daarnaast is een speciaal ontworpen besturing nodig om de inzetbaarheid van de installatie onder allerlei omstandigheden te waarborgen.”

MET DE SCHOENLEPEL NAAR BINNEN

Aggregaat W-hotel in onderdelen klaar voor transport.

De krappe ruimte waarin het aggregaat op de 5e verdieping van een monumentaal pand geplaatst moet gaan worden, is de tweede uitdaging. Vermolen: ”Het aggregaat komt te staan in de oude liftmachinekamer en moet bij wijze van spreken met een ‘schoenlepel’ in de ruimte worden geplaatst. Aan de buitengevels mag vanwege de monumentenstatus niets worden veranderd. Om alles binnen

te krijgen, wordt het aggregaat volledig gedemonteerd aangevoerd en in kleine componenten naar binnen gehesen. Dit alles door een raam van 1 bij 1 meter! Al met al is dit project een uitdagende klus, die onze specialisten op het lijf is geschreven en waarmee de vakkennis van E-TEC Power Management volledig tot zijn recht komt.” ❚

Aggregaat Palace hotel wordt naar binnen gehesen door het dak.

Raam waar aggregaat W-hotel door getransporteerd moet worden.

Custom made besturingspaneel aggregaat overeenkomstig sprinkler eisen.

INSTALLATIE & BOUW | 45

BEDRIJFSPRESENTATIE | Wavin

‘ EEN GOEDE LOODGIETER IS ZIJN GEWICHT IN GOUD WAARD’ Goed werk begint met het beste materiaal en gereedschap. Daarvan is Wavin, fabrikant en leverancier van kunststof buizen en leidingsystemen zich terdege bewust. De aan- en afvoer van water zit diep geworteld in het DNA van het bedrijf. Wavin ontwikkelt haar producten continu, om loodgieters maximaal te ondersteunen. Betrouwbaarheid, complementaire assortimenten, beschikbaarheid en optimaal installatiegemak staan hierbij voorop. Tekst: Lieke van Zuilekom

Beeldmateriaal: Wavin

Hoe zou ons leven eruit zien zonder loodgieters? Niet heel fraai, denkt Ludo Martens, Productmanager bij Wavin Nederland. “Of het nu gaat om reparaties in woningen of werk aan grote ‘commerciële’ projecten: loodgieters zijn onze redders in nood”, vertelt hij. “Ze lossen problemen snel op en laten hun klanten tevreden en zonder geur- of waterproblemen achter. Een goede loodgieter is zijn gewicht dan ook in goud waard, zeker nu er een toenemend tekort aan loodgieters in Europa ontstaat.”

VERGEMAKKELIJKEN EN VERAANGENAMEN VAN DE WERKZAAMHEDEN Helaas is nog niet iedereen zich hiervan bewust, merkt hij. “Anno 2016 is loodgieter nog altijd een ondergewaardeerd beroep. Zo ervaren veel loodgieters dat zelf ook.

46 | INSTALLATIE & BOUW

BEDRIJFSPRESENTATIE | Wavin

De waardering voor hun vak en voor de toegenomen complexiteit ten gevolge van domotica en duurzaamheid blijft nog te vaak uit. Daar proberen wij verandering in te brengen.” Het afgelopen jaar heeft Wavin loodgieters door heel Europa gevraagd welke producten, productontwikkelingen én gereedschappen hun dagelijks werk zouden kunnen vergemakkelijken en veraangenamen. “De reacties hebben we gebruikt om ons assortiment nog verder te optimaliseren”, vertelt Martens. “Zo hebben we recent een nieuwe diameter toegevoegd aan zowel ons water- als ons gasassortiment, waarmee we inspelen op het veranderende loodgieterslandschap. En met een push-fit systeem en kunststof- en messing persfittingen komen we tegemoet aan de voorkeuren van elke loodgieter. Daarnaast zijn we dit jaar gestart met de productie en levering van vloerverwarmings- en vloerkoelingssystemen, met een uitgebreid assortiment buizen, hulpstukken, verdelers, verlegsystemen, thermostaten en regelunits en natuurlijk bijbehorend gereedschap.”

OPTIMAAL INSTALLATIE- EN BEDIENINGSGEMAK “Bij de ontwikkeling van onze producten staan betrouwbaarheid en optimaal installatiegemak voorop”, vertelt Martens. “Doordat onze buizen en

leidingsystemen eenvoudig geïnstalleerd kunnen worden, kan de installateur niet alleen veel tijd maar ook veel geld besparen. Zo bieden we drie verschillende fittingsystemen, die samengaan met één en dezelfde buis. Dat wordt door veel loodgieters als zeer prettig ervaren.”

GEAR UP! Om bestaande en nieuwe producten onder de aandacht te brengen van bestaande én nieuwe klanten, inclusief alle voordelen, is Wavin onlangs een campagne gestart: Gear-Up!. Hierbij maken loodgieters dagelijks kans op mooie prijzen, waaronder Wavin gereedschappen. Kijk voor meer informatie hierover op www.wavin.nl/gearup of ga langs bij filialen van deelnemende groothandels als Technische Unie, Van Walraven en Vihamij.

OVER WAVIN Wavin is Europees marktleider in kunststof leidingsystemen en levert effectieve oplossingen voor essentiële behoeften van het dagelijks leven: een veilige distributie van drinkwater en gas, duurzaam beheer van regenwater en afvalwater, energie-efficiënte verwarming en koeling van gebouwen, elektro, telecom en industriële toepassingen. Wavin Nederland heeft ongeveer 400 medewerkers en is gevestigd in Hardenberg. In Nederland voeren zo'n 175 handelsbedrijven het Wavin assortiment. ❚

Week-winnaar = Michael Beelen (l. Winnaar), Marius Evers (r. Wavin)

INSTALLATIE & BOUW | 47

IJSSELSTEIN | Productiehal Roba Metals

Tekst: Patricia van der Beek

Beeldmateriaal: REVEB Industrial Lighting Solutions

VERLICHTINGSSPECIALIST LAAT (LED-)LICHT SCHIJNEN OVER PRODUCTIEHAL ROBA METALS:

‘HOGE LICHTKWALITEIT HAD PRIORITEIT’ Zesenveertig LED-armaturen die op veertig procent lager dan hun maximale vermogen branden. Dat bleek voldoende om de productiehal van Roba Metals BV in IJsselstein te verlichten. Met deze verlichtingsoplossing van REVEB Industrial Lighting Solutions ging niet alleen de lichtkwaliteit fors omhoog (> 250 Lx – 500 Lx), het levert ook nog eens een flinke besparing op. Roba Metals is een internationaal partner voor de levering en recycling van metaalproducten en heeft ‘een passie voor metaal’. “Vanuit negen locaties in binnen- en buitenland leveren wij wereldwijd staal, non-ferro en rvs/aluminium – al dan niet bewerkt, uit voorraad of op bestelling. En ook voor recycling kunnen klanten bij ons terecht”, vertelt Hoofd Technische Dienst Michel Wanders. “Voor onze locatie in IJsselstein, waar we het dak van de productiehal vernieuwden, zochten we een goede LED-oplossing. Die vonden we bij REVEB.”

HOGE LICHTKWALITEIT “We troffen elkaar tijdens de LED Expo”, voegt Jeroen de Jonge, Director Of Business Development bij REVEB, toe. “Daar raakten we in gesprek en gingen we dieper in op de wensen van Roba Metals. Zoals bij de meeste productiebedrijven had een hoge lichtkwaliteit prioriteit. Mensen staan acht tot tien uur per dag in de productiehal en verrichten veelal zichtwerk. Een hoogwaardig lichtniveau is cruciaal voor goed zicht, een prettige beleving en veilig werken. Onze IP67-lampen, de Lucy Series Industry, zijn hiervoor bij uitstek geschikt.” Met de Lucy Series Industry, in 2009 ontwikkeld voor de Shell tankstations,

48 | INSTALLATIE & BOUW

geeft REVEB invulling aan zijn dynamische verlichtingsconcept. Via een control pad of de Bever-App zijn per lamp onder meer het lichtniveau, de minimale en maximale lichtintensiteit en de daglicht-/bewegingssensoren in te regelen.

EERST TESTEN “Het verhaal van Jeroen de Jonge sprak ons aan”, zegt Wanders. “Niet alleen vanwege het interessante verlichtingsconcept, maar ook omdat REVEB een technisch innovatieve partij is die meedenkt en goede service verleent.” REVEB stelde voor om niet meteen tot een opdracht over te gaan, maar de verlichting eerst te testen. De Jonge: “We maakten een lichtplan en hingen een testopstelling op aan het bestaande dak van de hal. Waar nodig brachten we opti-

'Met slechts 46 LED-lampen hebben we het gewenste lichtniveau bereikt'

IJSSELSTEIN | Productiehal Roba Metals

malisaties aan. Voor de lampen boven de CTL-lijn ontwierpen en produceerden we bijvoorbeeld diffusor kappen, om schittering in het metaal te voorkomen.” Na een geslaagde testperiode werd het oude dak vervangen. Het nieuwe dak werd voorzien van drie rijen LED-armaturen. Bijzonder aan deze lampen is dat ze custom made geassembleerd zijn in een Nederlandse sociale werkplaats waar REVEB mee samenwerkt. Daar is zo’n 350 man volcontinu voor Bever Innovations /REVEB aan het werk.

‘Een hoogwaardig lichtniveau is cruciaal voor goed zicht, een prettige beleving en veilig werken’ BOVEN VERWACHTING In maart 2016 werden de lampen gemonteerd. Als leverancier was REVEB hier nauw bij betrokken. De Jonge: “Wij maakten het licht- en armaturenplan en dachten mee over de montage. Omdat het dak een hellingshoek van 4-6 graden heeft, bedachten we een constructie om de lampen af te hangen. Ook waren we bij de montage aanwezig om begeleiding te bieden.” Op de vraag wat hij van het eindresultaat vindt, zegt Wanders: “Boven verwachting. Met slechts 46 LED-lampen hebben we het gewenste lichtniveau bereikt. Bovendien branden de lampen veertig procent lager dan hun maximale vermogen. We besparen dus energie én we hebben marge voor als de lichtbehoefte toeneemt of wijzigt. Daarnaast is de verlichting eenvoudig aan te passen op eventuele wijzigingen in onze productielijn. En wat ook prettig is: REVEB biedt vijf jaar zorgeloos licht met een No-Nonsense productgarantie. Gaat er een lamp kapot, dan krijgen we gegarandeerd een nieuwe.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 49

BEDRIJFSPRESENTATIE | BRControls

Tekst: Lieke van Zuilekom

Beeldmateriaal: BRControls

EEN OPTIMAAL WERKENDE INSTALLATIE, TEGEN EEN MINIMAAL ENERGIEVERBRUIK Bedrijven ontwikkelen zich continu. Afdelingen worden uitgebreid of krimpen in, het aantal medewerkers wisselt en door de jaren heen worden nieuwe installaties aan het bedrijfsgebouw toegevoegd, wat aanpassing vergt van de bestaande systemen. “Om blijvend aan de afgesproken ontwerpprestaties te voldoen, is gedegen onderhoud en service onontbeerlijk”, vertelt Pascal Emaus, Teamleider Service & Support bij BRControls. “Alleen zo kunnen we een optimale werking én lange levensduur van onze regelaars garanderen, tegen een minimaal energieverbruik.” Uit onderzoek van TNO blijkt dat zeventig procent van de klimaatinstallaties in Nederlandse utiliteitsgebouwen niet optimaal presteert. Comfortproblemen zijn meer regel dan uitzondering en maar liefst een kwart van de installaties verbruikt teveel energie. “In de onderhouds- en beheerfase is voor bedrijven nog veel winst te behalen”, weet Emaus. “Door temperatuur- en druksensoren tijdig te vervangen en door regelkleppen jaarlijks opnieuw af te stellen, conform de huidige gebruikerswensen, kun je niet alleen storingen voor zijn maar ook grip houden op je energiekosten.”

‘VOORKOMEN IS BETER DAN GENEZEN’ “Een project stopt voor ons niet bij de oplevering”, vindt hij. “De onderhouden beheerfase is minstens zo belangrijk als het traject daarvoor. Veel eindgebruikers zijn zich hiervan pas bewust wanneer zich een storing voordoet. Maar dan is het vaak te laat. Het verhelpen van een storing kost doorgaans veel meer tijd – en dus ook geld – dan het plegen van periodiek onderhoud. ‘Voorkomen is beter dan genezen’, is ook in de installatietechniek zeker van toepassing.” Collega en Accountmanager Aftersales Judith Werkman vult hem aan: “Onder andere afhankelijk van de complexiteit van de installatie, het gebruik en de gewenste responstijd stellen wij voor iedere klant een onderhoudscontract op maat samen, voor één of meerdere jaren. In die periode wordt de klant volledig door ons verzorgd én geïnformeerd. Indien gewenst zijn we 24/7 bereikbaar, bij vragen of problemen. Daarnaast is de klant met ons onderhoudscontract verzekerd van de laatste firmwareupdates (de software die in de hardware is voorgeprogrammeerd), waardoor de installatie te allen tijde via de browser kan worden benaderd.” Emaus: “Indien gewenst ontvangt de eindgebruiker na iedere service-/onderhoudsbeurt een rapportage van de gedane werkzaamheden, bevindingen en eventuele aanbevelingen voor de toekomst, om een optimale werking van de installatie blijvend te garanderen.”

50 | INSTALLATIE & BOUW

INZICHT Een extra slag in het beheren en beheersen van de installaties, kan gemaakt worden middels MyBuilding, een tool van zusterbedrijf MVCom-

BEDRIJFSPRESENTATIE | BRControls

‘In de onderhouds- en beheerfase is voor bedrijven nog veel winst te behalen’

fort dat de prestaties van de klimaatinstallaties inzichtelijk maakt door het bewaken van het comfort, (het functioneren van) de installatie en het bijbehorende energieverbruik. “MyBuilding analyseert alle data uit het gebouwbeheersysteem aan de hand van door de gebruiker bepaalde kritieke prestatie-indicatoren (KPI’s)”, vertelt Ivo Verbücheln, Accountmanager Prestatieborging bij BRControls. “Via een overzichtelijk dashboard met diverse meters worden de prestaties van het gebouw vervolgens inzichtelijk gemaakt. Wanneer een KPI zich buiten de grenswaarde

bevindt, wordt automatisch een melding naar de gebouwbeheerder verzonden, zodat – eventueel gecombineerd de service-/onderhoudsbeurt – doeltreffend actie kan worden ondernomen.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 51

ZWOLLE | Enexis

Tekst: Chris Elbers

Beeldmateriaal: Linthorst Techniek

BEDRIJFSPAND ENEXIS ZWOLLE BEHAALT BREEAM ‘EXCELLENT’ De duurzame renovatie van het bovenregionale kantoor van Enexis te Zwolle is een feit. Naast de wederopbouw van het bestaande pand betreft het in de periode najaar 2015 tot medio 2016 uitgevoerde project ook een deel nieuwbouw. Het gebouw behoort tot de topklasse van duurzame gebouwen in Nederland. Tijdens het renovatieproject is het bestaande cascodeel van het aan de Marsweg gelegen gebouw behouden. Daarnaast resulteren het nieuwe van zonnepanelen voorziene dak en de technische installaties (inclusief warmtekoudeopslag) in een uitermate laag energieverbruik. “Oorspronkelijk was het de bedoeling om de BREEAM-NL score ‘Very Good’ te behalen”, zegt Mark Steneker namens Linthorst Techniek, verantwoordelijk voor het ontwerp en de implementatie van alle W- en E-installaties. “Daarbij zou het pand slechts dertig procent van de energie-

52 | INSTALLATIE & BOUW

behoefte van gangbare gebouwen hebben. Echter, door tijdens de bouwfase extra voorzieningen te creëren en aanvullende maatregelen te treffen, hebben we het geheel qua duurzaamheid en gebruiksgemak op een nóg hoger peil kunnen trekken. Met als resultaat dat het gebouw aan alle vereisten van BREEAM ‘Excellent’ voldoet.”

RESULTAAT Voorafgaand aan de werkzaamheden presenteerde Linthorst Techniek samen met bouwcombinatie

Trebbe en Van Wijnen in het najaar van 2015 een ontwerpplan. “Nadat we hierop goedkeuring hebben gekregen, zijn we gestart met de engineering van het gebouw”, vervolgt Steneker. “Aangezien we te maken hadden met een uiterst korte doorlooptijd was het zaak om alles tot in de puntjes voor te bereiden. Dat hebben we middels een 3D-tekenmodel (BIM, red.) dan ook gedaan.” Het resultaat van al die inspanningen mag er zijn. Op weg naar de hoogst mogelijke duurzaamheid, comfort, flexibiliteit en een zo laag mogelijk energieverbruik voorzag Linthorst het

ZWOLLE | Enexis

gebouw onder meer van LED-verlichting en werd in plaats van inductieunits gekozen voor klimaatplafonds. “Voor de verlichting zijn in het bandraster van de klimaatplafonds LED-lichtlijnen gemonteerd”, zegt Steneker. “Deze worden middels een daglichtregeling aan de gevelzijde gestuurd. Bovendien zijn ze via een afstandsbediening individueel regelbaar.”

INFORMATIE Een grote flexibiliteit geldt eveneens voor de binnen het gebouw aangebrachte klimaatplafonds. “Dankzij de toegepaste 6-wegkleppen, uitgevoerd met volumeregelaars, zijn ook de klimaatplafonds regelbaar”, aldus Steneker. “De volumeregelaars zijn op afstand uit te lezen en in te stellen in het gebouwbeheersysteem.” Daarnaast plaatste Linthorst pv-panelen die volgens de EPG-berekening gezamenlijk ongeveer 1.100 MJ aan energie opwekken. Tevens wordt het gebouw all electric verwarmd middels een warmtepomp. De benodigde energie voor ruimteverwarming bedraagt volgens de EPG-berekening circa 300.000 MJ. “Doordat dit lager is dan de opgewekte energie middels de pv-panelen, is aangetoond dat de maximaal aan ruimteverwarming gerelateerde droge NOx-emissie kleiner of gelijk is aan 0 mg/kWh gele-

verde warmte-energie”, verklaart Steneker, die met betrekking tot de installaties andermaal de informatievoorziening en het gebruiksgemak benadrukt. “Op diverse plaatsen in het gebouw zijn interactieve schermen geplaatst, waarop het actuele energieverbruik en andere relevante informatie wordt getoond. Maatregelen die uiteindelijk mede hebben geleid tot het behalen van het zo felbegeerde BREEAM ‘Excellent’-certificaat.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Enexis

ONTWERP Sacon Zwolle (exterieur en twee features binnen), De Twee Snoeken (interieur)

ADVIES Nieman Raadgevende Ingenieurs

BOUWKUNDIG AANNEMER Bouwcombinatie Trebbe en Van Wijnen

INSTALLATIEADVIES Deerns

UITVOERING Bouwcombinatie Trebbe-Van Wijnen

INSTALLATIES Linthorst Techniek (E en W), Zonsimpel, Sytemair B.V.

REGELTECHNIEK Coneco

UITVOERING Najaar 2015-medio 2016

Klimaatplafond met LED-verlichting.

Projectinfo ‘KLIMAATINSTALLATIES ENEXIS ZIJN PER RUIMTE REGELBAAR’ Het bovenregionale kantoor van Enexis in Zwolle is onlangs duurzaam gerenoveerd en uitgebreid, conform de BREEAM-NL 'Excellent' certificeringscriteria. Uitgangspunt in het project was een energieverbruik van slechts dertig procent ten opzichte van gangbare gebouwen. Niet alleen een duurzame energieopwekking, maar ook een uitgekiende klimaatregeling speelt hierin een belangrijke rol. In opdracht van Linthorst Techniek heeft Coneco de regeltechniek in de nieuwbouw voorzien. Daarbij is een koppeling gemaakt met de bestaande WKO-installatie. “De verwarming, koeling, luchtbehandeling en verlichting in het gebouw zijn gekoppeld aan een Priva HX meet- en regelsysteem, waarmee de installaties op maat geregeld kunnen worden”, vertelt Kees Doolaar, Projectmanager bij Coneco. “Voor de naregeling zijn per ruimte klimaatplafonds voorzien, die door Priva Comforte regelaars worden aangestuurd.” Collega en Software-engineer Menno Buitelaar vult hem aan: “De ruim tweehonderd dynamx regelafsluiters zijn via een seriële koppeling uit te lezen, waarbij per ruimte inzichtelijk is hoeveel warmte en/of koude wordt geleverd. Indien gewenst kan bovendien per ruimte het verwarmings-/koeldebiet worden ingesteld. Dankzij een WebEngine verbinding kan de installatie eenvoudig op afstand worden benaderd.” In de hal van het Enexis gebouw wordt de actuele status van de klimaatinstallaties gevisualiseerd, vertelt Doolaar. “Op een beeldscherm in de hal wordt het energieverbruik van de installaties inzichtelijk gemaakt.”

INSTALLATIE & BOUW | 53

ZWOLLE | Enexis

Projectinfo ZONNEPANELEN MET GROOT VERMOGEN Met de levering van 570 zonnepanelen drukte Zonsimpel een duurzaam stempel op het in Zwolle gerealiseerde project. Sjoerd Jagersma, adviseur namens het vanuit Heerde actieve bedrijf, vertelt: “Hoofdaannemer Linthorst verzocht ons een advies te geven omtrent de zonnepanelen die op het platte dak van het gebouw moesten worden aangebracht. Daarbij gold als nadrukkelijke eis dat de panelen een minimale opbrengst van 115.000 kWh per jaar dienden te genereren. Om te kunnen bepalen of de gevraagde capaciteit ook daadwerkelijk gerealiseerd kon worden, heeft Zonsimpel diverse berekeningen gemaakt. Tevens hebben we met behulp van een simulatiepakket een schaduwstudie gedaan. Dat laatste was noodzakelijk omdat het gebouw omringd is door bomen die een deel van het zonlicht tegenhouden. Daarnaast vormde de aanwezigheid van een technische ruimte bovenop het dak een complicerende factor.” De binnen Zonsimpel aanwezige expertise resulteerde uiteindelijk in een duizend vierkante meter tellend zonnedek, goed voor een vermogen van 148.000 kWp. Om de energieopbrengst verder te vergroten, werd achter elk paneel een optimizer geplaatst. Een bijzonderheid, zo blijkt. “Een dergelijke grootschalige toepassing van optimizers is niet gebruikelijk”, aldus Jagersma, die besluit met een primeur. “Dit is het eerste project in Nederland waar gebruikgemaakt is van een UVbestendige aardekabel met vertinde litze. Een wapenfeit dat onze kennis en kunde andermaal onderschrijft.”

Specialist in energie besparen! tel: 085 - 782 71 27 | Heerde - Bergeijk - Hoensbroek - Utrecht

Installateur van het meest duurzame gebouw ter wereld Exclusief dealer van Sunpower, Solarwatt en HRsolar Meer dan 15 jaar ervaring in de zonne-energie branch Projecten op nationaal en internationaal niveau De meest veelzijdige duurzame specialist Installatie altijd volledig in eigen beheer Alle installateurs zijn VCA gecertificeerd Erkend zonnespecialist

www.zonsimpel.nl 54 | INSTALLATIE & BOUW

info@zonsimpel.nl

Pioneering for You

Wilo BIM ready Wilo is de eerste fabrikant van pompinstallaties ter wereld die zijn BIMcontent op een eenvoudige wijze beschikbaar stelt voor uw BIM projecten! Middels de Wilo-Revit Plugin kunt u onze intelligente Revit Families met ETIM productinformatie direct toepassen in uw BIM-projecten. Deze ‘Wilo button’ installeert u direct in Revit zelf en werkt onafhankelijk van uw toegepast BIM-teken-applicatie. BIM - Building Information Modelling – is de oplossing die maakt dat alle relevante informatie gedurende het hele bouwproces wordt opgeslagen, gebruikt en beheerd in een 3D model.

“Niet alleen de techniek is hoogefficiënt, ook de ondersteuning in de ontwerpfase”

112

februari 2015 | duurzaam gebouwd

Wilo Nederland bv Rak 18 1551 NA Westzaan T. +31 (0)889456000 F. +31 (0)889456199 www.wilo.nl info@wilo.nl

THEMA | BIM

Tekst: Lieke van Zuilekom

Beeldmateriaal: Schrijvers Technische Installaties en Stabiplan

‘ PLUS ULTRA BLINKT UIT IN DUURZAAMHEID EN ENERGIEZUINIGHEID’ Plus Ultra, zo heet het nieuwe, eind vorig jaar opgeleverde gebouw op de campus van de Universiteit van Wageningen. Plus Ultra betekent ‘steeds verder’; een verwijzing naar het innovatieve karakter van het laboratoriumgebouw, waarin circa 3.000 m² hoogwaardige laboratoriumruimten, 3.500 m² kantoor- en ontmoetingsruimten en 1.500 m² technohallen zijn ondergebracht. Openheid en zichtbaarheid spelen een cruciale rol in Plus Ultra, waar met name startende, kennisintensieve technologische bedrijven zijn gevestigd. Samenwerking en het delen van kennis zijn belangrijke speerpunten. Daar is bij het ontwerp en de bouw actief rekening mee gehouden. Plus Ultra bestaat uit vijf verdiepingen met onder meer ontmoetingsruimten, vergaderplekken en flexwerkplekken die zijn opgetrokken rondom een centraal atrium. Bij de bouw is een keur aan bouwkundige en installatietechnisch maatregelen genomen, zodat het gebouw voldoet aan de kwalificatie

56 | INSTALLATIE & BOUW

BREEAM ‘Excellent’. “We hebben onder andere twee grote lucht/waterwarmtepompen, een warmteterugwinningsinstallatie, pv-panelen en LEDverlichting geïnstalleerd, om aan de duurzaamheidsambities te voldoen”, vertelt Paul Laurensse, Bedrijfsleider Utiliteit bij installateur Schrijvers Technische Installaties, een onderdeel van Hendriks Bouw en Ontwikkeling. “Alle installaties zijn voorzien van submeters, die de energieconsumptie in het gebouw inzichtelijk maken. Vanuit dit inzicht kunnen straks acties worden genomen, om het energieverbruik te minimaliseren.”

THEMA | BIM

'Door het gebouw eerst virtueel te bouwen, worden clashes, faalkosten en tijdverlies tijdens de uitvoering tot een minimum beperkt'

ONTWERP IN BIM Het gebouw is in slechts anderhalf jaar tijd gerealiseerd, vertelt hij, van het ontwerp tot en met de ingebruikname. “Om dit mogelijk te maken, hebben we gebruikgemaakt van BIM. Wiegerinck Architecten heeft hiervoor een bouwkundig basisontwerp gemaakt, dat door constructeur Goudstikker - de Vries en bouwkundig aannemer Hendriks Bouw en Ontwikkeling B.V. verder is geoptimaliseerd. Vervolgens hebben wij onze werktuigbouwkundige, elektrotechnische en sanitaire installaties aan het model toegevoegd. Hierbij hebben wij gebruikgemaakt van Stabicad for Revit software.”

dat als leidraad heeft gediend voor de uitvoering. Hierbij hebben we bovendien gebruikgemaakt van de aspectmodellen van leveranciers, die later aan het model zijn toegevoegd.” De architect wenste zoveel mogelijk installaties uit het zicht te houden, vertelt Laurensse. “Alle grote installatie-componenten moesten op het dak worden weggewerkt achter een groot scherm, die vanaf straatniveau niet zichtbaar mocht zijn. Ook hier bood BIM uitkomst.”

ONDERSTEUNING EN BEGELEIDING Door het gebouw eerst virtueel te bouwen, worden clashes, faalkosten en tijdverlies tijdens de uitvoering tot een minimum beperkt, vertelt Laurensse. “In de beginfase van het project kwamen alle bouwteampartners wekelijks samen bij de architect om modellen uit te wisselen, clashcontroles uit te voeren en afspraken te maken. Maar ook intern vonden wekelijks clashsessies plaats, om alle W-, E- en S-installaties optimaal op elkaar af te stemmen en knelpunten uit het model te filteren. Aan het eind van de ontwerpfase heeft de bouwkundig aannemer alle IFC-modellen verzameld en samengevoegd tot één model,

Laurensse kijkt met een goed gevoel terug op het project. “Ik ben zeer tevreden over het eindresultaat, dat goed overeenkomt met het virtuele ontwerp”, vertelt hij, waarbij hij tevens de ondersteuning vanuit Stabiplan roemt. “Het project is gemodelleerd door een startende modelleur, die tijdens de ontwerpfase nauw door Stabiplan is begeleid. Periodiek schoof een medewerker van Stabiplan bij hem aan om het model te controleren, technische optimalisatiesuggesties te doen en vragen te beantwoorden. Die ondersteuning hebben we zeer gewaardeerd.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Universiteit van Wageningen ARCHITECT Wiegerinck Architecten CONSTRUCTEUR Goudstikker - de Vries AANNEMER Hendriks Bouw en Ontwikkeling B.V. INSTALLATIES Schrijvers Technische Installaties, een onderdeel van Hendriks Bouw en Ontwikkeling B.V. (E en W)

3D-BIM SOFTWARE Stabiplan

INSTALLATIE & BOUW | 57

THEMA | BIM

Tekst: Margot Visser

Beeldmateriaal: BINK Software B.V.

TEKENEN ÉN REKENEN IN BIM ‘Handig dat 3D tekenen, maar we willen ook in BIM kunnen rekenen met de onderliggende gegevens’. Met die wens stapte Linthorst Techniek onlangs naar BINK Software B.V.. Met ondersteuning van adviesbureau Itannex ontwikkelden zij een bi-directionele koppeling die dit mogelijk maakt. Het is een innovatie waar de gehele installatiebranche profijt van gaat hebben. En daar is het projectteam dat ruim een half jaar hard heeft gewerkt aan de ontwikkeling van de nieuwe softwaretool best trots op. “Dit is een belangrijke stap richting automatisch rekenen”, zegt Matthijs de Pater, commercieel directeur van installatiebedrijf Linthorst Techniek uit Apeldoorn.

58 | INSTALLATIE & BOUW

INFORMATIE DELEN De nieuwe tool speelt in op de steeds sneller om zich heen grijpende BIM-trend. BIM dwingt partijen in de bouw tot een nauwere samenwerking. Informatie delen wordt de nieuwe standaard. Hoe logisch is het dan als je niet alleen kunt tekenen in BIM, maar ook rekenen? “Tot nu toe

THEMA | BIM

kon dat niet”, vertelt Arnold van de Schepop, BIM manager bij Linthorst. “We tekenden eerst in Revit, moesten dat opnieuw doen in het rekenprogramma en vervolgens gingen we de Revit-tekeningen weer aanpassen. Dubbel werk, wat een grotere foutkans met zich meebrengt en onnodig veel tijd kost.”

REKENEN IN REVIT Dat moest anders kunnen. Linthorst nodigde twee softwarebedrijven uit en legde het probleem voor. “Onze concrete vraag was: we willen in Revit kunnen rekenen. Kunnen jullie een oplossing bedenken om de twee programma’s met elkaar te laten praten?” Een lastige vraag waar geen van de twee bedrijven ervaring mee had. BINK Software B.V., leverancier van technische rekensoftware voor de installatiebranche, durfde de uitdaging wel aan. Itannex werd, als adviesbureau en specialist in BIM-oplossingen, aan het projectteam toegevoegd om de koppeling met Revit te realiseren en het proces te begeleiden.

LASTIGSTE MODULE Als eerste module werd meteen de moeilijkste onder handen genomen: riolering. “Het lastige met riolering is het vooraf bepalen van de juiste buisdiameter op basis waarvan de sparingen in de betonconstructie worden gemaakt. Nu worden daar vooraf aannames over gemaakt. Zijn die niet juist, dan leidt dat tot faalkosten op de bouw. Door deze te tekenen en door te rekenen in BIM kunnen we ze eerder opgeven aan het bouwbedrijf en weten we zeker dat ze groot genoeg zijn”, licht De Pater toe. Volgens hem is een besparing te realiseren van vijftig procent op de modelleertijd.

'Informatie delen wordt de nieuwe standaard' PILOT Smart BINK Riolering, zoals de nieuwe tool heet, is getest op het project LOA (Landelijke Opslag voor Archieven) in Emmen. Hier wordt een bestaand gebouw verbouwd en gerenoveerd ten behoeve van de opslag van maar liefst negentig kilometer aan documenten voor het Nationaal Archief. “LOA is een Design & Build opdracht”, vertelt De Pater. “We willen hier als projectteam (o.a. Dura Vermeer, LKSVDD en Lukassen) een nieuwe standaard in BIM neerzetten. We hebben de nieuwe softwaremodule getest naast de oude methode. De uitkomsten waren exact gelijk. Qua tijd hebben we twee mandagen modelleerwerk bespaard. Wanneer we de koppeling ook gaan maken voor andere modules zoals cv, luchtkanalen, koeling en tapwater, wordt de tijdsbesparing nog veel groter.”

MERKONAFHANKELIJK Linthorst Techniek, Itannex en BINK Software presenteerden hun innovatie op de Installatie Vakbeurs in Hardenberg. De koppeling is beschikbaar voor iedereen die met Revit werkt. “We vonden het belangrijk om een merkonafhankelijke oplossing te bedenken. Daar hebben niet alleen wij profijt van, maar de gehele installatiebranche. We dragen hiermee bij aan de verdere ontwikkeling van onze branche, dat vinden we belangrijk en natuurlijk zijn we daar ook wel trots op”, besluit De Pater. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 59

THEMA | BIM

Tekst: Patricia van der Beek

Beeldmateriaal: Van der Sluis Technische Bedrijven

‘REALISTISCHE INFORMATIE AFSTEMMEN, DÁÁR GAAT HET OM’ Een pionier in BIM. Zo mag Van der Sluis Technische Bedrijven gerust worden genoemd. Nog voor het BIM-concept was uitgedacht, hield het bedrijf uit Genemuiden zich al bezig met 3D-ontwerpen en het uitwisselen van informatie met samenwerkende partijen. Inmiddels modelleert Van der Sluis Technische Bedrijven negentig procent van zijn projecten in BIM. “Het verschil tussen het traditionele ontwerpen in 2D en modelleren in BIM is groot”, zegt Dennis Bakker, BIM-coördinator bij Van der Sluis Technische Bedrijven. “Vroeger volstond het om in de ontwerpfase met enkele lijntjes aan te geven waar de installaties zich bevonden. De detailengineering volgde later. Met BIM werken we integraal samen met onze ketenpartners in een driedimensionaal bouwinformatiemodel, waarin direct zichtbaar is hoe de verschillende disciplines zich naast elkaar gedragen. Wij moeten de installaties al in een vroeg stadium ontwerpen en detailleren om een zo realistisch mogelijke bijdrage te leveren aan het integrale ontwerp.”

60 | INSTALLATIE & BOUW

VOORDELEN René van der Sluis, algemeen directeur bij Van der Sluis Technische Bedrijven, is al jaren voorstander van het BIM-principe. De staalbewerkingstak van zijn bedrijf, Metaalsluis, modelleert al sinds 1997 in 3D. Ook beschikte Metaalsluis al vroeg over software om de ontwerpen met ketenpartners te delen en informatie met hen uit te wisselen. De installatietak van Van der Sluis Technische bedrijven startte in 2010 met modelleren. Bakker: “Omschakelen naar BIM gaat niet vanzelf. Het vereist nieuwe software, maar vooral ook nieuwe kennis en vaardigheden van je mensen. Daar staat tegenover dat BIM veel voordelen biedt. Door de 3D-visualisatie heb je voordat de bouw begint al een duidelijk beeld van het gebouw. En door de integrale werkwijze verlopen processen efficiënter en de uitvoering soepeler, waardoor bouwen faalkosten afnemen.”

VORM EN CONTENT “Het succes van Bimmen valt of staat met de juiste content en de juiste bouwstenen”, vervolgt Bakker. “De afgelopen jaren hielden wij ons vooral bezig met vorm en dan met name de wijze waarop elementen zich manifesteren in het model. Nu richten we ons op het verrijken van de content, onder meer voor gebruik van het model op de langere termijn.

THEMA | BIM

Zo voegen we gegevens toe die in een later stadium geraadpleegd kunnen worden voor onder meer het bestellen van materialen of het aansturen van producenten.”

TOEKOMST Mede door voorlopers als Van der Sluis Technische Bedrijven beseffen steeds meer bedrijven, ook in de installatiebranche dat BIM de toekomst heeft. Dat het er niet zozeer om gaat dat werktekeningen snel af zijn, maar dat realistische informatie wordt uitgewisseld voor een efficiënte en soepele uitvoering. En terwijl een toenemend aantal bedrijven overstapt op BIM, zoeken Bakker en zijn team naar nieuwe ontwikkelingen en verbetermogelijkheden. “Wij zijn nu bezig onze processen nog verder te optimaliseren en in te richten op de toekomst. BIM zou bijvoorbeeld een nuttige bijdrage kunnen leveren aan het opstellen en uitvoeren van meerjarenonderhoudsplannen. Zo kunnen we informatie aan elementen meegeven, bijvoorbeeld dat de lampen elke vijf jaar vervangen moeten worden, en dat weer koppelen aan rekensoftware. Voor de klant kunnen we de gegevens uit het model inzichtelijk maken via een webserver. Zo creëren we, met BIM, meerwaarde voor de gehele keten.” ❚

Bezoekadres: Kamperzeedijk 107 8281 PD Genemuiden Postadres: Kamperzeedijk 57 8281 PB Genemuiden T: E: W:

038 - 344 65 55 info@vd-sluis.nl www.vd-sluis.nl

Van der Sluis Technische Bedrijven heeft alles in huis om zich een totaalinstallateur te mogen noemen. Deskundigheid, een zeer brede ervaring en een no-nonsense mentaliteit garanderen dat al uw installatieactiviteiten bij ons in zeer goede handen zijn.

INSTALLATIE & BOUW | 61

THEMA | BIM

Tekst: Lieke van Zuilekom

Beeldmateriaal: TBI KennisLAB

‘ BIM IS MEER DAN EEN ONTWERPTOOL’ In navolging van de maak-, vliegtuig- en scheepvaartindustrie wordt ketenintegratie steeds actiever toegepast in de bouw, met als doel om beter, sneller en goedkoper te presteren en om faalkosten tot een minimum te beperken. Een belangrijke sleutel in dit proces is BIM, weet Hayo Meijs, Programmamanager BIM bij TBI KennisLAB. “Niet alleen voor de bij de bouw betrokken partijen, maar ook voor opdrachtgevers en gebruikersgroepen biedt een digitale 3D-maquette uitkomst”, vertelt Meijs. “Behalve dat je inzicht creëert in het te maken object – wat door veel mensen als zeer prettig wordt ervaren, kun je informatie beter overdragen. Vanaf de eerste schetsontwerpen van de architect tot en met langdurig beheer en onderhoud.” Contractvormen van dertig jaar zijn vandaag de dag al lang geen uitzondering meer, vertelt hij. “Maar hoe borg je dat de informatie die je nu toevoegt, over dertig jaar nog beschikbaar is voor onze opvolgers? Want één ding is duidelijk bij dit soort contracten: degenen die het contract hebben ondertekend, zijn

62 | INSTALLATIE & BOUW

hoogstwaarschijnlijk niet meer werkzaam op het moment dat een dergelijk contract afloopt. Onze opvolgers moeten dan terug kunnen vallen op informatie waarop in het verleden bepaalde beslissingen zijn genomen. Door de digitalisering en informatisering in de bouw is dit binnen handbereik gekomen.”

BELEVING Aan de voorkant van het proces speelt volgens Meijs met name het belevingsaspect een rol. “Door opdrachtgevers en eindgebruikers hun nieuwe woning, utiliteits- of industriegebouw van tevoren te laten beleven, inclu-

THEMA | BIM

sief de omgeving waarin het gebouw komt te staan, creëer je niet alleen nieuwe marketingmogelijkheden en verkoopkanalen, maar kun je ook indelingen en processen in een vroegtijdig stadium al optimaliseren. De gedachte ‘Operational excellence: first time right’, sluit hier goed bij aan. Het in één keer goed neerzetten van een gebouw is voor alle stakeholders aantrekkelijk. Processen worden niet meer verstoord, waardoor efficiënter gebouwd kan worden. Kortere doorlooptijden, minder meerwerk en minder faalkosten zijn het gevolg. Daar zijn niet alleen de bouwende partijen, maar zeker ook opdrachtgevers bij gebaat.”

INZICHT EN OVERZICHT Vandaag de dag werken de ondernemingen van TBI een groot deel van hun projecten – zeker de integrale werken – uit in BIM. “Ook wanneer de klant hier niet om vraagt”, vertelt Meijs. “Zo kunnen we ons eigen, primaire proces zo optimaal mogelijk inrichten.” Als voorbeeld noemt hij de bouw van het Holland Particle Therapy Centre (HollandPTC), de zelfstandige kliniek en het researchcentrum in Delft, waar de TU Delft, het Leids Universitair Medisch Centrum en het Erasmus Medisch Centrum vanaf de zomer van 2017 gaan samenwerken aan uitmuntende zorg en grensverleggend onderzoek. Zo komt vanaf medio 2017 protonentherapie binnen handbereik voor kankerpatiënten in Nederland. “BIM helpt ons hier om inzicht te krijgen in de complexe manier van bouwen. Bijvoorbeeld in het hart van de kliniek, waar een fundatielaag en muren van twee tot vier meter beton nodig bleken om de medische behandelingsapparatuur te kunnen dragen. Door dat beton heen moesten wij onze mantelbuizen installeren; een klus die je in één keer goed wilt doen.”

LOGISTIEKE STROMEN IN KAART Een project waar BIM onderdeel uitmaakte van het aanbestedingsproces, is de uitbreiding van het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis met een nieuw entreegebouw, laboratoriumruimtes, behandelruimtes en diverse kantoorruimtes aan de noordzijde van het gebouw. “BIM is hier niet alleen benut tijdens de uitvoering, maar zal ook tijdens de onderhouden beheerfase een belangrijke rol spelen”, vertelt Meijs. “Tot aan de oplevering afgelopen september heeft het model vooral zijn nut bewezen als coördinatietool. De uitbreiding werd namelijk tegen het bestaande ziekenhuis gebouwd, waarbij processen in de bestaande bouw niet verstoord mochten worden. Inzicht in de logistieke stromen, verschillende bouwfases en bijbehorende werkzaamheden was hiervoor onmisbaar, om één en ander goed te organiseren. Daarbij was de doorlooptijd van het project kort. Een efficiënte bouw en logistiek zijn dan onmisbaar.”

OVER TBI TBI is een groep van ondernemingen die onze leefomgeving op een duurzame manier vernieuwt, inricht en onderhoudt. Meer informatie: www.tbi.nl ❚

INSTALLATIE & BOUW | 63

Kort nieuws Luchtverwarmer met een lage terugverdientijd Bij traditionele luchtverwarmers met een laag rendement gaat er veel energie verloren in de rookgassen. Dit in tegenstelling tot de Thermagas hoog rendement luchtverwarmers, die primair warmte uit gasverbranding produceren en daarnaast via een extra warmtewisselaar de condensatiewarmte uit de rookgassen halen. De HRA-3 luchtverwarmers zijn volledig condenserende gasgestookte luchtverwarmers met een rendement tot 109 procent en een uitzonderlijk lage CO2- en NOx-uitstoot. De prestaties van de HRA-3 luchtverwarmers liggen hiermee ver boven de Europese norm. Het advies van Thermagas is dan ook: stop met het repareren van ‘oude’ luchtverwarmers, maar ga over tot vervanging door een Thermagas hoog rendement HRA-3 model. Terugverdientijden van twee tot drie jaar zijn mogelijk.

Attema laat scholieren kennismaken met techniek

Meer informatie: www.thermagas.nl

Attema heeft de viering van het vijftigjarig bestaan aangegrepen om de leerlingen van het voortgezet onderwijs in Gorinchem kennis te laten maken met techniek. De in totaal 250 scholieren kregen een rondleiding door het jubilerende bedrijf en werden daarnaast via een interactief programma geïntroduceerd in verschillende andere vormen van techniek. De scholieren liepen de belevingsroute die door de Attema-fabriek was uitgezet en waar machines voor de gelegenheid gadgets als frisbees en geodriehoeken maakten. Daarnaast had Attema het OTIB, het Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch InstallatieBedrijf, gevraagd om in een ‘alles is techniek game’ de jongeren te laten ontdekken waar ze techniek tegenkomen in het dagelijks leven. Verder konden ze in een fraaie demotruck onder meer kennismaken met virtual reality en het digitaal ontwerpen van een badkamer. Marketing Manager Herssevoort: “De scholieren waren heel geïnteresseerd, ze stelden veel vragen. Wie weet hebben we de medewerkers van de toekomst op bezoek gehad.” Meer informatie: www.attema.nl

Systemair is gecertificeerd leverancier rookbeheersing

Dahua video platform integreert met Paxton Net2 toegangscontrolesysteem

Systemair is onlangs door Kiwa NCP gecertificeerd voor zowel de installaties die het bedrijf levert als het onderhoud aan de rookbeheersingssystemen. Het systeem voldoet daarmee aan alle kwaliteitseisen zoals gesteld in de beoordelingsrichtlijn BRL-K21025. Het gaat om de certificatie van verschillende rookbeheersystemen, elk met een eigen doel. Overdrukinstallaties komen met name voor in trappenhuizen en zijn vooral bedoeld om vluchtroutes vrij van rook te houden. Rook- en warmteafvoerinstallaties zorgen er, naast het langer veilig houden van de vluchtroutes voor dat de brandweer een betere binnenaanval kan uitvoeren. Bovendien verkleint een goede rook- en warmteafvoerinstallatie de kans dat de constructie van een gebouw bezwijkt en beperkt het rook- en brandschade.

Paxton, marktleider van elektronische toegangscontrolesystemen in de Benelux, introduceert een integratie tussen het eigen Net2 toegangscontrolesysteem en de toonaangevende leverancier van videosurveillanceproducten en- controlewereld: Dahua. Door de naadloze integratie is een gebruiksvriendelijke interface ontstaan die het bekijken van toegangscontrole events in combinatie met opgeslagen videobeelden vereenvoudigt. Hiermee kunnen gebruikers videobeelden bekijken die verband houden met een gebeurtenis. Waardoor zowel rechtstreeks als achteraf beslissingen genomen kunnen worden naar aanleiding van bijvoorbeeld alarmmeldingen. “De integratie geeft zowel voordelen voor Dahua- als Paxtonklanten”, zegt Denny Wang, Dahua’s Sales Director for UK & Ireland. “Het biedt een makkelijke manier om gebeurtenissen te herkennen, wat uiteindelijk resulteert in een effectievere werkwijze.”

Meer informatie: www.systemair.nl

Meer informatie: www.paxton-nl.com

64 | INSTALLATIE & BOUW

Kort nieuws Feenstra juicht wettelijke certificering van cv-installateurs toe Feenstra, de grootste installateur van ons land, juicht het advies van de Onderzoeksraad voor Veiligheid toe dat installatiebedrijven wettelijk gecertificeerd moeten zijn. Dit naar aanleiding van het schrikbarend aantal doden en honderden gewonden door slecht geïnstalleerde of defecte cv-ketels. “Het invoeren van deze wettelijke certificering kan levens redden”, vertelt Henjo Groenwegen, algemeen directeur van Feenstra. “Dagelijks maken mijn monteurs levensgevaarlijke situaties mee, wanneer slecht opgeleide installateurs of handige buurmannen een ketel hebben geïnstalleerd.” De oorzaak van koolmonoxidevergiftiging in huis is veelal te wijten aan ondeskundige installatie of onderhoud van cv-ketels, meldt de Onderzoeksraad. Groenewegen: “Vaak gaat het hier om materialen voor de rookgasafvoer die niet met elkaar gecombineerd mogen worden, dan wel niet goed gebeugeld zijn. Denk hierbij aan een kunststof- of RVS-doorvoer op een aluminiumsysteem.’‘Koolmonoxidevergiftiging komt verontrustend vaak voor in flats en appartementengebouwen. 55 Procent van alle incidenten vindt plaats in etagewoningen terwijl dit bouwtype maar 35 procent van alle woningen in ons land uitmaakt. “De installatie en het onderhoud van cv-ketels vergt grote deskundigheid en ervaring”, aldus Groenewegen. Meer informatie: www.feenstra.com

Galletti introduceert warmtepompen en koelmachines voor binnenopstelling Galletti heeft haar populaire luchtgekoelde MPE-serie warmtepompen en koelmachines uitgebreid met een serie voor binnenopstelling, de MPE-D. Ondanks dat momenteel nog maar vier procent van alle warmtepompen/ koelmachines binnen worden opgesteld, denk Galletti dat met slim toepassen van dit type warmtepompen het percentage snel omhoog zal gaan. Mede daarom is gekozen voor een radiaal ventilator met een hoge externe statische druk van wel 300 Pa. Deze ventilatoren kunnen optioneel worden aangedreven door EC-motoren, zodat deze traploos en met een zeer laag stroomverbruik opereren. De luchthoeveelheid kan dan automatisch worden ingeregeld door een autoadaptieve regeling, die wordt aangestuurd door metingen van het drukverschil tussen de luchtintrede- en luchtuittredezijde.

Met een maximale capaciteit van 80 kW vormt de MPE-D, samen met de LCC-serie een range voor binnenopstelling tot 200 kW met een zeer hoge COP in de warmtepomp uitvoeringen. De mogelijkheid om één of twee compressoren per circuit (redundantie of efficiëntie) in dezelfde capaciteit toe te passen, blijft ook van toepassing voor de MPE-D. De gehele serie MPE-warmtepompen komt in aanmerking voor ISDE-subsidie. Meer informatie: www.airconair.com

Kompakt 2.0 WTW/WP voor luchtwarmtepompen Ubbink introduceert met de Kompakt 2.0WTW/WP een nieuwe variant binnen de Kompakt 2.0-serie. Het biedt een oplossing voor alle dakhellingen (15°-55°). De Kompakt 2.0 WTW/WP is volgens Ubbink de perfecte combinatie met een luchtwarmtepomp voor het energieneutraal maken van woningen. Het minimaliseren van de luchtweerstand in het toe- en afvoerkanaal is cruciaal voor een goede opbrengst van de warmtepomp. Een diameter van 200 mm inwendig is hierbij noodzakelijk. Daarom is de Kompakt 2.0 WTW/WP voorzien van een enkelwandige HDPE doorvoer van 200 mm rond. Het luchtkanaal kan onderdaks verlengd worden met geïsoleerd spiralo 200 mm. De waterdichte Kompakt sluit de binnenzijde van de woning luchtdicht af. Het product voldoet aan alle relevante wetgeving en is gemakkelijk te installeren door het toepassen van een standaard bevestigingsmethode. Het is ook geschikt voor prefab bouwen en is BIM-ready. Meer informatie: www.ubbink.nl

Onderhoud klimaatsysteem laat vaak te wensen over ‘Schoolkind snakt naar frisse lucht in lokalen’, kopte onlangs een artikel in het Algemeen Dagblad. Hierin kwam naar voren dat op veel scholen het onderhoud van een klimaatsysteem te wensen overlaat. Op één school bleek zelfs tijdens een controle de ventilatie überhaupt niet te werken. Het systeem stond al tijden in de storingsstand, maar niemand die het doorhad. Zo komt het voor dat sommige oude, tochtige scholen nog frisser zijn dan moderne gebouwen met alle hightech apparatuur. Dit is te voorkomen door de klimaatinstallatie aan te sluiten op een meldkamer, die continu de luchtkwaliteit bewaakt en bijstuurt waar nodig. Binnenklimaat als service is voor Klimaatgroep Holland door middel van een eigen meldkamer een logische vervolgstap in de ontwikkeling naar totale ontzorging: geen investering, geen service- en onderhoudskosten, wel een comfortabel klimaat voor een vaste prijs per maand. Zonder omkijken. En bovendien kostenbesparend. Dankzij 24/7 monitoring en beheer op afstand hoeft u zich geen zorgen te maken over uw klimaatsysteem. Meer informatie: www.klimaatgroepholland.nl

INSTALLATIE & BOUW | 65

Wasco Onderdelen: al 25 jaar dĂŠ nummer 1!

Zin in een feestje? Wij wel! Omdat we al 25 jaar dĂŠ nummer 1 zijn, pakken we flink uit. Zo trakteren we u elke dag op razendsnelle leveringen, innovatieve oplossingen, 24/7 bereikbaarheid en een enorme beschikbaarheid van onderdelen. En dat is nog niet alles. Want vanaf 3 oktober spaart u voor bioscoopkaartjes en maakt u kans op de mooiste prijzen. Feest u mee?

Kijk voor meer informatie op wasco.nl

Kort nieuws Nieuwe koudwatermachines met fors lagere carbon footprint

tijkopstellingen die klassikaal plaatsvinden. Nieuw is de training over het klimaatsysteem van de toekomst “Variabel Water Flow”. Hierin komen de voordelen van VWF, regelgeving, ontwerpcriteria en toekomstverwachtingen aan bod. Tevens zijn nieuw toegevoegd kennissessies over ‘Luchtbehandelingskasten – van bestek tot praktijk’, ‘Wet- en Regelgevingen’ en ‘Industriële Verwarming’, naast de vertrouwde trainingen ‘Warmtepompen met WKO-systeem’, ‘Total Cost of Ownership & koelmachines’, ‘ProDialiog Plus koelmachine regeling’ en ‘Regelingen op Luchtbehandelingskasten’. Via www.carrier.nl/trainingen kunt u zich inschrijven voor de trainingen.

Designradiator ONI met ultradunne plaat van 8 millimeter

Met de introductie van de EWWD-VZ lanceert Daikin een serie nieuwe en zeer efficiënte, watergekoelde koudwatermachines in de range met een vermogen van 450kW tot 1100kW (één circuit) en de grotere modellen met een vermogen tussen 1200kW en 2100kW (dubbel circuit). Door onder meer de unieke VVR-technologie gebruiken deze koudwatermachines fors minder energie, met minimale operationele kosten en een zeer lage CO2-uitstoot. De EWWD-VZ is vijftien procent efficiënter dan andere systemen op de markt en bereikt een Energy Efficiency Ratio van 5,7 op vol vermogen en een ESEER tot 8,3 bij een lager vermogen. Vergeleken met koudwatermachines die geen gebruik maken van deze technologie, realiseert de machine 25 procent winst op de exploitatiekosten. Een uitkomst voor installateurs en eindgebruikers die hun energiekosten flink willen verlagen en aan steeds strengere eisen voor energieverbruik en CO2-uitstoot moeten voldoen. Het resultaat van die verlaging, betere milieukenmerken, kunnen leiden tot een hoge BREEAM- of LEED-score.

Architecten zijn voortdurend op zoek naar steeds slankere radiatoren met toch een maximale warmteafgifte. Met de nieuwe ONI-radiatoren komt Vasco uit Dilsen (BE) tegemoet aan deze vraag. Met een plaatdikte van slechts 8 millimeter behoort de radiator met fraaie afgeronde hoeken tot de dunste in zijn soort. Door het gebruik van aluminium wordt de warmteopbrengst geoptimaliseerd (815 W). Speciaal voor toepassing in badkamers is ONI verkrijgbaar met de ovale uitsparingen voor handdoeken. Afhankelijk van de verschillende hoogtes (1.400, 1.800 en 2.000 mm) zijn één of twee uitsparingen mogelijk. ONI is verkrijgbaar in diverse kleuren. Bovendien zit er op ONI een garantie van tien jaar op waterdichtheid en lak.

Meer informatie: www.daikin.nl/ewwd-vz Meer informatie: www.vasco.eu

Carrier introduceert nieuw trainingsprogramma 2016-2017 Het nieuwe trainingsprogramma 2016-2017 is beschikbaar. Hierin komen de vele facetten van de huidige Carrier-apparatuur, -systemen, -regelingen en weten regelgevingen aan de orde. Naast een theoriegedeelte worden de trainingen, waar mogelijk, uitgevoerd met behulp van prak-

Nieuwe eigenaar Van Lente Systeemintegratie B.V. Eind juli 2016 heeft de huidige directeur Cor de Best alle aandelen van Van Lente Systeemintegratie B.V. overgenomen van de participatiemaatschappij DGtC die sinds 2000 eigenaar was van het bedrijf. Sinds 2003 is Cor de Best directeur bij Van Lente Systeemintegratie B.V. Na de oprichting in Gorssel (1933) is het bedrijf in 1989 naar Deventer verhuisd. Naast de hoofdvestiging in Deventer is er in 2015 ook een vestiging Meet & Regeltechniek in Reeuwijk geopend. Deze uitbreiding past in de strategie van Van Lente Systeemintegratie om een toonaangevende speler te zijn op het gebied van Technische Automatisering, Technische Installaties en Technisch Beheer in de industrie (food en feed) en de complexe gebouwgebonden installaties. De kernwaarden: respect, ambitie en betrouwbaarheid zijn stevig verankerd in de bedrijfsprocessen van Van Lente Systeemintegratie B.V. Bij het bedrijf zijn circa 145 medewerkers werkzaam. Meer informatie: www.vanlente.nl

INSTALLATIE & BOUW | 67

Kort nieuws Aldes Twisted luchtroosters verkrijgbaar bij Centercon Centercon heeft recent de Twisted luchtroosters van het merk Aldes in het assortiment opgenomen. De luchtroosters zijn ideaal voor het verspreiden van koude en warme lucht (airconditioning) bij grote temperatuurverschillen en lage plafonds. Nieuw in het assortiment zijn onder andere de Aldes Twisted 850 luchtroosters. Met een formaat van 600 x 600 mm of 675 x 675 mm passen de roosters precies op de plaats van een standaard plafondtegel. De roosters zijn toe te passen bij luchtdebieten tussen 150 en 600 m³ per uur en zijn hierdoor uitermate geschikt voor verwarmings- en airconditioningssystemen met een hoge circulatiewaarde. Daarbij zijn de roosters ideaal voor het verspreiden van koude en warme lucht (airconditioning) bij grote temperatuurverschillen en lage plafonds. Centercon kan de Aldes Twisted luchtroosters direct uit voorraad leveren. De inblaasroosters (met gemonteerd en geïsoleerd inblaasplenum) en retourroosters zijn uit voorraad leverbaar in de kleur wit (RAL 9010 mat).

worden gerealiseerd. CLIMACIAT is leverbaar in de vorm van single-flow en dual-flow horizontale units voor binnen- of buiteninstallaties met overkapping en weerbestendige beschermende accessoires. Meer informatie: www.ciat.nl

Silenzio Retro ZR nieuwkomer in Duco’s gamma geluiddempende ventilatie Er is volgens Duco steeds meer vraag naar esthetische ventilatiemogelijkheden in renovatieprojecten die onderhevig zijn aan een zware geluidsbelasting. Met de Silenzio ZR (AK) en zijn nieuwe retro variant Silenzio Retro ZR biedt ventilatiespecialist Duco een alles-in-één-oplossing als garantie voor een gezond en (akoestisch) comfortabel binnenklimaat dat in elk type raam of inbouwsituatie geplaatst kan worden. De Silenzio ZR is tevens beschikbaar met een zelfregelende klep. Hierdoor kan het moeiteloos in één van Duco’s ventilatiesystemen worden toegepast. In combinatie met het Duco CO2 System of het Duco Comfort System is het een perfecte renovatieoplossing. Daarbij kan het ook naadloos in ruimtes met een schuin dakvlak worden geplaatst. Meer informatie: www.duco.eu

CLIMACIAT, een nieuwe innovatieve serie luchtbehandelingskasten CIAT ontwerpt, produceert en levert oplossingen voor verwarming, ventilatie en airconditioning (HVAC) die het energieverbruik optimaliseren en de luchtkwaliteit en het comfort in gebouwen verbeteren. Onlangs lanceerde het bedrijf de CLIMACIAT reeks, leverbaar in de drie modellen Airtech, Airclean en Airaccess. De reeks omvat innovatieve, energiezuinige en eenvoudig te installeren units voor een scala van commerciële toepassingen. De volledig modulaire serie is voorzien van de meest recente technologische innovaties, met meer dan 26 functies die kunnen worden aangepast aan de specifieke behoeften van de klant. De CLIMACIAT serie wordt onder werkelijke klimatologische omstandigheden bij zon- en regenblootstelling zo goed mogelijk getest om gedrag zoals mechanische vervorming, luchtdichtheid en de isolatie van panelen van verschillende materialen te kunnen bestuderen, zodat een optimaal niveau van energie-efficiency en indoor luchtkwaliteit kan

E-TEC Power Management B.V. branchewinnaar bij De Succesfactor E-TEC Power Management is door de Nominatiecommissie van de Nationale Business Succes Award uitgeroepen tot branchewinnaar in de noodstroombranche. Volgens de jury is het bedrijf een vooruitstrevende onderneming met veel knowhow en een grote mate van klantgerichtheid. E-TEC levert totaaloplossingen op het gebied van noodstroomsystemen en complete turnkey datacenters. Daarnaast heeft het bedrijf een eigen 24/7 servicedienst met ervaren technici voor het onderhoud aan aggregaten en UPS-systemen. Onlangs heeft E-TEC op het mediapark in Hilversum bij de NOS een tweetal nieuwe noodstroomaggregaten (2x 1.940 kVA) geplaatst, nadat eerder in 2013 tijdens een uitzending van Studio Voetbal de landelijke publieke zenders op zwart gingen. Een door E-TEC zelf ontwikkelde virtuele 3D-engineeringssoftware maakt het mogelijk een compleet datacenter voor de ogen van de klant te ontwerpen en te visualiseren. Binnen enkele maanden na opdracht kan het datacenter turnkey worden opgeleverd. Tot slot wordt later in het jaar een compleet concept van modulaire datacenters, wat een groot succes in Duitsland is, in Nederland geïntroduceerd. Meer informatie: www.e-tec.nl

68 | INSTALLATIE & BOUW

Kort nieuws Smart Homes Beurs Domotica & Slim Wonen

Bereik MEP-engineers wereldwijd via het MEPcontent webinar Informatierijke 3D-content wordt steeds belangrijker in het BIM- en bestelproces. Dit biedt een kans én een uitdaging voor fabrikanten. Hoe kunnen fabrikanten met hun producten het best inspelen op de ontwerpfase en aankoopbeslissing van de engineer? Stabiplan organiseert regelmatig webinars die ingaan op de rol van content in het BIM-proces en behandelt onder meer de toegevoegde waarde van high-quality content hierin. Van PIM-data naar BIM-content, snel en eenvoudig met EMCS. Contentverrijking met GTIN, productdata, PDF-files, URL’s en meer technische informatie. MEPcontent als BIM-platform voor fabrikanten en hoe dit extra omzet oplevert. Hoe om te gaan met verschillende BIM-standaarden. De webinars worden verspreid door het jaar gehouden. Kijk op www.stabiplan.nl voor een datumoverzicht.

Op woensdag 16 en donderdag 17 november a.s. vindt de Beurs Domitica & Slim Wonen plaats in het Evoluon te Eindhoven. De beurs is inmiddels uitgegroeid tot hét vak- en netwerkevenement in deze branche waar de bezoekers kennis en informatie kunnen opdoen over nieuwe innovaties, diensten en oplossingen. Met een gevarieerd veld van standhouders, inhoudelijke lezingen en het Beyond Big Data congres op 16 november komen alle aspecten van domotica naar IoT & Big Data aan bod. Op de beursvloer staat beleving van domotica centraal. Vast onderdeel is ook de uitreiking van de Smart Homes Award op woensdag 16 november. De top drie van genomineerden krijgen de gelegenheid om hun producten te pitchen waarna een vakjury zich buigt over deze innovatieve projecten. Daarnaast reikt Smart Homes de inmiddels bekende Inspiration Award uit. Het publiek bepaalt bij welke stand, lezing of pitch zij het ultieme domoticagevoel krijgen. Kortom: kom op woensdag 16 november van 12.00 tot 19.00 uur en op donderdag 17 november van 10.00 tot 17.00 uur naar de Smart Homes Beurs Domotica & Slim Wonen in het Evoluon in Eindhoven. Meer informatie: www.beursdomoticaenslimwonen.nl

Totaalconcept voor verwarming, koelen en ventilatie Airview Luchtbehandeling presenteerde op de Vakbeurs Energie een totaalconcept voor verwarming, koeling en ventilatie door middel van een lucht/ waterwarmtepomp, fancoil en warmteterugwinningsunit. Deze producten zijn gericht op energiebesparing en duurzaam hergebruik. Het totaalconcept bestaat uit de Carisma CRT Fancoil, uitgevoerd met tangentiaal ventilatoren voor een verlaagd energieverbruik, de CRHE-H hoogrendement (>90%) WTWunit, voorzien van aluminium kruisstroomwisselaar en hoog rendement plug fan ventilatoren en de WSAN-XIN 121 Inverter lucht/waterwarmtepomp, voor energie-efficiënt koelen en verwarmen (ESEER tot 5,1). Tot slot presenteerde Airview Luchtbehandeling de ACW-H, een watergekoelde condensingunit in warmtepompuitvoering en de FAI-ED warmteterugwinunit, bestaande uit vijf modellen die geschikt zijn voor woningen, winkels en kleine kantoorpanden. De WTW-unit is plug-and-play en combineert een hoog rendement (<80%) met een scherpe prijs. Dankzij de drie-toeren ventilator vormt deze unit een prijstechnisch alternatief op de units.

Schachtaansluiting met trekvaste verbinding De nieuwe schachtaansluiting met trekvaste verbinding voor Flex 50 en Flex 80 uit de serie Ubbink Rolux Flex schoorsteenrenovatiesysteem is nu verkrijgbaar. Het systeem biedt een betrouwbare en doeltreffende oplossing om bestaande schoorsteenkanalen te moderniseren en geschikt te maken voor het afvoeren van rookgassen van bijvoorbeeld een hr-ketel. Omdat de steun buiten de schacht wordt bevestigd, is er geen groot gat nodig en is de verwerking snel en eenvoudig. De slang kan nergens ongewild los raken en biedt een volledige veilige en trekvaste verbinding tussen de schachtaansluiting en de flexibele rookgasafvoerslang. De Flex 50 en 80 hebben een variabele diepte-instelling en zijn eenvoudig (brandwerend) af te werken. Meer informatie: www.ubbink.nl

Meer informatie: www.airview.nl

INSTALLATIE & BOUW | 69

Nieuwpoortlaan 17 - B-3600 Genk - hamstercleaning.com

Coated pantone 420

Uncoated pantone 427

Wij zorgen voor lucht! Vink Systemen, uw adres voor het ontwerpen, leveren, installeren en onderhouden van luchtkanalen en luchttechnische componenten.

www.vinksystemen.nl

Hamster Smart Cleaning

Kort nieuws AUERHAAN introduceert systeemoplossingen voor hotels

UbiFit Concentrisch Push-Fit, niet duur en super veilig

Voor hotelgasten is Hoteloplossingen een goede nachtrust een belangrijke eis waaraan moet worden voldaan. Met de systeemoplossingen van Auerhaan/Swegon kunt u hieraan een positieve bijdrage leveren. De hoteloplossingen zorgen voor een optimaal binnenklimaat met een zo laag mogelijk energieverbruik. Alle componenten zoals WTW-luchtbehandelingsunits, warmtepompen, inductie-units, regelkleppen etc. communiceren met elkaar, waardoor de meest optimale installatie op het gebied van comfort bereikt kan worden. De Swegon producten zijn bovendien Eurovent gecertificeerd. Het revolutionaire regelsysteem IQlogic kent oneindig veel mogelijkheden voor communicatie en beheer op afstand via centrale regelsystemen, laptop, tablet en smartphone. Communicatie tussen de hand-held controller kan draadloos via WLAN. Wereldwijd heeft Swegon aan meer dan driehonderd hotels producten en systeemoplossingen geleverd.

Tijdens de VSK 2016 introduceerde Ubbink het nieuwe rookgasafvoerprogramma UbiFit Concentrisch Push-Fit. Concentrische systemen bieden, door de pijp-in-pijp constructie, een extra vangnet bij lekkages. Hierdoor wordt de kans op koolmonoxidevergiftiging sterk gereduceerd. In de meeste landen om ons heen is concentrisch een verplichting. Installateurs in Nederland installeren concentrische systemen niet massaal, voornamelijk uit kostenoverweging. Omdat de prijs geen issue mag zijn bij veiligheid is de UbiFit Concentrisch Push-Fit aanzienlijk goedkoper dan traditionele concentrische klembandsystemen. Het systeem bestaat uit verschillende lengten verlengmateriaal en bochten. De montage is eenvoudig, doordat je de onderdelen gemakkelijk in elkaar kunt schuiven zonder het gebruik van glijmiddel of water. Om het systeem compleet te maken, is de bekende Rolux 5G nu ook verkrijgbaar met een concentrische 60/100 aansluiting. Daarnaast biedt Ubbink de Rolux Muurdoorvoer 5H, voor het veilig beugelen van concentrische leidingen en dakdoorvoeren.

‘Azura’ warmtepomp

‘Parasol’ inductie-unit

‘Paragon’ inductie-unit

‘Gold’ luchtbehandelingsunit

Meer informatie: www.swegon.com

Vernieuwde Scholenconcept garant voor Frisse School Een volhoudbare school is alleen te bewerkstelligen in samenspraak met het onderwijs zelf en nauw verwante partijen. Dat was tien jaar geleden, bij de ontwikkeling van het Scholenconcept van Klimaatgroep Holland, het uitgangspunt. Het unieke totaalconcept is nog steeds zeer succesvol.

Concentrische systemen worden onder andere geadviseerd door de vereniging van rookgasafvoerfabrikanten Rogafa. Meer informatie: www.ubbink.nl

Klaar voor de toekomst met Duco’s vernieuwde Energieconcepten-brochure

Ook nu nog speelt het onderwijs een grote rol in de doorontwikkeling van het Scholenconcept. Waarbij ook de nauw verwante partijen, zoals architecten en installatieadviseurs, hun expertise inbrengen. Daarmee staat het klimaatconcept garant voor comfort, energiebesparing, minimale onderhoudskosten, volhoudbaarheid en eenvoud in toepassing en gebruik. Het Scholenconcept is al vanaf het begin af aan een totaalconcept dat koelen, verwarmen en ventileren in één systeem integreert. In de afgelopen jaren heeft het systeem zeker niet stilgestaan. In de praktijk bleek de verbinding van technieken steeds meer een vraag te zijn. Naast het binnenklimaat kwam ook de vraag naar verbinding met onder meer verlichting, zonwering, energieopwekking, sturing op energieverbruik, managementinformatie en exploitatiebeheer. Wanneer een klimaatinstallatie eenmaal is geïnstalleerd, is het noodzakelijk om de luchtkwaliteit, het comfort en de energieprestatie te blijven meten en borgen. Aansluiting op de meldkamer van Klimaatgroep Holland is hiervoor de oplossing. De meldkamer monitort de regeling continu en stuurt bij waar nodig. Hiermee kan het maximale uit een systeem gehaald worden: meer comfort, minder energieverbruik en een gezondere omgeving.

Als antwoord op de steeds strenger wordende EPC-regelgeving werkte Duco zijn bestaande Energieconcepten-brochure verder uit. Dankzij een grondige update vormt dit instrument nu een nog efficiëntere leidraad voor iedereen die meer kennis wil vergaren over (bijna) energiezuinig bouwen én het aandeel van Duco’s Vraaggestuurde Natuurlijke Ventilatiesystemen hierin. Omdat ventilatie een belangrijke pijler is, voerde Duco een diepgaandere analyse uit van een aantal nieuwbouw- en renovatieconcepten waarin bestaande en nieuwe Vraaggestuurde Natuurlijke Ventilatiesystemen worden toegepast binnen de huidige EPC-norm van 0,4 alsook de toekomstige norm van 0,0 en zelfs lager. Een ander vernieuwend aspect in deze folder is het luik ‘Energie-Index (EI)’ dat voortaan als nieuwe bepalingsmethode voor de energiezuinigheid van een woning wordt gehanteerd ter vervanging van het energielabel.

Meer informatie: www.klimaatgroepholland.nl

Meer informatie: www.duco.eu

INSTALLATIE & BOUW | 71

HEERLEN | Smart Services Campus

Tekst: Patricia van der Beek

Beeldmateriaal: EPM Maastricht

FLEXIBEL INSTALLEREN VOOR EEN HIGHTECH DOELGROEP In Heerlen, het hart van de internationale technologiedriehoek Eindhoven – Aken – Leuven, ondergaat het voormalig kantoorcomplex van ABP een flinke upgrade tot Smart Services Campus. GrootKantoor II, kortweg GKII, is in juli 2016 opgeleverd. Een deel is reeds verhuurd. De Smart Services Campus is een initiatief van onder meer de Universiteit Maastricht, pensioenbedrijf APG en de Provincie Limburg. Deze campus is een interessante vestigingslocatie voor bedrijven die zich bezighouden met smart services. Doel van de campus is om deze bedrijven te stimuleren samen innovatieve producten te ontwikkelen door middel van co-creatie om tot nieuwe diensten te komen. GKII fungeert hierin als dynamisch bolwerk, waarin Smart Services Campus zelf ook ruimte afneemt.

MULTIFUNCTIONEEL GEBOUW GKII was een regulier kantoorgebouw met een open structuur, kantooreilanden en een grote computervloer per verdieping. Sinds de upgrade is GKII een multifunctioneel gebouw gericht op hightech bedrijven, startups en MKB-bedrijven. Om tot die nieuwe situatie te komen, werden de kantoorverdiepingen gerenoveerd. Ook kwam er een nieuwe hoofdingang met achterliggende entreehal. Naast het bouwkundige deel werden de technische installaties grotendeels vervangen. Elke verdieping heeft zijn eigen zelfstandige technische voorzieningen zoals elektra, data en beveiliging op het gebied van brand en inbraak.

72 | INSTALLATIE & BOUW

De engineering en uitvoering van de elektrotechnische installaties in GKII werd door aannemer BAM Bouw en Techniek gegund aan EPM. DGA Wil Paulus van EPM vertelt: “Na in de aanbestedingsfase al betrokken te zijn geweest, startten we in september 2015 met de engineering en voorbereiding van de installaties. We voerden de engineering deels op locatie uit, om een zo goed mogelijk beeld te hebben van het gebouw en de bestaande situatie.”

HEERLEN | Smart Services Campus

DEELS BESTAAND, DEELS NIEUW De werkzaamheden van EPM hadden betrekking op de elektrotechnische installaties inclusief de verlichting, brandmeldinstallatie, ontruimingsinstallatie en inbraakbeveiliging. Data, ICT, CCTV en toegangscontrole vielen onder de verantwoordelijkheid van een ICT-bedrijf. “Het primaire systeem bleef tot aan de hoofdverdeelkasten behouden”, aldus Paulus. “Ook het railkokersysteem, dat aan beide zijden van het gebouw van beneden naar boven loopt, werd gehandhaafd. De verdeelkasten op de verdiepingen bouwden we om met nieuwe technieken, waaronder het Priva-systeem.” Het Priva-deel dat in de installatie van EPM is geïntegreerd, wordt gebruikt voor de besturing van verlichting op de verschillende niveaus. Verder

maakt het Priva-deel onderdeel uit van het gebouwbeheersysteem. Vanaf de centrale receptie van SSC schakelt en bewaakt het alle E- en W-installaties.

SNEL EN FLEXIBEL De combinatie van een strakke planning en continue wijzigingen van de wensen van de opdrachtgever en huurder was de grootste uitdaging in dit project. Er is veel gewijzigd, extra gemaakt of aangepast. “Om snel en flexibel op die wijzigingen in te spelen, kozen we ervoor om stekerbaar te installeren”, zegt Paulus. In juli 2016 leverden we het laatste deel op. Ondanks de dynamiek en soms ook hectiek kunnen we terugkijken op een technisch goed verlopen project.” ❚

Projectinfo

Bouwinfo OPDRACHTGEVERS Provincie Limburg, pensioenbedrijf APG en Universiteit Maastricht

BOUWPROGRAMMA Revitalisatie kantoorgebouw (ca. 21.000 m² BVO)

ENGINEERING EN (INSTALLATIE)ADVIES Bremen Bouwadviseurs, Heerlen

ONTWERP

COMPLEET EN DUURZAAM VERLICHT Als ervaren handelspartner op het gebied van lichtadvies, -calculatie en -ontwerp tekende GM Lighting in nauwe samenwerking met fabrikant Intra Lighting voor een duurzame en energietechnisch verantwoorde verlichting van de Smart Service Campus Heerlen.

diederendirrix, Eindhoven

UITVOERING BAM Bouw en Techniek regio Zuid, Eindhoven

INSTALLATIES EPM, Maastricht (e), BAM Bouw en Techniek regio Zuid, Eindhoven (w), Coneco, GM Lighting, Office Cabling Systems

REGELTECHNISCHE INSTALLATIES Coneco BV, Alblasserdam

GM Lighting

“Via TL-armaturen, LED-armaturen en een compleet PoE-ontwerp met een centraal driversysteem heeft het door ons ontworpen lichtplan uiteindelijk geresulteerd in de levering van meer dan 2.500 armaturen”, vertelt Marcel Mast namens de vanuit Gorinchem opererende lichtprofessional. “Deze in het koelplafond geïntegreerde armaturen zijn deels voorzien van daglichtregeling, aanwezigheidssensor, noodvoorziening en/of Dali-sturing in diverse maten en uitvoeringen. Daarnaast zijn alle Intra Lighting bandraster LED-armaturen op maat uitgerust met een hoogwaardige spiegel, hoogrendement LED-modules en luchtafzuiging buiten de spiegel om. Samen met de vele LED-downlights hebben we deze hoogwaardige componenten overgedragen aan de specialisten van totaalinstallateur EPM. Zij hebben vervolgens de installatie van al deze technische pareltjes buitengewoon vakkundig gerealiseerd.” Mast is verheugd over het feit dat GM Lighting heeft kunnen bijdragen aan een behoorlijke kostenbesparing. “Wat stroom betreft, leidt het gebruik van deze producten tot een kostenreductie van ruim 32.000 euro per jaar. En daar zijn de lampvervangingskosten nog niet eens in meegenomen”, aldus Mast, die de prettige en nauwe samenwerking met EPM, Bremen Bouwadviseurs en Intra Lighting Benelux BV roemt. “Samen hebben we een resultaat geboekt waarop Limburg met recht trots kan zijn.”

Professionals in Light www.gmlighting.nl

INSTALLATIE & BOUW | 73

HEERLEN | Smart Services Campus

Tekst en beeldmateriaal: Office Cabling Systems

ONDERWIJS, ONDERZOEK EN ONDERNEMEN

KOMEN SAMEN IN BRIGHTLANDS SMART SERVICES CAMPUS HEERLEN De Brightlands Smart Services Campus in Heerlen is afgelopen september geopend door Prins Constantijn, gedeputeerde Twan Beurskens en minister Henk Kamp. In de inspirerende broedplaats voor nieuwe bedrijvigheid komen onderwijs, onderzoek en ondernemen samen. De grote en kleine bedrijven gaan op zoek naar mogelijkheden om data om te zetten in innovatieve diensten. Office Cabling Systems heeft de faciliteiten verzorgd, zodat al deze bedrijven aan de slag konden.

De benodigde stroom of data voor een laptop, tablet of smartphone is binnen handbereik met de Desk I bureau opbouwunit van Bachmann. Ideaal voor de flexibele werknemer die efficiënt wil werken in conferentieruimtes, lesopstellingen of kantoortuinen. Door de eenvoudige bevestiging zijn grote aantallen werkplekken snel en veilig te veranderen in flexplekken.

Het pand heeft tientallen startups en spin-offs aangetrokken. De bedrijven, innovaties en talent ontwikkelingsprogramma’s moeten natuurlijk goed, flexibel en snel kunnen werken. Daar zorgen aansluitpunten vanuit plafonds, in vloeren, in muren en op bureaus voor. OCS (kabelmanagement) zorgde in samenwerking met Oosterberg (logistiek) en EPM Maastricht (E-installateur) voor maar liefst 1.250 OCS TETRA® 2.0 vloerdozen om voldoende vloercontactpunten te realiseren. De duurzame vloerdozen zijn in eigen beheer ontwikkeld, honderd procent stekerbaar en makkelijk te installeren. Ook de bureaus zijn voorzien van stroom- en data-aansluitingen van OCS. Het kabelmanagementbedrijf heeft daarnaast speciale waterdichte vloerdozen voor het project Center Court geleverd. OCS verdiept zich als kabelmanagementspecialist in totaaloplossingen voor flexibele en veilige werkomgevingen. ❚

De recyclebare TETRA® 2.0 past in een moderne omgeving van vandaag en morgen. Het deksel – waar de vloerafwerking in kan worden geplaatst – is altijd makkelijk te sluiten, ook als haakse stekkers zijn aangesloten. Kies uit een RVS of kunststof deksel in RAL 7024 of bij grotere oplages in een kleur naar keuze.

INSTALLATIE & BOUW | 75

KRIMPEN A/D IJSSEL

Tekst: Lieke van Zuilekom

| Ontmoetingscentrum De Tuyter

Beeldmateriaal: Systemair B.V., Wim Kamerbeek, Oostrom Installatiebedrijf

‘VERDUURZAMINGSSLAG VOOR ONTMOETINGSCENTRUM DE TUYTER’ De afgelopen maanden is ontmoetingscentrum De Tuyter in Krimpen aan den IJssel grondig verbouwd. Hiermee is invulling gegeven aan de wens van de gemeente om van het centrum dé centrale ontmoetingsplek voor (culturele) activiteiten te maken én om het pand te verduurzamen. Er zijn diverse nieuwe zalen toegevoegd en bestaande zalen zijn vernieuwd. Daarnaast is een keur aan energiebesparende maatregelen genomen, waaronder het aanbrengen van extra muur- en dakisolatie, LED-verlichting en een energiezuinig luchtbehandelingssysteem. “In slechts vier maanden bouwtijd is het gebouw van binnen volledig gestript en opnieuw opgebouwd, op de toiletgroepen na”, vertelt Wim Oostrom, eigenaar van Oostrom Installatiebedrijf, dat tekende voor de werktuigbouwkundige installaties in het project. “In verschillende

76 | INSTALLATIE & BOUW

fases hebben we onder andere de centrale verwarming, inclusief alle infrastructuur, de ventilatie-installatie en de meet- en regeltechniek vernieuwd. Dat zorgde voor de nodige uitdagingen, want sommige gebruikers bleven tijdens de werkzaamheden in het gebouw. Om

een optimaal binnenklimaat voor hen te waarborgen, hebben we een aantal installaties eerder in bedrijf genomen. Deze installaties zijn steeds handmatig in- en uitgeschakeld, totdat alle fases waren afgerond en het centrale regelsysteem de bediening kon overnemen.”

KRIMPEN A/D IJSSEL

KLIMATISERING PER ZONE De grote cv-ketel, die in het verleden de verwarming voor het volledige ontmoetingscentrum regelde, is door Oostrom Installatiebedrijf vervangen door vier cv-ketels en vier luchtbehandelingsunits, waarmee het gebouw per zone geklimatiseerd kan worden. Systemair nam hierbij de calculatie, fabricage en levering van de luchtbehandelingsunits voor haar rekening. “In het bestek was aanvankelijk een concurrerende luchtbehandelingsunit voorgeschreven, maar we mochten van Oostrom toch een aanbieding doen”, vertelt Derrick Echteld, Accountmanager bij Systemair. “Op basis van de specificaties hebben we HHCompact luchtbehandelingsunits voorgeschreven van circa 4.000 m³/h per stuk, die op het dak van het ontmoetingscentrum zijn geplaatst.” De luchtbehandelingsunits type HHCompact kennen een reeks gestandaardiseerde modellen met warmteterugwinning, zowel met als zonder geïntegreerde regeling, vertelt hij. “De units zijn leverbaar met een toe- en/ of afvoerunit en worden standaard uitgerust met toerengeregelde EC-plugventilatoren. Alle luchtbehandelingsunits worden bovendien door ons voorzien van een warmtewiel en een watergevoede naverwarmer, om de gewenste

| Ontmoetingscentrum De Tuyter

‘De grote cv-ketel in het ontmoetingscentrum is vervangen door vier cv-ketels en vier luchtbehandelingsunits waarmee het gebouw per zone geklimatiseerd kan worden’ binnentemperatuur te garanderen. Een volledig geïntegreerde regeling zorgt ervoor dat de units standalone kunnen functioneren.”

SAMENWERKING Systemair maakt sinds enkele jaren deel uit van het vaste leveranciersbestand van Oostrom Installatiebedrijf. “Het eerste contact werd gelegd in 2012, toen wij stonden omschreven in het bestek van Kinderdagverblijf Marjatta in Den Haag, waarvoor Oostrom de opdracht gegund kreeg”, vertelt Echteld. “De samenwerking in dit project liep zo goed, dat we nauw contact hebben gehouden. De afgelopen jaren hebben samen we verschillende mooie projecten mogen uitvoeren. Zoals de bouw van een gymzaal in Gouda, waarvoor wij de ventilatiecomponenten hebben geleverd, en de bouw van het nieuwe bedrijfspand van Oostrom Installatiebedrijf in Gouderak.” Oostrom: “Niet alleen de hoge kwaliteit van de luchtbehandelingsunits en het

slimme materiaalgebruik, maar vooral ook de uitgebreide service en aftersales was voor ons reden om met Systemair in zee te gaan. Men is altijd bereid met ons mee te denken over de best passende oplossing. De lijnen zijn kort, waardoor steeds snel geschakeld kan worden. Wanneer wij een aanvraag krijgen voor een luchtbehandelingsunit, benaderen we Systemair dan ook altijd om ten minste een aanbieding te doen.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Krimpen aan den IJssel

AANNEMER Martens Aannemingsbedrijf

W-INSTALLATIES Oostrom Installatiebedrijf

LUCHTBEHANDELINGSUNITS Systemair B.V.

INSTALLATIE & BOUW | 77

RETHINK CLIMATE IMPROVE LIFE RETHINK CLIMATE IMPROVE LIFE

Dus wij dachten – Dus wij dachten –

Ultiem comfort voor de gebruiker Ultiem comfort voor de gebruiker volgens de standaarden van morgen volgens de standaarden van morgen

VRV: VRV:Het Hetperfecte perfecte klimaat klimaatininelke elkeruimte ruimte Met MetVRV-techniek VRV-techniekrealiseren realiseren we weklimaatbeheersing klimaatbeheersing waarbij waarbijper perruimte ruimteof ofzone zone onafhankelijk onafhankelijkverwarmd verwarmdof of gekoeld gekoeldkan kanworden. worden.Een Een innovatiefsysteem, systeem,dat datniet niet innovatief alleeneen eenaangenaam aangenaam alleen binnenklimaatgarandeert, garandeert, binnenklimaat maarook ookde deCO2-uitstoot CO2-uitstoot maar vermindert. vermindert.

www.daikin.nl www.daikin.nl

RAAMSDONKSVEER | Nieuwbouw Holmatro

Tekst: Margot Visser

Beeldmateriaal: Daikin

MOOI STAALTJE INSTALLATIEVAKWERK IN NIEUWBOUW HOLMATRO Luchtverwarming, koeling, vloerverwarming en regeltechniek zijn volledig geïntegreerd in het installatieconcept voor Holmatro Rescue Equipment. De complexiteit en het optimale gebruik van alternatieve duurzame toepassingen maken het tot een bijzonder project. VD Koudetechniek realiseerde het in samenwerking met Daikin. Fabrikant van hydraulische gereedschappen Holmatro was door aanhoudende groei toe aan uitbreiding van haar kantoorpand in Raamsdonksveer. De nieuwe vleugel voor de afdeling Rescue Equipment heeft een oppervlakte van circa 1.100 m2 en bestaat uit een werkplaats met kantoorgedeelte en een ruime kantine op de bovenverdieping. Duurzaamheid is verankerd in de bedrijfsfilosofie en was dus een belangrijk uitgangspunt bij de bouw. Een gasaansluiting ontbreekt, het gebouw is ‘full electric’. Verticale

windmolens, 1.100 zonnepanelen en een verticale glasgevel met honderden geïntegreerde zonnecellen voorzien in de energiebehoefte. Het leverde het project de waardering BREEAM ‘Excellent' op.

leveren de warmte voor de door het gehele pand aanwezige vloerverwarming. Drie ERQ200’s zorgen voor de warmtekoude-opwekking van de luchtbehandelingskast.

HEAT RECOVERY

Alle technieken zijn gekoppeld: het schakelen van vloerverwarmingsgroepen, alle VRV-binnendelen, vier hydroboxen, de luchtbehandelingskast, nachtverlaging en watermeter. Een centrale regeling, de iTouch manager (ITM) van Daikin, stuurt alle onderdelen aan. ›

VD Koudetechniek B.V. uit Nieuwendijk installeerde een energiezuinige heat recovery installatie die het gebouw volledig van koeling en verwarming voorziet. Gekozen is voor de VRV IV techniek van Daikin. Twee warmtepompen met heat recovery functie

INSTALLATIE & BOUW | 79

RAAMSDONKSVEER | Nieuwbouw Holmatro

Ook is een koppeling gerealiseerd met het alarmsysteem, waardoor bij inschakeling alle VRV-binnendelen en vloerverwarming in de nachtmodus gaan. Door de zelflerende voorverwarmingsfunctie zorgt de ITM ervoor dat de ruimtes op de juiste tijd op de juiste temperatuur zijn.

KOPPELING VAN TECHNIEKEN Een mooie combinatie van producten voor luchtverwarming, koeling, vloerverwarming en regeltechniek, noemt directeur Loek van Driel van VD Koudetechniek de innovatieve totaaloplossing. “Het is voor ons de eerste keer dat we zo’n diversiteit van technieken aan elkaar hebben gekoppeld, in ook nog eens een kort tijdsbestek. We hebben voor Daikin gekozen omdat dit bedrijf als enige alle systemen kan leveren, van de hydroboxen tot de luchtbehandelingskast. Door binnen één merk te blijven, konden we alles eenvoudig aan elkaar koppelen. Bovendien is de iTouch manager zeer gebruiksvriendelijk. We hebben de plattegronden van het gebouw erin gezet, zodat de klant op het touchscreen per verdieping kan zien wat de status van de daar aanwezige apparatuur is.” Zelfs aan een ‘feestknop’ is gedacht. Van

80 | INSTALLATIE & BOUW

Driel: “De bedrijfskantine, genaamd Arena, wordt ook gebruikt voor andere doeleinden zoals netwerkbijeenkomsten en andere evenementen. Daarom hebben we een extra functionaliteit in het luchtkanaal toegevoegd. Zijn er veel meer mensen dan normaal in de ruimte, dan kun je met de feestknop extra toevoer van koele lucht regelen, tot een vermogen van 60.000 Watt.”

HARDE LEIDINGEN Extra aandacht is besteed aan de duurzaamheid van de leidingen van de VRV IV heat recovery installatie en de warmtepompen. De leidingen zijn in hard koper uitgevoerd, waardoor er minder weerstand optreedt in het systeem en er dus een betere doorstroming ontstaat. Alle soldeerkoppelingen zijn verwijderd en vervangen door vaste soldeerverbindingen. “Gunstig voor het milieu en het draagt bij aan een bedrijfszekere installatie”, legt Van Driel uit. Met het bijzondere ontwerp won VD Koudetechniek B.V. de Daikin Award, een prijs die Daikin uitreikt aan de VRV-installateur met het meest duurzame, vernieuwende of anderszins bijzondere project. VD Koudetechniek haalde de meeste publieksstemmen binnen en kreeg ook van de jury de hoogste waardering. ❚

Voorkeur voor concentrisch!

UbiFit Concentrisch Push-Fit niet duur en super veilig! Ter bevordering van de veiligheid, adviseert de vereniging van rookgasafvoerfabrikanten Rogafa om voortaan te kiezen voor concentrische rookgasafvoeren voor nieuwbouw én bij renovatie. Concentrische systemen bieden, door de pijp-in-pijp constructie, een extra vangnet bij lekkages. Hierdoor wordt de kans op koolmonoxidevergiftiging sterk gereduceerd. Met Ubbink hoeft veiligheid niet duur te zijn! De voordelen van UbiFit Concentrisch Push-Fit • Eenvoudige installatie: voorzien van afstandhouders en geleidingsring • Uitzetting en krimp bestendig • Ruimte besparend • Eenvoudig in te korten: makkelijk uit elkaar te halen • Gebruik van water of glijmiddel is niet nodig • Minder beugelen: behoeft minder beugels dan parallelle situatie • Lagere prijsstelling dan de traditionele klembandsystemen! • Net zo duur als parallelle systemen!

Veiligheid is nog nooit zo voordelig geweest!

Ubbink, dat werkt wel zo makkelijk! www.ubbink.nl/concentrisch

BEDRIJFSPRESENTATIE | BIS

Tekst: Lieke van Zuilekom

Beeldmateriaal: BIS

‘GEBOUW DIENT DE MENS’ Waar audiovisuele, technologische oplossingen lange tijd een sluitpost waren bij nieuwbouwprojecten, wordt vandaag de dag steeds meer en eerder aandacht besteed aan een optimale, intelligente infrastructuur voor alle medewerkers. Een infrastructuur waarin het gebouw meedenkt, leert, stimuleert én data verzamelt, waardoor processen geoptimaliseerd, prestaties gestimuleerd, fouten verminderd en gebruikservaringen verbeterd kunnen worden. Om hier optimaal invulling aan te geven, heeft audiovisueel expert BIS onlangs een nieuwe divisie opgericht: Smart Buildings.

“De technologische ontwikkelingen hebben de afgelopen jaren een enorme vlucht genomen”, begint Michiel Hardonk, Director Operations bij BIS. “Dankzij het Internet of Things worden steeds meer producten en systemen onderling verbonden. Kleinere sensoren, verbeterde netwerktechnologieën, slimmere software en cloud computing zorgen ervoor dat systemen niet alleen onderling kunnen communiceren, maar ook zelfsturend worden waardoor menselijk ingrijpen steeds minder nodig is. De smart building is hiermee geboren.”

VIRTUELE WORKSPACE

Bart Donkersloot, Director Sales bij BIS.

82 | INSTALLATIE & BOUW

“Een smart building vouwt zich als het ware om de gebruiker heen”, vertelt hij. “Door big data te verzamelen, analyseren en hierop te sturen, kan een virtuele workspace gecreëerd worden, passend bij de specifieke wensen van iedere

gebruiker. Niet alleen qua functionaliteiten, maar bijvoorbeeld ook qua klimaat. Zodat de gebruiker maximaal wordt ondersteund in zijn werkzaamheden. Zodra er zonlicht op zijn beeldscherm valt, zakt automatisch de zonwering. En wanneer het buiten donkerder wordt, schakelt de verlichting bij waardoor de medewerker maximaal productief kan zijn. Technologie en omgevingsfactoren worden continu afgestemd op de gebruikers en activiteiten. Vanaf de parkeerplaatsen tot de meeting rooms en van de individuele werkplek tot de coffee corners.” Wanneer bezoekers het pand betreden, kunnen zij op een groot beeldscherm bij de ingang zien welke ruimte voor hen is gereserveerd, vertelt Director Sales Bart Donkersloot. “Middels slimme, digitale bewegwijzering in het gebouw worden zij

BEDRIJFSPRESENTATIE | BIS

vervolgens naar de juiste ruimte geleid. Zelfs de lift staat al voor hen klaar. Datzelfde geldt voor de benodigde faciliteiten in de gereserveerde ruimte. Zodra bezoekers hier zijn gearriveerd, ontvangen zowel hun contactpersoon als de koffiedame een pushbericht.” Door het creëren van smart buildings kan veel doelmatiger worden gewerkt, meent Donkersloot. “Op basis van data-analyses kunnen gebruikers en beheerders stringentere keuzes maken, bijvoorbeeld met betrekking tot onderhoud en beheer. Ruimtes die niet gebruikt zijn, hoeven ook niet te worden gereinigd. En wanneer een apparaat aan onderhoud of vervanging toe is, wordt automatisch een pushbericht naar de beheerder verzonden, die de apparaten dus niet meer 24/7 hoeft te monitoren. Aan het eind van de dag kan de beheerder precies zien waar nog verlichting brandt of presentatieschermen aan staan, die hij op afstand kan uitschakelen. Zodat nergens onnodig energie wordt verbruikt.” Door te investeren in technologie kunnen bedrijven hun verdienmodellen optimaliseren, concludeert hij. “Onze missie is om het gat tussen de enorme hoeveelheid technologie en de wensen en eisen van de klant te overbruggen. Met onze technologische kennis én oplossingen geven wij bedrijven een voorsprong in de verdere uitbouw van hun propositie en winstgevendheid, wat zij kunnen benutten voor de verdere groei van de onderneming.”

Michiel Hardonk, Director Operations bij BIS.

INTEGRALE OPLOSSING “De bouw van een pand verzorgen wij niet, maar de optimale inrichting ervan zeker wel”, vertelt Hardonk. “Met meer dan dertig jaar ervaring in de audiovisuele en IT-industrie weten wij precies welke infrastructuur nodig is en welke apparatuur en oplossingen aangesloten moeten worden om aan alle wensen en eisen van de klant te voldoen. Wij zorgen daarbij voor een integrale oplossing waarin alle apparatuur ook onderling met elkaar verbonden is en communiceert. Een ultieme gebruikservaring is het resultaat.” Onlangs heeft het bedrijf een project afgerond voor de rijksoverheid, waarvoor

een smart building met 180 vergaderruimtes en werkplekken is gerealiseerd, inclusief narrowcasting oplossingen. “Waar de rijksoverheid in het verleden redelijk traditioneel met haar systemen en softwarepakketten omging, zien we nu juist een groeiende belangstelling”, vertelt hij. “De ontwikkelingen naar een compacte overheid en multi-tenant gebouwen speelt hierin ongetwijfeld een rol. En ook in de corporate markt is de belangstelling groot. In sectoren waar schaarste is aan personeel zie je dat een ‘sexy’ infrastructuur aanspreekt en mensen over de streep trekt. Smart buildings slaan hiermee twee vliegen in één klap.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 83

DEN HAAG | Brede Buurtschool Moerwijk

Tekst: Sjoerd Meuleman

Beeldmateriaal: A&B Electrotechniek en Michel Kievits

MOERWIJK DEN HAAG IS MULTIFUNCTIONEEL GEBOUW RIJKER Met twee basisscholen, een kinderdagverblijf, buitenschoolse opvang en meerdere multifunctionele ruimten is de vorig jaar opgeleverde Brede Buurtschool Moerwijk een verrijking voor de gelijknamige Haagse wijk Moerwijk. Steeds vaker vervullen nieuwgebouwde basisscholen meervoudige behoeften. Zoals ook nu weer is te zien in de Haagse wijk Moerwijk. Daar bouwde aannemer Vink+Veenman de Brede School Moerwijk, een modern schoolgebouw voor vijf gebruikers, vormgegeven door het Delftse architectenbureau DP6 architectuurstudio. Installatiebedrijf Dekker van Geest, onderdeel van Batenburg Techniek, realiseerde

84 | INSTALLATIE & BOUW

met elektrotechnisch installateur A&B Electrotechniek de installaties in het gebouw, waarbij Dekker van Geest de onderdelen ventilatie, verwarming, sanitair en regeltechniek voor zijn rekening nam. Projectleider Marco Wieme: “De school is gebouwd conform Frisse Scholen klasse B. Dat betekent tijdens de lessen een maximale CO2-concentratie van 950 ppm, wat ten goede komt aan de leerprestaties van de kinderen.

Installaties zijn zoveel mogelijk gesplitst, zodat er uiteindelijk minder energie wordt gebruikt.”

ZONE Dekker van Geest installeerde de verwarming en ventilatie per zone. Dit houdt in dat de betreffende installatie wordt opgestart bij aanwezigheid van de gebruiker. Belangrijk, zegt Wieme, omdat iedereen eigen tijden heeft. “Het is redelijk uniek wat hier gebeurt, installeren gericht op individueel gebruik gebeurt niet veel. Ook zijn hier enkele onderdelen te zien die direct bijdragen aan een duurzamere energiehuishouding.” Wieme doelt onder meer op de twee op

DEN HAAG | Brede Buurtschool Moerwijk

INITIATIEF Ook zuinig is de elektra. Elektrotechnisch installatiebedrijf A&B Elektrotechniek uit Zuid-Beijerland installeerde voor het gebouw onder andere de brandbeveiliging, een lichtschakelsysteem met touchscreens, videofoon/intercom, geluid, data en pv-panelen. Het bijzonderst, volgens projectleider Theo Vijfvinkel, waren de verlichting en pv-panelen. Vrijwel alle armaturen zijn als LED uitgevoerd, de ruim driehonderd zonnepanelen dragen fors bij aan de energielevering. “Nieuwgebouwde scholen gaan tegenwoordig mee met hun tijd. Er zitten veel technische snufjes in het gebouw, niet alleen als bron – zoals de zonnepanelen, maar ook in het gebouw met digiborden, per lokaal af te stemmen verlichting en daglichtvolgende zonwering.” Initiatiefrijk was ook het voorstel van A&B voor LED-verlichting in plaats van de besteksmatig voorgeschreven traditionele armaturen. Vijfvinkel: “Wij proberen altijd te kijken of er besteksonderdelen beter kunnen. Die LED-armaturen zijn daarvan een mooi voorbeeld.”

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Den Haag ONTWERP DP6 architectuurstudio, Delft UITVOERING Vink+Veenman, Nieuwkoop INSTALLATIES Dekker van Geest, Monster (W+S), A&B

COMPLIMENTEN

het dak geplaatste luchtbehandelingskasten die zijn voorzien van adiabatische koeling. Dit betekent dat er geen aparte koelmachine benodigd is. Ook de per ruimte regelbare vloerverwarming, per zone regelbare ventilatie en het waterbesparende sanitair dragen bij aan een duurzamer energiegebruik.

Vijfvinkel houdt van projecten die zijn ontwikkeld vanuit de behoefte van meer functionaliteit. Ze vragen om meer dan technisch installeren alleen. Bovendien blijken gebruikers achteraf vaak niet schaars met het tonen van complimenten. Ook Wieme van Dekker van Geest meent dat bouwen voor verschillende gebruikers om iets extra’s vraagt. Een goede samenwerking bijvoorbeeld tussen opdrachtgever, hoofdaannemer en beide installateurs. Wieme: “Wij hebben eerder met elkaar samengewerkt, en vooral met dit soort projecten is dat een groot voordeel. Je kent elkaar, weet van ieder hoe er wordt gewerkt. Vooral met organisatorisch complexere werken is dat zeer aangenaam.” ❚

BOUWPERIODE

Elektrotechniek, Zuid-Beijerland (E) Pneuman, KOREX Benelux, Schilt Luchtkanalen, Schilt Luchttechniek, Trox oktober 2014 – juni 2015

Projectinfo INTELLIGENT BESTURINGSPANEEL OP MAAT “Wil je een besturingspaneel dat van afstand bedienbaar, eenvoudig wijzigbaar en koppelbaar is aan alle gebouwinstallaties, dan kom je al snel bij ons uit”, zegt Ad Smits, teamleider Verkoop van Pneuman B.V.. Voor Brede School Moerwijk in Den Haag, gebouwd volgens de eisen van ‘Frisse Scholen’, leverde Pneuman B.V. een intelligent besturingspaneel waarop de binnen- en buitenverlichting en klimaatinstallatie zijn aangesloten. Ook komen er storingen van de brandmeld-, inbraak- en MIVAinstallatie op binnen. Het door Pneuman geleverde besturingssysteem wordt bediend door middel van een touchscreen en maakt gebruik van internettechnologie. De opdrachtgever hechtte veel waarde aan een fraaie vormgeving en een hoge mate van flexibiliteit. “Wij zijn in staat precies te maken wat de klant wil en dat gaf de doorslag om voor ons te kiezen”, vertelt Smits. “De installateur, A&B Elektrotechniek B.V. uit Zuid-Beijerland, was met name heel tevreden over de flexibiliteit. Ons systeem is zo flexibel dat zelfs omvangrijke wijzigingen met slechts een kleine ingreep gedaan kunnen worden, tegen minimale kosten.” Brede School Moerwijk, een ontwerp van DP6 architectuurstudio uit Delft, werd in 2015 opgeleverd.

INSTALLATIE & BOUW | 85

DEN HAAG | Brede Buurtschool Moerwijk

Projectinfo VLOERVERWARMING SCHREEUWT OM ONTLUCHTING Brede School Moerwijk in Den Haag biedt huisvesting aan twee basisscholen, één voor regulier (De Kleine Wereld) en één voor speciaal basisonderwijs (Cor Emousschool). Tevens zijn er een kinderdagverblijf, BSO en gymzalen in ondergebracht. Blikvanger van het door DP6 architecten ontworpen gebouw is de witte gevel waarop met ronde tegels de letters van het alfabet zijn gevormd. De bruto vloeroppervlakte van de in 2015 opgeleverde nieuwbouw bedraagt 5.441 m2. Door de gehele school is vloerverwarming aangelegd. De realisatie hiervan was in handen van installatiebedrijf Dekker Van Geest. Om oxidatie van de verwarmingsinstallatie te voorkomen, heeft dit bedrijf de AIR-SEP type AS-E 48/4 geplaatst. Zeker bij vloerverwarming is dit geen overbodige luxe, aangezien in water van maximaal 45 graden het extreem hoge percentage van twaalf procent lucht kan oplossen. De AIR-SEP, een product van KOREX Benelux, zorgt voor afzetting van in het water aanwezige zouten en mineralen en afscheiding van gassen in een gesloten gevacumeerd reservoir. Mario van Gorsel, directeur van KOREX Benelux: “De AIR-SEP zorgt ervoor dat er drukbehoud en adiabatische vacuümontgassing plaatsvindt. Dankzij automatisch bijvullen en automatisch ontluchten blijft de installatie luchtvrij. Dat komt de levensduur van de installatie ten goede.” Dekker Van Geest past de AIR-SEP inmiddels standaard toe op haar projecten. De AIR-SEP is geschikt voor alle gesloten installaties met temperaturen van 0 tot 100 graden Celsius en voor koelen van 0 tot -50 graden Celsius en is beschikbaar voor alle drukken.

86 | INSTALLATIE & BOUW

Projectinfo HOGE KWALITEIT LUCHTKANALEN VOOR BREDE SCHOOL MOERWIJK Om een optimale werken leeromgeving voor haar gebruikers te creëren, is bij de bouw van Brede School Moerwijk in Den Haag veel aandacht besteed aan het binnenklimaat. In opdracht van werktuigbouwkundig installateur Dekker van Geest hebben de Schilt werkmaatschappijen Schilt Luchtkanalen BV en Schilt Luchttechniek BV hiertoe een luchtbehandelingssysteem op maat ontworpen, geleverd en gemonteerd, inclusief de bijbehorende TROX-componenten, waarmee energiezuinig, geluidsarm en veilig geklimatiseerd kan worden. “In totaal hebben wij circa 750 m² rechthoekig kanaalwerk en 1.290 m¹ rond kanaalwerk geleverd en gemonteerd”, vertelt commercieel marketing manager Leo ’t Jong. “Het dak is voorzien van circa 830 m² PIR-POL AL/AL50 luchtkanalen, een opdracht die we hebben ondergebracht bij BRAGO Luchttechniek BV. Alle luchtkanalen voldoen aan het Programma van Eisen van Frisse Scholen klasse B.” De keuze voor de Schilt bedrijven is niet verwonderlijk, vertelt ’t Jong. “Want sinds 1985 zijn wij de enige voorraadhouder voor TROX in Nederland. In ons 5.000 m² grote magazijn liggen de belangrijkste onderdelen van het TROX-leveringsprogramma altijd op voorraad, waaronder brandkleppen, roosters, volumeregelaars en geluiddempers. Voor 14 uur besteld, betekent altijd: morgen in huis. Bovendien zijn wij al jarenlang een vaste bouwteampartner van Dekker van Geest.”

DIRT-SEP GROFVUILVANGFILTERS DIRT-SEP -- GROFVUILVANGFILTERS DIRT-SEP - GROFVUILVANGFILTERS

DIRT-SEP GROFVUILVANGFILTERS DIRT-SEP --- GROFVUILVANGFILTERS DIRT-SEP GROFVUILVANGFILTERS DIRT-SEP GROFVUILVANGFILTERS AIR-SEP 1- TOESTEL MET 8 AIR-SEP MET DIRT-SEP1 GROFVUILVANGFILTERS AIR-SEP 1-TOESTEL TOESTEL MET 8 8 FUNCTIES: FUNCTIES: FUNCTIES: AIR-SEP TOESTEL MET AIR-SEP 11 TOESTEL MET 88 AIR-SEP 1 8 AIR-SEP TOESTELMET MET • DRUKBEHOUD • DRUKBEHOUD AIR-SEP 11 TOESTEL TOESTEL MET 88 • DRUKBEHOUD FUNCTIES: FUNCTIES: FUNCTIES: FUNCTIES: • EXPANSIE • EXPANSIE FUNCTIES: EXPANSIE DRUKBEHOUD ••• DRUKBEHOUD • • DRUKBEHOUD • ONTGASSING • • DRUKBEHOUD • ONTGASSING • DRUKBEHOUD ONTGASSING EXPANSIE ••• EXPANSIE • EXPANSIE EXPANSIE • BIJVULLING • • EXPANSIE • BIJVULLING BIJVULLING • • ONTGASSING • •• ONTGASSING ONTGASSING • WATERBEHANDELING • ONTGASSING • ONTGASSING • WATERBEHANDELING • WATERBEHANDELING • BIJVULLING • BIJVULLING BIJVULLING •• • SUSPENSIEVUILVANG • BIJVULLING • BIJVULLING SUSPENSIEVUILVANG • • WATERBEHANDELING • SUSPENSIEVUILVANG • • WATERBEHANDELING ENERGIEBESPARING •• WATERBEHANDELING • WATERBEHANDELING • WATERBEHANDELING ENERGIEBESPARING • • SUSPENSIEVUILVANG • ENERGIEBESPARING • • SUSPENSIEVUILVANG • CO2-REDUCTIE •• SUSPENSIEVUILVANG SUSPENSIEVUILVANG • CO2-REDUCTIE • ENERGIEBESPARING • • CO2-REDUCTIE • SUSPENSIEVUILVANG • ENERGIEBESPARING ENERGIEBESPARING •• ENERGIEBESPARING • • ENERGIEBESPARING • CO2-REDUCTIE • CO2-REDUCTIE CO2-REDUCTIE •• CO2-REDUCTIE CO2-REDUCTIE KOREX B.V. KOREX• Benelux Benelux B.V.

KOREX Benelux B.V.

KOREX Benelux B.V. Tjalk NZ KOREX Benelux B.V. Tjalk 13B, 13B, 2411 2411 NZ Bodegraven Bodegraven

KOREX Benelux B.V. KOREX Benelux B.V. T: +31 (0) 172 611719 F: +31 Tjalk 13B, 2411 NZ Bodegraven T: (0)(0) 172 611719 F: +31 (0) (0) 172 172 617927 617927 KOREX Benelux B.V. Tjalk 13B, 2411 NZ Bodegraven T:+31 +31 172 611719

info@korexbenelux.com I: Tjalk 13B, 2411 NZ Bodegraven T: +31 (0) 172 611719 E: info@korexbenelux.com I: www.korexbenelux.com www.korexbenelux.com T:E: +31 (0) 611719 F:+31 +31 (0)172 172 617927 Tjalk 13B, 2411 NZ Bodegraven T: +31 (0)172 172 611719 F: (0) 617927 E: info@korexbenelux.com T: +31 (0) 172 611719 F: +31 (0) Tjalk 13B, 2411 NZ Bodegraven T: +31 (0) 172 611719 E: info@korexbenelux.com E:E: www.korexbenelux.com T:info@korexbenelux.com +31 (0) 172 F: +31 (0) 172 172 617927 617927 Tjalk 13B, 2411611719 NZ Bodegraven info@korexbenelux.com I:I:www.korexbenelux.com E: info@korexbenelux.com I: T: +31 (0) 172 611719 F: +31 (0) 172 617927 I: www.korexbenelux.com info@korexbenelux.com I: www.korexbenelux.com www.korexbenelux.com E:E: info@korexbenelux.com T: (0) 172 611719 F: +31 (0) 172 617927 I:+31 www.korexbenelux.com E: info@korexbenelux.com I: www.korexbenelux.com E: info@korexbenelux.com I: www.korexbenelux.com 1000-21-3000-3169 2013-09 VV+ UNETO-VNI I: www.korexbenelux.com 1000-21-3000-3169 2013-09 VV+ UNETO-VNI Kleur: Kleur: FC FC04-09-13 10:58 1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 1 1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 1 04-09-13 10:58 1000-21-3000-3169 2013-09 VV+ UNETO-VNI Kleur: FCFC 1000-21-3000-3169 2013-09 VV+ UNETO-VNI Kleur: 1000-21-3000-3169 2013-09 1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 10:5810:58 1000-21-3000-3169 2013-09 VV+ VV+ UNETO-VNI UNETO-VNI Kleur: Kleur: FC FC04-09-13 1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 1 1 04-09-13 1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 1 04-09-13 10:58 1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 1

04-09-13 10:58 1000-21-3000-3169 2013-09 2013-09 VV+ VV+ UNETO-VNI UNETO-VNI Kleur: Kleur: FC FC04-09-13 10:58

1000-21-3000-3169 1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 1 1_4_stA4_93x130_fc_A.indd 1

COMPLEET IN LUCHTTECHNISCHE OPLOSSINGEN

Luchtkanalen Luchttechniek

Een combinatie waar u op kunt bouwen. Totaalpakket op maat.

CENTRAAL IN NEDERLAND

• Compleet programma voor luchtbehandelingsinstallaties • Innovatieve en technisch hoogwaardige producten • Luchtkanalensystemen en bijbehorende componenten • TROX® en Rokan afhaaldepot: Vandaag voor 14.00 uur besteld, morgen in huis!* • Unieke retournamegarantie voor de standaard TROX®-componenten* • Logistiek maatwerk Energieweg 29 | Postbus 3 | 4230 BA Meerkerk Telefoon (0183) 35 25 44 | info@schilt-meerkerk.nl * Informeer naar de voorwaarden

WWW.SCHILT-MEERKERK.NL

04-09-13 10:58

THEMA | Sanitair

Tekst: Lieke van Zuilekom

Beeldmateriaal: Denise Keus

DUURZAAMHEID EN EEN MAXIMAAL COMFORT KENMERKEN GERENOVEERDE HOTELKAMERS PRESTON PALACE De bouw van de nieuwe hotelvleugel van Preston Palace in 2014, met daarin 28 royal hotelkamers en twee luxe suites, was tevens het startschot voor de grootscheepse renovatie van het Almelose all-in hotel. In verschillende fases zijn de afgelopen twee jaar 278 hotelkamers gerenoveerd, waarbij duurzaamheid en maximaal comfort voor de hotelgast centraal stonden. De twaalf tot vijftien jaar oude kamers zijn in eigen beheer door Preston Palace gerenoveerd, vertelt directeur/grootaandeelhouder Carlo Slag. “Hierbij hebben we in fases van zes weken dertig kamers per keer aangepakt, zodat we niet hoefden in te boeten aan te verhuren kamers. In de eerste

88 | INSTALLATIE & BOUW

week zijn de hotelkamers volledig gestript, inclusief de plafonds, vloerbedekking, verlichting, meubilair en sanitair. Daarna zijn de kamers opnieuw opgebouwd, waarbij ook een nieuwe ontruimingsinstallatie is gemonteerd, evenals allerlei comfortzaken zoals een föhn en een hotelsafe op elke kamer.”

THEMA | Sanitair

Dankzij de vernieuwing voldoen de kamers weer aan de eisen des tijds, vertelt hij. “We hebben bij de renovatie zoveel mogelijk duurzame, natuurlijke materialen gebruikt, naar wens van onze gasten. Daarbij hebben we rekening gehouden met een optimaal binnenklimaat én reinigbaarheid. Materialen die stof aantrekken zijn in de nieuwe situatie vervangen door hygiënische alternatieven. Zo is de oude vloerbedekking vervangen door PVC-vloeren met een natuurlijk houtdesign en hebben we strakke systeemplafonds toegepast.”

alleen een lust voor het oog, maar ook voor de zintuigen. De toegepaste acrylbaden zijn snel en eenvoudig te reinigen en behouden hun mooie glans, ook bij veelvuldig gebruik. Datzelfde geldt voor de O.Novo DirectFlush wandtoiletten, die zich – dankzij het ontbreken van een spoelrand – eenvoudig laten reinigen en aan de hoogste hygiënische eisen voldoen. De O.Novo collectie valt op door de helderheid en ingetogen elegantie. De collectie verenigt authenticiteit en klassiek design, dat in elke badkamer past.”

OPTIMALE KWALITEIT

PROEFKAMER

“Zowel aan de foodkant als de non-foodkant hechten wij waarde aan een optimale kwaliteit”, vertelt Slag. “We werken daarom uitsluitend met A-merken. Ook bij de inrichting van onze hotelkamers. Zo zijn alle badkamers voorzien van Villeroy & Boch sanitair. Al in de beginfase van het project is een accountmanager van Villeroy & Boch bij ons aangeschoven, om te komen tot een optimale inrichting én prijs-kwaliteitverhouding.” Gekozen is voor producten uit de Subway-, O.Novo- en Loop & Friendslijn, vertelt Melchior Bras, Account Manager bij Villeroy & Boch. “Onze wastafels combineren een tijdloos, elegant design met een optimale reinigbaarheid. Moderne vormgeving en technische innovaties geven een statement voor eersteklas kwaliteit. De collectie is niet

Voorafgaand aan de uitvoering werd door Preston Palace een proefkamer ingericht, vertelt Slag. “Gasten konden middels een enquête aangeven wat hen wel en niet aansprak aan de kamer, waarna we ons ontwerp hebben geoptimaliseerd. Zo hebben we extra kastruimte gecreëerd en ook de indeling nog iets aangepast. Met betrekking tot de badkamers hebben we geen wijzigingen hoeven doorvoeren; daarover waren de gasten van meet af aan zeer te spreken.” In navolging van de hotelkamers wordt op dit moment het hotel-restaurant van Preston Palace gerenoveerd. In 2017 is de laatste reeks hotelkamers aan de beurt en wordt de hotelentree geheel vernieuwd. ❚

INSTALLATIE & BOUW | 89

THEMA | Sanitair

Tekst: Jerry Nijssen

Beeldmateriaal: Simon de Haas

GROOTHANDEL MAAKT SANITAIR TOT EEN BELEVENIS In de wereld van de groothandels in sanitair staat de naam Simon de Haas als een huis. Zeker in het noorden en oosten van het land is het bedrijf al decennialang een begrip. Betrokkenheid bij en het meedenken met de klanten zijn de sleutels tot het succes. Maar vlak ook de twee riante showrooms niet uit waar de klant zich in alle rust kan oriënteren en keuze heeft uit alle topmerken. “Sanitair moet je beleven”, zo stelt Mart Schoemaker die sinds 2013 als Algemeen directeur de dagelijkse leiding in handen heeft. Simon de Haas is een regionale voorraadhoudende groothandel. Het assortiment omvat onder andere installatiematerialen, riolering, gereedschappen, non-ferro materialen, dakbedekking en natuurlijk sanitair. Schoemaker: “Onze directe klanten zijn in hoofdzaak kleine tot middelgrote installateurs die geen eigen showroom hebben. Als zo’n installateur een klant heeft die iets anders wil hebben dan het standaard sanitair, dan staan onze showrooms in Zwolle en Groningen tot zijn beschikking. Onze medewerkers gaan met de klant door de showroom, geven advies en maken een tekening en offerte in overleg met de installateur. Zo zijn wij de installateur die geen showroom heeft optimaal van dienst. En uiteraard ook zijn klant.”

90 | INSTALLATIE & BOUW

SFEERPROEVEN MET ALLE TOPMERKEN Schoemaker: “Wij richten ons op het midden- en hogere marktsegment en we werken met alle A-merken zoals Villeroy & Boch, Sphinx, Duravit, Laufen, Hansgrohe en Dornbracht. De particulier die in de markt is voor een nieuwe badkamer en op zoek is naar een strak design of juist een iets meer klassieke uitstraling, komt bij Simon de Haas helemaal aan zijn trekken.” Hij vervolgt: ”Als bedrijf zijn we volop in ontwikkeling. Zo hebben we recentelijk onze huisstijl opgefrist en is een nieuw en eigentijds logo geïntroduceerd. Binnenkort wordt ook een nieuwe website gelanceerd. Deze is meer sfeermatig van opzet en is met name bedoeld om de particuliere klant naar de

THEMA | Sanitair

van de nieuwe badkamer levensgroot en met alle details te projecteren. Op deze manier kan de klant zich een levensecht beeld vormen en de sfeer van zijn nieuwe badkamer beleven. Sfeerproeven in optima forma.”

FAMILIEBEDRIJF MET KORTE LIJNEN Op de vraag waarin Simon de Haas zich van andere sanitairgroothandels onderscheidt, antwoordt Schoemaker resoluut: “Door onze twee showrooms én de wijze waarop we daarmee omgaan. We hebben een platte organisatie en korte lijnen met de installateur. Als een installateur iets nodig heeft, dan volstaat één telefoontje en we regelen het gewoon. Als familiebedrijf kenmerken wij ons door een persoonlijke benadering. We staan helemaal achter de merken die wij voeren en we zijn heel erg betrokken bij onze installateurs. Dit alles heeft ons een trouwe klantenkring opgeleverd!” ❚

showroom te trekken. De particulier die zich oriënteert op een nieuwe badkamer kan op deze site beginnen met het maken van een ontwerp. Zo kan de voorpret thuis al beginnen. De particulier kan niet rechtstreeks bij ons bestellen, maar in onze showrooms wél alle producten zien én nog belangrijker: voelen. Als een klant nog geen installateur heeft, dan zoekt Simon de Haas de meest geschikte partij om de nieuwe badkamer te installeren.” Ook in de showrooms zijn allerlei ontwikkelingen. Schoemaker: “De verbouwing van de showroom in Zwolle nadert zijn voltooiing. Hier worden de digitale mogelijkheden in de komende tijd uitgebreid. Zo zal er de mogelijkheid komen om 3D-tekeningen

1500 m2 inspiratie in onze showrooms

Thuis in sanitair, groot in installatie Zwolle 038 422 11 55

Groningen 050 549 18 90

www.simondehaas.nl

INSTALLATIE & BOUW | 91

THEMA | Sanitair

Tekst: Patricia van der Beek

Beeldmateriaal: Hamers & Kesber

‘Intelligent watermanagementsysteem draagt bij aan duurzame hygiëne, optimaal facilitair management en betere energieprestaties’

HET INTERNET DER KRANEN

Wat maakt een drinkwaterinstallatie honderd procent hygiënisch? Hoe stuur je een gebouw efficiënter aan? En welke mogelijkheden zijn er om een gebouw energetisch beter te laten presteren? Dit soort vragen houdt de vastgoed- en installatiebranche al langer bezig. Het antwoord is er inmiddels ook: eSCHELL, het nieuwe en innovatieve watermanagementsysteem van de Duitse fabrikant SCHELL. SCHELL is een internationaal opererend familiebedrijf in sanitaire armaturen. Het productaanbod bestaat uit kranen voor wastafels, douches, wc’s en urinoirs. Maar ook uit hoekregelkranen of kranen voor de aansluiting van verwarmingsinstallaties, gas of huishoudelijke toestellen. In Nederland worden de producten van SCHELL vermarkt door agent Hamers en Kesber. “Met name de hoekregelkranen worden steeds breder toegepast”, vertelt eigenaar Ralph Posthouwer. “Hoekregelkranen vormen een barrière tussen de waterleiding en het sanitair. Hierdoor kan per waterafgiftepunt de waterafname worden geregeld en indien nodig ook helemaal worden afgesloten. Dit biedt voordelen bij bijvoorbeeld onderhoudswerkzaamheden en draagt, door de waterbesparing, bij aan de duurzaamheid van sanitaire installaties. Door die waterbesparing verdient de hoekregelkraan zich snel terug. Veel investeerders, gebouweigenaren en installateurs zien deze kraan dan ook als waardevolle investering.”

92 | INSTALLATIE & BOUW

INTELLIGENT WATERMANAGEMENTSYSTEEM Die duurzaamheid en kostenefficiëntie liggen eveneens ten grondslag aan de ontwikkeling van eSCHELL, een intelligent watermanagementsysteem dat kranen in een ruimte verbindt via een gateway. Posthouwer legt uit hoe het werkt: “Het hart van het systeem is de eSCHELL watermanagementserver met intelligente software. Met die software kun je plattegronden van de betreffende ruimte genereren. Via ‘drag and drop’ voeg je in die plattegronden de sanitaire armaturen toe. Daaraan kun je parameters, acties en documenten koppelen. De watermanagementserver werkt standalone, maar kan ook geïntegreerd worden in een gebouwbeheersysteem; de aansturing gebeurt dan via een IP-adres.” De dataoverdracht tussen de armaturen en de watermanagementserver verloopt via een busverbinding (kabel of draadloos). Per gateway kunnen tot 64 kranen worden gekoppeld.

THEMA | Sanitair

systeem automatisch een melding, bijvoorbeeld bij storing of wanneer de batterijen bijna leeg zijn. Die melding is remote uit te lezen en soms zelfs ook remote te verhelpen. Moet er toch een monteur heen, dan weet hij precies waar de storing zich bevindt en hoe hij de storing moet verhelpen.”

BETERE ENERGIEPRESTATIES DOOR INTEGRALE GEBOUWBEHEERSING

‘We gaan steeds meer naar een systeem waarin we een gebouw integraal beheren’ 100% DUURZAME HYGIËNE eSCHELL heeft alles in zich wat je van een intelligent watermanagementsysteem kunt verwachten. Het draagt bij aan honderd procent duurzame hygiëne, optimaal facilitair management en betere energieprestaties van de drinkwaterinstallatie. Over het hygiëne-aspect zegt Posthouwer: “Het systeem is zo in te stellen dat op kraanniveau stagnatiespoelingen worden uitgevoerd. Dit kan zowel temperatuur- als tijdgestuurd. Zo kan gekozen worden uit een vast tijdsinterval tussen de spoelingen, maar de spoelingen kunnen ook standaard een X-aantal uur na gebruik van de kraan plaatsvinden.” Een andere functie die centraal aangestuurd wordt vanuit eSCHELL is thermische reiniging.

Maakt eSCHELL onderdeel uit van een gebouwbeheersysteem, dan draagt het bij aan betere energieprestaties van het gebouw. Een voorbeeld hiervan is dat de ventilatie pas geactiveerd wordt na gebruik van het toilet of de douche. En de behoefte aan warm water wordt vastgesteld op basis van verbruik en niet pas bij onderschrijding van de temperatuur. “We gaan steeds meer naar een systeem waarin we een gebouw integraal beheren”, zegt Posthouwer. “Dat biedt voordelen voor bedrijven, investeerders, ontwerpers, installateurs en facilitair managers. Op dit moment draaien we pilots op een aantal testlocaties, om te zien of het systeem doet wat het moet doen. In het eerste kwartaal van 2017 gaan we actief leveren.” Voor meer informatie www.schell.eu ❚

OPTIMAAL FACILITAIR MANAGEMENT Het inregelen en beheersen van de sanitaire armaturen verloopt met eSCHELL een stuk efficiënter. “Omdat alle functies centraal en remote worden bediend, kun je sneller en beter service verlenen”, aldus Posthouwer. “Je hoeft immers niet meer fysiek elke ruimte in. Dat scheelt tijd, arbeid en dus kosten. Daarnaast werkt het systeem als datalogger. Op basis van de gegenereerde data, bijvoorbeeld over de gebruiksfrequentie, kun je optimalisaties doorvoeren en proactief onderhoudswerkzaamheden inplannen. Bovendien geeft het

INSTALLATIE & BOUW | 93

THEMA | Sanitair

Tekst: Rik Neven

Beeldmateriaal: Delabie

OP BEZOEK IN DE DELABIE-FABRIEK IN FRIVILLE (NOORD-FRANKRIJK)

Utiliteitsbouw vergt andere sanitaire oplossingen dan woningbouw Sommige fabrikanten trachten alle klanten te behagen. Anderen, zoals sanitairspecialist Delabie, focussen op één specifieke doelgroep. Dat Delabie bij weinig particuliere bouwers een belletje doet rinkelen, deert de Franse fabrikant niet. Delabie heeft in de utiliteitsbouw immers wel een stevige reputatie opgebouwd. Installatie & Bouw ging op bezoek op de hoofdzetel in het Noord-Franse Friville. Een goede oplossing voor de particuliere bouwer is zelden een geschikte oplossing voor de professionele markt. Die premisse vormt de basisfilosofie van Delabie. “In de utiliteitsbouw gelden totaal andere eisen en normen dan in de particuliere woningbouw,” vertelt Frank Desmet, commercieel directeur van Delabie Benelux tijdens zijn presentatie in het kader van het fabrieksbezoek. “Om aan die steeds hogere eisen te voldoen hebben wij ons gespecialiseerd in utiliteitsbouw in de breedste betekenis van het woord. Je vindt onze kranen, urinoirs, douches en accessoires terug in onder meer ziekenhuizen, sportcentra, openbare gebouwen en horecazaken. Binnen dat segment zijn we momenteel Europees marktleider en exporteren we onze producten naar meer dan zeventig landen.”

WATERBESPARING Een eerste belangrijk criterium waarvoor Delabie de lat bijzonder hoog legt, is waterbesparing. “In ziekenhuizen, wegrestaurants of sporthallen waar de

In de showroom van Delabie staan de producten van het bedrijf uitgestald.

94 | INSTALLATIE & BOUW

kranen haast voortdurend lopen, is het een absolute must om het waterverbruik te beperken,” vertelt Frank Desmet. “Daarom zijn we bijzonder trots dat we een waterbesparing van negentig procent kunnen realiseren zonder in te boeten op het comfort, onder meer door een gecontroleerd debiet in te stellen van drie liter per minuut voor de zelfsluitende kranen en door de looptijd van een straal van een drukkraan te beperken tot zeven seconden. Een keer

Frank Desmet, commercieel directeur van Delabie Benelux.

THEMA | Sanitair

Installatie & Bouw ging op bezoek op de hoofdzetel in het Noord-Franse Friville.

duw je op de kraan om je handen nat te maken, dan zeep je ze in en dan duw je nog eens op de kraan om ze af te spoelen. Je laat de kraan dus maar in het totaal veertien seconden lopen voor een volledige handenwasbeurt.”

VANDAALBESTENDIG Omwille van het intensief gebruik en de blootstelling aan vandalisme, is het van primordiaal belang dat de sanitaire toestellen in de utiliteitsbouw tegen een stootje kunnen. “Dat is standaard zo voor ons, maar indien nodig kunnen we nog enkele stappen verder gaan. Zo beschikken we over kranen die ideaal zijn voor psychiatrische instellingen of gevangenissen,” legt Frank Desmet uit. Concreet vertaalt zich dit in meervoudige bevestigingen, in schokbestendige mechanismen, anti-rotatiepinnen, een afgeronde vormgeving die verwondingen verhindert, uiterst stevige inbouwframes en anti-diefstalschroeven.

COMFORT EN ERGONOMIE Stevigheid en waterbesparing mogen niet ten koste van het comfort en de ergonomie gaan. Ook op dat vlak moet het kraanwerk beter scoren dan in een doorsnee woning. Een duwkraan moet bijvoorbeeld ook gemakkelijk te bedienen zijn door kinderen of mensen met een beperking. Uiteraard speelt ook het uitgebreide gamma sensorgestuurde kranen en spoeling hierop in. Sensors zorgen er voor dat de urinoirs en toiletten sowieso gespoeld worden.

HYGIËNE EN VEILIGHEID Hygiëne en veiligheid zijn zeker in de zorgsector een bijzonder heikel thema. Er is natuurlijk de niet afnemende dreiging van de legionellabacterie, maar daarnaast mag ook het gevaar van de pseudomonas aeruginosa-bacterie niet onderschat worden. Die nestelt zich vooral aan de kraanuitloop. Om dat risico uit te schakelen heeft Delabie kranen ontworpen met afneembare uitlopen of met uitlopen met een geïntegreerde filter die alle bacteriën tegenhoudt. Daarnaast bestaan er ook demonteerbare kranen die gemakkelijk afgenomen kunnen worden om ze op tijd en stond te reinigen. Behalve de uitloop en het kraanoppervlak is ook de uitvoering van het binnenwerk van belang om bacterievorming tegen te gaan. Daarom heeft Delabie specifiek voor de zorgsector kranen ontwikkeld met een uiterst gladde binnenkant. Daardoor ontstaat er tot veertien keer minder biofilmvorming dan bij ander kraanwerk. Veiligheid heeft niet alleen te maken met het weren van bacteriën, maar zeker ook met het minimaliseren van het verbrandingsrisico. Vanuit dat oogpunt is een temperatuurbegrenzer een belangrijke stap voorwaarts, maar Delabie gaat nog een stap verder met zijn EP-patronen. Die garanderen dat de gevraagde temperatuur altijd dezelfde blijft, ook wanneer bijvoorbeeld ongewild het debiet van de koudwatertoevoer verminderd wordt. ❚

TEMPOMATIC 4

ELEKTRONISCHE URINOIRSPOELER Elektronische module en Lithium batterij geïntegreerd Waterbesparing: massamodus (exclusiviteit DELABIE) Hygiënische periodieke spoeling Eenvoudig onderhoud zonder de kraan te demonteren Stopkraan en debietregeling geïntegreerd

Meer informatie op delabiebenelux.com

INSTALLATIE & BOUW | 95

ZAANSTAD | Topsportcentrum ‘De Koog’

Het splinternieuwe topsportcentrum 'De Koog' in Zaanstad. Tekst: Patricia van der Beek

Beeldmateriaal: Vaessen Algemeen Bouwbedrijf BV

INTEGRAAL INSTALLATIECONCEPT VOOR ‘DE KOOG’

‘ EEN TECHNISCH SAMENSPEL IN EEN DYNAMISCH SPEELVELD’ Op 25 september jl. vond de EK kwalificatiewedstrijd volleybal plaats in het splinternieuwe topsportcentrum ‘De Koog’ in Zaanstad. De manier waarop de Nederlandse volleybalmannen de overwinning behaalden, vertoonde overeenkomsten met de wijze waarop het sportcomplex is gebouwd: technisch en tactisch op hoog niveau en met een flinke dosis teamwork. Topsportcentrum ‘De Koog’ is eigendom van de gemeente Zaanstad en heeft verschillende gebruikers. Het bevat een 11 meter hoge topsporthal met ruimte voor minimaal 1.200 bezoekers en een 9 meter hoge breedtesporthal met zo’n 500 bezoekersplekken. In het complex bevinden zich tevens 12 wasen kleedruimten, een Sport Medisch Centrum, kantoren, klaslokalen voor het CIOS (Centraal Instituut Opleiding Sportleiders) en een horecagelegenheid.

STRIKTE REGELS De realisatie van het topsportcentrum werd als Design & Build opdracht aanbesteed. Begin 2015 kregen Vaessen Algemeen Bouwbedrijf BV en Terberg Totaal Installaties Utrecht bv, die vaker samen optrekken in dergelijke aanbestedingstrajecten, de opdracht gegund. Vaessen nam het bouwkundige

96 | INSTALLATIE & BOUW

deel op zich, Terberg Totaal Installaties de W- en E-installaties. “De topsporthal voldoet aan de eisen van NOC*NSF”, vertelt Wouter Lenssinck, projectleider W bij Terberg Totaal Installaties. “Zo golden er strikte regels voor de afmetingen en het afwerkingsniveau van de hal. Daarbij heeft iedere sport zijn eigen klimaatvereisten en specifieke setpoints voor de verlichting. Op de CIOS-ruimten waren weer andere specifieke richtlijnen van toepassing voor onder meer de ventilatie en luchtkwaliteit.” Michel den Hollander, projectleider E bij Terberg Totaal Installaties, voegt toe: “Steeds vaker worden sportcomplexen door meerdere gebruikers gedeeld. Dit dynamische speelveld, met uiteenlopende wensen en belangen, vergt een doordacht ontwerp en een nauwkeurige coördinatie van alle processen.”

DUURZAAM EN GEÏNTEGREERD De W-installaties bestaan uit een gasleiding, verwarming, koeling en ventilatie. “Waar mogelijk pasten we duurzame technieken toe”, vertelt Lenssinck. “Voor de verwarming en koeling installeerden we een gaswarmtepomp; voor de bereiding van warm water een zonneboilersysteem.” Het elektrotechnische deel omvat de gebruikelijke elektra, ICT en een brandmeld-, inbraak- en camerabeveiligingssysteem. Met name de LED-verlichting en de, door derden geleverde, zonnepanelen dragen bij aan de duurzaamheid van het gebouw. Den Hollander: “De installaties zijn in hoge mate geïntegreerd in het gebouwbeheersysteem. Met dit systeem zijn de installaties snel en eenvoudig aan te passen aan de klimaat- en verlichtingseisen van de verschillende sporten.

ZAANSTAD | Topsportcentrum ‘De Koog’

Het integreren van de installaties vereiste een goed samenspel tussen alle technische disciplines. Dat wij zowel de W- als E-installaties verzorgden, was dan ook een groot voordeel.”

UITDAGENDE PLANNING In september 2015 startte Terberg Totaal Installaties met de uitvoering van de installaties, om een jaar later alweer op te leveren. “De planning was een uitdaging”, blikt Lenssinck terug. “Bouwkundig gezien is het complex snel gerealiseerd. De installaties moesten in dit tempo mee. Mede door toepassing van een lean planning, maar zeker ook door de goede samenwerking op dit project is het gelukt een top sportcentrum neer te zetten.” ❚

Projectinfo DUURZAME MULTIFUNCTIONELE GELUIDS INSTALLATIE VOOR TOPSPORTHAL DE KOOG In Sporthal De Koog in Koog aan de Zaan heeft MVIE Audiovisuele Techniek een multifunctionele geluidsinstallatie aangebracht. De installatie is opgebouwd als zogenaamd room combining systeem: de verschillende ruimten kunnen onafhankelijk van elkaar worden bediend (multizone), maar ook kunnen de afzonderlijke delen aan elkaar worden gekoppeld. “Wij zijn creatief in het vinden van oplossingen voor dit soort complexen”, vertelt Mark Versteegh van MVIE. “Elke installatie vraagt om een specifieke invulling. Het is altijd maatwerk.” Het ‘hart’ van het systeem in De Koog is een digitale unit die volledig naar eigen inzicht kan worden geconfigureerd. “In elke ruimte moet de installatie separaat kunnen worden gebruikt. Daarom hebben we gekozen voor een multizone-systeem. De luidsprekers in de sporthallen zijn balbestendig en ook de bedieningspanelen en inprikpunten zijn voorzien van bescherming tegen ballen.” Bij het ontwerp van de luidsprekerinstallatie is rekening gehouden met de akoestische eigenschappen van het gebouw om de spraakverstaanbaarheid te kunnen waarborgen, vertelt hij. “Ook moeten we voldoende geluidsdruk halen om boven de mensen op de tribunes en in de sporthal uit te komen.”

De 11 meter hoge topsporthal met ruimte voor minimaal 1.200 bezoekers.

MVIE verzorgde in dit project het ontwerp en de leverantie, afmontage en inbedrijfstelling van het complete geluidssysteem. Het bedrijf kiest bewust voor duurzame oplossingen. Versteegh: “Onze apparatuur moet een lange levensduur hebben. Daarnaast kijken we naar het energieverbruik van de versterkers en overige apparatuur.”

ERVAAR MVIE! Het sportcentrum ligt op een 1.20 meter hoog talud met tribunes.

BEELD

GELUID

RUIMTE-AKOESTIEK

Meer weten? Wij vertellen u graag wat u wilt horen. En zien.

De kantine van 'De Koog'.

T. 088 5 333 111 | mvie.nl

INSTALLATIE & BOUW | 97

AMSTERDAM

| Hotel Pulitzer

Tekst: Chris Elbers

Beeldmateriaal: Breman Installatiegroep/SDR Elektrotechniek/ Lilian Heijmans & Bouwbedrijf Salverda

HOTEL PULITZER AMSTERDAM IS KLAAR VOOR DE TOEKOMST In de periode april 2015 tot en met augustus 2016 onderging Hotel Pulitzer Amsterdam een grondige vernieuwing. Het vijfsterrenhotel, gelegen in het centrum van de hoofdstad, omvat 25 monumentale grachtenpanden aan de Keizersgracht en Prinsengracht. Beide hoteldelen zijn via een centrale binnentuin met elkaar verbonden.

Tijdens de renovatie dienden de gasten van het luxueuze hotel zo min mogelijk hinder te ondervinden van de werkzaamheden. Vandaar dat werd gekozen voor een gefaseerde aanpak. Allereerst werden de kelder, tachtig kamers, bar, restaurant, keuken en vergaderzalen aan de Keizersgracht stevig onder handen genomen. Vanaf januari dit jaar werd het renovatiedecor verplaatst naar de

98 | INSTALLATIE & BOUW

Prinsengracht, alwaar onder meer de 145 kamers, lobby, receptie, koffiebar, keuken en tuin compleet op de schop gingen.

DIVERSITEIT Voor Breman Zwolle was het veelzijdige project dé gelegenheid om de brede expertise te bewijzen. Jurjan Veenstra, projectleider werktuigbouw-

kundige installaties: “Onze werkzaamheden hadden betrekking op alle hotelkamers en algemene ruimten. Allereerst zijn op kamerniveau de sanitaire installaties vervangen. Zo hebben we de 225 badkamers voorzien van nieuw sanitair, zijn de waterleidingen verlegd en is een nieuwe afzuiginstallatie aangebracht.” Wat de algemene ruimten betreft, werden aan de Keizersgracht in

AMSTERDAM

| Hotel Pulitzer

Projectinfo VLOERVERWARMINGSMATTEN VOOR GERENOVEERDE BADKAMERS HOTEL PULITZER 93 Badkamers in het gerenoveerde Hotel Pulitzer in Amsterdam zijn onlangs gefaseerd voorzien van MAGNUM Mat elektrische vloerverwarmingsmatten. “Deze matten lenen zich uitstekend voor renovatieprojecten, omdat ze over de bestaande tegelvloer of op de reeds aangebrachte afwerkvloer kunnen worden gelegd”, vertelt Michael Utermark, Sales Director bij producent MAGNUM Heating. “Een koppeling met de andere (vloer)verwarmingsbronnen is hierbij niet nodig.” “De circa 4 mm dunne matten kunnen in de lijmlaag worden meegenomen zonder dat slopen, uitfrezen of ophogen van de vloer nodig is, vertelt hij. “De mat komt vrijwel direct onder het oppervlak te liggen, wat de opwarmsnelheid én het comfort aanzienlijk verhoogt.”

het kader van een funderingsherstel de complete installaties vervangen en legde Breman nieuwe hoofdverdeelleidingen voor cv, gekoeld water en tapwater aan. Met onder meer de plaatsing van een nieuwe grootkeuken en showkeuken in respectievelijk de kelder en op de begane grond sloot het bedrijf deel één van het project af. In fase twee kwam het hoteldeel aan de Prinsengracht aan bod. Naast het vernieuwen van de lobby en entree en de realisatie van een espressobar, fitnessruimte en drie nieuwe hotelkamers tekende Breman ook hier voor diverse werktuigbouwkundige oplossingen. “We hebben in de kelder een nieuwe luchtbehandelingskast aangebracht, de tuingangen voorzien van vloerwarming en de serre uitgerust met een luchtbehandelingsinstallatie”, aldus Veenstra, die tot slot de ombouw van het hoofdtracé voor warm water en cv aanstipt. “Omdat alles operationeel moest blijven, diende dat werk tijdens een aantal nachtelijke sessies te worden uitgevoerd. Ook die klus hebben we zonder noemenswaardige overlast voor de gasten succesvol geklaard.”

SAMENWERKING SDR Elektrotechniek verzorgde tijdens het project het complete ontwerp, de levering en montage van diverse elektrotechnische installaties. “De elektrische, verlichtings-, data- en noodstroominstallaties hebben we grotendeels vernieuwd. Tevens is de gehele brandmeld- en ontruimingsinstallatie vervangen”, aldus projectmanager Bob Hogervorst namens het Amsterdamse bedrijf. “Vooral tijdens de realisatie was er in diverse opzichten sprake van een geweldige uitdaging.” Hogervorst doelt daarbij ten eerste op het vernieuwen van de fundering en het verlagen van het

keldervloerniveau aan de Keizersgracht. “Buiten het feit dat door de geschakelde grachtenpanden de voedingen binnen het complex in plaats van een horizontaal een verticaal verloop kennen, zorgde de repiling ervoor dat de werken in delen uitgevoerd moesten worden. Dat vereiste een zorgvuldige coördinatie en nauwe samenwerking met bouwkundig aannemer Salverda en werktuigbouwkundig installateur Breman.” Een tweede challenge betrof het gedurende de werkzaamheden in de lucht houden van de verschillende installatietechnische voorzieningen. “Tijdens dit zeer complexe project moest het hotel vol in bedrijf blijven. Ook dat had natuurlijk een zeer grote invloed op de uitvoering”, zegt Hogervorst. Het tussentijds met Salverda en Breman belegde evaluatiegesprek wierp op meerdere fronten zijn vruchten af. “In de eerste fase liepen we tegen dingen aan, waaruit we voor fase twee lering hebben getrokken. Qua organisatie, maar ook wat betreft invulling en efficiency. Met als resultaat dat we het project drie maanden eerder dan gepland hebben kunnen opleveren. Zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit.” ❚

MAGNUM Mat is verkrijgbaar in 22 verschillende oppervlaktes van 0,75 tot 25 m². In de badkamers van Hotel Pulitzer zijn afmetingen van 2,5 tot 3,5 m² toegepast. “De matten zijn geïnstalleerd inclusief de Standard Control thermostaat van MAGNUM Heating, een simpele aan/uit-thermostaat met temperatuurregeling die uitblinkt in eenvoud en bedieningsgemak”, vertelt Utermark. “De thermostaten zijn gekoppeld aan het domoticasysteem van het hotel, zodat ze eenvoudig op afstand geschakeld kunnen worden.” MAGNUM Heating biedt verwarmingsoplossingen voor comfort en safety, inclusief de controlesystemen om deze interactief te beheren.

Bouwinfo BOUWKUNDIG AANNEMER Salverda BV ARCHITECT Studio Y architecten & adviseurs ADVISEUR BRANDVEILIGHEID MVH Adviseurs BV ADVISEUR E-EN W-INSTALLATIES HE adviseurs INSTALLATIES SDR Elektrotechniek (e), Breman Zwolle (w) Metos BV, MAGNUM Heating, PK Isolatie, Wavin, Systemair B.V. BOUWPERIODE april 2015 – augustus 2016

INSTALLATIE & BOUW | 99

Metos zorgt voor topprestaties in uw (spoel)keuken! • • • •

Hoogwaardige producten Logistieke oplossingen Ruim 90 jaar ervaring 24/7 Service en onderhoud • Onderdeel van AliGroup, Europa’s grootste horeca apparatuur leverancier

Metos BV www.metos.nl

Professionele keukens en spoelkeukens

Ruurlo Spoorstraat 62 7261 AG Ruurlo

Amsterdam Paasheuvelweg 29 1105 BG Amsterdam

Verkoop 0573-458444 verkoop@metos.nl

Al meer dan 100 jaar kwaliteit en vakmanschap

Elektrotechniek - Telematica U kunt bij ons terecht voor

VLOERVERWARMING. VOOR IEDERE SITUATIE. MAGNUM Heating biedt verwarmingsoplossingen voor comfort en safety, inclusief de controlesystemen om deze interactief te beheren. Onze producten worden gemaakt met kwalitatief hoogwaardige materialen voor een concurrerende prijs. Kijk op magnumheating.nl of bel 0166-609 300 voor meer informatie. Propellerstraat 1-5 | 1059 CB Amsterdam | 020-5110880 | info@sdr.nl | www.sdr.nl

AMSTERDAM

| Hotel Pulitzer

Projectinfo HORECA-APPARATUUR OP TOPNIVEAU Rondom de grootschalige verbouwing van Hotel Pulitzer Amsterdam bleef de inbreng van Metos niet beperkt tot sec de levering van een breed scala apparatuur. Ook in het voortraject toonde de grootkeukenspecialist van Nederland haar expertise. “Samen met de opdrachtgever hebben we vooraf bekeken hoe de nieuwe keukenruimten en -faciliteiten het best ingedeeld en geplaatst konden worden”, aldus directeur sales & marketing Roland Moesman. “Er is hier sprake van een oud gebouw met vrij kleine vertrekken. Dat maakte het tot een uitdaging om de keukenruimten zo efficiënt mogelijk in te richten. Niet alleen qua apparatuur, maar ook als het gaat om de routing en benodigde capaciteiten.” Metos slaagde met glans. Zo plaatste het bedrijf in de hotelkelder een nieuwe voorbereidingskeuken en werd op de begane grond een half open designkeuken ingericht waar de gerechten voor het eveneens nieuw gecreëerde restaurant worden bereid. Tevens voorzag Metos de pantry van de espressobar van uiteenlopende apparatuur, waaronder een vaatwasser met geïntegreerde condensunit en glazenspoelmachine op osmose. Moesman blikt dan ook terug op een succesvol project met een bijzonder origineel einde. “Om te bepalen welke gerechten er op de menukaart van het restaurant komen te staan, is de keukenbrigade in ons Kitchen Experience Center in Amsterdam te gast geweest voor een aantal proefkooksessies. Een leuke afsluiting van een boeiende klus.”

TIPTOP GEÏSOLEERDE LEIDINGWERKEN Mede dankzij PK Isolatie, al meer dan 25 jaar gespecialiseerd in het isoleren en afwerken van technische ruimten, beschikt het Hotel Pulitzer Amsterdam weer over een prima geïsoleerd leidingwerk. Tijdens de verbouwing verzorgde het vanuit Amsterdam actieve bedrijf de isolatie en afwerking van diverse installaties. Eigenaar/directeur Peter Klaassen: “We hebben niet alleen de nieuwe leidingen van de in totaal 225 badkamers binnen het hotel voorzien van isolatie, ook de vernieuwde delen van het leidingwerk naar de technische ruimten zijn door ons van een jasje voorzien.” Daartoe werden door PK Isolatie verschillende materialen aangewend. Werd voor de isolatie van de cv-leidingen en de afvoerleidingen voor vuil water en hemelwater gebruikgemaakt van respectievelijk steenwolschalen en loodfolie, de koudwaterleidingen zijn geïsoleerd met Armaflex. “Dit neopreenachtige materiaal wordt op het leidingwerk gelijmd en zorgt ervoor dat er een dampdichte isolatie ontstaat die condensvorming voorkomt”, legt Klaassen uit. Terwijl de verbouwingswerkzaamheden aan de Prinsengracht in volle gang waren, bleef het hoteldeel aan de Keizersgracht gewoon geopend. Een gegeven dat ook PK Isolatie voor een extra uitdaging stelde. “Tijdens de gehele verbouwing, waarbij zo'n vierhonderd werklui in de weer waren, was het voor alle betrokken projectpartners zaak om de werkzaamheden zo onzichtbaar mogelijk en zonder enige overlast voor de hotelgasten uit te voeren. Daar zijn we perfect in geslaagd.”

INSTALLATIE & BOUW | 101

ZEVENAAR | Lentebad

Tekst: Chris Elbers

Beeldmateriaal: ELCO Heating Solutions

DUURZAAM VERWARMD WATER, OPTIMAAL COMFORT Na een ingrijpende renovatie heeft het Lentebad in Zevenaar haar sportieve en recreatieve gasten weer alles te bieden. Het aan de Lentemorgen gevestigde zwembad heeft niet alleen aan de binnen- en buitenzijde een nieuw gezicht gekregen, ook op technisch vlak zijn er de nodige aanpassingen gedaan. Dat alles met als doel de gasrekening flink omlaag te brengen. Met het ontwerp en de levering van een slim en geavanceerd zonneboilersysteem droeg het vanuit Kerkrade opererende ELCO Heating Solutions daar substantieel aan bij. Customized Solutions Engineer Vincent van der Staaij vertelt er meer over.

Het lijkt geen toeval dat Galjema B.V. Technisch Adviesbureau uit Delft uiteindelijk bij ELCO het verzoek neerlegde tot de levering van een zonneboilersysteem, om het binnen het zwembad gebruikte tapwater voor te verwarmen. “We kunnen voor elke situatie een maatgerichte oplossing bieden”, verklaart Van der Staaij. “In dit geval hebben we Galjema geadviseerd om op basis van de door hen opgestelde specificaties, wat de zonnecollectoren betreft, te kiezen voor de Auron DF.” Deze vacuümbuiscollector met directe doorstroming is niet alleen inzetbaar voor de productie van warm water en als ruimteverwarming, dankzij het uiterst flexibele en stabiele montagesysteem wordt bovendien altijd een optimale opstelling ten opzichte van de zon verkregen. “Het grote voordeel van deze collectoren is dat je ze gewoon vlak kunt monteren”, legt Van der Staaij uit. “Daardoor is er minder sprake van windinvloed. Verder heb je tijdens de montage van dit type per stuk slechts een viertal betontegeltjes nodig. Dat resulteert in een relatief geringe dakbelasting van nog geen vijftig kilogram per vierkante meter en maakt het systeem zeer praktisch toepasbaar, zeker

102 | INSTALLATIE & BOUW

tijdens renovaties. Bestaande dakconstructies zijn meestal niet berekend op zware machinerieën. Auron DF is dan de lichtgewicht oplossing bij uitstek.”

RONDE VORM Dankzij de innovatieve constructie kan de Auron DF zowel in een dak-, gevel- als grondopstelling worden gebruikt. De buizen zorgen er vervolgens voor dat het oppervlak van de absorbers zodanig kan worden gericht, dat een optimale instralingshoek en dus het hoogst mogelijke rendement wordt behaald. “Daarnaast zijn de buizen voorzien van een vacuüm als isolatie”, zegt Van der Staaij. “Ook dát gegeven draagt bij aan een hoger rendement. Last but not least zijn de collectoren vanwege de ronde vorm als het ware zelfreinigend. Een groot voordeel ten opzichte van vlakke plaatcollectoren, waarop algen, stof en vuil al snel na het aanbrengen ervan vrij spel hebben. Dergelijke ongemakken heb je hierbij niet. Wanneer er vuil op de collector belandt, spoelt het regenwater het er tijdens de eerstvolgende bui gewoon vanaf. Daardoor blijft de werking optimaal.”

ZEVENAAR | Lentebad

BUFFER Tijdens het project in Zevenaar leverde ELCO niet alleen de zonnecollectoren, ook realiseerde het in de technische ruimte van het zwembad een bufferopslagvat met een capaciteit van drieduizend liter. Twee hoogstandjes die door Technisch Buro Pola uit Zevenaar vakkundig met elkaar werden verbonden. “De door de zonnecollectoren opgewekte energie wordt door middel van een platenwisselaar in deze buffer opgeslagen en zorgt ervoor dat het tapwater wordt voorverwarmd”, aldus Van der Staaij. “Daarin zit 'm ook de kostenbesparing qua gas. Uiteindelijk stroomt het water uit het buffervat door naar een gewone boiler, waarin het tot circa 67 graden wordt naverwarmd.” Om daarna bij te dragen aan het comfort van de gasten die het Lentebad de komende jaren in groten getale hoopt te ontvangen... ❚

Vincent van der Staaij van ELCO Heating Solutions (links) en Marcel van Londen, projectleider namens Technisch Buro Pola.

ELCO vacuümbuiscollector Auron E20 DF.

ALTIJD EEN OPLOSSING ELCO Heating Solutions staat voor de levering van op maat gesneden verwarmingsoplossingen. Kwalitatief hoogwaardige producten waaraan de hoogste eisen worden gesteld als het gaat om comfort, zekerheid en een zuinig energieverbruik. De systeem oplossingen van ELCO worden vooral ingezet in de utiliteit, collectieve woningbouw en industrie. Het omvangrijke productgamma omvat zowel rvs verwarmings-, tapwater- en zwembadketels, warmwaterbereiders en rvs voorraadvaten alsook state of the art, duurzame oplossingen waaronder thermische zonnecollectoren, warmtepompen en toebehoren. ELCO buffervat Vistron B 1500-1.

INSTALLATIE & BOUW | 103

10 redenen om voor Air SpiraloÂŽ KEN-LOK te kiezen: 1.

Hoge luchtdichtheid door rubberafdichting

2. Overtreft de Luka-norm luchtdichtheidsklasse C 3. Voldoet aan de NEN-7120 (energieprestatie gebouwen) 4. Plug & play: makkelijk en snel te monteren 5. Minder montagemateriaal: geen tape 6. Gaat langer mee dan getapete systemen 7.

Minder onderhoud

8. Minder energieverbruik 9. Beter binnenklimaat 10. Schoner systeem: minder schoonmaakkosten

www.airspiralo.com

AMSTERDAM | Studentenwoningen Zeeburgereiland

Tekst: Patricia van der Beek

Beeldmateriaal: Van der Sluis Technische Bedrijven en Studioninedots - Zes X Zes Visuele Communicatie

ACHT APPARTEMENTEN PER DAG Van der Sluis Technische Bedrijven kijkt er met plezier op terug: de nieuwbouw van de ‘Smiley’. Met dit in het oog springende appartementencomplex van studentenhuisvester DUWO heeft het Amsterdamse Zeeburgereiland er een landmark bij. Het studentencomplex dankt zijn bijnaam aan zijn gekromde hoofdvorm en opvallende gevelritmiek met verschillende niveaus. Het langgerekte gebouw biedt ruimte aan 364 studio’s, met oppervlakten van 21 tot 31 vierkante meter. Elke studio beschikt over een eigen keuken, douche en toilet. Aan de zuidzijde liggen privéterrassen en een dakterras. In het complex bevinden zich tevens een wasserette, een fietsenberging en een bromfietsstalling.

ALLES ONDER ÉÉN DAK DUWO selecteerde Van Wijnen voor de bouw van het project. Van der Sluis Technische Bedrijven, sinds de aanbestedingsfase betrokken bij de aanbieding van Van Wijnen, nam de installaties op zich. “Het gebouw heeft één centrale installatie voor stadsverwarming, elektra, water, riolering en glasvezel”, vertelt projectleider Willem ten Hove

van Van der Sluis Technische Bedrijven. “Vanaf die installatie maakten we de individuele aansluitingen per studentenwoning. Dit voerden we uit met de drie installatiebedrijven binnen onze groep. Electrasluis zorgde voor de elektrotechnische installaties, Loodsluis voor het loodgieterswerk en Verwamingsluis voor de verwarming en mechanische ventilatie. De lijnen tussen onze installatiebedrijven zijn kort. Dat komt de kwaliteit en voortgang van het werk ten goede.”

BIM EN LEAN “Op dit project staan BIM en lean centraal”, vervolgt Ten Hove. “Bij Van der Sluis Technische Bedrijven zijn we groot voorstander van BIM. Een bouwinformatiemodel maakt direct zichtbaar hoe de verschillende disciplines zich naast elkaar gedragen en de integrale samenwerking draagt bij aan

betaalbaarheid en financiële zekerheid. Ook op dit project bewees BIM zijn meerwaarde. De aansluiting van onze installaties op de prefab badkamers konden we bijvoorbeeld al in een vroeg stadium met de betreffende leverancier afstemmen.” De lean planning leverde een belangrijke bijdrage aan het behalen van de deadline. Om begin juli 2016 gereed te zijn, leverde Van der Sluis Technische Bedrijven acht appartementen per dag op.

KILOMETERS KABEL De elektrotechnische werkzaamheden omvatte de installatie van de wandcontactdozen, schakelaars, lichtpunten en een intercom- of videofooninstallatie. Electrasluis legde eveneens de UTP- en coaxkabels aan. Ten Hove: “Uitdaging hierbij was dat de kabels centraal binnenkwamen en van daaruit nog het hele gebouw door moesten. We hebben kilometers aan UTP- en coaxkabel getrokken. Ditzelfde gold voor de elektrakabels, waterleiding en transportleiding voor de centrale verwarming. De riolering legden we aan tot buiten het gebouw.” ›

INSTALLATIE & BOUW | 105

AMSTERDAM | Studentenwoningen Zeeburgereiland

VERWARMING EN VENTILATIE De appartementen zijn voorzien van een centrale verwarmingsinstallatie die via de warmte-afleverset is aangesloten op het collectieve verwarmingsnet. In de meterkast bevindt zich tevens een warmtewisselaar ten behoeve van de warmwaterinstallatie. Het warmteverbruik wordt, net als het waterverbruik, per appartement bemeterd. De mechanische ventilatie bestaat uit een gezamenlijk opgestelde dakventilator en afzuigkanalen met geluiddempers en afzuigroosters in de ruimten die mechanisch geventileerd worden.

OPGELEVERD Met de oplevering achter de rug kijkt Ten Hove terug op een mooi en goed verlopen project. “Alleen in het eindstadium liepen we, door externe factoren, iets uit op de planning. Dit hebben we gecompenseerd met overwerk.” Begin juli leverde Van der Sluis Technische Bedrijven conform planning op. Twee weken later ontvingen de eerste studenten de sleutel van hun splinternieuwe studio. ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Van Wijnen Projectontwikkeling Midden BV ONTWERP Studioninedots UITVOERING Van Wijnen Weesp BV INSTALLATIES Van der Sluis Technische Bedrijven, Ned Air, Air Spiralo, Reflex Nederland, Building Technology

BOUWPERIODE augustus 2015 – juli 2016

EEN BUNDELING VAN

VAN TECHNIEK

Bezoekadres: Kamperzeedijk 107 8281 PD Genemuiden Postadres: Kamperzeedijk 57 8281 PB Genemuiden T: 038 - 344 65 55 E: info@vd-sluis.nl W: www.vd-sluis.nl

106 | INSTALLATIE & BOUW

INSTALLATIE TECHNIEK

AMSTERDAM | Studentenwoningen Zeeburgereiland

Projectinfo

Projectinfo ‘GEEN OMKIJKEN NAAR DRUKBEHOUDSYSTEEM’ In juni werd studentencomplex Zeeburgereiland opgeleverd. De gekromde vorm van het gebouw leverde het de bijnaam ‘Smiley’ op. De 364 kamers variëren in grootte tussen 18 en 31 m² en beschikken allen over een keuken, badkamer en glasvezel. Met zijn lengte van 134 meter buigt het studentencomplex mee met de bocht in de IJburglaan. Van Wijnen Projectontwikkeling Midden B.V. ontwikkelde het project naar een ontwerp van architectenbureau Studioninedots. Installateur Van der Sluis Technische Bedrijven benaderde Reflex Nederland B.V. met de vraag of zij een oplossing konden bieden op het gebied van drukbehoud. “Hun wens was een duurzame installatie die ook in termen van onderhoud economisch aantrekkelijk is”, vertelt managing director Dado Cukor. “Ons advies was de Reflex Variomat: een drukbehoudsysteem dat ruimtebesparend, intelligent en onderhoudsarm is. Kwalitatief is het één van de beste systemen in de markt. Ontluchten en bijvullen gebeurt automatisch, zodat de installateur er geen omkijken naar heeft. En het neemt heel weinig ruimte in beslag.” Reflex Variomat is leverbaar in oneindig veel variaties. Voor ieder project, van klein tot groot, is er een geschikte optie. De Variomat kan bovendien gekoppeld worden aan het gebouwbeheerssysteem.

MXF EC GREEN

ENERGIEZUINIGE DAKVENTILATOREN Voor het prachtige gebouw de ‘Smiley’ op het Zeeburgereiland verzorgde Ned Air in samenwerking met Van der Sluis Technische Bedrijven 26 MXF EC Green Excellent dakventilatoren. De drukgestuurde dakventilatoren zorgen voor een goede energiezuinige afzuiging van de 364 studentenappartementen. De Ned Air mixed flow verticaal uitblazende dakventilatoren zijn in verschillende types geleverd. De behuizing is opgebouwd uit honderd procent recyclebaar hoogwaardig HDPE (High Density Poly Ethylene) en is bestand tegen extreme weersinvloeden. De Ned Air MXF EC Green serie is voorzien van de modernste EC (Elektronische Commutatie) technologie. Door de borstelloze commutering werken de EC-motoren volledig slijtvrij, stiller en gaan ze aanzienlijk langer mee, terwijl hun vermogen niet vermindert. Onderhoudsintervallen worden verlengd en dit garandeert een verlaging van de bedrijfskosten. In combinatie met de Mixed Flow waaier is de toegepaste EC-motor van ebm-papst één van de zuinigste in de markt. De motoren zijn traploos regelbaar en hierdoor in staat om flexibel op elke ventilatievraag te reageren. Dit maakt de Ned Air MXF EC Green dakventilator zeer energiezuinig. Voor het project de Smiley leverde Ned Air MXF EC Green Excellent dakventilatoren, zelfregelende mechanische ventilatiesystemen met een ingebouwde en elektrisch aangesloten druktransmitter. Met de druktransmitter wordt de onderdruk in het kanaal gemeten en de interne regeling zorgt voor een constante druk in het kanaal. De gewenste constante druk kan worden ingesteld via de ingebouwde elektrische potmeter (0-10V). Zo kan er naar behoefte geventileerd worden. Via Modbus communicatie zijn de dakventilatoren op afstand te monitoren via een gebouwbeheersysteem. De beheerder kan de ventilator uitlezen, de historie inzien en hij ontvangt een signaal in het geval van een storing.

ENERGIEZUINIGE DAKVENTILATOREN

100 m 3/h tot 13.000 m 3/h Energiezuinige EC technologie Unieke Mixed Flow Waaier Modbus communicatie Hoog rendement Bestel op www.nedairshop.nl

www.nedair.nl

Beeld: Peter Cuypers INSTALLATIE & BOUW | 107

THEMA | Verwarming

COMPLEET EN VEELZIJDIG IN TIJDELIJKE VERWARMINGSOPLOSSINGEN Coolworld Rentals geldt als een veelzijdige en deskundige partner op het gebied van verhuur van koelen klimaatbeheersingsapparatuur. Dankzij de uitgekiende, all-in huurformule en de forse verhuurvloot maakt het bedrijf met name de laatste jaren een gestage groei door. De ontwikkeling van de verhuurspecialist gaat hand in hand met een almaar toenemende marktvraag naar tijdelijke en breed inzetbare verwarmingsoplossingen. Met de in 2014 gestarte businessunit Heatworld Rentals voorziet het bedrijf optimaal in die behoefte. “Of het nu gaat om verwarmen, drogen, warm water of klimaatbeheersing, we leveren altijd snel en uit eigen voorraad de juiste apparatuur”, aldus Jeffrey D'hondt namens Heatworld Rentals. Tekst: Chris Elbers

Beeldmateriaal: Heatworld Rentals en Ferry Verheij

Met de start van Heatworld Rentals, nu zo’n twee jaar geleden, is de verhuur van tijdelijke verwarmingsoplossingen binnen de vanuit Waalwijk opererende onderneming uitgegroeid tot méér dan zomaar een nevenactiviteit. “Het is een volwaardige corebusiness geworden”, zegt D'hondt. “Bovendien sluit deze specifieke bedrijfsactiviteit prima aan bij de tijdelijke verhuur van koelen klimaatbeheersingsapparatuur vanuit Coolworld. Sterker nog, er is duidelijk sprake van synergie tussen beide disciplines. Zo maken we voor procesmatige warmwatertoepassingen gebruik van dezelfde warmtewisselaars als voor het koelen. Dat zorgt er mede voor dat onze apparatuur op een zeer brede schaal kan worden ingezet. Maar ook kostentechnisch levert de door Heatworld geboden veelheid aan producten de opdrachtgever de nodige voordelen op, vooral onder de streep. Binnen de bouwsector bieden we bijvoorbeeld met onze mobiele ketelhuizen een perfect en bovenal kostenreducerend alternatief voor dieselgestookte warmtekanonnen.”

108 | INSTALLATIE & BOUW

BREED PAKKET De professionele en direct inzetbare oplossingen van Heatworld beperken en voorkomen niet alleen hinderlijke stagnatie of schade tijdens het werk, ook rondom de renovatie, uitbreiding of vervanging van vaste installaties voorziet het bedrijf dankzij de omvangrijke en gevarieerde batterij apparatuur altijd in een passende verwarmingsbehoefte. Bovendien kunnen de hypermoderne en intensief onderhouden apparaten razendsnel uit eigen voorraad worden geleverd vanuit regionale depots in Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Zwitserland en Oostenrijk. “We zijn in geografisch opzicht goed vertegenwoordigd en hebben een breed pakket beschikbaar”, licht D'hondt toe. “Naast de reeds genoemde mobiele ketelhuizen verhuren we chillers, doorstroomheaters, elektrische en dieselgestookte luchtheaters, airhandlers, rooftop airco’s, warmtewisselaars en alle denkbare randapparatuur. In elk gewenst aantal, ongeacht het vermogen. Daarmee leveren we altijd een oplossing die tot in

THEMA | Verwarming

detail is afgestemd op de behoeften van onze opdrachtgevers. Want die zijn al net zo divers als ons productenpakket. Zo zijn we actief in onder andere de installatiebranche, voedingsmiddelensector, logistiek, industrie, detailhandel, landen tuinbouw en horeca.”

VERSCHIL Het voorzien in de benodigde verwarmingsapparatuur is één, het tot in detail zorgen voor een vlekkeloze levering op locatie en bieden van een uitmuntende service is minstens zo belangrijk. Ook op die vlakken maken de specialisten van Heatworld telkens weer het verschil. “Onze verhuuractiviteiten hebben het predicaat ‘full service’”, aldus D'hondt. “Elke klant of intermediair is bij ons niet alleen verzekerd van een 24/7/365 levering, ook in het voor- en natraject bewijzen we graag onze uitgebreide expertise. Voorafgaand aan de verhuur bieden we een professioneel en op kostenbesparing gericht advies. Daarnaast nemen we het transport, de installatie, het onderhoud en het retour halen van het materieel voor onze rekening. Inspelen op de stijgende vraag naar tijdelijke verwarmingsoplossingen heeft bij Heatworld meerdere dimensies. Daar geven we in de praktijk van alledag graag blijk van.” ❚

Jeffrey D'hondt.

CALAMITEITENCONTRACT VOOR INSTALLATEURS Heatworld Rentals biedt installateurs en technische bedrijven de mogelijkheid om een calamiteitenovereenkomst te sluiten. Hierbij wordt de aanwezige koelapparatuur bij de eindklant nauwkeurig geïnventariseerd en geregistreerd. Wanneer er sprake is van een calamiteit, kan Heatworld namens de installateur volgens de vooraf gemaakte afspraken direct actie ondernemen.

INSTALLATIE & BOUW | 109

THEMA | Verwarming

Tekst: Chris Elbers

Beeldmateriaal: Jowitherm

‘ ELEKTRISCH VERWARMEN HEEFT DE TOEKOMST’ Sinds 1979 heeft Jowitherm zich ontwikkeld tot een vooraanstaande producent en leverancier van elektrische verwarmingssystemen en infraroodverwarming. Het Hengelose bedrijf voorziet de woningen utiliteitsmarkt in Nederland en België van een breed scala producten. Oplossingen die niet alleen staan voor een hoogwaardige kwaliteit en duurzaamheid, maar ook uitblinken als het gaat om design en een zeer lange levensduur. Aspecten die prima passen binnen de All Electric-visie van Jowitherm. Of zoals directeur Bas Spekreijse het verwoordt: “Op weg naar een duurzame toekomst is elektrische verwarming een uitstekend en volwaardig alternatief voor gasgestookte systemen.” Ton Spekreijse had als oprichter van Jowitherm aan het eind van de jaren zeventig al een behoorlijk vooruitziende blik. “Mijn vader was er toen al van overtuigd dat elektrisch verwarmen de toekomst zou worden”, aldus Bas Spekreijse, die anno 2016 het bedrijf aanvoert. “De oliecrisis lag destijds nog vers in het geheugen, er was de eerste voorzichtige aandacht voor isolatie en het energiebewustzijn werd langzaamaan groter. Op die ontwikkelingen is mijn vader destijds ingesprongen. In de beginjaren lag de nadruk op vloeren hellingbaanverwarming. Sinds 2000 zetten we onze expertise veel breder in. Inmiddels bieden we een omvangrijk en divers programma producten waarmee we op het gebied van elektrische verwarming in zowat elke behoefte kunnen voorzien.”

ALTERNATIEF Het bewandelen van het ‘elektrische’ pionierspad door Spekreijse senior ging gepaard met het slechten van de nodige barrières. “Tot aan het begin van het nieuwe millennium werd elektrische verwarming over het algemeen niet echt beschouwd als een volwaardige oplossing. Het werd vooral geschikt geacht om ruimten bij te verwarmen, maar niet om als hoofdverwarming te fungeren”, zegt Spekreijse, die in navolging van zijn vader de afgelopen twee decennia driftig in de weer was om dat beeld via de All Electric-gedachte flink bij te stellen. Want de argumenten om tot een veelvuldig gebruik van elektrische systemen over te gaan, zijn volgens hem even logisch als talrijk. “Gas wordt steeds schaarser en dus duurder. Duurzaam opgewekte elektriciteit is dan het beste alternatief. Het is onuitput-

110 | INSTALLATIE & BOUW

Energostrips stralingspanelen zijn zeer geschikt voor hoge werkplaatsen.

THEMA | Verwarming

telijk, kan onafhankelijk van energieleveranciers worden verkregen en garandeert een hoog woon- en leefcomfort. Daarnaast zijn elektrische verwarmingssystemen vanwege hun afmetingen makkelijker aan te brengen binnen bestaande situaties. Denk aan het aanbrengen van een hellingbaan in een parkeergarage, dat gaat veel makkelijker met een elektrisch systeem dan met een warmwatersysteem.”

ENERGO EN LAVA Elektrisch verwarmen heeft de toekomst, zo weten ze bij Jowitherm zeker. De overtuiging heeft intussen geleid tot een gevarieerd assortiment elektrische verwarmingsvoorzieningen. Voor woningen, utiliteitsgebouwen, terrassen, daken, dakgoten, wegen, opritten, hellingbanen en nog veel meer. Met de Energo stralingspanelen voor

In negen appartementen in Veghel zijn Lava stralingspanelen aan het plafond gemonteerd.

De Lava infraroodpanelen kunnen geleverd worden in een zelf gekozen design.

plafondmontage en de comfortabele Lava infraroodsystemen zet Spekreijse twee producten in de etalage. “De als cassette en strip leverbare Energo is voornamelijk geschikt voor kantoorgebouwen, bedrijfshallen en industriële omgevingen, de fraai vormgegeven Lava vooral in woonkamers en badkamers. Beide energiezuinige systemen garanderen niet alleen een directe, aangename warmte, ze zijn bovendien zeer flexibel te monteren en makkelijk in gebruik”, aldus Spekreijse, die tot slot melding maakt van een mooi initiatief. “Ik ben bezig een vereniging op te richten van producenten van infrarood verwarmingssystemen. Enerzijds om als collectief de producten onder de aandacht te brengen van potentiële afnemers, maar vooral om de voordelen ervan richting de markt te communiceren. Want die zijn legio.” ❚

MONTAGENET

A-COMPONENTEN

EIGEN MONTEURS INCLUSIEF

VERWARMINGSMATTEN

GOEDE WERKVOORBEREIDING

WEGDEKVERWARMING

WWW.JOWITHERM.NL

De oorsprong van Jowitherm ligt in de wegdekverwarming. Wij hebben het systeem sinds 1984 geperfectioneerd. Velen hebben het ons na proberen te doen, maar onze manier van werken is uniek. Onze producten zijn toegesneden op de situatie en ons team ‘ontzorgt’ de klant. In bestaande situaties kunnen wij zelfs turn key, inclusief bouwkundige zaken aanbieden. Niet voor niets zijn wij marktleider in wegdekverwarming. Neem contact ons op om de mogelijkheden te bespreken en bel 088 - 889 8800 of kijk op www.jowitherm.nl Postbus 50 7490 AB Delden

T +31 (0)88 - 889 8800 F +31 (0)88 - 889 8801

Bezoekadres: Robijnstraat 6 7554 TB Hengelo

I www.jowitherm.nl E info@jowitherm.nl

‘Jowitherm, Uw partner in elektrisch verwarmen’ INSTALLATIE & BOUW | 111

THEMA | Verwarming

Tekst: Patricia van der Beek

Beeldmateriaal: Vasco Group

STIJLVOL DESIGN ONTMOET GEAVANCEERDE VERWARMINGSTECHNOLOGIE Denk je aan designradiatoren, dan denk je tegenwoordig niet alleen meer aan staal. De aluminium designradiator doet steeds meer zijn intrede in verwarmingsland. Vasco Group speelt hier succesvol op in met de VASCO productfamilie: hoogwaardige aluminium radiatoren in diverse stijlvolle uitvoeringen. De jongste telg van deze familie, de ONI, gaat hierin nog een stapje verder.

112 | INSTALLATIE & BOUW

THEMA | Verwarming

OPTIMALE WARMTEGELEIDING Op aluminiumgebied bood VASCO al vijf producten: Alu-Zen, Beams, Bryce Plus, Canyon en Zaros. Sinds oktober dit jaar is daar het zesde product aan toegevoegd: de ONI. De ONI designradiator is een geavanceerde, duurzame aluminium radiator die zowel standalone als in combinatie met vloerverwarming toegepast kan worden. Plukaard: “Het aluminium paneel aan de voorzijde van de radiator is slechts 8 millimeter dik. Aan de achterzijde zijn de radiatoren uitgevoerd met ingewerkte koperen leidingen voor optimale warmtegeleiding. Door die koperen leidingen is de ONI ook geschikt voor stadsverwarming.”

TIJDLOOS DESIGN Het design van de ONI is stijlvol en tijdloos. Kenmerkend zijn de strakke vormgeving met afgeronde hoeken en de ultradunne aluminium voorplaat. De radiator is 0,5 meter breed en verkrijgbaar in drie hoogten: 1,40 meter, 1,80 meter en 2,00 meter. Bovendien kan gekozen worden uit het Vasco kleurenpalet. “De ONI kan voorzien worden van een vlak voorpaneel, maar ook met één of twee subtiele handdoekuitsparingen aan de voorzijde”, zegt Plukaard. “De dichte uitvoering kan gecombineerd worden met de MULTI+, een radiatoraccessoire die fungeert als handdoekbeugel en ‘tablet’. Dankzij een onzichtbare bevestiging lijkt de MULTI+ te zweven. Dit geldt ook voor de ONI zelf. Door de speciale ophanging lijkt het of hij zwevend hangt.”

TECHNISCH EN ESTHETISCH Heeft de aluminium designradiator de toekomst? Wat Plukaard betreft wel: “Dit high-end product beantwoordt technisch aan de toenemende behoefte aan duurzame verwarming en voldoet aan de esthetische wensen van vandaag en morgen. Door zijn vele mogelijke verschijningsvormen past de aluminium designradiator in elk interieur, van klassiek tot ultramodern.” Voor meer informatie www.vasco.eu ❚

Vasco Group is van origine een toonaangevend bedrijf in hoogwaardige decoratieve radiatoren en maakte in ruim veertig jaar de nodige organisatorische en technologische ontwikkelingen door. “Eén van de belangrijkste ontwikkelingen was de transitie naar het bieden van totaaloplossingen op klimaatgebied”, vertelt Jan Willem Plukaard, country manager Nederland bij Vasco Group. “In het kader van energieneutraal bouwen is, naast verwarmen, koelen steeds belangrijker geworden. In 2011 lanceerden we ons ventilatieprogramma met producten als mechanische ventilatie en warmteterugwinunits. Ook hebben we de productie van vloerverwarming opgepakt.” Als onderdeel van Vaessen Industries zet Vasco Group hoog in op hoogwaardig design, energiezuinigheid en hergebruik van grondstoffen.

AANDEEL ALUMINIUM NEEMT TOE Wat klimaatoplossingen betreft, biedt Vasco Group een drietal productfamilies. Onder de naam ‘Brugman’ wordt de Nederlandse markt bediend met een uitgebreide range paneelradiatoren en vloerverwarming. In België worden de paneelradiatoren geleverd onder de naam ‘Superia’. VASCO is de merknaam voor het hoogwaardige aanbod designradiatoren, vloerverwarming en ventilatie. “Met VASCO zijn we marktleider op het gebied van designradiatoren, in zowel staal als aluminium”, aldus Plukaard. “Het aandeel aluminium neemt bij ons per jaar toe. Dit heeft te maken met de ontwikkelingen in de verwarmingsbranche, waarin we steeds meer toegaan naar energiezuinige oplossingen zoals laagtemperatuursystemen. Aluminium leent zich daar uitstekend voor. Het voordeel van aluminium is dat het een korte opwarmtijd heeft, licht is en vele vormen kan aannemen.” Een deel van de aluminium radiatoren is bovendien vervaardigd uit gerecycled aluminium volgens het ‘closed loop-principe’ van E-MAX, één van de andere bedrijven die deel uitmaken van Vaessen Industries. Het gerecycled aluminium wordt geproduceerd op twee productielocaties van Vaessen Industries. De extrusie van het aluminium gebeurt in het Belgische Dilsen, de smelterij ligt in Kerkrade.

INSTALLATIE & BOUW | 113

THEMA | Verwarming

Tekst: Lieke van Zuilekom

Beeldmateriaal: Intergas Verwarming

HEET VAN DE NAALD NOVITEITEN IN CV-TECHNIEK

Al jarenlang behoort Intergas Verwarming tot de pioniers op het gebied van cv-techniek. Vanaf begin jaren ’90 neemt het bedrijf een leidende positie in op het gebied van de ontwikkeling van hoog rendement cv-ketels. Zo is de Intergas Kombi Kompakt HR al jaren één van de best verkochte hr-ketels in Nederland. De unieke dubbel-hr-technologie was een regelrechte doorbraak en vormt de basis voor de nieuwste generatie hr-ketels. De HRX is de jongste telg uit de succesvolle Kombi Kompaktlijn, waarin prestaties, intuïtieve bediening en eigentijds design hand in hand gaan. “In het compacte toestel zijn tal van innovaties samengevoegd die nog nooit eerder in cv-ketels zijn toegepast”, vertelt Ralf Jansen, Hoofd Marketing en Communicatie bij Intergas Verwarming BV. “Zo maakt de HRX gebruik van het beproefde concept van de dubbele aluminium twee-in-een warmtewisselaar. Zowel het tapwatercircuit als het cv-circuit zijn volledig geïntegreerd in de aluminium behuizing. Het gepatenteerde Intergas ontwerp, met volledig geïntegreerde koperen circuits zorgt voor optimale warmteoverdracht en een

114 | INSTALLATIE & BOUW

minimaal warmteverlies. Het cv-water en koude tapwater stromen rechtstreeks door de warmtewisselaar, zodat rookgassen maximaal afkoelen en condensatiewarmte optimaal wordt benut. Dit maakt een driewegklep overbodig.” De HRX is voorzien van state-of-the-art elektronica en intern volledig solid state, vertelt hij. “De gasklep, ontsteking, ventilator en pomp worden rechtstreeks aangestuurd vanuit de elektronica. Hierdoor is het aantal bewegende delen afgenomen, met een hoge bedrijfszekerheid tot gevolg. Daarnaast zijn de onderdelen voor service en onderhoud nog beter bereikbaar geworden.” ›

THEMA | Verwarming

Met zijn volledig geïntegreerde touchpanel is de HRX de eerste ‘smart-boiler’ op de markt, vertelt Jansen. “De bediening van een cv-ketel was nog nooit zo simpel.” De hr-ketel is verkrijgbaar in drie verschillende Comfort Warmwater klassen. Alle toestellen zijn voorzien van een A-label voor verwarming en een A-label op warmwater. De HRX is beschikbaar vanaf het eerste kwartaal van 2017.

ONGEKEND GEBRUIKERSGEMAK De Kombi Kompakt HRX presteert optimaal in combinatie met de Intergas Comfort Touch thermostaat, vertelt Jansen. “Deze modulerende kamerthermostaat staat voor ongekend gebruikersgemak, in een verbluffend compact en modern jasje. De thermostaat maakt gebruik van het Open Therm protocol om het vermogen van de cv-ketel automatisch aan de gewenste warmtebehoefte aan te passen. Een zuinige werking van het toestel wordt hierdoor blijvend gegarandeerd.” De Comfort Touch toont steevast de huidige kamertemperatuur, waarbij de gewenste temperatuur met een eenvoudige ‘touch’ te verhogen of verlagen is. “De thermostaat is eenvoudig te combineren met het Intergas Incomfort systeem voor bediening via smartphone en tablet, waardoor het op afstand hoger en lager zetten van de verwarming of het programmeren van een weekprogramma een peulenschil wordt. Daarnaast geeft Incomfort direct inzicht in de prestaties van de ketel. In geval van storingen of vragen kunnen gebruikers direct in contact worden gebracht met hun installateur.”

EXTREEM HOOG RENDEMENT In de XTREME combiketel van Intergas gaan prestaties, intuïtieve bediening, een eigentijds design en een extreem hoog rendement op warmwater hand in hand. “De Xtreme maakt – net als de HRX gebruik van het beproefde concept

116 | INSTALLATIE & BOUW

van de dubbele aluminium twee-in-een warmtewisselaar, dat garant staat voor optimale warmteoverdracht en een minimaal warmteverlies”, vertelt Jansen. “Daarnaast wordt in de Xtreme gebruikgemaakt van een tweede warmtewisselaar, waardoor verbrandingsgassen nog verder worden afgekoeld. De restwarmte van de rookgassen wordt benut om het tapwater voor te verwarmen. Hierdoor is minder energie nodig om het water op temperatuur te brengen, met een extreem hoog rendement tot gevolg.” De Xtreme zal beschikbaar zijn in de loop van het vierde kwartaal van 2016.

ZEER ENERGIEZUINIG De Superflow is de nieuwste innovatie van Intergas op het gebied van warmwater doorstroomtoestellen, gebaseerd op de techniek die al jaren wordt toegepast in de Kombi Kompaktlijn. De Superflow levert een overvloedige hoeveelheid warmwater van constante temperatuur, zonder dat een voorraadvat nodig is. “Het tapwater stroomt rechtstreeks door de warmtewisselaar, zodat rookgassen maximaal afkoelen en condensatiewarmte optimaal wordt benut”, vertelt Jansen. “Het warmtelabyrint dat in de Kombi Kompakt HReco voor ongekende prestaties zorgt, is ook toegepast in de warmtewisselaar van de Superflow.” De Superflow is voorzien van state-of-the-art elektronica en intern volledig solid state. De gasklep, ontsteking en ventilator worden rechtstreeks aangestuurd vanuit de elektronica. Hierdoor is het aantal bewegende delen minimaal, met een hoge bedrijfszekerheid tot gevolg. “De Superflow heeft alle voordelen van een voorraadtoestel. Het doorstroomtoestel combineert een weldadige hoeveelheid warmwater met een zeer zuinige werking.” De Superflow is verkrijgbaar in twee uitvoeringen, van 45kW en 60kW. Beiden zijn voorzien van een A-label op warmwater. ❚

THEMA | Verwarming

Tekst: Lieke van Zuilekom

Beeldmateriaal: Vaillant

‘ UW TECHNISCH PROJECT ADVISEUR ALTIJD DICHTBIJ’ De Rijksoverheid heeft zich tot doel gesteld om in 2020 veertien procent van de verbruikte energie duurzaam op te wekken. Daarvoor zijn afspraken gemaakt met marktpartijen en maatschappelijke organisaties. Alle nieuwbouw moet over vier jaar zo goed als energieneutraal zijn. Daarnaast is in het Energieakkoord overeengekomen dat sociale huurwoningen in 2020 minimaal een energielabel B (woningcorporaties) of C (overige huurders) moeten hebben. Om hieraan te voldoen, wordt een keur aan maatregelen genomen. Naast het isoleren van gevels, vloeren en daken en het installeren van duurzame verlichting, kan een flinke labelsprong worden bereikt door de installatie van zonnecollectoren en warmtepompinstallaties. Om architecten, adviseurs, aannemers en installateurs te adviseren en begeleiden in hun keuzetraject, hebben Vaillant en AWB onlangs TPAonline.nl opgezet. De mogelijkheden om het energieverbruik van onze woningen tot een minimum te beperken, zijn vandaag de dag haast eindeloos. Om uit dit enorme aanbod de juiste oplossingen te kiezen – zowel voor de korte als de lange termijn – is dan ook niet eenvoudig. Vaillant en AWB – beiden onderdeel van de Vaillant Group – erkennen dit. Om architecten, adviseurs, aannemers en installateurs te adviseren en begeleiden in hun keuzetraject, hebben zij TPAonline.nl opgezet; een online dienstverlening waarin stakeholders via een live videogesprek met de afdeling Technisch Project Advies meer informatie

kunnen krijgen en vragen kunnen stellen over de duurzame totaaloplossingen van beide bedrijven. Zowel voor projectmatige werken als individuele projecten, voor nieuwbouw en renovatie.

SNEL, EFFICIËNT EN VANAF IEDERE GEWENSTE LOCATIE “Met de inplanmodule op www.TPAonline.nl kunnen stakeholders niet alleen aangeven welke onderwerpen zij tijdens het videogesprek graag aan bod laten komen, maar ook op welk moment een gesprek hen het best uitkomt”, ›

INSTALLATIE & BOUW | 117

THEMA | Verwarming

Wanneer een hybride of all electric warmtepompsysteem? Vraag het uw Technisch Project Adviseur op www.TPAonline.nl

TPAonline, het videogesprek met uw Technisch Project Adviseur Speciaal voor adviseurs, architecten en aannemers is er TPAonline, het videogesprek van de afdeling Technisch Project Advies. Met de inplanmodule op www.TPAonline.nl bepaalt u zelf wanneer en waarover u uw adviseur spreekt via een videogesprek.

Technisch Project Advies helpt u o.a. bij: • Advies op maat voor warmtepompsystemen • EPC-verlaging door juiste toestel/ installatiekeuze • Verbetering van het energielabel • Advies in all-electric oplossingen

Uw partners in duurzame totaaloplossingen

THEMA | Verwarming

vertelt Mark van de Ree, Sales Engineer bij Vaillant. “Onze Technisch Project Adviseur belt vervolgens op het aangegeven moment een unieke sessiecode door, waarmee de interactieve videoverbinding tot stand kan worden gebracht. In een maximaal dertig minuten durend gesprek worden alle ins en outs van onze gewenste oplossingen doorgesproken en vragen beantwoord als: Hoe blijf ik aan de voortdurend aangescherpte EPC voldoen? Hoe ga ik slimmer om met duurzame energie? Hoeveel subsidie kan ik krijgen op een duurzame installatie? Welke voorzieningen kan ik in de ontwerpfase al treffen om tijdens de bouw geen verrassingen tegen te komen? Welke warmtepomp sluit het best aan bij mijn project? Wanneer kies ik een grondgebonden of hybride warmtepomp? Et cetera. Daarbij kunnen direct alle benodigde documenten worden getoond en overlegd. Wanneer een project concreter wordt, plannen we graag een vervolgafspraak op locatie. Indien gewenst nemen we vervolgens plaats in het bouwteam en verzorgen we de begeleiding, oplevering en inbedrijfstelling van de betreffende systemen.”

NUL-OP-DE-METER “In de praktijk zien we dat steeds meer nieuwbouw- en renovatiewoningen nul-op-de-meter worden uitgevoerd”, vertelt Van de Ree. “Deze woningen

kunnen ideaal met een warmtepomp worden verwarmd. Voor nieuwbouwprojecten adviseren wij in beginsel grondgebonden warmtepompen. Deze warmtepompen kennen bij lage temperaturen namelijk een veel hogere efficiency. Bovendien kan hiermee passief gekoeld worden.” Bij renovatiewoningen is het vaak niet wenselijk om een grondgebonden warmtepomp te installeren, vertelt hij. “Niet alleen omdat de tuin dan moet worden omgewoeld, maar ook omdat de warmtevraag groter is, wat een grotere dimensionering en investering betekent. In deze gevallen biedt een hybride luchtwarmtepomp uitkomst, waarbij de piekvraag en de verwarming van warm tapwater worden afgedekt met een hr-ketel.” De all-electric luchtwarmtepompen én andere systemen van de Vaillant Group worden onder andere toegepast in Flat Met Toekomst, een project van Mitros in Utrecht waarbij een naoorlogse flat tot nul-op-de-meter wordt gerenoveerd. “Om inzicht te krijgen in hoe onze systemen straks presteren, afgezet tegen de investeringskosten, worden alle installaties straks actief door ons gemonitord”, vertelt Van de Ree. “Met deze meetresultaten kunnen we klanten in de toekomst nog beter adviseren.” ❚

INSTALLATIE & BOUW | 119

BERKEL EN RODENRIJS | Gouden Hart

Tekst: Patricia van der Beek

Beeldmateriaal: Roodenburg Installatie Bedrijf

WONINGEN GOUDEN HART DUURZAAM VERWARMD EN GEKOELD In het Gouden Hart in Berkel en Rodenrijs zijn, naast een levendig plein en circa 5.600 m² aan winkel- en horecaruimte, een kleine honderd woningen gebouwd. Voor de verwarming en koeling van deze woningen realiseerde Roodenburg Installatie Bedrijf een WKO-installatie. De beperkte bouwkundige ruimte bleek hierbij een heet hangijzer. Het Gouden Hart maakt onderdeel uit van de Gouden Buurten, een diverse nieuwbouwwijk met traditionele Hollandse huizen, singels, een gracht en veel groen. Kwaliteit en duurzaamheid spelen een belangrijke rol in dit project. Dit komt onder meer tot uiting in hoogwaardige materialen en duurzame installaties als een warmtekoudeopslag. “In juni 2014 gaf Eteck, specialist in duurzame energie, ons de opdracht voor het ontwerpen, installeren en beheren van de WKO-installatie in het Gouden Hart”, vertelt projectleider Bryan Hoogvliet van Roodenburg Installatie Bedrijf. “Daarnaast waren we verantwoordelijk voor het aanleggen van transportleidingen en het leveren van warm tapwater tot aan de energiemeters in de woningen. De vloerverwarming en -koeling realiseerden we tot en met de WKO-afleversets in de woningen.”

SPECIALIST IN WKO Roodenburg Installatie Bedrijf is BRL 6000-21 gecertificeerd en op grond daarvan erkend door de overheidsinstantie ‘Bodem+’. Het installatiebedrijf uit Krimpen aan den IJssel is ver gespecialiseerd in WKO-installaties en was eerder al betrokken bij grote projecten als De Rotterdam, de Kunsthal in

120 | INSTALLATIE & BOUW

Rotterdam en NS Stations Utrecht en Amsterdam. Hoogvliet: “Vanuit ons specialisme brachten we in het installatieontwerp van Eteck enkele optimalisaties aan om de WKO-installatie nog beter te laten renderen.” Eén van de aandachtspunten in de ontwerpfase was legionella. Om de kans op legionellabesmetting te minimaliseren, zijn de leidingen voor warm en koud water op ruime afstand van elkaar gepositioneerd en gemonteerd.

WKO-RUIMTE MET DRIE VERDIEPINGEN In november 2014 startte de uitvoering van de WKO-installatie. Roodenburg Installatie Bedrijf boorde twee bronnen, wat gezien de hoge grondwaterstand een behoorlijke uitdaging was. Ook leverde het bedrijf de warmtepomp en verdelers die het warme of koele water over de vloerverwarming verdelen. Traditionele ketels vangen de eventuele extra warmtevraag op. Hoogvliet: “Gaandeweg het project vonden ontwerpwijzigingen plaats. Eén van de gevolgen hiervan was een zeer beperkte bouwkundige WKOruimte. Om alle installaties er toch in te passen, verdeelden we de ruimte in drie ‘verdiepingen’. Het was een zeer grote uitdaging, maar het is ons toch gelukt. Chapeau voor onze monteurs die dit voor elkaar hebben gekregen!”

BERKEL EN RODENRIJS | Gouden Hart

Projectinfo OPTIMAAL BINNENKLIMAAT IN WONINGEN GOUDEN HART Voor de 102 appartementen van het nieuwbouwproject Gouden Hart in Berkel en Rodenrijs engineerde, leverde en monteerde Vermo Vloerverwarmingssystemen B.V het volledige vloerverwarmingssysteem. De bewoners konden individueel kiezen of er alleen verwarmd of ook gekoeld moet worden in hun woning. Gezien de complexiteit en omvang van het project koos Roodenburg Installatie Bedrijf ervoor het werk volledig aan specialist Vermo uit te besteden, van de engineering tot en met de oplevering.

BALANS EN RENDEMENT Roodenburg Installatie Bedrijf leverde de installatie in oktober 2015 op, maar blijft nog zo’n vijftien jaar betrokken. “Bij een WKO is het belangrijk dat je balans creëert”, benadrukt Hoogvliet. “Het gaat erom dat je evenveel warm als koud water onttrekt. Bovendien kost het tijd om de installatie optimaal te laten renderen. Vanuit onze servicetak geven we hier invulling aan. Op deze manier blijft onze specifieke kennis beschikbaar en zorgen we voor een gegarandeerd rendement van de installatie, voor nu maar ook voor in de toekomst.” ❚

Gekozen is voor een laag temperatuursysteem voor verwarmen en koelen, voorzien van een Danfoss CF2+ draadloze regeling in elke individuele ruimte. De ‘open’ verdelers met automatic flow control zorgen voor een exacte dosering van de hoeveelheid water die door de groepen van het systeem stroomt. Een centrale WKO-opslag voorziet alle woningen van warmte en koude. Energieleverancier Eteck kan zo op een economisch en ecologisch verantwoorde manier energie leveren voor het creëren van een optimaal binnenklimaat in de woningen.

‘Eén van de aandachtspunten in de ontwerpfase was legionella’

“Overleg en nauwe samenspraak met zowel opdrachtgever als installateur zijn, zeker in dit gecompliceerde project, de pijlers geweest om tot het gewenste eindresultaat te komen, namelijk een perfect functionerend en uitgebalanceerd systeem”, zegt Peter Brant, directeur van Vermo Vloerwarmingssystemen B.V..

VERMO VloerverwarmingSystemen......

BEDRIJFSPRESENTATIE | Nijhuis Ozone Solutions

Tekst: Fiona de Heus

Beeldmateriaal: Nijhuis

Duurzaam en vooruitstrevend koelwatermanagement met ozon bij Radboudumc Legionella is een serieuze bedreiging, waar naar schatting in Nederland jaarlijks zo’n duizend mensen aan overlijden; met name mensen met een verminderde weerstand lopen gevaar. Daarom worden hoge eisen gesteld aan onder meer open koeltorens. Organisaties die tekortschieten en niet voldoen aan de richtlijnen kunnen worden gestraft met hoge boetes. Om legionellabesmetting te voorkomen, kunnen chemicaliën aan het koelwater worden toegevoegd voor desinfectie. Het Radboudumc in Nijmegen echter, dat te maken heeft met een kwetsbare doelgroep, heeft bewust gekozen voor koelwaterbeheer met ozon: “Het is energiezuiniger, chemievrij, veiliger en we hoeven minder te spuien…”, somt onderhoudsmanager Perry Janssen de voordelen op. Het past in het uitgebreide duurzaamheidsbeleid dat Radboudumc heeft voor afvalstromen, energie, inkoop en bouw. Als vertrekpunt voor duurzame bedrijfsvoering hanteert het ziekenhuis de principes van de circulaire economie. Waterbeheer met ozon bespaart veel voedingswater in vergelijking met de traditionele desinfectie met chemicaliën en daar is de winst al snel mee geboekt. Maar ook de spuihoeveelheid wordt aanzienlijk verminderd. Bovendien hoeven er geen gevaarlijke chemicaliën opgeslagen te worden, waar medewerkers mee moeten sjouwen en die ook terug te vinden zijn in het water dat uiteindelijk geloosd wordt. Doordat het met ozon behandelde water schoon is, wordt ook op de kosten bij het waterschap bespaard. “We zijn nu aan het onderzoeken of we dit spuiwater zelf kunnen hergebruiken”, vertelt Janssen. Het Radboudumc gebruikt gekoeld water voor onder meer de luchtbehandelingssystemen, MRI’s en CT-scanners. Op het circa één vierkante kilometer beslaande terrein staan inmiddels acht ozoninstallaties. In de winter, wanneer de omgevingstemperatuur daalt, kunnen sommige koelwaterinstallaties uitgezet worden, op warme dagen kan het ziekenhuis bijschakelen.

122 | INSTALLATIE & BOUW

Het koelwatersysteem wordt continu gemonitord en elke maand worden monsters genomen door een geaccrediteerde instantie. Een geavanceerd systeem leest de installatie op afstand uit en Janssen vraagt zijn monteurs om

Marcel Oonk, operational director bij Nijhuis en onderhoudsmanager Perry Janssen.

BEDRIJFSPRESENTATIE | Nijhuis Ozone Solutions

wekelijks fysiek de systemen te inspecteren. Alle koeltorens bij Radboudumc worden beheerd volgens het ‘legionellabeheersplan open circulerende koeltorensystemen’.

OZON DESINFECTIE MET KOELWATERSYSTEMEN VEILIGER EN DUURZAMER Ozoninstallaties worden in het buitenland al veelvuldig toegepast, maar in Nederland zijn ze nog relatief onbekend. “Wij zijn als UMC leergierig en vooruitstrevend op het gebied van koelwaterbeheer”, verklaart Janssen naar aanleiding van de vraag waarom het ziekenhuis als early adaptor meer dan tien jaar geleden is overgestapt op ozon. “Bij een goede ozonconcentratie en doorstroming is er geen kans op biologische activiteit en door de passiverende werking blijft de wanddikte van de pijpenbundel onaangetast”, verzekert Marcel Oonk, operational director bij Nijhuis Ozone Solutions. Janssen heeft dit met eigen onderzoek onderbouwd.

“Met ozon maak je gebruik van de natuurlijke kracht van water”, aldus Oonk. Ozon (O3) wordt aangemaakt uit zuurstof, breekt zeer efficiënt organische bacteriën af en wordt daarna weer zuurstof (O2). In het water voorkomt ozon algemene bacteriegroei en legionella en ontstaat er een alkalisch milieu (pH > 8,5) waarbij corrosie geen kans krijgt. Ozon is daarom bij uitstek geschikt voor koeltorens, maar ook bij andere waterhergebruiktoepassingen, bijvoorbeeld in de zuivelindustrie, voor de behandeling van het verdampingswater van melk. Daarnaast wordt de oxidatieve kracht van ozon gebruikt om medicijnresten af te breken zodat deze niet in het milieu terechtkomen. Nijhuis Ozone Solutions (onderdeel van Nijhuis Industries) biedt hiervoor een totaal waterbeheerconcept aan. “Wij kijken eerst naar de behoefte, maken een totaal beheerplan en na oplevering beheren en monitoren wij de systemen voor een efficiënt, duurzaam en veilig koelwatergebruik.” ❚

Kies voor koelwaterbehandeling met ozon!

50%

Chemievrij | Gegarandeerd Veilig & Duurzaam | Desinfectie

Lagere spui

75%

Bedrijfskosten besparing

100%

Lozingsheffing besparing

INSTALLATIE & BOUW | 123

WIE DOET WAT

GEBOUWAUTOMATISERING

BIM SOFTWARE & CONSULTANCY

NEMO GROEP

STABIPLAN Postbus 128 2410 AC BODEGRAVEN T +31 172 65 02 65 E info@stabiplan.nl W www.stabiplan.nl

Marconiweg 5 3442 AD WOERDEN T +31 6 24 66 84 84 E info@nemogroep.nl W www.nemogroep.nl

BRCONTROLS PRODUCTS BV Telfordstraat 47 8013 RL ZWOLLE T +31 38 460 42 40 F +31 38 355 66 33 E info@brcontrols.com W www.brcontrols.com

REDLINK BV Impact 27 6921 RZ DUIVEN T +31 26 750 50 00 E info@hefas.nl W www.hefas.nl

AIR TECH SYSTEMS BV Postbus 1228 3800 BE AMERSFOORT T +31 33 469 17 86 F +31 33 461 37 43 E info@airtechsystems.nl W www.airtechsystems.nl

GELUIDSYSTEMEN

BRANDBEVEILIGING

HEFAS BRANDDETECTIE

KLIMAATBEHEERSING

Nijverheidsweg 2 3751 LP BUNSCHOTEN T +31 33 298 09 26 E info@redlink.nl W www.redlink.nl

DUURZAAMHEID

ALKLIMA BV

TOA BENELUX

Meidoornkade 4 3992 AE HOUTEN T +31 30 637 74 99 E info@toa-benelux.com W www.toa.eu

Postbus 1176 3350 CD PAPENDRECHT T +31 78 615 00 00 E info@alklima.nl W www.alklima.nl

INSTALLATIETECHNIEK HVAC/R AMBRAVA BV / SAMSUNG KLIMAATBEHEERSING

AERO DYNAMIEK

HERTEK Postbus 10209 6000 GE WEERT T +31 495 58 41 11 E info@hertek.nl W www.hertek.nl

Postbus 173 3860 AD NIJKERK T +31 33 2459064 W www.aero-dynamiek.nl

ELEKTRISCHE VERWARMING

LINUM EUROPE BV Oosterparkweg 35 H 2985 SX RIDDERKERK T +31 180 46 35 88 E info-nl@linum.eu W www.linum.eu

Postbus 4300 7320 AH APELDOORN T +31 55 527 77 77 E info@samsung-klimaat.nl W www.samsung-klimaat.nl

INTERCOM- EN OMROEPSYSTEMEN JOWITHERM NEDERLAND PNEUMAN BV Postbus 47 1130 AA VOLENDAM T +31 299 41 13 50 F +31 299 41 13 60 E info@pneuman.nl W www.pneuman.nl

Robijnstraat 6 7554 TB HENGELO T +31 88 8898800 F +31 88 8898801 E info@jowitherm.nl W www.jowitherm.nl

ELEKTROTECHNISCHE INSTALLATIES

HAGO ELECTRONICS

Radonstraat 179 2718 SV ZOETERMEER T +31 79 361 75 55 E info@hagoelectronics.com W www.hagoelectronics.com

ISOLATIETECHNIEKEN

CARRIER AIRCONDITIONING BENELUX BV Papendorpseweg 83 3528 BJ UTRECHT T +31 88 567 67 00 E info@carrier.nl W www.carrier.nl

DATAKABEL

FOREHAND Driemanssteeweg 174 3084 CB ROTTERDAM T +31 10 240 41 21 E info@forehand.nl W www.forehand.nl

124 | INSTALLATIE BOUW INSTALLATIE & BOUW

VAN DEN POL ELEKTROTECHNIEK BV Postbus 37 3417 ZG MONTFOORT T +31 348 47 34 34 F +31 348 47 22 94 E info@vandenpol.com W www.vandenpol.com

CIAT NEDERLAND TONZON BV

Postbus 1375 7500 BJ ENSCHEDE T +31 53 433 23 91 E info@tonzon.nl W www.tonzon.nl

Annie M.G. Schmidtweg 229 1321 NA ALMERE T +31 36 533 25 87 F +31 36 533 25 97 E info@ciat.nl W www.ciat.nl

WIE DOET WAT

ROOKGASAFVOERSYSTEMEN

LUCHTKANALEN EN LUCHTTECHNISCHE CONSTRUCTIES

COOLMARK BV Postbus 393, 2990 AJ BARENDRECHT Zweth 6, 2991 LH BARENDRECHT T +31 180 75 13 00 F +31 180 75 13 05 E info@coolmark.nl W www.coolmark.nl W www.coolmark-mhi.nl

SMITSAIR Postbus 41 1420 AA UITHOORN T +31 297 56 44 55 F +31 297 56 92 96 E verkoop@smitsair.nl W www.smitsair.nl

SYSTEMAIR BV

DAIKIN AIRCONDITIONING NETHERLANDS B.V. Postbus 8585 3009 AN ROTTERDAM T +31 88 324 54 75 F +31 88 324 54 69 E info@daikin.nl W www.daikin.nl

Van Leeuwenhoekstraat 2 3846 CB HARDERWIJK T +31 341 43 91 00 F +31 341 43 91 90 E info@systemair.nl W www.systemair.nl Zanddonkweg 7a 5144 NX WAALWIJK T +31 416 68 55 55 E info@systemair.nl W www.systemair.nl

Coated pantone 420

VINK SYSTEMEN

Postbus 3119 2220 CC KATWIJK T +31 71 409 83 00 E info@vinksystemen.nl W www.vinksystemen.nl

COX GEELEN Emmastraat 92 6245 HZ EIJSDEN T

+ 31 43 409 95 00

Uncoated pantone 427

sales@coxgeelen.nl

W www.coxgeelen.nl

MEETAPPARATUUR

Wij zorgen voor lucht! FLIR COMMERCIAL SYSTEMS

Systemen, uw adres voor het ontwerpen, leveren, installeren en Charles Vink Petitweg 21 van luchtkanalen en luchttechnische componenten. 4847 NWonderhouden BREDA T +31 76 579 41 91 E info@flir.com UBBINK BV W www.flir.nl www.vinksystemen.nl Verhuellweg 9

ONTGASSING CV

KOUDETECHNIEK

6984 AA DOESBURG T

+ 31 313 48 02 00

info@ubbink.nl

W www.ubbink.nl

SANITAIR VAN GALEN KLIMAATTECHNIEK BV Postbus 59201 3008 PE ROTTERDAM T +31 10 487 88 00 E info@vangalen.com W www.vangalen.com

KOREX BENELUX BV

VAN KEMPEN KOUDETECHNIEK Spoorstraat 14 4001 CN TIEL T +31 344 63 48 84 E info@vankempen-tiel.nl W www.vankempen-tiel.nl

Tjalk 13B 2411 NZ BODEGRAVEN T +31 172 61 17 19 F +31 172 61 79 27 E info@korexbenelux.com W www.korexbenelux.Com

ONTRUIMINGSALARMINSTALLATIES

DELABIE BENELUX Kommenstraat 20 B-1070 BRUSSEL T +32 25 20 16 76 E info@delabiebenelux.com W www.delabiebenelux.com

KUNSTSTOF LUCHTKANALEN ROBATHERM Platinastraat 63 8211 AR LELYSTAD T +31 320 28 11 66 F +31 320 28 12 34 E raimond.taal@robatherm.nl W www.robatherm.nl

SCHILT AIRCONDITIONING BV SCHILT LUCHTKANALEN BV SCHILT LUCHTTECHNIEK BV Energieweg 29 4231 DJ MEERKERK Postbus 3 4230 BA MEERKERK T +31 183 35 25 44 E info@schilt-meerkerk.nl W www.schilt-meerkerk.nl

BRAGO LUCHTTECHNIEK De Amert 424 5462 GH VEGHEL T +31 413 36 90 00 F +31 413 36 93 00 E info@brago.nl W www.brago.nl

LEIDINGSYSTEMEN

DYKA STEENWIJK BV Produktieweg 7 8331 LJ STEENWIJK T +31 521 53 49 11 F +31 521 53 43 71 E info@dyka.com W www.dyka.nl

TOA BENELUX

Meidoornkade 4 3992 AE HOUTEN T +31 30 637 74 99 E info@toa-benelux.com W www.toa.eu

REGELTECHNIEK

BETTINK REGELTECHNIEK Jacob Catsstraat 48 3771 GL BARNEVELD T +31 342 70 10 64 E info@bettinkregeltechniek.nl W www.bettinkregeltechniek.nl

VILLEROY & BOCH Computerweg 22 3542 DR UTRECHT T +31 30 247 34 00 F +31 30 247 34 99 E info@villeroy-boch.nl W www.villeroy-boch.nl

SMART BUILDING SOLUTIONS

BIS BV Rietdekkerstraat 14 2984 BM RIDDERKERK T +31 180 48 67 77 E info@bis.nl W www.bis.nl

INSTALLATIE BOUW | 125 INSTALLATIE & BOUW

WIE DOET WAT

MVCOMFORT EXPERTS IN DATACONTROL

MVCOMFORT Paxtonstraat 17 8013 RP ZWOLLE T +31 38 355 66 40 F +31 38 355 66 33 E info@mvcomfort.nl W www.mvcomfort.nl

UNICA INSTALLATIETECHNIEK B.V.

TECHNISCHE UNIE

2410 AB BODEGRAVEN

Postbus 900 1180 AX AMSTELVEEN T +31 20 545 03 45 E info@technischeunie.com

+31 172 64 41 44

W www.technischeunie.com

info@unica.nl

Postbus 83

TOTAALOPLOSSINGEN

W www.unica.nl

REVEB INDUSTRIAL LIGHTING SOLUTIONS Industrieweg 32 4301 RS ZIERIKZEE T

STEKERBAAR INSTALLEREN

TECHNISCHE PRODUCTEN

+31 111 45 07 76

+31 111 40 60 19

info@revb.eu

W www.reveb.eu

VERWARMING

ISOLECTRA BV Postbus 444 2900 AK CAPELLE AAN DEN IJSSEL T +31 10 28 55 24 44 E info@isolectra.nl W www.isolectra.nl

TECHNISCH ADVIESBUREAU

ACO Edisonstraat 36

CENTERCON Kiotoweg 60

7006 RD Doetinchem

3047 BG ROTTERDAM

+31 314 36 83 01

info@aco.nl

+31 10 458 47 48

W www.aco.nl

sales@centercon.nl

+31 10 258 11 20

W www.centercon.nl

VASTGOED ICT

TECHNISCH HANDELSBUREAU RENSA BV Postbus 84 6940 BB DIDAM

BELIMO SERVOMOTOREN B.V. Postbus 300

+31 416 68 80 88

sales@coolworld.nl

Postbus 50088

8160 AH EPE

1305 AB ALMERE

info@rensa.nl

T E

+31 36 539 19 22

info@nccw.nl

+31 578 576836 info@belimo.nl

W www.belimo.nl

W www.nccw.nl

TECHNISCH INSTALLATEUR

ELCO BV Hamstraat 76

VERLICHTING

Amerikastraat 5 6014 CE ITTERVOORT T +31 475 56 81 17 E info@homij.nl W www.homij.nl

5140 AH WAALWIJK

NCCW

+31 316 29 64 85

HOMIJ TECHNISCHE INSTALLATIES

Duikerweg 34

W www.coolworld-rentals.com

W www.rensa.nl

COOLWORLD RENTALS B.V.

BRINKMANN & NIEMEYER MOTOREN BV Postbus 50 7390 AB TWELLO T +31 571 27 69 00 E

info@bnmotoren.nl

W www.bnmotoren.nl

6565 AG KERKRADE T

+31 45 751 86 00

+31 45 566 99 35

heatingsolutions@nl.elco.net

W www.elco.net

AURORA LIGHTING B.V

VLOERVERWARMING

Glasgowstraat 16 - 20 3047 AE ROTTERDAM T

+31 10 713 18 27

info@auroralighting.com

W www.auroralighting.com

MG VLOERVERWARMING Ambachtweg 12

KUIJPERS Postbus 121 5700 AC HELMOND T +31 492 57 86 00 E info@kuijpers.nl W www.kuijpers.nl

126 | INSTALLATIE BOUW INSTALLATIE & BOUW

BEVER INNOVATIONS

5731 AG MIERLO

Postbus 262 2990 AG BARENDRECHT T +31 180 69 75 00 E info@buva.nl

Industrieweg 32

+31 88 778 00 50

+31 88 778 00 20

info@mgvloerverwarming.nl

W www.buva.nl

W www.beverinnovations.com

BUVA

4301 RS ZIERIKZEE T

+31 111 45 32 32

mvc@beverinnovations.com

W www.mgvloerverwarming.nl

ARCH. WALTER WUYTS / ONI O-P MID BLUE

ONI

ONTDEK VASCO DESIGNRADIATOREN IN COMBINATIE MET VENTILATIE: WWW.VASCO.EU

O-NP ZONDER UITSPARINGEN

Flinterdun, heerlijk warm en een streling voor het oog. De nieuwe Vasco Oni verlegt de grenzen van radiatordesign. In de ultradunne aluminium voorplaat met (O-P) of zonder (O-NP) handdoekuitsparingen zit een koperen verwarmingsbuis verwerkt met minimale waterinhoud. Daardoor is deze ‘zwevende’ vlakke radiator niet alleen prachtig om naar te kijken, maar ook uiterst efficiënt en energiezuinig.

O-P MET UITSPARINGEN

GRENSVERLEGGEND DESIGN