Onderwijs & Bouw 04 2015 by Louwers Mediagroep

VAKTIJDSCHRIFT OVER NIEUWBOUW, ONDERHOUD EN RENOVATIE IN HET ONDERWIJS JAARGANG 4

NUMMER 4

2015

WWW.ONDERWIJSENBOUW.NL

PRO COLLEGE NIJMEGEN | KRIMP IMPULS VOOR GEPERSONIFIEERD ONDERWIJS | MFC OOSTBURG DE VAART EN HET VIERBEEK COLLEGE OOSTERBEEK | ALTIJD EEN STRALEND SCHOOLGEBOUW

Knauf AMF Plafondsystemen bv Mesonweg 8-12, 3542 AL - Utrecht Tel.: +31 (0) 30 / 241 54 45, Fax: +31 (0) 30 / 241 07 37 info@knaufamf.nl, www.knaufamf.nl

Kinderen willen een mooie, fijne school. En dat kan nu heel voordelig en slim. Met het GlansGarant onderhoudsabonnement betaalt u géén groot bedrag ineens, maar een vast bedrag per maand. En geniet u tien jaar lang van een perfect geschilderd gebouw.

Want GlansGarant zorgt er voor dat uw school er tien jaar lang perfect bij staat. Uw hele school wordt piekfijn in de verf gezet, elk jaar gecontroleerd en na vijf jaar geheel opnieuw geschilderd.

‘Nietes. Een school schilderen ís helemaal niet duur.’ Dus: u betaalt een vast bedrag per maand, hoeft geen geld te reserveren voor onderhoud en heeft tien jaar lang een perfect onderhouden school. Meer weten? Kijk voor meer informatie en contact op glansgarant.nl/school of bel 085 2100895.

Voorwoord

Zonder stemverheffing Zoals het onderwijs verandert, zo verandert ook de onderwijsomgeving. Al krijgen sommige aspecten daarbij niet altijd de aandacht die ze verdienen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de akoestiek in schoolgebouwen, zo hebben diverse onderzoeken in de afgelopen jaren duidelijk gemaakt. Dat is vreemd. Een school is een plek waar kennis wordt overgedragen. Daarvoor hebben we tegenwoordig dankzij een snel ontwikkelende ICT onder meer allerlei digitale hulpmiddelen. Toch is de mondelinge overdracht ook nog altijd een belangrijk instrument. Dan is het dus vreemd als blijkt dat veel scholen en gymzalen te kampen hebben met een slechte akoestiek. Daarnaast bevat het interieur van schoolgebouwen tegenwoordig vaak harde materialen als natuursteen, hardhout, beton en glas. Ook dat komt een goede akoestiek niet ten goede. Het gevolg: slechte verstaanbaarheid in lesruimtes en geluidshinder vanuit aangrenzende ruimtes met concentratie- en leerproblemen als gevolg. Het lijkt echter alsof we het niet merken. Het is nu eenmaal zo, is vaak de reactie. Kortom, we hebben er mee leren leven, het hoort een beetje bij ons onderwijs. Maar dat is natuurlijk niet zo. Er zijn tegenwoordig allerlei akoestische hulpmiddelen voorhanden om de geschetste situatie flink te verbeteren. Welke? Daarover leest u alles in de special ‘Akoestiek op school’ in deze editie van Onderwijs & Bouw. Lees hoe met bepaalde ingrepen de galm kan worden teruggebracht waardoor een docent niet meer met stemverheffing hoeft te spreken en er een veel aangenamere, rustigere ambiance in een ruimte ontstaat. Op een esthetisch aantrekkelijke wijze. Een andere special in deze uitgave gaat over sportaccommodaties, vaak onlosmakelijk verbonden met het onderwijs. Multifunctionaliteit is bij nieuwbouw vaak een speerpunt. Kijk hoe je een gebouw zo efficiënt mogelijk en met zo veel mogelijk partijen kunt benutten. Ieder uur dat zo’n accommodatie niet wordt gebruikt kost namelijk geld. Sportcentrum de Meent in Alkmaar is een mooi voorbeeld. Een gebouw met vijf nieuwe zalen waarbij is ingezet op prestaties, ook voor sporten die nog niet zo veel bekendheid genieten. Zo is er een speciale schermzaal, tafeltennishal en ook een trampolinehal. Het SAZA Home of Sports in Doetinchem is eveneens een indrukwekkend gebouw met een topsportarena, een dojo, fitnessruimtes, zakelijke faciliteiten, vergader- en lesruimtes en een gewone sporthal. Het Graafschap College is één van de vaste huurders. Opnieuw een mooi voorbeeld van hoe je op één plek meerdere functies en daarmee meerdere gebruikers samenbrengt. Het onderwijs verandert, de onderwijsomgeving verandert. En Onderwijs & Bouw houdt u er steeds nauwgezet van op de hoogte.

Jac Buchholz

Vaktijdschrift & website over nieuwbouw, onderhoud en renovatie in het onderwijs Nummer 4 | Jaargang 4 | 2015 Verschijnt 6 x per jaar ISSN 2214-4161 UITGEVER

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 495 45 00 95 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

H.B.J.M. Louwers Domein De Herten Hertsbergsestraat 4, B-8020 Oostkamp Postbus 85, B-3900 Overpelt T +32 50 36 81 70 E info@louwersmediagroep.be W www.louwersmediagroep.be

REDACTIEADRES

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 495 45 00 95 F +31 495 52 13 35 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

EINDREDACTIE Jac Buchholz

REDACTIEMEDEWERKERS

Hilda Bosma, Martijn van den Bouwhuijsen, Liliane Verwoolde (Het Tekstbureau), Lieke van Zuilekom, SjoerdMeuleman, Joke Heikens, Henk Geist, Marcel van Rijnbach

BLADMANAGEMENT

Gilles Coulier E g.coulier@louwersuitgevers.nl

SECRETARIAAT

Manuela Depenbrock Sandra Reijnders

ADVERTENTIES

Online aanleveren: www.wetransfer.com o.v.v. naam en project Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland T +31 495 45 00 95 E traffic@louwersuitgevers.nl

ABONNEMENTSPRIJS

€ 63,-- per jaar excl. BTW ING Bank IBAN NL46INGB0000417165 BIC INGBNL2A t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie bv o.v.v. Onderwijs & Bouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095

ADRESWIJZIGINGEN

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

Nijmegen

PRO College 8

THEMA AKOESTIEK OP SCHOOL Plafonds en wanden Wibauthuis: natuurlijk, mooi en functioneel Akoestiek op scholen, wat zeg je? Maatwerkoplossingen voor een perfecte akoestiek Goede akoestiek draagt bij aan gezonde school van morgen Zo mooi kan stilte zijn! Comfortabel gebouw voor RSG Slingerbos dankzij akoestische plafondsystemen ‘Pro’ van professional

12 16 18 20 22 24 26

OPZEGGINGEN

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

DOELGROEP

Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie aan architecten, aannemers, projectontwikkelaars, woningbouw/verenigingen, overheidsinstellingen, brancheorganisaties, directies, management en besturen van alle scholen en organisaties in het onderwijs in Nederland met (ver) bouwplannen, wethouders onderwijs van alle gemeenten in Nederland en België.

VORMGEVING/ART DIRECTION E studio@louwersuitgevers.nl

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samen gesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

Nijmegen Oosterbeek Oostburg

STM lab Radboud Universiteit De Vaart en het Vierbeek College MFC

28 31 33

THEMA KLIMAAT OP SCHOLEN Klimaatproducten: van eenvoudig tot geavanceerd BEM: energiehuishouding in kaart HAS Hogeschool Den Bosch

36 38 39

Amsterdam Leeuwarden

40 41

Culinaire Vakschool Fryske Academy

Inhoud

59 Zeist

68 MFA Kerckebosch

70 44

Luchtdichte daglichtsystemen zorgen voor een aangenaam binnenklimaat De Pen: Rudy Gort Journaal

47 48 50

Amsterdam

VAKTIJDSCHRIFT OVER NIEUWBOUW, ONDERHOUD EN RENOVATIE IN HET ONDERWIJS JAARGANG 4

NUMMER 4

2015

WWW.ONDERWIJSENBOUW.NL

Dorus Rijkersschool

Krimp impuls voor gepersonifieerd onderwijs Toegangscontrole zorgt voor een veilige leeromgeving Altijd een stralend schoolgebouw

PRO COLLEGE NIJMEGEN | KRIMP IMPULS VOOR GEPERSONIFICEERD ONDERWIJS | MFC OOSTBURG DE VAART EN HET VIERBEEK COLLEGE OOSTERBEEK | ALTIJD EEN STRALEND SCHOOLGEBOUW

Coverbeeld | Daglichten werken prestatiebevorderend voor leerlingen en docenten (foto Rostislav SIMEK)

57 58 59

THEMA SPORTACCOMODATIES ‘Heracles is klaar voor de toekomst’ Tempoflux Urinoir De Meent: topsport in multifunctioneel gebouw Indrukwekkende sportarena Bouwen en sporten met passie Sterrenschool de Ruimte Duurzame warmte en stroom voor Elfstedenhal

60 63 65 67 68 70 72

Wie doet wat?

NIJMEGEN | PRO College

tekst | Hilda Bosma beeld | Lithos

NIEUWBOUW PRO COLLEGE NIJMEGEN:

RESULTAATGERICHT GEBOUWD EN 40-JARIG ONDERHOUD DUURZAAM “Het PRO College is een zeer duurzaam gebouw”, aldus Jansen.“ Zo is er een gesloten bronsysteem toegepast door middel van bodemwarmtewisselaars. In totaal zijn er op het terrein 80 boringen gemaakt van elk 120 meter diep. Samen met 75 zonnepanelen zorgen deze voor een groot deel van de energiebehoefte van het gebouw. In het gebouw is gebruik gemaakt van LED verlichting en lage temperatuurvloerverwarming en -koeling. De school heeft witte dakbedekking om zonnewarmte maximaal te reflecteren. De school voldoet aan de eisen van de frisse school klasse A. ‘’

TRANSPARANTIE EN HELDERE LOGISTIEK Door de open plint is er maximaal zicht op het onderwijs. Er zijn geen gesloten ruimten. Alle ruimten zijn visueel met elkaar verbonden door veel glas in de binnenwanden. Door deze transparantie is er overal zicht op de leerlingen. De heldere logistiek door het lichte hart (atrium) van ❚ het gebouw geeft rust voor de leerlingen.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Pro College Nijmegen

ONTWERP N3O, Den Haag

ADVIES

Nijmegen heeft een nieuwe school voor praktijkonderwijs, het PRO College Nijmegen. De duurzame praktijkschool is heel duurzaam ontworpen en gebouwd. Uniek is ook het 40-jarig onderhoud, verzorgd door de aannemer.

JVZ, Deventer (constructies), Quinta Ingenieursbureau, Bergen (NH) (installaties) TNO, Delft (Adviseur resultaat gericht bouwen en onderhouden opdrachtgever)

UITVOERING Lithos Bouw en Ontwikkeling, Amersfoort

INSTALLATIES In opdracht van Pro College heeft Lithos Bouw en Ontwikkeling de praktijkschool zowel ontwikkeld als gebouwd. Projectleider Irmo Jansen: “Op basis van een UAV-GC 2005 hebben we samen met onze adviseurs een ontwerp gemaakt. Daarbij is intensief samengewerkt met de school. Het ontwerptraject is slechts in drie maanden doorlopen.”

Jansen: “Door het principe van Total Cost of Ownership leidend te maken, is er flink bespaard. Er is rekening gehouden met alle kosten, zowel voor bouw als exploitatie, waardoor bewuste keuzes worden gemaakt op basis van een doordacht en levensbestendig ontwerp. Hierdoor ontstaat volledige controle over de kosten gedurende de gehele levenscyclus.”

Techniek Raalte, Raalte (Werktuigbouwkundig Installatie) en E.T.I. Leerkes, Haarle (elektrotechnische installatie)

INTERIEURBOUW Hubbers uit Leuth en Kampri, Kampen Kluizen, kasten e.d.: Scheeres,Apeldoorn

BOUWPERIODE 23-09-2014 – 16-07-2014

NIJMEGEN | PRO College

tekst | Hilda Bosma beeld | Hubbers

VAKBEKWAAMHEID KRIJGT DE NADRUK Hubbers voorzag de nieuwbouw van het PRO College Nijmegen van het vaste meubilair. Directeur Emiel Mathijssen vertelt: “Van Lithos Bouw en Ontwikkeling kregen we de opdracht om voor de praktijkschool de engineering, het maken en plaatsen van vast meubilair te verzorgen. Zo kreeg het schoolgebouw onder andere een balie, een uitgiftecorner voor de keuken, vaste kasten in lokalen, garderobes en betimmeringen.” Hubbers ontwerpt interieurs en maakt meubilair voor wonen en werken. Mathijssen: “Wat Hubbers uniek maakt, is de combinatie van ontwerp en productie onder één dak. Eén team van ontwerpers, engineers, meubelmakers en monteurs staat garant voor een zorgvuldige en zorgeloze realisatie van meubilair. Dat doen we al meer dan 35 jaar.”

ENGINEERING “Dit project kregen we in een aanbesteding waar meerdere interieurbouwpartijen aan meededen”, aldus Mathijssen. “Lithos had een Design & Buildopdracht en gunde ons de opdracht vanwege de vertaling naar een duurzaam product tegen een marktcomforme prijs.” Hubbers is aan de slag gegaan met het globale ontwerp van de interieurarchitect. Mathijssen: “Deze werken we uit naar gedetailleerde werktekeningen. De tekeningen hebben we met behulp van CAD-CAM software uitgewerkt naar een productietekeningen waarbij gegevens rechtstreeks overgedragen worden aan CNC-gestuurde machines. Door deze efficiënte wijze van produceren kan uw maatwerk meubilair tegen een optimale prijs kwaliteit verhouding geleverd worden.”

MEUBELMAKERIJ Na het machinale deel worden de onderdelen handmatig door meubelmakers door onze eigen meubelmakerij in elkaar gezet. Deze handmatigheid blijft nadruk krijgen. Vakmanschap is belangrijk. Bij Hubbers werken 30 ervaren meubelmakers die daarvoor een speciale opleiding hebben gehad en met veel liefde meubels maken. “Het was een heel plezierige samenwerking met de aannemer”, aldus Mathijssen. “De contacten verliepen goed. De afspraken werden nagekomen. We kregen proactief informatie. Daardoor is het project hel soepel verlopen.” ❚

NIJMEGEN | PRO College

tekst | Hilda Bosma beeld | Scheeres

KLEURPATRONEN IN DE DEUREN VAN DE LOCKERS Scheeres BV voorzag de nieuwbouw van het PRO College in Nijmegen van een passende inrichting van de kleedruimtes. Het bedrijf in kantoor- en bedrijfsmeubilair uit Apeldoorn leverde en installeerde in de praktijkschool ook de lockers

SHEERES BV Scheeres BV voorzag de nieuwbouw van het PRO College in Nijmegen van een passende inrichting van de kleedruimtes. Het bedrijf in kantoor- en bedrijfsmeubilair uit Apeldoorn leverde en installeerde in de praktijkschool ook de lockers. Fokke Bolt: “Daarnaast hebben wij op maat gemaakte wandbanken met garderobes geleverd en gemonteerd. In dit project hebben we een adviserende rol gehad. Scheeres BV wordt bij dit soort projecten vaak betrokken vanwege de adviserende rol. Wij zorgen voor het inmeten ter plaatse en voor

de gewenste oplossing. Vervolgens leveren en monteren we het gevraagde.” Bolt: “In het project waren de vooraf bepaalde kleuren in het gebouw een punt van aandacht. Met getinte deuren in de lockers zijn leuke kleurpatronen gecreëerd. Deze kleuren komen in het gebouw steeds weer terug. Samen met onze opdrachtgever Lithos Bouw uit Amersfoort hebben we uiteindelijk een mooi geheel geleverd. Daar mag het PRO College te Nijmegen zeker trots op zijn.” ❚

Sheeres BV levert lockers en garderobekasten in vele verschillende uitvoeringen, geschikt voor elke branche en doelgroep. Daarnaast heeft het bedrijf een eigen productielijn van zitbanken en garderobesystemen. “Zo kunnen wij gemakkelijk alles op maat maken en naar wens uitvoeren”, aldus Bolt. Tevens is Scheeres BV gespecialiseerd in het projectmatig begeleiden en leveren van op maat gemaakte verrijdbare archiefsystemen.

| 11

AKOESTIEK OP SCHOOL tekst | Sjoerd Meuleman beeld | Peter de Ruig Fotografie

PLAFONDS EN WANDEN WIBAUTHUIS:

NATUURLIJK, MOOI EN FUNCTIONEEL Soms worden de begrippen functionaliteit en esthetiek naadloos samengevoegd. Een voorbeeld zijn de door Derako uit massief FSC essenhout geleverde wanden en plafonds voor het recent opgeleverde Wibauthuis in Amsterdam. Warm en akoestisch tegelijk.

12 |

AKOESTIEK OP SCHOOL 'DE TWEE AUDITORIA ZIJN DANKZIJ EEN COMBINATIE VAN TWEE UITVOERINGEN GEZEGEND MET EEN UITSTEKENDE, GEBALANCEERDE AKOESTIEK' Esthetiek en functionaliteit zijn grootheden die helaas niet altijd even goed samengaan. Dat het toch kan, bewijzen de Derako wanden plafondsystemen in het onlangs opgeleverde Wibauthuis van de Hogeschool van Amsterdam. Een tevreden en ook trotse directeur Jan Dirk Hageman: “Het Wibauthuis is een typerend voorbeeld van waar wij met onze massief houten wanden plafondsystemen voor staan. Goede akoestiek en een fraaie uitstraling worden gebundeld vanuit een en hetzelfde product. Dit was voor ons een prachtproject.”

NATUURLIJK

PREFAB

Het bij de Amstelcampus behorende gebouw werd ontworpen door de architectenbureaus KPF, OIII Architecten en Studio V uit respectievelijk Londen, Amsterdam en Kortenhoef. De bureaus wilden uit natuurlijke materialen gecreëerde wanden en plafonds met een modern en mat uiterlijk. Tegelijkertijd dienden de afwerkingen te zorgen voor een goede akoestiek. Hageman: “De twee auditoria zijn dankzij een combinatie van twee uitvoeringen gezegend met een uitstekende, gebalanceerde akoestiek. Het centrale deel is zo uitgevoerd dat ook bezoekers achterin de zaal de sprekers prima kunnen volgen. Tegelijkertijd zorgen de speciaal geconstrueerde zijkanten voor demping van publieksgeroezemoes. Kortom: een dubbele functie op akoestiek gebied ”

Eveneens akoestisch, maar vooral mooi, zijn de in meerdere ruimten toegepaste gebogen plafonds - soms op zichzelf staand, soms ook doorlopend in de wanden. Net als in de auditoria zijn ze van FSC massief essen delen, lineair en blind bevestigd (op een Derako-draagsysteem van rails en clips) en afgewerkt in de optie ‘fijnbezaagd’. En zoals vaker met binnenstedelijke leveranties waren ook bij dit project planning en logistiek van groot belang - prefabricering dus, van a tot z. Hageman: “Vrijwel alles aan dit project is vooraf technisch uitgewerkt, om zo een hogere kwaliteit te behalen en de kans op vertraging te reduceren. Met een goed uitgewerkt legplan, een unieke codering per railsysteem en leveringen op exact afgesproken tijdstippen, kon men snel en efficiënt monteren. Een pluim voor alle partijen.” ❚

| 13

AKOESTIEK EN BELEVING

Op een natuurlijke manier de akoestiek en

beleving in een ruimte verbeteren? Met de Derako massief houten plafond- en wandsystemen is dit mogelijk. Door de hoge akoestische waarde worden de systemen veelvuldig toegepast in openbare ruimtes, kantoorgebouwen en publieke faciliteiten. Het toegepaste hout verbeterd niet alleen de akoestiek maar creëert ook een omgeving waar de beleving beter tot zijn recht komt. Hout laat de mens op haar gemak voelen en creëert een sfeer van warmte en welbehagen. Voor meer informatie over akoestiek, nagalmtijd en spraakverstaanbaarheid bezoek onze website. De adviseurs van Derako denken graag met u mee.

www.derako.com

Solid Wood Systems

Kerkeinde 34 - 4254 LD Sleeuwijk - T: 0183 - 304102 info@akma.nl - www.akma.nl

Producent en leverancier van o.a. houten akoestische panelen aan Afbouw, Aannemerij en Interieurbouw Postbus 96 • 4200 AB Gorinchem Bezoekadres/Showroom: 2e Industrieweg 14a, 4147 CT Asperen T +31 (0)183 58 90 99 • F +31 (0)183 58 98 23 info@designpanels.com • www.designpanels.com

15790425_steward design 1-4 .indd 1

30-09-15 13:46

POINT OUT INTERNATIONAL

Geluidsisolatie & Akoestiek • Van vrijblijvend advies, akoestisch onderzoek conform de geldende normen, productie van akoestische voorzieningen op maat afgestemd op de ruimte en de wens van de opdrachtgever tot montage op locatie alles in eigen beheer.

Geluidsisolatie & Akoestiek • Sporthallen, Gymzalen, Speellokalen • Theorie- en Praktijklokalen • Auditoria, Kantines, Restaurants

• Kantoren, Vergaderzalen • Spreekkamers, Wachtruimtes • Callcentra, Theater’s

Geluidsisolatie & Akoestiek • Pottenbakkersstraat 24 8601 WS Sneek

• Website • Email • Telefoon

www.pointout.nl info@pointout.nl 0515 - 434 263

AKOESTIEK OP SCHOOL

(ADVERTORIAL)

tekst: John Versluis beeld: Akma

AKOESTIEK OP SCHOLEN, WAT ZEG JE? Klachten hebben ze eigenlijk niet. Een onderzoek naar de kwaliteit van akoestiek in lokalen? Niet interessant, is meestal de reactie. Als wij op locatie in een onbehandeld lokaal komen, wordt er wel eens gedacht: "Ik zou hier gek worden", zo 'hol' klinkt het soms.

School in de Meern.

Dus tijd voor een akoestische optimalisatie door middel van absorberende panelen aan wand en plafond. Het verschil is enorm. Niemand klaagde eigenlijk over de akoestiek, maar iedereen reageert hetzelfde. "Dat hadden we veel eerder moeten doen." Het geoptimaliseerde lokaal is veel prettiger om te verblijven. Geen stemverheffing meer en zelfs

16 |

de leerlingen zijn rustiger. Veel docenten zijn zich er niet van bewust dat een slechte akoestiek invloed heeft op het welbevinden. Uit onderzoek blijkt dat leraren in een lokaal met goede akoestische voorzieningen minder stress hebben en kinderen juist beter presteren. Het gaat in een leeromgeving uiteindelijk toch om communicatie en concentratie.

De meeste kennis op scholen wordt juist via spraak overgedragen. Als dit in een comfortabele omgeving gebeurt, draagt dit bij aan betere prestaties. Als de akoestiek niet goed is, gaat men steeds harder praten om boven elkaar uit te komen. Ook in algemene ruimtes dient de akoestiek goed te zijn.

(ADVERTORIAL)

AKOESTIEK OP SCHOOL

leslokaal Oosterhout.

Bonnefanten College te Maastricht.

Akma biedt u de mogelijkheid om de akoestiek voor eens en voor altijd goed op peil te brengen door

middel van het toepassen van 'Custom Made' akoestische panelen. Deze zijn verkrijgbaar in de types Basic,

Fabric, en Acoustic Art als wanden plafondpanelen â?&#x161; of als Dividers. Vraag naar de mogelijkheden.

Kerkeinde 34 - 4254LD - Sleeuwijk - T 0183 304102 - info@akma.nl - www.akma.nl AKMA is actief in o.a. kantooromgeving, zorg, onderwijs, sport, horeca, wonen en retail.

| 17

AKOESTIEK OP SCHOOL

MAATWERKOPLOSSINGEN VOOR EEN PERFECTE AKOESTIEK

18 |

AKOESTIEK OP SCHOOL tekst | Lieke van Zuilekom beeld | Plaka Nederland

Veel schoollokalen en gymzalen kampen met een slechte akoestiek. Dat blijkt onder andere uit een studie van het Centrum van Gezonde Scholen, waarvoor duizend onderwijsinstellingen zijn ondervraagd over de leef- en leerkwaliteit op hun school. Maar liefst 1 op 5 scholen gaf aan geluidshinder vanuit aangrenzende ruimtes te ervaren, evenals veel nagalm. Zowel in klaslokalen als in gymzalen schieten decibelmeters regelmatig boven de kritieke drempel van 85dB. En dat soms uren achter elkaar. Een slechte spraakverstaanbaarheid, gehoorschades en concentratie- en leerproblemen zijn het gevolg.

De nieuwe Balance Polar akoestische plafondeilanden

Het verbeteren van de spraakverstaanbaarheid en het terugdringen van achtergrondlawaai en nagalm zijn grote uitdagingen in het onderwijs, merkt ook Erik Teeuwen, productmanager en akoestisch adviseur bij Plaka Nederland. “Hoewel het belang van een goede akoestiek bij veel meer scholenorganisaties bekend is, is er nog heel wat terrein te winnen. Niet alleen in bestaande situaties, maar ook bij nieuwbouw.” Plaka Nederland is specialist op het gebied van lawaaibestrijding, geluidbeheersing en bouwakoestiek. “Met een zeer uitgebreid en kwalitatief hoogwaardig assortiment akoestische producten bieden wij voor elk geluidprobleem een oplossing.”

RUIMTEAKOESTIEK “In klaslokalen en gymzalen vind je vandaag de dag voornamelijk harde materialen zoals glas, beton en hout”, vertelt Teeuwen. “Geluid wordt hierdoor nauwelijks geabsorbeerd, met een slechte akoestiek tot gevolg.” Door geluidsabsorberend materiaal aan te brengen, kan deze nagalmtijd worden verkort. Wij bieden een keur aan producten die heel eenvoudig naderhand kunnen worden aangebracht, zonder dat (dure) bouwkundige ingrepen nodig zijn. Zoals onze wanden plafondelementen, die we in een breed scala materialen, vormen en kleuren kunnen leveren en die zeer goede geluidsabsorptiewaarden bieden.” Recent heeft het bedrijf haar assortiment uitgebreid met Balance Polar akoestische plafondeilanden, gemaakt van milieuvriendelijk materiaal, aldus Teeu-

'NAAST EEN OPTIMAAL AKOESTISCH COMFORT LEVEREN DE PLAFONDEILANDEN EEN OPTISCH EEN ZEER FRAAIE OPLOSSING' wen. “Deze plafondeilanden zijn vervaardigd met minimaal veertig procent gerecycled polyester, afkomstig van PET-flessen. De elementen zijn ingesloten door een aluminium frame en bieden een hoge absorptie in een breed frequentiegebied. Naast een optimaal akoestisch comfort leveren ze een optisch zeer fraaie oplossing.”

BOUWAKOESTIEK Bij nieuwbouwprojecten zit Plaka Nederland graag al in een voorstadium van de bouw met architecten en planners aan tafel, om akoestische problemen te voorkomen. “We bieden verschillende oplossingen, die voorkomen dat geluidstrillingen zich door de constructie kunnen verspreiden”, vertelt Teeuwen. “Tegenwoordig worden gymzalen steeds vaker op de eerste of tweede verdieping gebouwd, wat hoge eisen stelt aan de contactgeluidisolatie in de vloer. Speciaal hiervoor is de IsoFloat ontwikkeld, waarbij de vloer in de gymzaal als het ware in de constructie ‘zweeft’. De zorgvuldig samengestelde vloer wordt hiervoor op rubberen blokken gelegd, die geluidstrillingen absorberen. Een reeds vele malen in de praktijk bewezen oplossing.” ❚

| 19

AKOESTIEK OP SCHOOL

tekst | Lieke van Zuilekom beeld | Steward Design Panels

Goede akoestiek

draagt bij aan gezonde school van morgen In het Belgische Oudenaarde wordt hard gewerkt aan de gezonde school van morgen. Niet alleen voldoende daglichtinval en ventilatie, maar ook een goede akoestiek speelt hierbij een belangrijke rol. Om die goede akoestiek in de sportzaal van Brede School MPI â&#x20AC;&#x2122;t Craeneveld te garanderen, heeft Steward Design Panels akoestische wandpanelen van houtachtig plaatmateriaal geleverd.

Topsporthal Koning Willem Alexander te Hoofddorp.

Sporthal In den Roos te Roosendaal.

Sporthal Scheepvaart en Transport college te Rotterdam.

20 |

Topsporthal Goes.

AKOESTIEK OP SCHOOL

Sporthal MFA 't Brukske te Venray.

Gekozen is voor ruim 600 m² Perfo Acoustics panelen in een speciale brandvertragende uitvoering, vertelt Walter van der Weijden, directeur van Steward Design Panels. “Dit zijn rond geperforeerde panelen, die vallen in absorptieklasse A. Dit wil zeggen dat de panelen de nagalm in de sportzaal heel sterk reduceren. Daarnaast zijn de panelen zeer duurzaam en hard; ze kunnen dus tegen een stootje. Ideaal voor een sportomgeving.”

PRETTIG TOEVEN Brede School MPI ’t Craeneveld kan worden toegevoegd aan een lange lijst gymzalen en sportaccommodaties bij scholen die Steward Design Panels al van wanden plafondpanelen heeft mogen voorzien. “Een slechte akoestiek is één van de meest voorkomende problemen in het onderwijs”, vertelt Van der Weijden. “Zeker in grote ruimten als open leervelden, aula’s en sporthallen. Met onze akoestische panelen kunnen we de geluidabsorptie van plafonds en wanden aanzienlijk verbeteren, zodat het hier prettig toeven wordt.”

VARIATIE IN KLEUREN, MATERIALEN EN AFMETINGEN

toepassing kan het bedrijf uit Asperen ook kunststof en volkern platen akoestisch verwerken. “De toplaag kan gekleurd worden conform elke RAL- en NCSkleur of bestaat uit een houtfineer of melamine”, vertelt Van der Weijden. “De panelen zijn leverbaar op een aantal standaardmaten, afhankelijk van de gekozen uitvoering en benodigde basisplaten.” Daarnaast produceert Steward Design Panels panelen conform klantspecificatie, tot soms wel honderden maatpanelen. Alle bewerkingen, zoals zagen, frezen, kanten afwerken en perforeren, worden in eigen beheer door het bedrijf uitgevoerd.

Steward Design Panels maakt geluidsabsorberende panelen op basis van houtachtige plaatmaterialen, zoals MDF, multiplex of OSB. Voor buiten-

Steward Design Panels is FSC- en PEFC-gecertificeerd. Alle akoestische panelen zijn getest door bureau Peutz. Van deze testen zijn akoestische rapporten beschikbaar, als onderbouwing van de werking van de panelen. ❚

Sporthal Scheepvaart en Transport college te Rotterdam.

Sportcomplex Helsdingen te Vianen.

| 21

tekst | Lieke van Zuilekom beeld | Andre Rienstra

Zo mooi kan stilte zijn! De maatschappij raakt steeds meer bewust van het belang van een goede akoestiek. Niet alleen in kantoorgebouwen, maar ook in spreekkamers, leslokalen, sporthallen en horecagelegenheden worden allerhande maatregelen genomen om de akoestiek te verbeteren.

22 |

AKOESTIEK OP SCHOOL De hedendaagse inrichting van bovengenoemde ruimtes bevat veelal harde materialen. Natuurstenen of hardhoutenvloeren, betonnen plafonds, het gebruik van veel glas en het ontbreken van zachte vloeren wandbekleding komen een goede akoestiek niet ten goede. Toch is een goede akoestiek te allen tijde gewenst. Er is zelfs wetgeving van kracht die bijvoorbeeld binnen kantoren of sporthallen een bepaalde akoestiek vereisen. Lange nagalmtijden en hinderlijke echo’s kunnen namelijk de verstaanbaarheid binnen bepaalde ruimtes zeer nadelig beïnvloeden. Point Out International heeft jarenlange ervaring in het oplossen van geluidsproblematiek in allerhande ruimtes, vertelt directeur André Rienstra. “We treden niet alleen op als adviseur, maar ook als producent, leverancier en monteur van akoestische systemen. Ons complete dienstenpakket, inclusief geluidsmetingen, berekeningen, onderzoek en rapportages, wordt in eigen beheer uitgevoerd. Doordat we ons van A tot Z in de markt begeven, kunnen we klanten optimaal bedienen.”

BASISMATERIAAL “De basis voor onze akoestische voorzieningen vormt een geluidsabsorberend materiaal, geproduceerd van gerecyclede afvalstromen (papier & karton)”, vertelt hij. “Dit materiaal heeft uitzonderlijke geluidsabsorberende eigenschappen in het midden- en laagfrequente gebied. Tevens voldoet het materiaal aan alle bouwkundige en sporttechnische eisen, zoals brandwerendheid, balslagvastheid, et cetera en wordt met het toepassen van dit materiaal de thermische isolatiewaarde verhoogd.”

gewenste afbeelding worden geprint. Onze printers kunnen doeken tot vijf meter breed en vijftig meter lang printen; de mogelijkheden zijn dan ook eindeloos.” Recent heeft Point Out International onder andere een projectleidersruimte gecreëerd voor Bouwgroep Dijkstra Draisma, waar ter verbetering van het algehele akoestisch klimaat een full colour akoestische wand op de lange zijde van de ruimte is aangebracht. Op het doek is een selectie van de projecten afgebeeld die door de bouwgroep zijn gerealiseerd. Daarnaast is een zwarte akoestische wand aangebracht met een sparing, ten behoeve van het beeldscherm.

SPORTWANDSYSTEMEN Naast het basissysteem heeft Point Out International ook een tweetal sportwandsystemen ontwikkeld, omdat aan geluidsabsorberende voorzieningen in binnensportaccommodaties aanvullende eisen worden gesteld. “Een goed voorbeeld van een sporthal waarin beide systemen zijn toegepast, is Scharlakenhof. Vanaf de vloer tot drie meter hoogte hebben we hier sportwandsysteem Protect aangebracht, dat tevens dient ter bescherming van de sporters. Daarboven hebben we ons Deco-systeem toegepast.” ❚

FULL COLOUR AFWERKING Het geluidsabsorberende materiaal wordt afgewerkt met een akoestisch vezeldoek of een akoestisch full colour bedrukt micro-geperforeerd doek, vertelt hij. “Dit doek kan niet alleen in egale kleuren, maar ook in iedere

| 23

AKOESTIEK OP SCHOOL

tekst | Knauf beeld | Dion de Bakker

COMFORTABEL GEBOUW VOOR RSG SLINGERBOS

DANKZIJ AKOESTISCHE PLAFONDSYSTEMEN

Het kenmerkende schoolgebouw van RSG Slingerbos in Harderwijk heeft een volledige metamorfose ondergaan. De vestiging oogt weer als nieuw, dankzij een uitgebreide renovatie en gedeeltelijke nieuwbouw. Het Knauf AMF Thermatex® Acoustic Range plafondsysteem zorgt voor de goede akoestiek en een aanzienlijk hoger comfort voor leerlingen en docenten. RSG Slingerbos is een regionale scholengemeenschap voor leerlingen van onder andere mavo (vmbo-tl), havo en vwo. Met een Technasium, tweetalig vwo en een wereldklas biedt de school veel meer dan alleen regulier onderwijs. Het verouderde schoolgebouw dateert uit de jaren ’80 en paste niet langer bij de moderne visie op onderwijs. Het schoolbestuur vroeg architect Janneke Snelder van Snelder Architecten om met een ontwerp te komen. “Ruimtelijk sloot het gebouw niet meer aan op de inhoud van het heden-

24 |

daagse onderwijs en op de omgang met leerlingen. Het pand maakte een introverte, naar binnen gekeerde en donkere indruk.”

NIEUWBOUWKWALITEIT “Het is boeiend om een bestaand gebouw de kwaliteit van nieuwbouw te geven. Een goede materiaalkeuze hierbij is cruciaal”, vertelt Snelder. “Bij het ontwerp hebben we rekening gehouden met de ruimtelijke en constructieve

AKOESTIEK OP SCHOOL mogelijkheden die het object biedt. Esthetiek, procedures, doorlooptijd en fasering spelen hierbij ook een rol. Dat alles heeft ruimtelijke consequenties voor het bouwwerk.” De nieuwbouw bestaat uit een tweede entree, een deels overkapte patio en een dubbele gymzaal. Snelder: “Daarnaast heeft een uitgebreide renovatie plaatsgevonden. Zo bezit de school nu een ontmoetingsruimte, een hart in het gebouw. De aula heeft een glazen dak gekregen, de houten wandpanelen met de gefreesde sleuf zorgen hier voor de akoestiek. Er is een grote tribunetrap voor groepjes leerlingen. Tevens zijn er kleine, prikkelarme ruimten waar leerlingen zich kunnen terugtrekken.”

LAGE PLAFONDHOOGTE De akoestiek bleek een interessante, ingewikkelde kwestie. De vloeren zijn gemaakt van harde materialen. “Op bepaalde plaatsen ontbrak een afgewerkt plafond in verband met de beperkte hoogte van het bouwkundige plafond en de grote hoeveelheden installaties. Ook was er sprake van veel nagalm”, aldus Snelder. “Qua akoestiek moest het nodige gebeuren om het gewenste comfort te realiseren. Er kwamen bijvoorbeeld extra luchtkanalen bij, waardoor er nog minder ruimte beschikbaar was. Er was geen overmaat. Op kwaliteit wilden we niet inleveren, maar lage plafonds waren geen optie.” Met Specification Manager Marco Kowal van Knauf AMF Plafondsystemen B.V. zijn alle knelpunten omtrent de akoestiek besproken. “Onze producten zijn ontwikkeld voor nieuwbouw- en renovatieprojecten zoals RSG Slingerbos. Hierbij vinden wij het belangrijk om altijd een oplossing op maat te adviseren.” In totaal is 3.500 m² Thermatex® Acoustic Range plafondpanelen gemonteerd. “Voordeel is dat alle panelen uit dit assortiment hetzelfde uiterlijk hebben, waardoor de plafonds binnen een project een eenheid vormen. Ten opzichte van zachtminerale plafondtegels bieden Knauf AMF hardmineraal panelen standaard een veel hogere geluidsisolatiewaarde aan. Afhankelijk van de eisen zijn vervolgens hoog geluidsabsorberende of nog hoger geluidsisolerende plafondpanelen leverbaar. De panelen kennen geen specifieke legrichting, wat kostbare montagetijd scheelt. Een ander belangrijk verschil is dat er geen filtereffect ontstaat, omdat de plafondpanelen vrijwel luchtdicht zijn.”

PLAFONDEILANDEN Waar mogelijk is gekozen voor plafondeilanden zoals in de verkeersruimten, het open leercentrum en de studiezaal. “Plafondeilanden zien er esthetisch

goed uit en geven gebruikers het gevoel van een hoge ruimte” benadrukt Snelder. “Bovendien is verlichting goed te integreren en wordt de aanwezige hoeveelheid m³ lucht optimaal benut, wat de luchtkwaliteit ten goede komt.” Gekozen is voor het Sonic sky plafondeiland-systeem, waarmee je geluid zowel kunt dempen als kunt sturen. Met dit mooi vormgegeven systeem kun je op flexibele wijze een eilandplafond samenstellen in allerlei vormen. Voor de school werd gekozen voor de hoog absorberende en brandwerende Thermatex® Alpha plafondpanelen 600 x 600 mm tot de samengestelde maat van 3600 x 3600 mm.

DIVERSE RUIMTEN De nagalmtijd in de lokalen was ruim 2,0 sec. Om deze te verlagen tot de aanbevolen 0,4 sec. zijn ook hier de hoog absorberende Thermatex® Alpha plafondpanelen toegepast. Voor de grootkeuken en alle natte ruimtes zoals toiletten, douche- en kleedruimtes is Thermatex® Aquatec toegepast. De panelen zijn bestand tegen een relatieve luchtvochtigheid tot 100 %, afwasbaar en hoog geluidsabsorberend. “Dé oplossing voor ruimtes met hoge eisen aan hygiëne en akoestiek,” legt Kowal uit.

TRANSFORMATIE Het schoolbestuur van RSG Slingerbos is bijzonder tevreden over de transformatie van het schoolgebouw. “Het vernieuwde pand is open, extravert, transparant en overzichtelijk”, besluit Snelder. “De ruimte-akoestiek is bijzonder aangenaam dankzij de Knauf AMF Thermatex® Acoustic Range. De leerlingen zijn blij dat ze zo’n comfortabele school hebben, een gebouw waarin iedereen zijn eigen plek kan vinden.” ❚

| 25

tekst en beeld | Vilton

‘PRO’ VAN PROFESSIONAL Akoestiekpro is een nieuwe naam in de akoestiek. Akoestiekpro is een platform van Vilton, dat daarmee de akoestiek meer onder de aandacht wil brengen. De akoestische oplossingen van Akoestiekpro zijn in eigen huis ontwikkeld, worden geëngineerd door eigen ingenieurs, komen uit eigen fabriek en worden gemonteerd door Vilton Services. Van ontwerp, engineering, productie tot en met de montage zijn er echte professionals aan het werk. Vandaar de “pro” in onze naam. Akoestiek en professionaliteit zijn bij ons met elkaar verbonden!

AKOESTISCHE SPORTWANDEN Speciaal voor sportaccommodaties zijn er de Viltsonic Sport akoestische wanden die balvast en stootvast zijn. Daardoor zijn ze goed toepasbaar op de lage wanddelen van sporthallen die moeten voldoen aan veiligheids- en akoestische eisen van het NOC*NSF of het KVLO. De wanden zijn bekleed met een versterkt wolvilt in een kleur naar keuze wat zorgt voor een strakke uitstraling in uw sportruimte.

SPORTEC VLOEREN Geheel nieuw zijn de Sportec® vloeren uit gerecycled rubber granulaat. Deze sportvloeren zijn verkrijgbaar in elk passend design en speciaal afgestemd op verschillende binnen- en buitensporten. De vloeren hebben een

26 |

AKOESTIEK OP SCHOOL

'ONZE SPORTWANDEN ZIJN BEKLEED MET EEN VERSTERKT WOLVILT IN EEN KLEUR NAAR KEUZE WAT ZORGT VOOR EEN STRAKKE UITSTRALING IN UW SPORTRUIMTE' dempende werking waardoor de sporters worden beschermd tegen slijtage van gewrichten en waardoor tegelijkertijd de ruimteakoestiek wordt verbeterd. De sportvloeren beschermen ook tegen beschadigingen van de constructievloer, bijvoorbeeld door vallende gewichten bij fitness, en voorkomen geluidsoverlast naar omliggende ruimtes.

PRO IN AKOESTIEK Akoestiekpro heeft een uitgebreid pakket aan akoestische oplossingen zoals akoestische sportwanden, wandpanelen, fotopanelen, akoestische tegels en wolvilt wandpanelen die ook zeer mooi kunnen worden verwerkt in meubels. Of het nu gaat om ruimteakoestiek of trillingsdemping, Akoestiekpro heeft alle kennis en capaciteit in eigen huis. De beste prestaties maak je onder de juiste condities. En iedere sporter verdient een goede akoestiek. Vandaar het inzetten van echte pro’s. ❚

akoestiek

pro

Professionals in akoestiek

WIJ MAKEN SPORT VAN AKOESTIEK Viltsonic Sport wandpanelen

Isonic Visual fotopanelen

Isonic Wool panelen

Viltsonic wandpanelen

Isonic White tegels

Akoestisch Decovilt

Sportec vloeren

NIJMEGEN | STM lab Radboud Universiteit

tekst | Lieke van Zuilekom beeld | WBC Bouwgroep

Meest trillingsarme lab van Nederland staat in Nijmegen Vlak voor de bouwvak is het meest trillingsarme lab van Nederland opgeleverd: het STM lab (Scanning Tunneling Microscope) op de Radboud universiteit te Nijmegen. Van de nieuwbouw is echter bovengronds niets te zien. Alle ruimtes bevinden zich namelijk in de kelder van het voormalige A1-gebouw, tussen het Mercator III-gebouw, het Logistiek Centrum en het Huygensgebouw. Gebruiker wordt het Institute Molecules & Materials van FNWI.

'OM EEN TRILLINGSARME OPSTELLING TE CREËREN, ZIJN DE MEETRUIMTES OP EEN EIGEN FUNDERING – LOS VAN HET BESTAANDE GEBOUW – GEREALISEERD'

28 |

NIJMEGEN | STM lab Radboud Universiteit

ren, vertelt hij. “De blokken zijn uitgevoerd met wanden van 1,10 m breed en een vloerdikte van 1,50 m. De luchtveren worden door middel van een booster op circa 8.5 Bar van lucht- en dus draagkracht voorzien.”

KOOI VAN FARADAY In het project zijn grotendeels prefab betonnen holle wandelementen voorzien, die ter plaatse zijn afgestort, vertelt Marsman. “Om de meetruimtes heen hebben we een Kooi van Faraday voorzien, met separate aarding. Vervolgens hebben we de keldervloer in het werk gestort, waarna een tweede verdieping in het STM-lab is gerealiseerd. De holle wandelementen van de bovenbouw zijn geplaatst op trillingsarm rubber, om beïnvloeding tussen de boven- en onderbouw te voorkomen. De kelder is gesloten met een kanaalplaatvloeren dak.” Het STM lab is vijf meter onder het bestaande kelderniveau gerealiseerd en bevindt zich vijftien meter onder het maaiveld. “Het zand rondom de kelder beschermt het laboratorium tegen invloeden van buitenaf”, aldus Marsman. “De locatie zorgde echter ook voor de nodige uitdagingen. Want de kelder was niet alleen moeilijk bereikbaar en krap, we hadden tevens te maken met de bovenliggende bouw, die niet mocht verzakken. Dankzij de nodige voorzorgsmaatregelen is het ons gelukt dit project tot een goed einde te brengen.” ❚

De sloop van het bestaande kelderdek.

De wanden van de bovenbouw, waarin de onderzoeksruimten komen, zijn gesteld.

In het lab zal onderzoek worden verricht naar de magnetische spin van atomaire structuren van materialen, middels het met een minuscule naald aftasten van een oppervlakte. Deze experimenten worden gehouden bij temperaturen dicht bij het absolute nulpunt. Een minimale trilling kan de metingen al verstoren, daarom zijn zowel bouwkundig als installatiekundig extreem hoge eisen gesteld aan het ontwerp.

TRILLINGSARME OPSTELLING Het lab heeft een oppervlakte van zo’n 130 m² gekregen, met daarin twee meetruimtes voor twee

STM-opstellingen, de zogenaamde ‘cryo spaces’ van 30 m² per stuk, vertelt Martijn Marsman, projectleider bij bouwkundig aannemer WBC Bouwgroep. “Eind vorig jaar zijn we gestart met de sloop van het bestaande kelderdek. Aansluitend hebben we ter plaatse een kelderbak gerealiseerd, die we vervolgens hebben laten afzakken door grond uit de bak te graven. Vervolgens hebben we de keldervloer gestort.” Om een trillingsarme opstelling te creëren, zijn de meetruimtes op een eigen fundering – los van het bestaande gebouw – gerealiseerd. Hiertoe hebben we 150 ton zware betonblokken geplaatst op zes grote luchtve-

Na de aanleg van de tuin is er - van buitenaf - niets meer te zien van het gerealiseerde project.

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Universitair Vastgoed Bedrijf

BOUWKUNDIG EN CONSTRUCTIEF ADVISEUR Croes

BOUWKUNDIG AANNEMER WBC Bouwgroep

INSTALLATIES Schekman Elektrotechniek BV (E), Technisch Installatiebedrijf F. Megens B.V. (W)

| 29

Kostenmanagement

CV-installaties

Beheer en onderhoudsmanagement

Proces- en Projectmanagement

Aanbestedingsen contractmanagement

Financieringsmanagement

Sociale innovatie Humanagement

Klimaattechniek

Meet- en regeltechniek

Loodgieterswerk Duurzame technieken

24 uursservice

MEGI_alg_A4_Sta_FC_Zak

Technisch beheer

Nijverheidsweg 5, Druten • 0487 58 15 10 • www.wijmakenhetgoed.nl

www.kleissen.nl • info@kleissen.nl • t.:074-2670111

OOSTERBEEK | De Vaart en het Vierbeek College

tekst | Lieke van Zuilekom beeld | Lieske Meima Fotografie

VEELZIJDIG MATERIAALGEBRUIK SIERT NIEUWBOUW DE VAART EN HET VIERBEEK COLLEGE Op de zorgcampus van de stichting Pluryn is afgelopen april een nieuwe school voor kinderen met gedragsproblemen opgeleverd. De vervangende nieuwbouw voor de onderbouw van De Vaart en het Vierbeek College, twee scholen voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs, is gebouwd in het prachtige, glooiende boslandschap van Oosterbeek. De kinderen, die veelal autistisch zijn of ADHD hebben, krijgen hier onderwijs in een rustige, beschermende omgeving. De uitvoering was in handen van Koopmans Bouw b.v. uit Enschede. De school, een ontwerp van KAW architecten, heeft een bruto vloeroppervlak van 2.600 m² verdeeld over twee lagen, vertelt projectleider Gert Paul Bonhof. “Qua vorm is gekozen voor een halve maan, waarbij de daken aan de voorzijde van het pand voorzien zijn van grote overstekken. Aan de achterzijde grenst het gebouw aan het bos. De gevel van metselwerk zorgt hier voor een mooi contrast.”

Binnenin de school zijn de twee doelgroepen goed te onderscheiden, vertelt hij. De jonge kinderen zijn ondergebracht in een gezellige, kleurrijke omgeving met beschermende hoekjes. Het deel voor het voortgezet onderwijs heeft een stoerder, volwassen karakter gekregen.

UITVOERING IN FASES De school is gefaseerd gebouwd omdat de lessen in de bestaande bouw gewoon doorgingen. “Om de overlast voor de leerlingen tot een minimum te beperken, hebben we tussen de oudbouw en de nieuwbouw een schutting geplaatst”, vertelt Bonhof. ➤

Enkele maanden na de oplevering, kijkt Bonhof terug op een geslaagd, veelzijdig project. “We hebben – op een relatief klein oppervlak – een keur aan bouwmaterialen toegepast. Op de gevel is naast metselwerk veel hout voorzien. Gekozen is voor een zinken roevendak in combinatie met een mos-sedumdak, dat de temperatuur in de school borgt en bovendien zorgt voor een goede geluidsisolatie. Onder het mos-sedumdak is een kunststof dakbedekking aangebracht die gedragen wordt door houten liggers.”

| 31

OOSTERBEEK | De Vaart en het Vierbeek College

voor ons. Want hier is veel tijd in gaan zitten. Dit is ook de reden waarom de bouwtijd met een aantal weken is verlengd.” Een andere uitdaging in het project betrof volgens Bonhof de logistiek. “Bij aanvang van het project startte de provincie met haar werkzaamheden aan de provinciale weg, waardoor onze aanvoerroute werd afgesloten. Om geen vertraging op de bouw op te lopen, is voor onze transporten een noodroute aangelegd in het weiland.”

FRISSE SCHOLEN KLASSE B/C De vervangende nieuwbouw is gerealiseerd volgens het concept Frisse Scholen, vertelt Bonhof. “Om aan de Klasse B/C-eisen te voldoen, is het gebouw georiënteerd op de zon. Er is gebruikgemaakt van FSC®-hout, lage temperatuur vloerverwarming en energiezuinige armaturen. Ventilatie geschiedt door ventilatieplafonds, die per ruimte individueel geregeld worden.” ❚

Projectinfo NIEUWBOUW DE VAART – VIERBEEK COLLEGE TE OOSTERBEEK GEREED De Onderwijsspecialisten is opdrachtgever voor de vervangende nieuwbouw van de onderbouw van het “De Vaart - Vierbeek College”, scholen voor speciaal en voortgezet speciaal onderwijs.

“Na de oplevering van het hoofdgebouw is de oudbouw gesloopt. Vervolgens konden we beginnen met de terreininrichting.”

UITDAGINGEN Direct nadat de graafwerkzaamheden voor de nieuwbouw startten, werd Koopmans al met de eerste uitdagingen geconfronteerd, vertelt

Bonhof. “We kwamen leempockets tegen in het terrein, waarop niet met staal gefundeerd kan worden. Daarom hebben we eerst een grondverbetering uitgevoerd, om de draagkracht en de stabiliteit van de grond te vergroten. Vanwege de hoeveelheid leempockets hebben we de grond tot acht meter onder het maaiveld moeten bewerken. Een aderlating voor de opdrachtgever, maar ook

Bouwinfo OPDRACHTGEVER De Onderwijsspecialisten ONTWERP KAW PROJECTMANAGEMENT, Kleissen en Partners DIRECTIEVOERING EN TOEZICHT AANNEMER Koopmans Bouw b.v. INSTALLATIES combinatie Nikkelen Elektrotechniek BV

BOUWPERIODE

32 |

i.s.m. Verstappen van Amelsvoort BV april 2014 – april 2015

Het pand is gebouwd op zorgcampus JP Heije van Pluryn en past perfect in het boslandschap. Kleissen & Partners droeg zorg voor projectmanagement, directievoering en toezicht. Oplevering was begin mei 2015. Het gebouw is gerealiseerd volgens het 'Frisse scholen' concept en is duurzaam en klimatologisch afgestemd op de scholen. Het heeft een ventilatieplafond, mos/sedumdak en zongerichte oriëntatie. Er is gebruik gemaakt van FSC-hout, lage temperatuur vloerverwarming en hoogwaardige armaturen. In het interieur zijn de twee doelgroepen terug te vinden; kleur en gezelligheid bij de jonge kinderen en een stoer, volwassen karakter bij het VSO. Het gebouwontwerp kent twee zones. De binnenring met alle praktijklokalen (actief) en de bosgerichte buitenring voor de klaslokalen (rust). De gebruikers waren nauw betrokken bij de plannen; zo hebben we in stevig tempo naar een goed plan toegewerkt.

OOSTBURG | MFC

tekst | Lieke van Zuilekom beeld | ForceFusion BV

Basisschool ‘in de wolken’ met nieuwe ICT-infrastructuur Met de komst van het nieuwe multifunctionele centrum in Oostburg krijgt katholieke basisschool Sint Bavo de beschikking over een keur van moderne toepassingen en technieken. De grotere lokalen, een centraal leerplein, interactieve touchscreen schoolborden en een uitgebreide ICT-infrastructuur maken modern onderwijs mogelijk. Alle automatiseringsoplossingen hiertoe worden verzorgd door ICTleverancier ForceFusion BV, die ook de IT-infrastructuur in het gebouw faciliteert én de touchscreen schoolborden levert. “We starten onze werkzaamheden begin oktober, zodra het project is opgeleverd en het pand beveiligd wordt”, vertelt projectmanager Peter Ramsteijn. “Dan tillen we de school naar de 21e eeuw, door over te stappen van een lokale infrastructuur naar onze LeanComputing (cloud)oplossing. Zowel leerkrachten als leerlingen zullen gaan werken in de cloud. De fysieke pc’s op school worden vervangen door intelligente beeldschermen. De monitoren, tablets en laptops in de klas worden al dan niet via WIFI verbonden met onze LeanComputing omgeving in ons datacenter in Goes.”

‘DE PC REIST MET JE MEE’ Werken in de cloud heeft als grote voordeel dat de kosten voor beheer en onderhoud aanzienlijk worden verlaagd, vertelt Ramsteijn. “Bovendien kan met deze oplossing vanaf iedere locatie gewerkt worden. Een groot voordeel

voor de leerkrachten die bijvoorbeeld op meerdere locaties van de scholenstichting werken of die vanuit huis nog werkzaamheden verrichten. Het enige dat deze leerkrachten nodig hebben, is internettoegang. De pc reist als het ware met hen mee.” Sint Bavo is de tweede van de negen vestigingen van de Stichting Confessioneel Basisonderwijs West Zeeuws Vlaanderen (SCOBA) waar ForceFusion BV automatiseringsoplossingen mag voorzien. De komende maanden zullen ook de andere vestigingen volgen.

FLEXIBEL EN DYNAMISCH Het datacenter in Goes is speciaal ingericht voor een aantal scholen in Zeeuws-Vlaanderen, vertelt Ramsteijn. “Stapsgewijs wordt dit datacenter verder uitgebouwd zodat ook scholen uit de omgeving of elders in het land hier hun data kunnen opslaan. Hiervoor vragen we een prijs per werkplek. Werken in de cloud is niet alleen flexibel, maar ook dynamisch. Naar wens kunnen steeds werkplekken worden bijgeschaald of afgeschaald. Zeker voor een krimpregio als Zeeuws-Vlaanderen is dit zeer interessant.” Zodra alle voorzieningen gereed zijn, organiseert ForceFusion BV een ‘go live’ dag waarop alle leerkrachten wegwijs worden gemaakt in hun nieuwe, online werkomgeving. “Fysiek verandert er voor de leerkrachten eigenlijk niets”, ❚ vertelt Ramsteijn. “Dat laten we hen ervaren.”

Projectinfo MODERNE FUNCTIES EN TOEPASSINGEN Ze hebben er even op moeten wachten, maar in de herfstvakantie verhuist basisschool Sint Bavo naar het nieuwe multifunctionele centrum in Oostburg. “Dan kunnen we eindelijk gebruikmaken van de moderne functies en toepassingen waar het onderwijs van vandaag om vraagt”, aldus directeur Marc Van Vlierberghe. “Onze wensen en eisen hieromtrent zijn goed in het gebouw verwerkt. Er wordt bijvoorbeeld een uitgebreide ICT-infrastructuur aangelegd om tabletonderwijs, te beginnen in de groepen 4 en 5, mogelijk te maken. Bovendien beschikken we straks over een personeelskamer, IB-ruimtes, spreekkamers en ruimere lokalen. Ruimtes die we in het oude gebouw niet hadden.”

De tv-toren; het datacenter van ForceFusion waar de data van onder andere MFC Oostburg wordt opgeslagen.

De identiteit van basisscholen De Berenburcht en Sint Bavo in het MFC wordt zichtbaar gemaakt door kleine nuanceverschillen, vertelt hij. “Zo hebben wij specifiek gekozen voor één leerplein met een huishoek en een bouwhoek, waar alle kleutergroepen gebruik van kunnen maken. En kinderen wassen bij ons hun handen niet in de toiletruimte, maar in het zicht van de leerkrachten.”

| 33

The Power of Lean

Computing ®

Force Fusion is uw ICT leverancier met een innovatieve aanpak die u een voorsprong geeft door een onderscheidende aanpak van IT. Wij leveren hoge kwaliteit en uitstekende customer service. Force Fusion ontwerpt, integreert en implementeert oplossingen die zorgen voor: • • • • •

Hogere beheersbaarheid Meer flexibiliteit Business continuity Verhoogde security Lagere kosten

Mr. F.J. Haarmanweg 37 4538 AN Terneuzen +31 (0115 760 000 email@forcefusion.eu www.forcefusion.eu

Samsung Electronics is wereldwijd marktleider op vele gebieden, variërend van monitoren en TV’s tot mobiele telefoons en geheugenchips. Via innovatieve en betrouwbare producten laat Samsung de wereld kennis maken met fantastisch nieuwe mogelijkheden. Zo ook op het gebied van klimaatbeheersing.

De totaaloplossingen van Samsung klimaatbeheersing woningbouw woningbouw

woningbouw woningbouw utiliteitsbouw utiliteitsbouw woningbouw woningbouw utiliteitsbouw renovatie renovatie woningbouw utiliteitsbouw utiliteitsbouw woningbouw onderhoudswerk onderhoudswerk utiliteitsbouw renovatie utiliteitsbouw renovatie renovatie betonbouw betonbouw utiliteitsbouw renovatie onderhoudswerk renovatie onderhoudswerk stukadoorswerk stukadoorswerk onderhoudswerk renovatie onderhoudswerk betonbouw onderhoudswerk betonbouw betonbouw onderhoudswerk betonbouw stukadoorswerk betonbouw stukadoorswerk stukadoorswerk betonbouw stukadoorswerk stukadoorswerk stukadoorswerk

Warmtepompen patentweg patentweg 12 12 •• 4538 4538 BR BR terneuzen terneuzen patentweg 12 • 4538 BR terneuzen postbus postbus 376 376 •• 4530 4530 AJ AJ terneuzen terneuzen patentweg 12••4530 4538 BRterneuzen terneuzen tel.: tel.: 0115 0115 -- 67 67 50 50376 90 90 postbus patentweg 12 • 4538AJ BR terneuzen postbus ••4530 fax: fax: 0115 0115 -- 62 62 12 12376 40 40 patentweg 12 4538 BR terneuzen tel.: 0115 - 67AJ 50terneuzen 90 postbus 376 ••4530 AJ terneuzen site: site: www.gebr-simons.nl www.gebr-simons.nl patentweg 12 4538 BR terneuzen tel.: 0115 67 50 90 postbus 376 ••4530 fax: 0115 -- 62 12 40 e-mail: e-mail:patentweg info@gebr-simons.nl info@gebr-simons.nl 0115 67AJ 50terneuzen 90 12 4538 BR terneuzen patentweg 12 • 4538tel.: BR terneuzen

- Lucht-lucht - Lucht-water - Water-lucht - Water-water - Lucht-lucht/water - Water-lucht/water

postbus 376 • 4530 fax: 0115 -- 62 12 40 tel.: 0115 67AJ 50terneuzen 90 site: www.gebr-simons.nl fax: 0115 62 12 40 postbus 376 • 4530 AJ terneuzen postbus 376 • 4530 AJ terneuzen + aansluiting op luchtbehandelingskasten tel.: 0115 67 50 90 site: www.gebr-simons.nl fax: 0115 -- 62 12 40 e-mail: info@gebr-simons.nl site: www.gebr-simons.nl tel.: 0115 67 50 90 WTW tel.: 0115 - 67 50 90 fax: 0115 - 62 12 40 ventilatie - Enthalpieventilatie, vocht en temperatuur info@gebr-simons.nl patentweg 12 e-mail: • 4538 BR terneuzen site: www.gebr-simons.nl e-mail: info@gebr-simons.nl 0115 - 62 12 40 fax: 0115 - 62fax: 12 40 - Zeer schone lucht door unieke F8 filters site: postbus 376 •e-mail: 4530 AJwww.gebr-simons.nl terneuzen - Geen (elektrische) voorverwarming nodig info@gebr-simons.nl site: www.gebr-simons.nl site: www.gebr-simons.nl e-mail: info@gebr-simons.nl tel.: 0115 - 67 50 90 e-mail: info@gebr-simons.nl e-mail: info@gebr-simons.nl Airconditioning - Volledig assortiment binnendelen in diverse capaciteiten

oploss De perfecte ing van he voor het verb t binnen eteren in scho klimaat len

fax: 0115 - 62 12 40

site: www.gebr-simons.nl e-mail: info@gebr-simons.nl

www.samsung-klimaat.nl

OOSTBURG | MFC

tekst | Sjoerd Meuleman beeld | Gebr Simons

BOOST VOOR REGIO Aannemingsbedrijf Gebr. Simons uit Terneuzen bouwt momenteel in opdracht van de gemeente Sluis aan een nieuw multifunctioneel centrum in Oostburg. Erin gevestigd worden onder meer twee basisscholen, kinderopvang, een peuterspeelzaal en een consultatiebureau. Het centrum betekent een flinke boost voor de de onder krimp lijdende Zeeuws-Vlaamse regio. STEEN

Scholen bouwen doen ze vaker, mag inmiddels zelfs een specialisme worden genoemd. Niet vreemd daarom dat aannemingsbedrijf Gebr. Simons BV uit Terneuzen verguld was met de opdracht voor de bouw van het nieuwe multifunctionele centrum in Oostburg. Mooi voor het portfolio, volgens directeur Cor Simons. “Onderwijsinstellingen bouwen we inderdaad vaker, maar dit centrum omvat meer dan een schoolgebouw. Het gebouw voorziet in verschillende functies, vormt daarmee een visitekaart voor Oostburg en omstreken. Wij als regionaal georiënteerd bouwbedrijf waren er op gebrand het te mogen maken. Mooi voor de regio en tegelijkertijd een enorme verbetering voor de uiteindelijke gebruikers, de scholen dus.”

Zeer te spreken toont Simons zich over de materiaalkeuze voor de gevels. Die zijn gemaakt van houtskeletbouwelementen met daarvoor langs gemêleerd metselwerk. Op het oog lijken er verschillende stenen te zijn gebruikt, maar schijn bedriegt. Simons: “Je zou het niet zeggen, maar het metselwerk bestaat uit een en dezelfde soort steen. Het gemêleerde aanzien komt door de de steen zelf, in combinatie met de verschillende soorten metselverbanden.” Ook binnen blijkt het centrum bovenmodaal. Er is veel gebruik gemaakt van hout, zoals in de hal met uitgevoerde betimmeringen met beuken fineer. Wat ook niet ontbreekt, is de centraal gelegen vide met daarop een royaal uitgevoerde lichtstraat. Simons is duidelijk trots op het werk. In september verwacht hij het centrum te kunnen opleveren. ❚

CONSTRUCTIE Het centrum is gesitueerd aan Grote Beer in Oostburg. Het is een locatie met woningen, winkels en ook wat bedrijven. Het gebouw start op heiwerk van betonmortelschroefpalen met daarop een fundering van PS-kisten. Hierop begint de constructie, bestaande uit een staalconstructie met een (geïsoleerde) begane grond vloer en verdiepingsvloeren, beide gemaakt van kanaalplaten. En zoals vaker tegenwoordig zijn die laatste fors van dikte vanwege de grote te behalen overspanningen. Simons: “Scholen en verwante utiliteit worden de laatste jaren ontworpen vanuit het oogpunt van een zo groot mogelijke flexibiliteit. Ook hier, dus hebben we overspanningen moeten maken tot zo’n vijftien meter. Dat zie je in de dikte van de vloeren ( 320/265mm) terug.”

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ONTWERP UITVOERING INSTALLATIES

START OPLEVERING

Gemeente Sluis Frencken Scholl Architecten, Maastricht Gebr. Simons BV, Terneuzen E Elektra 21, Terneuzen W Poppe Installatietechniek, Kloosterzande september 2014 september 2015

Projectinfo GEBRUIKERS MFC TREKKEN ACTIEF SAMEN OP Een gebouw dat voldoet aan ieders ideeën en wensen. Zo omschrijft Jos Dieleman, directeur van De Berenburcht, het nieuwe multifunctionele centrum in Oostburg. “De gezamenlijkheid waarmee architect, bouwers en alle anderen die bij de nieuwbouw betrokken zijn in dit project hebben geacteerd, is prima”, vertelt hij. “En het resultaat is prachtig. Ik kijk enorm uit naar eind oktober, naar het moment dat we de nieuwbouw betrekken.” De multifunctionele accommodatie is op een centrale plek in Oostburg gebouwd. “Hopelijk gaat het gebouw ook een centrale rol spelen in de opvang en het onderwijs van de Oostburgse kinderen”, aldus Dieleman. “De nieuwbouw geeft ons de mogelijkheid om – in een goede sfeer en gezamenlijkheid – kinderen optimaal te bedienen. Hiertoe zullen we actief optrekken met alle gebruikers, waaronder basisschool Sint Bavo, de kinderopvang en de GGD. Uiteraard met behoud van onze eigen identiteit, visie en normen en waarden.”

| 35

tekst | Sjoerd Meuleman beeld | Thermo Air

KLIMAATPRODUCTEN:

VAN EENVOUDIG TOT GEAVANCEERD Dat een fris klimaat essentieel is voor goede schoolprestaties zal niemand betwisten. Toch worden soms systemen gekozen die hun doel voorbijschieten. Zoals de veelvuldig voorgeschreven doch kostbare wtw-units bij renovaties of verbouwingen van oude schoolgebouwen. "Moderne technieken zijn mooi, alleen moet een gebouw zich er wel voor lenen."

Warmteterugwinningsunits maken ze zelf ook, Thermo Air uit het Noord-Hollandse Huizen, met of zonder warmtewiel, al dan niet in combinatie met warmtepompen. Sterker nog: moderne klimaattechnieken vormen een van de specialiteiten van de oer-Hollandse klimaatproductenfabrikant. Toch zijn er, volgens commercieel manager buitendienst Evert van Merkestijn, (met name) renovatieprojecten

36 |

denkbaar waarbij eenvoudigere systemen dezelfde resultaten opleveren. Tegen beduidend lagere kosten bovendien. â&#x20AC;&#x153;Begrijp me niet verkeerd: als fabrikant van hoogwaardige klimaatproducten gaan wij natuurlijk altijd voor de duurzaamste klimaatoplossingen. Maar kostbare wtw-units voor oude schoolgebouwen hebben niet altijd evenveel zin. Want het gebouw bepaalt de systeemkeuze.â&#x20AC;?

'NAAST CO2-REDUCTIE WORDT OOK KOELING STEEDS BELANGRIJKER GEVONDEN'

geld uiteindelijk ook waard zijn. Naast CO2-reductie wordt bijvoorbeeld ook koeling steeds belangrijker gevonden. Onze dakventilatoren werken tweeledig, functioneren als verse luchttoevoerder en warmteafvoerder tegelijk. Juist voor renovatieprojecten zijn dit soort ventilatoren een hele goede oplossing. Tegen een scherpe prijs bovendien.”

IN EIGEN HAND

INVENTARISEREN Het heikele punt, volgens Van Merkestijn, zijn de vaak slecht geïsoleerde gevels van oude gebouwen. Teruggeleverde warmte zal daarom vaak linea recta weer naar buiten verdwijnen. “Waar het allemaal mee begint, is het goed in kaart brengen van een bestaand schoolgebouw. Investeringen moeten hun

Als gezegd levert en ontwikkelt Thermo Air vrijwel alle mogelijke klimaatproducten. Waaronder luchtverwarming, luchtbehandelingskasten en ventilatoren, allemaal producten die zijn bestemd voor zowel de woning- als utiliteitmarkt. Zelf ontwikkeld en geproduceerd, dus onafhankelijk van derden. Bijzonder, zegt Van Merkestijn. “Veel bedrijven halen hun componenten uit het buitenland, zijn dus eerder assembleurs dan producenten. Wij kiezen bewust voor het in eigen hand houden van productionele activiteiten. Want alleen dan kun je direct inspelen op wensen van de klant.” Die productie geschiedt nu al meer dan 65 jaar vanuit de goed geoutilleerde fabriek in Huizen. En nog steeds onder leiding van een en dezelfde familie. Van Merkestijn: “Thermo Air is inderdaad een honderd procent familiebedrijf. De meesten ❚ die hier werken, doen dit al jaren.”

| 37

tekst | Sjoerd Meuleman beeld | Beekink

BEM: energiehuishouding in kaart

Alblas verklaart resultaten van BEM-analyse.

Uit oogpunt van efficiëntere energiehuishouding ontwikkelde Beekink Installatieadviseurs uit Nieuwerkerk a/d IJssel het Bouw Energie Model (BEM), een energiebesparingsanalyse bestemd voor zowel bestaande als nieuwe utiliteitsgebouwen. Het model maakt op een heldere manier inzichtelijk hoe gebouweigenaren en/of -gebruikers energie kunnen besparen. Oude scholen vooral, maar ook andere bestaande utiliteitsgebouwen, hebben nogal eens te kampen met overmatig energieverbruik. Vaak is dat te wijten aan het gebouw zelf - slecht geïsoleerde gevels, verouderde installaties -, maar soms ook aan verkeerde afstellingen of (te) weinig bewustzijn onder gebruikers. Voor een gedegen advies met daaraan gekoppeld maatregelen ontwikkelde Beekink Installatieadviseurs het zogeheten Bouw Energie Model (BEM). Anders dan andere analysemodellen, zegt projectleider Sybe Alblas: “Het onderscheidende eraan is dat het totale energieverbruik onder de loep wordt genomen. Dus niet alleen het gebouwgebonden verbruik, maar ook gebruiksenergie, zoals computers, productiemachines, koelkasten - tot aan koffiezetautomaten toe. Dus komt die laatste twintig à veertig procent energieverbruik in beeld die andere modellen laten liggen.”

BREDE AANPAK De eerste stap van BEM is de bepaling van het theoretisch verbruik, dat wil zeggen de energie die het gebouw bij ideaal gebruik zou verbruiken. De uitkomst hiervan wordt afgezet tegen stap twee, het vaststellen van het werkelijke verbruik. Zijn er verschillen, dan wordt gekeken naar afstellingen en gebruiksgewoonten, gevolgd door advies over eventueel te nemen maatregelen (bijvoorbeeld gebouwisolatie, vraaggestuurde ventilatie of warmte-

38 |

pompen). Een sterk punt van het model is de gecombineerde brede aanpak/ overzichtelijkheid: zowel gebouw-, installatie-, als gebruikersgegevens staan in een en hetzelfde model, zodat snel inzichtelijk is welke maatregel welke energiestroom beïnvloedt. Ook breed is de reeks meegenomen factoren: uitkomsten worden vergeleken op basis van comfort, complexiteit, CO2-uitstoot, investeringen, onderhoud en energiegebruik.

LONEND Beekink is met het model niet over één nacht ijs gegaan. Integendeel: aan de lancering dit jaar ging een ontwikkeltraject vooraf van bijna vier jaar. Inmiddels is BEM al meerdere keren toegepast. Dit gebeurde hoofdzakelijk bij te renoveren scholen en kantoorgebouwen, maar ook voor nieuwbouw - hierbij fungeert het model als ontwerp-tool, bijvoorbeeld om te bepalen welk klimaatconcept (warmte-koude opwekking of warmtepomp) het best past bij specifiek gebouwgebruik of om consequenties te bepalen van gebruikerswensen voor energiestromen. Alblas wil graag nog een ander belangrijk voordeel aanstippen, namelijk het inzicht dat het model verschaft in hoeverre opbrengsten opwegen tegen gedane investeringen. Want duurzaam oké, maar niet tegen elke prijs. “Iedere ondernemer of gebouweigenaar wil natuurlijk een energiezuinige huisvesting. Maar ook duurzame investeringen moeten uiteindelijk wél lonen.” ❚

tekst | Martijn van den Bouwhuijsen beeld | Wolf Energiesystemen

HAS Hogeschool Den Bosch:

Bestekeisen overtreffen met energiezuinige luchtbehandelingskasten HAS Hogeschool in Den Bosch krijgt een tweede jeugd. Wolf Energiesystemen overtreft de bestekeisen met energiezuinige luchtbehandelingskasten uit de AHU TE serie. Zes van de zeven kasten voldoen straks aan de Europese ErP 2018 wetgeving. Een uiterst comfortabel binnenklimaat en een laag energieverbruik zijn het eindresultaat. HAS Hogeschool is een zelfstandige onderwijsinstelling in Venlo en Den Bosch die hbo-opleidingen aanbiedt op het gebied van Agro, Food en Groene Ruimte. De onderwijsaccommodatie in Den Bosch wordt van 2015 tot 2017gefaseerd gerenoveerd. Hiertoe behoort een modernisering van de klimaatinstallaties. “We hebben de eerste fase van de schoolmodernisering uitgevoerd, naar volle tevredenheid van de installateur”, zegt Martin Wendels namens Wolf Energiesystemen, leverancier van de luchtbehandelingskasten. “Eind 2015 en in 2016 vervolgen wij onze werkzaamheden.”

GEBORGDE ENERGIEBESPARING "We overtreffen de bestekseisen van de HAS Hogeschool met de energiezuinige luchtbehandelingskasten met laagtemperatuurverwarming en hoogtemperatuurkoeling”, zegt Wendels. “De school kreeg de nieuwste generatie kasten uit de AHU TE serie. De installaties voldoen ruim aan de eisen volgens de EUROVENT

'ZES VAN ZEVEN DE LUCHTBEHANDELINGSKASTEN VOLDOEN NU AL AAN DE ERP WETGEVING, DIE PAS IN 2018 IN WERKING TREEDT' klasse A certificering. Zes van zeven luchtbehandelingskasten voldoen nu al aan de ErP wetgeving die pas in 2018 in werking treedt. De bouwwijze en de toepassing van de modernste onderdelen zorgen voor maximale energie-efficiëntie en een korte terugverdientijd. De luchtbehandelingskasten zijn voorzien van hoogrendement warmtewielen. De toegepaste vrijloopventilatoren en EC-ventilatoren met vrijloopventilatorrad, hebben een grote diameter voor een laag stroomverbruik en een laag geluidsniveau.” Wendels vervolgt: “In onze laboratoria zijn alle componenten aan een uitvoerige prestatie- en kwaliteitscontrole onderworpen. De innovatieve constructie van de AHU TE luchtbehandelingskasten komt installateurs tegemoet. De deelbare unit met steekbare profielraamconstructie vereenvoudigt transport, het naar binnen brengen, montage en onderhoud. De demontabele onderdelen zijn daarnaast recyclebaar. Bovendien voldoet de constructie aan de hoogste klasse voor mechanische sterkte D1, zonder dat hiervoor een grondraam hoeft te worden toegepast. Ook in de overige gebieden worden de hoogste klassen behaald zoals de luchtdichtheidsklasse L1.”

KLIMAATOPLOSSINGEN “Wolf Energiesystemen is een totaalaanbieder van energiebesparende klimaatoplossingen”, zegt Wendels. “Onze concepten bieden uitkomst voor luchtbehandeling, ventilatie, verwarming en koeling. Ook zonnecollectoren, warmtepompen en HR-ketels behoren tot ons productenportfolio. We denken graag mee met de installateur en de gebruiker en bieden de nieuwste generatie producten, ook voor de scholenbouw. Onze producten kunnen afzonderlijk toegepast worden, maar bieden verregaande voordelen als totaalsysteem, dankzij onze intelligente regeltechniek. Op het gebied van luchtbehandeling zijn wij marktleider in Europa. Wij produceren ruim 20.000 luchtbehandelingskasten per jaar.” ❚

Bouwinfo INSTALLATIE-ADVIES Nelissen ingenieursbureau bv, Eindhoven

INSTALLATEUR Kuijpers, Den Bosch

LUCHTBEHANDELINGSKASTEN Wolf Energiesystemen, Kampen

| 39

AMSTERDAM | Culinaire Vakschool

tekst | Sjoerd Meuleman beeld | Electrolux

Keukeninrichting Hubertus & Berkhoff: als sterrenkeukens Zoals het een topschool betaamt, heeft de nieuwe Culinaire Vakschool Hubertus & Berkhoff keukens in huis om van te watertanden. Leverancier van grootkeukeninstallaties Electrolux leverde voor de vakschool de complete keukeninrichtingen, dat wil zeggen van de rvsophangrekjes aan de muur tot en met de combi-steamers. Eens in de zoveel tijd zijn er projecten waarvoor iedere grootkeukenproducent graag wil leveren. De Europees aanbestede grootkeukenleverantie voor de Culinaire Vakschool Hubertus & Nijhoff is zeker zo’n order. Michel Okkerse (Electrolux): “Elke opdracht is mooi, maar dit zijn echt dankbare opdrachten. Behalve dat het bestek vroeg om apparatuur van hoge kwaliteit, scoorden onze procesplannen, het plan van aanpak en de duurzame productie het best. Culinaire vakscho-

40 |

len leveren het horecatalent van de toekomst en zijn dus extra belangrijk voor Electrolux. Wij willen leerlingen zo vroeg mogelijk laten kennismaken met onze apparatuur.”

PROFESSIONEEL Electrolux leverde voor de school alle voor kookprocessen benodigde bak-, braad- en kookapparatuur, inclusief afgeleiden zoals vaatwassers, koelkasten, vrieskisten, ophangvoorzieningen

en kastjes. Okkerse: “Aan veel is te zien dat de school de leerlingen optimaal wil voorbereiden op een baan in de horeca. Wat hier is geleverd, is bijvoorbeeld ook te zien in de meest professionele restaurantkeukens van Nederland.” Hij wijst op de modulair opgebouwde 800 mm brede kookfornuizen, in dit geval ruggelings opgesteld, tot lengten van ruim zesenhalve meter. “Het moeten haast wel de grootste kookblokken van Nederland zijn. ❚ We zijn echt trots op deze school.”

LEEUWARDEN | Fryske Akademy

tekst | Fiona van Gemert-de Heus, Zutphens Persbureau beeld | Noordoost & Bouwgroep Dijkstra Draisma

FRYSKE AKADEMY: VIER IDENTITEITEN, ÉÉN GEBOUW

Een kerk, gemeentelijke monumenten, rijksmonumenten en nieuwbouw vormen aan het eind van dit jaar de vernieuwde Fryske Akademy in Leeuwarden. Voor de nieuwbouw zijn de uit 1977 daterende boekwinkel en het uit de achttiende eeuw stammende koetshuis gesloopt. In het vernieuwde complex zullen de verschillende identiteiten goed herkenbaar blijven. “Dat is de kracht van de architect”, vindt restauratiemanager Anthony de Graaf van Bouwgroep Dijkstra Draisma.

Eind september 2014 kon Bouwgroep Dijkstra Draisma beginnen met de werkzaamheden voor de vier bouwdelen, te beginnen met de sloop. De oude Noorderkerk, dat behoort tot beschermd dorps- en stadsgezicht, had al de functie gekregen van een congrescentrum. Nu wijzigt de functie opnieuw en wordt het omgeturnd tot een kantoorpand. “Het authentieke metselwerk aan de buitenkant isoleren we geheel en voorzien we van eternit leibedekking. Binnen komen moderne kantoren, maar het houten gewelf en de gestukte gevels met sierlijsten blijven zichtbaar”, vertelt De Graaf. Wel is in het houten

gewelf een moderne lichtstraat aangebracht. Er komt een houten verdiepingsvloer met natuurstenen tegels in. Diezelfde tegels worden ook gebruikt in het nieuwbouwdeel. Van het hoekpand, dat de status van gemeentelijk monument heeft, wordt een nieuwe toegangspartij gemaakt. “Dit wordt gemaakt van cortenstaal dat straks een roestkleurige uitstraling krijgt. Het blijft dus duidelijk zichtbaar dat ➤ dit nieuw is.”

| 41

LEEUWARDEN | Fryske Akademy

ORIGINELE STAAT Het oudste deel van het project is het Coulonhûs, een rijksmonument dat oorspronkelijk uit twee woningen bestond. Bij eerdere verbouwingen werden er met behulp van voorzetwandjes kantoren in gebouwd. “De panden zitten helemaal vol met monumentaal sierpleisterwerk en worden nu eigenlijk weer in originele staat hersteld. Ook de indeling wordt zoals het vroeger was.” Als de nieuwbouw en de Noorderkerk net voor de zomervakantie worden opgeleverd, kunnen de gebruikers die nu nog in de rijksmonumenten zitten, verhuizen. Daarna kunnen de werkzaamheden aan die panden beginnen. Onder andere de goten en het metsel- en voegwerk worden hersteld.

ISOLATIE MONUMENTALE GEBOUWEN De grootste uitdaging voor de aannemer is om de gebouwen goed tegen warmte en geluid te isoleren. De eisen die tegenwoordig aan het isoleren van gebouwen worden gesteld, kan in veel gevallen niet worden toegepast bij monumentale gebouwen. Bijvoorbeeld de details van de bestaande ramen laten niet toe om er isolerende beglazing in te plaatsen. Tevens brengt het luchtdicht bouwen problemen met zich mee; de oude balklagen liggen in de buitenmuur. Door deze luchtdicht in te pakken, loop je de kans dat de koppen van de balken in de muur gaan verrotten. Ook het overbruggen van de hoogteverschillen tussen de gebouwen is een aandachtspunt. De Noorderkerk staat los van de andere delen en wordt verbonden door een passage. “We moeten creatief omspringen met de hoogteverschillen, want het gebouw moet rolstoeltoegankelijk zijn. Op dit moment wordt besproken of we wel of geen hellingbaan plaatsen. Het blijven monumentale panden en of we nog verrassingen tegenkomen, weten we pas als ❚ alles volledig ontmanteld is.” foto: Alex J. de Haan.

42 |

LEEUWARDEN | Fryske Academy

tekst en beeld | Pranger-Rosier

GOEDE COMMUNICATIE IS ESSENTIEEL BINNEN ZO’N PROJECT De Fryske Akademy in Leeuwarden wordt gerenoveerd en uitgebreid. Pranger –Rosier uit Dokkum realiseert de duurzame werktuigbouwkundige installaties. Algemeen Directeur Marc Mulder: “In het gebouw wordt warmteterugwinning toegepast bij de luchtbehandelingsinstallaties. Het gebouw wordt verwarmd door middel van vloerverwarming en aanvullend door middel van convectoren. Waar het mogelijk is, kiezen we voor duurzaam. Bijvoorbeeld de toepassing van een gelijkstroomventilator voor de afzuiging van de toiletten.” “Het betreft een project waarbij je enerzijds in een monumentaal pand aan het verbouwen bent en anderzijds een stuk nieuwbouw realiseert. Je werkt op een kleine bouwplaats met veel partijen, waarbij er geen schade mag ontstaan aan panden, bomen et cetera. Hiervoor is goede communicatie binnen het bouwteam nodig. Daarnaast blijft De Fryske Akademy in gebruik tijdens de bouw. Om de overlast voor de medewerkers te beperken is ook goede communicatie nodig met de opdrachtgever.” Mulder: “De samenwerking is goed. We hebben een architect die erg op de details let, maar door de juiste afstemming tussen bouwkundig en installaties blijven we netjes op planning en is het resultaat prachtig. Het geeft veel voldoening dit soort oude monumentale en historische panden weer geschikt te maken voor een modern en duurzaam gebruik.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER ONTWERP ADVIES INSTALLATIE UITVOERING W-INSTALLATIES E-INSTALLATIES BOUWPERIODE

De Fryske Akademy, Leeuwarden Jo Jansen Architecten, Maastricht Sijperda-Hardy, IJlst Bouwgroep Dijkstra Draisma,, Dokkum Pranger-Rosier Installaties, Dokkum Lodema Elektro, Leeuwarden start bouw en oplevering: oktober 2014 – voorjaar 2016

| 43

ZEIST | MFA Kerckebosch

tekst | Sjoerd Meuleman beeld | Lithos

MFA Kerkebosch: wat zit er niet in? Uit het oogpunt van cohesieversterking tussen buurtbewoners realiseerde Lithos Bouw & Ontwikkeling het nieuwe Zeister multifunctionele centrum Binnenbos, deel uitmakend van wijkverbetering Kerkebosch. De lange lijst gebouwfuncties betekende veel verschillende meningen en voorkeuren.

'EEN GEBOUW IS VOOR ONS GESLAAGD WANNEER GEBRUIKERS ZICH ER THUIS IN VOELEN' NAAM Ook de bouw zelf bleek minder eenvoudig dan op het eerste oog lijkt. Doordat elke laag (op 2 en 3 na, beide gevuld met appartementen) van functie verschilde, moest er gekozen worden voor een mix van constructies - de kelder met sporthal van in het werk gestort beton, de begane grond met veel kolommen, en de twee appartementenverdiepingen van kalkzandsteen met metalen gevels rond aluminium kozijnen. Niettemin - of wellicht juist daarom - toont Van Uffelen zich zeer tevreden over het gebouw; tijdig opgeleverd (juli dit jaar) met weinig opleverpunten en contente gebruikers. “Juist dat laatste is voor ons belangrijk. Vorig jaar zijn we voor de tweede keer uitgeroepen tot klantvriendelijkste bouwer van de provincie Utrecht. We hebben, kortom, een naam op te houden.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER gemeente Zeist, woningcorporatie Seyster Veste

Verschillen in constructies, verschillen in gevels.

Vraag een aannemer naar zijn favoriete bouwproject en de kans is groot dat zijn keus valt op dat onlangs gerealiseerde twintig lagen tellende bouwwerk met glimmende gevels en duizelingwekkende overstekken. Niet commercieel directeur Gert van Uffelen van Lithos Bouw & Ontwikkeling uit Amersfoort. Hij vindt vooral belangrijk hoe een gebouw van binnen functioneert. “Het klinkt misschien klef, maar een gebouw is voor ons geslaagd wanneer gebruikers zich er thuis in voelen. Veel te vaak wordt gekeken naar alleen de buitenkant, alsof mensen daar de hele dag tegenaan kijken. Als een gebouw van binnen niet goed aanvoelt, vind ik dat het zijn doel voorbijschiet.”

44 |

VOORKEUREN In die zin was Kerkebosch een heuse uitdaging zegt hij. Behalve 42 zorgappartementen omvat het centrum 3 huisartsenpraktijken, 2 fysiotherapiecentra, een Mensendieckpraktijk, apotheek, huidzorgkliniek, logopedistenpraktijk, schoonheidssalon, muziekschool, horecagelegenheid en - onder het gebouw - een sporthal voor basisscholen. Veel gebruikers, dus evenzoveel meningen en voorkeuren, ondervond Van Uffelen. “Ik wil niet mopperen, wij profileren ons als een ‘bouwer voor mensen’. Alleen daarom al past dit project prima op ons portfolio. Maar ik moet toegeven dat niet alles even gemakkelijk ging. Met zo veel gebruikers en partijen moet iedereen fors kunnen nemen en vooral geven.”

ONTWERP Architectenbureau JMW, Tilburg

CONSTRUCTEUR iKABEEE, Soest

UITVOERING Lithos Bouw & Ontwikkeling BV, Amersfoort

INSTALLATIES Elektropartners, Heerhugowaard

LEVERANTIE LUCHTBEHANDELINGSKASTEN Vortvent, Dordrecht

START BOUW mei 2014

OPLEVERING juli 2015

ZEIST | MFA Kerckebosch

tekst | Sjoerd Meuleman beeld | Vortvent

LEVERANCIER, ONDERSTEUNER EN IN BEDRIJFSTELLER TEGELIJK Klimaatproductenleverancier Vortvent uit Dordrecht leverde voor MFA Kerkenbosch zes nieuwe luchtbehandelingskasten die worden gekenmerkt door zowel energiezuinigheid als hoge rendementen. Minstens zo tot de verbeelding sprak de installatie ervan: toen het dak al dicht was, dus vervulde Vortvent de rol van leverancier, ondersteuner en inbedrijfsteller tegelijk. GEWAARDEERD Kistemaker doelt hoofdzakelijk op de noodgedwongen verlate aflevertermijn van de zes met warmteterugwinning voorziene luchtbehandelingskasten. Dit vanwege het faillissement van de destijds dienstdoende w-installateur. Het gevolg hiervan was dat de kasten pas geïnstalleerd konden worden, nadat het gebouw al een tijdje wind- en waterdicht was. Kistemaker: “Iedereen weet dat tijd heilig is, dus het gebouw moest door. Samen met bouwkundig aannemer Lithos hebben we besloten een deel van het dak te verwijderen, om vervolgens de kasten met een kraan te kunnen plaatsen. En dan is het dankbaar van partijen te mogen vernemen dat onze ondersteuning bijzon❚ der op prijs is gesteld.” Kast ten behoeve van horeca.

Projectinfo GEVEL MFA BINNENBOS SPRINGT IN HET OOG De multifunctionele accommodatie Binnenbos in Zeist is gereed. De nieuwe ontmoetingsplek voor de wijkbewoners van Zeist-Oost valt op door zijn geperforeerde aluminium gevel die als een vitrage om het gebouw golft. In nauwe samenwerking met Architectenbureau JMW en Lithos Bouw & Ontwikkeling heeft Rometa Metaalproducten BV de gevel geëngineerd, geproduceerd en gemonteerd. “We hebben een geperforeerde aluminium gevelplaat ontwikkeld met een ruitvormige perforatie”, vertelt projectleider Leon Pijnappel. “Gekozen is voor een perforatie die perfect is afgestemd op de verschillende profileringen van de panelen. Die panelen zijn achteraf bronskleurig geanodiseerd.”

Kast door het dak heen.

Niet al te vaak zijn klimaatproductenleveranties én veelomvattend, én kwalitatief hoogwaardig, én dienstbaar tegelijk. Dat niet alleen de producten zelf hoog scoren, maar ook de ondersteuning en de uiteindelijke installatie ervan. Een voorbeeld zijn de zes door Vortvent geleverde luchtbehandelingskasten voor het multifunctionele centrum

MFA Kerkenbosch in Zeist. Directeur en eigenaar Ton Kistemaker: “Dit was inderdaad een project met meerwaarde. Zes van zulke hoogwaardige kasten leveren we niet elke dag, dat was voor ons sowieso al bijzonder. Maar wat het project boven andere uittilde, was dat we er zo nauw bij betrok❚ ken werden.”

Een complete mockup, waarin een deel van de gevel en het balkon zijn nagebootst, gaf de opdrachtgever inzicht in het te verwachten resultaat, vertelt hij. “Na akkoord zijn we gestart met de productie. De panelen zijn zo gezet dat ze de rondingen van het gebouw naadloos volgen, wat zorgt voor een verrassend, mooi aanzicht.”

| 45

Luchtbehandeling MFA Kerckebosch te Zeist ✔ Probleemloze werking door hoge kwaliteit ✔ Energiezuinig door EC techniek en C5 regeling ✔ Compleet met geïntegreerde webserver en aansluiting op een gebouwbeheersysteem ✔ Service van het hoogste niveau én verstand van zaken.

Dát zijn wij…

T. 078 655 20 20

www.vortvent.nl

www.lightwaynederland.nl Onderwijs kan niet zonder daglicht! Mensen die leren en werken in daglicht: * leren beter * presteren beter * slapen ‘s nachts beter * zijn fitter en voelen zich prettiger Met Lightway daglichtsystemen met kristalglazen koepels krijgt elke leeromgeving voldoende daglicht zonder koudebrug.

VERLICHTING

tekst | Marcel van Rijnbach beeld | Lightway / PHOTOLINDA

Luchtdichte daglichtsystemen

Een aangenaam binnenklimaat In de nieuwbouw van basisschool De Groenling in IJsselmuide zijn zeven glaskoepels in het dak toegepast. Door de luchtdichte afsluiting en de diffuse verspreiding van het daglicht ontstaat er voor de gebruikers van het gebouw een aangenaam binnenklimaat.

Grafische weergave van de luchtdichte afsluiting.

De montage van de daglichten is relatief eenvoudig.

Grafische weergave van de luchtdichte afsluiting.

Oorspronkelijk waren lichtstraten in het dak gepland, maar de duurzame producten van Lightway zijn een uitstekend alternatief. “Onze daglichtsystemen in vijf verschillende diameters zijn uiterst geschikt voor energiezuinig en passief bouwen. De daglichtbuizen, uit te voeren met duurzame kristalglazen koepels, worden luchtdicht ingepakt via een polystyreen isolatie-element met dubbel of tripel gasgevuld glas, dat hermetisch aansluit op de dakisolatie. Onze producten zijn onderworpen aan een blowerdoortest en vormen geen koudebrug in de isolatieschil”, zegt directeur Frank Leenders. Ook de bij De Groenling toegepaste systemen met diameter 520mm zijn voorzien van isolatieelementen met dubbelglas (2 x 4 mm met 16 mm Argon vulling). De onderste glaslaag bestaat uit

natrium-kaliumglas met een korreltextuur, waardoor het zonlicht ‘breekt’ en de binnenruimte niet overmatig opwarmt en het daglicht diffuus verspreidt. De daglichtsystemen zijn in De Groenling toegepast in de verkeersruimten, in de aula en de hallen. Wat Leenders betreft zijn de glaskoepels ook geschikt voor klaslokalen. Echter, de opdracht lag in 2014 al vast en daarom zijn de daglichtsystemen in De Groenling uitgevoerd met een plexiglazen koepel (PMMA). De gebuikte diameter 520mm van Lightway is sinds dit jaar ook uitvoerbaar in kristalglas. Dit materiaal heeft een veel langere levensduur dan de gebruikte kunststof. “Kristalglas heeft ultieme eigenschappen qua krasvastheid, uv-bestendigheid en daglichttoetreding”.

Er zijn zeven daglichten toegepast in De Groenling.

De montage is relatief eenvoudig. De verwerker maakt een ronde uitsparing in het dak, afhankelijk van de diameter van de buisdelen van het daklicht. De buisdelen worden in elkaar geklikt en luchtdicht afgewerkt. Met een bajonetring worden de glasplaten vastgezet. Via een klepsysteem kan het daklicht volledig worden verduisterd in verband met videopresentaties en dergelijke. ❚

| 47

De Pen

48 |

De Pen

Rudy Gort

Mag het ietsje meer zijn? Velen kennen lean in de betekenis van minder. Terwijl lean juist over méér gaat. Het gaat over de combinatie: meer met minder. En dat komt goed uit! Want we willen vaak meer. Een schoolgebouw moet tegenwoordig gezonder, flexibel in gebruik en duurzaam zijn. En natuurlijk ook goed onderhoudbaar met een lage total cost of ownership. Maar er is vaak steeds minder budget, het gebouw moet het liefst zo snel mogelijk klaar zijn, en met zo min mogelijk overlast gebouwd worden. Ogenschijnlijke tegenstellingen.

TRADE OFF We hebben altijd geleerd dat we moeten kiezen tussen of goedkoper of beter of sneller. Terwijl, wanneer je het radicaal anders aanvliegt, het sneller, beter én goedkoper kan! Hoe? Hier komt het paradoxale denken van lean om de hoek kijken, wat het juist zo’n moeilijk te bevatten filosofie maakt. De grootste paradox is dat je langzamer moet gaan om snel te kunnen gaan. Hoe dat werkt? De meeste partijen die met lean aan de slag gaan gebruiken lean-plannen ofwel pull-plannen. Alle betrokkenen in het bouwproces stemmen gezamenlijk het bouwproces af in de werkvoorbereiding, zowel op materiaalniveau als op informatie-niveau. Een goed begin om het bouwproces betrouwbaar te maken, maar niet genoeg om bovenstaande paradoxen te doorbreken. Daarvoor moeten we een stap verder, of eigenlijk terug, stroomopwaarts.

FRONTLOADING Slechte beslissingen vroeg in het proces hebben een grote negatieve invloed op het bouwproject. Daarom is het belangrijk zo vroeg mogelijk, daar waar de invloed het grootst is tegen de laagst mogelijke kosten, met alle betrokken partijen alle mogelijke opties grondig te bespreken. De ontwerpkosten vallen tenslotte in het niet bij de kosten van de gehele levenscyclus! Het ontwerpen

gebeurt het liefst op basis van de lean-pincipes (lean-led design), waarbij de eindgebruikers centraal staan. Het is bewezen dat dit optimalere gebouwen oplevert, zowel in maakbaarheid en gebruik als in beheer, tegen dezelfde of zelfs lagere kosten.

MOCK-UPS Een goed voorbeeld hiervan is het Zaans Medisch Centrum, waarvoor een flexibel en kwalitatief hoogstaand gebouw is ontworpen. Het ziekenhuis heeft daarvoor zelfs de ontwerpen van zeventien afdelingen op ware grootte in mockups van karton gebouwd, getest en verbeterd. Het resultaat is dat er 1.700 m2 vloeroppervlak en ongeveer 4 miljoen euro is bespaard. De focus lag niet op de besparing, maar op een optimaal te gebruiken gebouw voor alle betrokkenen. De gebruikte lean-ontwerpprincipes zijn net zo goed toepasbaar op schoolgebouwen. Dus ja, met lean mag het gerust ietsje meer zijn. ❚

RUDY GORT Auteur van ‘Lean vertaald naar projecten – samen leren bouwen aan innovatievermogen’ Voorzitter van het Lean Construction Netwerk Nederland

| 49

Journaal DEN HAAG HEEFT DE MEESTE GEZONDE SCHOLEN

FORBO-VLOEREN VERBETEREN AKOESTIEK AANZIENLIJK

Met achttien basisscholen die het vignet Gezonde School hebben behaald, staat Den Haag landelijk gezien op de eerste plaats, gevolgd door Deventer (17) en Amsterdam (11). Zwolle en Utrecht hebben landelijk de meeste gezonde mbo-onderwijsinstellingen, allebei vier.

De keuze voor een bepaald type vloerafwerking binnen schoolgebouwen, zorginstellingen en kantoren heeft niet alleen een esthetische component, maar bepaalt voor een deel ook het binnenklimaat. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de akoestiek. Een goede vloer kan geluid verminderen. Een onjuiste keuze leidt daarentegen tot een slechte akoestiek en dat heeft een negatieve invloed op de verstaanbaarheid, de concentratie en het geheugen van de mensen die in de ruimte werken.

Een gezonde school stimuleert de gezondheid van leerlingen en leerkrachten. Niet alleen aandacht voor educatie, maar ook voor een gezonde leeromgeving staat centraal.

EINDE AAN STINKENDE TOILETVLOEREN Stinkende toiletvloeren blijven een probleem in het onderwijs. In de voegen van een tegelvloer trekt de gemorste urine. En het is vrijwel onmogelijk om die geur er helemaal uit te krijgen. Forbo heeft hiervoor dĂŠ oplossing: Step antislip vinyl. Deze vloer zorgt niet alleen voor een veilige omgeving waarin mensen niet uitglijden, maar heeft ook geen poreuze voegen, waardoor toiletten stankvrij blijven.

foto: Pekka Agarth.

Onderzoeksbureau Peutz heeft onlangs de akoestische kwaliteit van verschillende Forbo-vloeren onderzocht. Er is zowel gekeken naar de geluidsabsorptie van de vloerafwerking, als naar de verbetering van contactgeluidsisolatie, toegespitst op loopgeluid. Uit het onderzoek blijkt dat de toepassing van Forbo Granit naaldvilt en Forbo Tessera Helix tapijttegels een aanzienlijke bijdrage levert aan de totale geluidsabsorptie. Opvallend is dat het gebruik van Forbo Flotex het loopgeluid in een ruimte daarnaast tot twee klassen (10dB) vermindert. Kijk voor meer informatie op www.forbo-flooring.nl

D66, PO-RAAD EN NATIONALE DENKTANK PLEITEN VOOR SNEL INTERNET Scholen moeten wat D66 betreft optimaal gefaciliteerd zijn om kinderen een kansrijke toekomst te geven. Vakken als programmeren, mediawijsheid, maar ook rekenen en taal via de computer horen daarbij. Een snelle en betrouwbare internetverbinding met wifi in het hele schoolgebouw is een randvoorwaarde voor modern en toekomstbestendig onderwijs. De partij onderzoekt op dit moment hoe snel en betrouwbaar internet op scholen bevorderd kan worden. Ook de PO-raad vindt dat alle scholen in 2018 een snelle internetverbinding moeten hebben omdat in dat jaar alle groepen 8 een digitale eindtoets krijgen. Op dit moment heeft 59 % van de basisscholen in Nederland geen glasvezelverbinding. Dat komt neer op ruim 4.000 basisscholen. EĂŠn op

50 |

Journaal de dertien basisscholen heeft geen wifi en bij 34 % van de scholen is de ontvangst niet overal in het schoolgebouw voldoende. 90 tot 95 % van de scholen heeft een aansluiting op de kabel, maar de snelheid hiervan is onvoldoende voor het in de toekomst kunnen aanbieden van digitaal lesmateriaal. Volgens de PO-Raad is men nog niet voldoende doordrongen van de noodzaak van snel internet voor alle basisscholen. Ook de Nationale Denktank laat zich niet onbetuigd over dit onderwerp. Volgens de denktank zijn de mogelijkheden om slimmer te leren de afgelopen halve eeuw “drastisch toegenomen”, onder meer door ICT. “Maar de lespraktijk is vrijwel onveranderd gebleven.”

BOUWSECTOR ZET WEER VOLOP IN OP WINSTGROEI De Nederlandse bouwbranche krijgt weer meer vertrouwen. Dat blijkt uit een grootschalig marktonderzoek van bedrijfsinformatiespecialist Graydon dat werd uitgevoerd bij meer dan 200 financieel specialisten en ondernemers in de bouw. Bouwbedrijven zijn optimistisch over hun toekomstperspectieven. Lag in 2014 de bedrijfsfocus nog vooral op het vergroten van de klanttevredenheid en kostenbesparingen, nu zegt een meerderheid van de ondervraagden op de eerste plaats in te zetten op winstgroei gevolgd door kostenbeheersing en het vinden van nieuwe klanten. Daarnaast beoordeelt meer dan de helft van hen de kansen van hun bedrijf positief. Peter Schoenmaker, Sales Manager Corporate Clients bij Graydon: “We zien dat de bouwbranche de opwaartse lijn doorzet en dat er weer meer vertrouwen bestaat in de financiële situatie van leveranciers. Vorig jaar hanteerde nog 70 % van de respondenten een verscherpt credit-management-beleid, dit jaar daalde dit percentage naar 48 %. Ook op het vlak van betaalmoraal stellen we een gevoelige verbetering vast. Uit ons onderzoek blijkt dat ‘slechts’ 27 % van de respondenten vindt dat de betaalmoraal van hun zakenpartners is verslechterd. Vorig jaar was dit 44 %.”

OC WATERLOO WERKT MEE AAN FRISSE SCHOOL

OC Waterloo heeft een belangrijk bijdrage mogen leveren aan het behalen van de doelstellingen en behoeften van het gebouw, met de levering van onder andere, een WPD geperforeerd plafondrooster, RWI ronde geperforeerde roosters, DSR geluiddempende doorvoerroosters, AV afzuigventielen, RWTF/H ronde wervelroosters, 3HG afzuigroosters met rechte schoep, 1RV instelbare rondkanaalroosters, WG-EF buitenluchtrooster met grote schoep en RWH jet-roosters. Daarnaast heeft OC Waterloo voor dit project ook veel maatwerk geleverd.

NIEUW SCHOOLGEBOUW VINCENT VAN GOGH IN ASSEN NU AL TE KRAP Het nieuwe schoolgebouw van de CS Vincent van Gogh aan de Selma Lagerlöfflaan in Assen is te krap. Directeur Bert Oosting wil met de gemeente praten over uitbreiding. Het nieuwe gebouw voor de locatie Lariks is ‘op de krimp’ gebouwd. De capaciteit is 1.184 leerlingen, maar nu al telt de school 1.362 leerlingen Daarom is er een noodvoorziening in gebruik aan de Larikslaan. “Bij de bouw was voorzien dat we nog tijdelijk met een piek aan leerlingen zouden zitten, waarna het leerlingaantal zou dalen”, verklaart Oosting tegenover Dagblad van het Noorden. “Maar toch denk ik dat we te krap berekend hebben. Assen is erg in trek bij gezinnen. Daarom moeten we nog eens goed naar onze prognoses kijken.” De nieuwbouw is sinds de zomer van 2013 in gebruik.

STUDENTEN NEMEN HUN INTREK IN OUDBOUW HOLLANDSCHE BETON GROEP Half augustus hebben 168 internationale studenten hun intrek genomen in het oude pand van de voormalige Hollandsche Beton Groep (HBG) van de TU Delft aan de Prinses Irenelaan in Rijswijk. De studenten mogen drie jaar in het oude pand wonen.

De faculteiten Technische Natuurkunde en Electrical Engineering hebben een gezamenlijk onderkomen gekregen. Op de plek waar eerder het gebouw N-laag stond is op 28 november een gloednieuw onderkomen opgeleverd onder de naam ‘Flux.’

De TU Delft ziet steeds meer internationale studenten naar de stad komen om te studeren. Daarom heeft Delft ook nabijgelegen gemeenten gevraagd om mee te denken over tijdelijke huisvesting.

Eind 2014/begin 2015 hebben de eerste nieuwe bewoners hun intrek genomen in het 26.000 m² grote pand. Naast een vaste werkplek voor alle 850 medewerkers, inclusief alle laboratoria, wordt Flux ook het vaste onderkomen van 1.350 studenten. De officiële opening van het twaalf bouwlagen tellende gebouw zal naar verwachting in september 2015 plaatsvinden. Dan is het ook het terrein voor het gebouw veranderd in een prachtig groen gebied, zonder autoverkeer. De Architect van Flux is Herman Hertzberger.

MONTFOORT DRAAGT GEBOUWEN OVER AAN SCHOLEN

Flux is energieneutraal. Het gebouw is demontabel gebouwd en voldoet aan het programma van Frisse Scholen. De hoge kwaliteitsklassen, flexibele inrichting en een aansluiting op het wko-systeem en het Gebouw Beheer Systeem van de TU/e dragen tevens bij aan de energieprestatienorm van 0 MJ.

De gemeente Montfoort heeft de gebouwen van vijf scholen van de hand gedaan. De panden zijn overgedragen aan de besturen van de basisscholen. Het gaat om De Howiblo, Graaf Jan van Montfoort, De Hobbitstee, Timotheüsschool en Prins Claus. Zowel de gemeente als de schoolbesturen wilden de overdracht omdat de scholen zeggen dat ze beter kunnen inschatten hoe de gebouwen gebruikt en beheerd moeten worden.

| 51

Journaal RECORD AUTOMATISCHE DEUREN KOOPT DEEL IMTECH Op 20 augustus 2015 heeft Record Automatische Deuren, onderdeel van het in Zwitserland gevestigde beursgenoteerde Agta-Record, Imtech Toegangstechniek BV verworven. Imtech Toegangstechniek is één van de toonaangevende spelers op de markt van onder andere automatische deuren, poorten, hekken, slagbomen en daaraan gerelateerde service en onderhoud. Voor Record past de vestiging van Imtech in Capelle a/d IJssel naadloos in de uitbreidingsplannen. Record heeft in Nederland momenteel vestigingen in Doorwerth, Oosterhout en opent binnenkort een derde vestiging in Maartensdijk (Utr.). Door de overname behouden de meer dan honderd werknemers van Imtech Toegangstechniek hun baan. Ook de continuïteit van lopende contracten en werkzaamheden is hierdoor gewaarborgd.

FLORIS ALKEMADE NIEUWE RIJKSBOUWMEESTER Ir. F.L.H. (Floris) Alkemade wordt met ingang van 1 september 2015 Rijksbouwmeester. De ministerraad heeft op voordracht van minister Blok voor Wonen en Rijksdienst ingestemd met de benoeming. Alkemade volgt Frits van Dongen op, die in november 2014 terugtrad als Rijksbouwmeester. Alkemade blijft verbonden aan zijn bedrijf FAA (Floris Alkemade Architect) en vervult de functie van Rijksbouwmeester parttime.

Floris Alkemade (Sint-Oedenrode, 1961) studeerde in 1989 met eervolle vermelding af in de Bouwkunde aan de Technische Universiteit Delft. Na zijn afstuderen werkte hij bij O.M.A. (Office for Metropolitan Architecture), een internationaal opererend architectenbureau met vestigingen wereldwijd. In 2001 werd hij hier partner. Alkemade richtte in 2008 zijn eigen bureau FAA op met standplaats SintOedenrode en vestigingen in Brussel en Parijs. Hij combineert zijn werk als architect en stedenbouwkundige met het geven van onderwijs, lezingen en hij maakt deel uit van diverse vakjury’s.

GRAFISCHE SCHOOL EINDHOVEN WORDT MOGELIJK MIGRANTENHOTEL De voormalige Grafische school in Eindhoven mag omgebouwd worden tot huisvesting voor zo'n 50 arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa. De rechter in Den Bosch heeft eind augustus de laatste bezwaren van omwonenden verworpen. De gemeente Eindhoven en woningcorporatie Woonbedrijf zijn sinds 2012 bezig om de voormalige school aan de Karel de Grotelaan te veranderen in huisvesting voor migranten. Nu de vergunning is verleend, kan Woonbedrijf aan de slag om de nodige verbouwingen uit te voeren. Of het hotel er ook daadwerkelijk komt, is echter de vraag. Woonbedrijf heeft aangegeven nog een keer met omwonenden om tafel willen, om te praten over een andere invulling van het gebouw. Daarnaast ‘zijn er inmiddels nieuwe regels over asbestsanering’, aldus een woordvoerster van Woonbedrijf. Ook de gemeente is niet meer enthousiast over het plan. Die ziet in Eindhoven liever gecombineerde woonvormen. Dus naast arbeidsmigranten, ook bijvoorbeeld jongeren en ouderen.

SCHOOL ZONDER BINNENMUREN OPENT IN ZWEDEN Een school zonder binnenmuren? Het lijkt onwerkelijk, maar in Stockholm is onlangs zo’n school opgeleverd. Vittra, de Zweedse organisatie voor vrije scholen, toont hier haar filosofie dat er geen lesuren of klaslokalen nodig zijn. In plaats daarvan worden de leerlingen in groepen onderwezen op basis van niveau en in verschillende leerpleinen, die verschillende vormen van leren en onderwijssituaties scheppen. De school is ontworpen door de Deense architecten van Rosan Bosch.

EERSTE FRISSE SCHOOL VOOR VENLO Een basisschool in Venlo wordt getransformeerd tot ‘Frisse School’. Dat meldt Cobouw. De eerste Frisse School in Venlo wordt gerealiseerd door advies- en projectbureau Syntegraal en E-installateur Texis. Het consortium werkt samen met stichting Fortior, het bestuur van dertien bassischolen in de gemeente Venlo. Het voorstel omvat onder meer bouwkundige aanpassingen, een nieuwe klimaatinstallatie en elektrotechnische vernieuwingen.

Tekst: Rijksvastgoedbedrijf, foto: Joost Bataille.

52 |

De bouw en renovatie van het schoolgebouw worden tijdens schoolvakanties in fases uitgevoerd. Afgelopen zomer is een start gemaakt met de elektrotechnische vernieuwingen van het Limburgse schoolgebouw.

Journaal SCHOOLDAK INGESTORT DOOR CONSTRUCTIEFOUT Half augustus is het dak van een basisschool in Bocholt ingestort, nadat zich op het dak teveel regenwater had verzameld. Uit bouwkundig onderzoek is gebleken dat een gebrekkige constructie, waarbij constructiedelen niet goed bevestigd zijn, de oorzaak is. Het dak op een aanbouw van de school, dat in 1959 gebouwd en in 1964 aangepast is, begaf het ‘s avonds rond 18.00 uur. Op dat moment was er niemand in het schoolgebouw aanwezig.

KNAUF: 50 JAAR IN NEDERLAND Knauf is dit jaar 50 jaar in Nederland. Om dit te vieren met de professionele vakman, is een speciale Knauf 50 jaar-actie gestart. In de emmers Knauf Spraykontakt en Knauf Fill & Finish Light zijn 50 tickets verstopt. Wie een ticket vindt, wint een dag vol uitdaging bij ActionPlanet in Spaarnwoude. De actie-emmers zijn te herkennen aan de sticker op het deksel. De winnende tickets bevinden zich onder het deksel. Vindt de vakman een ticket, dan heeft hij direct gewonnen. Om zijn prijs te claimen hoeft hij zich alleen te registreren via de website www.knauf.nl/50jaar. De Knauf 50 jaar-actie loopt t/m 31 december 2015. In 1965 introduceerde Knauf als eerste mengklare gipspleisters in Nederland. Sindsdien is het bedrijf uitgegroeid tot een begrip in de bouwwereld. Dankzij kwaliteitsproducten, maar ook dankzij de vakmannen die deze producten verwerken. Alle innovaties die Knauf de afgelopen decennia heeft geïntroduceerd zijn van hoogstaande A-merk kwaliteit. Daarbij staat duurzaamheid hoog in het vaandel. Denk bijvoorbeeld aan de nummer één gipspleister, MP 75. Of de Ritmo, de populaire gipsspuitmachine. Maar Knauf is ook trots op haar groeiende positie in de droge afbouw, mede dankzij Diamond Board, de koning onder de gipsplaten. En de stap met Knauf Skin in een compleet nieuwe wereld voor Knauf, de gevelisolatiemarkt, toont aan dat Knauf continu in beweging is.

EERSTE STEEN INTERNATIONAL SCHOOL OF GHENT IS GELEGD Op maandag 5 oktober is de eerste steen gelegd van het nieuwe schoolgebouw van de International School of Ghent aan de De Pintelaan. Vanaf 1 september 2016 zal het nieuwe schoolgebouw plaats bieden aan 150 leerlingen in kleuter en lager onderwijs. Het gaat om kinderen van expats die vooral tewerkgesteld zijn in bedrijven en organisaties in Oost- en WestVlaanderen. Het nieuwbouwproject kost zo’n vier miljoen euro. Op het terrein van 3.820 m² komt een nieuwbouw met tien leslokalen, enkele multifunctionele lokalen en een polyvalente eetzaal. Op het terrein werden enkele oude gebouwen gesloopt en zullen een drietal bestaande gebouwen gerenoveerd worden, onder andere tot sportzaal.

BOUW MULTIFUNCTIONEEL SCHOOLGEBOUW NIJKERK OFFICIEEL BEGONNEN Woningstichting Nijkerk (WSN) en Katholiek Primair Onderwijs Amersfoort e.o. (KPOA) zijn gestart met de bouw van een nieuw drielaags multifunctioneel gebouw aan de Groenestraat/Venestraat in Nijkerk. Op de begane grond komen zes groepsruimten en twee leerpleinen voor katholieke basisschool Het Baken en twee groepsruimten voor kinderopvang. Op de verdieping komen twintig sociale huurappartementen. Naast de leerlingen vinden straks ook twintig cliënten van ‘s Heeren Loo en dag- en buitenschoolse opvang van SKA hier onderdak.

AMSTERDAM SLUIT LAATSTE COFFEESHOPS ROND SCHOOLGEBOUWEN Burgemeester Van der Laan van Amsterdam heeft laten weten de laatste vijftien coffeeshops die vlakbij onderwijsinstellingen liggen, te sluiten. Hoewel dit niet zorgt voor verminderd softdrugsgebruik onder jongeren, zegt de burgemeester niet anders te kunnen dan door te gaan met de sluiting. Dat meldt de Telegraaf. Per 1 januari moeten de laatste coffeeshops die zich in een straal van 250 meter rond de scholen bevinden, hun deuren sluiten.

STUDENTEN BLIJVEN LANGER THUIS WONEN De komende acht jaar blijft het aantal studenten nog groeien, maar wel minder hard dan eerder werd ingeschat. Deze studenten blijven mogelijk langer thuis wonen door de invoering van het leenstelsel. Het aantal uitwonende studenten zou in de komende acht jaar zelfs met 13.000 kunnen afnemen, zo staat in de Landelijke Monitor Studentenhuisvesting van brancheorganisatie Kences. Het gevolg hiervan kan zijn dat de vraag naar studentenhuisvesting niet meegroeit met het aantal studenten als geheel of zelfs afneemt. In Arnhem, Breda, Groningen, Maastricht, Nijmegen, Tilburg en Utrecht worden gemiddeld 14 procent minder kamerzoekende studenten verwacht. In andere steden, zoals Wageningen, Den Haag en Amsterdam, wordt juist een groeiend aantal uitwonende studenten verwacht.

MEER VASTGOED, BEHALVE VOOR HET ONDERWIJS Ondanks leegstand en krimp groeit de vastgoedvoorraad nog in alle sectoren en in alle regio’s van ons land. Behalve voor het onderwijs, blijkt uit recente cijfers van het Kadaster. Het meest opmerkelijk is dat er nog steeds vierkante meters winkel- en kantooroppervlak worden toegevoegd, ondanks de leegstand van 17 % bij kantoren en 9,2% bij winkels. Ook de hoeveelheid vastgoed voor bijeenkomsten, gezondheidszorg en sport groeit nog altijd. Alleen in onderwijs zit een lichte daling, van landelijk -1,3 %.

| 53

AMSTERDAM | Dorus Rijkersschool

tekst | Sjoerd Meuleman beeld | Friso Bouwgroep

Dorus Rijkersschool uithangbord wijkverbetering Aannemingsmaatschappij Friso uit Sneek, onderdeel van Friso Bouwgroep, bouwt momenteel de Dorus Rijkersschool, een in opvallende gevels gehulde Brede School in stadsdeel Amsterdam-Noord. Dankzij driedimensionale uitwerking van bestek en tekeningen passen de elementen als puzzelstukjes. De voorheen zieltogende wijk Banne Buiksloot deel uitmakend van het Amsterdamse stadsdeel Noord - zit in de weg omhoog. Dorus Rijkersschool heet de laatste aanwinst, een basisschool met Brede School-faciliteiten, waaronder een peuterspeelzaal en buitenschoolse opvang. En hoewel ze vaker scholen maken, is dit er geen van dertien in een dozijn, zegt Radboud Poortvliet, projectleider van Friso uit Sneek. “De school moet een soort

Uithangbord van de wijk.

uithangbord worden van de veranderingen hier. Daarom hebben zowel de architect als opdrachtgever hoog ingezet - de school wordt onder ingewijden al bestempeld als ‘parel van het Noorden’. Het is een ambitieus gebouw.”

UITZOEKWERK

Hexagoon gevel.

54 |

Het meest bijzondere onderdeel voor Friso zijn de gevels. Die zijn gemaakt van prefab betonelementen met een opvallend uiterlijk - een gehalveerde bolstructuur, verwijzend naar de regelmatige zeshoek hexagoon. Naast gestructureerd zijn de elementen ook zwaar: met 7,40 m1 lengte en een

hoogte van 5,20 m1 wegen ze per stuk een kleine 15 ton. Ze werden daarom ‘just in time geleverd’, zegt Poortvliet: “Er is aan die elementen veel werk besteed. De grote moeilijkheid waren de ronde kozijnsparingen van de binnen- en buitenbladen die exact tegenover elkaar moesten komen. Bovendien is geen element hetzelfde, dus kun je je voorstellen dat alles tot in detail is uitgezocht. Met resultaat, want het monteren verliep vlekkeloos.” Ook te danken aan het driedimensionaliseren van bestek en tekeningen. Poortvliet: “We zullen altijd proberen faalkosten waar mogelijk te vermijden. BIM is een daarvoor onmisbaar hulpmiddel.”

AMSTERDAM | Dorus Rijkersschool

ENERGIENEUTRAAL PLUS Het als Frisse Scholen B gekwalificeerde gebouw scoort hoog op de duurzaamheidsladder. Dit is vooral te danken aan de zonnepanelen die op het gehele dak zijn aangebracht. De school wil dan ook meer zijn dan energieneutraal alleen, zegt Poortvliet. “De school wil een zekere ambitie uitstralen, dat zie je in de vorm, materialen en ook installaties terug. Het gebouw draait op stadsverwarming, dat is al een duurzaam kenmerk op zich. Maar het uiteindelijke doel van de school is om zelf energie te kunnen leveren.” Om dit te kunnen bereiken, zijn de installaties in de school duurzaam uitgevoerd. Het gebouw koos als verwarmingsafgifte bijvoorbeeld voor vloerverwarming.

AKOESTISCH SPUITWERK: MOOI, SNEL EN FUNCTIONEEL Onderwijsinstellingen weten al langer: voor een goed leefklimaat en bijbehorende schoolprestaties zijn akoestische maatregelen onontbeerlijk. Asona Benelux BV uit Uithoorn bracht voor de Dorus Rijkersschool In Amsterdam Noord akoestisch spuitwerk aan met een hoge akoestische absorptiewaarde. Mooi, snel en functioneel tegelijk.

dat momenteel op de markt verkrijgbaar is. Te danken aan de bijzondere samenstelling van cellulose, water en lijm. Van Beek: “Aangebracht zoals hier, met een dikte van 25 mm, wordt een absorptiewaarde behaald van α w = 0,85. Voor de ingewijden onder ons: dat is drie à vier keer zo hoog dan met een standaard systeemplafond kan worden bereikt. Bovendien is Sonaspray honderd procent recyclebaar en hecht het materiaal op alles. En het werkt snel, veel sneller dan systeemplafonds.” Hij wijst op de in de school aangebrachte duizend m2, verdeeld over de klaslokalen. “Gemiddeld is een productie haalbaar van honderd m2 per dag. In krap twee weken waren we hier klaar.”

LEEFKLIMAAT Binnen oogt de school ruimtelijk. Er is gekozen voor een open en transparante inrichting met als doel het contact tussen leerlingen onderling en dat met docenten te stimuleren. Centraal in het gebouw staat een grote trap tussen de begane grond en de verdieping. Hij is gemaakt van bamboe plaatmateriaal en zorgt daarmee voor een natuurlijke sfeer. Opvallend zijn verder de plafondafwerkingen in de lokalen. Geen systeemplafonds, maar akoestisch spuitwerk in een lichtgrijze kleur. Een goede keus, meent Poortvliet. “Het grote voordeel is meer hoogte. Dat bevordert het leefklimaat, bovendien komt de schuinte van de sheddaken mooi naar voren. Hier systeemplafonds monteren zou een ❚ beetje zonde zijn geweest.”

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Amsterdam

ONTWERP Moke Architecten, Amsterdam

CONSTRUCTEUR Pieters Bouwtechniek , Amsterdam

UITVOERING Aannemingsmaatschappij Friso Sneek, onderdeel Friso Bouwgroep

INSTALLATIES E EN W Klaver Giant groep , Obdam

AKOESTISCH SPUITWERK Asona, Uithoorn

PREFABBETON Granito, Ittervoort

START BOUW Eind december 2014

BOUWTIJD

VOORGESCHREVEN

Lichtgrijze korrel, hoge absorptiewaarde.

Steeds vaker te zien in nieuw gebouwde scholen met vooral hoge lokalen: akoestisch spuitwerk op de plafonds in plaats van de voorheen vaak toegepaste (verlaagde) systeemplafonds. Zo ook in de nieuw gebouwde Dorus Rijkersschool in de wijk Banne Buiksloot in Amsterdam Noord. Asona’s salesmanager Rob van Beek: “Normen voor geluidsreductie worden steeds strenger tegenwoordig, dus is het logisch dat er meer nadruk ligt op geluidsabsorptie. Het voordeel van akoestisch spuitwerk in plaats van systeemplafonds is tweeledig: én je hebt de hoogst mogelijke geluidsreductie én je boekt hoogtewinst. Dat laatste weegt vooral zwaar voor scholen met Frisse School-ambities. Want hoe hoger de lokalen, hoe schoner het leefklimaat.”

40 weken

HOGE ABSORPTIEWAARDEN

OPLEVERING

Voor de Dorus Rijkersschool viel de keus op het spuitwerk Sonaspray Sp. Van Beek noemt het materiaal het meest geluidsabsorberende

16 november 2015

Koos de Dorus Rijkersschool voor een grove lichtgrijze korrel, ook andere oppervlakteafwerkingen zijn mogelijk; Sonaspray is leverbaar in verschillende kleuren, bovendien af te werken als geschuurd pleisterwerk. Daarnaast zijn dikten variabel, van minimaal 6 mm bij weinig tot maximaal 76 mm bij extreme nagalm. Asona voert de spray als exclusief product. Dat wil zeggen dat zowel de productie, verkoop als applicatie onder eigen vlag plaatsvindt. Vooral mooi, zegt Van Beek, zijn projecten waarbij Asona besteksmatig wordt voorgeschreven. Zoals ook hier het geval was. Van Beek: “Het is altijd mooi wanneer een merknaam uitgroeit tot een soort van productnaam. Alsof je dan de standaard bent.”

ESTHETIEK En de zaken lopen voor het bedrijf voorspoedig. Steeds vaker blijken de producten van Asona te worden voorgeschreven en dus ook te worden toegepast. Dat is mede te danken aan ook architectonische voorkeuren, zegt Van Beek. “Zonder kwaad te willen spreken over andere soorten plafondafwerkingen: architecten neigen meer en meer naar hoge ruimten met strakke naadloze plafonds.” Hij wijst op de lokalen van de school, waarin de schuinten van de sheddaken mooi zichtbaar zijn. “Wees eerlijk: dit ziet er toch ❚ heel mooi uit allemaal?”

| 55

SUPERB [IN]VISIBLE ACOUSTIC Stadschouwburg De Lawei (Drachten) 1.300 m2 Sonacoustic PL

Goede akoestiek is essentieel voor de beleving en het gebruik van een ruimte. Asona heeft al ruim 35 jaar ervaring met de ontwikkeling van hoogwaardige akoestische materialen die niet alleen zorgen voor een optimaal akoestisch klimaat, maar bovendien de uiterlijke

aspecten van de ruimte respecteert. De kern van onze oplossing ligt in de unieke combinatie van geluiddempend naadloos akoestisch pleister in verschillende lagen en een akoestische afwerking

in de vorm van akoestisch spuitwerk, die alle ondergronden volgen. Wij leveren niet alleen de juiste geluiddempende materialen maar zorgen ook voor de applicatie en het onderhoud.

asona.com

GEPERSONIFIEERD ONDERWIJS

KRIMP IMPULS VOOR GEPERSONIFIEERD ONDERWIJS In 1980 studeerde ik aan de Experimentele Lerarenopleiding in Nijmegen. We leerden hier onderwijs geven op meer niveaus en aan te sluiten bij de belangstelling en de mogelijkheden van de leerlingen. Maatwerk was het credo. Al gauw bleek echter dat deze aanpak weinig kans tot slagen had binnen de scholen die ingesteld waren op massaproductie. Gelijke groepen, gelijke lokalen, gelijke inhouden. Op veel scholen is het nu – anno 2015 – nog niet veel anders.

RSG Slingerbos in Harderwijk: ruimtes waar meerdere groepen tegelijkertijd instructie krijgen en waar individueel, in tweetallen of in viertallen gewerkt kan worden.

De voorzitter van de Raad van het Voortgezet Onderwijs, de koepelorganisatie voor middelbare scholieren, Paul Rosenmöller vindt dat het tijd is om het roer om te gooien. Onder de vlag van ‘Gepersonificeerd Onderwijs’ verwacht hij van leerkrachten maatwerk en aansluiting bij de vele verschillende talenten. Het is de tijd voor ontschotting tussen vmbo, havo en vwo. Het jaarklassensysteem, de organisatiestructuur sinds 1880, is aan herziening toe. Leerlingen moeten op verschillende niveaus (en nu ook op verschillende plekken) hun diploma kunnen halen.

NIEUW VAKMANSCHAP Op de basisscholen is het de praktijk van alledag. Leerkrachten acteren op meerdere niveaus. Kinderen werken op allerlei niveaus samen of individueel. Aan eigen opdrachten, aan groepsopdrachten en aan onderzoeksopgaven. Het voortgezet onderwijs loopt daarentegen achter. De attitude en zelfstandige leerhouding die veel scholiertjes op de basisschool is bijgebracht, worden in rap tempo teniet gedaan wanneer ze zich op de middelbare school van lokaal naar lokaal voortbewegen en van docent naar docent.

en voeten te geven. De dertig tafels en stoelen waarmee het lokaal zich vult, nodigen niet uit tot samenwerken, groepswerk of gedifferentieerd werken. Gedifferentieerd werken, flexibele leerlingaantallen en nieuwe onderwijskundige ontwikkelingen vragen om méér en om andere ruimten. Naast de traditionele lokalen met de geëigende busopstelling voor de korte klassikale instructie, moet er voldoende ruimte zijn waar meerdere groepen tegelijkertijd instructie krijgen en waar individueel, in tweetallen of in viertallen gewerkt kan worden.

LEEROMGEVING

De scholen uit de jaren ’70 en ’80 met hun te grote gebouwen zijn nu in het voordeel. Met een frisse blik op het bestaande gebouw kunnen leeromgevingen worden georganiseerd waarin leerlingen op veel verschillende manieren kunnen werken. Een prachtig voorbeeld is onlangs bij RSG Slingerbos in Harderwijk gerealiseerd en het Almere College in Dronten ziet ook haar kans. Oude onderwijsgebouwen die meestal lineair zijn opgebouwd, lange gangen met lokalen aan weerzijden, kunnen prima toegerust worden voor het onderwijs van de 21e eeuw. De maat en de schaal van het lokaal hoeven niet meer maatgevend te zijn voor de organisatie van het onderwijs. ❚

Als de voortgezet onderwijsscholen in de komende jaren nog voornamelijk blijven bestaan uit een batterij identieke theorielokalen en praktijklokalen voor de ‘doe-vakken’, is het moeilijk om Gepersonificeerd Onderwijs handen

Margareth Arnts MAPD Advies, Onderwijs en Ruimte

| 57

TOEGANGSCONTROLE

tekst | Lieke van Zuilekom beeld | ABB

TOEGANGSCONTROLE ZORGT VOOR EEN VEILIGE LEEROMGEVING Kinderen verdienen een veilige leeromgeving. Leerkrachten een veilige werkomgeving. Daar zijn passende voorzieningen voor nodig. In de meeste basisscholen in Nederland staat de voordeur wijd open voor kinderen en hun ouders en verzorgers. In het mbo en vo zijn zelden moderne systemen voor bewaking of toegangscontrole te vinden. En zelfs hbo-instellingen en universiteiten zijn vaak zo uitnodigend, dat het ook voor onbevoegden eenvoudig is om de gebouwen te betreden. Dat daar mensen tussen kunnen zitten met kwade bedoelingen, komt meestal niet bij de scholen op. Toegangscontrole in het onderwijs is nog altijd een ondergeschoven kindje, merkt ook Peter Boudewijn, Sales Engineer Building Automation bij ABB. “Vaak wordt hier pas aan gedacht nadat zich een incident heeft voorgedaan. Als mens zijn we vaak (te) goed van vertrouwen. Dat is mooi, maar kan ook leiden tot gevaarlijke situaties. Situaties die met een relatief simpel toegangscontrolesysteem voorkomen kunnen worden.”

CONTROLE ABB heeft begin dit jaar haar deurcommunicatie-assortiment uitgebreid met een drietal toegangscontrolesystemen van ABB/Busch-Jaeger. “Een optimaal toegangscontrolesysteem is het resultaat”, vertelt Boudewijn. “Gewenste bezoekers kunnen via kaartlezers, vingerscanners of middels een code eenvoudig het schoolplein of schoolgebouw betreden, terwijl bezoekers zonder autorisatie zich eerst moeten melden. Middels een intercomsysteem kan eenvoudig contact gemaakt worden met de bezoeker voor de deur. Hierdoor heeft de school optimale controle over wie de school betreedt. En wie niet.”

EENVOUDIGE INSTALLATIE De systemen zijn niet alleen geschikt voor nieuwbouwprojecten, maar kunnen ook eenvoudig achteraf worden geïnstalleerd bij de renovatie van alle soorten gebouwen. “De 2-draads bustechniek maakt snelle en simpele installatie mogelijk. Het systeem functioneert volledig standalone. Er is geen pc of netwerk nodig. Aansturing geschiedt via een systeemcentrale in het pand en niet via de buitenpost. Hierdoor kan het systeem van buitenaf onmogelijk gemanipuleerd worden.”

DESIGN De toegangscontrole van ABB/Busch-Jaeger verenigt veiligheid, comfort en installatiegemak met een stijlvol design. “De standaard gepoedercoate plaatstalen en rvs intercom- en toegangscontrolesets integreren moeiteloos in elke gebouwarchitectuur”, vertelt Boudewijn. Daarnaast bieden we een keur aan inbouwmogelijkheden, waarbij we de systemen op maat – met ieder gewenst paneel – kunnen uitvoeren. Daarmee hebben we ook de laatste drempel om deurcommunicatie- en toegangscontrole toe te passen, weggenomen.” ❚

58 |

foto: Paul Riddle © VIEW PICTURES LTD.

(ADVERTORIAL)

ONDERHOUDSABONNEMENT

tekst en beeld | GlansGarant

ALTIJD EEN STRALEND SCHOOLGEBOUW Uw school altijd goed in de verf? Met een tienjarig onderhoudsabonnement van GlansGarant ziet het schoolgebouw er altijd goed verzorgd uit en heeft het bestuur geen omkijken naar het onderhoud. Jaarlijkse vergaderingen hierover met diverse commissies zijn van de baan, de school hoeft geen grote investering ineens te doen en het bestuur weet wat het jaarlijks kwijt is aan het onderhoud.

'HET FRAAISTE ABONNEMENT VAN NEDERLAND' Al twintig jaar lang biedt GlansGarant deze tienjarige onderhoudsabonnementen aan, aan scholen en aan zorginstellingen, verenigingen van eigenaren en particulieren. GlansGarant kent een groot netwerk van aangesloten schilders, allen ambachtelijke en gediplomeerde professionals die hun vak goed verstaan. Dankzij deze exclusieve groep bereikt GlansGarant een landelijke dekking en kan het elk schoolgebouw onderhouden. “Bij particulieren gaat het meestal alleen om het onderhoud van de buitenkant van een woning, waar weersinvloeden een grote rol spelen op de staat en het kleurbehoud van deuren en kozijnen. Bij scholen verzorgen wij

zowel de buitenkant als de binnenkant”, vertelt Heino Bouman, directeur van GlansGarant. Het regionale schildersbedrijf dat is aangesloten bij GlansGarant zorgt voor het onderhoud, de afwikkeling van het abonnement verloopt via GlansGarant in Staphorst. “De schilder zorgt ervoor dat de school er tien jaar lang perfect uitziet. Het begint met een inspectie: hij bekijkt de grootte van het gebouw, de staat van het onderhoud en hij legt vast wat er moet gebeuren, bijvoorbeeld schilderen in een geheel andere kleur of mankementen zoals houtrot aanpakken.” De werkzaamheden worden uitgezet in de tijd, hiervoor wordt een tienjaren onderhoudsplan opgesteld, aldus Bouman. Vervolgens komt de vakman jaarlijks uitvoeren wat is afgesproken.

PIEKFIJN Om de overlast voor de gebruikers van het schoolgebouw zoveel mogelijk te beperken, kan

het onderhoud van de verschillende lokalen op een school over de jaren gespreid worden. De kosten voor het onderhoud in tien jaar worden omgerekend tot een vast maandbedrag, zodat vooraf precies bekend is wat het onderhoud gaat kosten. De periode kan na tien jaar ook verlengd worden. “Een onderhoudsabonnement betekent dat er niet jaarlijks over het onderhoud vergaderd hoeft te worden en er een constante uitgavenstroom ontstaat”, verduidelijkt Bouman. Het resultaat: een school die er tien jaar lang piekfijn en uitnodigend uitziet. ❚

Meer informatie over een onderhoudsabonnement voor scholen is verkrijgbaar bij GlansGarant in Staphorst, tel. 085-2100895. GlansGarant brengt de school vervolgens in contact met de regionale schilder die het onderhoud gaat uitvoeren.

| 59

SPORT

ACCOMODATIES

tekst | Lieke van Zuilekom beeld | Hypercube

‘Heracles is klaar voor de toekomst’ Een lange weg met pieken en dalen. Zo omschrijft Pieter Nieuwenhuis, directeur van Hypercube Business Innovation het proces richting de vernieuwbouw van het Polman stadion in Almelo. een stadion met 13.500 zitplaatsen ook tal van retail- en leisurefaciliteiten zouden komen, om de nieuwbouw te financieren. Vervolgens hebben we een tender uitgeschreven, die is gewonnen door bouwcombinatie BAM en Wyckerveste. In juni 2013 werden de plannen goedgekeurd door de gemeente, die helaas werd teruggefloten door de provincie.” Op hetzelfde moment werd Heracles benaderd door vastgoedinvesteerder Urban Interest, dat retail in het stadion niet zag zitten. “Omdat Heracles de volle last voor de nieuwbouw niet kon dragen, heeft Urban Interest de opties onderzocht om het bestaande stadion naar wens van de club te verbouwen, op voorwaarde dat retail geschrapt zou worden”, vertelt Nieuwenhuis. “Na het ontvouwen van de plannen hieromtrent hebben we een hernieuwde businesscase gebouwd, die geleid heeft tot een hernieuwde toezegging van de gemeente Almelo om geld beschikbaar te stellen. De private ‘vrienden van Heracles’ hebben de resterende financiering voor hun rekening genomen.” Na zeven jaar bevindt Hypercube zich inmiddels in de slotfase van het project. De formele oplevering van het stadion staat over enkele weken gepland. “De uiteindelijk gekozen oplossing, is absoluut de beste oplossing. We zijn er in geslaagd om het stadion duurzaam te vernieuwen, tegen een acceptabele prijs. Heracles is klaar voor de toekomst.” ❚

Pieter Nieuwenhuis.

“We zijn in 2008 bij het project betrokken, toen Heracles ons vroeg een rapport op te stellen over de verwachte belangstelling voor de voetbalclub”, vertelt Nieuwenhuis. “Uitgangspunt was of de ambitie om de club naar een hoger niveau te tillen, gerechtvaardigd zou worden door het verzorgingsgebied en de beschikbare infrastructuur. Uit het rapport, dat dateert uit een tijd dat Lehman Brothers nog moest omvallen, FC Twente nog kampioen moest worden en De Grolsch Veste nog moest ontstaan, bleek dat hiervoor een stadionomvang van rond de 15.000 toeschouwers nodig was.” Na oplevering van het rapport aan het gemeentebestuur, bleef het enige tijd stil, vertelt hij. “In september 2011 werden we benaderd om een herijking van de businesscase uit te voeren en om de exploitatiemogelijkheden te onderzoeken. We hebben toen een stadioncomplex geadviseerd waarin naast

60 |

SPORT

ACCOMODATIES

KIENHUIS: PROJECT- EN KOSTENMANAGEMENT De vernieuwbouw van het stadion van Heracles Almelo had heel wat voeten in de aarde. Niet alleen was de bouwtijd kort, de bouwers hadden ook te maken met voetbal- en commerciële activiteiten die gewoon doorgang vonden. “Dat vroeg om een goede planning en afstemming van proces en activiteiten”, vertelt Coen Kienhuis, directeur van Kienhuis Bouwmanagement, die het projecten kostenmanagement tijdens het project voor zijn rekening nam. Tijdens het zomerreces kregen de bouwers slechts drie maanden tijd om een complete ring om het stadion te bouwen, evenals een volledige laag nieuwe skyboxen. “Dat geeft wel aan hoe krap de doorlooptijd was.” Echter heeft Kienhuis Bouwmanagement veel ervaring in bestaande situaties. “Na een grondige voorbereidingsperiode kwam die ervaring in dit project goed van pas. Vanaf de prijs- en contractvormingsfase tot en met de oplevering hebben we Heracles en alle bouwpartners begeleid, door actief sturing te geven aan het proces.”

PR8: ‘OPTIMALE VOETBALBELEVING’ Imposant, maar ook intiem en praktisch. Na de renovatie heeft het stadion van Heracles Almelo de uitstraling van een voetbalstadion van formaat. “Het meest herkenbare element vormt de nieuwe halfronde gevel, met daarin de extra ring en omloop”, vertelt architect Norbert Lienesch van pr8 architecten. “Het stadion heeft een soort kuipvorm gekregen. Bezoekers worden vanaf de begane grond naar de omloop op de verdieping geleid. Vanaf hier is het veld zichtbaar, kunnen bezoekers zich door het hele stadion bewegen en liggen horecafaciliteiten binnen handbereik.” Ondanks de uitbreiding doet het stadion nog altijd intiem aan, vertelt hij. “Het publiek zit dicht op het veld en het geluid blijft fantastisch hangen, wat zorgt voor een optimale voetbalbeleving.” Naast het exterieur heeft pr8 ook het grootste deel van het interieur voor zijn rekening genomen.

TER HORTS WOONDEKOR: ‘PRACHTIG, STRAK GEHEEL’ Een geslaagde thuiswedstrijd. Zo omschrijft directeur Wilfred Koek van Ter Horst Woondekor zijn aandeel in de vernieuwbouw van het Polman stadion van Heracles Almelo. “We hebben de vloerbedekking in het project mogen verzorgen”, vertelt hij. “In de kleedkamers zijn vloeistofdichte gietvloeren voorzien, waardoor de waterdichtheid in de ruimte gegarandeerd wordt. Gekozen is voor een zwarte uitstraling met een wit stipje, passend bij de uitstraling van Heracles. In de businessruimte is gekozen een PVC-vloer, getekend door Heineken. Deze horecavloer is veilig, makkelijk te reinigen en kan tegen een stootje.” Naar wens van de klant heeft Ter Horst Woondekor ook in een groot aantal skyboxen de vloerbedekking gelegd. “Omdat het project een renovatie betrof, hebben we eerst de vloeren geëgaliseerd. Het resultaat is een prachtig, strak geheel.”

foto: Joost van Baars

| 61

Sfeervol of juist functioneel, uitbundig of ingetogen, wat uw wensen ook zijn, bij Ter Horst Woondekor worden ze gerealiseerd. Als geen ander zijn we in staat de speciﬁeke kwaliteiten van alle bekende merken optimaal te benutten. Onze vakmensen zorgen er voor dat alles naar wens en volgens afspraak wordt opgeleverd. Maak kennis met Ter Horst Woondekor op www.terhorstwoondekor.nl of bel 0546 81 11 98

TEMPOMATIC 4

ELEKTRONISCHE URINOIRSPOELER

Afspraak is ook echt afspraak

Als onafhankelijk bouwkundig ingenieursbureau behoort het gehele advies- en coördinatietraject omtrent een bouwproces tot ons takenpakket. In het totale bouwproces wilt u één aanspreekpunt. Iemand die uw zorg uit handen neemt, meedenkt èn het voor u regelt: De bouwmanager!

Elektronische module en Lithium batterij geïntegreerd Waterbesparing: massamodus (exclusiviteit DELABIE) Hygiënische periodieke spoeling Eenvoudig onderhoud zonder de kraan te demonteren Stopkraan en debietregeling geïntegreerd

De bouwmanagers van Kienhuis Meer informatie op delabiebenelux.com Twentepoort Oost 29 - Postbus 622 - 7600 AP Almelo Tel. 0546 455 100 - info@kienhuis-bm.nl - www.kienhuis-bm.nl

SPORT

ACCOMODATIES

Tekst en Beeld | Delabie

TEMPOFLUX URINOIR

ZELFSLUITENDE KRAAN MET SOEPELE BEDIENING EN STRAK DESIGN De TEMPOFLUX is bestemd voor urinoirs met bovenaansluiting en onderscheidt zich door een strak en tijdloos design. De urinoirspoeler integreert een ongezien systeem met stopkraantje en debietregeling. De soepele bediening laat elke gebruiker toe de kraan te gebruiken. DESIGN Het haaks ontwerp van de TEMPOFLUX en het bestudeerd design maakt de installaties mooier. De urinoirspoeler is strak en tijdloos en is perfect inpasbaar in de meest veeleisende plaatsen in termen van esthetiek.

SOEPELE BEDIENING De Soft technologie laat elke gebruiker (kinderen, ouderen of personen met beperkte mobiliteit) toe de kraan te gebruiken zonder veel inspanning. De TEMPOFLUX is uitgerust met een systeem met lagedrukpatroon, waardoor de kraan 2 maal soepeler in werking treedt en de gebruiker dus meer comfort heeft.

GEMAKKELIJKE INSTALLATIE EN EENVOUDIG ONDERHOUD Om de installatie en het onderhoud te vereenvoudigen, zijn bij de TEMPOFLUX urinoirspoeler een stopkraantje en debietregeling geïntegreerd in de rozet. Het debiet is vooraf ingesteld op 0.15 l/sec, en kan worden aangepast door aan de rozet te draaien. De looptijd van de kraan is gemakkelijk in te stellen direct op het binnenwerk. Beide systemen zijn gepatenteerd.

'HET STRAK DESIGN VAN DE TEMPOFLUX MAAKT INSTALLATIES MOOIER' WATERBESPARING De TEMPOFLUX urinoirspoeler met een zelfsluiting ingesteld op 3 seconden, laat toe tot 60% water te besparen en toch de gewenste hygiëne te bieden.

ENERGIEBESPARING EN ECOLOGIE De zelfsluitende kranen van DELABIE werken volledig autonoom zonder elektrische aansluiting. Zij genereren geen enkel energieverbruik. Doordat de zelfsluitende kranen van DELABIE geproduceerd worden uit 100 % recycleerbare materialen, behalen ze de beste ecologische resultaten in hun categorie.

HYGIÈNE De hoeveelheid spoelwater is voldoende om de kom van het urinoir en de hevel integraal te spoelen. Zo wordt de vorming van geurhinder en bacteriegroei voorkomen.

RESPECTEREN VAN DE NORMEN Het debiet van de TEMPOFLUX urinoir is conform de strenge eisen van de norm NF EN 12541. En het geluidsniveau van de kraan valt in klasse II van dezelfde norm. De urinoirspoeler met haakse aansluiting wordt geleverd met verchroomde spoelpijp en toevoerdichting. ❚

| 63

van educatie tot wereldprestatie!

Janssen-Fritsen B.V. Berkveld 1 • 5709 AE Helmond • Tel: 0492-530930 • www.janssen-fritsen.nl

150904 Onderwijs & Bouw.indd 1

07-09-15 12:30

Eigentijdse Kupan lounge-lockers I N N O V A T I E

B E G I N T

O P

W W W . S H O P. K U P A N . N L

• Opbergen en relaxed zitten • USB oplaadpunten • Voor tablet / ipad onderwijs • Geïntegreerde werktafeltjes • Het nieuwe leren • Comfortabele zitting • Functioneel meubelstuk • Zitten, liggen, leunen • Cluster vorming • Elektronische sloten • Overzichtelijk locker opstelling • Ruimtebesparend • Voordelig combi meubel

Kupan BV Postbus 47 - 7050 AA Varsseveld T +31 (0)315 76 00 60 E info@kupan.com I www.kupan.com

Informeer naar de mogel ijkheden op maat!

SPORT

ACCOMODATIES

tekst | Sjoerd Meuleman beeld | Architectenbureau VenhoevenCS, Amsterdam

De Meent: topsport in multifunctioneel gebouw Liefst vijf nieuwe sportzalen telt sportcentrum De Meent, alle ingericht met de modernste sportvoorzieningen. Daarmee laat de gemeente Alkmaar zien dat het menens is met de Noord-Hollandse topsportambities. Sporttoestellenfabrikant Janssen-Fritsen uit Helmond levert voor het centrum de hoofdtribune, sporttoestellen, indelingsplannen en - zeer belangrijk bij sportinrichtingen - de broodnodige expertise. Andere gemeenten zullen er weleens met een schuin oog naar kijken. Niet vaak immers worden sportcentra gebouwd, zoals dat nu met De Meent in Alkmaar gebeurt. Met vijf aparte sportzalen toont de gemeente haar sportiefste gezicht, zegt Mark Deckers, nationaal accountmanager van Janssen-Fritsen. “In Nederland worden vaker mooie accommodaties neergezet. Maar De Meent is wat mij betreft van een andere orde. Er is hier ingezet op prestaties, ook voor sporten die nog niet zo veel bekendheid genieten. Die ambitie zie je in de zalen terug.” Deckers doelt onder andere op de speciale schermzaal, tafeltennishal en ook trampolinehal. Kleine sporten met topsportaccommodaties.

MAATWERK Janssen-Fritsen realiseert voor De Meent de sporttoestellen met de daarbij behorende accessoires. Daarnaast worden adviezen gegeven over belijningen, indelingen en planningen. Een groot item vormt de uitschuifbare tribune in de grote sporthal: verrijdbaar middels een duwkettingsysteem, zodat vloerbeschadigingen kunnen worden voorkomen. Deckers: “Het principe van de duwketting is niet helemaal nieuw, maar wel een van de eerste in de lijn van een nieuwe standaard. Belangrijk is vooral de maatvoering ervan. Want wat op kantoor is uitgedacht, moet op locatie natuurlijk wel naadloos passen.”

COMBINATIE Janssen-Fritsen verkreeg de opdracht vanuit een gemeentelijke openbare aanbesteding. De uitvoering is al enige tijd gaande, verwacht wordt dat de oplevering ergens in december dit jaar zal plaatsvinden. Voor Deckers betekent dit drukke tijden. Zijn discipline vormt immers altijd de afronding van sportprojecten. “We zijn inderdaad nu volop bezig met inrichten. Wat ik zo mooi vind, is de hier gekozen combinatie van specialisme en multifunctionaliteit. En het is natuurlijk een heel mooi gebouw.” ❚

| 65

SPORT

ACCOMODATIES

tekst | Henk Geist

beeld | Vaessen

Ook geschikt voor breedtesport en recreatiesport

Topsportcomplex De Meent met nationale allure Op een zichtlocatie langs de westelijke randweg van Alkmaar is het vernieuwde topsportcomplex De Meent in aanbouw. Naast de ijsbaan verrijst een sportvoorziening met nationale uitstraling, waar straks niet alleen topsport wordt bedreven maar waar ook de breedtesport en recreatiesport aan bod komen. van 11 meter, een trampolinehal, een turnhal, een schermhal en een multifunctionele gymzaal, die bijvoorbeeld ook door de tafeltennisvereniging kan worden gebruikt. De sporthallen zijn geschikt voor grootschalige sportevenementen. Daarnaast komen er een nieuwe horecavoorziening, diverse kleedkamervoorzieningen en aan sport gerelateerde commerciële ruimtes die nog moeten worden verhuurd. De verschillende hallen liggen gegroepeerd rond een nieuwe grote entreehal, van waaruit ook de ijsbaan bereikt kan worden.

COMPACTE BOUWLOCATIE Tijdens de bouw moest de naastgelegen ijsbaan in het afgelopen schaatsseizoen gewoon kunnen doordraaien. “Dat werd mogelijk dankzij een aantal tijdelijke voorzieningen, waardoor bijvoorbeeld de machines voor het maken van ijs in gebruik konden blijven.

.De Meent gaat een echte eyecatcher worden op een markant punt.

Sportcomplex De Meent was na 40 jaar toe aan modernisering en uitbreiding, om zo ook een tekort aan overdekte sportlocaties in Alkmaar te verkleinen. Bouwbedrijf Vaessen BV uit Raamsdonksveer bouwt het vernieuwde De Meent. Het bedrijf kwam als winnaar uit de bus van het Europese aanbestedingstraject. De aanbesteding vond plaats op basis van Design & Build en met als optie Maintenance. Het schetsontwerp van de door de gemeente Alkmaar geselecteerde architect Venhoeven CS diende als uitgangspunt voor de in te dienen plannen.

HET ‘NIEUWE WERKEN’ “Nadat wij de aanbesteding hadden gewonnen, hebben wij Venhoeven weer ingehuurd voor de verdere architectonische uitwerking van het schetsplan”, zegt ontwikkelingsmanager Jeroen Geurts van Vaessen. “Wij hebben het ontwerp intern helemaal geëngineerd en hebben onder meer de constructieve uitwerking en technische tekeningen voor onze rekening genomen.” Het oude sportcomplex is op de ijsbaan en een kleine ijshal na geheel gesloopt. Een naastgelegen kantoorgebouw is door Vaessen tot op het casco gesloopt en wordt volledig gerenoveerd en ingericht volgens de principes van het ‘nieuwe werken’. Het nieuwe sportcomplex omvat een topsporthal met een vrije hoogte

66 |

De gemeente Alkmaar is straks een modern, innovatief en duurzaam sportcentrum met landelijke allure rijker.

De uitdaging bij dit project was vooral dat we wat betreft vierkante meters een heel groot programma moesten realiseren, op een compacte bouwlocatie”, zegt Geurst. “Daar moesten we een logistieke oplossing voor vinden. Dat resulteerde in een slim constructief bouwkundig ontwerp met een heldere routing en duidelijke zichtlijnen. Het wordt een overzichtelijk en vriendelijk gebouw. Op maaiveldniveau heeft het gebouw een transparante plint, daarboven ligt het dominante gebouwdeel met de hallen. Dat deel wordt voorzien van een dubbele gevel; de binnengevel heeft een isolerende en akoestische functie, de buitenwand bestaat uit geperforeerd staal, waarin een aantal openingen zijn aangebracht waardoor je zicht hebt op de sportactiviteiten in het gebouw. We zijn er samen met Venhoeven in geslaagd om De Meent de uitstraling van een topsportcomplex te geven, het gaat een echte eyecatcher worden op een markant punt. De gemeente Alkmaar is straks een modern, innovatief en duurzaam sportcentrum met landelijke allure rijker.” Het is de bedoeling dat de aannemer ook verantwoordelijk wordt voor het toekomstig beheer en onderhoud. Daarover is Vaessen nog in gesprek met de gemeente. ❚

SPORT

ACCOMODATIES

tekst | Piet Scheerhoorn beeld: Kupan

Indrukwekkende topsportarena Sinds juli 2014 beschikt de provincie Gelderland over een accommodatie van internationale allure voor (top)sport, onderwijs en ondernemen. Het is een particulier initiatief van enkele enthousiaste en gedreven vrijwilligers, die na negen jaar van moeizaam overleg, plannen en lobbyen hun droom hebben waargemaakt. En hoe. Het SAZA Home of Sports heeft een indrukwekkende topsportarena, een dojo, fitnessruimtes, zakelijke faciliteiten, vergader- en lesruimtes en een gewone sporthal. Het Graafschap College is één van de vaste huurders. geblesseerd raken. In het hele complex is ruimschoots aandacht besteed aan de akoestiek, veiligheid, verlichting en klimaatbeheersing. De 'gewone' sporthal voldoet aan de normen van de Koninklijke Vereniging voor Lichamelijk Opvoeding (KvLO).

SLIJTVAST EN ONDERHOUDSVRIJ De sportvoorziening heeft liefst 12 kleedkamers. De banken en garderobes voor de kleedkamers zijn geleverd door Kupan uit Varsseveld. Directeur Norbert ten Brinke: “Wij zijn bekend van de lockers en kleedcabines, maar sinds een jaar hebben we ook een productlijn in garderobes. Dit was voor ons de eerste grote introductie van het garderobemateriaal.”

De school voor MBO-onderwijs maakt sinds schooljaar 2014 – 2015 overdag gebruik van de sporthal voor de praktijklessen van de afdeling Sport en Bewegen. Alle sportaccommodaties voldoen aan strenge technische eisen. De topsportarena is 15 meter hoog en gebouwd volgens de NOC/NSF-normen. De hal wordt door een aantal sportverenigingen gebruikt, maar de hoofdgebruiker is volleybalvereniging Orion, dat in de landelijke topklasse speelt. Gedeeltelijk uitschuifbare tribunes bieden plaats aan bijna 1.600 toeschouwers. Een verende houten vloer zorgt ervoor dat de sporters minder snel

De garderobes van Kupan onderscheiden zich doordat de constructie en materiaalkeuze gericht zijn op openbaar gebruik, aldus Ten Brinke. Het materiaal is krasvrij en 100% onderhoudsvrij, ook bij het dagelijkse ruwe gebruik door scholieren. “De banken zijn gemaakt van volkern-materiaal in een warm, beuken houtmotief, en met staal versterkt om doorbuiging tegen te gaan. Gelakt hout krast op den duur en dat moet je naar verloop van tijd gaan lakken. Bij ons blijven de banken 30 jaar mooi. En omdat we kunststof gebruiken in plaats van hout is het nog duurzaam ook.” De haakjes om de kleren op te hangen zijn van aluminium. Kunststof haken gaan door veroudering van het materiaal na verloop van tijd kapot. “Door de haken van aluminium te maken hebben we de garantie dat ze lang meegaan. Dat is wel kenmerkend bij de hele inrichting van dit project: men wilde dat het langdurig meegaat en dat het onderhoudsvrij is.” ❚

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Stichting Achterhoekse Zaalsport Accommodatie (SAZA)

ONTWERP Visser en Withag Architecten bna

ADVIES Brunsveld Verbeek Ingenieurs

UITVOERING Klaassen Bouwmaatschappij Dinxperlo

INSTALLATIES Wassink Installatie Doetinchem

BOUWPERIODE juli 2013 – juni 2014

BVO 4.536 m2 (begane grond), 1.880 m2 (verdieping)

| 67

SPORT

ACCOMODATIES

tekst | Margriet Langman beeld | Bosan

BOUWEN EN SPORTEN

E I S S A P MET

Turnzaal Montessori College.

Het nieuwe Montessori College in Nijmegen biedt onderdak aan ruim 1.300 middelbare scholieren en 170 docenten. Waar het voorheen over drie verschillende locaties in Nijmegen gevestigd was, is voor de nieuwbouw gekozen voor één locatie aan de Kwakkenbergweg. Bouwbedrijf, sporthalinrichter en docent lichamelijke opvoeding blikken terug op de intensieve samenwerking. De nieuwbouw, naar een ontwerp van Ector Hoogstad Architecten, bestaat uit twee fases; de bouw van de MAVO/HAVO/VWO en de VMBO-bovenbouw. Het Montessori College biedt naast de reguliere opleidingen ook de sportspecialisatie (SPSP). Leerlingen die van sport hun beroep willen maken kunnen kiezen voor deze specialisatie. Juist voor hen zijn een turnzaal en een sporthal gerealiseerd. Deze liggen op de eerste verdieping en vormen een groot deel van de gebouwvolumen. Daarnaast werkt het Montessori College nauw samen met een aantal sportverenigingen in de buurt. Deze verenigingen, waaronder de turn- en volleybalvereniging, maken gebruik van de sportaccommodatie van het Montessori College. Bovenbouwleerlingen die de sportspecialisatie volgen kunnen hun stage lopen bij de verenigingen. Omdat ze het belang van bewegen en sport inzien is het Montessori College gecertificeerd als sportactieve school.

INTEGRALE AANPAK SPORTHALINRICHTER EN BOUWBEDRIJF Ignaas Pennings, werkvoorbereider bij ontwikkel- en bouwbedrijf Giesbers, vertelt over de integrale aanpak: “Vanwege de vele disciplines die raakvlakken hebben met de sporthalinrichting waren de constructeur, W-installateur, E-installateur, adviseur installaties, adviseur akoestiek en Bosan als sportinrichter al in een vroeg stadium betrokken bij het project. De inrichtingstekening met de bijbehorende

68 |

details van Bosan diende als basis. De posities van de stralingspanelen en de armaturen werden afgestemd op de posities van bijvoorbeeld de klimtouwen en de elektrisch verrolbare werkbalk. De posities en diepten van de vloerpotten voor de rekstokken en volleybalpalen werden afgestemd op de vloerconstructie. Doordat de sporthal zich op de eerste verdieping bevindt moesten het hulpstaal en de sportvloer akoestisch ontkoppeld worden van de hoofddraagconstructie. Al met al een hele uitdaging die we samen met Bosan en de andere partijen door een integrale aanpak tot een goed einde hebben gebracht.” Dankzij de goede integrale afstemming tijdens het ontwerpproces en maatwerk in de detaillering zijn alle sporttoestellen vlak in de wand of in het plafond opgenomen. Jeroen Oldenhof, de projectleider van Bosan, legt uit hoe zij dit hebben gerealiseerd: “Het hulpstaal voor onze nagelvaste toestellen aan de wand (zoals wandrekken, klimwand en basketbalinstallaties) heeft Giesbers meegenomen in de hoofddraagconstructie achter de wandafwerking. Het enige onderdeel dat door de voorzetwand steekt is een console met een kopplaat. Hieraan hebben wij onze wandinstallaties gemonteerd. Ook de klimwand in de multifunctionele zaal is geheel in de wand opgenomen. Hiervoor heeft Giesbers de hulpconstructie achter de voorzetwand geplaatst en hebben wij de houten constructie van de klimwand in een sparing in de wand gemonteerd zodat de klimwandpanelen vlak met de wand zijn.” De montageafdeling van Bosan heeft de sportinrichting voorgemonteerd toen het gebouw wind- en waterdicht was en de akoestisch

SPORT

ACCOMODATIES

SCAN WITH Sporthal Montessori College.

'BENT U BENIEUWD NAAR HET VOLLEDIGE VERHAAL VAN WILBERT LAMERS? OF WILT U HET EINDRESULTAAT ZIEN? SCAN DAN DEZE PAGINA MET LAYAR'

PASSIE IS WAT ONS BEWEEGT

ontkoppelde zwevende betonvloer aangebracht was. In de akoestisch ontkoppelde vloer zijn door Giesbers verdikkingen opgenomen. Na het storten van de vloer zijn cilinders geboord, waarin Bosan de vloerpotten heeft gesteld en deze zelf heeft aangegoten met gietmortel. Dit is bijzonder, want niet het bouwbedrijf, maar Bosan heeft hierin de volledige verantwoordelijkheid genomen ten aanzien van de maatvoering. Vervolgens heeft Bosan alle muur- en plafondinstallaties voorgeboord en de inbouwnissen geplaatst.

Op initiatief van Wilbert Lamers, docent lichamelijke opvoeding bij het Montessori College en voorzitter van de Koninklijke Vereniging voor Lichamelijke Opvoeding afdeling Rijk van Nijmegen, is dit de eerste turnzaal in Nederland voor het voortgezet onderwijs met een vaste turnopstelling. De turnzaal is al een jaar in gebruik en in de praktijk blijkt deze zijn vruchten al af te werpen doordat het turnonderwijs op deze school op een kwalitatief hoger niveau is gekomen.

Om de multifunctionele sporthal optimaal te benutten is een elektrisch verrolbare werkbalk gerealiseerd. Bosan heeft deze 12 meter lange werkbalk in 4 componenten aangeleverd op de bouw. Vanwege de moeilijk bereikbare sporthal en het ontbreken van een verhuisdeur is de werkbalk met een verreiker door een raam naar binnen gebracht en horizontaal door het gebouw getranporteerd, alwaar de Bosan VCA-gecertificeerde monteurs de werkbalk geassembleerd en in de zijgeleiding hebben gehangen.

Wilbert Lamers vertelt hoe hij dit project ervaren heeft. “Vijf jaar geleden was ik al betrokken bij de inrichting van de sportzalen. Wij hebben de diverse leveranciers van sportinrichtingen bezocht en onze wensen doorgesproken. Uiteindelijk zijn het materiaalgebruik, het meedenkend vermogen en het kostentechnische aspect van doorslaggevende betekenis geweest om Bosan de opdracht voor de sportinrichting te verstrekken. Gedurende het project hebben wij een intensieve samenwerking gehad met Bosan. Ze hebben echt met ons meegedacht. De passie van Bosan hebben wij ervaren in het meedenken, het innovatief inrichten en de creatieve oplossingen. Een mooi voorbeeld hiervan is het opbergsysteem dat ze speciaal voor ons ontwikkeld en gemaakt hebben. Dankzij dit opbergsysteem kunnen wij de bedieningsstokken van de basketbalinstallaties gebruiksvriendelijk en ruimtebeparend opbergen in het volleybalwandprofiel.

'Nadat de gehele sportvloer volledig uitgehard en de belijning aangebracht was, heeft Bosan de complete afmontage verzorgd en is de volledige sportinrichting in opstelling getest' Jeroen Oldenhof kijkt met tevredenheid terug op het project: “Wij hebben in het verleden al meerdere mooie projecten met Giesbers gerealiseerd. Giesbers staat bekend als een ontwikkel- en bouwbedrijf dat een strakke planning hanteert en het werk perfect oplevert. Ook voor het Montessori College in Nijmegen was dit het geval. Door de korte lijnen tussen Bosan, werkvoorbereider Ignaas Pennings en uitvoerder Theo Braam van Giesbers was de communicatie helder en duidelijk en konden we snel schakelen om zo tot een oplossingsgericht bouwproces te komen.” ❚

Het Montessori College heeft een bepaalde visie op bewegen. Daarom is er voor de nieuwbouw bewust gekozen voor een multifunctionele zaal, een spelzaal en een turnzaal. Hierdoor zijn de zalen direct in gebruik te nemen en wordt het bewegen naar een hoger niveau getild. In de multifunctionele zaal ligt de nadruk op buitensporten zodat leerlingen bijvoorbeeld kunnen klimmen en tokkelen.

Maar ook nu we de sportzalen in gebruik hebben, waardeer ik het directe contact met Bosan en haar probleemoplossende vermogen. Dankzij Bosan kan ik mijn passie voor het bewegen overbrengen op de kinderen zodat zij het leuk gaan vinden om een leven lang te bewegen. Bovendien is het mooi dat wij nu kunnen aantonen dat het goed inrichten van de sportzaal bijdraagt aan een hoger niveau van bewegen.”

| 69

SPORT

ACCOMODATIES

tekst | Sika beeld | Studio Poot Fotografie

STERRENSCHOOL DE RUIMTE

Met de gemeente Almere als opdrachtgever is door LKSVDD architecten uit Hengelo een bijzonder gebouw ontworpen. In samenwerking met de aannemer SMT Bouw en Vastgoed uit Rosmalen heeft SIKA zowel de sportvloeren als de wandbekleding in de gymzalen en beide speellokalen aangebracht. In dit kleurrijke gebouw is er bewust gekozen voor een sprekende invulling van de sportruimtes met een blauwe en groene sportvloer en een goudkleurige vloer in de speellokalen. In de gymzalen ligt een multifunctionele sportvloer waarop sporters niet alleen prettig en veilig kunnen sporten, maar waar ook andere activiteiten op gehouden kunnen worden. In combinatie met de stoot-beschermende en geluidsreducerende wandbekleding is er voor de gebruikers een veilige omgeving gecreĂŤerd.

70 |

WANDBEKLEDING Wandbekleding in sportfaciliteiten is er in eerste instantie om de sporter te beschermen wanneer

hij/zij tegen de wand valt of botst. Architectonisch gezien zet de wandbekleding samen met de sportvloer een belangrijke toon voor de totale

SPORT

ACCOMODATIES

uitstraling van de sportfaciliteit. De wandbekleding Topsport Trend die is aangebracht in de Sterrenschool geeft bescherming aan de sporters en beschermt de wanden van de sportaccommodatie, is esthetisch voor een mooie totaalinrichting, heeft een sportieve uitstraling en is geluidsreducerend. Samen met de sportvloer geeft dit een eenheid aan het interieur en uiteraard voldoet de wandbekleding aan de strengste eisen van brandveiligheid.

BIJZONDERHEDEN Naast de vijf sterren die de Sterrenschool zich toebedeelde, heeft de bouw ook echte duur-

zame resultaten behaald. Een klimaatinstallatie zoals is toegepast zie je niet vaak in de scholenbouw. Dit bestaat uit een traploos instelbaar ventilatiesysteem waarmee ingestroomde luchthoeveelheden kunnen variëren van 35 tot 100 procent. Geïntegreerd met luchtverwarming is het een energiezuinig systeem. Naast de werktuigbouwkundige installaties heeft de Sterrenschool nog meer bijzonderheden. Het meest aansprekende deel bevindt zich op het dak van de entree, in de vorm van een bloemvormige zonnepaneleninstallatie. De bloem is zichtbaar voor omstanders en vervult daarmee de functie van energiebron, kunstwerk en bewustwordings-

Bouwinfo PROJECT SYSTEEM SPORTVLOER WANDBEKLEDING SPORTVLOER WANDBEKLEDING KLEUR

Sterrenschool de Ruimte - Almere

Sportvloer: Classic 70 Eco (speellokalen) Classic 110 Eco (gymzalen) Topsport Trend totaal ca. 800 m2 totaal 290 m2 Sportvloer – kleur 200 gold (speellokalen) Sportvloer – kleur 305 azuurblauw (gymzaal 1) Sportvloer – kleur 422 spring grass (gymzaal 2) Wandbekleding – kleur Wolke 310 JAAR 2015 OPDRACHTGEVER Gemeente Almere ARCHITECT LKSVDD Architecten Hengelo

element tegelijk. De gevels zijn ingericht met LED-belichting, zowel mooi als energiezuinig, in de vorm van sterren. En natuurlijk zijn de sportvloeren ook duurzaam. BSW Regupol is gerecycled materiaal met een bewezen levensduur van meer dan 30 jaar en vervolgens ook nog eens herbruikbaar! Gebrek aan ambitie valt Almere dus niet aan te rekenen! ❚

| 71

SPORT

ACCOMODATIES

tekst | Hilda Bosma beeld | Jacomien Boonstra

DUURZAME WARMTE EN STROOM VOOR ELFSTEDENHAL Leeuwarden is verrijkt met een energiezuinige Elfstedenhal. Bijzonder na deze Designen Buildopdracht is het 25-jarig onderhoud met een kwart eeuw aan energielevering. De nieuwe ijshal is de eerste Energy Service Company (ESCo) die in Nederland gevoerd wordt voor een ijsbaan. Bij een Energy Service Company besteedt een eigenaar/gebruiker van een gebouw de energievoorziening en het management daarvan uit aan een externe partij. Een ESCo combineert de vernieuwing van gebouwinstallaties met meerjarig onderhoud, beheer, een verbetering van de energieprestatie en regelt ook de financiering hiervan.

72 |

Op 16 september hebben het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) en Bouwgroep Dijkstra Draisma het contract ondertekend voor de financiering van de Energy Service Company (ESCo) van de Elfstedenhal in Leeuwarden. Innovatiemanager Folkert Linnemans: “Hiermee is het startsein gegeven voor de eerste ESCo die in Nederland gevoerd wordt voor een ijsbaan. Dat gebeurt voor de duur

Ondertekening ESCo contract Elfstedenhal.

SPORT

ACCOMODATIES

van 25 jaar door DD Energy, onderdeel van Bouwgroep Dijkstra Draisma. Het FSFE verstrekt voor dit project een lening.”

ENERGIEZUINIG De nieuwe Elfstedenhal in Leeuwarden is volledig energiezuinig ontworpen, heeft een hele hoge isolatiewaarde en is voorzien van 500 zonnepanelen voor de productie van elektriciteit. Daarnaast heeft de ijshal een slim verlichtingsplan en is het gebouw volledig voorzien van led-verlichting. Voor het maken van duurzame warmte en elektriciteit wordt stortgas gebruikt van de voormalige afvalstortplaats 'De Schenkenschans'. Samen met slimme koude- en warmtetechnieken is- het gasverbruik van de hal gebracht naar 1% en verbruikt de hal 50% van de elektriciteit ten opzichte van een gelijkwaardige hal. Met de Energy Service Company heeft de gemeente Leeuwarden en de stichting Elfstedenhal de energievoorziening, het management en de financiering daarvan uitbesteed aan Bouwgroep Dijkstra Draisma. Zij combineert de duurzame energievoorzieningen met meerjarig onderhoud en beheer.

Foto: Auke Hengst

Linnemans: “De ijshal is een voorbeeld van mooie lokale samenwerking met regionale meerwaarde.” De ESCo blijft voor 25 jaar betrokken en verdient zijn investeringen terug uit de gerealiseerde energiebesparing. ❚

Projectinfo MEEST ENERGIEZUINIGE IJSBAAN VAN NEDERLAND De Elfstedenhal in Leeuwarden is de meest energiezuinige ijsbaan van Nederland. Pranger-Rosier ontwierp en installeerde de klimaat- en ijsinstallaties in de nieuwe hal. Het project is door de gemeente Leeuwarden aanbesteed als Design and Build-project. Algemeen directeur Marc Mulder: “Pranger-Rosier heeft hier aan deelgenomen met een Fries consortium. Dit bestaat uit Pranger-Rosier Installaties (W-installaties), ITBB (E-installaties), Jorritsma Bouw en Bouwgroep Dijkstra Draisma (bouwkundig), Gear Architecten (ontwerp) en E-kwadraat (energie-advies). Op basis van een programma van eisen en vastgestelde budgetten voor bouw en 25 jaar onderhoud en energielevering hebben we gezamenlijk het gebouw ontworpen. De Elfstedenhal heeft een warme en gezellige uitstraling, kwalitatief goed ijs is en is heel energiezuinig.”

Bouwinfo OPDRACHTGEVER Gemeente Leeuwarden ONTWERP Gear coöperatie ADVIES: Grontmij (constructies) REALISATIE Fries Consortium bestaande uit Bouwgroep Dijkstra Draisma, Jorritsma Bouw,

BOUWPERIODE

Pranger-Rosier, Dokkum (W- installaties) , ITBB,(E-installaties) en Ekwadraat, (duurzaamheidsadvisering) oktober 2014- juli 2015

Het ijs wordt gemaakt met een ammoniak/CO2installatie. De restwarmte van deze vriesinstallatie wordt gebruikt voor verwarming van de kantoren, de schaatshallen en de douches, maar ook voor het dweilwater en de vloerverwarming die onder de ijsbaan is aangebracht. Deze vloerverwarming voorkomt het bevriezen van de ondergrond. Daarnaast worden warmte en elektra opgewekt met een warmte-krachtkoppeling (WKK) die draait op Biogas uit voormalige vuilstort Schenkeschans. Het klimaat in de hallen wordt geregeld met een combinatie van vloeren luchtverwarming. Door middel van warmteterugwinning wordt het energieverlies beperkt.

| 73

Een schoolvoorbeeld van een goed bouwbedrijf!

bouwen ontwikkelingsmij. www.vinkenveenman.nl

0172 - 23 66 88

...... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

WWW.ONDERWIJSENBOUW.NL

...... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Het meest complete overzicht van leveranciers online Staat u nog niet op www.onderwijsenbouw.nl? Neem dan contact op met Gilles Coulier of Patricia Rutten: T +31 495 45 00 95 E g.coulier@louwersuitgevers.nl E p.rutten@louwersuitgevers.nl

‘Wie doet wat’ zijn servicepagina’s met een overzicht van de meest gerenommeerde bedrijven per rubriek. U kunt deelnemen met een naamsvermelding. Indien gewenst kunt u uw bedrijfslogo toevoegen.

Hier vindt u gerenommeerde toeleveranciers van Onderwijs & Bouw branche Vanaf € 495,- per jaar weet uw doelgroep wat u doet! Bel of mail Gilles Coulier of Patricia Rutten voor alle informatie over een vermelding in Onderwijs & Bouw: T +31 495 45 00 95 - E g.coulier@louwersuitgevers.nl / p.rutten@louwersuitgevers.nl

Wie doet wat AANNEMERS & BOUWBEDRIJVEN

ARCHITECTEN

MARX& STEKETEE architecten bv REMMERS BOUWGROEP BOUWGROEP DIJKSTRA DRAISMA

Postbus 120 8700 AC BOLSWARD T.................................................+31 (0)515 334000 F.................................................+31 (0)515 334040 E info@bgdd.nl W www.bgdd.nl

Postbus 4021 5004 JA TILBURG T.................................................+31 (0)13 5723900 F................................................ +31 (0)13 5729301 E ohubers@remmersbouwgroep.nl W www.remmersbouwgroep.nl

AFBOUW

MARX & STEKETEE ARCHITECTEN Dommelstraat 11 5611 GJ EINDHOVEN T................................................+31 (0)40 2446568 F................................................+31 (0)40 2444591 E mail@mrxnstkt.nl W www.mrxnstkt.nl

FIREJOB BV

Havenweg 20c, 5145 NJ WAALWIJK T..................................................+31 (0)416 561010 E info@firejob.nl W www.firejob.nl

BUITENTERREININRICHTING

BOUWADVIES & -MANAGEMENT KÜHLKAMP BUITENSPELEN

AFBOUW PERDOK BV CORNELISSEN AANNEMINGSBEDRIJF B.V. Postbus 43, 5411 NX ZEELAND Boekelsedijk 22a, 5411 NX ZEELAND T................................................ +31 (0)486 451608 F.................................................+31 (0)486 453303 E info@cornelissenbouw.nl W www.cornelissenbouw.nl

Peizerweg 140 9727 AP GRONINGEN T................................................+31 (0)50 5280680 F................................................+31 (0)50 8508950 E info@afbouwperdok.nl W www.afbouwperdok.nl

ALPHAPLAN Postbus 549 2400 AM ALPHEN AAN DE RIJN T.................................................+31 (0)172 484000 E mail@alphaplan.nl W www.alphaplan.nl

Postbus 145 7580 AC LOSSER T ............................................... +31 (0)53 5362767 F............................................... +31 (0)53 5385925 E buitenspelen@kuhlkamp.nl W www.kuhlkampbuitenspelen.nl

GOEDE SPEELPROJECTEN BV KLEISSEN EN PARTNERS HEERKENS VAN BAVEL BOUW BV

Postbus 35 5000 AA TILBURG T.................................................+31 (0)13 4666999 F.................................................+31 (0)13 4666900 E info@hvbbouw.nl W www.heerkensvanbavel.nl

STAM MONTAGEBOUW

Pesetaweg 135, 2153 PJ NIEUW-VENNEP T..................................................+31 (0)71 3018154 E marco@stammontagebouw.nl W www.stammontagebouw.nl

Postbus 1271 7550 BG HENGELO T................................................. +31 (0)74 2670111 W www.kleissen.nl

Kraaivenstraat 23-12, 5048 AB TILBURG T................................................ +31 (0)13 4551605 F.................................................+31 (0)13 4556872 E goede.atvansteijn@speelprojecten.nl W www.speelsystemen.nl

CONSTRUCTIEBEDRIJF

AKOESTIEK

LINDHORST HUISVESTINGADVISEURS MEIJER BOUW SASSENHEIM

Postcode 156 2170 AD SASSENHEIM T................................................ +31 (0)252 219122 F................................................ +31 (0)252 232628 E info@meijersassenheim.nl W www.meijersassenheim.nl

KNAUF AMF PLAFONDSYSTEMEN BV

Mesonweg 8-12 3542 AL UTRECHT T............................................... +31 (0)30 2415445 F.................................................+31 (0)30 2410737 E info@knaufamf.nl W www.knaufamf.nl

Postbus 3 7900 AA HOOGEVEEN T.................................................+31 (0)528 234518 F.................................................+31 (0)528 234517 E info@lindhorst.nl W www.lindhorst.nl

CONSTRUCTIEBEDRIJF K. STOK & ZN B.V Stadhoudersweg 67-A 9076 AB SINT ANNAPAROCHIE Postbus 11 9076 ZN SINT ANNAPAROCHIE T................................................ +31 (0)518 401577 F................................................. +31 (0)518 401071 E info@stok.nl W www.stok.nl

DAGLICHTCONSTRUCTIES

SIJPERDA - HARDY ADVIESBUREAU BOUWBEDRIJF DE VRIES EN VERBURG Postbus 59 2820 AB STOLWIJK T.................................................+31 (0)182 341741 F.................................................+31 (0)182 342475 E info@devriesverburg.nl W www.devriesverburg.nl

TOEKOMST GROEP

Ged. Laanweg 47, 1619 PB ANDIJK Postbus 4, 1619 ZG ANDIJK T............................................... +31 (0)228 594900 F............................................... +31 (0)228 594909 E info@toekomstgroep.nl W www.toekomstgroep.nl

76 |

AKMA AKOESTISCHE MATERIALEN

Kerkeinde 34 4254 LD SLEEUWIJK T................................................. +31 (0)183 304102 E info@akma.nl W www.akma.nl

MERFORD ACOUSTIC MATERIALS

Postbus 160, 4200 AD GORINCHEM Franklinweg 8 , 4207 HZ GORINCHEM T.................................................+31 (0)183 675000 E acousticmaterials@merford.nl W shop.merford.com

Postbus 23 8650 AA IJLST T.................................................+31 (0)515 429777 F................................................. +31 (0)515 438457 E info@sijperda-hardy.nl W www.sijperda-hardy.nl

NOBUTEC BV

Maasdijkseweg 113 2291 PJ WATERINGEN T.................................................+31 (0)174 385242 F.................................................+31 (0)174 441027 E info@nobutec.nl W www.nobute–c.nl

BOUWKUNDIGE BRANDPREVENTIE

VAN DER AA BRANDWERENDE APPLICATIES BV Havenweg 20c, 5145 NJ WAALWIJK T..................................................+31 (0)416 561010 E info@vanderaa.com W www.vanderaa.com

THERMOFLOR BV

Molenweer 2b 2291 NR WATERINGEN T.................................................+31 (0)174 290606 F.................................................+31 (0)174 290291 E info@thermoflor.com W www.thermoflor.com

Wie doet wat DEUREN & KOZIJNEN

BECK EN V/D KROEF MERFORD ACOUSTIC MATERIALS

Postbus 160, 4200 AD GORINCHEM Franklinweg 8 , 4207 HZ GORINCHEM T.................................................+31 (0)183 675000 E acousticmaterials@merford.nl W www.merford.com

MHB BV

Postbus 6 6674 ZG HERVELD T............................................... +31 (0)488 451951 F...............................................+31 (0)488 452022 E info@mhb.nl W www.mhb.nl

Printerstraat 21 1033 RT AMSTERDAM T................................................ +31 (0)20 6824385 F............................................... +31 (0)20 6844043 E info@beckvdkroef.nl W www.beckvdkroef.nl

BECTRO INSTALLATIETECHNIEK BV

Heliumweg 36 3812 RE AMERSFOORT T................................................+31 (0)33 4560805 F................................................ +31 (0)33 4561013 E info@bectro.nl W www.bectro.nl

KEMTEC

ROUWELER INSTALLATIETECHNIEK

LAMMERINK INSTALLATIEBEDRIJF NOORD BV

VAN DEN POL ELEKTROTECHNIEK BV

Postbus 2184 6020 AD BUDEL T................................................ +31 (0)495 492348 F................................................ +31 (0)495 492773 E info@kemtec.nl W www.kemtec.nl

De Mors 76 7631 AK OOTMARSUM T................................................ +31 (0)541 588010 F................................................ +31 (0)594 585801 E noord@lammerink-groep.nl W www.lammerink-groep.nl

Stikkenweg 19, 7021 BN ZELHEM T.................................................+31 (0)314 626364 E info@rouweler.nl W www.rouweler.nl

Postbus 37 3417 ZG MONTFOORT T.................................................+31 (0)348 473434 F................................................ +31 (0)348 472294 E info@vandenpol.com W www.vandenpol.com

GEVELBOUW SAMSUNG KLIMAATBEHEERSING FACADIS GEVELTECHNIEK

Postbus 330 7570 AH OLDENZAAL T.................................................+31 (0)541 572030 F.................................................+31 (0)541 572040 E info@facadis.nl W www.facadis.nl

MAMPAEY DORDRECHT BOWA INSTALLATIES EMMEN BV

Columbusstraat 9 7825 VR EMMEN Postbus 2012 7801 CA EMMEN T................................................ +31 (0)591 618032 F............................................... +31 (0)591 642503 E info@bowa-emmen.nl W www.vanlosser.nl

GROENVOORZIENING

BRANDSEN INSTALLATIETECHNIEK B.V. Barneveldseweg 33 6741 LJ Lunteren Nederland T..................................................+31 (0)342 401715 F................................................. +31 (0)342 401751 E info@brandsen-installatietechniek.nl W www.brandsen-installatietechniek.nl

KONINKLIJKE GINKEL GROEP

Postbus 11 3900 AA VEENENDAAL T ................................................+31 (0)318 519039 F................................................ +31 (0)318 540340 E info@ginkelgroep.nl W www.ginkelgroep.nl

INSTALLATIETECHNIEK

TES INSTALLATIETECHNIEK BV MB-BUIS BV

JM VAN DELFT & ZN

Postbus 232 5150 AE DRUNEN T................................................ +31 (0)416 374925 F................................................ +31 (0)416 378450 E info@jmvandelft.nl W www.jmvandelft.nl

Wieldrechtseweg 30 3300 AB DORDRECHT T................................................ +31 (0)78 6522422 F................................................ +31 (0)78 6180892 E informatie@mampaey.nl W www.mampaey.nl

Bergweg 4A-2 8271 CD IJSSELMUIDEN T............................................... +31 (0)38 3447096 E info@mb-buis.nl W www.mb-buis.nl

MEGENS ELEKTRO

Scheltseweg 8 5374 EB SCHAIJK T............................................... +31 (0)486 462763 E info@megenselektro.nl W www.megenselektro.nl

COFELY ZUID BV

Postbus 72 5060 AB OISTERWIJK T.................................................+31 (0)13 5292685 F.................................................+31 (0)13 5288445 E info@cofely-gdfsuez.nl W www.cofely-gdfsuez.nl

Postbus 4300, 7320 AH APELDOORN T................................................ +31 (0)55 5277777 F................................................ +31 (0)55 5277770 E info@samsung-klimaat.nl W www.samsung-klimaat.nl

Postbus 612, 5000 AP TILBURG T................................................ +31 (0)13 4678200 F.................................................+31 (0)13 4678600 E info@testilburg.nl W www.tesgroep.nl

THERMO AIR

Ambachtsweg 18, 1271 AM HUIZEN T................................................+31 (0)35 5249000 F................................................+31 (0)35 5262424 E info@thermoair.nl W www.thermoair.nl

WASSINK INSTALLATIETECHNIEK MEGENS INSTALLATIES

Postbus 68 6650 AB DRUTEN T................................................. +31 (0)487 581510 F................................................. +31 (0)487 517080 E info@megens-installaties.nl W www.megens-installaties.nl

Ambachtstraat 30 7102 DW WINTERSWIJK Postbus 322 7100 AH WINTERSWIJK T................................................ +31 (0)543 517925 F................................................ +31 (0)543 512393 E winterswijk@wassink.nl W www.wassink.nl

ABB B.V.

Frankeneng 15 6716 AA EDE Postbus 104 6710 BC EDE T.............................................. +31 (0)318 669300 F.............................................. +31 (0)318 631718 E info@nl.abb.com E info.lowvoltageproducts@nl.abb.com

ITN INSTALLATIETECHNIEK BV

Postbus 345 6710 BH EDE T.................................................+31 (0)318 637375 F.................................................+31 (0)318 622346 E info@itn.nl W www.itn.nl

PRANGER-ROSIER INSTALLATIES BV

Postbus 88 9100 AB DOKKUM T.................................................+31 (0)519 228500 E info@pranger-rosier.nl W www.pranger-rosier.nl

WTH VLOERVERWARMING BV

Postbus 491 3300 AL DORDRECHT T.................................................+31 (0)78 6510640 F.................................................+31 (0)78 6184282 E info@wth.nl W www.wth.nl

| 77

Wie doet wat INTERIEURBOUW

LIFTINSTALLATIES

MOUW HOEDLIGGERS

VAN BERGEN INTERIEURBOUW

Belsebaan 12 5131 PH ALPHEN T.................................................+31 (0)13 5082253 E info@vanbergeninterieurbouw.nl W www.vanbergeninterieurbouw.nl

MES LIFTEN BV

Nijverheidsweg 3a 1671 GC MEDEMBLIK T............................................... +31 (0)227 860086 F................................................ +31 (0)227 860089 E info@mesliften.nl W www.mesliften.nl

PLAFONDS

KNAUF AMF PLAFONDSYSTEMEN BV

PARTHOS B.V.

Industrieterrein 25 5981 NK PANNINGEN T................................................+31 (0)77 3068200 F................................................+31 (0)77 3074220 E info@parthos.nl W www.parthos.com

Meentweg 19 3774 TK KOOTWIJKERBROEK T.................................................+31 (0)342 443078 F.................................................+31 (0)342 442579 E info@mouwhoedliggers.nl W www.mouwhoedliggers.nl

W. TEN HAM CONSTRUCTIE BV

FOCUS INTERIEURPROJECTEN Maarnse Grindweg 12e 3951 LK MAARN T................................................. +31 (0)343 441331 E info@focusinterieur.nl W www.focusinterieur.nl

STAALCONSTRUCTIES

PROJECTSTOFFERING

Radonstraat 8 6718 WS EDE T................................................ +31 (0)318 572476 F................................................. +31 (0)318 573358 E info@tenham.nl W www.tenham.nl

VLOEREN

Sika Nederland BV

Postbus 420 7400 AK DEVENTER T.................................................+31 (0)570 620744 F.................................................+31 (0)570 608493 E verkoop.pulastic@nl.sika.com W www.pulastic.com

EPUTAN KUNSTSTOFTECHNIEK

Energieweg 6 4231 DJ MEERKERK Postbus 46 4230 BA MEERKERK T ............................................... +31 (0)183 354700 F................................................ +31 (0)183 354740 E info@eputan.nl W www.eputan.nl

TEGELS & NATUURSTEEN

BETTING & RESSING

Batterij 12 7141 JL GROENLO T................................................. +31 (0)544 476170 F................................................. +31 (0)544 476179 E verkoop@bettingressing.nl W www.bettingressing.nl

NIJSSEN VLOERSYSTEMEN

Vonderstraat 4 5133 AP RIEL T............................................... +31 (0)13 2600030 E info@vloersystemen.eu W www.vloersystemen.eu

WANDEN EN PANELEN

TOEGANGSTECHNIEK PROJECTSTOFFERING VAN DER LOO B.V.

TEKTON BV

Energieweg 4 2964 LE GROOT-AMMERS T ............................................... +31 (0)184 601630 E info@tektonbv.nl W www.tektonbv.nl W www.interieurbouw.nl

Vlijtseweg 166 7317 AK APELDOORN T................................................ +31 (0)55 5761027 F................................................ +31 (0)55 5761032 E vloeren@vdloo.nl W www.vdloo.nl

SANITAIR

DELABIE BENELUX VAN WARMERDAM SPECIAAL MEUBILAIR Morsestraat 20, 4004 HA TIEL Postbus 6002, 4000 HA TIEL T............................................... +31 (0)344 636969 E info@wsm.nl W www.wsm.nl

KIT EN VOEGWERKEN

Kommenstraat 20 B-1070 BRUSSEL T.................................................. +32 (0)2 5201676 F.................................................. +32 (0)2 5201978 E info@delabiebenelux.com W www.delabie.nl

SCHILDERS & STUCADOORS

STEWARD DESIGN PANELS SALTO SYSTEMS BV

Kraanspoor 48 1033 SE AMSTERDAM T ................................................+31 (0)206 353100 E info.nl@saltosystems.com W www.saltosystems.nl

ROSYSTEMS ZienXL

ZienXL - Smuigelweg 1 1704 PX HEERHUGOWAARD T.................................................+31 (0)6 23026110 F.................................................+31 (0)72 5725486 E info@rosystems.nl W www.rosystems.nl

Postbus 96 4200 AB GORINCHEM T.................................................+31 (0)183 589099 F.................................................+31 (0)183 589823 E info@designpanels.com W www.designpanels.com

BREEDVELD MOBIELE WANDSYSTEMEN Postbus 60 6650 AB DRUTEN T................................................ +31 (0)487 542888 F ...............................................+31 (0)487 542076 E info@breedveld.com W www.breedveld.com

TRAPPEN

AKAR AFDICHTINGEN www.akar.nl Laan der Techniek 5 3903 AS Veenendaal Tel.: 0318 51 90 24 Fax: 0318 51 05 06 E-mail: info@schildersbedrijfjvandijk.nl Internet: www.schildersbedrijfjvandijk.nl K.v.K. Utrecht 30032885 B.T.W. nr. NL.11.11.061.B.01

J. VAN DIJK & ZONEN BV AKAR VOEGAFDICHTINGEN

Molenkade 48-49, 1115 AC DUIVENDRECHT T............................................... +31 (0)20 6999360 E jb@akar.nl W www.akar.nl

78 |

Laan der Techniek 5 3903 AS VEENENDAAL T................................................ +31 (0)318 519024 E info@schildersbedrijfjvandijk.nl W www.schildersbedrijfjvandijk.nl

TRAPPENFABRIEK VERMEULEN B.V.

Lokkerdreef 14, 4879 ND ETTEN-LEUR Postbus 82, 4870 AB ETTEN-LEUR T................................................ +31 (0)76 5088000 F................................................ +31 (0)76 5088060 E info@vermeulen-trappen.nl W www.vermeulen-trappen.nl

PARTHOS B.V.

Bouwen is innoveren, organiseren, coördineren en realiseren

Een aannemingsbedrijf moet een complex bestek kunnen vertalen in een doeltreffend en reëel wensenpakket, dat past binnen het budget en de planning van opdrachtgevers. Cornelissen aannemingsbedrijf beheerst deze discipline en is in staat om op deze manier aan de verwachtingen van de opdrachtgever en/of eindgebruiker te voldoen. Er wordt nog altijd gewerkt onder het motto van oprichter Kees Cornelissen: ‘Werken om er vanaf te komen, niet om aan de gang te blijven’. De uitspraak is tekenend voor onze no-nonsense mentaliteit: aanpakken en de klant centraal stellen. Het lijkt een typische benadering uit een modern marketingconcept, maar bij Cornelissen aannemingsbedrijf doen we al zes decennia niet anders. Vakbekwaamheid, inzet van eigen personeel, ruime praktijkervaring en betrokkenheid van onze medewerkers, dat is wat onze relaties waarderen. Met eigen projectleiders, werkvoorbereiders, calculatie afdeling, timmerfabriek, bouwplaatsmedewerkers, een specifiek brandveiligheidsteam en een 24/7 bereikbare service- en onderhoudsdienst hebben we de kennis in huis, zijn we flexibel en veelzijdig.

Werken Utiliteitsbouw - Overheid - Retail - Dienstverlening

Wonen Woningbouw, particulier en seriematig

Welzijn Zorg - Onderwijs - Sport & ontspanning

Nieuwbouw - Verbouw - Bouwservice Brandveiligheid - Geluidsisolatie Restauratie

bouwen in balans Boekelsedijk 22a Zeeland T 0486 45 16 08 info@cornelissenbouw.nl www.cornelissenbouw.nl