Stedenbouw 715 by Louwers Mediagroep

EDITIE

715 vak Tijdschrift voor stedenbouw, architectuur en MONUMENTEN I Ja argang 65 I 2013

SCAN WITH

Nieuw Hilton Hotel wordt landmark op luchthaven Schiphol | LeisureDome Kerkrade: compleet concept | GBO staat voor belangen vlakglasbranche | Dikhuidenverblijf Diergaarde Blijdorp aangepakt; Meer comfort, meer beleving

‘Milieuvriendelijk en zonder giftige chemicaliën’

TONZON maakt het verschil wel! De vloerisolatie die écht werkt.

Illustratie van een kruipruimte met TONZON Vloerisolatie

Bij betonvloeren Zelfs betonnen vloeren worden warmer met TONZON Thermoskussens. Dankzij de combinatie met Bodemfolie krijgt u ook een kurkdroge kruipruimte en heeft u geen last meer van muffe lucht. De vloerisolatie die echt werkt!

Voor Koud en klam

Na Warm en droog

Bij houten vloeren TONZON Vloerisolatie levert de warmste vloer en is het enige systeem dat echt veilig is voor houten vloeren, zo blijkt na 33 jaar praktijkervaring. Bij vloerverwarming Bij woningen met vloerverwarming wordt de kruipruimte van de woning nu nog vaak onnodig mee verwarmd. TONZON Thermoskussens houden ook hier de warmte optimaal tegen. De besparing op het gasverbruik kan oplopen tot wel 40%.

Bij luchtverwarming De grote aanvoerkanalen van een luchtverwarmingssyteem zitten vaak in de kruipruimte waardoor deze behoorlijk worden opgewarmd. In Sommige kruipruimtes is het mogelijk een laag Thermoskussens onder de kanalen door te bevestigen waardoor er nauwelijks nog warmte naar de kruipruimte verloren gaat. Soms is het niet goed mogelijk om overal een kussenlaag onder de kanalen aan te brengen. Dan moet de isolatie van de kanalen worden verbeterd. Bijvoorbeeld met TONZON Bandagefolie zoals bij geïsoleerde CV-buizen of met TONZON Thermosheet of Finishfolie. Bij woonboten en stacaravans Experiment bij woonboot aan de Buiksloterdijk in Amsterdam. Omdat isolatie met wol bij een vloer van een woonboot geen merkbaar resultaat opleverde, zijn live voor de TV camera enkele banen wol vervangen door Thermoskussens. Hiernaast een infrarood foto van het resultaat. De twee banen met Thermoskussens zijn duidelijk warmer dan de andere banen, die geïsoleerd zijn met wol.

Meer weten? Kijk op www.tonzon.nl. Bellen of mailen kan ook via 0900 - 28 66 966. Scan de QR-code en bekijk de instructiefilm.

TONZON BV • Postbus 1375 • 7500 BJ Enschede • T: 053 - 433 23 91 • E: info@tonzon.nl • www.tonzon.nl

Cradle to Cradle gevel in keramiek Mosa. Facades.

Een gevel ontwerpen met uw eigen signatuur? Mosa Facades is specialist in keramische geveloplossingen voor duurzame, functionele en architectonische gebouwen. Met een gecertificeerd Cradle to Cradle gevelsysteem dat veel ontwerpvrijheid biedt. www.mosafacades.nl

we beat the heat

Winlock is reeds meer dan 10 jaar actief in de productie van

is daarbij mogelijk, van een specifiek materialengebruik (staal,

industriële brandwerende poorten. brandwerendheid is

hout, inox...) tot en met een unieke grafische aankleding.

echter niet de enige eigenschap, immers elke Winlock-poort ei1

We werken dagelijks oplossingen op maat uit voor uiteenlopen-

30, ei1 60 en ei1 120 kan moeiteloos gecombineerd worden

de, steeds zeer veeleisende bedrijfssectoren. Grote petroche-

met een geluidsisolerende uitvoering tot 50 Db, een inbraak-

mische concerns, voedings- en logistieke bedrijven, maar

uitvoering en vloeistofbarrière-toepassingen en tevens doet

rende poorten op Winlock.

vereisten stelt en elke klant specifieke noden heeft, worden alle

Door onze klanten oplossingsgerichte benadering zijn we in

poorten op maat gemaakt. een verregaande personalisatie

onze niche reeds jaren marktleider in belgië.

werende uitvoering Wk4, een rookdichte uitvoering, Ex-

ook internationale luchthavens vertrouwen voor hun brandwe-

zij ook dienst als functionele poort. omdat elke sector andere

EDITIE

Voorwoord

715

Een groen blaadje Hoewel wij ervoor waken onszelf te feliciteren, willen wij toch aandacht besteden aan het feit dat Stedenbouw binnenkort 65 jaar bestaat. Een van de komende nummers zal daarom als jubileumeditie worden uitgebracht. Een editie die zal laten zien dat stedenbouw in het eenentwintigste-eeuwse Nederland steeds meer ‘vervlechting met het bestaande’ inhoudt. De ruimte wordt krapper in ons land, zowel fysiek als materieel. Duurzame gebiedsontwikkeling vraagt – naast multifunctionele gebouwen – om hergebruik. Het welbevinden van de eindgebruiker heeft daar ook baat bij. Wie zal in 2020, als de herontwikkeling van het Utrechtse stationsgebied gereed is, het oude Hoog-Catharijne, dat dit jaar trouwens veertig jaar bestaat, nog missen? Naoorlogse stedenbouw is vaak al vrij snel aan herontwikkeling toe, zoals de eerste wijken van Almere of de bedrijvenparken in Amsterdam-Zuidoost uit de jaren tachtig. Bij herontwikkeling worden nieuwe kansen gepakt, zoals architectonische differentiatie en een betere functiemenging, en worden nieuwe ontwikkelingen als duurzaamheid, zichtbaarheid en Het Nieuwe Werken meegenomen. Met alleen een likje verf of een betere isolatie kom je er niet meer. Stedelijke gebieden dienen functionaliteit en uitstraling te integreren op basis van een authentiek imago. Schaarste van ruimte geeft juist aanleiding tot kwaliteitsverbetering, zeker als wij het over bovengenoemde voorbeelden hebben. De locaties zijn vaak goed gebleken, het gebodene was dat minder – een weeffout uit een periode van (te) goedkoop bouwen. Met een droog broodje kaas bij de lunch nemen wij nu geen genoegen meer. Tegelijkertijd concentreert de stedelijke activiteit zich meer en meer in succesgebieden, zoals de Amsterdamse IJ-oevers, de Zuidas en Schiphol, de Rotterdamse Kop van Zuid en Den Haag Nieuw Centrum, locaties waar dat spreekwoordelijke broodje kaas allang een focaccia is geworden. Waar krimp is of wordt verwacht, kan gesloopt, hergebruikt of ‘vergroend’ worden, met kwaliteit als uitgangspunt. Vakblad Stedenbouw is duidelijk nog niet aan de AOW toe,

5 | STEDENBOUW 715

715

sinds 1948

Vaktijdschrift voor stedenbouw, architectuur en monumenten Jaargang 65 | 2013 Verschijnt 9 x per jaar ISSN 0165-3997

Uitgever

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 E info@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

redactieadres

Schatbeurderlaan 6 Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 F +31 (0)495 521335 E redactie@louwersuitgevers.nl W www.louwersuitgevers.nl

redactiecöordinator Jan-Kees Verschuure

redactieMedewerkers

Patricia van der Beek, Hilda Bosma, Henk Geist, Jac Buchholz, Fiona de Heus, Sjoerd Meuleman, Martijn van den Bouwhuysen, Liliane Verwoolde, Marcia van Wensveen "Het Tekstbureau", Jan-Kees Verschuure.

Bladmanagement

Tim van den Dungen E t.vandendungen@louwersuitgevers.nl Randy van den Hoek E r.vandenhoek@louwersuitgevers.nl Sander van Hout E s.vanhout@louwersuitgevers.nl

Bladmanagement

Bouwen aan monumenten

Niek Oostendorp E n.oostendorp@louwersuitgevers.nl

Secretariaat

Manuela Depenbrock Sandra Reijnders

Advertenties Online aanleveren: https://louwersuitgevers.wetransfer.com o.v.v. naam en project

Abonnementsprijs

€ 81,- per jaar excl. BTW ING 41 71 65 t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie BV o.v.v. Stedenbouw magazine Informatie over abonnementen: T +31 (0)495 450095

Adreswijzigingen

Schriftelijk tenminste drie weken voor verhuizing naar: Postbus 249, 6000 AE Weert, Nederland

Opzeggingen

Indien twee maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen schriftelijk bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Doelgroep

Verspreiding vindt plaats via abonnementen en via gerichte distributie aan architecten, aannemers, opdrachtgevers, project-ontwikkelaars, zorginstellingen, woningbouwverenigingen en andere opdrachtgevers,(semi-)overheidsinstellingen, brancheorganisaties, toeleveranciers en verwante organisaties.

Vormgeving/Art Direction Logo Reclame- Ontwerpbureau BV T +31 (0)495 450065 E info@logobv.nl Tessa van Gameren

DRUKWERK

Drukkerij Hendrix, Peer Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen of vermenigvuldigd zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever en zonder bronvermelding. Hoewel dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op deze informatie.

6 | STEDENBOUW 715 706

Utiliteitsbouw AMSTERDAM Roeterseilandcampus AMSTERDAM Hilton Amsterdam Airport Schiphol KERKRADE LeisureDome Rheine (D) Coldstore VENRAY Sligro DEN HAAG Sophia Revalidatie HENGELO ZGT LEIDEN Level AMSTERDAM O|2 VU EDE Enka Fabriek SCHEVENINGEN Norfolk GRONINGEN Vensterschool HAAKSBERGEN Nieuwbouw Unipro KAMPEN Graandepot ROTTERDAM Parkeergarage Kruisplein BOXMEER Rabobank ROTTERDAM Huis in de Heuvel HOOFDDORP Huis van de Sport BERGEN OP ZOOM Comfoschool GRONINGEN SOZAWE HELMOND Carolus Borromeus College ‘S-HERTOGENBOSCH Kingsroad 101 GELEEN DSM ROTTERDAM COOL 63 UTRECHT P+R De Uithof AMSTERDAM Winkelcentrum Akerpoort TILBURG PAX DEN HAAG Healthclub Mauritskade ZOETERMEER hoofdkantoor Dunea GOUDA Technolution MARGRATEN MFA

8 12 18 21 30 35 40 44 50 52 55 58 61 62 64 66 69 70 74 77 80 82 85 88 90 92 94 96 98 101 104

Inhoud

108

153

156

160

woningbouw ZUTPHEN 42 energieneutrale woningen HAARLEM Lyriek LEIDEN Nieuw Leyden ZWOLLE Simon van Slingelandtplein

106 108 111 114

Rubrieken ediTie

715

TijdschrifT voor sTedenbouw, archiTecTuur en MonuMenTen I ja argang 65 I 2013

BEDRIJFSPRESENTATIE Jonkman Coating INTERVIEW Van Wijnen Journaal Wie Doet Wat

116 119 132 168

Glasbranche organisaties (GBO)

25-10-13 16:03

GBO Alhra Glas AGC Saint-Gobain Glass Glasbedrijf Hermans Glasprojecten Van Noordenne

120 121 124 127 128 131

Coverbeeld | Level Leiden

BOUWEN AAN MONUMENTEN Den Haag Mauritshuis DURGERDAM Houten Kapel ROTTERDAM Diergaarde Blijdorp THEMA FUNDERINGSTECHNIEKEN

Houten Kapel, Durgerdam

Klein monument, grote geschiedenis

ONDERGRONDS CONSTRUCTIEWERK MAURITS HUIS AFGEROND “GEBOUW MOET ZICHZELF UITLEGGEN”

2013015_SB_715.indd 133

25-10-13 16:10

Coverbeeld | Universiteitsbibliotheek Utrecht

134 140 142

Totaaloplossingen en speciale technieken Nieuwe fundering Bovenkerkse Urbanus Amstelveen “Elk herstel heeft zijn eigen verhaal” Specialist in de kleinere ruimte “Wij laten ons graag uitdagen”

145 146 149 153 154

DORDRECHT Kunstmin UTRECHT Universiteitsbibliotheek LEIDEN Tuinstad

156 160 162

7 | STEDENBOUW 715

| Utiliteitsbouw Plaatsnaam Projectnaam

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | Fred van Diem/AHMM/Visual House

Herontwikkeling integreert

Roeterseilandcampus met binnenstad Amsterdam SCAN WITH

De Universiteit van Amsterdam clustert haar locaties in vier campusgebieden: Binnenstad, Roeterseiland, Science Park en AMC. De gammastudies worden geconcentreerd op het Roeterseiland in de oostelijke binnenstad, waar een aantal gebouwen tussen 2011 en 2016 zowel functioneel wordt gerenoveerd als verbonden – onderling en met de stad. “Wij zijn als Universiteit van Amsterdam onderdeel van de stad Amsterdam; dat willen wij met de Roeterseilandcampus laten zien”, vertelt directeur HuisvestingsOntwikkeling Kees Lammers. Op het Roeterseiland verzamelde de Universiteit van Amsterdam in de twintigste eeuw een cluster vastgoedbezittingen van verschillende datering, omvang en signatuur, met het L-vormige hoogbouwcomplex ten oosten van de Roetersstraat als dominant element. Dit Bouwdeel B/C, gebouwd in de jaren zestig naar een ontwerp van stadsarchitect Norbert Gawronski, wordt in de huidige fase aangepakt, inclusief traverse over De Nieuwe Achtergracht en eind 2013 op te leveren door BAM Utiliteitsbouw. Het naastgelegen Gebouw A wordt binnen hetzelfde D&B-contract opgeleverd in 2015. De ingebruikname van de door het Londense AHMM ontworpen herontwikkeling volgt bij de respectievelijke starts van de academische jaren ‘14-’15 en ‘16-’17.

Bruglandschap De entrees van de gebouwen verhuizen naar de Nieuwe Achtergracht, die wordt heringericht om beter aan te sluiten op het historische grachtenpatroon. De vrije overbrugging van de gracht is in het geheel gesloopt en met een nieuwe betonconstructie heropgebouwd, waarbij de traverse is hersteld en geaccentueerd door het weglaten van de onderste verdiepingen en de toevoeging van een glazen gevel. Deze ‘Ponte UvA’ geeft aanleiding tot betere zichtlijnen vanaf de gracht en biedt tevens uitzicht over de oostelijke binnenstad. “De Nieuwe Achtergracht wordt de spil van de campus, met een vrije overbrugging als toegevoegde waarde”, zegt Lammers. “Met de nieuwe entrees, de herinrichting, de toevoeging van ‘Spaanse trappen’ en kleinschalige horeca ontstaat een aantrekkelijk bruglandschap op een plek die voorheen een achterkantsituatie vertegenwoordigde. De gebouwen worden voorzien van transparante, nieuwe gevels en compleet heringericht.”

8 | STEDENBOUW 715

Oriëntatie op de Nieuwe Achtergracht

amsterdam | De Roeterseilandcampus van Amsterdam

Regierol De renovatie van het cluster Roeterseiland heeft een totale omvang van circa 100.000 m² en de Universiteit van Amsterdam brengt na afronding de faculteiten der Maatschappij en Gedragswetenschappen, Rechtsgeleerdheid en Economie en Bedrijfskunde plus een aantal gemeenschappelijke universitaire diensten en bedrijven onder in de campus. Het strategisch huisvestingsbeleid van de Universiteit van Amsterdam streeft naar inhoudelijke clustering van faculteiten. “Doel is om de samenwerking tussen verschillende opleidingen, het bedrijfsleven, instituten als KNAW en NWO en de omgeving te bevorderen, omdat dit bijdraagt aan de kwaliteit van het onderzoek en onderwijs. Het huisvestingsbeleid beoogt tevens de herkenbaarheid en zichtbaarheid van de universiteit te vergroten. Wij als dienst ontwikkelen de Roeterseilandcampus vanuit een regierol als bouwer samen met gebruikers, beheerders en eigenaar. Technische en functionele aspecten – zoals exploitatie, hebben vanzelfsprekend ook een belangrijke rol.”

Verduurzaming Niet alleen wordt een hoogwaardig campusmodel toegevoegd aan het cluster, een functionele renovatie was hard nodig, aldus Lammers. De nu uit te voeren bouwdelen worden compleet gestript en in het geval van de overbrugging dus zelfs herbouwd. “Dat biedt tevens kansen het vastgoed te verduurzamen.” In het huidige projectdeel is een WKO-installatie gerealiseerd. Daarnaast worden op lage daken onder meer een mos-sedumdak, alsmede hoogwaardig glas en temperatuurregulatie toegepast als duurzaamheidsmaatregelen. Alle werkcollegeruimten van vijftig personen en kleiner krijgen een CO2-regeling; de kantoren worden voorzien van daglichtregeling, de auditoria en werkcollegeruimten van een dimlichtsysteem.

Relatie met omgeving De huisvestingsafdelingen van de Universiteit van Amsterdam en de Hogeschool van Amsterdam werken intensief samen en streven als grote vastgoedbezitter in de hoofdstad naar een optimale relatie met stad en omwonenden, onder meer in de communicatie tijdens de uitvoering. “Allereerst is het een feit dat omwonenden tijdelijk last hebben van de bouwwerkzaamheden, bijvoorbeeld op het gebied van parkeren en geluidsbelasting. Wij proberen daarom zo goed mogelijk te luisteren naar wat er in de omgeving leeft en treffen maatregelen om de overlast zoveel mogelijk te beperken. Zo is er bijvoorbeeld een verkeersregelaar aangesteld en een naastliggend woongebouw wordt met microfoons gemonitord. Als er sprake is van een te hoge geluidsbelasting gaat een sms uit naar de opzichter van de bouw en wordt direct ingegrepen.”

Open stadscampus “Stad en omwonenden krijgen er echter ook veel voor terug”, vervolgt Lammers. “De Roeterseilandcampus wordt een open stadscampus, ►

Projectinfo Naadloos akoestisch spuit- en pleisterwerk Een goede akoestiek sluit aan bij de functie van een ruimte en is doorslaggevend voor de ervaring van gebruikers. Als akoestisch specialist presenteert Acosorb een veelzijdig palet aan naadloos spuit- en pleisterwerk dat geluid opneemt. Met volledige vormvrijheid kan gekozen worden uit een keur aan texturen en kleuren. “De gewenste afwerking sluit onzichtbaar en concessieloos aan bij de aard en het ruimtelijk karakter van uw ontwerp. Naadloos spuit- en pleisterwerk met de hoogste akoestische prestaties, eenvoudig aanpasbaar aan elk nieuwbouw-  of renovatieproject, geschikt voor elke ondergrond, onderhoudsvriendelijk, energiebesparend en eenvoudig plaatselijk te repareren.”

Gebouw B-C wordt met de start van het komende academisch jaar in gebruik genomen

SCAN WITH

9 | STEDENBOUW 715

Disciplines:

Certificaten:

-Grondwerkzaamheden -Bestratingswerkzaamheden -Waterbouw -Groenvoorziening en boomverzorging -Bodemsaneringen -Sport & Spel -Design & Construct -Gladheidbestrijding -Diverse andere werkzaamheden

-VCA** -NEN-EN-ISO 9001:2008 -Groenkeur -BRL 7000, Uitvoering van bodemsaneringen -CO2 Prestatieladder niveau 3 -SEB 2013 (Stichting Erkenning voor het Bestratingsbedrijf) -Fundeon erkend leerbedrijf

Germieco B.V. - Bezoekadres: Handelsweg 18, 1521 NH Wormerveer T: 075 - 621 66 89

www.germieco.nl

info@germieco.nl

LIFTEN EN ROLTRAPPEN DEURSYSTEMEN GEVELLIFTINSTALLATIES

Compleet in mobiliteitsoplossingen in en om gebouwen www.kone.nl

amsterdam | De Roeterseilandcampus van Amsterdam

een stuk stad dat publiek toegankelijk is en aansluit op het grachtenprofiel met rode klinkers, banden en bomen langs het water. Daarbij blijkt de stichting CREA, het cultureel studentencentrum van de Universiteit van Amsterdam dat sinds 2012 in een voormalige diamantslijperij op de campus is gevestigd, in toenemende mate populair bij omwonenden. Wij wensen geen universiteitsgebouwen met hekken eromheen; de recente ontwikkeling van de Amstelcampus voor de Hogeschool van Amsterdam is daarvan ook een voorbeeld. Wij leveren met dit campusmodel een bijdrage aan de stad.” ❚

Bouwinfo Opdracht Ontwerp

Uitvoering Bouwperiode Bouwprogramma

Universiteit van Amsterdam Allford Hall Monaghan Morris (Gebouwen A/B/C) Bouwmanagement Royal HaskoningDHV (A/B/C) BAM Utiliteitsbouw/Burgers Ergon (A/B/C) april 2011 – 2016 inclusief herinrichting (A/B/C) circa 70.000 m² BVO (A/B/C) Brugrestaurant

Projectinfo Nieuwe liften in bestaande en nieuwe kernen KONE produceert, levert en installeert een negental machinekamerloze liften in bouwdeel B/C, het universiteitscomplex aan de Roetersstraat in Amsterdam. De combinatie van renovatie en nieuwbouw maakt de herontwikkeling van de Roeterseilandcampus ook voor een ervaren bouwpartner als KONE tot een maatwerkproject, vertelt senior projectleider Mike de Wit. “Dit complex gebruikt straks drie bestaande en één nieuwe liftkern. De inmiddels geïnstalleerde liftinstallaties, die dit najaar gekeurd worden voor oplevering eind 2013, zijn in Finland geëngineerd en geproduceerd. De oude liften zijn uit de bestaande kernen verwijderd, waarbij het casco inclusief uitsparingen is gehandhaafd. Bij een machinekamerloze lift bevindt de gehele liftinstallatie zich in de liftschacht; daar moet natuurlijk voldoende ruimte voor aanwezig zijn, in het geval van bestaande bouw. De toleranties zijn minimaal.” De installatie van nieuwe liften in bestaande bouw is niet ongebruikelijk en voor KONE dagelijks werk, zegt De Wit. “Wij onderhouden in deze gevallen intensief contact met de hoofdengineer in Finland, waar men op basis van de juiste maten in principe al aan de slag kan. De liftinstallaties worden in componenten op de bouwplaats aangeleverd, zodat deze ter plaatse geassembleerd kunnen worden door één, maximaal twee monteurs. Deze negen liften zijn geoptimaliseerd naar de esthetische behoefte van opdrachtgever en architect. De RVS-afwerking wordt bijvoorbeeld naar wens later gemonteerd. Qua logistiek is dit project geheel anders dan bijvoorbeeld gebouw De Rotterdam, een project uit onze portefeuille waarbij alles tot op de seconde is geregeld, maar de Roeterseilandcampus is op vele fronten een uitdaging.”

seamless acoustical spray- and plasterwork

caspar@acosorb.nl of bel: +31 20 717 3000

‘Service van MKB, prestaties van een multinational’

Uw partner voor naadloos akoestisch spuit- en pleisterwerk.

Germieco is een bedrijf dat zowel gespecialiseerd is in hovenierswerk

Acosorb staat voor: als grond-, weg- en waterbouw. Germieco levert een alles-in-één-pakket dat ook bodemsaneringsprojecten kan uitvoeren. − Kwaliteit! caspar@acosorb.nl of − Duurzaamheid, respect voor mens en milieu; seamless acoustical spray- and plasterwork bel: +31 20 717 3000 onderneming telt zestig personeelsleden die dagelijks prestaties − Probleemloze uitvoering, ervaren begeleiding en ervaren“De uitvoerders. Acosorb staat voor: − Kwaliteit! − Duurzaamheid, respect voor mens en milieu; − Probleemloze uitvoering, ervaren begeleiding en ervaren uitvoerders.

leveren die je van een multinational verwacht. Daarnaast werken we samen met vaste onderaannemers en inhuur waardoor er dagelijks ruim honderd personen aan het werk zijn. Ondanks de compleetheid, veelzijdigheid en grootte van het bedrijf staat Germieco voor laagdrempeligheid en een persoonlijke service die kleinere bedrijven kenmerkt.”

caspar@acosorb.nl of bel +31 20 717 3000

Germieco heeft de ambitie om gestaag te blijven groeien, zonder dat de persoonlijke touch met de klant verloren gaat of dat aan de kwaliteit van het werk getornd wordt. De afgelopen jaren heeft Germieco verschillende werkzaamheden uitgevoerd bij de Universiteit van Amsterdam. Een recent voorbeeld is de herinrichting van de binnentuin van de Roeterseilandcampus. Naast de aanleg van nieuwe bestrating, beplanting, begroeiing en straatmeubilair, is de binnentuin ook gesaneerd. Tevens heeft Germieco recent de rioolaansluitingen aan de Nieuwe Achtergracht gerealiseerd. Germieco mag keurmerken dragen als VCA**, ISO 9001, Groenkeur en BRL 7000.

Uw partner voor naadloos akoestisch spuit- en pleisterwerk.

www.acosorb.nl 11 | STEDENBOUW 715

amsterdam | Hilton Amsterdam Airport Schiphol Gebouwhoog atrium straalt ‘natuurlijke luxe’ uit SCAN WITH

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | Schiphol Hotel Property Management BV/CIIID Cees Giessen (visuals); Schiphol Group/Xander Richters (bouwfoto’s)

Nieuw Hilton Hotel wordt landmark op luchthaven Schiphol Schiphol is een internationaal begrip. Niet alleen vanwege de positie als ‘hub’ in de luchtvaartwereld, ook vanwege het AirportCity-concept, waarmee de luchthaven naast een veelzijdige en multifunctionele terminal aantrekkelijke werken verblijfsgebieden creëert. Daarin mogen architectonische landmarks niet ontbreken. Het in aanbouw zijnde Hilton Amsterdam Airport Schiphol - ontworpen door Mecanoo (oplevering medio 2015) – heeft met zijn bijzondere positie bij de entree van de luchthaven en opvallende composietgevel veel in zich om een icoon te worden. Het nieuwe hotelgebouw wordt naast het bestaande Hilton gebouwd, op de kop van de Schiphol Boulevard, met Schiphol Plaza en het WTC als bestaande herkenningspunten, vertelt architect Ellen van der Wal vanaf de bouwlocatie, waar vroeg in 2013 het heiwerk begon en het stalen casco met betonnen liftkernen inmiddels boven het maaiveld uitsteekt. “Ons ontwerp vormt het sluitstuk van een stedenbouwkundige strip van Benthem Crouwel voor de Schiphol Boulevard. Je loopt via de traverse straks vanuit de terminal en Schiphol Plaza zo binnendoor naar het nieuwe Hilton Amsterdam Airport Schiphol, en verderop onder andere naar de vestiging van Microsoft.

Ontwerp op maat Het Delftse architectenbureau Mecanoo was aan het begin van de eeuw betrokken bij eerdere (renovatie)plannen voor Hilton Amsterdam Airport Schiphol; na de crisis als gevolg van de aanslagen van 9/11 werden die door de hotelketen op de lange baan geschoven en later vervangen door een op vele fronten uitzonderlijk nieuwbouwconcept. “Het Hilton-concern kent sterke richtlijnen voor haar gebouwen, maar is tegenwoordig niet langer eigenaar; Hilton heeft als hotelexploitant een managementcontract. Met Schiphol Hotel Property Company als eigenaar en ontwikkelaar hebben we meer ruimte om de architectonische uitstraling te optimaliseren en te integreren in de specifieke Schiphol-omgeving, uiteraard met een gebouw op maat van gebruiker Hilton. Alles is in het werk gesteld om het ontwerp en de bouwlogistiek zo perfect mogelijk af te stemmen op de beperkte bouwlocatie en het feit dat het bestaande hotel tot aan de oplevering volledig in bedrijf blijft. We bouwen hier zo dicht tegen het bestaande hotel aan dat een trappenhuis diende te worden gesloopt.”

12 | STEDENBOUW 715

Diagonale snede Dat leidde tot een bijzonder constructie-ontwerp, waarbij ook rekening gehouden werd met de wens de realisatie in twee bouwstromen uit te voeren, mede vanwege de bouw van een ondergrondse parkeergarage. In een hybride mix van staal en betonbouw wordt door Ballast Nedam een casco opgetrokken van 42 meter hoog, dat wordt voorzien van een gekromde composietgevel. De onderbouw (‘podium’) van het hotelgebouw volgt de rooilijn van het bestaande WTC-complex en herbergt onder meer de parkeergarage, de congresfaciliteit en het restaurant. De bovenbouw (‘beddenhuis’) is 45 graden gedraaid ten opzichte van de onderbouw en heeft de vorm van een kubus met afgeronde hoeken. Het hart van die kubus is een gebouwhoog atrium dat wordt afgesloten met een glazen dak. Onder- en bovenbouw worden van elkaar gescheiden door een diagonale snede in het gebouw.

Atrium Hierdoor sluit het gebouw qua richting aan op de kantoorgebouwen in de omgeving en worden tegelijkertijd de afgeronde vormen van de kubus geaccentueerd, waardoor het iconische karakter wordt versterkt, aldus de ontwerpers. Van der Wal: “We maken een gebouw van ruim 40.000 m² bruto vloeroppervlak, met onder meer 433 gastenkamers, een spa en fitnesscentrum, restaurants en congresfaciliteit. Zo’n complexe opgave vraagt om bijzondere én eenduidige oplossingen. Het atrium schept ruimtelijkheid, maar is ook klimatologisch functioneel. Het wordt aan drie zijden door hotelkamers omringd, met uitzondering van de noordgevel, waardoor het daglicht diep in het gebouw doordringt. De lucht in het atrium wordt tevens gebruikt om de kamers voor te verwarmen. We combineren de hoge eisen op het gebied van comfort met de hoge eisen op het gebied van duurzaamheid.” ►

amsterdam | Hilton Amsterdam Airport Schiphol

Projectinfo Totaaloplossingen in daken Nederland telt zo’n 350 miljoen vierkante meters aan daken. Vierkante meters die bescherming moeten vormen tegen weer en wind, die ruimte moeten bieden voor functioneel gebruik en die een veilige werk- of verblijfsomgeving moeten vormen voor professionals of publiek. Dat vraagt om vakmensen op niveau. “Die vindt u bij Patina. Wij leveren totaaloplossingen. Al ruim twintig jaar zijn wij op de hoogte van daken. Onze opdrachtgevers in vastgoedbeheer, corporaties, bedrijfsleven, overheid, zorgsector en VvE’s, vinden in Patina een deskundige dakdekker met een totaalpakket aan dienstverlening. Wij bouwen en renoveren alle soorten platte en hellende daken, verzorgen beheer en onderhoud, doen risico-inventarisaties, realiseren permanente valbeveiliging en bliksembeveiliging, verhelpen lekkages en adviseren over energiebesparing en CO2-reductie. Patina neemt graag het voortouw in innovatie. Wij zijn ons ervan bewust dat ruimte in een klein land een groot goed is. Daken bieden steeds meer mogelijkheden: niet alleen om de schaarse ruimte zo efficiënt mogelijk te gebruiken, maar ook om energie op te wekken, te besparen of zelfs om de lucht te zuiveren. Bij Patina weten wij daar alles van. Wij bieden het beste voor de bovenkant van Nederland.”

< Het nieuwe Hilton Amsterdam Airport Schiphol wordt pal naast het bestaande hotel gebouwd

SCAN WITH

13 | STEDENBOUW 715

STUCADOORSWERKEN BEN SIER Gipsspuitwerk Spackspuitwerk Traditioneel stucwerk Schuurwerk Buitengevelisolatie

Ben Sier is een middelgroot afbouwbedrijf, dat werkzaam is in de onderaanneming van afbouwwerkzaamheden in de nieuwbouw, renovatie, utiliteitsbouw en de particuliere sector. In deze laatste sector zijn wij tevens gespecialiseerd.

woningprojecten van 500 huizen toe. Met een personeelsbestand van 12 personeelsleden en een vaste groep zzp mensen kunnen wij probleemloos grootschalige projecten uitvoeren, hetgeen in ons bijna 10-jarig bestaan regelmatig is voorgekomen.

Binnen ons werkgebied zal ons bedrijf in principe alle werkzaamheden aannemen. Deze werkzaamheden kunnen uiteenlopen van bijvoorbeeld het witten van een toilet tot aan

Ben Sier behoort tot de Erkende Stukadoorsbedrijven en is tevens aangesloten bij NOA: de Nederlandse Ondernemingsvereniging voor Afbouwbedrijven.

Parallelweg 35, 1131 DM Volendam telefoon 0299 322070 fax 0299 322075 e-mail info@bensier.nl

www.bensier.nl

amsterdam | Hilton Amsterdam Airport Schiphol

‘Natuurlijke luxe’ Met het wit akoestisch pleisterwerk en de houten afwerking van de binnengevels krijgt het atrium de allure en natuurlijke luxe die ‘het Hilton en Schiphol verdienen’. Opgebouwd uit ruitvormige gevelelementen en kozijnen (afwisselend grijs, wit en glas) roept de spraakmakende composietgevel associaties op met de facetten van een diamant en met slangenhuid. Vanwege het gebruikte gevelmateriaal moet het hotelontwerp volgens Van

der Wal echter niet in de categorie ‘hightech’ worden geplaatst. “Ik zou liever spreken van ‘sculpturaal top/internationale klasse’.” Medio 2014 moet de uit prefabelementen op te bouwen gevel wind- en waterdicht zijn. Een jaar later wordt het nieuwe Hilton Amsterdam Airport Schiphol in gebruik genomen. Opvallen gaat de kubus zeker. “Straks is dit hotelgebouw het eerste wat je ziet wanneer je de snelwegafslag Schiphol neemt.” ❚

ADVISERING • ENGINEERING • VERKOOP • SERVICE • ONDERHOUD Postbus 20, 2957 ZG Nieuw Lekkerland, Tel. 0184 - 68 42 82, Fax 0184 - 68 62 99

WWW.ERGOLIFT.NL

15 | STEDENBOUW 715

amsterdam | Hilton Amsterdam Airport Schiphol

Projectinfo

Bouwinfo Opdracht

Schiphol Hotel Property Company BV (ontwikkelaar en eigenaar); Hilton Worldwide (operator) Ontwerp Mecanoo Architecten (gebouwontwerp); Hirsch Bedner Associates (interieur) Advies ABT (constructief); Deerns (installaties); BBN Adviseurs (kosten); DGMR Raadgevende Ingenieurs (duurzaamheid, bouwfysica, brandveiligheid); DPA Lighting Consultants (verlichting); Vendrig International (food&beverage) Uitvoering Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling Gevelaannemer Rollecate Installaties Unica Groep (E&W); KONE (liften en roltrappen); Ergolift (onderhoudsinstallaties) Bouwperiode januari 2013 – medio 2015 Bouwprogramma 40.150 m² BVO (433 hotelkamers, conferentiecentrum met 23 vergaderzalen en ballroom voor 600 personen, restaurant, spa en fitnesscentrum, parkeergarage 138 plaatsen)

Passende gevelinstallaties in het atrium Voor de renovatie en aanbouw van het Hilton Amsterdam Airport Schiphol leverde Ergolift de gevelonderhoudsinstallaties. Hans Wijling van Ergolift vertelt: “Onze opdrachtgever Ballast Nedam wilde een dakwagen met een tweepersoonsgondel voor de buitengevels en een zelfhijsende tweepersoonsgondel die opgehangen is aan een hangrailtraject met wissels onder de glaskap van het atrium.” Hierdoor is de gehele onderzijde van de glazen atriumkap bereikbaar voor onderhoud. “Daarnaast hebben we een zelfhijsende gondel voor de wanden van het atrium geleverd. We hebben goed meegedacht over het ontwerp. Onze belangrijkste rol in dit project was het leveren van een oplossing die past binnen het ontwerp van de architect en de mogelijkheden van de aannemer. De installaties moesten passen in het ontwerp van de atriumkap.” Wijling: “Bijzonder is een installatie onder de atriumkap die door middel van wissels in de hangrailtrajecten de gondel op elke plaats onder de kap kan positioneren. Dit unieke systeem is nog niet eerder in Nederland gemaakt. Voor ons als specialist in het ontwerpen en realiseren van gevelonderhoudsinstallaties is het een prachtig en uitdagend project. En heel wat anders dan het standaard leveren, monteren en onderhouden van gevelonderhoudinstallaties.”

‘Ronde vormen maken stucwerk complex’ Ben Sier Afbouw Volendam is een middelgroot afbouwbedrijf, dat werkzaam is in de onderaanneming van werkzaamheden ten behoeve van nieuwbouw, renovatie, utiliteitsbouw en de particuliere sector. Gespecialiseerd in afbouwwerkzaamheden als gipsspuitwerk, spackspuitwerk, traditioneel stucwerk, schuurwerk en buitengevelisolatie worden zowel particuliere woningen als complete, complexe utiliteitsbouwprojecten aangenomen.

HET DAK ALS PROFIT CENTRE Een dak is niet slechts een overkapping. Innovatieve technieken en materialen maken van het moderne dak een profit centre, met naast financiële winst ook grote voordelen voor het milieu en het klimaat. Patina is specialist in moderne, duurzame dakoplossingen. Of het nu om platte of hellende daken, duurzame energie, valbeveiliging of beheer gaat. Wij vertellen u graag wat de mogelijkheden zijn in uw specifieke situatie.

Patina Dakbedekkingen Andijk B.V. T 0228 59 33 44 Patina Dakbedekkingen Beverwijk B.V. T 0251 21 55 44 Patina Weijers Hellende Daken B.V. T 0251 25 72 24 Patina Valbeveiliging B.V. T 0251 25 72 20 Patina Dakbeheer B.V. T 088 22 57 200

Of kijk op www.patina.nl DUURZAME DAKEN

16 | STEDENBOUW 715

D A KBEDEKKINGEN

VA LBEVEILIGING

D A KBEHEER

DAK- & NACHTDIENST

In opdracht van Heddes Bouw realiseert Ben Sier alle stukadoorswerken aan het ruwbouwinterieur van Hilton Amsterdam Airport Schiphol, in totaal circa 35.000 m². “Wij kunnen dit soort opdrachten goed aan, maar projecten van deze omvang doen wij in deze tijd hoogstens nog eenmaal per jaar”, zegt Ben Sier. “Heddes Bouw heeft ons bedrijf ingeschakeld vanwege de ruime ervaring met gecompliceerde stukadoorswerken van deze omvang, zoals in het recente verleden het project Hart Staalplein in Amsterdam Slotervaart, met een honderdtal woningen en maatschappelijke voorzieningen.” In het Hilton Amsterdam Airport Schiphol, een architectonisch hoogstaand gebouw, wordt een groot aantal ronde wanden opgenomen, en de gewenste variatie aan gebruikte materialen is omvangrijk, evenals de gestelde kwaliteitseisen, zoals een garantie op de kwaliteit van het stucwerk in het kader van scheurvorming. Sier: “Het atrium wordt wat dat betreft een echte eyecatcher. Wij zullen aan Hilton Amsterdam Airport Schiphol met een groep van acht à tien man zo’n jaar lang werken, te beginnen in maart 2014.”

Verrijkt met ‘Interactieve Print’ Breng uw vaktijdschrift tot leven! Layar is een gratis app voor de smartphone en tablet, die het papier van ‘Stedenbouw’ tot leven brengt. Met behulp van Layar worden advertenties en redactionele content interactief gemaakt. Als lezer slaat u de brug tussen print en de digitale wereld. Het enige dat u nodig heeft, is een smartphone of tablet met de Layar app. U scant met uw smartphone of tablet een pagina, waarna de Layar-app de clickable elementen toevoegt op de pagina zoals: Video’s, foto’s, tekst, e-mailadressen, telefoonnummers, social media sharebuttons, etc.

Adv Layar Nog aanpassen

Wat heeft u nodig?

Het vaktijdschrift Interieurbouw Een smartphone of tablet De gratis Layar-app

Download de gratis layar app

Scan de pagina

bekijk de layar!

ediTie

Interactieve Print Stap voor stap

715

Tijd schr ifT voo r sTed enbo uw, arch iTec Tuu r

en Mon uMe nTen I ja arg ang 65 I 2013

Hoe werkt het: Even de gratis Layar app downloaden in de Apple Store of de Android Market. Open nu de Layar app op uw smartphone of tablet. Klik op het scan-icoon onderaan in de zoekbalk van uw smartphone of tablet. Houd uw smartphone of tablet boven een van de ‘Layarpagina’s’, herkenbaar aan het blauwe logo. Klik in het scherm, nu opent de digitale laag en kunt u op de buttons klikken. Veel lees en kijkplezier!

SCAN WITH

Nieuw Hilton Hotel word t landmark op luchthave n Schiphol | LeisureDo voor belangen vlakglasbr me Kerkrade: compleet anche | Dikhuidenverbl concept | GBO staat ijf Diergaarde Blijdorp aangepakt; Meer comf ort, meer beleving 2013015_SB_715 .indd 1 25-10-13 16:03

Kerkrade | LeisureDome

Tekst | Jac Buchholz Beeld | Wildershoven Architecten

SCAN WITH

LeisureDome Kerkrade: compleet concept

“Eén gebouw, een veelvoud aan belevingen” “Het duurt wel even, maar dan heb je ook iets moois”, die wijsheid gaat zonder meer op voor het onlangs geopende LeisureDome in Kerkrade. Aan de realisatie ging een lang traject met diverse tegenslagen vooraf. Dat alles ligt nu echter in het verleden.

Voor een goede beeldvorming van het verloop van het traject blikt Hessel Meijer van Wyckerveste Adviseurs bv, de opdrachtgever, terug naar 1999 toen de bouw van het Parkstad Limburg Stadion voor Roda JC begon. “Er lag toen tevens de wens om een megabioscoop te realiseren. Wij werden daar voor ingeschakeld en hebben in samenspraak met één van onze contacten onderzocht of een plek onder de oosttribune geschikt was. Dat bleek niet het geval. Vervolgens zijn we verder gaan kijken. De gemeente bood daarop een kavel aan boven een waterbekken, de beste locatie op het nabijgelegen terrein. Dat vraagt extra onderzoek op welke manier het gebouw te realiseren.” Er kwamen echter meer obstakels op het pad, vult wethouder Peter Thomas van Kerkrade aan. “Een discussie ontstond of de geplande megabioscoop niet beter in de centrumgemeente Heerlen kon komen. De gemeente Heerlen bracht die discussie op gang; de provincie Limburg stemde erin toe.”

18 | STEDENBOUW 715

Het lukte echter niet in Heerlen de plannen van de grond te krijgen waarna Kerkrade besloot de ingeslagen weg te vervolgen, met een andere potentiële exploitant. Een exploitant van een bioscoop in Heerlen maakte daar echter bezwaar tegen, waarna er een gerechtelijke procedure volgde die tot aan de Raad van State ging. “Uiteindelijk kregen we in 2010 de vergunning”, zegt Thomas. Hessel Meijer glimlacht: “Toen zaten we echter midden in de crisis. De beoogde exploitant haakte af en we moesten op zoek naar een nieuwe kandidaat.” Dat werd in eerste instantie Luxor, dat vervolgens samenging met Jogchem’s Theaters onder de naam JT Bioscopen. Meijer: “Toen bleek uit nieuw onderzoek echter dat de eerdere inschatting van het aantal bezoekers te hoog was. Dat aantal werd met 100.000 bijgesteld. Dat had weer gevolgen voor de huurprijs. Om toch voor een goede financiële

Kerkrade | LeisureDome

Bioscoop

Bowling

basis te zorgen, hebben we vervolgens gekeken naar een concept met meerdere partijen in één gebouw.” Daarmee werd het LeisureDome een feit, een gebouw met naast een megabioscoop (JT Bioscopen) met acht zalen, een restaurant met wereldkeuken (WOK Parkstad Plaza), twintig bowlingbanen (Bowlo, Bowling & Lounge), een kinderspeelparadijs (Darteldome), een speelhal met ‘play en win-concept’ (Gamestate) en een minigolfbaan met ‘glow in the dark-effecten’ (Glowgolf). “Een gebouw met een veelvoud aan belevingen”, zo stellen Meijer en Thomas. De bezoeker kan er de complete avond uit plannen. De 20.000 bezoekers in de eerste twee weken bevestigen dat het concept aanslaat, vinden beide heren. Architect Ludo Widdershoven is vanaf de start bij het project betrokken. Dat begon, herinnert hij zich, heel ambitieus met een bioscoop met zestien zalen. “Uiteindelijk is het huidige concept er uitgekomen. Daarvoor moest een gebouw komen waarin functionaliteit en transparantie een grote rol spelen. We moesten met de kolommenverdeling onder meer rekening houden met de wensen van de diverse gebruikers.” De bioscoop positioneerde hij bovenin, verdeeld over twee verdiepingen; eronder de andere functies. In totaal heeft het gebouw een vloeroppervlak van ruim 16.000 m 2 verdeeld over vier verdiepingen. De buitenkant heeft een tijdloze, in het oog springende uitstraling. Meest kostbare en complexe deel is de fundering, geeft hij aan. “Het waterbassin moest worden leeggepompt om de fundering aan te brengen. Zowel logistiek als in de uitvoering geen sinecure.”

Exterieur

Paul Leurs van Aannemersbedrijf Jongen BV, als bouwteampartner verantwoordelijk voor de optimalisatie van het ontwerp in de voorbereidingsfase en de bewaking van budget, bouwtijd en kwaliteit, ► SCAN WITH

19 | STEDENBOUW 715

Uw installatiespecialist

3 6419 BT Heerlen 045aan - 5717918 De naam Waterval is in de regio Heerlen al sinds beginfrankenlaan jaren zestig onafscheidelijk verbonden elektrotechnisch vakwerk voor zowel particulier als utiliteitsbouw. Nog steeds dienstbaar voor particuliere en zakelijke markt, waarbij sinds de huisvesting aan de Frankenlaan in Heerlen Welten ook een zogeheten supplystore belangrijk onderdeel van de dienstverlening is. Om met ons winkelgedeelte te beginnen, hier kunnen zowel particulieren als bedrijven terecht voor noem het doe-hetzelf-materialen op bet gebied van elektra, cv en gas, sanitair en ijzerwaren. Tegen concurrerende prijzen en met een stukje persoonlijk advies. Aan nauw contact tussen monteurs en klanten hecht Waterval Elektro bv bijzonder veel waarde. Het verklaart meteen de bewuste kleinschalig gebleven opzet van Waterval Elektro. We hebben kansen genoeg gehad om in de achterliggende vijftig jaar uit ons jasje te groeien, maar wij hebben bewust gekozen voor de kunst om klein te blijven.

aan 3 6419 BT Heerlen 045 - 5717918

Waterval Elektro is een onmisbare schakel tussen meterkast en stopcontact Frankenlaan 3, 6419 BT Heerlen

Telefoon 045 - 571 79 18

Fax: 045 - 574 12 41

Email: info@waterval.com

www.waterval.com wonen l werken I onderwijs l zorg l vrije tijd

rijf Aannemersbed Jongen B.V. Bouwer van ome het Leisure D

Ontspanning Bouwen voor mensen

Hompertsweg 34, 6371 CX Landgraaf Postbus 31007, 6370 AA Landgraaf T +31 (0)45 570 02 00 F +31 (0)45 572 69 15 Aannemersbedrijf Jongen B.V.

www.jongenbv.nl

kerkrade | LeisureDome

Projectinfo knikt instemmend. “Het complex staat op 358 grondverdringende palen in een waterbassin, in een soort moeras. We hadden de pech dat op het moment dat we startten met de uitvoering van het grondwerk het zo’n zes weken aan een stuk heeft geregend. We hebben een dijk aangelegd en een afvoerleiding aangebracht. Gelukkig was er tijdens het heien van de funderingspalen sprake van een wat langere droge periode.” De rest van de constructie van het gebouw, vertelt Leurs, is een combinatie van prefab en in-het-werk gestort beton. Er is gewerkt met prefab betonnen balkbodems, kanaalplaten, betonnen kolommen en wanden met een hoogte tot wel veertien meter. Vanwege de grote hoogte en de vele wapening is gebruik gemaakt van zelfverdichtende beton. Naast het casco realiseerde Aannemersbedrijf Jongen BV tevens de stalen gevelbekleding, de aluminium puien, de dakbedekking en een groot deel van de afbouw, waaronder de geluidwerende wanden en deuren.

Hoewel Leisure Dome in Kerkrade meerdere gebruikers heeft, zijn de elektrotechnische installaties en de brand- en ontruimingsinstallaties zoveel mogelijk door één partij gemaakt. “Wij denken al in een vroege fase mee in een soort bouwteam. Daardoor weet onze opdrachtgever ook al in een vroeg stadium wat een gebouw gaat kosten op installatietechnisch gebied en zit de opdrachtgever achteraf niet met een onvoorziene bulk aan meerwerk”, aldus Raymond Waterval van Waterval Elektro b.v.

Die afbouw, zo merkt Hessel Meijer tot slot op, heeft een hoogwaardige uitstraling en draagt in belangrijke mate bij aan de beleving. “De bezoeker moet mede door de aangename ambiance het gevoel krijgen dat hij meer dan welkom is en uitgenodigd wordt langer te blijven. Dat sluit aan bij de opzet van de Rodaboulevard, die met onder meer winkels, een fitnesscentrum, een disco en een hotel gericht is op 24-uursverblijf.” Inmiddels heeft het LeisureDome veel belangstelling en wordt onder meer door de TU Eindhoven gekeken naar de specifieke wijze van bouwen. Meijer: “Er loopt een onderzoek hoe dit wellicht nog iets efficiënter kan. De gemeente Kerkrade heeft het lef gehad door te zetten waardoor dit project gerealiseerd kon worden. Ongetwijfeld zal er in de toekomst op meer plaatsen een dergelijk gebouw verrijzen.” ❚

Het project was hectisch, want de werkzaamheden vroegen veel afstemming om in korte tijd gerealiseerd te kunnen worden. Lastig was het ook dat de winter inviel toen het project net van start gegaan was. Raymond Waterval: “Eigenlijk was het gebouw pas begin mei waterdicht, terwijl het wel half september open ging.”

‘Energietechnisch is dit het neusje van de zalm’

Een megabioscoop, bowlingbaan en glowgolf had Waterval nog niet eerder gemaakt. “Het was een gigantische uitdaging, geschreven op de leest van de gebruiker. Op energietechnisch gebied is deze installatie het neusje van de zalm. Het beschikt over alle op dit moment te verkrijgen componenten en het is erg milieuvriendelijk. De gehele lichtinstallatie is in led uitgevoerd en wordt middels Dali gestuurd. Dit geeft de gebruiker een optimaal gebruikersgemak met betrekking tot de schakeling van de verlichting, want elk armatuur kan afzonderlijk worden bediend.”

Ook daarna blijft Waterval bij het project betrokken, want al op korte termijn gaat de tweede fase van de Leisure Dome, met een springparadijs, detailhandel en indoorsoccer, van start.

‘Luxe afbouw draagt bij aan beleving’

SCAN WITH

21 | STEDENBOUW 715

kerkrade | LeisureDome

Wyckerveste Adviseurs B.V.

Projectinfo Riolering en bestrating Plum Infra uit Kerkrade is gespecialiseerd in grond-, weg- en waterbouw. “Met onze gedreven vakmensen brengen we elk project tot een goed einde. Dat doen we zowel voor particuliere als voor zakelijke opdrachtgevers en overheidsinstanties in de grensregio van Nederland, België en Duitsland.”

Roda JC Ring 81 6466 NH Kerkrade, Nederland T +31 (0)45 543 12 45 F +31 (0)45 543 18 81 E info@wyckerveste.nl I www.wyckerveste.nl

“Doordat Plum Infra uiterst efficiënt te werk gaat, zijn we in staat scherp te calculeren en leveren we uitstekende kwaliteit. Niet voor niets zijn we lid van Bouwend Nederland en VCA- en ISO 9001-gecertificeerd. Een recent project waar we trots op zijn, is onze bijdrage aan de bouw van Leisure Dome Kerkrade. In opdracht van ontwikkelaar Wyckerveste hebben we er de complete infra aangelegd, zoals riolering, straatwerk en trappen. Kijk op www.pluminfra.nl voor meer projecten waaraan wij met plezier ons steentje hebben bijgedragen.”

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Constructie Uitvoering Bouwkosten Start bouw Status

Wyckerveste Adviseurs bv Widdershoven Architecten Ingenieursbureau Palte bv Aannemersbedrijf Jongen bv € 23 miljoen december 2011 Opgeleverd

Onderhoud Grond- en rioleringswerken Sloopwerken Bestratingen en tuinaanleg Advies en projectbegeleiding

Postbus 137 6460 AC Kerkrade Van Beethovenstraat 24 6461 AG Kerkrade T: 045 - 531 31 50

W W W. W I D D E R S H O V E N A R C H I T E C T E N . N L

22 | STEDENBOUW 715

E: info@pluminfra.nl

I: www.pluminfra.nl

Rheine (D) | Coldstore

Tekst | Margot Visser Beeld | KIM Nederland

Palletstructuur vormt draagconstructie in grootste diepvrieshuis Duitsland Dat je als kleine niche-speler ook in deze tijd succesvol kunt zijn, bewijst B-Built. Het bouwbedrijf uit Bergen op Zoom realiseerde, in opdracht van en in samenwerking met logistiek dienstverlener NewCold, het grootste geautomatiseerde diepvrieshuis van Duitsland. In Rheine worden bij -23 graden Celsius 68.000 pallets met pizzaâ&#x20AC;&#x2122;s, ijsjes en andere diepvriesproducten opgeslagen. â&#x2013;ş

23 | STEDENBOUW 715

Rheine (D) | Coldstore

Volledig geautomatiseerde ‘megadiepvries’ vervangt meerdere locaties

Projectinfo Superlatieven in overvloed voor de Coldstore. Deze megadiepvriesopslag is 37 meter hoog, er is ruimte voor 68.000 pallets en doordat de processen volledig geautomatiseerd zijn, kunnen met eenzelfde personeelsbezetting per uur tien keer zoveel pallets worden verwerkt dan in een manueel bediende opslag. Twee Nederlandse bedrijven, NewCold en B-Built, stapten samen in dit bijzondere en indrukwekkende project. “Wij hebben de Coldstore in eigen beheer gebouwd”, vertelt Piet Meijs van NewCold. “Onze insteek is in hoge mate te automatiseren. Om die investering terug te kunnen verdienen, heb je veel volume nodig én zekerheid op lange termijn. Onze grootste klant is R&R, een grote ijsfabrikant. Deze had behoefte aan een grote, centrale opslag, in plaats van de vijf kleinere locaties waar hij tot dan toe in totaal 50.000 pallets onderbracht. R&R wilde nieuwbouw realiseren bij hun fabriek, maar daar was geen ruimte. Toen zijn ze bij ons gekomen. Wij vonden een geschikte greenfieldlocatie in Rheine, op korte afstand van de ijsfabriek.” Terwijl NewCold verantwoordelijk was voor het projectmanagement en de logistieke inrichting (rekkenbouw, liften, automatisering), nam BBuilt de bouwkundige schil voor haar rekening.

Specialistisch werk, vertelt René Baartmans, mede-eigenaar van B-Built. “Vriesopslag verschilt op een aantal punten van standaardbouwprojecten. Ten eerste hebben vriestemperaturen invloed op de bouwfysische kenmerken. Je hebt te maken met zwaar geïsoleerde wanden, daken en vloeren. Typerend is verder de toepassing van vloerverwarming. Die is nodig om de vries binnen te houden. Laat je dit na, dan trekt de kou de grond in, waardoor de vloer omhoog kan komen. Met de enorme rekkenstructuur waar de pallets in worden opgeslagen kun je geen ongelijke zetting hebben.” Kenmerkend is dat de palletstructuur ook de draagstructuur van de hoogbouw is. “Dat konden we bereiken door de toevoeging van extra stijfheid in de stellingen”, legt Baartmans uit. “Daarbij moesten we wel rekening houden met een hoge windlast. Die wordt afgedragen via de pootjes van de rekken. Hierdoor wordt de vloer extra belast. De verticale druklast bedraagt maximaal vijftig ton per stellingpoot, met treklasten van circa veertig ton. De uitdaging was de vloer maatvast en stabiel te houden. Er rijden onbemande kranen in de opslag, die de pallets in de juiste volgorde wegzetten. Dan mag er natuurlijk geen scheefstand ontstaan.” ►

Betonvloeren voor Europa’s grootste vrieshuis Voor een betonvloer die volledig waterpas moet zijn, draait De Jong Betonvloeren haar hand niet om. Maar als deze eis geldt voor een betonvloer van 15.000 m2, dan wordt dat toch een bijzondere uitdaging. Dat was het geval bij de betonvloer voor het grootste vrieshuis van Europa: Coldstore in het Duitse Rheine. “De betonvloer voor vrieshuis Coldstore moest veertig centimeter dik worden en volkomen vlak”, vertelt Rohald de Jong van De Jong Betonvloeren. “Deze hoge mate van vlakheid was noodzakelijk, omdat het hier ging om de vloer van een vrieshuis. De stellingen die erop zijn geplaatst, zijn ruim dertig meter hoog. Dat hield in dat de vloer op een lengte van honderd meter slechts tien millimeter mocht afwijken.” De specialist in het storten en monolithisch afwerken van betonvloeren koos voor een met de pomp gestorte vloer, die werd afgereid met een Manipav-afwerkmachine. “We hebben de betonvloer in zes fases gestort. Omdat dit in de buitenlucht gebeurde, waren we ook nog eens afhankelijk van het weer. Maar we hebben de supervlakke vloer precies volgens planning opgeleverd. De stellingbouwer kon exact op tijd aan de slag.”

25 | STEDENBOUW 715

KOEL- EN VRIESHUISBOUW

ISOLATIESYSTEEMBOUW

Bij K.I.M. Nederland profiteert u van een unieke expertise in de koelen vrieshuisbouw en isolatiesysteembouw. Deze is volledig afgestemd op uw K.I.M. Nederland B.V.

logistieke organisatie en de actuele marktontwikkelingen in uw branche.

Tweelingenlaan 144 7324 BP Apeldoorn T. +31 (0)55 368 91 91 info@kim-nederland.nl www.kim-nederland.nl

! w u o b s i u h s e i r v Specia list in

Dat zorgt voor een eindproduct dat exact aansluit op uw eisen en wensen!

Rheine (D) | Coldstore

Diepvriesopslag van 37 meter hoogte mede mogelijk gemaakt door ‘superstijve’ constructie

Projectinfo Intelligente sturing voor energiezuiniger vrieshuis Het koelen van zo’n groot vrieshuis als de Rheine Coldstore kost enorm veel energie. “Dan heb je intelligente sturing nodig”, zegt Bart D’hulster, bestuurder van SKT. Dit Belgische bedrijf verzorgde de koeltechnische uitrusting van het gehele vrieshuis, zowel in de hoogbouwdiepvrieskamer als de voorbouw.

Het vloerontwerp vereiste nog meer verfijning, vertelt Baartmans. “Normaal zou je met zo’n trekbelasting veel beton gebruiken als ballast. Dat zou kunnen resulteren in een betonplaat met een dikte van 1,5 meter. Hier zijn we echter gaan funderen waar de krachten daadwerkelijk optreden. Normaal zou je onder een bedrijfsgebouw liever niet heien. Wij hebben dat juist wel gedaan. Hierdoor konden de trekkrachten grotendeels naar de heipalen ingeleid worden en was niet zo’n dikke betonnen vloer nodig.” In de opslag komen geen mensen te werken. Alles verloopt volledig geautomatiseerd. Daardoor kon een specifiek soort brandbeheersing worden toegepast, te weten zuurstofreductie. “Doordat er geen mensen werken, hoeven we geen rekening te houden met arbo-regelgeving. Maar we wilden wel beveiligen tegen brand”, aldus Baartmans. “Zuurstofreductie maakt de lucht ijler, door toevoeging van CO2. Hierdoor kan er geen vlam

ontstaan. Er was natuurlijk wel een ondergrens, aangezien er mensen naar binnen moeten kunnen voor onderhoud.” Er ging veel tijd zitten in overleg met de lokale instanties over de brandbeheersing. “In de hoogbouw wilden we zuurstofreductie toepassen, terwijl we in de laagbouw, waar laden en lossen ook manueel plaatsvindt en kantoren zijn gevestigd, een droog sprinklersysteem aanbrachten. Tussen deze twee delen zit een scheidingswand. In Duitsland moet dat een zelf-stabiele, betonnen wand zijn. Voor dit project zou dat een 37 meter hoge betonnen wand moeten zijn, wat onwerkbaar en bovendien onbetaalbaar is. We hebben dit weten te voorkomen door de betrokkenen ervan te overtuigen dat de hoogbouw onmogelijk van binnenuit in brand kan gaan. Onze oplossing was om een brandwand vast te maken aan de hoogbouw; dan kan er niets gebeuren. Voor Duitse begrippen was dit revolutionair.” ►

Voor beide delen is dezelfde koudetechniek toegepast: rechtstreeks koelen met ammoniak, een natuurlijk koelgas. Belangrijk is dat een uniforme temperatuursverdeling gegarandeerd kan worden in de hoogte en in de diepte, zodat elke plaats in het vrieshuis dezelfde temperatuur heeft. “Wij doen dat met weinig koelers vanaf één zijde en we ventileren zodoende de volledige ruimte rond. De kunst is om de koeling te regelen met zo weinig mogelijk ventilatievermogen. In de hoogbouw van de Rheine Coldstore zijn maar vier koelers: vier grote, energiezuinige, goed ontdooiende verdampers. Om koude aan te maken gebruiken we twee toerentalgestuurde schroefcompressoren die een goed energetisch evenwicht vormen met de koudebehoefte van de diepvrieshal.” Dankzij intelligente sturing kan de koudeproductie vlot worden aangepast aan het geldende energietarief. Daarvoor is SKT afgestapt van de klassieke regeling van een dagen nachttarief. “Want elk land is anders en sommige landen hebben al zes tarieven. Wij onderzoeken hoe we de lokaal gemaakte energie zo verstandig en optimaal mogelijk kunnen benutten.” SKT ontwikkelt deze systemen in eigen huis. “Je merkt dat vrieshuizen alsmaar groter en hoger worden. De grens van dertig meter was al overschreden en nu dus ook al die van veertig. Het grote voordeel van hoogbouw is dat je in vergelijking met hetzelfde volume in laagbouw maar half zoveel energie verbruikt.” Het energieverbruik wordt nog verder beperkt, doordat de openingen in een volautomatisch koelhuis kleiner zijn en korter geopend en steeds voorzien zijn van een sas.

27 | STEDENBOUW 715

THUIS IN ALLE

BEDRIJFSTAKKEN Al zo‘n 80 jaar biedt de Zwitserse Stöcklin-groep wereldwijd innovatieve logistieke totaaloplossingen die aan de hoogste Bezoek ons.

eisen voldoen. De begeleiding van onze klanten begint al in de planning- en ontwerpfase en eindigt bij de levering van totaalsystemen op turnkey-basis. Met onze jarenlange ervaring en overwegend eigen productie kunnen we transporten opslagsystemen voor zeer uiteenlopende lastdragers en interne transportmiddelen aanbieden die uw concurrentiepositie langdurig en blijvend verbeteren. Op www.stoecklin.com leest u meer over ons en onze producten, die maximale technologische innovatie met ergonomie en bovenal uitzonderlijke kwaliteit combineren.

Stöcklin BV www.stoecklin.com Förder- und Lagertechnik antal.vamos@stoecklin.com

Rheine (D) | Coldstore

Projectinfo Op 6 september 2013 werd de opslag officieel geopend. Meijs en Baartmans kijken met trots terug op dit project. De toekomst ziet er voor beide bedrijven, die in de afgelopen jaren al meer dan 1,5 miljoen vierkante meter diepvriesopslag realiseerden, zonnig uit. “We hebben zojuist een bouwvergunning gekregen voor een vergelijkbaar project in Engeland”, vertelt Meijs. Hij ziet ruimte voor nog meer van dit soort megavrieshuizen. “Food doet het goed en het vriesaandeel is stijgende. Daarbij komt dat dienstverleners in de diepvrieswereld redelijk traditioneel zijn. Er zijn veel kleinere, mensbediende opslagsystemen. Grote, volautomatische diepvriesopslagen zijn veel efficiënter én ook duurzamer. De opslag in Rheine verbruikt bijvoorbeeld maar iets meer energie dan de viermaal kleinere opslag die ernaast staat. We voorzien dus in een behoefte.” ❚

Realisatie van de voorbouw ASK Romein is door B-Built gevraagd om de voorbouw van het project Rheine Goldstore te realiseren. ASK Romein beschikt over ruime ervaring met dit soort bouwprojecten en heeft in het verleden voor B-Built/PLE onder andere een groot koelvrieshuis gebouwd in Bergen op Zoom. Marco van Dijk – projectleider van ASK Romein – heeft dit project in Rheine begeleid. “Ondanks de slechte weersomstandigheden is het ons gelukt dit project toch op tijd op te leveren. Het gecombineerd bouwen met de diverse uitvoerende partijen is dan ook een must. De complexe staalconstructie-opleggingen tussen de betonnen stabiliteitstafel, die als brandbuffer fungeert tussen de hoog- en laagbouw, verzorgt mede de stabiliteit van de gehele voorbouw. Uiteraard staat het kantoor op zichzelf. Het gebouw bestaat uit circa 290 ton staalconstructie, waarin ruim 8.000 bouten en moeren zijn verwerkt. De vele trappen, bordessen en kooiladders zijn in een later stadium door ASK Romein in opdracht genomen en in het werk aangebracht.”

‘Silobouw maakt grootste vrieshuis nog specialer’ In Rheine is het grootste hoogbouwvrieshuis van Duitsland en omstreken gerealiseerd. De hoogte van 37 meter maakt de Rheine Coldstore uniek, evenals de silobouw. De geïsoleerde wanden en het dak, alsmede de vloerisolatie, komen uit Apeldoorn. “De meeste vrieshuizen zijn in de regel niet hoger dan zeventien meter. We hebben nu twee sandwichpanelen van 18,5 meter boven elkaar gebruikt. Daar ging al een heel logistiek plan aan vooraf, omdat het met die lengte en slechts twintig panelen in een vrachtwagen ook bijzonder transport betreft”, vertelt Elbert-Jan Drieënhuizen van KIM Nederland. Meestal wordt een ‘coldstore’ gebouwd met een standaard staalconstructie en kan de buitenschil ook eenvoudig van binnenuit afgemonteerd worden. Maar bij de Rheine Coldstore is gekozen voor silobouw, waarbij de staalconstructie achterwege gelaten is. De stellingen zijn mede gebruikt als draagconstructie van het gebouw. Omdat de stellingen direct met de sandwichpanelen opgebouwd werden, moest de vloer in de open lucht geïsoleerd worden. “Wij verzorgen de hoogwaardige isolatieschil en zorgen voor een optimale afdichting van het gebouw. Hiervoor maakt het niet uit of we de sandwichelementen tegen de staalconstructie of tegen de silo schroeven, maar bij silobouw is de bereikbaarheid aan de binnenzijde beperkt, waardoor montage met een hoogwerker niet mogelijk is. Daarom moest op elk bevestigingsniveau een montageplatform worden verzorgd. De uitvoering van silobouw vraagt een uitgebreid plan van aanpak, met de nodige veiligheidsvoorzieningen.” Terwijl in Nederland steeds vaker voor een isolatie van 22 centimeter wordt gekozen – waarvoor in Nederland nog een energie-investeringsaftrek geldt, kiest men in het buitenland voor twintig centimeter. De schil bestaat uit PIR-isolatie en een thermisch verzinkte plaat aan de binnen- en buitenzijde, met een hoogwaardige coating in een lichte kleur (RAL 9010). Om te zorgen dat het gebouw geen thermische lekken heeft, is veel zorg besteed aan de diverse kritieke aansluitingen. Uit het oogpunt van brandpreventie, wordt zuurstofreductie in het vrieshuis toegepast. Het vrieshuis is dus niet alleen uiterst goed geïsoleerd, maar ook nog eens luchtdicht.

29 | STEDENBOUW 715

Venray | Sligro

Tekst | Liliane Verwoolde Beeld | Bouwbedrijf Van de Ven

‘We hebben nu twee sterren, maar we gaan voor drie’ Sligro heeft er een nieuw bezorgservicepunt bij. In Venray – op bedrijventerrein ‘De Blakt’ – schittert een professioneel ingericht pand van 2 circa 17.000 m m2. . Het Hetisisde deinnovatieve innovatieveuitvalsbasis uitvalsbasisvoor voorhet hetverzorgingsgebied verzorgingsgebiedLimburg, Limburg,Noord-Brabant, Noord-Brabant,België Belgiëen enLuxemburg. Luxemburg.

Met de komst van het nieuwe distributiecentrum worden de bezorgactiviteiten in Maastricht en Haps samengevoegd. Vanuit de nieuwe locatie kan Sligro voorlopig weer anticiperen op de groei die het bedrijf doormaakt. De hypermoderne bezorgservice in Venray bestaat uit 3.358 m2 vriescel, 1.684 m2 koelcel, 5.376 m2 dkw-opslag, 905 m2 emballageruimte en 4.579 m2 expeditieruimte. Niet minder dan 28 laaddocks vormen het vertrekpunt van zo’n zestig verschillende bezorgroutes naar hotels, restaurants, cateraars, ziekenhuizen en snackbars. Het bezorgservicecentrum biedt werkgelegenheid aan circa 160 medewerkers.

30 | STEDENBOUW 715

Sterk team Bouwbedrijf Van de Ven uit Veghel heeft het bezorgservicecentrum ‘tailor made’ gebouwd voor Sligro en is daarna eigenaar gebleven. Die insteek heeft van Sligro en Van de Ven een sterk team gemaakt. Vanaf het eerste moment hebben zij het pand samen ontwikkeld. Frank Smits, hoofd Bedrijfsbureau van Bouwbedrijf Van de Ven: “Sligro hecht aan hoogwaardige duurzame panden. Dat was zichtbaar in hun wensenpakket. Diezelfde ‘degelijkheid’ is echter kenmerkend voor Van de Ven. Om die reden én omdat we eigenaar blijven, is het pand extreem kwalitatief, functioneel en duurzaam geworden. Om een

Venray | Sligro

Projectinfo Aluminium kozijnen en vliesgevels Thermo Konstrukties ontwerpt, produceert en assembleert kozijnen, ramen, deuren, vliesgevels, serres, veranda’s en overkappingen. “Aluminium vliesgevels zijn vaak het visitekaartje van een kantoorpand of entree; ook kunnen ze onderdeel zijn van een woonhuis. Zonwerende constructies en brandwerende gevels zijn te realiseren door afstemming van de toe te passen producten en uitvoering.” “Al onze systemen zijn onderling compatibel, zodat raam-, deur-, gevel- en daksystemen probleemloos samengevoegd kunnen worden. Een aluminium kozijn is altijd een lust voor het oog. U kiest voor jarenlang een zorgeloos systeem, want aluminium is een van de meest duurzame bouwmaterialen: bijna onderhoudsvrij, krachtig isolerend en oersterk. Het slanke profiel van aluminium kozijnen garandeert bovendien een maximale lichtinval. Doordat wij met marktleidende systeemhuizen werken, kunnen wij een kwalitatief hoogwaardig profielsysteem garanderen. Wij produceren, leveren en monteren de kozijnen in heel Nederland.”

Geconditioneerde ruimtes Speciale aandacht vragen het vrieshuis, de koelcel en de gekoelde expeditie binnen. “Deze zogenaamde ‘geconditioneerde ruimtes’ moeten zodanig worden geïsoleerd, dat zij de beoogde temperatuur kunnen vasthouden”, vertelt Hans Jongenelis, projectleider Mucon. “Ook als de temperatuur -25°C is bij een buitentemperatuur van +30°C.” Sligro, bouwbedrijf L. van de Ven en Mucon werken al bijna vijftien jaar regelmatig samen. Mucon is hierbij steeds de partner die de geconditioneerde ruimtes bouwt in de DC’s, bezorgservices en winkels van Sligro. “We hebben dus samen al aardig wat bouwprojecten uitgevoerd. Dat maakt ons vertrouwd met de wensen van Sligro. Bij grote uitdagingen, zoals het vrieshuis in Venray, weten we welke weg we moeten bewandelen.” Het vrieshuis in Venray vraagt met name speciale aandacht vanwege de enorme afmetingen. Met een oppervlakte van 3.300 m2, een hoogte van negen meter en twee buitenmuren moet het isolatiepakket zorgvuldig worden opgebouwd. Buiten de isolatiepanelen levert Mucon de geïsoleerde koelen vriesdeuren en zeven snelloopdeuren op de scheiding van gekoelde en ongekoelde ruimtes. “Bij projecten als dit is Mucon de coördinator”, vertelt Jongenelis. “We doen de werkvoorbereiding, het tekenwerk, de inkoop en de begeleiding op de bouw. Voor de uitvoering huren we vakmensen in.”

voorbeeld te noemen: gekoelde ruimtes vragen veel energie, daar ontkom je niet aan. Maar in dit pand wordt alle restwarmte hergebruikt voor verwarming van het pand.”

BREEAM Door de hoge ambities op het gebied van kwaliteit en duurzaamheid komen de ontwikkelaars – zonder dat ze het in de gaten hebben – erg dicht bij een BREEAM-certificering. “Toen we dat ontdekten, besloten we om ervoor te gaan”, vertelt Adrie Verlouw, hoofd Bouwzaken Sligro. ►

Bouwinfo Opdracht

Ontwerp Constructie Uitvoering Bouwperiode

Bouwbedrijf L. van de Ven (huurder: Sligro Food Group Nederland) Architectenburo ir. C.J.J. Pepers Bouw-Adviesbureau Van der Zanden Bouwbedrijf L. van de Ven februari – juli 2013

31 | STEDENBOUW 715

industrie

verantwoorde koude techniek

cold&safe

Onze industriĂŤle koelen vriesinstallaties zijn innovatief en energie-efficiĂŤnt. Door het gebruik van natuurlijke koudemiddelen en energiezuinige componenten. Samen met u investeren wij in de optimale mix van terugverdientijd, functionaliteit, energiekosten, milieueffecten en onderhoud! Kortom, met Veld beschikt u over een betrouwbare partner.

Veld Koeltechniek - Groenlo - Telefoon +31 (0)544 476 476 - industrie@veld.nl - www.veld.nl

Venray | Sligro

“We moesten hiervoor wel een inhaalslag maken, maar duurzaamheid sluit zo mooi aan op het MVO-beleid van Sligro Food Group. Zo hebben we bijvoorbeeld al jaren geleden gekozen voor natuurlijke koudemiddelen in plaats van synthetische koudemiddelen. En dat terwijl meer dan negentig procent van de toegepaste koeltechnieken in Nederland nog draait op freon-koudemiddelen. Gelukkig lopen we hierin ver op de troepen vooruit, want met synthetische koudemiddelen hadden we het BREEAM-certificaat kunnen vergeten.”

Efficiency en ‘plop’ Een van de sleutelwoorden bij de inrichting van het expeditiecentrum was efficiency. Dit leidde tot een indeling in drie area’s: diepvries, dkw en koeling. In de area’s zijn alle goederen overzichtelijk ingedeeld, hardlopende artikelen vooraan, minder hardlopende artikelen achteraan. Daarnaast is het plopsysteem geïmplementeerd. Dit innovatieve systeem voor paperless orderpicken versnelt het proces van orderpicken met dertig tot veertig procent, maar vraagt ruime paden voor de heftrucks. “Met ‘plop’ kunnen we meerdere klanten tegelijk bedienen”, licht Verlouw toe. “Maar de heftrucks moesten hiervoor wel veranderen in grote verzameltrucks, de zogenoemde ‘plop-trucks’.”

Ruim en veilig Het plop-systeem, de enorme stellingen en de grotere heftrucks hebben geleid tot een inrichting die opvallend ruim van opzet is. Ook de zware vrachtwagens met lengtes tot 25 meter hebben hierin een rol gespeeld. Maar niet minder leidend was de veiligheid voor mens en goederen. “In het hele gebouw is bijvoorbeeld een sprinklerinstallatie aangelegd”, vertelt Smits. “Deze treedt automatisch in werking als er brand uitbreekt. In de vriescel is gekozen voor een speciale droge sprinklerinstallatie oftewel double interlock preaction-installatie. Deze installatie wordt pas met water gevuld en in werking gesteld als zowel de sprinkler als de detectiesprinkler afgaat. Deze extra zekerheid is nodig, want de ramp bij wateroverlast in een vrieshuis is nauwelijks te overzien.”

Laatste aandeel De wanden zijn sterk isolerend, waardoor ze in aanmerking kwamen voor een energie-investeringsaftrek. Extra dikke PVC-dakbedekking, hoge isolatie in de daken, acculaadsystemen die actief zijn tijdens de nachtelijke uren en ledverlichting leverden het laatste aandeel voor het BREEAM-certificaat. Smits: “De ledverlichting is gekoppeld aan bewegingssensoren, waardoor het licht in onbemande ruimtes automatisch dimt. Dat levert een enorme energiebesparing op. We hebben nu het BREEAM-certificaat met twee sterren, maar nu we deze eenmaal hebben, gaan we bij een volgend project voor drie sterren.” Door de intensieve gezamenlijke voorbereiding verliep het bouwproces van een leien dakje. Het complete gebouw was binnen een half jaar klaar voor gebruik. “Dat is kenmerkend voor bouwprocessen met Sligro”, merkt Smits op. “Het geheim van een voorspoedig bouwproces schuilt in de voorbereiding.” ❚

Niet minder dan 28 laaddocks

Projectinfo Koeltechniek: honderd procent betrouwbaarheid De voorbereiding en uitvoering van de bouw van het bezorgservicecentrum Sligro was volledig in control. Dat lag niet in de laatste plaats aan Veld Koeltechniek in Groenlo. Deze organisatie leidde het onderzoek naar de laagste Total Costs of Ownership voor de toegepaste koudetechnieken. “Voor het vrieshuis, de gekoelde opslag, de gekoelde expeditie en de verwarmde droge opslag hebben we samen met de eindgebruiker onderzocht wat in dit geval de meest duurzame en energiezuinige oplossingen waren”, vertelt Jeroen Vredenberg, Manager Operations Veld Koeltechniek. “Tijdens een reeks van gesprekken hebben onze technici alle mogelijke oplossingen doorgerekend. De uiteindelijke beslissing is bepaald door de factoren ‘investering’, ‘energieverbruik’ en ‘onderhoud’: de laagste Total Costs of Ownership.”

Milieuvriendelijk Bij de gekozen koudetechniek wordt de restwarmte van de koelinstallaties gebruikt voor verwarming van de rest van de opslagruimtes. Installatie en temperaturen zijn hierbij zo op elkaar afgestemd, dat maximaal gebruik wordt gemaakt van de beschikbare restwarmte tegen minimale energiekosten. Daarnaast is voortgeborduurd op de lijn die al enkele jaren geleden werd ingezet. Bij nieuwbouwprojecten kiest Sligro voor natuurlijke koudemiddelen. “Natuurlijke koudemiddelen hebben een te verwaarlozen bijdrage aan het broeikaseffect”, licht Vredenberg toe. “De aankomende Europese wetgeving bewijst ook dat we hiermee een goede beslissing hebben genomen. Naar verwachting zal de Europese Commissie de synthetische koudemiddelen op korte termijn verbieden.”

Onderhoud Naast preventief onderhoud is monitoring op afstand een belangrijke factor om de optimale prestaties te kunnen borgen. De koelinstallaties worden 24/7 gemonitord, waardoor afwijkingen tijdig kunnen worden gesignaleerd en opgelost voordat zij problemen veroorzaken. “Hierdoor heeft Sligro nagenoeg honderd procent garantie dat de koudetechniek altijd functioneert. Daarnaast komen we vier keer per jaar voor onderhoud, zoals reiniging en kalibratie. Dit complete onderhoudsproces voeren we geheel zelfstandig uit. Sligro heeft er geen omkijken naar.”

Professionaliteit Voor alle betrokken partijen is de werkwijze vertrouwd. Veld Koeltechniek behoort al jaren tot de vaste samenwerkingspartners van Sligro en regelt en onderhoudt op deze manier de koude installaties op meerdere Sligro-vestigingen. “Sligro gaat in alle opzichten voor duurzaam. Ook als het om partners en leveranciers gaat. Mede hierdoor lopen bouwprojecten bij Sligro altijd gesmeerd. We kennen elkaar en de professionaliteit is bij alle partijen hoog. Dat is plezierig werken.”

33 | STEDENBOUW 715

Provincialeweg 7 • Beugen • 0485 - 363036 WWW.THERMOBV.NL

Den Haag | Sophia Revalidatie

Tekst | Irene Teunissen Beeld | Bouwbedrijf Waal

Midden in het groen Op de hoek van de Vrederustlaan en de Melis Stokelaan in Den Haag Zuidwest verrijst pal naast het reeds bestaande revalidatiecentrum, de nieuwbouw van Sophia Revalidatie. Het gebouw en de bijbehorende buitenruimte liggen in het Groene Assenkruis, de groene zone die vanaf de Lozerlaan tot aan het Zuiderpark doorloopt. De opleverdatum van de nieuwbouw is vastgesteld op 11 november 2013. Sophia Revalidatie biedt klinische en poliklinische revalidatie aan kinderen, jongeren en volwassenen. De nieuwbouw bestaat uit een slank gebouw met een totaaloppervlak van 18.000 m². Het hoofdvolume, de lange zijde, bevat zeven prefab lagen, inclusief het souterrain; de korte zijde telt zes bouwlagen. Op de derde en vierde verdieping is de kliniek gevestigd met tachtig eenbedskamers, met eigen sanitair. Op de andere etages liggen therapie-, behandelen kantoorruimtes. Het middendeel van het pand bestaat uit een atrium van vier verdiepingen hoog, waaromheen de meeste ruimtes gebouwd zijn. “Spectaculair is de enorme witte boom van staal die in het midden van het atrium staat”, vertelt bouwkundig projectleider Martin van der Blom van bouwbedrijf Waal. “Deze dient als draagconstructie voor het glazen dak en de trap die zich

erlangs slingert en die de route in het pand meteen duidelijk maakt.” Daarnaast bevinden zich op de begane grond de entree, het restaurant, een royale sporthal, en in het souterrain winkels en een zwembad.

Prettig gebouw De leden van het bouwteam, bestaand uit MAS Architectuur, opdrachtgever Sophia Revalidatie, installateur Heijmans en bouwcombinatie Weba/ Waal, later alleen bouwbedrijf Waal, hebben nauw samengewerkt om tot een definitief ontwerp te komen. Dit moest aan een aantal eisen voldoen. Van der Blom: “Om optimaal te kunnen functioneren moest het drempelloze gebouw een bepaalde lengte hebben. Bovendien moest het middengebied plaats kunnen bieden aan het atrium en de ruime sporthal. ►

‘Om optimaal te kunnen functioneren moest het gebouw een bepaalde lengte hebben’

35 | STEDENBOUW 715

MAATSCHAPPELIJK VERANTWOORD BOUWEN MET REVOLUTIONAIRE EENLAAGSE WALL-LINQ CONCEPTEN Wandprestatie Hoge geluidisolatie en EI brandclassificering.

Hoog visueel comfort Een hoogwaardige vlakke wand, geschikt voor dunne toplagen.

Fluistermethode Montage met de bijna geruisloze fluistermethode. Geschikt voor interne verbouwingen zonder overlast voor derden.

Arbeidsomstandigheden Montagemethode (horizontale beplating) voldoet ruimschoots aan de Maximale Actie Limiet-waarde van 25 kg/pp (Fysieke en Ergonomische belastingen).

Efficiënter bouwproces & besparingen Kortere doorlooptijden door de efficiëntere montagemethode en platen op maat, zorgen voor een ruimere en schonere werkplek.

Duurzaam bouwen Minder grondstofgebruik, minder uitstoot CO2, minder afval en 100% recyclebaar. Duurzaam bouwen volgens Bouwbesluit.

Kwaliteit- en prestatiegarantie Ondersteuning in technische engineering vanaf

ll Wa lin KOMO ®ATTE ST

ontwerpfase tot en met bouwproces.

IKB 2

E TAP

444

DR ® YW ALL SYSTEM

www.wall-linq.nl nl - inf nl no o@ @wa w ll ll-l -lliin nq q..nl nl +31 (0) 34 45 5 50 01 77 777 7 The Netheerlla an nd ds

Den Haag | Sophia Revalidatie

Vriendelijke uitstraling dankzij gebruik natuurlijke materialen en kleuren

Maar om de erfgrenzen van het terrein niet te overschrijden en omdat er onvoldoende ruimte was vanwege de oudbouw, die aan het eind van dit jaar pas gesloopt wordt, is een gebouw met een ‘slinger’ erin ontworpen.” Daarnaast wilde men in het centrum een aangenaam werk-, behandelen verblijfsklimaat creëren. Daarom is bij het ontwerp uitgegaan van het thema ‘resort’ en komen alle ruimtes in het gebouw vriendelijk en niet geforceerd over. Om daarvoor te zorgen wordt onder meer gebruik gemaakt van natuurlijke kleuren en materialen, veel hout, houten zandkleur en roodgebakken tegels. Daglicht speelt ook een essentiële rol bij de beleving van het gebouw. Het zorgt voor een aangename dynamische sfeer en contact met de omgeving. Door de slanke vorm liggen alle primaire ruimtes aan de gevel en wordt zo maximaal van daglicht gebruik gemaakt.

Groene omgeving De groene omgeving krijgt binnen het bouwproject eveneens een belangrijke plek. Vanuit stedenbouwkundig oogpunt is het een solitair pand, zonder relatie met andere bebouwing. ►

Bouwinfo Opdracht Sophia Revalidatie Ontwerp MAS Architectuur Uitvoering Waal Installaties Heijmans Bouwkosten € 15,2 miljoen Bouwtijd 18 maanden

Projectinfo Dunnere wanden voldoen aan strenge normen Maatschappelijk bouwen, veel kwaliteit en hoog visueel comfort. Die eigenschappen zijn verenigd in het Wall-Linq Comfort Health-systeem dat is toegepast voor de wanden van Sophia Revalidatie. De wanden voldoen aan hoge geluids-, veiligheids- en brandnormen (waaronder EN 1350-2 en EN 1364-1), omdat er geen naden te zien zijn, zijn ze geschikt voor dunne toplagen zoals sauswanden en behang en de verwerking is eenvoudiger en minder belastend dan van andere wanden. De 2,4 meter lange platen moeten vanwege hun lengte altijd door twee personen verwerkt worden. “Daardoor is de lichamelijke belasting veel minder, produceer je meer en dus wordt het bouwproces efficiënter. Het gedeelde gewicht is dan nog maar zestien tot twintig kilo per persoon, wat de uitval in de afbouw kan beperken”, weet Adry van Lit van Wall-Linq. “In 2006 zijn we gaan kijken of we het montageproces konden verbeteren ten aanzien van het tilgewicht en gaandeweg ontdekten we meer dingen die we zijn gaan uitdiepen. Doordat wij alles horizontaal platen is onze breuksterkte hoger dan elke andere beplating.” De geluidsnorm van deze enkelzijde platen is beter (54 db) dan die van de dubbelzijdige, onder meer doordat er nu nog maar negen schroeven per vierkante meter geboord hoeven te worden in plaats van 38. Semiwetenschappelijk onderzoek door onder andere het Bedrijfschap Afbouw en de Arbeidsinspectie bevestigt dit. Een bijkomend voordeel is dat de profielen geplakt worden, wat de geluidsoverlast beperkt. Dat maakt het systeem bij uitstek geschikt voor interne verbouwingen.

37 | STEDENBOUW 715

Schults Schilders feliciteert Sophia revalidatie in Den Haag Janse Afbouw

Schults Schilders schilderde het staalwerk van het atrium en de stalen bomen die de verdiepingen aan elkaar verbind, zorgde voor de aftimmeringen rondom ramen en kozijnen en in de trappenhuizen en bracht brandvertragende coating aan op stalen liggers die de prefab vloeren ondersteunen. Wilt u ook liever professioneel schilderwerk van de vakman, kijk dan op www.schultsschilders.nl

wanden d u t s l l a Met onds f a l p d u t s Metallfonds a l p m e e t Sys

oud ... va kma n in to taa lo nderh

Drielseweg 32, 5321 NC Heel telefoon 073 - 5949334 - info@janseafbouw.nl

www.janseafbouw.nl

Deltastraat 4 • 4301 RC Zierikzee • T: 0111 414065 E: info@schultsschilders.nl • www.schultsschilders.nl

BRANDPREVENTIE EN BRANDVEILIGHEID

passie! Uw zwembad, onze Tieleman Zwembad- en Hydrotechniek BV verder genaamd TZH is een bedrijf dat in zijn 40 jarig bestaan een uitstekende naam als fabrikant en leverancier van waterbehandelingsapparatuur en speciaal baden heeft opgebouwd. Door de combinatie van eigen producten en de inkoop van gerenommeerde merken, beschikt TZH over een hoogwaardig leveringsprogramma en zijn wij een Total Supplier.

Wij brengen de brandveiligheid van uw gebouw in kaart en voeren de benodigde bouwkundige werkzaamheden uit volgens de geldende eisen. HWO Brandpreventie Laan van Vredestein 162 2552 DZ Den Haag Postbus 52019 2505 CA Den Haag T 070 - 8200396 F 070 - 8200332 www.hwobrandpreventie.nl info@hwogroep.nl

715098_hwo.indd 1

Verder omvat ons klantspecifieke leveringsprogramma onder andere: - waterbehandelingsinstallaties met naar wens een volledige digitale proces regeling (PLC) en een gebouw beheerssysteem (G.B.S.) koppeling; - tot 3 beweegbare bodems in één bassin voor een Multi functioneel gebruik; - zwembadtrappen; - hydraulische/elektrische patiëntenheffers; - speelse elementen; - toestellen voor hydrotherapeutische therapie. - zoutelektrolyse apparaat met elektronische digitale voedingsunit en onderdeel van de PLC. Vanzelfsprekend vraagt het geleverde product om een hoge mate van kennis. Immers, door de variatie in producten en toepassingsmogelijkheden is geen enkel zwembad hetzelfde. Het vermogen om met de opdrachtgevers mee te denken en zo praktische oplossingen aan te bieden, heeft TZH gemaakt tot een onmiskenbare schakel voor professioneel maatwerk. de Koppeling 11a, 6986 CS Angerlo - T 0313 - 47 62 65 - F 0313 - 47 70 41 - E mail@tzhbv.nl

www.tzhbv.nl

16-10-13 09:52

Den Haag | Sophia Revalidatie

Projectinfo In het bestemmingsplan is vastgelegd dat van het beschikbare terrein maar dertig procent bebouwd mag worden. Dit is gebaseerd op de ligging van het gebouw in het Groene Assenkruis. De terreininrichting moet dan ook bijdragen aan de ecologische verbindingen tussen de verschillende natuurgebieden in de stad. “Daarom zorgen de gemeente en Sophia Revalidatie er samen voor dat het gebied rondom het gebouw opgeknapt wordt”, zegt de bouwkundig projectleider. “De realisatie van dit hele traject is inmiddels eveneens in opdracht gegeven aan Waal, en landschapsarchitect B+B maakt er een integraal ontwerp voor. Zo zullen in de eerste ring direct rondom het centrum specifieke revalidatietoepassingen worden aangebracht, zoals een oefentuin en een aangepaste speeltuin. De ring daaromheen wordt een groenstrook van de gemeente die past binnen het Groene Assenkruis.” ❚ ‘Witte boom van staal’ is constructief element

‘Brandveiligheid door optimale samenwerking’ HWO Brandpreventie is een bedrijf dat zich heeft gespecialiseerd in bouwkundige brandpreventie. Hieronder vallen het afdichten van doorvoeringen en sparingen, alsmede het plaatsen van brandwerende wanden en kozijnen, al dan niet voorzien van brandwerend glas. HWO Brandpreventie werkt nauw samen met Promat BV. Doordat Promat BV onder andere een eigen testfaciliteit heeft kan HWO Brandpreventie met haar bouwkundige specialisten voor vrijwel iedere situatie een onderbouwde oplossing aandragen. “Door de positieve contacten met Waal Bouw is HWO Brandpreventie gevraagd om bij het project Sophia Revalidatie de doorvoeringen in de scheidingswanden rook- en/of brandwerend af te werken. Omdat tijdens een project de diverse doorvoeringen zoals elektra-, gas- en waterleidingen gefaseerd worden aangelegd, vraagt dit om een goede communicatie en een flexibele houding van onze specialisten. De missie van HWO Brandpreventie is samen met de klant en andere betrokken partijen een optimaal brandveilig pand te realiseren.”

Verantwoord tillen tijdens afbouw “Met de verschillende patronen in de akoestisch MDF-bekleding wordt de sporthal een echte eyecatcher”, vindt Patrick Janse. Het is het laatste afbouwonderdeel voordat Sophia Revalidatie in november wordt opgeleverd. Met zijn bedrijf Janse Afbouw heeft hij ook al de afbouw van de kamers verzorgd. Vanwege de strengere arbo-eisen omtrent tilgewichten (het maximale tilgewicht per persoon is 25 kilo) heeft hij in dit revalidatiecentrum voor een niet-alledaags systeem gekozen. “In een revalidatiecentrum komen veel mensen met klachten door overbelasting. Wij willen op verantwoorde wijze met tilgewichten omgaan en dat is met dit systeem van Wall-Linq aan de orde”, legt Patrick Janse uit. “We werken er al een aantal jaren mee. De delen zijn veertig kilo, dus die moet je met twee personen tillen.” Ook de andere eigenschappen van dit systeem voldoen aan de eisen. “De geluidstesten die we hebben gedaan waren boven verwachting.”

Afwerking Schults Schilders heeft verschillende afwerkingswerkzaamheden verricht aan Sophia Revalidatie, zoals het schilderwerk atrium/staalwerk, de sprinklerinstallatie onder de kap van het atrium, en de behandeling van het kunstwerk van stalen bomen. “Het was een enorme uitdaging voor de aannemer om de bereikbaarheid te realiseren. Het project werd rondom in de steigers gezet, wat niet gemakkelijk was.” Verder werd de aftimmering rondom aluminium kozijnen en ramen verzorgd, alsmede diverse aftimmeringen in de trappenhuizen. Ook werd brandvertragende coating aangebracht op de stalen liggers en staanders die de prefab vloeren ondersteunen. “Het project moet 11-11-’13 gereed zijn. Wij lopen op schema.”

39 | STEDENBOUW 715

Hengelo | ZGT

Tekst | Fiona de Heus Beeld | Plegt-Vos; Carrier

W- en E-installaties vormen aorta in luchtdicht, veilig en hygiënisch lab Het was een “gedwongen huwelijk”, maar aannemer Plegt-Vos, Winkels Techniek (E-installaties) en Wolter & Dros (W-installaties) hebben zonder scheiding het nieuwe lab voor microbiologie en pathologie, met dialysecentrum en obesitaspoli van ZGT in Hengelo (Ov.), binnen tijd en budget opgeleverd. Begin oktober werd het gebouw gebruiksklaar overgedragen aan de opdrachtgever. Het is het ‘kwalitatief hoogwaardige lab waar fijn en rustig gewerkt kan worden’ waar de opdrachtgever om had gevraagd. In maart 2012 werd de bouw gestart, in oktober werd het hoogste punt al bereikt. Dat ging snel vanwege de prefab massiefbetonwanden en kanaalplaatvloeren; die zijn veertig centimeter dik en ze bereiken een overspanning van veertien meter. Op de begane grond is metselwerk aangebracht, daarboven zandkleurige geveltegels van veertig bij zestig centimeter met een vlammend effect. Op de bovenste verdieping kraagt een grote glasgevel uit naar buiten toe. Zowel de gevel als het dak zijn volledig luchtdicht. De binnenkant van het gebouw doet denken aan een steriele ziekenhuisomgeving, met veel wit.

Validaties en keuringen Vanwege de functie van het gebouw is de kwaliteit van zowel de W- als de E-installaties belangrijk. Van de vier bouwlagen is daarom een halve

40 | STEDENBOUW 715

verdieping voor de installaties gereserveerd. “Normaal is de verhouding bouw en installaties 65-35, maar hier is dat 50-50”, rekent Ronald van Eijsden van Wolter & Dros uit. “De nadruk lag op de kwaliteit: hygiënisch, luchtdicht en brandveilig”, verduidelijkt Herman Bakhuis van Plegt-Vos. Dat betekende veel validaties en keuringen. Voor de cleanroomachtige ruimte waar bijvoorbeeld open-tbc wordt onderzocht is een volledig luchtdichte ‘box-inbox’ gerealiseerd met een speciaal filter. “Het is een specifiek gebouw, met toegangscontroles, drukhiërarchie, buizenpost en speciale goederenliften”, vat Bakhuis samen. Voor frisse lucht wordt 60.000 kuub lucht per uur rondgepompt. Dankzij een WTW kan een flinke energieslag gemaakt worden.

Via een koppeling met de oudbouw van het ziekenhuis kan ook de eventuele restwarmte van het ziekenhuis de nieuwbouw van het lab verwarmen. Dit werd al tijdens de bouw gerealiseerd, want daardoor kon gewerkt worden in een droog gebouw. “Tijdelijk verwarmen met units en diesel brengt veel vocht en veel kosten met zich mee”, legt Bakhuis uit. De droge lucht werd daarom via blaaszakken in het gebouw gebracht. “Zoiets lukt alleen maar als je elkaars oplossingen ziet”, benadrukt Van Eijsden. Lean werken dus. “Lean staat voor ‘luustern en aans niks’”, zegt Bakhuis in onvervalst Twents. “Je moet goed luisteren naar elkaar en goed begrijpen wat de ander doet.”

Bijzonder gunningscriterium Plegt-Vos, Wolter & Dros en Winkels Techniek waren individueel geselecteerd in een aanbesteding met een bijzonder gunningscriterium. Niet de laagste prijs, maar de middenprijs kreeg de meeste punten. Het ontwerp lag al klaar en er moest een inhaalrace worden gemaakt om samen in lean verder te kunnen werken. Het project was niet in lean ontwor-

Hengelo | ZGT

Uitkragende glazen gevel

Projectinfo

Het interieur doet denken aan een ziekenhuisomgeving

pen, maar in 2D en de tekeningen uit de verschillende tekenprogramma’s moesten eerst in een BIM-model samengevoegd worden, zodat iedereen toegang had tot dezelfde informatie. “De engineering was lastig in het begin, maar de uitvoering daarna ging vlekkeloos”, vertelt Van Eijsden. “Het liefst willen wij vanaf het begin met de opdrachtgever om tafel zitten”, vertelt Maikel Pietersen van Winkels Techniek. “Het ontwerp was bouwkundig goed”, ondervond Herman Bakhuis. “Maar voor de Winstallaties hebben we nog aanpassingen verricht”, vult Van Eijsden aan. Het luchtkanaal bleek bijvoorbeeld groter te moeten worden, waardoor er geen plek meer in de gang was voor de E-installaties. “Daar hadden we in het 3D-model al samen naar gekeken en daardoor konden we het snel oplossen”, aldus Pietersen. “Een van de mooiste momenten vond ik toch wel dat de E-monteurs met een kwast en verf liepen. De geboorde gaten moesten namelijk meteen ‘afgegrond’ worden en door dat zelf te doen hebben we tijd gewonnen.” ❚

Middenspanning, trafo en laagspanning in één oplossing De installatie om middenspanning via een transformator om te schakelen naar laagspanning beslaat een behoorlijk oppervlak met drie gescheiden bouwkundige ruimtes. Eaton heeft daarom een gecombineerde oplossing ontwikkeld: een middenspanningsschakelinstallatie, transformator en laagspanningsverdeler in één ruimte. Inmiddels staan er zo’n zeshonderd van deze installaties in Nederland, waarvan nu ook twee in het laboratorium van het ZGT in Hengelo. “De M2L is een compacte oplossing die ruimte en geld bespaart”, vertelt Marco Kelder van Eaton. “En het is ook nog eens een zeer milieuvriendelijke oplossing.” Bijkomend voordeel is dat er geen energieverlies meer optreedt tussen de transformator en de laagspanningsverdeler. Voor ZGT telt in de keuze voor Eaton ook mee dat de bedrijfszekerheid in grote mate gegarandeerd is omdat het bedrijf met haar serviceafdeling eveneens in Hengelo gevestigd is. Behalve deze oplossing leverde Eaton ook het UPS-systeem om de stroomvoorziening te waarborgen als de spanning wegvalt.

41 | STEDENBOUW 715

‘Hygiënisch, luchtdicht en brandveilig’

We vinden altijd de optimale klimaatoplossing Overal waar mensen werken, recreëren of verblijven willen we het klimaat naar onze hand zetten. Dit bepaalt immers sterk ons gevoel van welbevinden. En dat kan. Met airconditioning zijn we in staat om ons eigen binnenklimaat te creëren. Lekker warm voor de één. Heerlijk koel voor de ander. Carrier is ‘s werelds grootste klimaatexpert. Als uitvinders van de airconditioning zijn we altijd een stap verder in technologie, om u in iedere situatie de optimale oplossing te bieden. Dus, voor élke klimaatoplossing: turn to the experts. Carrier Airconditioning. Do you turn? T (071) 341 71 11, www.carrier.nl/klimaatoplossingen

turn to the experts 125car Adv190x135 Optimale.indd 1

23-04-13 09:07

‘Zorg staat voorop en dat kan alleen samen’ Wolter & Dros ontwerpt, installeert, onderhoudt en beheert klimaatinstallaties voor gebouwen in de zorg, het onderwijs, de zakelijke markt en de woningbouw. Als regionaal georiënteerd installatiebedrijf kan Wolter & Dros Warnsveld altijd snel, flexibel en effectief inspelen op uw wensen. www.wolterendros.nl/warnsveld Def_baby_Zorg_FC_192x138.indd 1

Wolter & Dros. Techniek met karakter. 24-04-13 13:30

Hengelo | ZGT

Projectinfo

S A M E N VO R M G E V E N A A N WO O N WERK- EN LEEFPLEZIER

www.plegt-vos.nl

DX-vrije koeling voor nieuwbouw laboratorium

C O N C E P T U E L E WO N I N G B O U W UTILITEITSBOUW BEHEER EN ONDERHOUD INFRA & MILIEU VA S T G O E D O N T W I K K E L I N G

Beurs Domotica & Slim Wonen Eindhoven

Elektro Vakbeurs Hardenberg

“Met deze machines houd je de installatiewerkzaamheden eenvoudig en dat scheelt in de kosten”, vertelt Emil Root, teamleider zorg en overheid bij Carrier Airconditioning. Een ander voordeel van deze machines is dat ze geschikt zijn om te werken met vrije koeling. “Als de buitentemperatuur het toe laat en laag genoeg is (vijf graden of lager), dan kan deze machine vrij koelen zonder dat er compressoren in gebruik genomen hoeven te worden. Dat scheelt heel veel energie. Bij lage buitentemperaturen haal je hiermee een hoge Energy Efficiency Ratio (EER), tot wel 25.” Dit soort machines is dan ook met name interessant voor bedrijven die buiten de zomerperiode nog een bepaalde warmtebelasting hebben. “Ondanks dat het dan buiten koud is, wil je wel koelen. Door medische computerapparatuur is er altijd warmtebelasting en in het laboratorium moeten bepaalde condities gehandhaafd worden.” De machines op het dak van het ZGT maken gebruik van de natuurkundige eigenschap van het koudemiddel, dat migreert van de verdamper naar de condensor. “Aan de verdamperkant is het relatief warm waardoor een hoge koudemiddeldruk ontstaat. Aan de condensorkant is het relatief koud waardoor een lage druk ontstaat. Het koudemiddel migreert daardoor van de verdamper naar de condensor. Door middel van een eenvoudig pompje wordt het koudemiddel teruggepompt van de condensor naar de verdamper. Zo houd je de cyclus in beweging”, legt Root uit. Om te zorgen dat de drie koelmachines samen op optimale wijze de juiste watertemperatuur bereiken, is een overkoepelende regeling geïnstalleerd.

20 - 21 november

10 - 12 december

Om het dialysecentrum en de twee laboratoria in het nieuwe lab van ZGT in Hengelo te voorzien van koeling, heeft Carrier drie luchtgekoelde schroefkoelmachines van elk 400 kW geleverd, die aangestuurd worden door een slimme overkoepelende regeling. De machines zijn voorzien van een pompmodule en tevens uitgevoerd met geïntegreerde vrije koeling.

Samen met u in elektrotechniek. 21 okt. - 21 nov.

28 okt. - 8 nov.

Xiria E

Technology Roadshow

Roadshow LS / MS

Expoliner

Machinebouw

Heel Nederland

Een actief najaar met Eaton Ontmoet Eaton dit najaar op diverse evenementen. U vindt ons op beurzen, technodagen en roadshows. Kijk voor een actuele agenda op onze nieuwe website en maak direct kans op 2 e-bikes!

www.eaton.nl/electrical

43 | STEDENBOUW 715

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | GREEN

Level Leiden:

multifunctioneel gebouw tilt synergie gebruikers naar hoger niveau Aan de oostzijde van station Leiden Centraal is dit najaar Level in gebruik genomen. Gestart als ontwikkeling van een nieuw ROC in het hart van de sleutelstad, biedt het dertien bouwlagen tellende pand anno 2013 een combinatie van huurders die elkaar versterken, van opleidingsinstituut, hotelier, zorgverlener tot fitness-exploitant. Een aansprekend ontwerp van MVSA bekrachtigt dit concept. â&#x20AC;&#x153;Level staat voor de multifunctionele gelaagdheid van het gebouwâ&#x20AC;?, vertelt directeur Aart Jan Verdoold van ontwikkelaar GREEN.

44 | STEDENBOUW 715

leiden | Level

< Raamelementen dragen overige geveldelen

GREEN beheert het vastgoed van de familie Zeeman en ontwikkelt duurzame projecten met een sterk maatschappelijke inslag. Gericht op de aankoop, ontwikkeling en het management van vastgoed voert het familiebedrijf meer en meer de regie over de gehele levenscyclus van een gebouw. Level is hiervan een goed voorbeeld, zegt Verdoold. “Wij zijn zowel projectontwikkelaar als belegger van het pand.” Niettemin had de invulling van Level, dat inmiddels een bezettingsgraad heeft van 85 procent, voeten in de aarde. “Wij zijn gestart met het ROC als huurder en hebben het gebouw samen doorontwikkeld in de richting van multifunctionaliteit, op basis van een sterke samenhang tussen huurders. Slechts

een klein deel van het totale vloeroppervlak (51.000 m²; red.) is gereserveerd als vrije kantoorruimte. Ook die verwachten wij op termijn volledig te bezetten, gezien de ontwikkelingen in dit deel van Leiden.”

‘Geen monocultuur’ De genoemde huurders zijn naast ROC Leiden zorgorganisatie Topaz, dat in Level onder meer een revalidatiehotel gaat exploiteren, een commercieel hotel van fitnessketen Fitland – dat tevens wellnessvoorzieningen in Level gaat uitbaten, en enkele winkelexploitanten. Deze combinatie leidde tot opvallende samenwerkingen. Geenszins toevallig, maar welbewust gekozen, aldus Verdoold. “Wij gaan uit van de gedachte

dat elke vierkante meter optimaal wordt benut. Om een voorbeeld te geven: de maaltijden voor het revalidatiehotel worden in het restaurant van het commerciële hotel bereid. En de wellnessvoorzieningen versterken dan weer de aantrekkingskracht van de hotels, die slechts een tiental treinminuten van Schiphol verwijderd zijn. Wij geloven niet in monocultuur, maar in onderlinge versterking van functies.”

‘Stad op zich’ Binnen dit concept neemt ook het gebouwontwerp een belangrijke positie in. Level is immers ‘geen gewoon gebouw maar [...] een moderne, gastvrije pleisterplaats op een levendig knooppunt van routes’. ►

45 | STEDENBOUW 715

LEVEL: HĂ&#x2030;T NIEUWE GEZICHT VAN LEIDEN Van verre herkenbaar. Centraal gelegen. Gemakkelijk bereikbaar. En voor iedereen toegankelijk. Een rust-, tref- en schakelpunt waar mensen samenkomen. Waar ze kunnen kijken en kopen. Genieten en genezen. Leren en werken. Inspannen en ontspannen. Waar je goed kunt zijn, in tal van opzichten. En (nog) beter kunt worden. Om samen met anderen verder te komen. Daarom is er LEVEL. U BENT VAN HARTE WELKOM OP 16 NOVEMBER A.S. TIJDENS ONZE OPEN DAG. KIJK OP WWW.LEVELLEIDEN.NL

WWW.LEVELLEIDEN.NL

leiden | Level

Projectinfo ‘Raamelementen dragen overige geveldelen’ Blitta ontwikkelde en bouwde de gevel van Level Leiden. De opdracht vloeide voort uit de eerder gerealiseerde nieuwbouw van ROC Lammenschans in Leiden voor GREEN Real Estate, waarbij Blitta één van de vier nevenaannemers was. “De hoofdaannemer van Level wilde één partij voor de gehele buitenschil”, vertelt directeur Henk Schaminée van Blitta. “Dat is inclusief de dakbeglazing boven de verschillende atria.” Ter realisatie van de buitengevel werd een bijzondere constructie bedacht. “De beglaasde raamelementen zijn als eerste gemonteerd, met ankers aan het betonskelet. Deze elementen dragen de overige geveldelen, zoals de stijlen die voor de verticale geleding zorgen.” Deze op regelmatige afstand geplaatste stijlen zijn dominant in het gevelbeeld, dat verder wordt bepaald door grote en kleinere glasoppervlakken. “Er zat weinig repetitie in de productie en montage voor dit project”, vult projectleider Tonny Cuppen aan. Dat zijn de mensen van Blitta wel gewend. De aluminiumspecialist uit Venray zet in op het hogere marktsegment en werkt als zodanig veelvuldig voor gelauwerde architectenbureaus. “Ook de bouw en montage was hier echter uitdagend. Level is twaalf verdiepingen en vijftig meter hoog en ligt ingeklemd tussen het NS-station en een busbaan, met alle eisen van dien. In dit kader zijn de gevelelementen zoveel mogelijk geprefabriceerd en beglaasd op de productielocatie, en just-in-time aangevoerd”, aldus Cuppen. Na anderhalf jaar werd de geveldichting eind 2012 voltooid. Schaminée: “Mede dankzij de goede samenwerking tussen de projectpartners, waaronder de door Visser& Smit Bouw en Boele & van Eesteren gevormde bouwcombinatie - waarmee wij al eerder samenwerkten, verliep dit project uitermate soepel.” Dit uitgebreide citaat van de projectsite komt tot uitdrukking in het ontwerp van architect Roberto Meyer, die een dertien lagen tellend gebouw ontwierp dat het concept vertaalt in een heldere structuur. “Het gebouw is ontworpen als kleine stad op zich, waar gewerkt wordt, gestudeerd, gewinkeld en gerecreëerd.” Passantenfuncties als winkels zijn op de lager gelegen verdiepingen gesitueerd. Daarboven bevinden zich onderwijslokalen en kantoorruimte voor ROC Leiden en het revalidatiehotel plus zorgkamers en kantoren van ouderenzorgorganisatie Topaz; de commerciële hotelfuncties en wellnessvoorzieningen bevinden zich meer bovenin het gebouw, met een skybar in het restaurant op de elfde verdieping, inclusief uitzicht over historisch Leiden en de Noordzeeduinen.

‘Out of the box’ De bouw van het multifunctionele pand aan het Leidse stationsplein nam veertig maanden in beslag, exclusief aanleg van een tweelaagse, ondergrondse parkeergarage voor eigen gebruik. Het betreft complexe utiliteitsbouw met drie grote kernen, grote overspanningen en vides en een bijzondere gevel met grote glasoppervlakken en diverse sierelementen in verschillende materialisaties - een gebouw dat pal tegen het spooremplacement aan ►

‘Afbouw tot aan het bloemetje op tafel’ De realisatie van een bijzondere combinatie van zorghotel, restaurant, fitness & wellness, kantoren, winkels en een ROC vereist een even bijzondere bouwlogistiek. De afbouw van het casco van Level Leiden werd over acht verdiepingen gecoördineerd en uitgevoerd door van der Horst aannemers uit Mill. De realisatie van een wellnesscentrum, een viersterrenhotel en een restaurant voor fitnessketen Fitland op de bovenste drie verdiepingen, een zorghotel voor Topaz, een restaurant op de tweede verdieping, leslokalen en leskeukens voor het ROC, een receptie op de begane grond: het zijn lang niet alle voorbeelden van de zeer uiteenlopende afbouwwerkzaamheden (in totaal 16.000 m²) die van der Horst aannemers verrichtte voor Level Leiden. “De grootste uitdaging in dit project, naast de diversiteit van de werkzaamheden en de verschillende eindgebruikers, is de planning en logistiek”, vertelt Antoon van der Horst. “Die vereist uiteraard een hechte samenwerking met neven- en onderaannemers en een flexibele instelling. Voordeel is dat wij in heden en verleden meerdere XL-vestigingen van Fitland hebben afgebouwd; daarbij is dit gebouwvolume niet ongebruikelijk in onze orderportefeuille.” De afbouwpartijen werken in een kant-en-klaar casco op een beperkt bouwterrein in een drukke stationsomgeving. “Alle onderdelen – van timmerwerk tot roestvrijstalen zwembad – moesten via het dakterras of de tijdelijke, inpandige platformliftopstelling worden aangevoerd. In september is het ROC-deel in gebruik genomen; in december sluiten wij af met het zorghotel voor Topaz. In sommige gevallen hebben onze mensen zelfs de kantoormeubels in elkaar gezet. Turnkey-afbouw betekent voor van der Horst aannemers letterlijk: tot aan het bloemetje op tafel.”

47 | STEDENBOUW 715

gevelconstructies gevelconstructies op maat o

Blitta is trendsetter in de ontwikkeling, Blitta is productie trendsetter en montage in van decomplex ontwikkeling, samengestelde productie gevelconen mont

structies die zowel technisch structies als esthetisch die aanzowel de allerhoogste technisch eisen voldoen. als Blitta esthetisch levert bij voorkeur aan de allerho

in een rol als co-maker toegevoegde in een waarde rol als en neemt co-maker dan de volle toegevoegde verantwoordelijkheid waarde voor techniek, en neemt da

realisatie én financiën. De realisatie projectleiders enén engineers financiën. van Blitta De functioneren projectleiders uitstekend in breed en samenengineers van gestelde ontwikkelteams. Altijd gestelde dragen zeontwikkelteams. – ook met oog voor de kosten Altijd – verrassende, dragenpraktische ze – ook en met oog duurzame oplossingen aan.duurzame oplossingen aan.

Blitta heeft uitgebreide eigen moderne productielijnen met intensieve kwaliteitscontroles. strakke Blitta heeft uitgebreide eigen moderne Een productielijnen me

planning garandeert optimale afstemminggarandeert op het bouwschema. Gespecialiseerd transport en eigen planning optimale afstemming opregie het bouwsc

over de montage beperkenover de risico’s transport, opslag en plaatsing de van de overwegend debijmontage beperken risico’s bijcompleet transport, opslag

geassembleerde geveldelengeassembleerde tot een absoluut minimum. Eigenaren van vastgoed, projectontwikkelaars, geveldelen tot een absoluut minimum. Ei

architecten en bouwbedrijven betrekken Blittaen daarom steeds vaker al in de betrekken beginfase bij hetBlitta ontwikkelen architecten bouwbedrijven daarom ste

van complexe en prestigieuze projecten. Ze wetenen ook prestigieuze dat de expertise van projecten. Blitta na oplevering de van complexe Zevan weten ook da

gevels de beste garantie voor optimaalde gebruik en onderhoud is. voor optimaal gebruik en onderh gevels beste garantie

Ook voor de nieuwbouw van Levelvoor Leiden de ontwikkelde Blitta, in nauw overleg met de aannemers Ook nieuwbouw van Level Leiden ontwikkelde Bli

combinatie Visser & Smit Bouw met Boele & van Eesteren mvsa-architects, compleet nieuw combinatie Visser &enSmit Bouw een met Boele & van Eesteren

gevelsysteem. De werkzaamheden op de bouwplaats zich hierdoor tot een minimum wat gevelsysteem. Debeperkten werkzaamheden op de bouwplaats bepe

zowel logistiek als ook kwalitatief grote voordelen had. kwalitatief gezien grote voordelen zowelgezien logistiek als ook

blitta bv

Maasheseweg blitta 77 · 5804 bvAB Venray Maasheseweg · Postbus 163 · 5800 77 AD· Venray 5804 AB V 78 55 55 55 · Fax: 04 78 Tel: 04 78 55 55 55 · Fax: 04 78 55Tel: 55 0004 · www.blitta.nl · info@blitta.nl

leiden | Level

op maat

met minimaal bouwterrein werd gerealiseerd. Een integrale uitvoeringsorganisatie bestaande uit VolkerWessels-bedrijven leverde Level in maart 2013 bouwkundig op volgens het Design & Construct-model. ROC Leiden begon het huidige schooljaar al op de nieuwe locatie en in december moeten de laatste huurders het pand betrekken. “Dan staat hier een eigentijds gebouw, out of the box ontwikkeld, met een even innovatieve invulling en een solide toekomst”, besluit Verdoold. ❚

Bouwinfo Opdracht GREEN Ontwerp MVSA (Roberto Meyer e.a.) Uitvoering Combinatie Visser & Smit Bouw bv en Boele & van Eesteren bv (Design & Construct) Bouwperiode november 2009 – maart 2013 Bouwprogramma onderwijsruimten t.b.v. ROC (ca. 16.760 m²); kantoorruimten (ca. 2.200 m²);

zorghotel (ca. 4.846 m²); commercieel hotel en wellness (ca. 6.772 m²); commerciële ruimten (ca. 1.300 m²); ondergrondse parkeergarage (350 plaatsen) en ondergrondse fietsenstalling

Bouwen met oog voor detail

tage van complex samengestelde gevelcon-

oogste eisen voldoen. Blitta levert bij voorkeur

an de volle verantwoordelijkheid voor techniek,

n Blitta functioneren uitstekend in breed samenvoor de kosten – verrassende, praktische en

et intensieve kwaliteitscontroles. Een strakke

chema. Gespecialiseerd transport en eigen regie

g en plaatsing van de overwegend compleet

igenaren van vastgoed, projectontwikkelaars, Horst aannemers, jarenlange ervaring in eeds vaker al inVan deder beginfase bij het ontwikkelen

engineering, coördinatie en realisatie at de expertise van Blitta na oplevering van de van complexe bouwwerken. Flexibel en altijd op zoek naar houd is. innovatieve toepassingen en duurzame oplossingen.

itta, in nauw overleg met de aannemers

n en mvsa-architects, een compleet nieuw

erkten zich hierdoor tot een minimum wat

n had.

Venray · Postbus 163 · 5800 AD Venray 8 55 55 00 · www.blitta.nl · info@blitta.nl

Houtzagerijstraat 4 5451 HZ Mill T

0486 / 431239

W www.vanderhorstaannemers.nl

49 | STEDENBOUW 715

Amsterdam | O|2 VU Entreezijde met ondersteunende staalconstructie

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | J.P. van Eesteren

Universitaire ‘kubus met uitsneden’

stoelt op hybride constructie De Vrije Universiteit Amsterdam bouwt aan een campus aan de Zuidas. Onderdeel is een nieuw onderzoeks- en onderwijsgebouw (werknaam O|2) tussen deze campus en het VU medisch centrum (VUmc) . Eind 2014 staat aan de Gustav Mahlerlaan een kubusvormig gebouw met diverse massa-uitsneden. Deze uitsneden geven geheel in lijn met de functie een DNA-profiel weer. O|2 rust op V-vormige stalen kolommen, die afdragen op de fundering van de onderliggende parkeergarage. “De planning is uitdagend”, vertelt projectleider Erik Schipper van Bouwcombinatie J.P. van Eesteren - Wolter & Dros – Croon Elektrotechniek v.o.f. Het masterplan voor de VU-campus gaat uit van topfaciliteiten voor onderwijs en onderzoek, met onder meer modern ingerichte gebouwen. Het O|2-gebouw, gelegen aan de oostzijde van de campus bij het VUmc in Amsterdam-Buitenveldert, is bedoeld voor biomedisch en biochemisch onderwijs en onderzoek. Er worden vanaf 2015 diverse onderzoeksgroepen van de VU en het VUmc gehuisvest, die samenwerken op het gebied van Human Health and Life Sciences. De bouwcombinatie startte begin 2013 met de realisatie. “De installatietechnische complexiteit van dit gebouw is een van de redenen dat dit project een integrale samenwerking is tussen de TBI-ondernemingen J.P. van Eesteren, Wolter Dros en Croon, waardoor expertise op het gebied van complexe utiliteitsbouw en installatietechniek wordt geïntegreerd”, aldus Schipper. “Dat is van groot belang, want O|2 krijgt bijvoorbeeld veel flexibel indeelbare laboratoria. Met een compleet uitgewerkt plan van aanpak en korte lijnen tijdens de uitvoering staat er een gestroomlijnde integrale organisatie, op maat voor dit project.”

50 | STEDENBOUW 715

Daglicht In verband met optimalisatie van constructie en gewicht bestaat het O|2gebouw uit een mix van bouwmethoden - staal, prefab en in situ-betonbouw, waaronder Bubbledeck-vloeren. Naast de techniek in het gebouw vragen gebouwontwerp en bouwplanning om een maximale inspanning, zegt Schipper, die daartoe dagen avondploegen inzet. “De voorbereidingstijd was erg kort omdat de fundering er al lag. O|2 wordt gefundeerd op de ondergrondse parkeergarage die J.P. van Eesteren eerder bouwde voor het naastgelegen ACTA-gebouw. Op de bestaande fundering zijn V-vormige stalen kolommen geplaatst, die het gewicht van de 57 meter hoge kubus van O|2 dragen. De eerste vijf verdiepingen vormen een blok dat de gehele plattegrond omvat, met erbovenop in twee hoeken twee ‘torentjes’ die reiken tot de tiende verdieping; daarbovenop bevindt zich weer een blok zoals het eerste, met een uitsnede in het midden.” Door de uitsneden dringt het daglicht diep in het gebouw binnen, zowel vanaf de zijgevels als van bovenaf. Ook de werkruimten aan de binnengevel van de middelste verdiepingen worden daardoor van natuurlijk licht voorzien. De uitsneden komen samen in het hart van het gebouw, in het centrale atrium - het nieuwe ‘meeting point’ van O|2.

Amsterdam | O|2 VU

In de bouwvak werd gewerkt aan de plaatsing van tonnen zware kolommen

Vrije vloervelden Het atrium, dat tot de vijfde verdieping doorloopt, wordt zowel bij de entree als op hoogte door glas afgesloten. De begane grond krijgt een open invulling met diverse campusfuncties als winkels, horeca en onderwijszalen. Elke verdieping van gebouw O|2 bestaat uit een west- en een oostvleugel, gescheiden door het atrium. Beide vleugels zijn verdeeld in zones voor laboratoria, kantoren en service. Waar die samenkomen, liggen ontmoetingsplekken om een optimale interactie tussen gebruikers mogelijk te maken. In het gebouw is rekening gehouden met veranderende inzichten omtrent gebruik, door middel van flexibele, universele laboratoriummodules in een vast stramien, die naar wens geschakeld kunnen worden. De grote vloervelden van de verdiepingen zijn ‘bij uitstek geschikt voor flexibel gebruik als laboratorium, kantoortuin, studiecentrum en/of ontmoetingsruimte’, aldus EGM architecten op de eigen website. Schipper: “Die flexibiliteit geldt ook voor de installatietechnische mogelijkheden. Op elke positie moeten bijvoorbeeld aansluitingen mogelijk zijn voor laboratoriuminstallaties. Op dat gebied zijn nog tijdens de uitvoering optimalisaties doorgevoerd.”

Mikadoframes

Serving the industry

De buitengevel wordt voorzien van raamkozijnen afgewisseld met Clickbrick, een steenstripsoort die ‘als Lego’ wordt gemonteerd, en de binnengevel wordt afgewerkt met kunststof gevelpanelen in diverse bruintinten, afgewisseld met glasstroken. De gebouwplint wordt dan weer bekleed met hoogwaardige natuursteen. Het bovenste verdiepingenblok wordt gedragen door ‘mikadoachtige’ frames van in totaal veertien stalen kolommen met lengtes tot twintig meter, die ook in de uitstraling van het gebouw een belangrijke rol spelen. “Deze frames hebben wij in de bouwvak gerealiseerd, waarna met het laatste blok verdiepingen kon worden gestart”, zegt Schipper. “De zomerperiode gebruiken wij wel meer in de projectuitvoering; het is een productieve tijd, en we hebben hem nodig in dit project. De montage van de zeven ton zware kolommen was precisiewerk, uitgevoerd door twee kranen. Iedere dag was het weer een uitdaging een stabiele constructie te realiseren. En in maart 2014 moet de eerste verdieping zijn opgeleverd in verband met de laboratoriuminrichting. Wij gaan inmiddels (medio september; red.) hard richting het hoogste punt.” ❚

Full service partner voor industriële multinationals en grote aannemers in binnen- en buitenland met alle disciplines in eigen beheer.

Bouwinfo

RijnDijk Construction BV is een zelfstandige werkmaatschappij van Andus Group BV. Kennismaken? Graag. Bel of kijk op: www.rijndijk.com of www.andusgroup.com. RijnDijk Construction BV Beukenlaan 115, Eindhoven T +31 (0)40 - 246 72 28 E info@rijndijk.com

Opdracht Vrije Universiteit Amsterdam Ontwerp EGM architecten Directievoering ARCADIS Constructie Royal HaskoningDHV Uitvoering Bouwcombinatie J.P. van Eesteren - Wolter & Dros –

Bouwperiode Bouwprogramma

Croon Elektrotechniek v.o.f. (bouw en installaties) begin 2013 – eind 2014 33.000 m² BVO; huisvesting 700-750 fte

51 | STEDENBOUW 715

ede | Enka Fabriek

Tekst | Fiona de Heus Beeld | Koninklijke Woudenberg

Enka Fabriek in oorspronkelijke stijl hersteld

“Reparaties van dertig jaar geleden zie je beter”

In Ede staat een van de grote industriële complexen van Nederland: de voormalige viscosefabriek Enka. Deze werd in 1922 onder architectuur gebouwd en is een icoon voor Ede. Maar door toenemende concurrentie uit lagelonenlanden en de opkomst van goedkopere alternatieven voor viscose, moest de fabriek in 2002 sluiten. Het complex bleef echter behouden en sinds 2008 wordt het omgebouwd voor ‘wonen, werken en leven’. Er worden tussen de 4.000 en 4.500 woningen gebouwd en de monumenten op het terrein krijgen een nieuwe bestemming. De afgelopen tien maanden heeft aannemer Koninklijke Woudenberg het kantinegebouw gerestaureerd, een van deze monumenten.

52 | STEDENBOUW 715

Doos in doos Omdat nog niet zeker is of hier een brede school of een andere gebruiker in komt, kan de afwerking nog niet tot in de details afgerond worden. Dit is met name van invloed op de isolatieschil van de pand, want als er achter de ramen een gangzone

wordt gerealiseerd, kan het gebouw volstaan met enkel glas, maar als er direct lokalen achter komen, dan zijn geïsoleerde ramen zeer wenselijk. “We kunnen een doos-in-doosconstructie toepassen om het klimaat beter te maken”, legt Bas Dobbelaer van Koninklijke Woudenberg uit.

ede | Enka Fabriek

Alle andere werkzaamheden zijn wel uitgevoerd. Het meeste werk zit in het renoveren van het betonnen casco. “Het casco is straks waterdicht”, belooft hij. Eén betonnen prefabelement moest worden gereconstrueerd. De rest is allemaal gerepareerd. “De reparaties die we allemaal hebben uitgevoerd waren aan de kapotte elementen, zoals kleine gaatjes en scheurtjes waarbij de betonwapening bloot kwam te liggen. Betonreparatiespecialist Repstone heeft veel aandacht besteed aan de juiste kleurkeuze en een passende oppervlaktestructuur.”

Met verwering Omdat de prefabelementen voor de kozijnen een andere structuur hebben dan het in het werk gestorte beton, zijn alle betonsamenstellingen aangepast. Op basis van proeven is onderzocht welke mortel sterk genoeg is om het beton te vervangen. Omdat het gebouw al vijftig tot zestig jaar oud is, moest ook de verwering in de nieuwe elementen worden aangebracht. “Want een normale reparatie wordt veel te mooi”, vindt Dobbelaer. Omdat wind op de zuidgevel ervoor zorgt dat deze gevel veel gladder is dan de uitgesleten westgevel, is de mortel op de diverse gevels op verschillende manieren afgewerkt. “Het heeft veel moeite gekost, maar we hebben het dan ook zo voor elkaar gekregen dat je op meerdere plekken moet zoeken naar de reparaties. Reparaties die dertig jaar geleden zijn uitgevoerd, zie je beter.”

Het meeste werk zit in het renoveren van het betonnen casco

Vandalisme Alle markiezen, de veertig stalen deuren en de dunne stalen ramen en hun sluitingsmechanismen zijn compleet gerestaureerd en zoveel mogelijk in de originele kleuren teruggebracht. Dobbelaer: “Er was erg veel schade ontstaan door vandalisme. We hebben aan de vier ronde hoeken alle kapotte glazen bouwstenen eruit gehaald, één wand opgeofferd om donorstenen te krijgen en één van nieuwe stenen voorzien. Ook hebben we de kapotte geglazuurde stenen vervangen. We hebben 1.200 stenen bijgebakken in de originele kleuren groen, blauw en turquoise en daarna alles gereinigd met meerdere reinigingstechnieken om te zorgen dat de vervuiling van de panden af is.” In oktober kon het gebouw bouwkundig worden opgeleverd. ❚

53 | STEDENBOUW 715

FOTO: JAN VAN DALEN – BOEI

EDE ENKA FABRIEK

VOORSTRAAT 7 | 4233 EA AMEIDE | T (0183) 60 66 00 | INFO@KONINKLIJKEWOUDENBERG.NL I WWW.KONINKLIJKEWOUDENBERG.NL Enka_197x267.indd 1

08-10-13 11:38

Scheveningen | Norfolk

Tekst | Liliane Verwoolde Beeld | LEVS architecten

‘Een havengebied in de stad, daar wil je bouwen’ Met het vertrek van Norfolk uit Scheveningen kwam er een bijzonder gebied vrij. Een havengebied, aan de ene zijde ingesloten door duinen en aan de andere zijde door de zee. De structuurplannen voor een sprankelende nieuwe invulling naderen stap voor stap het eindstadium. Over tien jaar bevindt zich hier een levendig gebied waar wonen, werken, cultuur en recreatie de sfeer bepalen. In november 2006 verlaat het laatste schip van rederij Norfolkline de haven van Scheveningen. Hiermee komt een enorm terrein vrij voor herontwikkeling. Om goede ideeën te verzamelen schrijft de gemeente eerst een ideeënprijsvraag uit onder ontwikkelaars. De ideeën die hieruit voortkomen vormen de basis voor een stedenbouwkundig plan. Hierin krijgt de visserij de ruimte om op het noordelijk havenhoofd - rond de 1e haven - zijn activiteiten uit te breiden. Tevens krijgt dit gebied een betere aansluiting op de boulevard. Aan de zuidkant van de haven – waar Norfolk gevestigd was - ontwikkelt a.s.r. vastgoed ontwikkeling samen met de Malherbe Groep een levendig gebied om te wonen, te werken en te ontspannen, rond de 3e haven (375 woningen; 10.000 m²).

Verschillende sferen Het structuurontwerp - opgesteld met architectenbureau LEVS - heeft inmiddels aardig vorm gekregen. In het nieuwe ‘Norfolk’ onderscheiden zich straks drie sferen. De comfortabele sfeer aan de laan langs de duinen , de gemoedelijke, kleinschalige sfeer in het binnengebied voor ‘wonen uit de wind en in de zon’ en de levendige sfeer in het havengebied. “Juist die verscheidenheid is a.s.r. vastgoed ontwikkeling

op het lijf geschreven”, vertelt ontwikkelingsmanager Natalie Neary van a.s.r. vastgoed ontwikkeling. “We geloven in de toegevoegde waarde van gebieden met uiteenlopende functies.”

Wonen en werken met zicht op de haven In het levendige deel van Norfolk, met uitzicht op de haven, komen appartementen. Hier kunnen de bewoners straks vanaf hun balkon ►

Aandachtspunten “We hebben al heel lang iets met het Norfolkgebied”, vertelt Anne Ophoff, projectdirecteur Norfolk Scheveningen. “Een havengebied in de stad, daar wil je bouwen. De ligging aan zee heeft veel charmes en brengt unieke voordelen met zich mee. Maar de haven, het duingebied, waterveiligheid en parkeergelegenheid vragen ook om flexibiliteit en oog voor duurzaamheid. Dat maakt de ontwikkeling ervan uitgesproken boeiend. We moeten de structuur bedenken die flexibiliteit garandeert én voldoende richting geeft aan architecten.”

‘Levendige sfeer’ in het havengebied

55 | STEDENBOUW 715

Liefde voor de stad is het toevoegen van het gevoel van vrijheid aan de stedelijke leefomgeving. Zo transformeert a.s.r. vastgoed ontwikkeling in Scheveningen-Haven het voormalige Norfolk terrein aan de 3e haven tot een levendig gebied voor wonen, werken en ontspannen. Elke dag streven we bij ernaar om met onze vastgoedprojecten stedelijke leefomgevingen voor bewoners en gebruikers te verbeteren. Dat doen we door partijen bij elkaar te brengen en bovenal door te luisteren naar de wensen en behoeften van onze klanten.

Uit liefde voor de stad creĂŤren we een beter leven. www.asrvastgoedontwikkeling.nl

Scheveningen | Norfolk

genieten van The-Place-To-Be, de plek van ontmoeten, flaneren, uitgaan, verblijven en werken. Een bijzondere trekpleister hier is het kadegedeelte dat bestaat uit een grote trap. Via de trap kunnen de bezoekers op een ponton in de haven stappen en de schepen van dichtbij bekijken. De treden van de trap lenen zich tevens als zitgelegenheid.

Zo kunnen de architecten straks spelen met de diepte van de parkeergarages, de bedrijfsruimtes en de bergingen. Die zijn onderling uitwisselbaar. Een ander aspect van duurzaamheid is de materialeninzet. De gekozen materialen moeten bestand zijn tegen weersomstandigheden waarin zon en wind toonaangevend zijn.

Anderzijds bieden deze weersomstandigheden geweldige mogelijkheden voor duurzame energie. Zeewaterwarmte, warmte-koudeopslag, zonnepanelen, windmolens: alles is mogelijk. En natuurlijk is al rekening gehouden met afwatering richting de haven. Norfolk wordt een unieke plek om te wonen.” ❚

Natuurlijk wonen Wie straks kiest voor de Duinlaan woont midden in de natuur met uitzicht op de duinen en de Noordzee. De appartementengebouwen zijn vier tot zes lagen hoog en zijn aantrekkelijk voor elke leeftijdsgroep. Royale terrassen maken het leven hier aangenaam. De appartementen op de eerste laag liggen verhoogd ten opzichte van de straat en hebben een tuin op het dak van de parkeergarage.

Het binnengebied En dan is er nog het binnengebied, bestemd voor 75 grondgebonden woningen met eigen tuin. In dit woonwijkje staan ontmoeting en kleinschaligheid centraal. Typisch Scheveningen, ideaal voor gezinnen of bewoners die wonen en werken willen combineren. Dit binnengebied wordt autoluw. Door de afwezigheid van auto’s vormt het openbare groen een aantrekkelijke aanvulling op de eigen tuin.

Parkeergelegenheid De parkeergelegenheid is een belangrijk punt van aandacht. Uitgangspunt is dat Norfolk hierin zelf voorziet. Maar dat moet dan wel gebeuren binnen de ‘harde’ grenzen van het gebied. Neary: “Toch bieden de geplande parkeergarages ruimte aan bijna achthonderd auto’s. Ze zijn toegankelijk voor bewoners, ondernemers en strandbezoekers. Vanwege de ligging vijf meter boven de zeespiegel zijn de garages halfverdiept en liggen ze mooi uit het zicht.”

Het ‘binnengebied’ betreft 75 grondgebonden woningen met eigen tuin

Duurzaamheid Het structuurontwerp zorgt voor een aantal zekerheden, maar moet ook de nodige flexibiliteit in zich hebben. Zo is op dit moment nog onbekend welke bedrijven zich in Norfolk zullen vestigen en welke afmetingen ze nodig hebben. Neary: “Dat hebben we opgelost door de begane grond zoveel mogelijk kolomvrij te houden.

Bouwinfo Ontwikkeling a.s.r. vastgoed ontwikkeling en

Malherbe de Juvigny Vastgoed

Investeringsvolume € 180 miljoen Ontwikkelingsperiode 2008 – 2023

57 | STEDENBOUW 715

Groningen | Vensterschool

Beeld | Troelstra & de Vries

Groendak en zonnepanelen voor Vensterschool Koorenspoor (Karrepad) De bestaande Vensterschool Koorenspoor in het Molukkenpark in de Groningse Korrewegwijk is duurzaam uitgebreid en verbouwd. Onderdelen van de verbouwing/renovatie zijn een lichtgewicht groendaken zonnepanelensysteem. Het dak van OBS Karrepad, onderdeel van de Vensterschool Koorenspoor, is voorzien van een speciaal groendaksysteem.

Het ontwerp is van Architectenburo Eduard C Gerds uit Harkstede. Dit bureau maakte ook het ontwerp voor de gedeeltelijke nieuwbouw, die volledig is uitgevoerd volgens het houtskeletbouwsysteem. De Gemeente Groningen gaf daartoe de opdracht. De architect vroeg Troelstra & de Vries, fabrikant in plattedakoplossingen, om advies voor een duurzame oplossing voor het dak. Arno van den Bosch, salesmanager duurzame daken: “Samen met het architectenbureau hebben we de bestekstekst opgesteld. Troelstra & de Vries heeft het deelbestek voor het dak geschreven. Daarin staan het type dakbedekking, de isolatiewaarde en manier van verwerken.”

BOUWKUNDIGE VOORDELEN Fabrikant Troelstra & de Vries leverde het Sopranature Toundra Alveo systeem. Van den Bosch: “Dit innovatieve en extensieve groendaksysteem is licht van gewicht, variërend van 51 tot 67 kg/m² en is eenvoudig te plaatsen en gemakkelijk te onderhouden.” Het groendaksysteem bestaat uit twee lagen, een gepatenteerde vydroschuimmat met daarop een voorgekweekte sedummat. De vydroschuimmat zorgt voor onder meer de waterbuffering en functioneert als groeibodem. De sedummat, bestaande uit verschillende soorten plantjes, zorgt voor een direct groen resultaat. Onder de vydroschuimmat komt een wortelwerende bitumineuze dakbedekking. “Sopranature werkt heel isolerend tijdens de zomer,” aldus Van den Bosch. “Daardoor blijft het koel in de klaslokalen. Bij hevige regenval heeft Sopranature een bufferfunctie. Het groendaksysteem vangt het water op, voordat het regenwater het riool ingaat. Andere voordelen zijn CO2-reducering en fijnstofvermindering.” De Vensterschool is tevens voorzien van twintig zonnepanelen met een totaal vermogen

58 | STEDENBOUW 715

Groningen | Vensterschool

Voorgekweekte sedummat

van 5.000 Wp. Daarvoor is het draagsysteem SOPRASOLAR FIX gekozen. De hoeveelheid opgewekte energie en het verbruik kan door de leerlingen zelf worden afgelezen via een zogenoemd ‘educatief scherm’ in de centrale ruimte. De verlichting in de school zal voor een groot deel worden uitgevoerd in LED-armaturen.

vatie met de ‘daktuin’ past, met het naadloos overlopen van speelplaats in het Molukkenpark, heel goed in de lommerrijke omgeving. Het Molukkenpark is openbaar gebied. De Gemeente Groningen heeft met het verduurzamen van Vensterschool Koorenspoor aan de Molukkenstraat een succesvolle stap gezet.” ❚

‘BIJDRAGE AAN WELZIJN’ Van den Bosch: “Dit zonne-energiesysteem bestaat uit een lichtgewicht draagsysteem waarop de zonnepanelen bevestigd worden. Het draagsysteem wordt door middel van ‘pootjes’ met een bitumenrozet op de dakbedekking gebrand. De dakbedekking hoeft niet doorboord te worden, wat een extra garantie geeft op de waterdichtheid. Doordat het draagsysteem op de dakbedekking gebrand wordt hoeft het systeem niet geballast te worden.” Architect Gerds: “Leerlingen hebben vanaf het lokaal op de eerste verdieping uitzicht op het groene dak. Dat is een hele verbetering ten opzichte van de oude situatie. Het groene dak draagt ook bij aan het welzijn van de leerlingen. De gebruikers van het gebouw, onderwijs en naschoolse opvang, zijn zeer enthousiast over dit nieuwe concept. De duurzame reno-

Troelstra & de Vries BV Troelstra & de Vries BV, gevestigd in het Friese IJlst, is in 2007 aangesloten bij de SOPREMA groep. SOPREMA is een wereldleider op het vlak van waterdichtingssystemen voor gebouwen, woningbouw, grote bouwwerken en specifieke probleemgebieden in de bouw. De groep is actief in aanverwante sectoren als thermische isolatie, verlichting, groendaken en fotovoltaïsche zonnecellen. Het hoofdkantoor van de SOPREMA-groep zit in Straatsburg. Door de aansluiting bij SOPREMA is het assortiment van de producent van bitumineuze dakmaterialen uitgebreid. Zo behoren zonne-energiesystemen, groendaksystemen en andere duurzame dakoplossingen tot het programma.

59 | STEDENBOUW 715

Vakmensen werken met Troelstra & de Vries

Meer mogelijkheden met Soprasolar zonne-energiesystemen Een plat dak wordt een inkomstenbron met Soprasolar. Een compleet gamma aan zonneenergiesystemen van Troelstra & de Vries. Door een uniek bevestigingssysteem op basis van bitumen en een verstelbare kunststof voet is het plaatsen van ballast of het doorboren van het dak niet meer nodig. Dit vergroot en vergemakkelijkt de mogelijkheden voor plaatsing. Soprasolar systemen kunnen dankzij hun lichtgewicht constructie en unieke bitumen bevestigingssysteem toegepast worden op zeer lichte en zelfs getoogde dakconstructies.

✓Stevige, lichtgewicht constructie < 18 kg/m ✓Toepasbaar op hellende daken tot 200 ✓Uniek bevestigingssysteem op bitumenbasis ✓Compleet pakket van dakbedekking tot 2

zonnepanelen en omvormer

✓Uitgebreide garanties op zonnepanelen, dakbedekking en bevestigingssysteem

✓Eén aanspreekpunt voor al uw vragen bij Troelstra & de Vries

Vraag nu aan!

Altijd de juiste dakoplossing binnen handbereik? Vraag gratis de productmap aan via info@troelstra-devries.nl of +31 (0)515 53 30 00.

haaksbergen | Nieuwbouw Unipro

Gebouw kent opvallende houten hoofddraagconstructie

Tekst | Karl Bijsterveld Beeld | Troelstra & de Vries BV

Een duurzame fabriek in Twente Alles onder één dak. Dat was een belangrijk uitgangspunt voor de nieuwbouwplannen van Unipro. Het bedrijf, gevestigd op bedrijventerrein Stepelerveld in Haaksbergen, levert een compleet assortiment voor het leggen, onderhouden en renoveren van alle soorten parket, vloerbedekking tegels en natuursteen. Er moest eenheid komen tussen de verschillende groepen werknemers die nu nog in gescheiden werelden werken. Dit uitgangspunt is door de architect vertaald in een bijzonder transparant gebouw met een houten hoofddraagconstructie. Kantoor en fabriek vormen nu één geheel. Met zijn organische vormen is het gebouw zorgvuldig ingebed in het Twentse landschap.

tige omgeving. “Bovendien was het pand daarmee meteen waterdicht en konden de aannemers ook binnen aan de slag. Met slechts een vaak gebruikelijke PE-folie was dat niet mogelijk.”

Dakbedekking

De aluminium dampremmer werd vervolgens voorzien van steenwol isolatie en polystyreen met bitumenfilm, afgewerkt met een Varyflex 370P14 onderlaag en Varyflex 370K24 WW toplaag. “Deze toplaag”,

Troelstra & de Vries BV uit IJlst, fabrikant van waterdichtingssystemen voor platte daken, was betrokken bij de advisering van de dakbedekking. Commercieel technisch adviseur Herbert Dierking: “Een belangrijke eis van de architect was dat het gebouw milieuvriendelijk en zelfs CO2-neutraal moet zijn. Een goede dakbedekking was dan ook cruciaal.” Op het staaldak werd een zelfklevende aluminium dampremmer Sopravap alu TS aangebracht. Dierking licht toe: “Een zeer hoogwaardige dampdichte en mandragende baan, met een ruime breedte van 1,08 meter in verband met de cannelure van de staalbeplating.” Dampremming is volgens Dierking belangrijk omdat het productieproces plaatsvindt in een relatief voch-

Duurzaamheidsprestaties

Unipro krijgt een sedum dakbedekking

vertelt Dierking, “is worteldoorgroeibestendig. Een voorwaarde omdat het dak voorzien wordt van een groendaksysteem, waarin fraai het logo van Unipro wordt verwerkt.” Het groendak heeft als voordeel dat het op warme dagen de onderliggende ruimtes koelt. Ook fungeert het als waterbuffer om de hemelwaterafvoer te ontlasten en verlengt het de levensduur van de dakbedekking. Uit voorlopige berekeningen van GPR Gebouw blijkt dat Unipro een ‘rapportcijfer’ van 8,66 haalt voor zijn duurzaamheidsprestaties. Dierking: “We zijn er trots op dat we een bijdrage hebben kunnen leveren aan de realisatie van dit zeer milieuvriendelijke en duurzame bedrijfspand.” Begin 2014 neemt Unipro het nieuwe pand in gebruik. ❚

Bouwinfo Opdracht Unipro Ontwerp Te Kiefte Architecten Advies BBD Bouwmanagement; Lucassen bouwconstructies Uitvoering Aannemersbedrijf Niehof BV (hoofdaannemer); Winkels Installatietecniek

Bouwperiode

(gebouwgebonden en procesinstallaties); De Groot Vroomshoop (houten- en staalconstructies); Bos Dakbedekkingen (dakbedekking); Troelstra & de Vries BV (dakbedekking); Staalbouw ter Huurne (gevels en kozijnen) juni 2012 - eind 2013

61 | STEDENBOUW 715

kampen | Graandepot

Tekst | Hilda Bosma Beeld | WEEVER bouw b.v.

DE GROOTSTE

BINNENHAVENGRAANOPSLAG VAN NEDERLAND Hanzestad Kampen heeft aan het einde van dit jaar de grootste opslagcapaciteit van graan aan een binnenhaven in Nederland. Graansloot Kampen B.V. gaat haar opslagcapaciteit met 130.000 ton uitbreiden. Daarmee verdubbelt het open overslagbedrijf zijn huidige capaciteit. Het nieuwbouwproject omvat een perceelontwikkeling van circa twee hectare dat wordt bebouwd met 9.600 m² vlakloodsen van vijftien meter hoog en achttien graansilo’s met een hoogte van circa dertig meter. WEEVER bouw b.v. uit Kampen realiseert het Graandepot. Algemeen directeur Bert Weever: “Op basis van een Design & Build-contract zorgen we voor de bouwkundige aansturing van dit project en coördineren we het infrawerk. Het perceel is bouwrijp gemaakt. Vervolgens leggen we alle nutsvoorzieningen, riolering en asfaltering aan. We bouwen de vlakloodsen en realiseren het hele transportsysteem en laad- en lossysteem. In de loodsen komen onder meer verbrandingsilo’s, opslagsilo’s en droogtesystemen. De nieuwbouw wordt gerealiseerd voor opslag van graan door Agrifirm.”

OMVANG Weever vervolgt: “Het unieke van dit project is de omvang. Een combinatie van silo’s, graandrogers en een graanreiniger met een tweetal grote vlakloodsen, maakt de flexibiliteit van het geheel erg groot. Deze mo-

62 | STEDENBOUW 715

derne grootschalige opslag van granen draagt sterk bij aan de verdere verduurzaming van de landbouw en partner Agrifirm. Korte transportafstanden over de weg, kwalitatieve goede opslag en afvoer per schip maken dit project bijzonder, zeker in deze economische tijd.” De achttien enorme silo’s op een siloplaat van 3.000 m² worden gerealiseerd door het Amerikaanse bedrijf GSI; dit is voor GSI het grootste project van West-Europa.

BOUWKUNDIGE UITDAGINGEN Bedrijfsleider Wiebren de Boer vult aan: “Bijzonder is ook de diversiteit aan bouwmethodieken. Zo worden voor de fundering HSB-palen, heipalen, trekpalen en groutankers gebruikt. Ook passen we verschillende soorten beton toe, zoals onderwaterbeton, vloeibeton, constructiebeton en hogesterktebeton. Dit project is een ware pionierstocht door de korte voorbereidingstijd. Voor veel onderdelen moet nog een oplossing bedacht worden. WEEVER bouw b.v. laat in dit project dan ook haar onderscheidend vermogen zien. Het project was een last minute-aankondiging en zo zijn we door de tijdsdruk al aan het bouwen, terwijl nog niet alles is voorbereid. Dit vraagt veel flexibiliteit. Bovendien kunnen wij met deze immense ontwikkeling ons potentieel tonen en onze toegevoegde waarde laten zien voor de opdrachtgever.”

LOGISTIEK KNOOPPUNT In de Middeleeuwen was Kampen het grootste graancentrum van Nederland en in strijd met Amsterdam om hoofdstad te worden. Kampen verloor deze strijd als gevolg van verzanding van de uitloop van de IJssel. Maar de Hanzestad zet zichzelf weer op de kaart. De grootschalige graanopslag is gelegen aan de nieuw aangelegde Zuiderzeehaven.

kampen | Graandepot

Achttien grote silo’s op een siloplaat van 3.000 m²

Deze haven heeft een gunstige ligging door de goede ontsluiting via de A28 en de A50/A6 en groot vaarwater. Moderne schepen tot 130 meter kunnen aan de wal komen. Graansloot Kampen heeft daardoor een prachtige ligging om optimale open overslagdiensten te kunnen bieden. Vanwege de strategische en aantrekkelijke ligging aan het water zijn grote bedrijven als het Zweedse Wärtsilä zich gaan vestigen in de Zuiderzeehaven. Daardoor ontwikkelt Kampen zich als logistiek knooppunt in Nederland. “We zijn als familiebedrijf WEEVER, dat al vier generaties bestaat, enorm trots op dit prachtige project, dat we eind dit jaar opleveren. De silo’s en de eerste vlakloods zijn vanaf medio 2013 operationeel”, aldus Bert Weever. ❚

Bouwinfo OPDRACHT ONTWERP ADVIES UITVOERING INSTALLATIES BOUWKOSTEN BOUWPERIODE

Graansloot Kampen B.V. Zeinstra & Van Dijk, Kampen IBZ Aalbergen en ABT WEEVER bouw b.v., Kampen Van Dijk, Kampen (E) € 12 miljoen eerste fase (bouw eerste loods en silo) december 2012 – oktober 2013; tweede fase (bouw van twee loodsen) juni 2013 – december 2013

Projectinfo Troeven Het flexibele montagesysteem van de VBIONEN® laat veel ruimte voor creativiteit. De ijzersterke en duurzame constructie koppelt functionele toepassingen aan esthetische kwaliteit. “Door het gebruik van natuurlijke vulmaterialen integreren de VBIONEN® zich optimaal in een natuurrijke omgeving.” “Bovendien zijn de VBIONEN® niet onderhevig aan grillige weersomstandigheden. Aangezien er hoogst kwalitatieve en natuurlijke materialen gebruikt worden, heeft de vorst-dooicyclus immers geen invloed op de levensduur en de kwaliteit van het systeem. Naast de lange levensduur vormt ook de minimale onderhoudslast een zeer belangrijke troef. Het is immers alom bekend dat het aspect ‘onderhoud’ vaak onderschat wordt en dat het in grote mate bijdraagt aan de ‘total cost’ van een project op lange termijn.” POSTBUS 115 | NL-5340 AC OSS TEL. 0412 69 50 50 | FAX 0412 69 50 59 WWW.VANBOCKRIJCKBETON.NL INFO@VANBOCKRIJCKBETON.NL

VBIONEN® worden toegepast in de volgende domeinen: gebieden met geluidsoverlast (geluidsabsorptie: A3 hoog absorberend), waterbouw, tuinbouw, landschap en openbare ruimte. VANBOCKRIJCK® werkt uw project technisch volledig uit en begeleidt u tot en met de effectieve plaatsing van het systeem.

63 | STEDENBOUW 715

rotterdam | Parkeergarage Kruisplein

Tekst | Patricia van der Beek

Beeld | BESIX Nederland

De diepste parkeergarage van Nederland Er gaapt een groot gat midden in de stad, tussen het Centraal Station en het Weena en de Westersingel. Hier wordt hard gewerkt aan het realiseren van de Kruispleingarage. Rond eind oktober dit jaar wordt deze nieuwe garage, met een capaciteit van 780 parkeerplaatsen, opgeleverd. Het is een indrukwekkend bouwwerk: twintig meter diep, 154 meter lang en 33 meter breed. De vijf parkeerlagen bevinden zich allemaal onder de grond. Op maaiveld wordt een groene wandelboulevard aangelegd, omzoomd door platanen, die de verbinding vormt tussen het Centraal Station en de binnenstad. Hiermee krijgt het voorheen druk bereden Kruisplein een totaal nieuwe, groene en autoluwe uitstraling. Bouwen in het centrum van de stad brengt uiteraard een grote logistieke uitdaging met zich mee. En er werden door de gemeente hoge eisen gesteld aan de risicobeheersing. “We moesten absoluut voorkomen dat er verzakkingen in de omgeving zouden ontstaan”, vertelt Ernst Mol van aannemer Besix. “Daarom is een zeer uitgebreid monitoringsysteem ingesteld. Dat verricht continu trillings-, geluids- en deformatiemetingen. Mocht er iets gebeuren, dan kunnen we tijdig ingrijpen. Gelukkig is er in de bouwperiode niets gebeurd; we hebben het tot op heden goed onder controle.” Besix moest flink de diepte in om de bouwkuip te realiseren. Mol: “We hebben diepwanden tot 42 meter diep gemaakt. Door middel van spanningsbemaling hebben we het waterpeil verlaagd, zodat we in een droge kuip konden werken. De diepwanden en de spanningsbemaling vormen een belangrijk ontwerpuitgangspunt. Om de wanden stabiel te houden, zijn vervolgens tijdelijke stempels aangebracht. Daarna konden we het betonwerk gaan opbouwen.”

Minimale hinder Om deze werkzaamheden midden in het drukke centrum van Rotterdam te kunnen doen, moest Besix een aantal voorzieningen treffen. “We hebben gebruik gemaakt van een traverse en een portaalkraan. Deze lopen beide op rails die bovenop de diepwanden lagen. De traverse hadden we nodig om het materieel kwijt te kunnen. De portaalkraan maakte het mogelijk om zware gewichten te tillen, zoals de stempels. Door deze voorzieningen waren we heel flexibel en was er minimale hinder voor de omgeving.” Om de parkeergarage aan te laten sluiten op de bestaande verkeerssituatie, werd een constructie met een ondergrondse rotonde bedacht. De toegang tot de parkeergarage is te bereiken via een afslag in de Weenatunnel. Na deze afslag volgt een 150 meter lange ondergrondse straat met aan het einde daarvan de ondergrondse rotonde. Daar kun je de keuze maken om ofwel de Kruispleingarage in te rijden of af te slaan naar de bestaande Schouwburgpleingarage. Om de aansluiting te maken op de Weenatunnel, moest een doorbraak in de tunnelwand worden gemaakt. “Het verkeer in de Weenatunnel werd niet stilgelegd tijdens deze werkzaamheden. We moesten de doorbraak zien te maken met zo min mogelijk stof- en geluidshinder voor het verkeer”, vertelt Mol.

64 | STEDENBOUW 715

Kruispleingarage: twintig meter diep, 154 meter lang en 33 meter breed

rotterdam | Parkeergarage Kruisplein

De parkeergarage is te bereiken via een afslag in de Weenatunnel (rechtsonder)

Kleuren

Franki Grondtechnieken • • • • • • • •

Atlaspalen Franki Omegapalen Grondverdringende schroefpalen met verloren punt Geschroefde stalen buispalen Schroefinjectiepalen Schroefpalen Palenwanden Diepwanden

In 2009 werd gestart met de werkzaamheden. Deze zijn tot eind 2012 keurig voor op schema verlopen, vertelt Mol. Wat best bijzonder is voor een project van deze omvang, voegt hij eraan toe. “Pas begin dit jaar hebben we een kleine vertraging opgelopen, verder is het heel voorspoedig gegaan. Daarbij moet ik ook zeggen dat de gemeente zich ook meewerkend opstelt. Het project is goed onder de aandacht bij hen.” Inmiddels zijn de afbouwwerkzaamheden begonnen. Mol: “We zijn nu bezig met de gevels, trappen, liften, de wandbekleding, verlichting, en de ventilatiesystemen. De garage krijgt een luxe afbouw. Er wordt een vloercoating aangebracht in verschillende kleuren. Elke parkeerlaag krijgt een eigen kleur. De diepwanden blijven onafgewerkt en blijven als ribbelige betonwanden in het zicht. Wel worden er op de kopse kanten levensgrote fotowanden aangebracht die de garage een levendiger uitstraling geven.” De Kruispleingarage krijgt drie voetgangersingangen. Bij één ingang wordt een horecagelegenheid gebouwd. Noemenswaardig is tenslotte nog de waterberging op het dak van de parkeergarage. Hier kan tijdelijk overtollig water uit de Westersingel worden opgeslagen. Het is een puur functionele waterberging, onzichtbaar weggewerkt tussen het garagedak en de groene wandelboulevard. ❚

Bouwinfo OPDRACHT ONTWERP

Trondheim 8, 2993 LE Barendrecht Postbus 132, 2990 AC Barendrecht telefoon 0180 - 641998 fax 0180 - 641999 info@franki-grondtechnieken.nl

Gemeentewerken Rotterdam Maarten Struijs, Gemeentewerken Rotterdam UITVOERING BESIX Nederland Branch, Barendrecht INSTALLATIES ITN, Ede OVERIG Ingenieursbureau Gemeentewerken Rotterdam (engineering en directievoering) BOUWKOSTEN € 61 miljoen BOUWPERIODE maart 2009 – medio 2013 BOUWPROGRAMMA ondergrondse parkeergarage met vijf lagen en ruimte voor 760 auto’s

65 | STEDENBOUW 715

Boxmeer | Rabobank

Tekst | Jac Buchholz Beeld | Mosa Facades

Nieuw advies- en bestuurscentrum Rabobank Land van Cuijk en Maasduinen

‘Gevel benadrukt sculpturale uitstraling’ De tegels die Mosa Facades – onderdeel van de Mosa Groep – leverde voor het nieuwe advies- en bestuurscentrum voor de Rabobank Land van Cuijk en Maasduinen in Boxmeer dragen bij aan de strakke uitstraling van het gevelbeeld. Het gebruik van gerecycled materiaal sloot bovendien aan bij het duurzaamheidsstreven van de bank. Een sculpturaal gebouw moest het worden, het nieuwe advies- en bestuurscentrum van de Rabobank in Boxmeer. Zo stond het althans omschreven in het beeldkwaliteitsplan van de gemeente Boxmeer. “Alsof het uit één blok is gehakt”, luidt de beschrijving van projectarchitect Eric van Overbeek van Novares Architecten. Niet dat er een blokkendoos is neergezet, vervolgt hij, er is voldoende variatie in de bouw. Er zitten bijvoorbeeld vides in en er lijken stukken uit gehapt, alsof een beeldhouwer met het blok aan de slag is geweest. “Met de gevel wilden we die sculpturale uitstraling benadrukken. We hebben vervolgens uitgezocht op welke manier dat het beste kon.”

‘Alsof een beeldhouwer met het blok aan de slag is geweest’

Stramien Volgens projectleider Michel van Bergen van Novares waren er drie opties: natuursteen, metaal of keramische tegels. Hij legt uit dat behalve budgettair gezien ook vanwege het gewicht de keuze uiteindelijk op de keramische tegels viel. “Een lichte gevelconstructie was gewenst omdat de eerste verdieping min of meer zweeft, er zijn geen wanden die deze verdieping doordragen naar de begane grond. De basis voor de gevel is een houtskeletbouw. Dat heeft als bijkomende voordelen de goede isolatie en het feit dat die gemakkelijk te prefabriceren is.” Voor het leveren van de tegel werd Mosa Facades uit Maastricht benaderd. Die hadden, zo zegt Van Bergen, een geschikte tegel in het assortiment met een maximale afmeting van 1 bij 1 meter. “Die maatvoering hebben we uiteindelijk als uitgangspunt genomen om zo een strak geheel te krijgen. Wel werd er besloten te variëren met de hoogtes van de tegels, dus niet alleen 1 bij 1 meter maar bijvoorbeeld ook 1 bij 0,5 meter te gebruiken. De kleine ramen zijn op deze maten afgestemd, ze passen zo in het stramien. Het glas en de tegel liggen ook in één vlak. Tegels en kleine ramen vormen zo een patroon dat

66 | STEDENBOUW 715

door de uitsparingen en de grotere ramen wordt doorbroken.”

Duurzaamheid Sales Manager Paul Roos van Mosa Facades herinnert zich dat de eerste contacten met de Rabobank tijdens de Bouwbeurs van 2011 in Utrecht werden gelegd. “Ze gingen vervolgens heel consciëntieus te werk, wilden bijvoorbeeld weten hoe we hun duurzaamheidswensen konden invullen en hebben tevens onze fabriek bezocht.” Daar werd, aldus Paul Roos, een keuze gemaakt voor twee verschillende tegels die vervolgens aan het personeel werden voorgelegd. “Er is gekozen voor een tegel die in combinatie met het voegenpatroon bijdraagt aan de strakke belijning van de gevel.” Ook wat duurzaamheid betreft kon Mosa Facades aan de wensen van de Rabobank en het

door de bank ingeschakelde Ingenieursbureau Nelissen voldoen. “Onze tegels worden gemaakt van gerecycled materiaal en zijn C2C-gecertificeerd. De bank had als ambitie om tot de BREEAM ‘Very Good’-certificering te komen. Daar dragen we op onze manier aan bij.” Verder komt dat onder meer terug, zegt hij, in allerlei maatregelen in het gebouw zoals energiezuinige liften en verlichting en maatregelen om water te besparen.

Continue luchtstroom Het gebouw heeft een totale BVO van 4.675 m2 verdeeld over vijf lagen. Het keramische deel van het geveloppervlak beslaat zo’n 2.000 m2. De bouw werd uitgevoerd door Van der Heijden Bouw en Ontwikkeling in samenwerking met Martens Bouw. Voor de gevel, zo maakt Paul Roos duidelijk, is gekozen voor een mechanische

Boxmeer | Rabobank Geveltegels bepalen aanzien gebouw

ophanging met hinterschnitsankers. “Het betreft een geventileerde gevel met verticale en horizontale C2C-profielen. Het voordeel daarvan is dat er achter de gevel sprake is van een continue luchtstroom, een ideale schil om het gebouw heen. De geveltegels hebben een extra vleug grijs gekregen en om het keramische karakter te benadrukken is ervoor gekozen om de kopse kanten te tonen, waarbij de geveltegels speciaal zijn ingekleurd.” Hij maakt duidelijk dat de geveltegels niet alleen het aanzien van de buitenzijde van de nieuwbouw bepalen, maar op sommige plaatsen ook binnen doorlopen. “Zo ontstaat een natuurlijke overgang van buiten naar binnen. De tegels binnen zijn onder meer in plafonds verwerkt.” De werkzaamheden zijn inmiddels afgerond. Kijkend naar het resultaat kan Paul Roos zich voorstellen wat met de uitdrukking ‘sculpturaal’ is bedoeld. “Het gebouw heeft, mede dankzij onze tegels, iets massiefs zonder log te zijn. Ik vind het een bijzonder geslaagd geheel en ook de andere betrokken partijen en de Rabobank zijn er zeer over te spreken.” ❚

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Advies Uitvoering Leverancier

Rabobank Land van Cuijk en Maasduinen Novares Architecten Ingenieursbureau Nelissen Van der Heijden Bouw en Ontwikkeling i.s.m. Martens Bouw tegels gevel en interieur: Mosa Facades

67 | STEDENBOUW 715

FORECO Innovatief met

3 x

houten gevel producten

Uitsluitend de meest milieuvriendelijke producten binnen een bepaalde toepassing, komen in aanmerking voor het DUBOkeur®

WaxedWood

Bil tho v

Theresiasch ool in

Verduurzaamd met waterafstotende werking

• Onafhankelijke levensduur garantie • Verbeterd krimp- en zwelgedrag • Blijvend mooi en onderhoudsvrij technologie

NobelWood®

am rd

p chool Fie Westendor p in de S e r B Am ste

Gemodificeerd op basis van biopolymerisatie

• Tot in de kern gemodificeerd • Biopolymeren uit suikerriet stengels • Gelijkmatige vergrijzing en onderhoudsvrij

Aquatics Cen tre in

SafeWood® Brandvertragend voor iedere toepassing

• Gegarandeerde veiligheid op lange termijn • Waterdamp bestendig

Niet hygroscopisch, volgens ASTM 3201-94

• Onder zware omstandigheden getest

Euroklasse B, volgens SBI testen conform NEN-EN-13823

Dalmsholterweg 5, 7722 KJ Dalfsen

Postbus 73, 7720 AB Dalfsen

Telefoon

Lo en nd

technologie

0529 43 15 48

Fax

0529 43 21 98

technologie

info@foreco.nl

www.foreco.nl

Rotterdam | Huis in de Heuvel

Huis in de Heuvel nieuwe attractie Plaswijckpark Tekst | Gerard Vos Beeld | Petra Appelhof

Het Plaswijckpark in Rotterdam heeft er een nieuwe attractie bij: Het Huis in de Heuvel. In deze binnenspeelplaats mag alles wat thuis niet mag. Springen op de bedden bijvoorbeeld of klimmen in de kast. Op Plaswijckpark vind je geen computerspelletjes of achtbanen. Het gaat hier puur om de speelbeleving van het kind. De doelstellingen van het park zijn laagdrempeligheid en behoud van originele kenmerken van het spelen. De binnenspeeltuin voorziet in de behoefte om ook met slecht weer de deuren te kunnen openen. Jora Vision nam de stijl, de vormgeving en het verhaal van Het Huis in de Heuvel voor haar rekening. Hiervoor werd intensief samengewerkt met IJreka. Bedrijfsleider Bas Slijkhuis vertelt dat er intensieve gesprekken gevoerd werden over de verhaallijn. Slijkhuis: “We vonden het mooi en gepast om van de boekenkast een driedimensionaal doolhof te maken. We hebben daarnaast goed nagedacht over de contourlijnen in samenhang met de constructie van het gebouw. Door dit tijdens de engineering goed aan te pakken reduceer je de totaalkosten en daarmee dien je het belang van de opdrachtgever het beste.”

Integrale samenwerking Succesfactoren om dit project te laten slagen waren volgens alle partijen de onderlinge communicatie en het vertrouwen naar elkaar. Voor IJreka smaakte de samenwerking en de grootte van dit project naar meer. Slijkhuis: “We merken dat onze klanten steeds meer neigen naar maatwerk en dat sluit prima aan bij de door ons ingeslagen weg, waarin de speelbeleving centraal staat.” In de visie van IJreka maak je niet één singulier speeltoestel, maar denk je na over een hele speelomgeving. Slijkhuis: “We willen de beschikbare ruimte zo optimaal mogelijk inrichten. Niet zomaar toestellen plaatsen, maar goed kijken naar de context. Dan ben je per definitie klantvriendelijk, zowel in het wenspatroon als in het beschikbare budget.” Voor meer informatie en impressies van de geplaatste speeltoestellen (onder andere de boekenkast, vogelkooi, aquarium en de ‘tandenborstelwip’): www.plaswijckpark.nl/ huisindeheuvel ❚

Plaswijck Park Plaswijck Park bestaat negentig jaar en is bij uitstek een Rotterdams pretpark. Plaswijck is laagdrempelig en is leuk voor jong en oud. Het park bestaat uit Dierenwijck, Wandelwijck en Speelwijck. Naast Het Huis in de Heuvel kunnen kinderen met de rondvaartboot, spelen in een van de buitenspeeltuinen zoals de verkeersspeeltuin, waterfietsen of met de rondvaartboot. In de Dierenwijck wonen apen, roofdieren, vogels en beren. In de Wandelwijck is er een rosarium, een Engelse tuin en een kabouterpad. Zelf voedsel en drinken meenemen is geen probleem. Er is volop gelegenheid om te picknicken. Meer informatie: www.plaswijckpark.nl

Jora Vision Jora Vision is een toonaangevend bedrijf in de Europese en Aziatische leisure-industrie. Meer dan zeventig creatieve medewerkers realiseren projecten voor themaparken, dierentuinen en andere recreatiebedrijven. Nederlandse klanten zijn onder andere Drievliet, De Efteling en Walibi. Meer informatie: www.joravision.nl

IJreka Speelbeleving staat centraal bij IJreka. Het creëren van speelplezier staat in dit Dalfse bedrijf voorop. Spelen moet zorgeloos en uitdagend zijn, láten spelen is een vak. Elk type speeltoestel heeft een eigen optimale toepassing. Het vertrekpunt is nooit materiaalkeuze, maar altijd de klantwens. Middels 3D-presentaties worden voorstellen gevisualiseerd om zo de klant een goed beeld te geven van wat er aangeboden wordt. Meer informatie: www.ijreka.nl

69 | STEDENBOUW 715

Hoofddorp | Huis van de Sport

Tekst | Jac Buchholz Beeld | Sprangers Bouwbedrijf

duurzame impuls breedte- en topsportbeoefening Om de breedte- en topsport te stimuleren koos de gemeente Haarlemmermeer voor de bouw van een zogeheten Huis van de Sport. De accommodatie in Hoofddorp bestaat uit een sporthal met 1.500 tribuneplaatsen, een turncentrum, vier zwembaden en aanvullende voorzieningen zoals horeca en fitness, kantoren en kinderopvang. Vaessen Algemeen Bouwbedrijf en Sprangers Bouwbedrijf zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de bouw van het 150 meter lange en zestig meter brede pand.

Veel aandacht in de nieuwbouw met hybride constructie gaat uit naar maatregelen voor beperking van het energie- en waterverbruik. De bouwers lopen voor op schema. Zo verrijst, volgens planning, een toekomstbestendige sportaccommodatie. De gemeente Haarlemmermeer, waartoe Hoofddorp behoort, stimuleert de breedteâ&#x20AC;&#x201C; en topsportbeoefening in het kader van de volksgezondheid, sociale cohesie en naamsbekendheid. De lokale breedtesport had al een tijdje behoefte aan een nieuw sportcomplex; de bestaande accommodaties groeiden uit hun jasje. Dat Haarlemmermeer ook in topsport inves-

70 | STEDENBOUW 715

teert, lijkt logisch, want de gemeente geldt als een van de grotere talentgebieden in Noord-Holland. Het sportcomplex is straks geschikt voor nationale en Europese turn-, zwem- en ritmische gymnastiekwedstrijden.

Hybride constructie Sprangers Bouwbedrijf vormt samen met Vaessen Algemeen Bouwbedrijf de VOF Huis van de Sport. De ervaring van Vaessen Algemeen Bouwbedrijf met sportcomplexen gecombineerd met de capaciteit van Sprangers Bouwbedrijf maakt ze geschikt voor een dergelijk groot bouwproject. Directeur Kees Franse van Sprangers Bouwbedrijf zegt: â&#x20AC;&#x153;Op 24 juni van

Hoofddorp | Huis van de Sport

Staalbouw wordt afgewisseld met betonbouw

Bouwinfo Opdracht Ontwikkeling en uitvoering Ontwerp Bouwprogramma

2010 kregen wij, na een selectie uit vijf bouwcombinaties, de verantwoordelijkheid om het sportcomplex te ontwerpen en te bouwen op basis van een Programma van Eisen van de gemeente Haarlemmermeer en kinderopvang BORUS. Hierna werkten wij het ontwerp uit tot werktekeningenniveau. In januari van 2012 begonnen wij met bouwen. Het project verloopt voorspoedig. Naar verwachting leveren wij het sportcomplex in de aankomende winter op.” Het Huis van de Sport is grotendeels onderheid met funderingspalen. “Waar de zwembaden kwamen zijn trekpalen in de grond gemaakt om te

gemeente Haarlemmermeer VOF Huis van de Sport (Vaessen Algemeen Bouwbedrijf en Sprangers Bouwbedrijf) Koppert + Koenis Architecten 37.000 m² kavel; 20.000 m² BVO; 675 parkeerplaatsen

voorkomen dat de zwembadkuipen zouden bezwijken door grondwaterdruk”, licht Franse toe. “Boven de grond gebruikten we eveneens diverse constructiemethoden. Staalbouw wordt afgewisseld met betonbouw, geprefabriceerd of in-het-werk gestort. Zo creëren we op efficiënte wijze een stevige draagconstructie.”

Efficiënt omgaan met energie en water Door duurzame maatregelen zal het Huis van de Sport een EPC krijgen van 1,2. Naar verwachting zal het energiegebruik dertig procent lager zijn dan de wet voorschrijft. ►

71 | STEDENBOUW 715

kwaliteit kennis service VDH LEERDAM Tel. 0345 615 266 E-mail : info@vdh-leerdam.nl www.vdh-leerdam.nl

Passie voor techniek

Bartels Ingenieurs voor Bouw & Infra is een zeer veelzijdig bedrijf. Met ongeveer 250 medewerkers met een passie voor techniek en meer dan 40 jaar ervaring, leveren wij praktisch iedere adviesdienst op ingenieursgebied die u zich kan bedenken. Van ontwerp tot en met uitvoering. Bartels heeft als hoofdconstructeur gewerkt aan de realisatie van het Huis van de Sport in Hoofddorp. Op de achtergrondfoto staat het 3D model van de constructie dat door Bartels is ontworpen.

Interesse in onze ideeĂŤn? Benieuwd wat Bartels kan toevoegen aan uw project? Kijk voor meer informatie op onze website www.bartels.nl en neem contact op met een van onze vestigingen in Nederland.

www.bartels.nl

info@bartels.nl

@Bartelsglobal

facebook.com/bartelsglobal

Hoofddorp | Huis van de Sport Het Huis van de Sport bestaat uit meerdere bouwdelen

Projectinfo Ontwerpen in 3D Het Sportcomplex Koning Willem-Alexander in Hoofddorp was voor Bartels Ingenieurs voor Bouw & Infra een mooie uitdaging, samen aangepakt met architect Slangen+Koenis. Het gebouw, dat eigenlijk vijf gebouwen in één vat, beslaat uiteindelijk een oppervlak van 230 bij 45 meter. Door de diverse bestemmingen was het ontwerpen in 3D door Bartels een grote pré.

Jaarlijks wordt straks 220 ton CO2 minder uitgestoten, in vergelijking met een meer traditioneel sportcomplex. “Het dak, de vloer, de gevel en de kelder krijgen een hoge isolatiewaarde”, zegt Franse. ”Vijftig procent van de gevels voeren we uit met zonwerend glas met een lage warmtetransmissie. Ook hebben we de vuilwaterbufferputten geïsoleerd. Hiermee beperken we de energievraag. Er komt daarnaast een hoogrendement warmteopwekking en een hoogrendement warmteterugwinning, onder andere door toepassing van warmtepompen en zonnecollectoren voor de opwekking van warm tapwater.” Om water te besparen krijgen de toiletten een instelbaar spoelreservoir en spoelonderbreker. De douches worden voorzien van waterbesparende douchekoppen, zelfsluitende kranen, kranen met volumestroombegrenzers en traploos regelbare circulatiepompen voor de waterbehandeling. Franse zegt: “Het vuilwater van douches en overloopgoten wordt straks tijdelijk opgeslagen in bufferputten, gereinigd en hergebruikt. Dit bespaart water, maar vooral energie omdat water niet opnieuw hoeft te worden opgewarmd.” In het gebouw komt energiezuinige LED-verlichting, die functioneert op basis van aanwezigheidsdetectie. Ook op het parkeerterrein komt zoveel mogelijk energievriendelijke LEDverlichting. Daarnaast komen er laadpunten voor elektrische auto’s. ❚

Zo konden de aansluitingen tussen de gebouwen snel inzichtelijk worden gemaakt en bovendien konden de leveranciers, bijvoorbeeld van de gelamineerde houten liggers, hiermee werken. Op het gebied van de constructie van het zwembad heeft Bartels een zodanige constructie ontworpen, dat er overspanningen tot 35 meter worden gehaald. De prefab betonkolommen en wanden dragen de gelamineerde houten dakliggers, waardoor deze overspanning wordt gehaald. In de sporthal wordt zelfs een vrije overspanning van vijftig meter gehaald, door de toepassing van één vakwerk. Hierdoor is het zicht vanaf de tribune geheel vrij voor het publiek. Met een jarenlange zwembadervaring, onder andere samen met architect Slangen + Koenis, heeft Bartels ook bij dit project weer een constructie weten te realiseren die ondergeschikt is aan het doel van het gebouw. De installaties, in dit geval met zeer duurzame maatregelen, zijn in een zwembad van levensbelang en hieromheen wordt de constructie gemaakt. “Bij het Sportcomplex Koning Willem-Alexander is dat samen met de ontwerpende partijen ook nu weer perfect gelukt.”

Omvangrijke, multifunctionele LED-schermen Het Huis van de Sport, een nieuw grootschalig en multifunctioneel sportcomplex in Hoofddorp, krijgt hightech LED-schermen. Deze grote schermen zijn multifunctioneel. Naast tijd- en scoreregistratie voor wedstrijdzwemmen, waterpolo en andere wedstrijden kunnen de schermen voor commerciële doeleinden worden gebruikt. Daarnaast kunnen (top)sporttrainers animaties vertonen en powerpointpresentaties geven met behulp van deze hightechvoorziening. VDH Leerdam, een internationaal georiënteerde onderneming voor inrichting van zwembadaccommodaties, instellingen en kantoorgebouwen, ontwikkelt en levert de interface en de software, waardoor deze multifunctionele toepassing mogelijk is. Directeur Aart Snoek van VDH Leerdam vertelt: “We leveren alle tijd- en scoreregistratiesystemen van OMEGA en alle LED-schermen in de verschillende zwemzalen en sporthal.” Daarnaast levert het bedrijf alle roestvaststalen onderdelen zoals trappen, springstelling en de lijnbevestigingen. “Ook leveren wij alle wedstrijdmaterialen en –benodigdheden voor de baden. Zo komen er OSB11-startblokken. Dit zijn startblokken met verplaatsbare hielafzettingen. Deze worden ook voor de Olympische Spelen en internationale wedstrijden gebruikt. De sporthal krijgt een groot LED-scherm van zes meter bij drie meter en de zwembaden van vier meter bij twee meter. Daarnaast komt er een uniek interactief scherm van negen bij twee meter in het grote recreatiebad. Snoek: “Het is een uniek project qua omvang en voorzieningen. Met ruim vijftig jaar ervaring in de wereld van de roestvaststaalbouw zijn we er trots op dat we een bijdrage aan het Huis van de Sport mogen leveren.”

UNIEKE OPLOSSINGEN IN GLAS. Glas is Van Noordenne. Want of het nu recht moet zijn of gebogen, een groot of klein oppervlak, in woning- of utiliteitsbouw, infra- of interieurbouw, in nieuwbouw of renovatie: we berekenen, produceren en monteren al ons glas zelf. Zo krijg je als (binnenhuis)architect of opdrachtgever altijd een unieke glasoplossing.

ROC, Nijmegen

Glasprojecten Van Noordenne BV

GLAS IS VAN NOORDENNE.

Kade 36 • 3371 EP Hardinxveld-Giessendam • T: +31 (0) 184 67 58 35 • F: +31 (0) 184 63 00 36 • projecten@noordennegroep.nl 73 | STEDENBOUW 715

Bergen op Zoom | Comfoschool

Tekst | Lieke van Zuilekom Beeld | ROCKFON

Binnenklimaat ‘Frisse Sch l’ draagt bij aan leerprestaties De leerlingen van De Kornalijn in Bergen op Zoom, een school voor speciaal onderwijs, hebben begin dit schooljaar hun intrek genomen in hun nieuwe schoolgebouw aan de Guido Gezellelaan in Bergen op Zoom. Zowel in het ontwerp als in de bouw van de school is uitgebreid rekening gehouden met het programma van eisen ‘Frisse Scholen’, waarin een gezond en comfortabel binnenmilieu met een beperkt energiegebruik centraal staat. ‘Wanneer je een perfect binnenklimaat kunt creëren, zie je direct resultaat’

Op De Kornalijn, een onderdeel van stichting Het Driespan, wordt speciaal onderwijs gegeven aan kinderen van vier tot en met twaalf jaar, met ernstige sociaal-emotionele problemen en/of stoornissen binnen het autistische spectrum. Omdat deze kinderen heel gevoelig zijn voor prikkels, zoals geluid, licht en temperatuur, is een optimaal, comfortabel binnenklimaat extra belangrijk, weet Ton van Teeffelen, stafmedewerker huisvesting bij Het Driespan. “De kinderen zijn snel afgeleid. Wanneer je in de klas een perfect binnenklimaat kunt creëren, zie je direct resultaat. De kinderen zijn rustiger, meer op hun gemak en kunnen zich beter concentreren.” De Kornalijn biedt plaats aan twaalf lokalen, die allen zijn voorzien van ComfoSchool ventilatie-units. In de school is 650 m² aan Krios 02-plafondpanelen en 650 m² aan Krios A-plafondpanelen toegepast. De speciaal voor ComfoSchool ontwikkelde Krios 02-plafondpanelen zorgen samen met de iets scheef geplaatste wanden voor een aangenaam akoestisch comfort en een zeer hoge geluidsabsorptie. Honderd procent van het geluid wordt door het plafond geabsorbeerd. Een te lange nagalmtijd en een te hoog geluidsniveau zijn hierdoor verleden tijd.

Gaatjesplafond In de adviesfase van de bouw hebben Van Teeffelen, architect ARCHIKON en Eef Reuser, directeur van Reuser Technisch Adviesbureau een bezoek gebracht aan basisschool De Vuurvogel in Tilburg, waar enige tijd geleden een ComfoSchool-ventilatiesysteem is gerealiseerd. “Het idee van ventilatie op maat sprak ons ontzettend aan”, vertelt Eef Reuser. “Doordat het ventilatiesysteem per lokaal in de gewenste behoefte kan voorzien en verspreid over het gehele plafond verse lucht inblaast, worden hinderlijke koude- en geluidsstromen voorkomen.” Van Teeffelen: “Er wordt een aangenaam binnenklimaat gecreëerd, zonder dat de leerlingen daar op één of andere manier iets van merken. De frisse lucht komt heel geleidelijk via

74 | STEDENBOUW 715

Bergen op Zoom | Comfoschool

speciale openingen in het plafond het lokaal binnen. Het gaatjesplafond ziet er bovendien heel leuk uit. Niks geen storende roosters of kasten in het zicht; het systeem is uitgerust met hele mooie plafondplaten.”

Ventilatie via het dak Het ComfoSchool-systeem is één van de weinige oplossingen die binnen de wettelijke geluidsnorm van 35 dB(A) blijft, ook bij grote hoeveelheden lucht die geventileerd moeten worden. Toch heeft De Kornalijn, in overleg met Reuser Technisch Adviesbureau, besloten om de ventilatieunits niet in het plafond, maar op het dak te plaatsen. “We hebben zoveel mogelijk geprobeerd om de rust in het gebouw te houden”, aldus Van Teeffelen. Hans Koppejan, projectleider van ARCHIKON architecten & constructeurs, vult hem aan. “De ventilatie-units zijn op een dusdanige locatie op het dak geplaatst, dat ze zo min mogelijk geluidsoverlast binnen én buiten het gebouw met zich meebrengen.” Door de plaatsing van een verhoogde dakrand, zijn de units vanaf de straat niet te zien. “Bovendien wordt het geluid van de ventilatieunits zo niet direct naar de omgeving gekaatst.” Om een te hoge geluidsbelasting voor de omgeving te voorkomen, is ervoor gekozen om de lokalen ’s nachts niet te ventileren. Tussen tien uur ‘s avonds en zeven uur ‘s ochtends staan de ventilatie-units uit. Pas vlak voordat de school zijn deuren opent, treden de units in werking.

De frisse lucht komt geleidelijk via openingen in het plafond het lokaal binnen

Samenwerken voor een optimaal binnenklimaat Van Teeffelen vertelt dat hij veel verwacht van het ventilatiesysteem in de nieuwe school. “Het is nu, enkele weken na de ingebruikname van het gebouw, nog te vroeg om conclusies te trekken, maar als het ventilatiesysteem doet wat aanbieder Zehnder – J.E. StorkAir en plafondfabrikant ROCKFON beloven, dan zal stichting Het Driespan het systeem volgens hem zeker in meer projecten toepassen.” Voor een optimaal succes van het systeem is volgens Kees Adriaanse, algemeen directeur van ARCHIKON architecten & constructeurs, een optimale samenwerking tussen alle partijen die een rol spelen in het binnenklimaat van de school van groot belang. “Helaas is dit in dit project niet helemaal gelukt”, erkent hij. “Tijdens de bouwperiode bleek dat de vloerverwarming, de gekozen vloerbedekking en het ventilatie-

systeem niet optimaal op elkaar waren afgestemd. Hierdoor moest tijdens de bouwfase een bypassoperatie worden gestart, waarbij een aantal radiatoren moest worden toegevoegd in het gebouw. Een les voor de toekomst is dat niet iedere partij afzonderlijk zijn kunstje moet laten zien, maar dat alle partijen in gezamenlijkheid moeten komen tot een goed geavanceerd systeem, waarbij alle elementen goed op elkaar worden afgestemd. Alleen dan kan een optimaal binnenklimaat worden verkregen.” ❚

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Uitvoering Advies Installaties

Leveranciers Bouwperiode

Gemeente Bergen op Zoom ARCHIKON architecten & constructeurs te Goes Aannemingsbedrijf de Nijs-Soffers b.v. te Hoogerheide Reuser Technisch Adviesbureau te ‘s-Hertogenbosch (technische installaties) De Bruijn Installatiewerken BV te Etten-Leur (W); De Bont Elektrotechniek B.V. te Oud Gastel (E) ComfoSchool: Zehnder – J.E. StorkAir en plafondfabrikant ROCKFON medio oktober 2012 – juli 2013

75 | STEDENBOUW 715

JA! VAK TIJDSCHRIFT VOOR STEDENBOUW, ARCHITECTUUR EN MONUMENTEN

Ik neem voor €299,- (excl. 6% b.t.w.) een tweejarig abonnement op vaktijdschrift Stedenbouw of één van de overige vaktijdschriften van Louwers Uitgevers B.V. en ontvang nog voor de feestdagen de SAMSUNG Galaxy Tab 2 WiFi 8 GB. Hoe gaat het in z’n werk: U maakt €316,95 over op ING: 41 71 65 t.n.v. Louwers Uitgeversorganisatie B.V. Weert, o.v.v. Stedenbouw/Samsung. U ontvangt de tablet binnen 5-10 werkdagen na betaling. De actie duurt zolang de voorraad strekt. Louwers Uitgeversorganisatie B.V. is gerechtigd zonder voorafgaande aankondiging de Actie vroegtijdig te beëindigen en/of deze Actievoorwaarden te wijzigen, zonder in verband daarmee gehouden te zijn tot vergoeding van schade en/of kosten.

Schatbeurderlaan 6, 6002 ED Weert | Postbus 249, 6000 AE Weert T +31 (0)495 450095 | F +31 (0)495 521335 | E info@louwersuitgevers.nl | W www.louwersuitgevers.nl

Groningen | SOZAWE

Tekst | NNK Concept, Anniek Heijs Beeld | Gerard van Beek Fotografie

Duurzame ambities op het Europapark in Groningen Het Europapark in Groningen is bekend om het Euroborgstadion en een nieuwe economische spil in de stad. Een plek waar bedrijven, overheid, topsport en onderwijs elkaar vinden in een duurzame omgeving. Met een nieuw NS-station, gelegen aan het Harm Buiterplein, waar momenteel een bijzonder duurzaam kantoorgebouw voor gemeente Groningen verrijst. Uitgevoerd in glas en wit composiet, 17.000 m² groot, met twee atria en een ondergrondse parkeergarage, biedt dit gebouw vanaf november 2013 ruimte aan zo’n 650 medewerkers van de gemeente en het UWV. De burgers van de stad vinden hier diensten op het gebied van werk & inkomen, bouwen & wonen en parkeren. “Groningen streeft ernaar om in 2035 volledig energieneutraal te zijn”, zo stelt Jos de Wit, projectleider nieuwbouw bij gemeente Groningen. “Er is een programma opgesteld waarin beschreven wordt

hoe de stad deze ambitie gaat realiseren. Zo wil de gemeente duurzame ontwikkelingen vanuit haar eigen organisatie maximaal stimuleren. Het nieuwe kantoor aan het Harm Buiterplein heeft echt een voorbeeldfunctie.”

Maximale invloed op eindresultaat Gemeente Groningen wenst als gebruiker maximaal invloed te hebben op de kwalitatieve gebruikersaspecten in de nieuwbouw. Men wil vooral

een gebouw dat in de toekomst ook ‘werkt’. De zoektocht naar ruimte werd ingezet door de constatering dat de locatie aan de Eendrachtskade niet meer aan de eisen van deze tijd voldeed. “Er is onderzoek gedaan naar revitaliseringsmogelijkheden voor de oude locatie”, aldus De Wit. “Ook is gezocht naar alternatieven in de vorm van beschikbare bestaande locaties in de binnenstad. Nieuwbouw bleek echter de meest economische en verantwoordelijke oplossing in dit geval. ►

77 | STEDENBOUW 715

Groningen | SOZAWE

Daarbij was de nieuwe locatie op het Europapark al eigendom van gemeente Groningen.”

Uitdaging creëren “Bij de keuze voor een bouworganisatievorm is het belangrijk om het doel dat je wilt bereiken helder te formuleren. Bij dit project was het doel de maximale invloed op de kwalitatieve en functionele aspecten van het ontwerp. Dit hebben we bereikt door de bouwer invloed te geven op het ontwerp en te betrekken bij de gebruiksfase. Dit commitment resulteert in meer aandacht voor efficiëntie in onderhouds- en exploitatiekosten”, vertelt Gerjan Heersink, partner bij draaijer + partners. “De contractvorm Engineer, Build & Maintain past bij dit doel. Door in de uitvraag de

78 | STEDENBOUW 715

nadruk te leggen op de optimalisatie van exploitatiegevoelige gebouwonderdelen, in plaats van alleen op de laagste prijs, hebben we de marktpartijen uitgedaagd het maximale uit het geboden Definitief Ontwerp te halen. Dat vraagt een andere benadering dan de traditionele, waarbij het bestek leidend is in plaats van de gebruikerswensen.”

Slim gebouw “Belangrijke uitgangspunten in het ontwerp zijn duurzaamheid en flexibiliteit”, licht Kees Stoffels, architect bij MVSA Architecten toe. “Het is een doelmatig kantoorgebouw geworden met veel ruimte voor ontmoeting, waarin het prettig werken en verblijven is in een groene omgeving.”

De duurzaamheid is onder meer ingevuld door het gebouw compact te houden, waarmee warmteverlies wordt beperkt. Door maximale flexibiliteit in de maatvoering van het gebouw te brengen, zijn toekomstige aanpassingen eenvoudig te realiseren. Het gebouw is kolom-vrij uitgevoerd en voorzien van het geïntegreerde vloersysteem HOLCON (zie infokader). De vormen van de atria dragen bij aan de luchtcirculatie en het beperken van warmteverlies. Het gebouw heeft geen gasaansluiting. Er wordt gebruik gemaakt van een duurzame klimaatbeheersing in het gebouw met verwarming en koeling via de vloeren. Dit zeer energiezuinige systeem maakt onderdeel uit van een WKO-installatie met meerdere bronnen, waarop meerdere gebruikers op het Europapark zijn aangesloten.

‘Een doelmatig kantoorgebouw waarin het prettig werken is’

Groningen | SOZAWE

In SOZAWE worden diensten op het gebied van werk & inkomen, bouwen & wonen en parkeren gehuisvest

Bouwinfo Opdracht Contractvorm Ontwerp Constructie Advies Uitvoering Installaties

Gevelbouw Aanneemsom Bouwtijd Bouwprogramma

Gemeente Groningen Engineer, Build & Maintain UAV-gc 2005 (onderhoudscontract 15 jaar) MVSA Architecten, Amsterdam BAM Advies & Engineering bv, Bunnik Ingenieursbureau Wassenaar bv, Haren (constructie); Deerns Raadgevende Ingenieurs bv, Groningen (installaties); draaijer + partners bv, Groningen (bouwdirectie) BAM Utiliteitsbouw bv regio Noord, Groningen BAM Techniek, Groningen (E&W) Rollecate € 32.433.000,1 november 2011 – 1 november 2013 27.000 m² (waarvan 10.000 m² parkeren)

Projectinfo Optimalisatie vanuit de klantrelatie “BAM is na een intensief en uitdagend tendertraject als beste partij uit de bus gekomen”, vertelt Martin Wiersma, projectleider bij BAM Utiliteitsbouw. “Als ontwikkelend bouwer hebben we alle expertise in huis om dit soort geïntegreerde trajecten te realiseren. Dat BAM Techniek als ‘huisinstallateur’ ook betrokken is bij dit project, is een groot voordeel. We hebben letterlijk geïnvesteerd in optimalisaties met een sterke focus op de gewenste resultaten van het gebouw en de installaties voor de komende twintig jaren.” Een goede opmaat naar vernieuwende samenwerkingsvormen tussen bouwer en opdrachtgever. ❚

Elementengevel en vliesgevels Het nieuwe kantoorgebouw van Sociale Zaken en Werk (SoZaWe) is ontworpen door Meyer en Van Schooten Architecten uit Amsterdam en staat aan de Eendrachtskade op het Europapark in Groningen. Het kantoorgebouw kent een frisse, lichte en vriendelijke uitstraling en beslaat 17.000 m² bruto vloeroppervlakte. In het ontwerp staat duurzaamheid centraal. Rollecate heeft in opdracht van BAM Utiliteitsbouw de gehele composiet elementengevel rondom het gebouw geleverd. Naast de composiet elementengevel heeft Rollecate de aluminium vliesgevels en atria vliesgevels geleverd, inclusief de vloerrandpanelen waarin het klimaatbehandelingssysteem is geïntegreerd, en die in de Holkonvloeren zijn ingebouwd. De composiet elementengevel is door Rollecate vanaf nul ontwikkeld, geproduceerd, getest en uitgevoerd. Aan de gevel zijn verhoogde eisen met betrekking tot de geluidwerendheid en wind- en waterdichtheid gesteld. De gevel is zeer goed geïsoleerd en de dichte delen van de gevel zijn twee keer beter geïsoleerd dan voorgeschreven. Alle buitenramen zijn voorzien van drievoudig glas.

79 | STEDENBOUW 715

helmond | Carolus Borromeus College

Tekst | Martijn van den Bouwhuijsen Beeld | Bouwbedrijf Van de Ven

Middelbare scholieren verenigd in nieuwbouw Brandevoort

Carolus Borromeus College: knipoog naar Amsterdamse School In de Helmondse wijk Brandevoort wordt het Carolus Borromeus College gebouwd, dat de scholieren van VMBO-T, HAVO en VWO verenigt. De architectuurstijl van de Amsterdamse School is ingezet om het gebouwcomplex in te passen in de historiserende context. Veel aandacht in het ontwerp van RoosRos Architecten ging uit naar de geveldetaillering en wand-en vloerafwerking. Ook het creëren van een comfortabel binnenmilieu was cruciaal bij de planuitwerking. Bouwbedrijf Van de Ven voert het project uit in opdracht van vereniging Ons Middelbaar Onderwijs (OMO), in teamverband met de installateurs/nevenaannemers en directievoerder ICS worksitemanagement. “In 2010 begon OMO met de planontwikkeling voor een nieuw schoolgebouw. Dit om de scholieren vanuit meerdere vestigingen samen te brengen in moderne en duurzame huisvesting”, zegt Gijs van Wijlen, directeur van het Carolus Borromeus College. “Overleg tussen de gemeente Helmond en OMO, resulteerde in de toewijzing van een terrein in de groeiwijk Brandevoort: de meest geschikt plek voor de nieuwbouw. Na het gereedkomen van het ontwerp van RoosRos Architecten, won Bouwbedrijf Van de Ven de aanbesteding voor het bouwkundig deel.”

VWO. De centrale ruimtes in de as zijn gemeenschappelijk. Bijzonder is het ongeveer twaalf meter hoge atrium met aula en vrijhangende collegezaal. Via een sheddak valt er aan de noordzijde licht in het atrium.”

Vrij indeelbare vleugels

Amsterdamse School

Het circa 11.700 m² tellende complex verenigt straks de scholieren van VWO, HAVO en VMBO-T, die nu over drie gebouwen in Helmond verdeeld zijn. “Omdat aan leerlingen van het VMBO anders wordt gedoceerd en zij andere ondersteuning ontvangen, is er onderscheid tussen de indelingen. Daarom maakten we een bouwkundige verdeling over de lengteas met vrij indeelbare vleugels”, zegt Jan Ottink van ICS worksitemanagement. “Aan één zijde bevinden zich de lokalen voor VMBO en aan de andere zijde de lokalen voor HAVO/

“De architectuur van de Amsterdamse School was een belangrijke inspiratiebron voor het gebouwontwerp. Hiermee refereert de school aan de bebouwing in de wijk Brandevoort”, zegt Matthijs van den Berg van RoosRos Architecten. “De gevels zijn ontworpen in traditioneel metselwerk met diverse rollagen en versieringen, en worden afgewisseld met verticale pannenvlakken en uitkragende goten. De rode bakstenen markeren de locatie van de VMBO-T-lokalen en de gele bakstenen markeren de locatie van de HAVO/VWO-

80 | STEDENBOUW 715

In totaal kunnen straks 1.400 leerlingen en 140 personeelsleden leren en doceren in het onderwijsgebouw. Het Carolus Borromeus College wil de sportzalen en de aula delen met wijkbewoners en verenigingen, die daar buiten de schooltijden kunnen vergaderen, sporten of genieten van een voorstelling.

lokalen. Deze kleurcodering wordt ook in het interieur doorgezet in de vloeren wandafwerking, afgewisseld met verschillende grijze accenten in lambrisering en vloeren. Deze kleuren lopen centraal in het gebouw in elkaar over om de gemeenschappelijke ruimtes te accentueren. Deuren van houtfineer completeren het kleurenspel.”

Flexibele constructie snel opgericht “Het schoolgebouw heeft een fundering met palen. Hierop bouwden we funderingsbalken waarop kanaalplaten van de beganegrondvloer kwamen”, zegt projectleider Otto Janssen van Bouwbedrijf Van de Ven. “Om de school flexibel te maken en snel te bouwen, is de bovenbouwconstructie uitgevoerd met prefab betonnen wanden en kanaalplaatvloeren die ongeveer veertien meter overspannen. In de toekomst kunnen de lokalen worden heringedeeld, rekening houdend met de inregelmogelijkheden van de installaties.” De bouwkundige indeling en zuinige installaties zorgen straks voor een behaaglijk binnenklimaat. Een WKO-installatie, met een CV-ketel als backup, voedt de vloerverwarming en -koeling. CO2-gestuurde ventilatie zorgt voor luchtverversing en naregeling van de temperatuurbeheersing. “De werkzaamheden aan de installaties zijn nu in volle gang”, zegt Janssen. “Naar verwachting leveren we medio 2014 op. Dan kunnen we terugkijken op een bijzonder bouwproject dat in prettig teamverband tot stand kwam.” ❚

helmond | Carolus Borromeus College

Projectinfo Complexe dakbedekking door diversiteit aan details Ad van Diessen Dakbedekking maakt het dak van het Carolus Borromeus College wind- en waterdicht, in opdracht van Bouwbedrijf Van de Ven. Het bedrijf uit Valkenswaard begon afgelopen juni met het werk en levert medio oktober op. Straks ligt er 5.030 vierkante meter aan PVC-dakbedekking op het schoolgebouw. De aannemer is geen onbekende van Ad van Diessen Dakbedekking. De werkrelatie bestaat al vijf jaar. Momenteel voert het dakbedekkingsbedrijf, behalve in Helmond, ook twee andere projecten uit voor Bouwbedrijf Van de Ven: 39.000 vierkante meter op een dak van de Lidl in London (GB) en 5.500 vierkante meter op een dak van AFB in Oss. Het dak van het Carolus Borromeus College zit boordevol complexe details, zoals hoge en lage opstanden, aansluiting met natuursteen lateien, afschotlagen en aansluiting met de pannengevels. De uitvoering vergt, behalve een goede voorbereiding, ook improvisatie. De detaillering is in overleg met de aannemer uitgewerkt tot werktekeningenniveau. Dagelijks vindt werkoverleg plaats met Bouwbedrijf Van de Ven.

W- en S-Installaties De werkzaamheden van Oostendorp Installatietechniek B.V. ten behoeve van het Carolus Borromeus College te Helmond bestaan uit het leveren en monteren van de sanitaire en werktuigbouwkundige installaties. Het project kenmerkt zich door een warmtepomp op basis van een WKO-systeem ten behoeve van de gebouwverwarming en gebouwkoeling. De schoollokalen worden gekoeld of verwarmd middels vloerverwarming/vloerkoeling verdeeld in diverse groepen per bouwdeel. Verder wordt er geventileerd op basis van CO2-meting en geregeld middels VAV-kleppen. Het sanitair is degelijk uitgevoerd. Snelheid in de bouwplanning, detaillering en energiezuinigheid spelen hierbij een belangrijke rol.

Vakmanschap, goede service en klantgericht werken zijn onze belangrijkste uitgangspunten Er zijn klanten die na meer als 20 jaar bij Ad van Diessen terugkomen voor vervolgopdrachten. De hoofdzaak van het bedrijf is altijd nog platte daken in bitumen en kunststof. Kleine dakkapellen tot enorme bedrijfshallen. Het grootste project tot nog toe uitgevoerd is het

Gekleurde bakstenen markeren de locatie van de lokalen

logistieke gebouw van TNT in Eindhoven, 37000 m2 in bitumen (zie de referenties lijst).

Zink- en loodwerken Verder maken wij zinken loodwerken eventueel voorbereid in onze eigen zinkwerkplaats. Ons klantenbestand bestaat uit: particulieren, bedrijven, gemeente-instellingen en woningbouwbedrijven. Een goede services met gewaarborgde garanties is vanzelfsprekend voor een gezonde bedrijfsvoering gericht naar de toekomst.

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Projectmanagement/ bouwdirectie Advies

Uitvoering Installaties Dragonder 33b, 5554 GM Valkenswaard

Bouwperiode Bouwprogramma

Ons Middelbaar Onderwijs, Tilburg RoosRos architecten, Oud-Beijerland ICS adviseurs en worksitemanagement, Zwolle Van Boxsel, Oosterhout (constructie); De Blaay-Van den Boogaard, Rotterdam (installaties) Bouwbedrijf Van de Ven, Veghel Nikkelen Elektrotechniek, Groesbeek (E); Oostendorp Installatietechniek, Tiel (W) november 2012 â&#x20AC;&#x201C; mei 2014 circa 12.000 mÂ˛ vloeroppervlak

telefoonnummer 040 - 2530752 | faxnummer 040 - 2546730 ad@vandiessendak.nl | www.vandiessendak.nl

81 | STEDENBOUW 715

's-hertogenbosch | Kingsroad 101

Tekst | Roel van Gils Beeld | van aken architecten

Kingsroad 101:

scharnierpunt tussen oud en nieuw Aan de Koningsweg 101 in ’s-Hertogenbosch werkt bouwcombinatie Hurks - Moonen v.o.f. aan de transformatie van het voormalige PNEM-gebouw. Van aken architecten is verantwoordelijk voor het ontwerp van de '180 graden gedaantewisseling'. Het nieuwe onderkomen van BrandLoyalty vormt straks een scharnierpunt tussen het historische centrum en de moderne stad, het Paleiskwartier.

Het voormalige PNEM-gebouw stamt uit de jaren zeventig en was een erg somber ogend pand, opgetrokken uit bakstenen met smalle raampartijen, waardoor er weinig contact was tussen binnen en buiten. Het pand stond al enige jaren leeg voordat Robert van der Wallen, CEO van het groeiende BrandLoyalty, het gebouw aankocht. “De visie van onze opdrachtgever ‘een transparant, open gebouw met global architecture’ stond haaks op de ideeën die de welstandscommissie voor ogen had met het

82 | STEDENBOUW 715

gebouw”, vertelt Margriet Eugelink, directeur van van aken architecten. “Aan ons de uitdaging om daar een slimme oplossing op te bedenken; een '180 graden gedaantewisseling' die past in zijn omgeving.”

Vier bouwvolumes Van aken architecten heeft een gevel ontworpen die de overgang maakt van ‘buurman’ Essent in het ‘bastion’, een robuust bakstenen gebouw, naar de

overige bebouwing aan de Koningsweg richting NS Station, in een fijnmazige architectuur. Gelijktijdig met de herontwikkeling wordt door een andere partij de Ponte Palazzo gebouwd. Deze voetgangersbrug verbindt het Paleiskwartier (moderne stad) met het historische centrum van ’s-Hertogenbosch. De aanlanding van deze brug komt naast het gebouw van BrandLoyalty te liggen. Margriet: “Van meet af aan was duidelijk dat het gebouw volledig tot casco gestript zou moeten

's-hertogenbosch | Kingsroad 101

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Uitvoering Gevel Installaties

Bouwperiode Bouwprogramma

C.V. Kingsroad, ‘s-Hertogenbosch van aken architecten, Eindhoven bouwcombinatie Hurks - Moonen v.o.f., Eindhoven Oskomera Projecten B.V., Deurne Ingenieursbureau Wolter en Dros BV, ‘s-Hertogenbosch (W); Mansveld Projecten & Services BV, Eindhoven (E) augustus 2012 - eind 2013 13.940 m² BVO

eens een volledig glazen buitengevel, maar worden voorzien van een tweede ‘schil’, zodat het gebouw harmonieert met zijn omgeving in plaats van contrasteert. Deze tweede schil bestaat uit een ritmiek van verticale natuurstenen penanten, geplaatst tussen witte vloerbanden. De kleur en textuur van het natuursteen is zorgvuldig uitgekozen: een ruwe splijtsteen die massa uitdrukt en een mengeling van zandkleurige stenen met een zachtroze-rode kleurtoets, die direct aansluit op de omgeving.”

maakt, helemaal van boven tot beneden. De Leeuw: “We hebben daartoe letterlijk een gat gemaakt in de verdiepingsvloeren. Het daglicht dringt op deze manier diep door in het gebouw. Tevens ontstaat een centrale ruimte, die wordt ‘opgevuld’ met een fraaie wenteltrap. BrandLoyalty ziet de vide als centrale ruimte vanwaaruit alle bewegingen van de medewerkers door het gebouw gezien kunnen worden. Helemaal bovenin eindigt de vide in een ‘kraaiennest’ met prachtig uitzicht over de stad.”

Onorthodoxe bouwmethodiek

BrandLoyalty heeft een geheel eigen visie op het nieuwe werken. Het bedrijf streeft ernaar om de medewerkers een werkomgeving te bieden met veel comfort, waarin men optimaal kan presteren. Daarvoor is een atypische inrichting bedacht met onder meer zen-achtige ruimtes voor meditatie, een fitnessruimte, een restaurant, waar tevens zelf gekookt kan worden, en een University waar de medewerkers worden opgeleid. Tevens is voorzien in een auditorium en een multifunctionele ruimte voor evenementen, waarvan ook ‘de stad’ gebruik kan maken. Kortom, een dynamische werkomgeving waarin hospitality, communicatie en samenwerken hoog in het vaandel staan. BrandLoyalty wil met het gerenoveerde kantoor aan de Koningsweg 101 een BREEAM-NL-certificaat behalen met een score van twee sterren (BREEAM 'Good'). ❚

Ook al is het project aanbesteed, volgens projectleider Geert de Leeuw van bouwcombinatie Hurks - Moonen wordt de transformatie 'proactief aangevlogen'. “Tot op heden vinden er nog altijd ontwerpwijzigingen plaats. Dat vraagt veel creativiteit van ons als bouwer. Tevens hanteren we een onorthodoxe bouwmethodiek. Na de totale kaalslag van de verdiepingsvloeren is namelijk eerst begonnen met het aanbrengen van de installaties, terwijl het gebouw nog niet wind- en waterdicht is. Gelukkig leent het gebouw zich uitstekend voor herontwikkeling, dankzij de hoge verdiepingsvloeren en enorme schachten waarin de installaties ondergebracht kunnen worden.” Vanwege de behoorlijke diepte van het gebouwvolume wordt midden in het gebouw een vide ge-

Projectinfo Zwevende trappen

worden. Het nieuwe pand vormt straks vanaf de Koningsweg de opmaat naar het grotere gebouw, het ‘bastion’. Het bestaande gebouw bestond uit vier verschillende bouwvolumes, die tot één massa waren samengevoegd. Na de transformatie worden de vier verschillende volumes, die in elkaar zijn geschoven, elk met een eigen hoogte veel duidelijker herkenbaar. Het hoogste gebouwdeel maken we volledig van glas met daarvoor een glazen tweede huidgevel. De andere gebouwdelen krijgen even-

Het nieuwe kantoorgebouw van BrandLoyalty wordt niet alleen van buiten een ware eyecatcher, ook de inrichting is straks verre van standaard te noemen. Zo heeft het Brabantse bedrijf Hektracon een vijftal zwevende trappen voor de verdiepingsvloeren geleverd en is de zesde nog in de maak. “In de vides hebben we inmiddels al vijf stalen wokkeltrappen geplaatst, waarbij de ronding van de trap in de vide zweeft,” vertelt Martijn Kouwenberg van Hektracon. “Deze trappen worden nu al ingezet voor ‘bouwverkeer’. In de afbouwfase monteren we de houten traptreden en een vergelijkbare binnenbekleding. De buitenzijde (lees: onderkant) van de trap wordt gestuukt. Van het staal zie je straks helaas niets meer, maar heeft in deze puur een constructieve functie.” De meest in het oog springende trap bevindt zich straks in de entreehal en loopt van de begane grond naar de eerste verdieping. Kouwenberg: “Deze trap is echt bijzonder te noemen, loopt taps toe naar boven en bestaat uit zes (!) verschillende radiussen.” Daarnaast is Hektracon verantwoordelijk voor de stalen balustrades rondom de vides, alsmede de twee rechte steektrappen, de roosters in de technische schachten en de aluminium lamellen op de twee technische ruimtes boven op het dak.

83 | STEDENBOUW 715

's-hertogenbosch | Kingsroad 101

Projectinfo Bouwkosten in de hand Een project ontwerpen is één, maar een project ook haalbaar maken is twee. Volgens Henk Weening van Adviesbureau H. Janssen Echt kan een bouwkostenadviseur een wezenlijke bijdrage leveren in de totstandkoming van een project waarbij de kosten, kwaliteit en planning nauwlettend worden gemonitord en waar nodig bijgestuurd. “Als bouwkostenadviseur beperken we ons niet alleen tot het maken van een begroting, we maken de kosten op een dusdanige manier inzichtelijk dat deze ook beheersbaar zijn. Onze werkzaamheden variëren van een haalbaarheidsstudie in het voortraject en een bouwdeelraming van het voorlopig ontwerp tot een elementenraming van het Definitief Ontwerp en het opstellen van een directiebegroting. Ook kunnen we assisteren bij de opdrachtverstrekking door het beoordelen van de inschrijvingen.” Op die manier is Adviesbureau H. Janssen Echt ook voor het project Kingsroad in ’s-Hertogenbosch te werk gegaan. Weening: “We hadden hier te maken met een herontwikkeling van een bestaand gebouw dat reeds door de opdrachtgever was aangekocht. Het ontwerp was nogal uitdagend, zowel vanbuiten als vanbinnen. Samen met het projectmanagement hebben we gezocht naar alternatieven binnen de gestelde kwaliteitseisen en binnen het budget. Bij Kingsroad zijn we betrokken geweest tot aan het technisch ontwerp, daarna heeft het projectmanagement het overgenomen.” Op dit moment is Adviesbureau H. Janssen Echt als bouwkostenadviseur betrokken bij de Markthal in Rotterdam en het Reinier de Graaf Ziekenhuis in Delft, projecten met voor meer dan honderd miljoen euro aan bouwkosten.

3D CAD

84 | STEDENBOUW 715

MAATWERK IN STAAL

geleen | DSM

Tekst | Patricia van der Beek Beeld | Broekbakema Architecten

DSM toont

‘bright side of science’

Onder het motto ‘Bright Science. Brighter Living’ bouwt DSM een splinternieuw onderzoekscentrum. Dit hypermoderne complex op de Chemelot Campus in Sittard-Geleen vormt een belangrijke basis voor de onderzoeks- en ontwikkelingsfaciliteiten van Materials Sciences van DSM. Voor de business group Engineering Plastics is het zelfs het belangrijkste onderzoekscentrum wereldwijd. De realisatie van het onderzoekscentrum is in handen van de VOF Hurks bouw Eindhoven, HVL en Wolter&Dros. Projectleider Milan Brouwer van Hurks bouw Eindhoven: “Het gebouw bestaat uit een kantoor-/labgedeelte en een productiehal. Het kantoor-/labgedeelte omvat vier bouwlagen, waarvan de onderste twee lagen ruimte bieden aan het laboratorium. De

productiehal bevindt zich aan de achterzijde van het complex.” Rondom de beide bouwdelen bevindt zich een groen talud. Deze glooiende rand zorgt voor uniformiteit en begeleidt de bezoekers en medewerkers naar de hoofdentree op de eerste verdieping. Op de begane grond komt een vijver met een wateroppervlakte van 650 vierkante meter.

Inspirerend gebouw In het architectonisch ontwerp, afkomstig van Broekbakema Architecten, is de identiteit van DSM duidelijk te herkennen. Het onderzoekscentrum is ontworpen als transparant, inspirerend gebouw waarin op stijlvolle wijze de frisse kleuren van de huisstijl zijn verwerkt. Het wisselende ritme in de horizontale belijning en het vele glas in combinatie met bewegende, golvende kleurbanen zorgt voor een gevarieerd en fascinerend gevelbeeld. Centraal in het gebouw bevindt zich een carrévormig atrium, waaromheen de verschillende afdelingen zijn samengebracht. De open setting en publiekstoegankelijke plekken stimuleren ontmoeting met zowel collega’s als bezoekers. ►

85 | STEDENBOUW 715

Kies de

buitenkant die bij je past Als onafhankelijk specialist is TGM al in vroeg stadium betrokken geweest bij het ontwerpproces van de gevels van DSM AHEAD. De synergie die door constructief samenwerken in het voortraject en tijdens de uitvoering ontstaat, zorgt niet alleen voor foutreductie en kortere doorlooptijden, maar ook voor een beter en duurzamer eindresultaat. Vanzelfsprekend neemt TGM in dit proces de volledige verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de gevel, het budget en de planning. TGM realiseert in opdracht van Hurks Bouw, de gehele thermische en esthetische schil van DSM AHEAD te Geleen.

Leveringsomvang TGM: ·

2000 m2

· · · · · ·

DSM Ahead

HSB elementen aluminium vliesgevels HV60 vliesgevels en glasdak

3800 m2 aluminium plaatwerk

· ·

2800 m 1400 m2

950 m2 2000 m

masterpoint beglazing buitenzonwering

1200 m2 kunststof gevelbekleding Gelamineerde houten spanten atrium 14 stuks machine-omkastingen

Geleen

DSM Ahead

Geleen

Technisch Gevelbouw Management Heesakkerweg 19 Asten

+31 493 32 77 22

www.tgm.nl

DSM Ahead

Geleen

geleen | DSM

Projectinfo

Centraal in het gebouw bevindt zich een carrévormig atrium

Grote diversiteit aan materialen De gevels van DSM AHEAD worden samengesteld uit een grote diversiteit aan materialen. Vanwege de complexiteit is TGM door architectenbureau Broekbakema in het voortraject gevraagd haar licht te laten schijnen op het ontwerp van de gevel. Na de aanbesteding is TGM door hoofdaannemer Hurks Bouw geselecteerd voor de realisatie van de gevel en is er volgens Rob Nellen qua engineering in korte tijd een ‘topsportprestatie’ geleverd.

De flexibele opzet met zo min mogelijk vaste werkplekken bevordert het werkplezier en maakt het gebouw toekomstbestendig. “We engineeren het gebouw in BIM”, aldus Brouwer. “Dit 3Dmodel verschaft ons veel inzicht in de constructies en de aansluitingen tussen de verschillende disciplines. Eventuele clashes komen vroegtijdig aan het licht en kunnen voorafgaand aan de uitvoering verholpen worden.”

Dubbele bouwstroom In het gebouw zit veel betonwerk. Het skelet bestaat uit in-het-werk gestorte wanden en kolommen, met daarop balkbodems en breedplaatvloeren. Voor de realisatie van het open atrium worden stalen vakwerkspanten gecombineerd met gelamineerde liggers toegepast. De gevel is opgebouwd uit houtskeletbouwelementen met daartegen een aluminium vliesgevelsysteem. Brouwer: “We voeren het kantoor-/labgedeelte uit in een dubbele bouwstroom, die als een soort wokkel vier bouwlagen omhoog gaat. Op deze manier kunnen we aan de strakke bouwplanning voldoen.” Een van de vele uitdagingen waar de

VOF tijdens de bouw mee geconfronteerd wordt, is dat het gebouw vlak langs de N2/O2-transportleidingen van DSM komt te liggen. Omdat op deze leidingen geen gewicht mag komen, zijn er bruggen overheen gebouwd. Hijswerkzaamheden zijn hier verboden.

Veilig en duurzaam Veiligheid heeft topprioriteit binnen DSM. Dit komt tot uiting in een uitgebreid vergunningenstelsel, talloze risicoanalyses en strenge veiligheidsrichtlijnen. Brouwer geeft een aantal voorbeelden: “Het is verplicht om boven de 1.80 meter aangelijnd te werken. Het dragen van Persoonlijke Beschermingsmiddelen wordt streng gecontroleerd en ladders zijn verboden. Bij het betonstorten werken we met extra stelkisten en dekken we alle stekeinden af.” Een ander belangrijk aandachtspunt is duurzaamheid. Hurks bouw, zelf ISO-14001-gecertificeerd, draagt hieraan bij met energiebesparende technieken en duurzame materialen. Bij de eindoplevering, die gepland staat voor juni volgend jaar, moet dit leiden tot een BREEAM-label ‘Very good’. ❚

Na de aanbesteding was er slechts beperkte tijd om de gevel volledig uit te engineeren. Rob Nellen van TGM: “Slechts enkele maanden hadden we de tijd om het ontwerp van de architect te vertalen in een maakbaar product. De berekeningen, het ontwikkelen van details en het overleg met onze bouwpartners liep vrijwel synchroon met het uitwerken van het ontwerp. Dat vereiste een topsportmentaliteit binnen de afdeling engineering. Net voor de bouwvakvakantie van dit jaar waren alle tekeningen goedgekeurd waarna wij direct na de vakantie konden starten met de productie.” TGM is verantwoordelijk voor de gevels van zowel het kantoorgebouw annex laboratorium, alsmede de gevels van de fabriekshal en de verbindingsgang met een brandwerende eis van zestig minuten. Leon van Osch van TGM: “Doordat we enorm veel tijd hebben gestoken in de voorbereiding en bekend waren met de ontwerpuitgangspunten, konden we snel anticiperen. Die efficiëntie in het voortraject betaalt zich uit in de uitvoeringsfase. We liggen keurig op schema en gaan volgens planning medio volgend jaar opleveren.” TGM verwerkt in de gevels van DSM AHEAD HSB-elementen, houten, stalen en aluminium vliesgevels en dakbeglazing, gelamineerde houten spanten, glas, aluminium plaatwerk en polycarbonaat beplating voor de fabriekshal. Een zogeheten ‘bright ribben’ met LED-verlichting zorgt voor een dynamisch, golvend effect over de gevel van het kantoorgebouw. Ondertussen heeft TGM ook de aanvullende opdracht gekregen voor het ontwikkelen en leveren van machine-omkastingen in de fabriekshal, een voor TGM niet alledaags product.

Bouwinfo Opdracht DSM Ontwerp Broekbakema Architecten, Rotterdam Projectmanagement Brink groep, Eindhoven Constructie Adviesbureau Tielemans, Eindhoven Advies Huygen Installatie Adviseurs BV, Maastricht (installaties/bouwfysica) Uitvoering Hurks bouw Eindhoven Installaties HVL, Eindhoven (E); Wolter&Dros, Amersfoort (W) Bouwperiode najaar 2012 – juni 2014 Bouwprogramma nieuwbouw onderzoekscentrum (21.000 m² BVO), bestaande uit kantoor-/

labgedeelte en productiehal

87 | STEDENBOUW 715

rotterdam | COOL 63

Tekst | Irene Teunissen Beeld | Voorbij Funderingstechniek

COOL63: wonen, werken en winkelen in hartje Rotterdam Aan de Coolsingel in Rotterdam krijgt het vroegere Spinozagebouw, dat uit de wederopbouwtijd dateert, een nieuwe toekomst. In opdracht van MAB Development realiseren Dura Vermeer en BAM Utiliteitsbouw het project, waarvoor zij Bouwcombinatie COOL63 opgericht hebben. Circa 25.000 m² vloeroppervlak gaat plaats bieden aan hoogwaardige kantoorruimte, appartementen, retail en horecavoorzieningen. De oplevering staat gepland voor eind 2014.

en horecavoorzieningen. De lagen vier tot en met acht bestaan gedeeltelijk uit kantoren, met op de topverdieping een unieke pentoffice. In totaal circa 5.000 m² kwalitatief hoogwaardige kantoorruimte. Voor het andere deel worden de lagen boven het winkelgedeelte gevormd door nieuwbouw in één volume, bestaand uit vijftien luxueuze appartementen van 110 tot 160 m², alle voorzien van riante dakterrassen en/ of daktuinen. Van Heel: “Zonder dat het duidelijk zichtbaar is, is een architectonische knip gemaakt tussen oud- en nieuwbouw. Bijzonder detail is dat in de gevel van de oudbouw de ritmiek van vier verdiepingen gehandhaafd blijft, terwijl aan de binnenzijde drie lagen ontstaan. Door het slopen van vloeren worden van drie nu twee verdiepingen gemaakt. Een aanpassing die nodig is vanwege de hoge winkelplafonds.”

Duurzaam en toekomstbestendig

Strategische locatie in driehoek Lijnbaan-CS-Stadhuis

Het gebouw bevindt zich recht tegenover het onlangs gerenoveerde stadhuis en tussen de Kruiskade en het Stadhuisplein in. Met in de omgeving winkelgebied de Lijnbaan, terrassen, theaters, musea en hotels. Het pand voegt zich naadloos in de omgeving en past volledig binnen de herontwikkeling van dit gedeelte van de Rotterdamse binnenstad. “Dat was ook één van de uitgangspunten bij het ontwerp”, vertelt Petran van Heel, werkzaam bij MAB Development als projectdirecteur COOL63. “Het is onderdeel van de plannen om het Stadhuisplein zijn allure weer terug te geven. Het is een complex project, omdat het een krappe maar betekenisvolle locatie midden in de stad betreft, naast belangrijke verkeersaders en loopstromen, met veel buren en ‘stakeholders’. Bovendien gaat het om het

88 | STEDENBOUW 715

hergebruik van een bestaand gebouw dat vier verschillende functies gaat huisvesten. Zo’n complex moet passen in de omgeving, architectonisch en technisch.”

Architectonische knip Daarin is het ontwerp van het Londense architectenbureau Allies and Morrison goed geslaagd. Het is een multifunctioneel, compact en duurzaam complex waarbij gebruik gemaakt wordt van kwalitatief hoogwaardige materialen en state of the art-technologie. Er wordt een ondergrondse parkeerlaag gerealiseerd en op de drie verdiepingen direct boven de plint, vestigt Saturn een flagshipstore van ruim 10.000 m². In de plint aan het Stadhuisplein en de Coolsingel is plek voor meer dan 3.000 m² aan winkels

Duurzaamheid is eveneens een belangrijk uitgangspunt bij het ontwerp en de ontwikkeling van COOL63. Duurzaamheid wordt niet alleen bepaald door tijdloze architectuur en hergebruik van bestaande bebouwing, maar ook door multifunctioneel te ontwikkelen op een locatie midden in de stad. Daar wordt direct aangehaakt op aanwezige infrastructuur en wordt een kwaliteitsimpuls aan de bestaande omgeving gegeven. Technisch is gebruik gemaakt van een WKO-installatie, CO2-gestuurde ventilatie, energiezuinige verlichtingsinstallaties, klimaatplafonds, afvalscheiding en mos-sedumdaken. Inmiddels is voor het ontwerp van alle vier de functies het BREEAM ‘Excellent’-certificaat verkregen. “Nu is het zaak aan te tonen dat alles ook volgens de BREEAM-normen wordt uitgevoerd, zodat het certificaat voor de uitvoering eveneens toegekend wordt”, aldus Arthur van ’t Hullenaar, bedrijfsleider bij Dura Vermeer.

Goede samenwerking Het is een project met een hoge moeilijkheidsgraad. Op een beperkte bouwkavel, te midden van de grootstedelijke drukte moeten sloop en nieuwbouw tegelijkertijd gerealiseerd worden. Van ’t Hullenaar: “Dit kan alleen als alle betrok-

rotterdam | COOL 63

ken partijen efficiënt met elkaar samenwerken en de logistiek perfect geregeld is. Hiervoor gebruiken we de lean planning-methode, waarbij de betrokken uitvoerende partijen elke ochtend samenkomen om de dagelijkse planning door te nemen. Daarnaast werken de logistiek uitvoerder en UTS Nederland nauw samen en maken succesvol gebruik van Smart Building Logistics, een methodiek om de transporten van en naar de bouw efficiënter uit te voeren.” Van Heel voegt daar nog aan toe: “Naast overleg met de bouwpartijen en de toekomstige gebruikers wordt regelmatig op constructieve wijze met de gemeente overlegd, het gaat immers in belangrijke mate om een kwaliteitsimpuls op deze locatie. Eigenlijk kun je zeggen dat B&W toekijken, letterlijk en figuurlijk!” ❚

Projectinfo BREAAM-duurzaamheid in hartje Rotterdam De renovatie en nieuwbouw van het project Cool63 vraagt om een zorgvuldige logistieke planning. Want waar boor je midden in Rotterdam de bronnen voor de WKO-installatie? De installaties voor de energieopwekking bestaan uit een WKO-installatie, warmtepompen en stadsverwarming. Tegen het einde van dit jaar zal Van Galen Installatietechniek starten met de eerste installatiewerkzaamheden. In de bouwvak zijn reeds de beide bronnen voor de WKO-installatie geboord: op het Stadhuisplein en op de Kruiskade. Vanwege de vele festiviteiten in de stad rondom de bouwvak was er nauw overleg met de lokale overheid. Operationeel Directeur Marc Speijer wordt niet warm of koud van de logistieke uitdagingen. “Wij hebben veel ervaring met grote duurzame installaties, óók binnenstedelijk.” Het installatiebureau kon als onderdeel van het bouwteam al in een vroeg stadium meedenken. “Aan het eind van het project zal het BREAAM ‘Excellent’-certificaat worden uitgereikt.”

Bouwinfo

13-8-2013 16:47:10

EEN STERK TEAM!

Op een beperkte bouwkavel moeten sloop en nieuwbouw tegelijkertijd gerealiseerd worden

Opdracht Ontwerp Advies Uitvoering Installaties Bouwkosten Bouwperiode

MAB Development Allies and Morrison Architects Zonneveld ingenieurs b.v.; htv Bouwtechniek; DVP; Techniplan Adviseurs BV Dura Vermeer en BAM Utiliteitsbouw (Bouwcombinatie COOL63) Steegman Elektrotechniek; Van Galen Klimaattechniek; OTIS; Manntech; SBL circa € 30 miljoen Q1 2013 t/m Q4 2014

Hier wordt duurzaam gewerkt aan een aangenaam klimaat.

EEN STERK TEAM! EEN STERK TEAM!

N STERK TEAM! 0106695.pdf 1

Laat u vrijblijvend informeren via onze 13-8-2013 16:47:10 website op vangalen.com vernieuwde

0106695.pdf 1

Duurzaam betekent 13-8-2013 dat we continu zoeken naar de beste 16:47:10 oplossing. Met maximaal comfort voor de eindgebruiker, energiezuinig en met gebruikmaking van innovatieve techniek.

13-8-2013 16:47:10

89 | STEDENBOUW 715

utrecht | P+R De Uithof

Tekst | Fiona de Heus Beeld | gemeente Utrecht

P+R De Uithof: 2.000 parkeerplaatsen op beperkte footprint

Strakke lijnen en speelse elementen In 2001 startte de gemeente Utrecht met het zoeken naar een P+R-locatie aan de oostzijde van de stad, om de parkeerdruk in de stad te verminderen en de luchtkwaliteit op peil te houden. De Uithof bleek een goede locatie te zijn, want ook de hier gevestigde Universiteit, UMC en Hogeschool Utrecht hadden extra parkeerbehoefte. Zeker nu met de ontwikkeling van het Utrecht Science Park het bruto vloeroppervlak voor kantoren en onderwijs toeneemt. Aan de Universiteitsweg, de belangrijkste ontsluitingsweg voor Utrecht Science Park-De Uithof, bij de afslag van de A28, werd een geschikte locatie voor de P+R gevonden. Maar liefst 2.000 parkeerplekken moesten er komen; 500 voor de P+R, 750 voor de Universiteit en het Science Park, 600 voor het UMC Utrecht en 150 voor de medewerkers van de Hogeschool. Dat resulteerde in een gebouw van 55.000 m2 BVO, verdeeld over negen parkeerlagen.

Tekla-BIM Award “Een markant gebouw met een beperkte footprint”, aldus projectmanager Jan Greeven. Omdat elke kolom en draaiing uniek is, kreeg het constructief ontwerp de Tekla-BIM Award toegekend voor het 3D-modelleren van de prefab betonelementen. “Utrecht Science Park De Uithof is een campus met prominente kennisinstellingen, waar van oorsprong hoge eisen gesteld worden aan de stedenbouwkundige uitgangspunten. De locatie van de P+R ligt op een A-locatie; direct aan de snelweg, bij de belangrijkste uitvalsweg. Het was dus van belang dat het geen grote kale grijze doos werd, maar een gebouw met

90 | STEDENBOUW 715

een ‘smoel’. Het moest de bebouwing van de Uithof zelf reflecteren; rechthoekig, zonder ronde vormen, met rechte strakke lijnen en een open karakter.” Een ronde ‘wokkel’ als toerit naar de parkeerlagen paste bijvoorbeeld niet in dit beeld. “Daarom zijn alle vloeren onder een lichte hoek geplaatst, waardoor je als vanzelf naar boven rijdt.” Er is veel geïnvesteerd in de betonnen vloerdelen, zodat ze strooizoutbestendig en waterdicht zijn, zonder de enorme vloeroppervlakte te moeten voorzien van een dure laag coating. Middels scheurgeleiding worden diepe scheuren voorkomen. Alleen op cruciale plaatsen wordt een membraancoating toegepast.

Op de helft van het gebouw bevindt zich aan beide zijden een grote opening, de ‘bek’ van het gebouw, die veel licht geeft, zorgt voor een ruimtelijke effect en daarmee een oriëntatiepunt is. Ook het gebouw zelf is niet helemaal rechthoekig, de plattegrond vormt een soort Z, met twee knikken erin. “Dat geeft een speels karakter aan het gebouw, zonder dat het inbreuk doet aan de strakke lijnen. Het geheel geeft een spectaculair effect.”

Transferium Om een droge overstap te faciliteren, is het gebouw zes meter omhoog getild zodat de begane grond een heus transferium kon worden voor de overstap op fiets, bus en tram. Vanaf 2018 gaat de Uithoflijn hier rijden, maar nu al is de busbaan voorbereid op de komst van de tram. Het transferium is zo licht mogelijk gemaakt, door de hoogte, een atrium en het gebruik van een gele betonvloer.

Bouwinfo Opdracht Universiteit Utrecht, gemeente Utrecht, UMC Utrecht, Hogeschool Utrecht Ontwerp KCAP Architects&Planners en StudioSK Constructie Ingenieursbureau Utrecht en Hurks Delphi Engineering Advies Spark, Aestate, Movares en ABT Uitvoering Hurks – Dura Vermeer vof Installaties ULC Bouwkosten € 50 miljoen (inclusief busbaan met onderdoorgang Universiteitsweg) Bouwperiode april 2011 t/m september 2013

utrecht | P+R De Uithof

Projectinfo Horizontale injectielaag maakt bemaling overbodig Door te kiezen voor een horizontale injectielaag hoefde er voor de toerit met de verbindingstunnel van de parkeergarage De Uithof in Utrecht niet bemaald of met onderwaterbeton gewerkt te worden onder de grondwaterstand. “Zo’n horizontale injectielaag zorgt voor de afsluiting van de onderkant van een bouwkuip”, legt Patrick Wolfs van Soil ID uit. Dit bedrijf is een van de weinige bedrijven die deze specialistische techniek beheerst. Daarom is het vaak betrokken bij grote GWW-projecten, zoals grote parkeerkelders en onderdoorgangen bij spoorlijnen, bijvoorbeeld de treintunnel in Delft en de spoorzone in Helmond. “Met De Uithof zijn we ongeveer een maand aan het werk geweest. In drie fases, want de tunnel die gemaakt is, passeert de afslag van de A28 en die kon niet volledig afgesloten worden.” Omdat de injectievloeistof watergedragen is, kan de laag eigenlijk niet bij temperaturen onder nul gemaakt worden, tenzij je continu doorgaat en de vloeistof stromend houdt. Dat is ook gebeurd bij deze parkeergarage. “Het was februari en gigantisch koud. Om stagnatie te voorkomen hebben we 24 uur gewerkt.” Veel aandacht voor daglichttoetreding en oriëntatie

Met de waterpartij voor de deur, lijkt het alsof het gebouw uit het water omhoog rijst. “Een simpele ingreep met een heel mooi effect”, vindt Jan Greeven. Aan de zijkant van het gebouw zijn twee klimwanden gemaakt, van veertien en dertig meter hoog. De levendigheid die de klimwand met zich mee brengt, moet de sociale veiligheid van het gebouw vergroten.” ❚

“De techniek bestaat al veertig jaar, maar wij hebben hem dusdanig verbeterd dat hij meer gebruikt wordt. Tien jaar geleden was de snelheid van werken ongeveer twintig procent van wat het nu is. Het proces is met factor vijf sneller geworden, dankzij intelligente machines, met meer pompen en slimmere besturings- en mengsystemen”, legt Berrie van Luijn van Soil ID uit. “Daardoor hebben we ook in dit project een positieve bijdrage kunnen leveren aan de bouwtijd.”

Met droge voeten in de bouwkuip? Soil-ID bouwkundige bodeminjecties: de doelmatigste manier om in minder tijd een droge bouwkuip te realiseren. Geen vergunning voor grondwaterpeil verlaging nodig. De meest rendabele oplossing.

Rudonk 2, 4824 AJ Breda. Tel. 076-5498370 E-mail: info@soilid.nl www.soilid.nl

SID adv.GWW2013.indd 1

14-01-13 13:18 91 | STEDENBOUW 715

amsterdam | Winkelcentrum Akerpoort

Tekst | Martijn van den Bouwhuijsen Beeld | Lokhorst bouw & ontwikkeling

Binnen zeven weken casco winkelblok opgericht

Nieuwbouw geeft winkelcentrum Akerpoort impuls Op de verdiepingen is de retail omhuld met sandwichpanelenwanden

Lokhorst Bouw bouwt momenteel het vernieuwde winkelcentrum Akerpoort af: met vijfentwintig duizend vierkante meter één van de grootste projecten uit de geschiedenis van het bouwbedrijf. Het casco van het winkelblok werd binnen zeven weken opgericht. Een klus die tot een goed einde werd gebracht door de flexibiliteit van de bouwers en een streng montageplan. In november 2013 gaan de deuren open van Akerpoort 2. Lokhorst Bouw begon in november 2012 met de uitbreiding van Akerpoort. Het bestaande winkelgebouw in Amsterdam is opgetopt met een verdieping. Tegen de oudbouw kwam vijftien meter hoge nieuwbouw met een L-vormig grondvlak: een garage voor vijfhonderd auto’s, ruimte voor circa vijf grote winkels en een logistiek middengebied met liften en roltrappen. Ruime parkeermogelijkheden voor automobilisten en fietsers, hellingbanen, roltrappen en liften maken het gebouw toegankelijk voor iedereen. Zowel de parkeergarage als het nieuwe winkelblok kan in de toekomst een extra bouwlaag krijgen. De op heipalen gefundeerde staal-betonconstructie is daarop berekend.

Hard werken en goed plannen Projectleider Wouter Oudhaarlem van Lokhorst Bouw zegt over de bouw van het winkelblok: “De deadline voor de oplevering van het casco was 31 juli 2013. Na een winter vol vertragingen hanteerden we een verhoogd bouwtempo voor het winkelblok. We werkten zeven weken lang, zes dagen per week, twaalf uur per dag. Vliegensvlug maakten we een complete constructie van stalen kolommen en liggers met kanaalplaatvloeren en afgevlinderde druklagen. We bedachten hiervoor een uitvoerig montageplan samen met de constructeur, de staalbouwer en de prefab betonleverancier.”

92 | STEDENBOUW 715

Akerpoort 2 is met 25.000 m² één van de grootste projecten uit de geschiedenis van de hoofdaannemer

Het project kreeg een gefaseerde planning om parkeerruimte voor de bestaande winkels te behouden. Oudhaarlem zegt: “In november 2012 begonnen we met het bouwrijp maken van het terrein voor de nieuwe parkeergarage. Mensen bleven zo gebruik maken van een deel van de bestaande parkeerruimte op maaiveldniveau. In april 2013 begonnen we met de bouw van een nieuw winkelblok. Dit was ook de deadline waarbinnen de optopping gereed moest zijn, en de deadline waarbinnen er geparkeerd moest kunnen worden op de begane grond van de garage.”

Variatie in gevels en daken Akerpoort 2 kent een gevarieerd gevelbeeld. Oudhaarlem verheldert: “De parkeergarage heeft op de begane grond aan de binnenzijde HSB-wanden met schanskorven ertegen. De rest van de garageschil bestaat uit luchtdoor-

amsterdam | Winkelcentrum Akerpoort

De parkeergarage heeft grotendeels een schil met luchtdoorlatende gevelnetten

latende gevelnetten van Polyned. De optopping heeft rondom geïsoleerde wanden van sandwichpanelen. Het winkelblok is op de begane grond voorzien van HSB-wanden op één meter hoge betonnen wanden (tegen ramkraken) en schanskorven ertegenaan, afgewisseld met aluminium raampartijen en vliesgevels. Op de verdiepingen hierboven is de retail omhuld met sandwichpanelenwanden met ook hierin diverse aluminium kozijnen en vliesgevels.” Ook de afbouw van de daken is divers volgens de projectleider: “Automobilisten kunnen, behalve in en op de garage, ook op de dakvloer van de Mediamarkt parkeren. Hier kwam bovenop de druklaag van de kanaalplaatvloeren een laag schuimbeton voor afschot en isolatie, een laag bitumen, tegeldragers op drukvaste isolatieplaten en betonnen tegels. De winkeloptopping kreeg een geïsoleerd stalen dak met bitumen toplaag. De afwerking van het parkeerdek bestaat uit een betonnen druklaag.” ❚ Winkelcentrum Akerpoort Amsterdam

Bouwinfo

Lokhorst bouw en ontwikkeling Postbus 79 1940 AB Beverwijk T 0251 - 265 000

F 0251 - 265 050

www.lokhorst.nl

Opdracht Ontwerp Uitvoering Advies constructie Staalbouwer Prefab beton Bouwperiode Bouwprogramma

Liberty Real Estate Personal Architecture, Rotterdam Lokhorst bouw & ontwikkeling, Beverwijk IMD, Rotterdam Voortman, Rijssen Tricon, Amersfoort november 2012 – november 2013 circa 25.000 m², waarvan 12.000 m² commerciële ruimten, 12.000 m² parkeren en 1.000 m² loop-/verkeersgebied

93 | STEDENBOUW 715

tilburg | PAX

Tekst | Patricia van der Beek Beeld | Van de Ven Bouw en Ontwikkeling bv

Tilburgse student in luxepositie Aan de Magazijnstraat in Tilburg, waar vroeger kinderwagenfabriek Van Delft stond, verrijst in hoog tempo een luxe nieuwbouwproject voor studenten: PAX Tilburg. Honderden wetenschappers in de dop strijken hier straks neer, om op deze historische plek hun toekomst op te bouwen. PAX Tilburg is een ontwikkeling en bouwproject van Van de Ven Bouw en Ontwikkeling. Het Tilburgse bedrijf kocht enkele jaren geleden de locatie op, die zich uitstekend leent voor het huisvesten van studenten: het centrum van Tilburg, het Centraal Station, de universiteit en de verschillende hogescholen liggen vlakbij. “Onze eerste werkzaamheden bestonden uit het slopen van de oude panden op het terrein”, vertelt directeur Austin Krekels van Van de Ven Bouw en Ontwikkeling. “De nieuwbouw vindt plaats in drie fasen. De eerste fase is bijna gereed. We zijn nu druk doende met het verder uitwerken van fase B en C.”

264 zelfstandige studenteenheden De drie gebouwen van fase A bieden ruimte aan 264 zelfstandige studenteenheden van ruim 32 vierkante meter, met eigen douche, toilet en keuken. Onder het zeven lagen tellende complex bevindt zich een eenlaagse parkeerkelder met 118 parkeerplaatsen. Deze parkeerplaatsen zijn ook bestemd voor

94 | STEDENBOUW 715

de toekomstige bewoners van fase B en C. Fietsen kunnen gestald worden op de begane grond van het complex. Krekels: “Op het parkeerdek ligt, ingeklemd tussen de drie gebouwen, een openbare binnentuin die voornamelijk door de studenten zelf gebruikt zal worden. Dit binnenterrein wordt ingericht met sierbestrating, ornamenten en verlichtingsarmaturen. Diverse zitjes en bankjes nodigen uit tot ontmoeting.”

Gevarieerd en industrieel Het ontwerp, afkomstig van BO.2 Architecten, kenmerkt zich door een gelaagdheid en gedifferentieerde oriëntatie van de volumes. Daarnaast zorgt de variatie in puien, balkons en metselwerk voor een veelzijdig gevelbeeld. De bakstenen gevels geven het geheel een industrieel karakter, als verwijzing naar de vroegere functie van de locatie. Krekels: “Een andere, zeer subtiele verwijzing vind je in de metalen balkonhekken. Hier zijn figuren uitgestanst in de vorm van een kinderwagen.”

tilburg | PAX

De bakstenen gevels geven het geheel een industrieel karakter, als verwijzing naar de vroegere functie van de locatie

Traditioneel gebouwd In augustus 2012 ging de bouw van start. De appartementengebouwen zijn traditioneel gebouwd met kalkzandsteen lijmwanden en breedplaatvloeren op een betonnen kelderbak. De gevels zijn wind- en waterdicht gemaakt met houten spouwbladen en afgewerkt met traditioneel en siermetselwerk. In de gebouwen zijn kalkzandsteen binnenmuren en metalstudwanden aangebracht. Krekels: “We leveren de appartementen op met stuc- en spuitwerk en gespoten plafonds. De gangen zijn voorzien van systeemplafonds.”

Lean “Het is niet zozeer de techniek, maar de planning die de uitdaging vormt”, vervolgt Krekels. “Om de opleverdata te halen, voerden we het werk uit volgens de lean-methode. Dit vereiste een gedegen voorbereiding, waarin we de partijen goed op elkaar afstemden en de werkzaamheden kort na elkaar inplanden. Dit volgen we op gedurende het bouwproces. Elke dag hebben we werkoverleg met alle betrokken partijen, waarin we ieders taken en werkzaamheden doornemen. Zo weet iedereen waar hij aan toe is en wat er van hem verwacht wordt. Bovendien komen knelpunten snel aan het licht, zodat we ze voortijdig kunnen oplossen. Dat scheelt tijd en faalkosten.” Van de Ven Bouw en Ontwikkeling leverde de eerste twee gebouwen van fase A ruim voor de deadline op. Het derde gebouw wordt, geheel volgens planning, eind oktober opgeleverd. ❚

Bouwinfo

Kreitenmolenstraat 201 5071 ND Udenhout Tel. (013) 511 72 27 www.hoppenbrouwerselektrotechniek.nl

Opdracht Ontwerp Uitvoering Bouwsom Bouwperiode Bouwprogramma

Van de Ven Bouw en Ontwikkeling bv, Tilburg Bo.2 architectuur en stedenbouw, Tilburg Van de Ven Bouw en Ontwikkeling bv, Tilburg € 12,5 miljoen excl. BTW augustus 2012 – oktober 2013 nieuwbouw studentenappartementencomplex, bestaand uit drie gebouwen met in totaal 264 appartementen

95 | STEDENBOUW 715

den haag | Healthclub Mauritskade

Tekst | Marcel van Rijnbach Beeld | Pellikaan Bouwbedrijf

Bouw Healthclub in Haagse binnenstad

‘geoliede logistieke machine’ ‘Haags’ witgestucte gevels met verdiepte voegen en randkaders

Een korte bouwtijd van slechts tien maanden en een bouwplaats van postzegelformaat in de drukke Haagse binnenstad. Twee formidabele uitdagingen voor Pellikaan Bouwbedrijf die de Design & Build-opdracht kreeg van de bouw van de Healthclub aan de Mauritskade in Den Haag. Door het toepassen van de pull planningmethodiek op dagniveau liepen de just in time-leveringen van de bouwmaterialen en het bouwproces ‘als een geoliede machine’.

Al in een vroegtijdig stadium van het ontwerp kwam Pellikaan Bouwbedrijf met de andere (onder)aannemers en de installateur bijeen om tot in detail de bouwwijze, het logistieke proces, het materiaalgebruik en de uitvoeringsplanning door te nemen. “Daardoor ontstaat er een vloeiend en hoogwaardig uitvoeringsproces”, zegt projectleider Pascal Majoor. “Deze methode leidt toch een betere afstemming en samenwerking.” Deze werkwijze was mogelijk, omdat Pellikaan verantwoordelijk was voor ontwerp en bouw van de healthclub. Daardoor kon men zelf haar partners bepalen. Het Tilburgse bouwbedrijf renoveerde het al jaren oude ontwerp tot een klassiek ogend gebouw met een moderne bouwmethode als onderlegger, namelijk prefabricage. Het ontwerp is geïnspireerd door het badhuis dat vroeger op deze locatie aan de Mauritskade stond. De nieuwbouw is geen kopie van de oudbouw, maar verwijst met hardstenen plinten en Haags witgestucte gevels met verdiepte voegen en randkaders langs de vensters naar het historische beeld van deze weg. De gietijzeren sierkolommen en ornamenten werden behouden, opnieuw gestraald en blauw geschilderd. De HSB-elementen met halfronde bogen en cassettes en de fraaie driehoekige dakspanten zijn geïmiteerd. De spanten en de HSB-elementen hangen aan een modern staalskelet. De monumentencommissie was zeer bepalend in de vormgeving en materialisatie van de gevel en de zwembadinrichting. De buitenmuur bestaat uit gestapelde prefab blokken van wit beton. Deze zijn door het Belgische bedrijf Eurobeton gemaakt. De gehele gevel is opgebouwd uit 3D-elementen; elk blok is apart genummerd. Vooraf is er een heel draaiboek gemaakt om de leveringen vanuit België in goede banen te leiden. Gezien het drukke verkeer in de binnenstad en de minieme bouwplaats vonden de leveringen onder verkeersbegeleiding plaats. De leveringen van de materialen moest exact volgens dagplanning plaatsvinden. “Dat is gelukt”, zegt Majoor. “Er was geen enkele ruimte voor opslag. In de dagplanning stond welke levering op welk tijdstip zou geschieden.”

96 | STEDENBOUW 715

den haag | Healthclub Mauritskade

De logistiek was bepaald geen sinecure. De reeds aanwezige torenkraan kon voor de vijftien ton aan sandwich gevelelementen niet over de gehele gevellijn worden ingezet, dus was een tweede kraan benodigd die het achterste gedeelte van het gebouw in sneltreinvaart heeft gerealiseerd. Ondanks de logistieke hindernissen kon de healthclub met fitnessruimten, zwembad en sauna’s volgens plan op 15 oktober worden opgeleverd. ❚

Projectinfo E-installaties

Een klassiek ogend gebouw met een moderne bouwmethode als onderlegger (prefabricage)

Lean&Duurzaam

Aan de Mauritskade in Den Haag verzorgt Van den Pol Elektrotechniek de elektrotechnische installatie, de verlichting en de brandmeldinstallatie in een bijzonder wellness, fitness- en schoonheidscentrum. Healthcentrum Mauritskade belooft met tal van luxueuze voorzieningen op bijna 5.000 m² een aantrekkelijke voorziening voor de hofstad te worden. Het Healthcentrum is gebouwd op de locatie waar sinds 1883 een badhuis stond. De historie blijft zichtbaar in het gebouw, terwijl comfort en voorzieningenniveau helemaal van deze tijd zijn. Dat geldt ook voor de installaties. Van den Pol installeert onder andere ledverlichting en rgb-kleurenverlichting voor de doucheruimtes en de inpandige lunchroom. Bewegingssensoren beperken het energieverbruik waar mogelijk. De verlichting wordt aangestuurd met een modern touchscreenpaneel. Van den Pol opereert in directe opdracht van de eigenaar en werkt samen met de nevenaannemers op basis van een lean-planning.

Bouwinfo Opdracht Ontwerp en bouw Installaties Zwembadtechniek Beton Bouwtijd

Lirema, Oisterwijk Pellikaan Bouwbedrijf, Tilburg Van den Pol, Montfoort (E); Warmtebouw, Utrecht (W) Lotec, Eindhoven Eurobeton, Zandhoven (België) tien maanden

www.vandenpol.com

97 | STEDENBOUW 715

Tekst | Henk Geist Beeld | Graziosi Progetti | Office for Architecture & Design

‘Plastische chirurgie’

voor hoofdkantoor Dunea Twee compleet verschillende en verouderde kantoorgebouwen in Zoetermeer worden door Graziosi Progetti | Office for Architecture & Design, getransformeerd tot één nieuw en eigentijds kantoorpand, dat dienst gaat doen als hoofdkantoor van drinkwaterbedrijf Dunea. De duurzame renovatie vormt een toonbeeld van ‘plastische chirurgie in de architectuur’, stelt architectonisch vormgever én interieurarchitect Nina Graziosi. De twee kantoorgebouwen vormen samen een halve cirkel aan het Plein van de Verenigde Naties, vlakbij het NS-station van Zoetermeer. Twee architecten hebben eind jaren tachtig van de vorige eeuw de twee helften van het gebouw een eigen gezicht gegeven. “Het plein werd onlangs bij een verkiezing uitgeroepen tot de op één na lelijkste plek van Nederland”, memoreert Graziosi. “Het was aan ons om het verschil te maken op deze interessante locatie.”

cent van casco kon worden gehandhaafd, maar de façade van het gebouw wordt ingrijpend getransformeerd. Daarbij heeft Graziosi elemen-

ten van beide helften uitgewisseld. De grotere raamopeningen van de ene helft werden doorgezet in de andere helft, omgekeerd werd de kolomstructuur van de twee lagen hoge plint doorgetrokken. Het gebouw krijgt zo sterke horizontale lijnen, waarbij in het midden de prominente entree is gesitueerd. De gevel wordt bekleed met polyester panelen. “Het gaat om gefacetteerde panelen in zeven verschillende varianten die ‘at random’ op de

De locatie behelst het voormalige Floriadeterrein, waar later de wijk Rokkeveen is verrezen. Het Plein van de Verenigde Naties vormt een belangrijk scharnierpunt in de stedenbouwkundige opzet van de wijk. Hier komen een aantal radialen samen en het plein sluit aan op een loopbrug (Nelson Mandela brug) over de snelweg en de spoorlijn die Zoetermeer in tweeën splijten. Graziosi: “Het is een belangrijke plek die heel lang is genegeerd. Je arriveert in een desolaat gebied, waar ook een enorme waterval deel van uitmaakt. De oude gebouwen met twee verschillende gevelstramienen pasten niet bij dit plein, maar de halfronde vorm is eigenlijk wel heel sterk. Ons idee was om daar één gebouw van te maken, het moet één beleving worden.” Daarvoor werd het pand in Zoetermeer tot op het betonnen casco ontmanteld. Zeventig proFaçade wordt ingrijpend getransformeerd

98 | STEDENBOUW 715

zoetermeer | hoofdkantoor Dunea

Projectinfo Innovatief ophangsysteem voor transformatie tot moderne gevel Aldowa heeft wederom een belangrijke bijdrage geleverd aan de transformatie van de gevel van het hoofdkantoor van Dunea. In opdracht van Heembouw zijn de vlakken naast de kozijnen voorzien van aluminium panelen. Onder en boven de aluminium panelen zijn polyester gevelpanelen gemonteerd. Aluminium boeiranden aan de bovenzijde geven een fraaie afwerking van de dakrand.

gevel worden geplaatst en die krijgt daardoor bijna een waterachtige structuur. Hier wordt tenslotte een waterbedrijf gehuisvest. Als het licht erop valt krijg je verschillende reflecties. Met polyester kun je zo’n vrije vorm maken, het is een lichtgewicht materiaal, weerbestendig en recyclebaar. Bij de plint hebben we de vliesgevel over de gehele begane grond doorgetrokken, die gevel ligt ook wat terug waardoor het gebouw slanker wordt.” Voor het gebouw plaatst Graziosi een vrijstaande arcade, bekleed met transparant aluminium strekmetaal. “Het wordt geen blinde muur, maar een façade met allemaal doorgangen. Het niemandsland voor het gebouw krijgt daardoor een dimensie, het geeft diepte aan het plein. In het langgerekte gebouw hebben we op strategische plekken extra vides gemaakt, waardoor de lange looplijnen zijn verkort.

Met deze duurzame renovatie hebben we ook andere doelstellingen kunnen realiseren. Zo wordt het energieverbruik teruggedrongen, het gebouw gaat van een G-label naar een A-label. Dat hebben we kunnen bereiken door in multidisciplinair teamverband te werken, samen met onder meer de bouwkundig architecten, de installateur, de opdrachtgever en de toekomstige gebruiker.” “Wij zien architectuur niet als doel, maar als een middel dat er voor zorgt dat vastgoed weer gaat meedraaien”, stelt Graziosi. “Dat is voor ons als binnenhuisarchitecten een standaardbenadering. Wij kijken met een andere bril, op plastisch chirurgische wijze naar een gebouw. Wij kijken wat er nog goed is en waar het gebouw niet meer voldoet. Als interieurarchitecten richten wij ons vooral op het aanpassen van een gebouw aan de eisen van de nieuwe gebruiker.” ❚

De ronding van de gevel wordt gesegmenteerd in de lengte van de onderliggende gevelpanelen. Ook heeft Aldowa het plafond onder het overstek van de entree gerealiseerd. Jan Boom, eigenaar van Aldowa, zegt met trots : “De gehele gevel, de grootte van de panelen en de fraaie polyester panelen, geven het gebouw een moderne uitstraling en het is bijzonder dat wij daar onze bijdrage aan mogen leveren. Tijdens deze upgrading van de gevel is de isolatie van de gevel ook sterk verbeterd.” De panelen zijn opgehangen zonder zichtbare bevestigingen. Dat was voor Aldowa ‘out of the box-denken’. “We hebben de nodige hoofdbrekens gehad over de afmeting van de panelen, de grootte en de blinde bevestiging, maar uiteindelijk vonden we een passende innovatieve oplossing. Het renovatieproject is snel verlopen. In dit project hebben we te maken gehad met partijen die elkaar verstaan, die bereid zijn grondig na te denken en open staan voor innovatieve toepassingen. Er is heel goed geluisterd naar de wensen van de opdrachtgever, dat is in de details verwerkt en vervolgens gerealiseerd. In dit project hebben we laten zien dat we snel kunnen schakelen tussen opdracht en de uiteindelijke levering en montage. Na opdracht was de eerste levering op de bouw in vier weken inclusief engineering. Dat is voor op maat gemaakte producten snel. Maar Heembouw en Aldowa zijn bouwpartners en beïnvloed door lean-methodieken. Daardoor wordt verspilling gereduceerd, worden doorlooptijden verkort en wordt in kleinere batches geproduceerd. Last but not least, de realisatie van deze transformatie begint met een goede voorbereiding, en als partijen naar elkaar luisteren, dan lukt het, ook met de fraaie gevel van Dunea.”

Bouwinfo Opdracht Syntrus Achmea, Amsterdam

Herontwikkelaar Local, Amsterdam

Ontwerp

Graziosi Progetti | Office for Architecture & Design, Den Haag

Uitvoering

Heembouw, Roelofarendsveen

Bouwperiode najaar 2012 – eind 2013 Onder en rechtsboven: halfronde vormen geaccentueerd

99 | STEDENBOUW 715





        

gouda | Technolution

Tekst | Henk Geist Beeld | VORM Bouw, Henk Geist

‘Maatpak’ voor bureau Technolution in Gouda Het technisch projectenbureau Technolution krijgt in Gouda een kantoor op maat. De nieuwbouw vormt een van de blikvangers van de nieuwe ontwikkelingszone aan de noordkant van NS-station Gouda. Het innovatieve en creatieve technische automatiseringsbedrijf werd 26 jaar geleden in Gouda opgericht. De afgelopen elf jaar was het gehuisvest in een modern huurpand. De organisatie is, ondanks de economische crisis, dusdanig gegroeid dat het huidige pand te krap is geworden. Voor een nieuw onderkomen werden alle opties doorgenomen. “Wij hebben alle mogelijkheden afgewogen. Huren of kopen, nieuwbouw of een bestaand pand, in Gouda of wellicht elders”, vertelt Angelique Floot, als Manager Finance & Control verantwoordelijk voor deze herhuisvestingsoperatie. Het werd nieuwbouw, waarbij het bedrijf

trouw blijft aan Gouda, aangezien veel werknemers uit Gouda en omgeving komen. Het nieuwe kantoor komt vlakbij het Goudse station, naast het onlangs gerealiseerde Huis van de Stad, het Goudse stadhuis. Floot: “Wij ontwikkelen het gebouw zelf, dat biedt de mogelijkheid een ‘maatpak’ te maken. Een gebouw dat helemaal aan onze eisen voldoet en wordt ingericht naar de behoeften die de organisatie nu heeft en in de toekomst verwacht te hebben. In de nieuwbouw zijn bijvoorbeeld laboratoria en testruimtes te vinden die ESD-veilig zijn. Die zijn voor ons heel

belangrijk; daar kunnen we uittesten wat we hebben bedacht.” Het ontwerp voorziet ook al in de mogelijkheid om in de toekomst uit te breiden. Het bedrijf heeft nu 160 mensen in dienst en kan in de nieuwbouw doorgroeien naar zo’n 280 werknemers.

Kruisbestuiving Technolution is een technisch projectenbureau, waar hoogopgeleide technici in teams werken aan complexe oplossingen van software, programmeerbare logica en elektronica voor klanten als Rijkswaterstaat, Eneco of Philips. Floot: “De nieuwe kantoorverdiepingen worden zodanig ingericht dat de werknemers elkaar gemakkelijk kunnen ontmoeten. Dat kan in de centrale kern van het gebouw, waar zich behalve de trappen, liften en toiletten ook de koffiecorners met zithoeken ►

‘Een tijdloos en efficiënt gebouw, waarin elke vierkante centimeter te gebruiken valt’

101 | STEDENBOUW 715

gouda | Technolution

Bouwinfo Opdracht Technolution, Gouda

Ontwerp INBO, Amsterdam

Hoofdconstructeur IOB, Hellevoetsluis/Dordrecht Uitvoering VORM Bouw B.V., Papendrecht

Leverancier Prefab Beton Bestcon, Best

Projectinfo

Installaties

Korte engineeringstijd prefabcasco Bestcon B.V. is als totaalleverancier van (prefab) betonbouw ingeschakeld om het prefabcasco van het zeven lagen tellende kantoor van Technolution en dat van de naastgelegen, tweelaagse parkeergarage te engineeren, te produceren en te monteren. “Feitelijk hebben wij het gehele prefabcasco aangenomen in opdracht van hoofdaannemer VORM Bouw”, vertelt projectleider Jeroen van Helvoirt.

Groen & Aldenkamp Installatietechnieken BV, Woerden (E); Van Galen Klimaattechniek, Rotterdam (W) Bouwkosten € 12,5 miljoen Bouwperiode december 2012 – oktober 2013

Het prefabcasco van het kantoorgebouw is constructief opgebouwd rond een combinatie van kolommen en balken voor de twee lagen tellende onderbouw, waarbij de 7,5 meter hoge entree beide verdiepingen overspant. “Die onderbouw bestaat uit een tafelconstructie en is het meest uitdagende deel van onze opdracht, die wij eind november 2012 hebben aangenomen. Voor de engineering en productie hadden wij grofweg acht weken, tot de plaatsing van de eerste kolommen begin dit jaar. Zeer kort dus - zeker voor prefabbouw. De wand-, vloer-, en gevelelementen van de bovenbouw zijn daarmee vergeleken relatief eenvoudig te realiseren geweest. Onze werkzaamheden in het kantoorgebouw zijn enkele maanden geleden afgerond; voor de bouwvak hebben wij ook de levering en plaatsing van de elementen voor de parkeergarage beëindigd.”

Licht- en krachtinstallaties Brandbeveiliging Inbraakbeveiliging Zorg- en domoticasystemen Datanetwerken

Advies, ontwerp, installatie en onderhoud

Groen & Aldenkamp Installatietechnieken

Glasvezeltechnieken Camerabewaking Telefooninstallaties Noodstroomsystemen Verwarmingsinstallaties Koelinstallaties Luchtbehandelingsinstallaties Sanitaire installaties Airconditioning Service en Onderhoud

102 | STEDENBOUW 715

Wie anders? Groen & Aldenkamp Installatietechnieken Polanerbaan 9, 3447 GN WOERDEN Telefoon: 0348 - 412 480 Telefax: 0348 - 415 562 www.gati.nl

gouda | Technolution

Projectinfo ‘Innovatie ten top’ Om een elektrotechnische installatie te maken voor een klant als Technolution, moet je van goeden huize komen; om mee te kunnen in de innovatieve manier van denken, aldus Groen & Aldenkamp Installatietechnieken. “Technolution denkt heel vernieuwend over installaties en de manier waarop deze gebruikt moeten worden. In dit pand zijn bijvoorbeeld alle werkkamers uitgevoerd zonder zichtbare licht- en zonweringschakelaars, wandcontactdozen en dataaansluitingen.”

Kantoorgebouw draagt bij aan opwaardering Goudse spoorzone

en vergaderplekken bevinden. Hier kan de kruisbestuiving tussen onze verschillende disciplines plaatshebben - de uitwisseling van ideeën. Daar komt bijvoorbeeld ook een smartboard te hangen. De werkkamers liggen rondom deze kern, langs de buitengevels; daar kun je in alle rust een idee verder uitwerken.” Het nieuwe kantoor is ontworpen door Inbo architecten. Een bewuste keuze aangezien dat bureau verantwoordelijk is voor het masterplan voor de gehele Goudse spoorzone. “Dat was wel zo praktisch”, stelt Floot. “Met hun eerste schets hadden ze gelijk iets goeds neergelegd. Wij zijn een stabiel bedrijf en dat moest het gebouw ook uitstralen. Wij wilden een tijdloos en efficiënt gebouw, waarin elke vierkante centimeter te gebruiken valt.”

Feestje De nieuwbouw wordt gerealiseerd door bouwbedrijf VORM Bouw B.V. Het pand bestaat uit zes lagen en is opgebouwd uit prefabwanden, kolom-

men, balken en gevelelementen, waarbij de vloer wordt uitgevoerd in kanaalplaat. “Door op elke vloer een gewapende druklaag te storten krijgt het gebouw voldoende stijfheid”, zegt bedrijfsleider Cor Kampinga van VORM Bouw B.V. Dankzij een strakke planning is er sprake van een snelle bouw. “Wij werken hier volgens de lean-methode; alle bij de productie betrokken partijen gaan bij aanvang van het project rond de tafel zitten om alle activiteiten op elkaar af te stemmen. Ons motto is ‘bouwen is een feestje’; wij willen iets neerzetten waar de opdrachtgever zich in herkent en proberen met de klant mee te denken. Wij hebben hier te maken met een zeer betrokken opdrachtgever, die overal een mening over heeft en erg goed is in het bedenken van iets wat er nog niet is. Technolution denkt na over hoe dingen in de toekomst werken, bijvoorbeeld als het gaat om gebouwbeheersystemen. Technolution speelt in op toekomstige ontwikkelingen en realiseert die ook in het eigen gebouw.” VORM Bouw B.V. bouwt ook de parkeergarage voor Technolution en de naastgelegen openbare parkeergarage. ❚

“Alle wandcontactdozen en data-aansluitpunten zitten in de computervloer, de ledverlichting wordt geschakeld door middel van een aanwezigheidsmelder en de zonwering wordt automatisch geregeld net zoals de klimaatinstallatie. Elke medewerker kan vanaf zijn PC/telefoon de installaties in zijn ruimte beïnvloeden, oftewel, de verlichting dimmen, de zonwering bedienen, het klimaat regelen, et cetera. Het gehele pand is uitgevoerd met Philips ledverlichting, inclusief de parkeergarage. Alleen hiermee is al een besparing van circa vijftig procent op het elektrisch vermogen ten behoeve van de verlichting gerealiseerd. Ook zijn alle werkkamers, toiletten, pantry/kopieerruimten, spreekkamers en bergingen uitgevoerd met aanwezigheidsdetectie. Alle ruimten met daglichttoetreding zijn met aanwezigheidsdetectie inclusief daglichtregeling uitgevoerd. Al deze ruimten worden via een KNX-besturingsinstallatie geschakeld en met behulp van een Dali-installatie gedimd.” “Het bijzondere van dit project is dat Technolution een sturende rol heeft in de koppelingen tussen de verschillende technieken. Deze samenwerking zorgt ervoor dat de klant een gebouw krijgt dat geheel naar zijn wensen beheerst kan worden, inclusief alarminstallatie, toegangsverlening c.q. -controle, camerabeveiliging, verlichting, zonwering, klimaat, et cetera. Ook voor ons als elektrotechnisch installatiebedrijf was dat een uitdagend traject. We wensen alle medewerkers van Technolution een prettig verblijf straks in hun nieuwe pand in Gouda.”

Appartementencomplex De Parels, Oisterwijk

Glasprojecten Van Noordenne BV

GLAS IS VAN NOORDENNE.

Kade 36 • 3371 EP Hardinxveld-Giessendam • T: +31 (0) 184 67 58 35 • F: +31 (0) 184 63 00 36 • projecten@noordennegroep.nl 103 | STEDENBOUW 715

Margraten | MFA

Tekst | Jac Buchholz Beeld | Povše & Timmermans architecten-ingenieurs bv

MFA Margraten nadert voltooiing

Verbindende factor Begin volgend jaar kan naar verwachting de nieuwe Multi Functionele Accommodatie (MFA) in de gemeente Eijsden-Margraten in gebruik worden genomen. Dit nieuwe gebouw wordt rondom een bestaande sporthal gerealiseerd waarbij op een handige manier gebruik is gemaakt van het niveauverschil in het terrein. Verbinden, het woord valt meer dan eens tijdens het gesprek met wethouder Jo Bisscheroux, architect Geert Timmermans van Povše & Timmermans architecten en ingenieurs, projectleider Berry Bruurmijn van Bouwbedrijf Gebr. Van Stiphout en Sander Pasmans, projectleider namens de gemeente. Dat heeft dan vooral betrekking op het verbinden van allerlei partijen dankzij de komst van de MFA, in en rondom de nieuwbouw. De MFA in de kern Margraten is bedoeld voor diverse doelgroepen: onder meer voor basisschool Maurice Rose, peuterspeelzaal Humpie Dumpie, Kinderopvang Tovertuin, Heuvelland bibliotheek, de scouting, handbalvereniging Margraten, de lokale omroep RTV Maas & Mergelland en het Centrum voor Jeugd en Gezin.

Synergetisch voordeel Wethouder Jo Bisscheroux schetst de voorgeschiedenis. “Het gebouw van de basisschool was over zijn houdbaarheidsdatum heen en te klein geworden. Daarom zijn we op een gegeven moment gaan nadenken over een gebouw met meerdere functies.” Meerdere opties en locaties passeerden de revue en uiteindelijk werd gekozen voor een MFA aan de rand van Margraten, bij de bestaande sporthal. “Kosten-

technisch de beste optie en we konden meteen de sporthal, die verder in prima staat was, upgraden.” Door om de sporthal heen te bouwen, werd van de nood een deugd gemaakt, vervolgt Geert Timmermans. “Vanbinnen is het gebouw nog prima, maar de buitenzijde is niet erg fraai. Dat wordt nu opgelost door de nieuwbouw er als het ware omheen te vouwen.” Die nieuwbouw krijgt meerdere ingangen, legt hij uit. Verder is er een verbinding gelegd vanuit de begane grond van de MFA naar de eerste verdieping van de sporthal, waar de tribunes zijn. “We maken gebruik van de 3,6 meter niveauverschil in het terrein. Binnen het gebouw, dat drie verdiepingen telt, zijn er ook weer diverse verbindingen tussen de diverse delen. Met als gevolg een synergetisch voordeel voor de gebruikers. We zien al dat ze daar op anticiperen, dat ze kijken waar en hoe ze iets voor elkaar kunnen betekenen.” Het niveauverschil, aldus Timmermans, is ook gebruikt om naast het gebouw een hellingbaan voor rolstoelgebruikers aan te leggen.

Communicatie ‘Verbinden’ is een thema in het gebouw, maar is dat ook richting de omgeving, maakt Sander Pasmans duidelijk. Vanaf de voorbereidings-

fase is vol ingezet op een goede communicatie en informatievoorziening met de inwoners van de kern en vooral de direct omwonenden. “We houden de mensen op de hoogte met nieuwsbrieven, nieuwe media en bijeenkomsten. Zo moest er tijdens het bouwrijp maken van het terrein een groot aantal bomen worden gekapt. Daar hebben we de mensen van tevoren over geïnformeerd en uitleg over gegeven. Door ze voortdurend van de laatste stand van zaken op de hoogte te houden, voorkom je onduidelijkheid en eventueel irritatie.” Belangrijk aandachtspunt, zegt hij, is het verkeer, zowel tijdens als na de bouw. “Tijdens de bouw is het zaak de overlast te beperken; voor de toekomst ligt er een verkeersplan waarbij het brengen en halen van de kinderen in goede banen wordt geleid. En zo zijn er tal van zaken waar we aandacht voor hebben en die we waar mogelijk met de gebruikers, de omgeving of beide overleggen. Dat wordt zeer gewaardeerd, merken we.”

Ingewikkelde details Inmiddels zijn de werkzaamheden in volle gang en werd in april de eerste steen gelegd. Bouwbedrijf Gebr. Van Stiphout was toen al geruime tijd bezig, maakt Berry Bruurmijn duidelijk. Hij vertelt dat de grootste uitdaging onder het maaiveld lag. “We hebben er lang over gedaan daar bovenuit te komen, mede vanwege de complexiteit van de fundering, waarmee moest worden ingespeeld op het ni-

Margraten | MFA

veauverschil. Het gebouw staat op palen met verzwaarde poeren en eromheen betonnen keermuren. We zijn in het najaar van 2012 begonnen, waren dus grotendeels in een periode dat je daar liever wegblijft in de grond bezig.” Op het eerste oog, merkt Bruurmijn op, lijkt het gebouw eenvoudig. “De constructie heeft echter enkele ingewikkelde details, met onder meer vides en de aansluiting op de bestaande

sporthal. Bovendien zaten we met het afgraven aan een van de zijdes heel dicht bij een naastgelegen voetbalveld. Dat betekent extra zorgvuldig te werk gaan.” Gaande het traject waren er bovendien enkele aanpassingen, zegt hij. “Het toont aan de ene kant de betrokkenheid van de toekomstige gebruikers, maar je moet wel goed kijken wat mogelijk is en of het binnen het budget past.”

De bouw van het MFA – met in de gevel een baksteen met een mergelachtige uitstraling – nadert nu zijn voltooiing. Op 1 december 2013 wordt opgeleverd, waarna het gebouw kan worden ingericht. De verhuizing van verschillende gebruikers begint al in december. De basisschool neemt in zijn geheel voor de kerstvakantie op de nieuwe locatie haar intrek waardoor de eerste lesdag van 2014 in de MFA plaatsvindt. ❚

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Uitvoering Installaties Bouwkosten Bouwperiode

Gemeente Eijsden-Margraten Povše & Timmermans architecten-ingenieurs bv Bouwbedrijf Gebr. Van Stiphout Wolter en Dros ongeveer € 4,4 miljoen augustus 2012 tot en met december 2013

105 | STEDENBOUW 715

woningbouw Tekst | Johan Godschalk Beeld | Van Campen Bouwgroep B.V. Zelhem en Johan Godschalk

‘In dit consortium werken wij beter, sneller en goedkoper; alle betrokkenen hebben daar baat bij’ In de woonwijk Leesten Oost in Zutphen wordt door een consortium onder leiding van Van Campen Bouwgroep B.V., bestaande uit een aantal regionale bedrijven, een nieuw woningbouwproject ontwikkeld. Het betreft een project van 42 energieneutrale woningen in twee deelgebieden. “Deze woningen worden in verschillende fases verkocht en gebouwd”, vertelt Edo van Campen, commercieel directeur van het familiebedrijf uit Zelhem. “Als ontwikkelende bouwonderneming werken wij graag in consortiumverband aan dit mooie project vanwege de diverse voordelen.” Op 5 september 2012 werd op het gemeentehuis in Zutphen door wethouder Rik de Lange en de directie van Van Campen Bouwgroep, Jaap van Campen en Edo van Campen, de koop- en realisatieovereenkomst voor 42 energieneutrale woningen in Leesten Oost getekend. Edo: “Eind mei van dit jaar is er vervolgens een feestelijk tintje gegeven aan de start van de bouw van het eerste blok van de 42 energieneutrale starterswoningen aan de Bakerstraat in Leesten Oost. Wethouder Rik de Lange en ikzelf plaatsten zorgvuldig de eerste bouwplaten op de reeds gemaakte fundering van de nieuwe huizen. Dit alles onder toeziend oog van de toekomstige bewoners en andere belangstellenden.” Zutphen wil een energieneutrale gemeente worden. Dit betekent in Zutphen zo min mogelijk energie verbruiken en de energie die dan nodig is zoveel mogelijk duurzaam en binnen de gemeentegrenzen opwekken. Daarom investeert de gemeente geld en middelen om initiatieven mogelijk te maken die helpen om Zutphen energieneutraal te maken. “Het initiatief om een energieneutrale woonwijk in Leesten Oost te bouwen maakt onderdeel uit van dit groter geheel van

106 | STEDENBOUW 715

middelen om Zutphen in totaal energiezuiniger te maken”, aldus Edo.

‘Optimaal product’ Betaalbaarheid en duurzaamheid vormen een belangrijk combinatie voor gemeente Zutphen en zeker ook voor de Van Campen Bouwgroep. Woningen realiseren in een goed bereikbare prijsklasse die hun tijd kwalitatief ver vooruit zijn en waarin met lage energielasten gewoond kan worden, dat is de uitdaging. Het werken in dit consortium van in totaal negen regionale bedrijven heeft grote voordelen. Edo: “We werken bij dit project intensief samen met bijna allemaal Achterhoekse bedrijven. Zes bedrijven hebben gezamenlijk de ontwikkeling van dit project tot stand gebracht, terwijl drie andere bedrijven indirect zijn betrokken voor kleinere onderdelen. De lijnen zijn erg kort en je weet elkaar zeker ook qua reisafstanden makkelijk te vinden. Een consortium is het concept van deze tijd. In een heel vroeg stadium werk je al nauw samen. Je bepaalt samen een reële doelstelling, waarbij iedereen zijn inbreng en verantwoordelijkheid heeft om te komen tot een optimaal product. Deze manier van werken geeft een zeer grote betrokkenheid. Het concept aan de

voorkant van een project samen uitdenken, daar zit de winst. Daardoor ben je sneller, beter en dus uiteindelijk goedkoper.”

Trias Energetica De kernpunten van het project zijn binnenklimaat, gezondheid en energieneutraliteit. In het ontwerp van de woningen is dan ook uitgegaan van een epc van 0, die ruimschoots aan de huidige bouwbesluitnormen voldoet. Het consortium wilde echter meerwaarde voor de toekomst en samen met de gemeente wordt dit nu gerealiseerd. “Wij zijn uitgegaan van de Trias Energetica”, vertelt Edo. “De bouwkundige schil van alle woningen is al voorbereid op de toekomst van zeer energiezuinige starterswoningen. De Rc-waarden van de vloer, gevels en het dak zijn respectievelijk 6,5, 7,35 en 7,23. De kozijnen zijn inclusief drievoudig isolatieglas en er is een zeer goede naad- en kierdichting. De eenvoudige en gezonde installatie voor de woningen bestaat uit ruimteverwarming door een HR107combiketel met Hrww. In warmte wordt voorzien door vloerverwarming op de begane grond met op de verdieping Low H20-convectoren. Door middel van een WTW-unit met 95 procent rendement is er een gebalanceerde ventilatie. Andere duurzaam-

zutphen | 42 energieneutrale woningen

heidsmaatregelen zijn: warmteterugwinning voor tapwater middels een douche-WTW, een energiedisplay (iPod) ten behoeve van het monitoren door de inwoners, alsmede PV-panelen om het gebouwgebonden en deels het huishoudelijk energieverbruik te compenseren.”

Al deze innovatieve toepassingen hebben hun vruchten afgeworpen. Consortium Van Campen heeft namelijk de GPR Gebouw-controlemethode gebruikt om de duurzaamheid van dit project te toetsen. De resultaten geven zeer mooie uitkomsten. Een tussenwoning realiseert 94 procent en

een hoekwoning 86 procent CO2-reductie ten opzichte van het huidige bouwbesluit. Edo van Campen sluit dan ook tevreden af: “Wij hebben deze denkomslag vijf jaar geleden gemaakt. Wat je niet verbruikt in een woning, hoef je namelijk ook niet bouwkundig te compenseren.” ❚

Edo van Campen: ‘wat je niet verbruikt hoef je ook niet te compenseren’

Bouwinfo Opdracht Particulier/Van Campen planontwikkeling BV

Ontwerp

Architectengroep Gelderland

Constructie Hartman Constructies

Advies Bouwvisie

Uitvoering Van Campen Bouw Zelhem BV

Infrawerk n.t.b.

Installaties Kremer (E) en Wassink (W + LG)

Bouwkosten (excl. infra) circa € 4 miljoen excl. B.T.W.

Bouwperiode 2013 – 2014

Van Campen Bouwgroep ontwikkelt en realiseert nieuwbouwen renovatieprojecten op het gebied van woningbouw en utiliteitsbouw. Daarnaast worden er projecten voor de particuliere sector uitgevoerd.

“Gebouwd voor een duurzame toekomst” Als middelgrote, zelfstandig ontwikkelende bouwonderneming, doen we dat op basis van een integrale aanpak, waarbij het samenbrengen van deskundigheid, professionele uitvoering en vakmanschap speerpunten zijn.

PLANONTWIKKELING • WONINGBOUW • UTILITEITSBOUW • RENOVATIE • GARAGES • AANBOUW • DAKKAPELLEN

Dr. Grashuisstraat 28-30 Zelhem

Tel. (0314) 62 28 82

info@vancampenbouwgroep.nl

www.vancampenbouwgroep.nl

107 | STEDENBOUW 715

haarlem | Lyriek

Lyriek geeft Delftwijk gewenste impuls Tekst | Henk Geist Beeld | HBB Groep

Het Haarlemse stadsdeel Delftwijk beschikt sinds kort over een nieuw hart. Het bestaande winkelcentrum Marsmanplein is aan de achterzijde fors uitgebreid met winkels, een parkeergarage, een plein, een park en verschillende appartementengebouwen. Een daarvan is Lyriek, ontwikkeld door de HBB Groep en gebouwd door Huib Bakker Bouw (HBB) uit Heemstede.

Delftwijk is een karakteristieke wijk uit de Wederopbouwperiode in de vorige eeuw. Een wijk met veel portiekflats en sociale huurwoningen. De afgelopen jaren is in nauwe samenwerking tussen gemeente, woningcorporaties en particuliere ontwikkelaars de grootscheepse herstructureringsoperatie Delftwijk 2020 op gang gekomen, met als inzet een groter en gevarieerder aanbod van woningen, winkels en maatschappelijke voorzieningen. Het nieuwbouwproject Lyriek, dat begin 2013 werd opgeleverd, sluit hier naadloos op aan. Het vormt een onderdeel van de stedelijke wand langs het nieuwe plein van het vernieuwde win-

108 | STEDENBOUW 715

Het project is onderdeel van de stedelijke wand langs het nieuwe plein van het winkelcentrum

haarlem | Lyriek

kelcentrum. Het gaat om 59 appartementen in de koopsector, van compacte starterswoningen tot ruime vierkamerappartementen. In de plint van Lyriek zijn maatschappelijke voorzieningen zoals een fysiotherapiepraktijk en een kinderdagverblijf ondergebracht.

Bouwinfo

De realisatie van Lyriek kwam niet zonder slag of stoot tot stand. “Het heeft lang geduurd voordat het bij ons op de werkenlijst stond”, zegt Marco Kock, bedrijfsleider bij de HBB Groep. “De eerste plannen werden al eind jaren negentig gemaakt. Op de plek waar Lyriek moest komen stonden toen nog een school en het gebouw van een jeu de boules-vereniging. Die moesten eerst vertrekken. Lyriek is in de achtertuin van een woongroep gebouwd, dat vroeg ook veel overleg. Gaandeweg kwamen nog de plannen voor het winkelcentrum tot ontwikkeling, waar Lyriek moest worden ingepast.”

Opdracht Ontwerp Constructie Uitvoering Installaties Bouwkosten Bouwperiode

HBB Groep, Heemstede Architektenburo Hans Wagner, Amsterdam Bartels Ingenieursbureau Huib Bakker Bouw, Heemstede Technisch Installatiebureau Schijf (E); Installatieburo Beuling (W/LG); Steboma (MV) € 7,5 miljoen januari 2011 – april/mei 2013

Rond het plein staan drie appartementencomplexen, elk met een eigen ondergrondse parkeergarage voor bewoners. Onder het plein ligt nog een openbare parkeergarage voor het winkelcentrum. Kock: “Al die constructies raken elkaar. Het was een bijzondere uitdaging om dat goed in orde te krijgen. Alle parkeergarages zijn nu aan elkaar gekoppeld. We hebben daarom gekozen voor dezelfde constructeur als bij de naastgelegen projecten. Het vroeg veel overleg met de gemeente en alle betrokken partijen om de neuzen dezelfde kant op te krijgen.” Vanwege de crisis op de woningmarkt werd tussentijds ook het woningaanbod van Lyriek aangepast. In eerste instantie voorzag het deelplan De Twijgen in zestien maisonnettes, maar daar bleek te weinig vraag naar. Dit deelplan bestaat nu uit 24 startersappartementen. Op een hoek van het plein staat het hoogste bouwdeel, Hooge Pluimen, met een gevarieerd aanbod van intieme tweekamer-startersappartementen tot ruime vierkamer-stadswoningen. De Morgenzon vormt het derde bouwdeel van Lyriek en telt twaalf driekamerappartementen. Vrijwel alle woningen zijn verkocht. Kock: “Gaandeweg de bouw nam het enthousiasme van de kopers toe. Ze zagen toen ook de andere fraaie appartementengebouwen, met de winkels en de horeca op het plein. En ze krijgen ook nog een park voor de deur, een toegift van jewelste.” ❚

59 koopappartementen, van compacte starterswoningen tot ruime vierkamerappartementen

109 | STEDENBOUW 715

GROEP

UW PARTNER IN ONTWIKKELEN EN BOUWEN

â&#x20AC;&#x2DC;elke procesfase is verzekerd van deskundige en betrouwbare begeleiding.â&#x20AC;&#x2122; De HBB Groep realiseert en ontwikkelt met betrokkenheid en professionaliteit bijzondere bouwprojecten. Wij combineren meer dan 75 jaar ervaring met een platte, flexibele organisatie die volledig is toegesneden op ontwikkelen en bouwen in de 21e eeuw. Onze jarenlange ervaring met scholenbouw en vele naar volle tevredenheid opgeleverde projecten, maken ons de perfecte partner bij uw bouwopgave.

www.hbbgroep.nl

vOlG ONs

@HBBGROEP

HBB GROEP

leiden | Nieuw Leyden

Tekst | Henk Geist Beeld | Jan Scheerder, Nieuw Leyden

Nieuw Leyden stedelijk alternatief voor de Vinex Het experimentele woningbouwproject Nieuw Leyden nadert zijn voltooiing. Sinds de start in 2005 zijn ruim 225 woningen in particulier opdrachtgeverschap van de grond gekomen, voor Nederlandse begrippen een ongekende geïndividualiseerde en welstandsvrije woningproductie. De nieuwe Leidse wijk heeft zich ontpopt als een proeftuin voor architectuur, waarbij de opdrachtgevers een staalkaart aan eigen wensen hebben gerealiseerd. De nieuwe experimentele woonbuurt ligt aan de noordkant van de Leidse binnenstad, net buiten de oude stadsgracht Maresingel. Nieuw Leyden vloeit voort uit de wens van de gemeente het kwetsbare leefklimaat in LeidenNoord ingrijpend te verbeteren. Het plan voorziet naast de bouw van koopwoningen in de bouw van huurwoningen in de sociale en vrije sector. In het gebied waar ooit een slachthuis en bedrijfsgebouwen van Nuon stonden moeten volgens een stedenbouwkundig ontwerp van MVRDV uiteindelijk bijna achthonderd eengezinswoningen en appartementen komen. Voor de uitvoering van de plannen werd in 2005 Nieuw Leyden opgericht, een privaatrechtelijk ontwikkelingsbedrijf. De gemeente Leiden en woonstichting Portaal treden op als aandeelhouders. Nieuw Leyden moest een stedelijk alternatief bieden voor de Vinexwijken. Door het aanbod van ruime eengezinswoningen in een binnenstedelijke setting wilde Nieuw Leyden vooral voor gezinnen met kinderen een aantrekkelijke optie vormen. Mede dankzij voorzieningen als een buurtcafé en een kinderopvang, die zijn ondergebracht in

De bouwvelden zijn relatief dicht bebouwd

een aantal monumentale gebouwen van de voormalige slachterij. Aan de zuidkant is een parkje aangelegd; door de wijk slingert een nieuwe waterloop. Over de drukke Willem de Zwijgerlaan aan de noordkant is een parkverbinding aangelegd naar een groengebied met sportvoorzieningen.

Velden Het ontwerp van MVRDV gaat uit van een strak verkavelingspatroon, waarbij het dertien hectare grote terrein wordt opgedeeld in een

groot aantal rechthoekige velden. De velden zijn relatief dicht bebouwd, ze zijn verdeeld in gemiddeld achttien bouwkavels met een grootte van negentig vierkante meter. Daarop konden riante geschakelde woningen worden gebouwd tot een maximum grootte van 250 vierkante meter BVO. De velden worden gescheiden door autovrije straten met een breedte van acht meter. De woningen hebben geen tuin, maar terrassen op het dak van de verdiepte parkeervoorzieningen. De velden kennen een mix van particuliere koopwoningen ►

111 | STEDENBOUW 715

leiden | Nieuw Leyden

en sociale en vrije sector huurwoningen van Portaal. De velden langs de Willem de Zwijgerlaan zijn verkocht aan Portaal, dat hier appartementen in hoogbouw en eengezinswoningen heeft gerealiseerd en nog gaat realiseren. “De woningen die in particulier opdrachtgeverschap zijn gebouwd vonden gretig aftrek. Op de eerste fase van 45 woningen schreven ruim tweehonderd belangstellenden in”, blikt Jetta Polvliet namens Nieuw Leyden terug. “De kavels zijn de afgelopen jaren per fase verkocht en op dit moment zijn er nog slechts twee kavels voor zelfbouwers beschikbaar.” Voor de ontwerpen van de woningen golden geen welstandseisen, maar dat heeft dankzij de randvoorwaarden uit het stedenbouwkundig plan volgens Polvliet niet geleid tot een rommelig beeld. “Het stedenbouwkundig plan is heel strak. Er gold bijvoorbeeld een maximum bouwenvelop. De ontwerpen werden wel getoetst aan de stedenbouwkundige randvoorwaarden en ze moesten natuurlijk voldoen aan het bouwbesluit. Maar daarbinnen kon ieder doen wat hij wilde. Als je goede rand-

Een verbeterde woningmix voor Leiden-Noord

112 | STEDENBOUW 715

voorwaarden hebt dan is de noodzaak van een welstandstoetsing minder. De wijk ziet er nu gewoon mooi uit.”

elkaar delen. Maar de bouwstroom verliep over het algemeen soepel, dankzij een bouwplaatscoördinator en een bouwplaatsprotocol.”

Vereniging

De crisis op de woningmarkt is ook aan Nieuw Leyden niet voorbij gegaan. Vooral de hoogbouw ondervindt vertraging en het bedrijf zag zich genoodzaakt te anticiperen op de veranderde marktomstandigheden. Polvliet: “Bij particulier opdrachtgeverschap gaat het ook om een nichemarkt, die is op een gegeven moment op. Als zelfstandig bedrijf konden we daar echter makkelijk op inspelen. We zijn een aantal woningen anders gaan ontwikkelen. We zijn, voor een deel, overgestapt naar ‘bouwen op maat’, waarbij de kopers samen met een architect hun huis samenstellen. Op deze wijze kan men voor een redelijk budget een woning realiseren die ‘eigen’ is. Waar andere projecten in de problemen kwamen konden wij altijd doorgaan met verkopen en bouwen.”

Het particulier opdrachtgeverschap gaat bij Nieuw Leyden gepaard met een collectieve grondslag. Polvliet: “Een van de randvoorwaarden was dat de bewoners van een veld gezamenlijk de parkeergarage en de ruwbouw van de woningen moesten aanbesteden bij één aannemer. De parkeerbak moest natuurlijk in één keer worden gebouwd, dat betekende dat ook de woningen daarboven gelijk moesten worden gebouwd. Daarvoor werd een Vereniging van Opdrachtgevers opgericht. Per veld probeerden we de bouwvergunningen steeds tegelijk in te dienen. Voor de afbouw konden mensen zelf hun architect en aannemer regelen. Uiteindelijk hebben zo’n kleine tachtig architecten een bijdrage geleverd aan Nieuw Leyden. En ook een groot aantal verschillende aannemers, die allemaal tegelijk wilden bouwen. Dat was soms wel lastig, dan moesten ze bijvoorbeeld een bouwkeet of steigers met

Betrokkenheid Naast de verkoop van de kavels heeft Nieuw Leyden zich vooral gericht op de begeleiding van

leiden | Nieuw Leyden

de bewoners. Polvliet: “We hebben de zelfbouwers indien nodig geholpen bij het vinden van een architect, aannemer of constructeur en bij het beoordelen van offertes. Daarnaast traden we op als onafhankelijk voorzitter van de Vereniging van Opdrachtgevers. We bemiddelden in

de discussies die daar ontstonden, waardoor het proces vlotter verliep. Er is een wijk ontstaan met een grote betrokkenheid van bewoners. Niet alleen dankzij de gezamenlijke voorbereiding van de bouw, bewoners hebben ook met elkaar om tafel gezeten om hun woonstraten in te richten.

Dat heeft een grote betrokkenheid opgeleverd bij hun woonomgeving. Ze zorgen er zelf voor dat het mooi blijft. Nieuw Leyden was en is een uniek en zeer geslaagd experiment, zeker gezien de schaal van het project. Een voorbeeld voor veel andere gemeenten.” ❚

Autovrije woonstraten

113 | STEDENBOUW 715

zwolle | Simon van Slingelandtplein

Tekst | Hilda Bosma Beeld | deltaWonen

Nieuwbouwwoningen in authentieke jarenvijftigjas Het complex Simon van Slingelandtplein in Zwolle wordt ingrijpend gerenoveerd. De woningen worden als duurzame nieuwbouwwoning opgeleverd, maar de typische jarenvijftigarchitectuur blijft behouden. Het complex Simon van Slingelandtplein bestaat uit 148 woningen. Na de renovatie ontstaan er 102 woningen. Van de acht blokken worden er drie gemoderniseerd voor starters waarvan veertien woningen geschikt worden gemaakt voor senioren. De andere vijf blokken transformeren in eengezinswoningen en koopwoningen. In het project zijn tachtig huurwoningen en 22 eengezinskoopwoningen gerealiseerd.

Design & Build met Maintenance Woningbouwcorporatie deltaWonen, eigenaar van het complex, schreef een prijsvraag uit voor Design & Build met Maintenance. Projectleider Gabrielle Roelofs licht toe: “In deze contractvorm gebruiken we de expertise van de aannemer al bij het schetsontwerp. Daarnaast hebben we ook bij een Design & Build-opdracht in een vroeg stadium grip op kosten en planning. Het maintenance-deel, het onderhoud voor 25 jaar, hebben we aan dit contract gekoppeld om een optimaal en zo voordelig mogelijk onderhoud van de woningen te realiseren.” Aannemer Salverda won de prijsvraag. Projectleider Wim van Ommen: “We zijn verantwoordelijk voor zowel het ontwerp als de uitvoering en hebben in dit project een adviserende en coördinerende rol. Zo zorgen we voor alle vergunningaanvragen en de communicatie met kopers en huurders, zoals begeleiding voor koopwoningen en bewonersbijeenkomsten. Ervaren partners denken multidisciplinair met ons mee. Door de Design & Build-opdracht en de goede samenwerking met de architect verloopt het proces van ontwerp tot oplevering heel snel. In november 2010 heeft deltaWonen opdracht gegeven en in december is de vergunning aangevraagd voor het eerste blok. In april 2011 is gestart met de uitvoering.”

114 | STEDENBOUW 715

‘Leefklimaat en wooncomfort vergelijkbaar met nieuwbouwkwaliteit’

Authentieke schil Eén van de randvoorwaarden was een authentieke schil met daarin een nieuwe woning, die voldoet aan de huidige eisen. Van Ommen: “Hiervoor hebben we onder meer aluminium kozijnen toegepast met een smal profiel van Reynaers met ventilatieroosters bovenop de kozijnen. Deze komen qua uitstraling in de buurt van de oude stalen kozijnen, met dezelfde vakverdeling.” Een andere randvoorwaarde was een gezond leefklimaat door isolatie, centrale verwarming en mechanische ventilatie. Van Ommen: “Doordat alle woningen opnieuw ontworpen zijn, zijn we in staat geweest om het ontwerp zo op te zetten dat elke ruimte tot zijn recht komt. De badkamer, de keuken en het toilet zijn binnen de moderne gewenste afmetingen gerealiseerd. De installatie is compleet nieuw aangelegd. Zo is er een complete CV-installatie - in combinatie met een CO2-gestuurde mechanische ventilatie - in de woningen gekomen, waardoor het merendeel van de woningen op een A-label uitkomt.”

In het project zijn tachtig huurwoningen en 22 eengezinskoopwoningen gerealiseerd

Goede isolatie “In de woningen zijn zwevende dekvloeren met een akoestische viltlaag van drie millimeter dik met een anhydriet gietvloer toegepast. Deze toepassing is in combinatie met een vrijdragend plafond met akoestische voorzetwanden uitgevoerd. Daardoor benaderen we de nieuwe bouwwaarden voor lucht- en contactgeluid. Door de woningen rondom goed te isoleren is het leefklimaat en het wooncomfort vergelijkbaar met nieuwbouwkwaliteit. De woningen zijn als nieuwbouwwoning opgeleverd in een waardevolle oude jas.” ❚

Bouwinfo Opdracht Ontwerp Coördinatie en uitvoering

deltaWonen, Zwolle Architectenbureau Bierman Henket

Bouwbedrijf Salverda, ‘t Harde (Design & Build met Maintenance) Advies Grontmij (constructief); ICP+consulting (bouwfysisch) Installaties HulstFlier (E & W) Bouwkosten € 9.579.000,Bouwperiode april 2011 – september 2013

Robbertsmatenstraat 15 8081 HL Elburg Aventurijn 246, 3316 LB Dordrecht

telefoon 0525 - 681210 telefoon 078 - 6176300 info@hulstflier.nl

Projectinfo Duurzame oplossingen voor jarenvijftigwoningen HulstFlier Installateurs Elburg BV renoveert samen met Bouwbedrijf Salverda de jarenvijftigwoningen aan het Slingelandtplein in Zwolle. Dat doen we op basis van een Design & Build-opdracht van woningbouwcorporatie deltaWonen”, aldus Jaap Jan Tuinman, hoofd utiliteit bij HulstFlier. “DeltaWonen heeft bewust gekozen een deel van haar woningbouwbezit te verduurzamen.”

HulstFlier is een zelfstandige totaalinstallateur die op servicegerichte en professionele wijze opdrachtgevers van zowel de particuliere woningmarkt als de professionele utiliteitsbouw wil bedienen en ontzorgen. Bij al onze oplossingen staan professionaliteit, duurzaamheid en milieubewustzijn centraal, met gebruik van de nieuwste ontwikkelingen uit de technologie.

www.hulstflier.nl

Tuinman: “Wij zijn als totaalinstallateur betrokken geweest bij het gehele ontwerpen installatietechnische adviestraject. Daarnaast hebben wij alle werktuigkundige en elektrotechnische installaties gemonteerd en geleverd. Wij reiken oplossingen aan waarin professionaliteit, duurzaamheid en milieubewustzijn centraal staan. Daarbij passen wij de nieuwste ontwikkelingen uit de technologie toe. Zo hebben wij in dit renovatieproject CO2-gestuurde ventilatie toegepast. De goede samenwerking met zowel de opdrachtgever als de aannemer heeft geresulteerd in de oplevering van 102 verduurzaamde woningen, waarin hoogwaardige duurzame oplossingen zijn toegepast. De woningen zijn klaar voor de toekomst.”

115 | STEDENBOUW 715

Bedrijfspresentatie | Jonkman Coating

‘Leveren van kwaliteit is onderdeel bedrijfscultuur coatingspecialist’ Jonkman Coating B.V., gevestigd in Hengelo (Ov.), is gespecialiseerd in het chemisch voorbehandelen van metalen en het aanbrengen van natlakken en poedercoatings op metalen en kunststoffen. Al vanaf de oprichting in 1950 speelt Jonkman Coating alert en flexibel in op nieuwe technische en logistieke ontwikkelingen, waardoor Jonkman Coating kan voldoen aan de gestelde hoge eisen, snelle levertijden en concurrerende prijzen. Bij Jonkman Coating zijn 64 medewerkers actief, waarvan tien in administratieve en ondersteunde functies. Er wordt in twee of drie ploegen gewerkt op verschillende lijnen, waarbij een snelle omschakeling naar drie ploegen mogelijk is om optimale flexibiliteit (lees: levertijden) te waarborgen.

Samenwerkingsverbanden Het leveren van kwaliteit is onderdeel van de bedrijfscultuur, aldus Jonkman Coating. Door middel van continue samenwerkingsverbanden met diverse instanties, waaronder Universiteit Twente, Hogeschool Enschede (coatingtechnologie), European Center for Coating and Surfacetechnology (ECCS), brancheverenigingen, keurings- en onderzoeksin-

116 | STEDENBOUW 715

stellingen, toeleveranciers en opdrachtgevers die hoge eisen stellen aan coatingsystemen, is het kennisniveau hoog en is het behalen van de gewenste resultaten en het vinden van de juiste oplossing een tweede natuur geworden. Het kwaliteitsbeleid is gericht op procesbeheersing, waardoor continu een hoog kwaliteitsniveau wordt gewaarborgd. Dit kwaliteitsborgingsysteem heeft geresulteerd in de ISO 9001:2008-certificering, waarin tevens alle operationele arbo- en milieuzaken zijn verwerkt. Daarnaast bezit Jonkman Coating het Qualicoat Label nr. 606 (Europese licentie voor het voorbehandelen en coaten van aluminium) en conformeert Jonkman Coating zich aan VMRG-eisen (Nationaal keur voor het coa-

ten van aluminium en verzinkte delen voor toepassing in de bouw), de VISEM-kwaliteitseisen voor duplexsystemen (coating op thermisch verzinkt staal), de normering NEN 5254 en de NEVAT-kwaliteitseisen voor de plaatwerkverwerkende industrie.

Eigen afvalwaterzuivering De zoektocht naar een optimum in de bewerking van producten vindt plaats in een ‘uitstekend toegerust bedrijf ’. Jonkman produceert onder geconditioneerde en beheersbare omstandigheden en brengt hoogwaardige voorbehandelingsystemen aan op staal (ijzer- en zinkfosfatering), zink en aluminium (6-waardige geelchromatering, of 3-waardig Surtec 650). Na de voorbehandeling worden de pro-

Bedrijfspresentatie | Jonkman Coating

De zoektocht naar een optimum in de bewerking van producten vindt plaats in een ‘uitstekend toegerust bedrijf’.

ducten voorzien van een poedercoating of een natlak. Vier geautomatiseerde poederlijnen, een natlakafdeling met spuitrobot, vier cabines en vaste, goed opgeleide teams dragen zorg voor een optimaal resultaat. Voor research en ter ondersteuning van de processen maakt Jonkman Coating gebruik van een eigen laboratorium en voor de behandeling van het proceswater van een eigen afvalwaterzuiveringsinstallatie. Als dienstverlenend bedrijf en co-maker voor de bouw-, industrieen transportsector, streeft Jonkman Coating naar het opbouwen van duurzame relaties, waarin de supply chain management-gedachte als rode draad wordt gehanteerd: ‘samen opwerken naar het gewenste resultaat’. De relatie is gebaseerd op wederzijds vertrouwen en gericht op het bewerkstelligen van een optimaal resultaat. Van beide partijen mag worden verwacht dat alert wordt gereageerd op

afwijkingen van hetgeen is overeengekomen en dat procedures zo nodig worden aangepast.

Recente ontwikkelingen gericht op de bouw 2-laagssysteem in 1 rondgang: Jonkman Coating heeft sinds juli 2009 de mogelijkheid om producten tot 3.300 millimeter lengte in 1 rondgang te voorzien van een 2-laagssysteem. De eerste laag is dan standaard een ‘excellente corrosiewerende primer’, gevolgd door een poedercoating naar keuze, over het algemeen een polyestercoating voor buitentoepassing. Beide poeders worden in ovens uitgehard. Uitgebreide voorbehandelingsreeks: Jonkman Coating heeft de afgelopen twee jaar fors geïnvesteerd in de chemische voorbehandeling. In de aluminiumreeks zijn de baden verlengd tot acht meter en zijn extra baden geplaatst ten behoeve van een Surtec-voorbehandeling.

Voor uitbreiding van de werkzaamheden voor de bouw is in het najaar van 2012 besloten een nieuwe poedercoatlijn te bouwen voor lengtes tot 7.950 millimeter. Deze lijn is vanaf februari 2013 operationeel – een nieuwe energiezuinige lijn met de nieuwste besturingstechniek. ❚

117 | STEDENBOUW 715

WWW.JONKMAN-COATING.NL

Bouwen aan een perfecte laklaag. CHEMISCH VOORBEHANDELEN POEDERCOATEN • NATLAKKEN

Beitelstraat 16 - 7556 NC Hengelo 074 291 68 75 - info@jonkman-coating.nl

interview | Van Wijnen

Van Wijnen verbetert processen en producten

‘Het moet anders, dus doen we het anders’ Het verbeteren van de bestaande woningvoorraad is een fikse opgave en daar valt nog veel in te doen. Daarbij beperkt de uitvoering zich niet tot ‘u vraagt, wij draaien’, maar om de meerwaarde die een bouwer of ontwikkelaar kan bieden. Die meerwaarde zit hem wat Van Wijnen betreft in proces- en productoptimalisatie. Zo kunnen projecten niet alleen voor de formele opdrachtgever, maar óók voor de klant achter de klant zo efficiënt en succesvol mogelijk verlopen. Eerlijk en duidelijk Het project in Den Haag verliep succesvol en de bewoners hadden lof voor de uitvoering. “Hoe je het ook wendt of keert, werken in bewoonde situaties is complex”, vertelt Joost van Kimmenaede, commercieel directeur van Van Wijnen Holding N.V. “Veel staat of valt met logistiek en communicatie. Om de kosten te drukken en de impact van een tijdelijke verhuizing te voorkomen, kiezen veel opdrachtgevers ervoor om bewoners in hun woning te laten wonen. Maar dan moet je als uitvoerende partij wel de middelen hebben om dat te kunnen, en weten hoe je bewoners zo min mogelijk belast. Vooral ook door eerlijk en duidelijk te vertellen welke overlast mensen kunnen verwachten. Wij doen dat tijdens speciale informatieavonden die we organiseren.”

‘De uitvoering beperkt zich niet tot ‘u vraagt’, wij draaien, maar om meerwaarde. Dát is Meer dan bouwen’ In Den Haag-Mariahoeve nam Van Wijnen 216 woningen onder handen

Theo Rook, regiodirecteur van Van Wijnen West B.V., is ervan overtuigd dat de hele bouwketen zich moet buigen over de toegevoegde waarde die ze biedt. “Opdrachtgevers willen een goed product dat efficiënt, zonder onnodige kosten, tot stand komt. Dan moet je werken aan het optimaliseren van de processen en producten.”

In één keer goed Van Wijnen brengt dit in de praktijk bij onder meer renovatieprojecten. In Den Haag nam het bedrijf 216 woningen van HaagWonen onder handen. De flats werden aan de binnen- en buitenzijde fiks gerenoveerd voor een hoog duurzaamheidsniveau. De bewoners bleven in hun woning wonen tijdens de werkzaamheden. Rook: “Dan moet het ook echt in één keer goed gebeuren. De juiste keuzes maken in de toe te passen materialen en installaties combineerden we met een goede voorbereiding, duidelijke communicatie, vlekkeloze logistiek en oog voor de huurder. Dat zijn écht randvoorwaarden om het hele proces gladjes te laten verlopen. Bij alle partijen waarmee we aan deze woningen werkten, was dat bewustzijn er. We voelen de urgentie om het zo te doen en dat is een meerwaarde. Blijven hangen in de constatering dat het crisis is, leidt nergens toe. Het moet anders dan voorheen, dus dan doen we het anders dan voorheen.”

Met zeven miljoen bestaande woningen, waarvan zo’n 40 tot 45 procent de komende jaren moet worden opgewaardeerd, ligt er nog een fikse renovatieopgave in Nederland. Van Kimmenaede: “Alle reden om in duurzame renovatie naar efficiency te kijken en tegelijkertijd de exploitatiekosten in het oog te houden. Omdat steeds meer nadruk komt te liggen op het ‘vergroenen’ van bestaande huizen, is het maken van de juiste keuzes voor de lange termijn belangrijk. Bij duurzame renovatie willen we binnen het beschikbare budget zoveel mogelijk bereiken om woningen weer een ‘woongeneratie’ te laten meegaan.”

Verantwoordelijkheid Ook in de onderhoud en beheeractiviteiten gaan ‘product’ en ‘proces’ en het belang van de klant bij Van Wijnen hand in hand. “Is er een klacht, dan lossen we die tijdens het eerste bezoek direct op”, vertelt Van Kimmenaede. “We nemen dan tevens de gelegenheid om te kijken of er nog andere zaken in de woning zijn die verbetering behoeven. De procesoptimalisatie van aanmelden tot gereedmelding en facturering is onmisbaar om klachtenonderhoud efficiënt af te handelen. Wij hebben dit hele proces gedigitaliseerd; de opdrachtgever kan ‘live’ meekijken in het systeem. Inventarisatie van het klachtenonderhoud levert een digitale database op waarmee we de opdrachtgever jaarlijks optimaal kunnen adviseren. We voelen ons eenvoudigweg verantwoordelijk voor een woning of gebouw en daar kunnen opdrachtgevers en de klanten van die opdrachtgevers hun voordeel mee doen.” ❚

119 | STEDENBOUW 715

Bedrijfspresentatie | GBO

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | GBO

GBO staat voor belangen vlakglasbranche Brancheorganisaties krijgen het steeds drukker. Naast nationale, wordt ook Europese belangenbehartiging steeds belangrijker, al dan niet in samenwerking met buitenlandse organisaties. Voor de Glas Branche Organisatie (GBO) geldt dat het taken- en dienstenpakket alleen maar uitbreidt, als gevolg van voortschrijdende regelgeving en normering op het gebied van (brand)veiligheid en duurzaamheid bijvoorbeeld. “Wij hebben een prachtig product dat een grote bijdrage levert aan verduurzaming”, vertelt directeur Cor Wittekoek. “Vlakglas speelt bijvoorbeeld een steeds grotere rol in de energetische prestaties van gebouwen, met steeds hogere isolatiewaarden.” Het gebruik van glas in gevels en in het interieur van gebouwen is sowieso sterk toegenomen, waardoor bijvoorbeeld ook de ontwikkeling van brandwerend glas in een stroomversnelling is gekomen. “Dit vraagt om voortdurende bijscholing op het gebied van vakinhoudelijke kennis.” Dat doet GBO met het Kenniscentrum Glas, dat cursussen organiseert. “Bedrijven in de glasbranche betalen een jaarlijkse bijdrage aan STOOV, te gebruiken om de medewerkers te scholen.” Van recente datum is het eigen GBO Vakcertificaat, dat een voorwaarde is voor het lidmaatschap. “Gemeenten vragen steeds meer om gecertificeerde aannemers; het is een noodzakelijk goed geworden. Het GBO Vakcertificaat belooft een vlakglasspecialist up-todate met vakinhoudelijke ontwikkelingen, normeringen en regelgeving – zoals bijvoorbeeld de plaatsingsrichtlijn. Met een eigen vakcertificaat staat een GBO-lidmaatschap garant voor een kwalitatieve dienstverlening op het gebied van glaszetten en montage.”

Instroom

GBO-directeur Cor Wittekoek

120 | STEDENBOUW 715

GBO is met ongeveer tweehonderd leden een voorbeeld van een moderne, breed gedragen werkgeversorganisatie, aldus Wittekoek. “Tachtig procent van de bedrijven in de sector is bij ons aangesloten.” Met 5.000 arbeidsplaatsen is de vlakglasbranche ook kwetsbaar, hoewel de vooruitzichten volgens Wittekoek gunstig

zijn. “Wij verwachten dat het aantal arbeidsplaatsen in de toekomst zal groeien – bijvoorbeeld omdat in het energieakkoord afspraken zijn gemaakt over de verduurzaming van woningen en omdat de complexiteit van het montagewerk toeneemt. De instroom van glaszetters is wel een punt van aandacht. Wij werken hard aan het enthousiasmeren van jongeren voor het vak.” Op managementniveau beschikt GBO met de Junior Glaskamer over een netwerkgroep van zo’n veertig jonge leden, de mensen die de bedrijven in de toekomst moeten gaan leiden. “Zoiets maakt de branche sterker. De massale opkomst tijdens de bijeenkomsten belooft veel goeds.”

Recycling Nu belangenbehartiging op Europees niveau steeds belangrijker wordt, trekt GBO ook steeds vaker op met de lobby-organisatie Glass for Europe. “En met collega-organisaties in Nederland, want samen bereik je meer in Brussel.” Een verlaging van de BTW op arbeid bij de plaatsing van isolatieglas (met ingang van 1 januari 2014) bereikte GBO op eigen kracht. “Wij hopen dat het lage tarief de markt een extra boost geeft.” Vlakglas Recycling Nederland is dan weer een initiatief van GBO en de Nederlandse Glas Federatie (NGF). De stichting zet zich in voor het systematisch inzamelen en recyclen van vlakglasafval, waarvoor producenten een verwijderingsbijdrage betalen en een landelijk dekkend systeem van inzamelpunten is opgezet, dat voor de zakelijke markt en voor particulieren beschikbaar is (zie: www.vlakglasrecycling.nl). “Een in zichzelf duurzame sector als de vlakglasbranche moet ons inziens ook op het gebied van hergebruik vooroplopen”, besluit Cor Wittekoek. ❚

Bedrijfspresentatie | Alhra Glas

‘Vrijwel alle soorten glas’ Alhra Glas is leverancier van vrijwel alle soorten glas. “Wij hebben gekwalificeerde medewerkers die de leveringen, plaatsingen en overige werkzaamheden vakkundig kunnen uitvoeren. Alhra Glas heeft uitstekende contacten met verschillende (glas) producenten van topproducten. Wij streven naar de hoogste kwaliteit; om dit streven na te komen leggen wij deze eis ook neer bij onze leveranciers. Door deze kwaliteit kunnen wij van nagenoeg alle producten de gewenste certificaten leveren.”

Wij leveren en plaatsen o.a. : • Isolerende beglazing • Enkelglas in diverse diktes • Gelaagd veiligheidsglas • Kogelwerende beglazing • Diverse soorten draadglas • Gefigureerd glas • Spiegels • Monumentale beglazing • Ventilatieroosters • Geluidswerende roosters “Staat uw glassoort er niet bij? Neem ook dan contact met ons op; wij leveren namelijk vrijwel alle soorten glas.”

Betrouwbaarheid Alhra Glas is lid van GBO en is hiermee een vakgecertificeerd Glasbedrijf. “Dat betekent dat al onze glaszetters en glasmonteurs volgens de hoogste standaard in de branche zijn opgeleid. De voordelen zijn: de medewerkers

Eigen opslag = veel op voorraad

beschikken over aantoonbare kennis van glas; het glas wordt altijd geleverd en geplaatst conform de nieuwste technieken en normen; de medewerkers zijn in het bezit van een VCAdiploma; dat wil zeggen dat wij altijd veilig te werk gaan. Alle glaszetters en glasmonteurs weten hoe glas geplaatst moet worden en in welke situatie dit noodzakelijk is, dus: nog meer veiligheid en zekerheid.”

opslag. Zo hebben we onder andere enkel glas, draadglas, spiegels en nagenoeg alle soorten veiligheidsglas op voorraad. Op onze locatie kunnen we deze soorten glas op maat snijden. Dit geeft ons de flexibiliteit en mogelijkheid om bijvoorbeeld ook binnenlopende klanten gelijk te voorzien van het gewenste glas op maat. Die kan hier in de meeste gevallen zelfs op wachten!”

Alhra Glas, onderdeel van de Alhra Groep, is gevestigd in Rotterdam op het bedrijventerrein de Spaanse Polder. “Op onze locatie hebben we ruim 3.000 m² ter beschikking. Hiermee hebben we voldoende ruimte voor onze eigen

Glasschade? “Alhra Glas staat 24 uur per dag en 365 dagen per jaar klaar om glasschade snel en vakkundig te verhelpen. Hierbij bekijken we de situatie en lossen we het probleem ter plekke op. ►

121 | STEDENBOUW 715

ALHRA GLAS Alhra Glas staat voor kwaliteit. Wij leveren en plaatsen vrijwel alle soorten glas snel en vakkundig. Denk hierbij aan enkel glas, dubbel glas, HR++ glas, gelaagd glas, draadglas en figuurglas. Onze specialiteiten bestaan o.a. uit het plaatsen van glas in de renovatie waar het enkel glas wordt vervangen door nieuw (HR++) isolatieglas. Alhra Glas levert glas voor alle specifieke wensen op buitengevel en binnenwanden gebied. We zoeken voor U naar de juiste oplossing.

Door het leveren van kwaliteit is ons doel Uw verwachtingen te overtreffen!

Voorbeeldproject Gevelrenovatie Rotterdam The Hague Airport: Alhra Glas is begonnen met het renoveren van de gevel van de terminal. De luchthaven is jaarlijks veel geld kwijt aan het verwarmen en koelen van het vliegveld, omdat de bestaande gevel niet goed genoeg is geïsoleerd. Alhra Glas plaatst hier driedubbele beglazing met een zon- en warmtereflecterende laag alsmede de geïsoleerde panelen. Zo kan Rotterdam The Hague Airport in de toekomst veel besparen op de energiekosten.

Wij leveren en plaatsen o.a. : • Isolerende beglazing • Enkelglas in diverse diktes • Gelaagd veiligheidsglas • Kogelwerende beglazing • Div. soorten draadglas • Gefigureerd glas • Spiegels • Monumentale beglazing • Ventilatieroosters • Geluidswerende roosters Staat uw glassoort er niet bij? Neem ook dan contact met ons op, wij leveren namelijk vrijwel alle soorten glas.

Ga voor meer informatie over onze projecten naar onze website of neem contact op met Alhra Glas.

KIES VOOR

KWALITEIT KIES VOOR

ALHRA

Thurledeweg 121 3044 ER ROTTERDAM Bedrijventerrein Spaanse Polder Tel. 010 – 477 75 96 Fax 010 – 476 63 69 E-mail: Info@alhra.nl Website: www.alhra.nl

Alhra Glas, voor al uw glaswensen

Bedrijfspresentatie | Alhra Glas

In sommige gevallen kan dit gedaan worden met een reparatie. In de andere situaties plaatsen wij een noodvoorziening en bieden wij de mogelijkheid om met spoed een nieuwe ruit te leveren en te plaatsen. Zo is een woning of pand altijd weer snel afgesloten en veilig.”

Kwaliteit “De Alhra Groep staat voor kwaliteit. Wij leveren en plaatsen alles conform geldende normen. Hierdoor is er zekerheid dat het glas of kozijn goed en veilig is geleverd en geplaatst. De Alhra Groep bestaat naast Alhra Glas uit Alhra Kozijnen en Alhra Services. Hierdoor kunnen wij als ‘groep’ voorzien in elke soort glas en kozijn. Hiernaast kunnen wij onderhoud en reparaties verzorgen die ervoor zorgen dat alle ramen en deuren goed functioneren. Hierdoor leveren wij de kwaliteit die verwachtingen zal overtreffen. Laat u adviseren door één van de glasexperts van Alhra.” ❚

123 | STEDENBOUW 715

Bedrijfspresentatie | AGC

Tekst | Jan-Kees Verschuure Beeld | AGC

‘Meer dan glas alleen’ Vlakglasproducenten richten zich meer dan ooit op onderscheidend vermogen – in productontwikkeling, advies en projectbegeleiding bijvoorbeeld. De klant van AGC Flat Glass Nederland profiteert dankzij de slagkracht van de internationale holding van al deze aspecten, zegt marketingmanager Judith Kaart. “AGC biedt een technisch hoogstaande advisering en begeleiding aan architecten en opdrachtgevers in de zakelijke markt, onder andere op basis van een sterke R&D. Hierdoor loopt AGC voorop in de toepassing van innovaties.” AGC is van oudsher een breed georiënteerde glasproducent, met een belangrijke focus op design en productontwikkeling, en niet alleen op het gebied van vlakglas voor de bouwsector. “AGC is actief in het topsegment van de zakelijke markt. Wij zijn als holding werkzaam in de vlakglas-, automotiveen scheepvaartindustrie; daarnaast zijn displays en chemicals belangrijke werkgebieden.” AGC is tevens sponsor van de FIFA en heeft daarmee een perfect uithangbord in handen, zegt Kaart. “Voor de WK voetbal van 2014 in Brazilië produceren wij bijvoorbeeld de glazen dug-out in de stadions. Dat is uiteraard een compleet maatwerkproduct dat uitblinkt op alle fronten, van design tot veiligheid.” Daarnaast is AGC van nature erg sterk op het gebied van gekleurd en decoratief glas. De hoogwaardige benadering is ook van toepassing in de productie voor en begeleiding van bouwprojecten. “Vooraanstaande architecten maken graag gebruik van glas in gebouwgevels en -interieurs, steeds meer ook door te kiezen voor decoratieve producten, zoals gelakt glas en glasoppervlakken voorzien van een zeefdruk.”

Dienstverlenend producent Met zowel specialisten op het gebied van architectuuradvies als de technische toepassing van vlakglas wil AGC Flat Glass Nederland een ‘Albert Heijn’ onder de producenten zijn, zegt Kaart. “Continue productverbetering en hoogwaardige advisering staan centraal in onze dienstverlening, liefst op beslisniveau, dat van de opdrachtgever en architect. Daarbij staan in Nederland drie grote productielocaties tot onze beschikking, in Oosterwolde, Heerlen en Maasdijk. En met de twee distributiegroepen AGC Krug Portegies en AGC Eijkelkamp is onze landelijke aanwezigheid zowel op commercieel gebied als op het gebied van productie een feit. Hiermee kunnen wij de partners voor de montage optimaal bedienen.” Tegelijkertijd wordt het begrip duurzaamheid in de bouw, met als onderdeel de energetische prestaties van de gevel, steeds belangrijker. De eisen ten aanzien van esthetiek en functionaliteit sluiten elkaar geenszins uit”, aldus Kaart. “De prestaties van vlakglas ontwikkelen zich continu door.

Dug-out FIFA

124 | STEDENBOUW 715

Bedrijfspresentatie | AGC

Steeds weer worden stappen gemaakt op het gebied van uitstraling, isolatie, zonwerendheid en daarnaast mogen ook de aspecten akoestiek en (brand)veiligheid niet worden vergeten.”

C2C-certificaat Van vlakglasproducten wordt dus meer en meer een totale performance verwacht, en die levert AGC zegt Kaart. “Wij zijn bijvoorbeeld ontzettend

goed in het produceren van coatings. De branche maakt nu de stap naar intelligent vlakglas. Wij ontwikkelen op dit moment bijvoorbeeld een coating die ongeacht de lichtinval en zonkracht voor een prettig gebouwklimaat gaat zorgen.” Een R&D-afdeling met meer dan tweehonderd medewerkers in België besteedt zeventig procent van het budget aan de ontwikkeling van deze en andere energiebesparende maatregelen. “Wij zijn

in Nederland tevens de enige C2C-gecertificeerde glasproducent en kunnen een groot aantal zeer duurzame gebouwen op onze referentielijst plaatsen, zoals de gebouwen voor FOX en FIFPro op het Park 20|20 in Hoofddorp - waarvan wij tevens partner zijn, en het hoofdkantoor van het Wereld Natuur Fonds in Zeist. Dat C2C-certificaat is overigens geen gegeven. Wij moeten het ieder jaar opnieuw verdienen.” ❚

Hoofdkantoor WNF Zeist

125 | STEDENBOUW 715

Saint-Gobain Glass is de eerste glasfabrikant die Environmental Products Declarations (EPD) uitbrengt op basis van een complete Life Cycle Assessment. De Life Cycle Assessment (LCA) is een beproefde wetenschappelijke aanpak die het mogelijk maakt in elke levensfase van het product alle milieueffecten te beoordelen en te kwantiﬁceren (CO2-uitstoot, energie- en waterverbruik, luchtverontreiniging, …). De LCA is gebaseerd op internationale ISO-normen en daarmee van grotere waarde dan een privaat label.

Stap 2: productie van vlakglas Stap 3: behandeling van het oppervlak (coating)

Stap 1: grondstofwinning

Life Cycle Assessment

Stap 4: verwerking

Stap 5: transport

Stap 7: end of life

Stap 6: levensduur van de beglazing

De LCA resultaten kunnen op gebouwniveau worden geconsolideerd. Dankzij dit instrument kan Saint-Gobain Glass dagelijks haar milieueffecten tot een minimum beperken en zo een bijdrage leveren aan een duurzame leefomgeving.

The future of glass. Since 1665.

Scan de QR-code om meer over EPD te lezen en de resultaten te bekijken.

Aan dit logo herkent u beglazing die een Life Cycle Assessment heeft ondergaan. De Environmental Product Declaration (EPD) is het officiële document waarin de beoordelingsresultaten worden getoond. Om volledig transparant te zijn, hebben we besloten de resultaten door een derde partij te laten veriﬁëren. www.sgglca.com

Bedrijfspresentatie | Saint-Gobain Glass

Life Cycle Assessment, BREEAM & LEED In de strijd tegen de gevolgen van klimaatopwarming is Saint-Gobain Glass naar eigen zeggen de eerste glasproducent die actie onderneemt op basis van een complete levenscyclusanalyse (life cycle assessment, LCA). Doordat de producten van Saint-Gobain Glass een LCA hebben ondergaan, is per product een Environmental Product Declaration (EPD) beschikbaar. Bovendien heeft de glasfabrikant de resultaten van zijn levenscyclusanalyse laten verifiëren door een onafhankelijke derde partij en openbaar gemaakt (www.sgglca.com). “Een levenscyclusanalyse is een goede en objectieve methode om de milieueffecten van een economische activiteit te evalueren. Ze is gebaseerd op internationale ISO-normen en daarmee van grotere waarde dan een privaat label. De LCA resulteert in een Environmental Product Declaration, een officieel document dat de beoordelingsresultaten van de LCA weergeeft. In de levenscyclusanalyse wordt gekeken naar alle stappen van de glasproductie, van ontginning tot het productlevenseinde. Elke stap vereist namelijk een bepaalde hoeveelheid energie, uiteraard voor ontginning van de grondstoffen en de productie, maar ook voor de verwerking, het transport en de opslag, en tenslotte de recycling en de verwijdering ervan uit het leefmilieu. In elke levensfase van het product worden alle milieueffecten beoordeeld en gekwantificeerd: het energieverbruik, de CO2uitstoot en alle andere effecten zoals waterverbruik, luchtverontreiniging, enzovoorts. Levenscyclusanalyse is het meest nauwkeurige en meest uitgebreide beoordelingssysteem dat momenteel bestaat.”

Saint-Gobain Glass brengt nu ook een brochure uit waarin wordt uitgelegd wat BREEAM is, wat de criteria zijn die betrekking hebben op glas en wat Saint-Gobain Glass voor

deze criteria te bieden heeft. “U vindt meer informatie over de verregaande duurzame betrokkenheid van Saint-Gobain Glass op www. sgglca.com.” ❚

Geschikt voor BREEAM en LEED Beglazingen die een LCA hebben ondergaan, kunnen voldoen aan methodologieën als BREEAM en LEED, die duurzaamheid in gebouwen en bouwproducten kwalificeren. De hoogrendementsbeglazing van Saint-Gobain Glass laat toe tot veertig extra credits te verdienen in het BREEAM-systeem en kan in vier van de zeven LEED-categorieën de score omhoog drijven, aldus de glasproducent.

127 | STEDENBOUW 715

Bedrijfspresentatie | Glasbedrijf Hermans

‘Glasspecialist van Amsterdam’ biedt oplossingen

voor bedrijven, overheden en particulieren

Helder in glas Glasbedrijf Hermans maakte een nieuwe start in 2012, resulterend in een ‘glasheldere’ bedrijfsfilosofie, met als kern: oplossingen bieden. “Hermans 2.0 definieert zich niet met losse producten en diensten, maar met de complete ontzorging van de klant”, zegt directeur Dennis Hermans. “Wij maken de klantvraag concreet en voeren die uit, indien gewenst op basis van geïntegreerd glasmanagement.” Directeur Dennis Hermans heeft het glasvak in de genen zitten. Het bedrijf van vader Hermans bestond dertig jaar en was gevestigd op dezelfde bedrijfslocatie in Zwanenburg, die met voldoende ruimte voor opslag, verwerking en parkeren nog steeds optimaal functioneert. Tegelijkertijd is het bedrijf vanaf de grond af opnieuw opgebouwd. Hermans 2.0 dus. “Ik heb gedaan wat ieder doet wanneer hij of zij een nieuw bedrijf start: met nieuwe doelgroepdefinities en de specifieke wensen van klantenclusters als basis, heb ik mijn producten en diensten opnieuw samengesteld”, vertelt Hermans.

Oplossingen Aan welke doelgroepen denkt Hermans? “Verzekeringsmaatschappijen, landelijke en lokale overheden, zoals Defensie en gemeenten, maar ook ketens in retail, horeca en transport en beheerders van openbare ruimten zoals Schiphol, alsmede woningcorporaties, facilitaire bedrijven, leisure-locaties en particulieren. Ik heb mijn diensten welbewust opgesplitst op grond van deze doelgroepen en hun specifieke wensen. Wij bieden evenwel een com-

128 | STEDENBOUW 715

Hoogwaardige referenties Als specialist pur sang wordt Glasbedrijf Hermans veelvuldig ingezet. Bijvoorbeeld als adviseur, zoals in het geval van Schiphol. Een bestaande glascoating aan de verkeerstoren zou de communicatie met vliegtuigen verstoren. Hermans heeft na onderzoek vastgesteld dat dat niet het geval is. Ook voor andere glassoorten op de luchthaven treedt Hermans nu op als adviseur, verving onder meer glaswerk in een vertreklounge en plaatste ronde ruiten in vijf door VolkerWessels gebouwde gatehuizen van de E- en F-pieren, alsmede de beglazing voor de trappen. Andere recente referenties zijn: Elicium-gebouw RAI (onderzoek thermische breuk/ aanbrengen gevelfolie); en Oostlijn Metro Amsterdam (glas en bevestigingsconstructie vervangen)

Bedrijfspresentatie | Glasbedrijf Hermans

pleet aanbod oplossingen dat bestaat uit glaszetten, renovatie en restauratie, onderhoud, preventie, 24-uurservice, asbestverwijdering, groothandelactiviteiten, speciale projecten, managementservices en totaaladvies, en wij leveren alle soorten vlakglas en glasproducten, waaronder complete trappen, balies, badkamersystemen, winkeletalages, puien en wanden.”

Glasmanagement Compleet is echter pas compleet als de service behalve klantspecifiek ook geïntegreerd is, zegt Hermans. “De klant heeft een vraag en wil een oplossing, en krijgt die van ons ook integraal. Glas staat niet op zich, het maakt onderdeel uit van een bouwkundig geheel, en bij nieuwbouw of onderhoud komen vele aspecten kijken. Moet bij de vervanging van ruiten bijvoorbeeld asbesthoudende kit worden verwijderd, dan kan de klant ervan uitgaan dat Hermans het van kop tot staart oplost met gekwalificeerd personeel, dat zowel asbest verwijdert als glas plaatst. In het geval van nieuwbouw en renovatie denken wij graag mee over de meest duurzame en onderhoudsvriendelijke oplossing, mocht de klant dat wensen.” Dat heet bij Hermans geïntegreerd glasmanagement. “Wij kunnen de specifieke wens van de klant concretiseren en uitvoeren. Gecertificeerd, stipt en volgens afspraak.” ❚ Hermans: ‘Wij kunnen de specifieke wens van de klant concretiseren en uitvoeren’

129 | STEDENBOUW 715

Glas is wat wij doen. Met ons hart.

Weerenweg 16 • 1161 AH Zwanenburg • Tel: 020 - 497 86 08

glasvanhermans.nl

Management Service • Glaszetten • Renovatie / restauratie • Onderhoud • Preventie 24/7 Service • Asbestverwijdering • Glasgroothandel • Speciale projecten • Totaaladvies

gecertificeerd

Bedrijfspresentatie | Glasprojecten Van Noordenne

Complete

glasoplossingen op maat Tekst | Jan-Kees Verschuure

Wat de klant wil, moet voorop staan. Het lijkt inmiddels een vanzelfsprekendheid in de bouwsector, maar vaak is het aanbod nog allesbepalend. Dat geldt niet voor Glasprojecten Van Noordenne, zegt José Zaman. “Op basis van onafhankelijk advies zoeken wij met de klant – en liefst ook met de architect – naar de beste oplossing, zowel qua productkeuze als investering. Zo krijgt ieder project een oplossing op maat.” Glasprojecten Van Noordenne bedient een breed spectrum aan opdrachtgevers in de bouw en infrastructuur met maatwerkproducten, van hardglazen puiconstructies, deuren, trappen en vloeren tot aan stationsoverkappingen. “Glasprojecten Van Noordenne is actief in alle branches en wij hoeven zelden nee te verkopen”, vertelt Zaman. Het glasbedrijf uit Hardinxveld-Giessendam kan daarbij een breed scala aan producten leveren in de meest uitzonderlijke formaten. “Zoals de glazen trap in de Apple Stores, die gekenmerkt worden door zeer hoge kwaliteitseisen. Het gaat hierbij om extreem grote glasoppervlakken tot twintig vierkante meter, wat logistiek een hels karwei is. Van Noordenne is recent bij de levering van drie vestigingen in Engeland betrokken geweest.”

glas geschikt gemaakt voor montage in de originele sponningen. Uiteraard presteert ook dit glasproduct op het niveau van isolatie en veiligheid optimaal.” Isolatie en (brand)veiligheid zijn tevens de twee aspecten waarin vlakglas de afgelopen jaren een grote ontwikkeling heeft doorgemaakt. “Isolatiewaardes van 0.6 W/m2.K worden steeds meer toegepast, door gebruik te maken van drievoudig isolatieglas. Op het gebied van veiligheid kan veel bereikt worden met behulp van speciale folies zoals de Sentry glas plus-folie, ook wel hurricanefolie genoemd. Het glas wordt hierdoor sterker, maar tegelijkertijd dunner. Dit heeft een bijkomend voordeel in de montage: het glas is minder zwaar.”

Een ander voorbeeld van maatwerk is het Energiehuis in Dordrecht, een monumentale energiecentrale die naar de eisen des tijds is herontwikkeld tot cultureel centrum. “Hier hebben wij met een speciale kit gelaagd monumentaal

Bovengenoemde maatwerkaanpak is op zich al een onderscheidende factor van Glasprojecten Van Noordenne, maar het is de mogelijkheid zelf te plaatsen die het ultieme verschil maakt, zegt Zaman. “De combinatie van maatwerk-

Maatwerk als strategische keuze

oplossingen met eigen montage, binnen een organisatie-breed gecertificeerd bedrijf, maakt het mogelijk honderd procent voor kwaliteit te gaan. De begeleiding van de klant is daarbij in één persoon verenigd, en niet uitgesplitst over meerdere specialisten voor bijvoorbeeld acquisitie, advies of uitvoering. Daarin herken je de korte lijnen van het familiebedrijf.” Het bedrijfsonderdeel van de Van Noordenne Groep ziet wel een verschuiving in het type werkzaamheden, van toepassingen voor de woningbouw naar glazen balustrades, trappen, vloeren en stationsoverkappingen. Ook de plaatsing van glazen geluidsschermen in infrastructuurprojecten neemt een steeds hogere vlucht. “Het zijn succesvolle deelmarkten die de terugloop in de reguliere bouw compenseren, en dat realiseren wij door onze toegevoegde waarde, die in dit soort werk optimaal kan worden benut. Met Vindico Surface Technologies – een joint venture – hebben wij bijvoorbeeld een oppervlaktecoating in huis die uitermate geschikt is voor de bescherming van glasoppervlakken in sterk vervuilde omgevingen, zoals die van autowegen en spoorstations. Wij bieden dan ook een totaaloplossing aan, inclusief montage. Hiertoe hebben wij de laatste jaren geïnvesteerd in technische medewerkers die de opdrachtgever kunnen bijstaan en adviseren.” ❚

Spiderdak vliegveld, Oporto (Portugal)

Glasprojecten Van Noordenne BV

GLAS IS VAN NOORDENNE.

Kade 36 • 3371 EP Hardinxveld-Giessendam • T: +31 (0) 184 67 58 35 • F: +31 (0) 184 63 00 36 • projecten@noordennegroep.nl 131 | STEDENBOUW 715

Journaal mien, maar deze is niet lineair maar organisch. Vandaar dat het gebouw geen vast constructief raster kent, ook niet in zijn draagstructuur.

International School of Amsterdam in Amstelveen

De AIRDECK BUILD VISION is er op gericht om ontwerpers en uitvoerende partijen te ondersteunen in het creëren van een functioneel design, waarin gebruikscomfort, welzijn en constructief ontwerp elkaar vinden. Deze aanpak geeft een tastbare en zichtbare bijdrage in het uiteindelijk neerzetten van het project.

Het nieuwe hoofdkantoor van Deloitte/AKD ORGANISCHE VORMGEVING The International School of Amsterdam (ISA) in Amstelveen wordt uitgebreid. Aan het bestaande gebouw komt een verbindingsgang naar een nieuwbouwgedeelte. Het nieuwe gedeelte zal bestaan uit een functionele kelder met voorzieningen, begane grond, eerste verdieping en tweede verdieping met entresol. De uitbreiding van de ISA is ontworpen door Alberts & Van Huut. De organische vormgeving en het gebruik van natuurlijke materialen en warme kleuren brengen grote rust. De verscheidenheid en rijkdom in het ontwerp zorgen voor vele karakteristieke plekken voor ontmoeting en groepswerk naast de klaslokalen. De buitenkant van het bestaande gebouw is duidelijk herkenbaar als een voortzetting van de binnenkant van de school. De vriendelijke expressieve constructie, die zo kenmerkend is voor het ontwerp van de school, is geïnspireerd op de verbondenheid tussen de natuur en de mens. Dit is een van de belangrijke aspecten van de duurzame organische architectuur. Dit soort architectuur ligt Alberts & Van Huut nader aan het hart en zorgt ervoor dat leerlingen en gebruikers houden van hun omgeving en hier goed voor zorgen. De buitenkant van het bestaande gebouw toont ook veel differentiatie in het gebruik. Leuk om de integratie van binnen en buiten te ervaren. ASYMMETRISCHE AIRDECK FLOORSYSTEM Voor dit gebouw is gekozen voor de lichte Airdeck vloeren van De Hoop Pekso bv. Dit vloersysteem, met zijn specifieke krachtenafdracht, leent zich uitermate voor dit type gebouw. Een gebouw waar geen vast raster en contouren door de architect zijn gehanteerd. De architect heeft gekozen voor een organische vormgeving en dat heeft zich vertaald in een skelet waarin de kolommen en ondersteuningen willekeurig staan opgesteld. De natuur kent wel een stra-

Pilkington Benelux de duurzame partner in glasoplossingen

www.pilkington.nl

0460_ad_AKD_NL_1008.indd 1

UNIEKE OPLOSSINGEN IN GLAS.

13-10-08 13:58

Glas is Van Noordenne. Want of het nu recht moet zijn of gebogen, een groot of klein oppervlak, in woning- of utiliteitsbouw, infra- of interieurbouw, in nieuwbouw of renovatie: we berekenen, produceren en monteren al ons glas zelf. Zo krijg je als (binnenhuis)architect of opdrachtgever altijd een unieke glasoplossing.

Kantoren, ‘s-Hertogenbosch

Glasprojecten Van Noordenne BV

GLAS IS VAN NOORDENNE.

Kade 36 • 3371 EP Hardinxveld-Giessendam • T: +31 (0) 184 67 58 35 • F: +31 (0) 184 63 00 36 • projecten@noordennegroep.nl 132 | STEDENBOUW 715

Houten Kapel, Durgerdam

Klein monument, grote geschiedenis

Ondergronds constructiewerk Mauritshuis afgerond â&#x20AC;&#x153;Gebouw moet zichzelf uitleggenâ&#x20AC;?

Den Haag | Mauritshuis

Ondergronds constructiewerk Mauritshuis afgerond

“Gebouw moet zichzelf uitleggen” De ondergrondse entreehal die Mauritshuis en Plein 26 verbindt zal op de toekomstige bezoekers als een vanzelfsprekendheid overkomen. De voorafgaande werkzaamheden om de ondergrondse ruwbouw voor de foyer te realiseren waren dat echter zeker niet. Die klus is nu echter nagenoeg probleemloos geklaard en fase 2, afbouw en restauratiewerkzaamheden, is inmiddels in volle gang.

Nee, zegt Victor Moussault, zakelijk directeur van het Mauritshuis, het is niet gebruikelijk dat de gebruiker van een monument van de Rijksgebouwendienst (RGD), zeker als het een voormalig Rijksmuseum betreft, als opdrachtgever fungeert. “Als gebruiker hebben we echter heel specifieke wensen en daarom was er het verzoek bij dit project als opdrachtgever op te kunnen treden. We hebben de RGD weten te overtuigen en ze hebben de beide panden tijdelijk aan ons overgedragen. Waarmee we ook risicodrager werden.”

Dicht bekabeld

Het Mauritshuis was op zoek naar mogelijkheden tot uitbreiding toen in 2007 bleek dat een deel van Plein 26, eigendom van sociëteit De Witte, beschikbaar was. De RGD deed

134

Bouwen aan monumenten

vervolgens een haalbaarheidsstudie naar het realiseren van een ondergrondse verbinding, waarna Hans van Heeswijk architecten na een Europese aanbesteding werd aangewezen als architect voor het project. Die kwam met de oplossing de verbinding over de hele breedte aan te leggen, waardoor een hal met een oppervlakte van 725 m2 ontstaat. “Geen gemakkelijke opgave”, zegt Moussault. “Midden in de binnenstad, tussen allerlei monumentale gebouwen en dan ook nog in zo’n beetje het dichtst bekabelde gebied van Nederland de grond in.” Dat vroeg dus om een meer dan zorgvuldige voorbereiding en uitvoering, vertelt hij. Er werden speciale modellen om het risico te managen opgesteld, het constructieplan van adviesbureau ABT werd in fases verdeeld, getoetst en aan een second opinion onderworpen. Wat

er aan risico’s in kaart kon worden gebracht, werd in kaart gebracht. “We hebben er als opdrachtgever bovenop gezeten. Onder meer met hulp van een eigen projectmanager. Zelf kwam en kom ik er ook iedere dag. Beetje bij beetje zag ik zo het beeld ontstaan dat de bezoeker over enkele maanden ook zal ervaren.”

Louvre

Dat is het beeld van een gebouw dat zichzelf uitlegt, maakt architect Hans van Heeswijk duidelijk. Hij wijst vervolgens op de verbouwing in de jaren tachtig, toen aan de zijkant van het Mauritshuis de ingang met erachter in het souterrain een balie, garderobe, café en andere faciliteiten werd gerealiseerd. “Daarmee konden ze de huidige bezoekersaantallen niet meer aan. Vandaar het zoeken naar mogelijkheden om uit te breiden.” Van Heeswijk ging aan de slag met de onderzoeksstudie van de RGD als uitgangspunt en met de vraag hoe de entree en routing zo te organiseren dat de bezoeker in een transparante situatie terecht komt die meteen voor

Den Haag | Mauritshuis

Projectinfo

Ondergronds worden drie bouwdelen verbonden

Verhogen prestatieniveau Sinds jaar en dag is MHB de specialist op het gebied van stalen ramen en deuren. Een recente innovatie is het thermisch geïsoleerde slanke stalen raamsysteem SL30-ISO®. Deze superslanke profielen voldoen enerzijds aan alle hedendaagse bouwfysische eisen en dragen daarnaast bij aan het handhaven van het authentieke karakter van een pand. Zoals bij Plein 26, waarin de uitbreiding van het Mauritshuis wordt gerealiseerd. Bedrijfsleider Roland Krebbers vertelt dat de oude profielen allemaal zijn vervangen door deze SL30 ISO® profielen. “Het gevelbeeld blijft gehandhaafd, maar vanwege de sterkte van de profielen voldoen ze ook aan de huidige eisen op energieprestatieniveau. Ook wat betreft de veiligheidseisen is dat het geval. In plaats van het ongeïsoleerde stalen stoeltjesprofiel gebruiken we nu thermisch geïsoleerde stalen profielen, die het prestatieniveau verhogen. MHB leverde verder een bijzonder verhuisraam met een hoogte van 5 meter en tevens de ramen die zorgen voor inval van natuurlijk licht in de ondergronds gelegen centrale entree. Krebbers vertelt dat de profielen zijn voorzien van een structuur poedercoating waardoor ze een extra chique uitstraling hebben. Het werk is, zo geeft hij aan, nagenoeg afgerond. MHB heeft de slanke thermisch geïsoleerde stalen SL30-ISO® profielen ontwikkeld door de toenemende vraag op de markt, legt Krebbers tot slot uit. “Je ziet dat veel panden uit pakweg de eerste helft van de twintigste eeuw worden gerenoveerd. Regelmatig kom je daarin de oude stoeltjesprofielen tegen. Die worden nu vervangen door onze nieuwe, slanke thermisch geïsoleerde stalen profielen.”

Geen meetbaar verschil overzicht zorgt. Hij bestudeerde diverse mogelijke oplossingen waaronder die van het Louvre in Parijs, waar onder de iconische piramide een ondergronds entreegebied is gerealiseerd. “Je moet als bezoeker meteen zien waar je je bevindt en waar je naartoe moet.” Van Heeswijk koos dus voor een grote overzichtelijke entreehal met veel daglichtinval en met daarin diverse functies, wel zodanig gepositioneerd dat er lange zichtlijnen ontstaan. De bezoeker ziet meteen dat hij linksaf het Mauritshuis in kan en rechtdoor naar Plein 26 loopt. “Constructief een uitdaging omdat alles op één niveau moest worden gebracht.”

Meerdere specialisaties

Adviesbureau ABT verzorgde voor dit uitdagende onderdeel van het project het constructieve ontwerp en voerde

directie tijdens de werkzaamheden. Volker Staal Fundatie in combinatie met Volker Wessels-zuster Bébouw Midreth waren de uitvoerende partijen. Vanwege het specialistische werk ondergronds was Volker Staal en Funderingen penvoerder en werkte nauw samen met Bébouw Midreth, voor het betonnen casco. Projectleider Jens de Vries van VSF noemt de werkzaamheden bij het Mauritshuis een unieke “buitenkans” waarbij het bedrijf de uitgebreide kennis en ervaring met diverse funderingstechnieken en vijzelbare stalen hulpconstructies ten volle kon benutten. “Meestal is er bij ’n project sprake van één techniek, hier kwamen meerdere specialisaties samen.” Meest bijzondere techniek die werd toegepast, aldus De Vries, is jet grouting, dat VSF als een van de weinige bedrijven in Nederland beheerst. ►

Het was een primeur voor Van Rijn uit Harderwijk, het vijzelen van een gebouw met de omvang van het pand aan Plein 26 in Den Haag waarin de uitbreiding voor het Mauritshuis wordt gerealiseerd. Het bedrijf, onder meer gespecialiseerd in vijzelen sledetechniek, deed dat met een systeem waar zij als enige in Europa mee werken, vertelt Piet van Rijn. “Dat gebeurde in nauw overleg met Bébouw Midreth en Volker Staal Fundatie. Laatstgenoemd bedrijf heeft ons bij het project betrokken op basis van eerdere ervaringen.” Van Rijn legt uit dat de gevel van Plein 26 moest worden gevijzeld en gemonitord vanwege de daar te maken aansluiting op de ondergrondse doorgang met het Mauritshuis. “Dat is gebeurd met een hightech, computergestuurd vijzelsysteem waarbij we elke vijzel onafhankelijk kunnen aflezen en tot 0,1 millimeter nauwkeurig kunnen aansturen. Voor het monitoren was een stappenplan opgesteld zodat de grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht werd genomen. Dat betekent ook veel rekenwerk, er mag immers helemaal niets misgaan. Daarbij waren de omstandigheden lastig, zeker gezien de beperkte ruimte waarin we moesten werken. En dus de omvang van het project. Alles is echter goed gegaan en tussen de situatie ervoor en erna is geen meetbaar verschil te ontdekken.”

Bouwen aan monumenten

135

MAURITSHUIS DEN HAAG

VOORSTRAAT 7 | 4233 EA AMEIDE | T (0183) 60 66 00 | INFO@KONINKLIJKEWOUDENBERG.NL I WWW.KONINKLIJKEWOUDENBERG.NL

Den Haag | Mauritshuis

“Het is kostbaarder dan het plaatsen van een damwand, maar op deze plek de meest geëigende techniek omdat het trillingsvrij is, onder de grondwaterstand en onder de nog dragende kelderconstructie van dit monument inpandig kan worden aangebracht en de overlast in deze gevoelige omgeving beperkt is.”

Rutte’s torentje

Voor het realiseren van de liftput in het Mauritshuis, grenzend aan de foyer, werd eveneens een niet alledaagse techniek gebruikt, vervolgt De Vries. Dat gebeurde met behulp van hardgelinjecties waardoor zandkorrels en insluitingen met 2 componenten hars in de poriën verkitten en er zo een wand van bodemeigen materiaal ontstaat. “We moesten 7,5 meter diep de grond in en je weet niet wat je dan allemaal tegenkomt. Met deze oplossing voorkom je dat je op allerlei puin en op problemen stuit. De liftplunjerbuizen zijn weer met behulp van de jetgrouttechniek aangelegd door gelaste paalsegmenten af te hangen in een langzaam uithardende cementbentonietkolom. Normaal gebeurt dat middels heien, maar dat was hier niet mogelijk.” Met het combineren van diverse eigen technieken speelde VSF zo een belangrijke rol bij het realiseren van de ondergrondse werkzaamheden. Niet alleen vanwege het kunnen combineren en optimaliseren van die technieken, maar tevens, geeft De Vries aan, omdat risicomanagement en communicatie daarover met één partij, zeker bij een complex en potentieel risicovol project als dit, bijzonder efficiënt verloopt. “Mede dankzij onze brede ervaring en geautomatiseerde monitoring van de monumenten en belendingen, waaronder ook Rutte’s torentje, kunnen we snel op allerlei zaken inspelen. Want je kunt alles van te voren nog zo goed in kaart brengen, onverwachte omstandigheden kun je altijd tegenkomen en dan is het zaak de situatie goed in te schatten en middels vooraf bedachte beheersmaatregelen alert er op in te spelen.”

Postzegelformaat

Werkvoorbereider Dennis Kos en directeur Egbert van den Bergh van Bébouw Midreth leggen uit dat er ondergronds drie bouwdelen moesten worden verbonden: twee bestaande

kelders, waarbij die van Plein 26 moest worden verdiept, en de ondergrondse verbinding onder de Korte Vijverberg. “Zeker gezien de beperkte ruimte en de monumentale omgeving zoek je dan naar oplossingen en een werkwijze die bij die bijzondere omstandigheden past. Dat zijn we overigens wel gewend. Logistiek gezien is het ook een uitdaging; je bouwt als het ware op postzegelformaat. Dat betekent materialen en dergelijke just in time aanleveren en alles tot in de puntjes afstemmen met andere partijen. Er is een uitgebreid draaiboek opgesteld om alles goed te laten verlopen; we zijn niet zomaar gaan graven. Maar dan nog moesten we rekening houden met onverwachte zaken. Als je de grond in gaat weet je nooit wat je zoal tegenkomt.”

Kunstobject

Puik werk, zo vindt ook projectleider Peter Arkenbout van Koninklijke Woudenberg, coördinerend aannemer van het project. Het bedrijf droeg bij aan een goede aansturing van de nevenaannemers, maar was zelf tevens bovengronds actief in deze fase. “In het Mauritshuis hebben we bijvoor-

beeld de wandbespanning verwijderd en voorzieningen aangelegd voor een tijdelijke installatie om de klimatologische omstandigheden op peil te houden. Verder hebben we voorbereidend werk uitgevoerd voor de aanleg van de nieuwe installaties.” Het bedrijf was en is tevens bezig in Plein 26, geeft Arkenbout aan. “Dat gebouw hebben we gestript, we hebben constructieve aanpassingen doorgevoerd, ook hier de aanleg van nieuwe installaties voorbereid en zijn sinds kort bezig met de afbouw. Het gebouw wordt afgestemd op zijn nieuwe functie, maar bepaalde authentieke elementen blijven behouden of worden hersteld. Oneigenlijke aanpassingen van later tijdstip daarentegen hebben we verwijderd.” Met name het aanbrengen van de nieuwe installaties vraagt in beide gebouwen veel creativiteit, legt hij uit. “Dat is een leuke uitdaging, je moet je echt in het oorspronkelijke ontwerp van het gebouw inleven en zo naar oplossingen zoeken. Zeker wat het Mauritshuis betreft. Dat is een kunstobject op zich en dat moet, als we hier volgend jaar helemaal klaar zijn, met behoud van zijn authenticiteit zijn afgestemd op de toekomst.” ❚

Bouwen aan monumenten

137

MHB advertentie Mauritshuis in kader_MHB advertentie 24-10-13 09:56 Pagina 1

Stalen MHB SL30-ISO® bijzonder inbraakwerend. MHB vervangt bij het Mauritshuis 55 buitenpuien met de thermisch geïsoleerde stalen 30 mm smalle profielserie SL30-ISO. 75 jaar ervaring stelt MHB in staat bijzondere vormgeving te combineren met een hoogwaardige uitvoering op het gebied van isolatie- en veiligheidseisen. Want behalve functioneel en mooi moet de gevel ook veilig zijn. Voor het Mauritshuis gelden speciale eisen t.o.v. inbraakwerendheid. Een door de opdrachtgever uitgenodigde “inbreker” mocht zich uitleven op onze puien. Glansrijk kwamen de MHB SL30-ISO puien door deze wel zeer bijzondere test en daarmee voldoen ze ook aan die speciaal gestelde normen. Het authentieke karakter van de gevel van het Mauritshuis is volledig bewaard gebleven en de gevelpuien voldoen dankzij MHB SL30ISO puien aan de huidige bouwfysische eisen. Voor meer informatie over SL30-ISO® en Classic-ISO® kunt u contact opnemen met: MHB b.v. Postbus 6, 6674 ZG Herveld 0488 - 45 19 51 www.mhb.nl Roland Werring rw@mhb.nl

Bébouw Midreth: Bezig met bouwen

Ernst Mahler em@mhb.nl

Utiliteitsbouw Woningbouw

Bébouw Midreth is een ervaren teamspeler. Met vakmanschap, organisatorisch vermogen, financiële draagkracht én plezier maken wij uitdagende bouwplannen waar. Intensieve samenwerking is voor ons de sleutel voor succes bij elk ontwikkelen bouwproject. De uitbreiding van het Mauritshuis in Den Haag is daar een prachtig voorbeeld van.

Projectontwikkeling

Hans van Heeswijk architecten

Postbus 196, 3640 AD Mijdrecht 0297 - 760 100, info @ bebouw.nl, www.bebouw.nl

Basis voor Succes

Volker Staal en Funderingen bv Quarantaineweg 10 3089 KP ROTTERDAM Postbus 54.548 3008 KA ROTTERDAM

Advertentie Mauritshuis1.indd 1

T +31 (0)10-2992288 F +31 (0)10-22992277 E info@vsf.nl I www.vsf.nl

27-9-2013 12:39:42

Durgerdam | Houten Kapel

Foto’s: Willem van Iterson

Houten Kapel, Durgerdam

Klein monument, grote geschiedenis In opdracht van Stadsherstel Amsterdam voerde Leguit en Roos restauratie- en herstelwerkzaamheden uit aan de Houten Kapel in Durgerdam. Met de afronding van het werk krijgt het karakteristieke, op de dijk gelegen bouwwerk een van zijn vroegere functies terug: het gaat weer fungeren als woning.

In de ruim vierhonderd jaar van zijn bestaan had de Houten Kapel veel bestemmingen: kerk, visafslag, magistraatwoning, politiebureau, schooltje. Tevens was het voor schippers een herkenningspunt vanuit zee. Projectleider Klaas Roos van Leguit en Roos legt uit dat het grotendeels uit hout opgetrokken gebouw in de loop der jaren was scheefgezakt en dat er aan het hout het nodige restauratiewerk moest worden uitgevoerd – “onze specialiteit” – naast diverse andere werkzaamheden. “We zijn vorig jaar in november met het werk begonnen. Een van de eerste dingen die zijn gebeurd was het met dommekrachten rechtzetten van het gebouw en het aanbrengen van een nieuwe fundering (zie kader). Dat was wel meest uitdagende onderdeel van het project.” Daarna werd de rest van het gebouw, waarvan het deels in de dijk ingegraven souterrain uit metselwerk bestaat,

140

Bouwen aan monumenten

Durgerdam | Houten Kapel

aangepakt, vertelt hij. Zo werden de houten buitenwanden en -dak gerestaureerd, inclusief houten draagconstructie, houten spanten en -vloeren. Daarnaast werden de dikke kolommen, vloerbalken en korbelen gerepareerd, deels verlengd en waar nodig deels vernieuwd. “Dat is veelal ambachtelijk maatwerk. Van de constructie was ongeveer de helft van het hout verrot. Dat hebben we waar mogelijk hersteld en op andere

Ook de klok en windvaan in de toren zijn opgeknapt

plaatsen vernieuwd. Ook de andere houten delen hebben we aangepakt, tot en met het dak en het torentje aan toe.” Klaas Roos maakt duidelijk dat er in het gebouw geen authentieke houten delen – dat wil zeggen uit de beginperiode – aanwezig waren. De kapel werd halverwege de zeventiende eeuw door een brand grotendeels verwoest. Bij het herbouwen werd geen eikenhout maar grenen gebruikt. In de loop der tijd zijn er bovendien onderdelen aan toegevoegd, zegt hij. “Waar die geen functie hadden, hebben we die verwijderd.” Naast het herstellen en vernieuwen van het hout is er tevens schilderwerk uitgevoerd en zijn klok en windvaan in de toren opgeknapt. “Met het terugplaatsen van de windvaan hebben we het werk onlangs afgerond. Daarmee is het gebouw klaar om in het bestand van Stadsherstel een bijzondere huurwoning te worden.” ❚

Projectinfo Goede zandlaag Omdat de fundering geen goede ondergrond had, was de Houten Kapel in Durgerdam beetje bij beetje scheef gezakt, tot zo’n 21 centimeter. Aan DS Bouw de taak dit letterlijk en figuurlijk recht te zetten. Dat gebeurde in eerste instantie met dommekrachten, vertelt Sander Bakker van DS Bouw. “Het zorgvuldig monitoren van het werk is daarbij een belangrijk aspect. Je gaat aan een gebouw trekken en daarbij mag uiteraard geen schade ontstaan.” Bakker legt uit dat er na het rechtzetten eerst zo’n 80 centimeter grond werd weggegraven en daarna met het aanbrengen van een nieuwe constructie werd begonnen. “We hebben een betonnen vloer aangebracht en die in de gevels gekast. Eronder zijn nieuwe palen in de grond gebracht, tot een diepte van 15 meter. Daarmee kwamen we uit op een goede zandlaag. Dat is belangrijk vanwege het draagvermogen. Daarbij moeten de palen voldoende draagkracht hebben. Dat alles is van te voren zorgvuldig doorberekend. Op die manier is het gevaar van nieuwe scheefstand voorkomen.”

Bouwen aan monumenten

141

rotterdam | Diergaarde Blijdorp

Fotografie: Roos Aldershoff, Amsterdam

Dikhuidenverblijf Diergaarde Blijdorp aangepakt

Meer comfort, meer beleving Op 14 september jongstleden is de restauratie en uitbreiding van het dikhuidenverblijf, onderdeel van de Rivièrahal, in Diergaarde Blijdorp opgeleverd. Het gebouw heeft zijn authentieke uitstraling grotendeels teruggekregen en is daarnaast afgestemd op de hedendaagse eisen voor een dierentuinbezoek en voor dierenwelzijn.

Hoewel de oorsprong van de diergaarde in Rotterdam teruggaat tot halverwege de negentiende eeuw, is het huidige karakter van het park vooral gebaseerd op het ontwerp van architect Sybold van Ravesteyn uit 1939. Ook de Rivièrahal stamt uit die periode. Dat gebouw moest worden opgeknapt en uitgebreid om te voldoen aan de moderne eisen. “Meer comfort, meer beleving”, zo luidt in het kort de omschrijving van architect Kees Rouw, die samen met Siebold Nijenhuis van Siebold Nijenhuis Architect en Marius Voets van architectenbureau Broekbakema verantwoordelijk is voor het ontwerp.

142

Bouwen aan monumenten

Een interessante puzzel, noemt Rouw het project, met enerzijds een restauratie en anderzijds nieuwbouw. Met als uitdaging tevens om nieuwe installaties in het gebouw onder te brengen. “Daarom hebben we gekozen voor een integrale benadering met de drie architectenbureaus en voor de installaties adviesbureau Deerns. Nieuwbouw en restauratie zijn gelijktijdig uitgevoerd.” Rouw zegt dat de wijze waarop in de afgelopen decennia met het gebouw was omgegaan, hem treurig stemde. “Veel monumentale elementen waren weg of met weinig respect behandeld, zoals dat veel is gebeurd in de laatste decennia

van de twintigste eeuw. Wij hebben die authenticiteit teruggebracht: de stucplafonds, stalen kozijnen, oorspronkelijke kleurstellingen. Onnodige toevoegingen zijn verwijderd met het oog op de ruimtelijkheid. Verder is de meer dan zeventig jaar oude installatie vervangen door een compactere en energiezuinigere.” En er zijn meer maatregelen genomen, zegt Rouw, om het gebouw duurzamer te maken. Als voorbeeld noemt hij de buizen op de platte daken voor de opvang van zonnewarmte. “De installaties dragen bij aan het besparen van energie en aan het welbevinden van zowel mens als dier. De werkzaamheden werden uitgevoerd en gecoördineerd door hoofdaannemer Nico de Bont. Projectleider Herman Hooijmans vertelt dat er specifiek was voorgeschreven met welke materialen

rotterdam | Diergaarde Blijdorp

Zitbanken die als één geheel uit de vloer lijken te komen

Projectinfo Oude elementen in ere hersteld Schults Schilders werd bij de werkzaamheden in Diergaarde Blijdorp betrokken om de gebouwen weer een frisse uitstraling te geven, maar dan wel met behoud van de authenticiteit. Projectleider Gino Sadhoeram vertelt dat onder meer de beglazing werd vervangen door monumentenglas. “Dat is zowel binnen als buiten gebeurd, bij de tussenpuien en de harpramen in de gevels. Met het aanbrengen van monumentenglas versterk je de authentieke uitstraling.”

gewerkt moest worden. “Om zo de oorspronkelijke uitstraling terug te brengen, maar er is natuurlijk ook gekeken naar functionaliteit. Dat er zwaar hekwerk is aangebracht lijkt me vanzelfsprekend. Minder zichtbaar is bijvoorbeeld de op veel wanden en vloeren aangebrachte coating, zodat die gemakkelijker te reinigen zijn.” Bepaalde materialen moesten worden bijgemaakt, op andere plaatsen was er sprake van reiniging en herstel, merkt hij op. Het op de werkplek krijgen van alle materialen vroeg om een zorgvuldige planning. “Het gebouw ligt

midden in het park. Zodra Diergaarde Blijdorp open was, moest het vervoer onder begeleiding gebeuren. En we moesten natuurlijk rekening houden met lawaai, met het oog op de bezoekers en de dieren in de omgeving.” Een in het oog springend nieuw element vindt Hooijmans de zitbanken en informatiewand die als één geheel uit de vloer lijken te komen. “Esthetisch gezien heel mooi, net zoals het lijnenspel in het gebouw. Alles is nu weer afgestemd op de beleving van de hedendaagse bezoeker.” ❚

Verder werd er binnen en buiten schilderwerk verricht en werden er Latex en blanke coatings aangebracht op de wanden. “De stalen elementen zijn van een coating voorzien en de houten ramen en deuren van een transparante vernis en dekkende verf. Verder is er een monumentale zuil van een transparante coating voorzien. In een deel van het apenbedrijf (buitenzijde) hebben we minerale keimverf aangebracht die qua kleurstelling zo dicht mogelijk bij de bestaande muren moest komen. In de dienstingang is een 2-componentencoating aangebracht in verband met een goede reinigbaarheid.” De uitdaging, zegt Sadhoeram, was dat er veel werk in korte tijd moest worden verricht, onder meer de lichtstraten bij de verblijven van de nijlpaarden en neushoorns. “Daar is met behulp van een hoogwerker het glas aangebracht. Dat vraagt om een strakke planning en dagelijks overleg met de andere partijen. Om de deadline te halen hebben wij in de bouwvakantie doorgewerkt. Maar het resultaat is er ook naar, dat is perfect.”

Bouwen aan monumenten

143

Projectinfo Geen uitdaging uit de weg De wanden van het dikhuidenverblijf waren meer lichtgroen dan ivoor en ook de grachtwand was door een vuillaag aangetast. Een mooie taak voor Superlook, dat per opdracht naar de juiste oplossing zoekt. “We hebben de gracht onder gepaste druk met heet water afgestoomd; de gevels van de gebouwen hebben weer hun oorspronkelijke kleur dankzij de milde kalkwasmethode”, vertelt Roy Nordsiek van Superlook. Grootste uitdaging bij dit project was echter de daktrim, vervolgt hij. “Lastig, maar we gaan geen uitdaging uit de weg.” Die daktrim bestaat uit zachtgele tegels die allemaal aangetast waren, craquelé met zware bituumsporen. Verder was het voegwerk vervuild. “Die tegels moesten we dus schoon krijgen zonder de authentieke uitstraling aan te tasten”, maakt Nordsiek duidelijk. “Het ging om enkele honderden meters, werk dat eigenlijk niet eens was gepland.” Er waren een aantal tegels verwijderd die kapot waren en Superlook gebruikte die om uit te zoeken hoe die effectief en zonder schade aan te brengen gereinigd konden worden. “Dat betekent allerlei, vooral chemische, methodes voorzichtig proberen. Niets gaf het gewenste resultaat. We hebben heel wat geëxperimenteerd totdat we uiteindelijk bij de juiste methode uitkwamen: toch weer mechanisch kalkwassen met een aangepaste kop met een klein raakvlak en vervolgens naspoelen. Het is daarbij een kwestie van de juiste druk te gebruiken.” Over het uiteindelijke resultaat is iedereen zeer te spreken, vooral omdat de authentieke tegel kon worden behouden, besluit Nordsiek. “Dat is perfect, de vervuiling is verdwenen en het craquelé is niet meer zichtbaar. Wij hebben zo weer laten zien dat we met onze kennis en ervaring een meerwaarde kunnen zijn bij het in stand houden van originele elementen.”

Unieke locatie Diergaarde Blijdorp is geen onbekende voor P. van ’t Wout Funderingstechnieken. Het bedrijf is er regelmatig actief. Zo ook bij de werkzaamheden aan een deel van de Rivièrahal, het dikhuidenverblijf. “Dat was relatief gezien een wat minder omvangrijke opdracht”, vertelt directeur Piet van ’t Wout. “We hebben daar palen aangebracht voor een uitbreiding, een deel nieuwbouw dat is geïntegreerd in het bestaande gebouw.” Vorig jaar werden er ook al werkzaamheden in Diergaarde Blijdorp verricht, toen bij het ijsberenverblijf, maakt Van ‘Wout duidelijk. “We hebben toen een aantal palen geheid en een keerwand aangebracht, waarvoor we ook de berekeningen hebben gemaakt. De plek waar dat moest gebeuren, het nachtverblijf voor de vrouwtjes, ligt verlaagd en dus hebben we alle spullen met behulp van een kraan het park in gehesen.” Vanwege de omstandigheden is Blijdorp zonder meer een unieke locatie, aldus Van ’t Wout. “Overlastbeperking is altijd een aandachtspunt, maar hier zeker. Dat betekent onder meer trillingsarm en geluidsarm werken. We beschikken over het juiste materieel om daar goed invulling aan te geven.”

Voor de toekomst van ons verleden.

Restauratie en herbestemming van monumenten is bij Nico de Bont in vertrouwde handen. Dat bewijzen de 90 vaklieden van ons bedrijf elke dag weer. Ook bijvoorbeeld bij de recente restauratie van het dikhuidenverblijf in Diergaarde Blijdorp in Rotterdam. Fotografie: Roos Aldershoff

Minutieus vakmanschap, voor de toekomst van ons verleden...

Aannemingsbedrijf Nico de Bont B.V.

tel. 073-518 94 80

Postbus 76

fax 073-518 94 90

5260 AB Vught

www.nicodebont.nl

Thema FUNDEringstechnieken

Totaaloplossingen en speciale technieken Traditioneel vakmanschap combineren met nieuwe inzichten en ontwikkelingen, dat is in het kort de bedrijfsfilosofie van P. van ‘t Wout Funderingstechnieken. Het bedrijf is in heel Nederland actief en kan met een breed producten- en activiteitenpakket aan vrijwel elke opdracht op een juiste manier invulling geven. Heiwerken, funderingen en funderingsherstel, buistechnologie en verplaatsingen, met deze vier disciplines kan P. van ‘t Wout Funderingstechnieken – opgericht in 1937 – de opdrachtgever op allerlei manieren van dienst zijn, dus ook met totaaloplossingen. Kennis en kunde enerzijds en up-to-date materieel anderzijds maken dat het bedrijf geen project uit de weg hoeft te gaan. Funderingen zijn een van de specialisaties, legt directeur Piet van ’t Wout uit, en op dat vlak kan eveneens elke werkzaamheid worden uitgevoerd: het herfunderen, vijzelen, het aanleggen van kelders en het verzwaren van een bestaande betonnen vloer. Op elke locatie, onder vrijwel ieder pand, dus ook monumentale panden. “Qua zorgvuldigheid vraagt dat niet echt om een andere aanpak, we gaan bij iedere opdracht zorgvuldig te werk zodat er geen schade ontstaat. Bij een monument wordt wel vaker door meer partijen meegekeken en zijn de eisen wat strikter. Daar spelen we onder meer op in door voortdurend met de nieuwste kennis en technieken aan het werk te gaan. Dat is bij ons een continu proces.” Een van die projecten (elders in dit blad staan er nog twee beschreven, red.) is Museum De Hallen aan de Grote Markt in Haarlem, een museum voor moderne kunst. Piet

van ’t Wout vertelt dat het bestaande gebouw is ontdaan van alle vloeren en de nog aanwezige smeerputten. Daarna is er tot kelderdiepte ontgraven, ten behoeve van de aanleg van een parkeerkelder. “We hebben de bestaande houten palen afgezaagd en er is een nieuwe betonvloer met een dikte van 50 centimeter gestort. Met in die vloer sparingen voor de palen van de nieuwe fundering. Op die nieuwe vloer zijn weer wanden aangebracht zodat het gebouw door een solide basis wordt gedragen.” Het werk, dat in samenwerking met Strukton en De Nijs werd uitgevoerd, vroeg om een uitgebreide voorbereiding, geeft Van ’t Wout aan. Al met al zo’n vier maanden. “De uitdaging hier was onder meer het verwijderen van vervuilde grond en het feit dat je de diepte in gaat en dus onder meer met de grondwaterstand rekening moet houden. Om instabiliteit te voorkomen hebben we de palen bovendien trillingsvrij aangebracht. Natuurlijk is werken in een kleine ruimte ook een uitdaging, maar daar hebben we vaak me te maken. In dit geval moesten we echter ook rekening houden met het gegeven dat we aan het werk waren op een nieuwe vloer. Die mocht niet beschadigd worden. Daar hebben we de aanvoer van materiaal op afgestemd. Zo vraagt elk project om een specifieke aanpak.” ❚

Bouwen aan monumenten

145

Thema FUNDEringstechnieken

Nieuwe fundering Bovenkerkse Urbanus Amstelveen

“Kerk stabiel, zonder vloer te beschadigen” Als er in de tweede helft van de negentiende eeuw ergens een katholieke kerk werd gebouwd, was de kans redelijk groot dat de Roermondse architect Pierre Cuypers er verantwoordelijk voor was. Het is dus niet vreemd dat de uit 1875 stammende Bovenkerkse Urbanus in Amstelveen de neogotische kenmerken van een Cuypers-ontwerp heeft. De kerk wordt momenteel gerestaureerd en voorzien van een nieuwe fundering.

Als gespecialiseerd bedrijf op het gebied van vijzelen funderingstechnieken kijken de mensen van DS Bouw niet snel ergens van op. Maar een kerk grotendeels van een nieuwe fundering voorzien, dat is alleen al vanwege de omvang een hele uitdaging, merkt directeur Sander Bakker op. Het gaat in Amstelveen om het schip, legt hij uit, omdat de toren al in een eerder stadium opnieuw gefundeerd was. “Mede daarom was ingrijpen noodzakelijk. Omdat er een onevenwichtige situatie was ontstaan met kans op schade aan de kerk. Die zakt al vanaf de beginperiode omdat de vroegere fundering, houten palen, niet op de juiste laag rust. De oorspronkelijke

146

Bouwen aan monumenten

fundering ging tot een diepte van 11 meter -NAP, de nieuwe fundering tot 14 meter -NAP.”

Stabiele laag

DS Bouw werd eind 2012 bij het project betrokken door architect Bernard Verheggen. Bakker legt uit dat zijn bedrijf werd gekozen vanwege de voorgestelde aanpak. “Er lag al een plan voor herstel. Wij hebben daar vanuit onze kennis en ervaring naar gekeken en bijgedragen aan een werkwijze waarin iedereen zich kon vinden. Dat betekende de kerk stabiliseren en een nieuwe fundering aanbrengen zonder de kerkvloer te beschadigen.” Dat kon, zegt hij, door

in plaats van schroefinjectiepalen door de vloer aan te brengen de oplossing onder die vloer, in de gewelven te realiseren. Daarvoor werd eerst een laag van 70 centimeter grond uit die gewelven gegraven, al met al 400 m3. Vervolgens is er een betonvloer

Thema FUNDEringstechnieken

Vijzels onder de Bovenkerkse Urbanus

aangebracht die werd ingekast in de muren en dragende kolommen. Door die vloer zijn de palen aangebracht. “Het betreft het zogenaamde tafelmodel. Op deze manier rust de fundering op een stabiele laag en wordt verder verzakken voorkomen. De nieuwe palen hebben dezelfde zetting als de oude palen, die nog iets aan draagvermogen hebben en zo deels nog bijdragen aan de stabiliteit. Wij hanteren, als enige in Nederland, het Pudelko-funderingssysteem. Tijdens het werk monitoren we uiteraard zorgvuldig, onder andere met behulp van trillingsmeters, zodat we scheurvorming kunnen voorkomen.”

Loslatende stenen

Ben van de Zandt van de restauratiecommissie bevestigt blij te zijn met deze oplossing. Hij wijst tevens op de belangrijke rol die architect Bernard Verheggen bij het project speelt. “Je

wilt in een monument toch zo weinig mogelijk ingrijpen. De authenticiteit zo goed mogelijk behouden. Het is goed als de diverse betrokken partijen daar oog voor hebben.” Naast het aanbrengen van een nieuwe fundering, zegt hij, worden er aan de kerk ook diverse restauratiewerkzaamheden uitgevoerd. Hoogst noodzakelijk, geeft hij aan. “We hebben de kerk moeten sluiten omdat de veiligheid in het geding was, onder meer vanwege loslatende stenen. Dat was zo’n drie jaar geleden. Daarna zijn we een traject gestart om voldoende financiële middelen voor het project bijeen te krijgen, onder meer via de Vrienden van de Bovenkerkse Urbanus.” Tot het werk, aldus van de Zandt, behoort onder meer het vervangen van de leien op de daken, de goten en het lood, voegen metselwerkherstel en het repareren van het uurwerk in de toren. “Daarnaast zijn de gevelmuren in de jaren

Gebroken kespen en langshout

zestig voorzien van een laag waardoor ze niet ademen en er vochtdoorslag naar binnen ontstaat. Dat proberen we eveneens op te lossen.” Tijdens Open Monumentendag, besluit van de Zandt, bleek wel hoe zeer de parochianen en andere belangstellenden uitzien naar het weer in gebruik nemen van de kerk. “De belangstelling was groot. De Bovenkerkse Urbanus is een kerk met een regiofunctie en de mensen hopen dat ze er weer snel terecht kunnen.” ❚

Bouwen aan monumenten

147

DS BOUW Bouw· Vijzel· en Funderingstechniek

Constructieve oplossingen voor een fundamenteel probleem

DS Bouw is een bedrijf wat gespecialiseerd is in funderingsherstel en vijzeltechniek. Ons werkgebied is zeer uitgebreid, van het funderingsherstel van complete monumentale kerken tot het herstellen van een hele straat. Maar ook andere projecten zoals een aanbouw voorzien van een nieuwe fundering, een kelder onder een bestaand gebouw maken of het opvijzelen van een vrijstaande woning behoren bij ons tot de mogelijkheden. Geen klus is voor ons te zwaar, wij zien elk project als een uitdaging! Door het toepassen van het zeer geavanceerde Pudelko Funderingssysteem kunnen wij: • 100% trillingsvrij funderingsherstel toepassen • Een heel gebouw of een gedeelte ervan opvijzelen • Bouwfouten herstellen • Werken in zeer kleine ruimtes, vanaf 1,50m! Doordat het systeem continu wordt gemonitord door de computer, is het uitermate geschikt voor projecten waarbij voorzichtigheid en controle geboden is.

Koolmeeshof 6 5672 VR Nuenen 06-45253032 / 06-19699250 info@dsbouw.com

www.dsbouw.com www.funderings-herstel.nl

Thema FUNDEringstechnieken

“Elk herstel heeft zijn eigen verhaal” Steeds meer woningen met houten palen hebben funderingsproblemen. Dankzij diepgaande kennis van grondmechanica en funderingstechnieken brengt Brefu inpandig nieuwe (vervangende) funderingen aan. Door te werken met het nieuwste materieel en volgens de laatste technieken kan Brefu aan specifieke wensen van opdrachtgevers voldoen.

Funderingsherstel gebeurt veelal in binnensteden, onder panden die doorgaans ‘op leeftijd zijn’. Dat werk kan variëren van het aanbrengen van wat directeur Marco Poppelaars een tafelconstructie noemt tot het herstel met volledige onderkeldering van een gebouw. “Dat moet soms gebeuren in een hele krappe omgeving, maar we hebben materieel dat daar op is afgestemd.” Rotterdam is zo’n stad waar Brefu regelmatig actief is, onder meer in de Lisbloemstraat. Daar waren funde-

ringstechnisch gezien flinke problemen. Uitstel van funderingsherstel was geen optie. “De eerste fase betrof een rij van negen woningen. Onder de eerste woning zijn we er onder gegaan, bij de laatste woning er weer onderuit gekomen. We hebben alle panden – gebouwd in de jaren dertig – gestabiliseerd en nagenoeg alle panden van een kelder voorzien. De bedoeling is dat op termijn nog bij een aantal woningen in deze straat funderingsherstel wordt uitgevoerd.” (zie ook de website www.lisbloemstraat.nl) ► Maatwerk op het gebied van vervangende funderingen

Bouwen aan monumenten

149

• Funderingsonderzoek en advisering • Funderingspalen voor beperkte werkomstandigheden • Funderingsherstel en vijzelwerken • Casing draaipalen (trillingsvrij) • Stalen buispalen (trillingsarm) • Betonwerk voor funderingen

Brefu Funderingstechnieken heeft reeds meer dan 25 jaar lang ervaring op het gebied van de grondmechanica en funderingstechnieken en heeft de beschikking over eigen, steeds meest moderne, apparatuur. Hierdoor is Brefu Funderingstechnieken in staat om kwalitatief zeer hoogstaand werk uit te voeren. Brefu Funderingstechnieken begeeft zich op het vlak van de funderingstechnieken, en dan met name in beperkte ruimten en onder moeilijke werkomstandigheden... Kortom, een persoonlijke aanpak, kwaliteit en continue innovatie staan centraal in ons beleid. Het is ons streven de klant service en kwaliteit te bieden met producten die, voor het leven lang, een maximum aan comfort garanderen. Steeds zijn we op zoek naar manieren om de kwaliteit van onze producten te verbeteren en toegevoegde waarde te leveren door het gebruik van nieuwe technologieën. Ons motto is dan ook: stilstand is achteruitgang.

Franse Akker 9a 4824 AL Breda telefoon (076) 514 64 94 fax (076) 522 10 45 info@brefu.nl www.brefu.nl

Thema FUNDEringstechnieken

Ook elders in Rotterdam, bij enkele eind-negentiende-eeuwse panden is Brefu op deze manier actief. Wel met een aanpak die past bij het betreffende project, benadrukt Poppelaars. “Elk herstel heeft zijn eigen verhaal. Onze sterke kant is dat we alles in huis hebben om aan specifieke eisen of wensen te voldoen. Vaak worden we al in het voortraject bij een project betrokken, om mee te denken aan de meest optimale oplossing en, niet onbelangrijk, de opdrachtgevers helder en duidelijk te informeren omtrent de daadwerkelijke werkzaamheden. Funderingsproblemen kunnen verschillende oorzaken hebben. Er wordt veel gepraat over paalrot, maar een slechte conditie van het langshout of overbelasting van de palen kan eveneens een oorzaak zijn. Wij inventariseren de problematiek en kijken dan wat de beste aanpak is. Dit wordt vervolgens met de klant besproken.” Brefu is heel alert op ontwikkelingen in de markt en speelt daar op in door kennis te verbreden en/of nieuwe technieken toe te passen. “Stil blijven staan doen we dus niet”, aldus Poppelaars.

Verschillende oorzaken; totaalpakket aan oplossingen

“We willen als bedrijf van toegevoegde waarde zijn en zijn daarom steeds op zoek naar manieren om de kwaliteit van onze producten te verbeteren. Dat alles onder het motto: stilstand is achteruitgang.” Marco Poppelaars wil er maar mee zeggen dat innovatie en vooruit-

blikken een belangrijk aspect van de bedrijfsfilosofie van Brefu is. “Met het kunnen bieden van een totaalpakket op het gebied van funderingsherstel in combinatie met een centraal aanspreekpunt denken wij onze klanten het beste te kunnen helpen.” ❚

Bouwen aan monumenten

151

FUNDERINGSTECHNIEKEN

FUNDERINGSTECHNIEKEN • Plan ontwikkeling, constructeur • Plan ontwikkeling, constructeur en vergunning aanvraag. en vergunning aanvraag.

• Trillingsarm heien en • Trillingsarm heienØen 114 t/m Ø406 mm. trillingsvrij persen trillingsvrij persen Ø114 t/m Ø406 mm.

• Inpandig aanbrengen van stalen damwand. • Inpandig aanbrengen van stalen damwand.

• Heimachines • Heimachinesmet meteen eendoorrijdbreedte doorrijdbreedte vanaf 63 cm. vanaf 63 cm.

• Minimale • Minimalewerkhoogte werkhoogte1,35 1,35 meter. meter.

• Funderingsherstel • Funderingsherstelinclusief inclusief sloop sloop en en betonwerkzaamheden. betonwerkzaamheden. • Opvijzelen en gebouwen. gebouwen. • Opvijzelenenenrechtzetten rechtzetten van van woning en • Paaladvies • Paaladviesenenpaal paalcontroleberekeningen. controleberekeningen.

FUNDERINGSSPECIALIST FUNDERINGSSPECIALIST 22-24,1507 1507 BD BD Zaandam Zaandam DaamSchijfweg Schijfweg22-24, Daam Tel.:075 075- -616 61639 3904, 04,Fax: Fax: 075 075 -- 635 635 67 Tel.: 67 62 62 info@decoogh.com/ /www.decoogh.com www.decoogh.com info@decoogh.com

Daam Schijfw f eg 22-24, 1507 BD Zaandam fw T l.: 075 - 616 39 04, Fax: 075 - 635 67 62 Te info@decoogh.com / www.decoogh.com

Thema FUNDEringstechnieken

Specialist in de kleinere ruimte “Ja, we doen meer dan buispalen aanbrengen”, vertelt mededirecteur Edwin de Nijs. “We bieden een compleet pakket met de mogelijkheid zowel trillingsvrij als trillingsarm te werken, te vijzelen, het plaatsen van damwandconstructies en volledig funderingsherstel. We worden dan ook vaak al in het voortraject bij een project betrokken waardoor er een soort design & construct-situatie ontstaat. Dat doen we niet alleen voor aannemers, maar ook voor vastgoedpartijen en particulieren.”

NDSM Amsterdam-Noord

Zo is De Coogh regelmatig betrokken bij werkzaamheden aan monumentale panden, onder meer in de binnenstad van Amsterdam. Zorgvuldigheid is zowel bij monumentale als niet-monumentale panden altijd een belangrijk uitgangspunt, aldus De Nijs, het verschil zit ‘m in de wat strengere eisen. “Er kijken vaak meerdere partijen mee en bij een monument mag je meestal wat minder weghalen. En dan is er in veel gevallen de heel beperkte werkruimte. Maar daar is onze werkwijze en ons materieel op afgestemd. We zijn dus ook specialist in de kleinere ruimte.” Een recent project, met juist heel veel ruimte, is het aanbrengen van een nieuwe fundering onder een monumentale kraan aan de voormalige NDSM-werf in Amsterdam-Noord, een industrieel monument uit 1958. “De kraan wordt momenteel getransformeerd tot panoramahotel en vervolgens op de oude plaats teruggezet. Daar zorgen wij voor een fundering die aan alle eisen voldoet. Wij zijn vanwege onze brede kennis bij het project betrokken.”

zoals het funderen van het Faralda NDSM

Niet ver van die kraan, in de binnenstad van Amsterdam aan de Oudezijds Voorburgwal is De Coogh betrokken bij een heel ander project, de werkzaamheden aan het grachtenpand waarin Museum Ons’ Lieve Heer op Solder is gevestigd. “Daar zijn uitgebreide voorbereidingen aan vooraf gegaan waarbij we eveneens zijn betrokken. Er is daar onder meer gekozen voor een door onszelf ontwikkeld combiwandsysteem.” En zo zijn er nog diverse andere projecten waarbij De Coogh op passende wijze herstelwerkzaamheden aan de funderingen uitvoert, zegt De Nijs. In Amsterdam onder meer bij de Oostergasfabriek, in de Zaanstreek bijvoorbeeld bij molen ’t Jonge Schaap, een toeristische trekpleister, maar ook elders in het land. “Elk project heeft zo z’n specifieke details, dus telkens is het zorgen

Kraanhotel in Amsterdam.

voor een oplossing op maat.” ❚

Met een compleet pakket en uitgebreide kennis mag De Coogh Funderingstechnieken zich zonder meer specialist in haar vakgebied noemen. Het bedrijf is bij uiteenlopende renovatie- en restauratieprojecten betrokken, ook bij niet alledaagse

Bouwen aan monumenten

153

Thema FUNDEringstechnieken

“Wij laten ons graag uitdagen” Voor het uitvoeren van funderingsaanleg, funderingsherstel en verwante werkzaamheden is veel specialistische kennis en vakmanschap nodig. Met die kennis en kundigheid als basis zorgen de vindingrijke vakmensen bij Goorbergh Fundamenteel voor oplossingen op maat bij uiteenlopende projecten. De overlast blijft daarbij tot een minimum beperkt. Een van de bijzondere projecten van het bedrijf is Belvédère in Rotterdam.

Elke opdracht is maatwerk, bevestigt bedrijfsleider Jaap Boonstoppel en steeds meer is er de vraag naar een trillingsarme of trillingsvrije uitvoering. “Vaak uit voorzorg. Hoewel we alles zorgvuldig voorbereiden en in kaart brengen zien we dat opdrachtgevers meer en meer voor deze werkwijze kiezen. Zodat ze zeker weten dat er geen schade ontstaat.” Het is een van de uitdagingen waar het 65-jarige bedrijf zich voor weet geplaatst. Werken in de kleine ruimte is een andere. “Zeker als we in een binnenstad actief zijn. Dan is het niet alleen op de locatie vaak passen en meten, maar ook wat de toevoer en afvoer van materieel en dergelijke betreft. Per locatie, per opdracht kijken we daarom voor elk aspect wat de meest geschikte aanpak is. En daarbij laten we ons graag uitdagen.”

154

Bouwen aan monumenten

Thema FUNDEringstechnieken

Als bijzonder project waar Goorbergh Fundamenteel in opdracht van woningcorporatie Woonstad Rotterdam bij was betrokken noemt Jaap Boonstoppel Belvédère in de Rotterdamse wijk Katendrecht, een eind-negentiende-eeuws gebouwenblok. Het pand is aan één kant bijna een meter gezakt en daardoor losgekomen van het naastgelegen gebouw. “Belvédère moest worden rechtgezet en in zijn totaliteit gelift, gelijktijdig met het buurpand dat tientallen centimeters omhoog moest worden gevijzeld. In de bouwmuren van beide panden zijn grote sparingen gemaakt om het afval en puin uit de tussengelegen spouw te verwijderen.” Boonstoppel beschrijft dat Goorbergh 41 stalen buispalen 27 meter in de grond bracht om die vervolgens te verbinden met de wapening van de nieuwe vloer. Die nieuwe vloer is doormiddel van inkassingen verbonden met de draagmuren. “We maken er dus een zogenaamde tafelconstructie. Dat is een van de oplossingen die we kunnen aandragen. Per project kijken we wat wordt gevraagd en dan kan het ook zijn dat we bijvoorbeeld afgraven en een kelder aanleggen. Verder hebben we vanwege onze kennis vaak een adviserende rol in het voortraject. Zo realiseren we telkens met veel zorg een passende oplossing.” ❚

Website: E-mail:

www.goorbergh.nl info@goorbergh.nl

Telefoon:

076 – 541 66 00

Postadres:

Postbus 2218 4800 CE BREDA

De funderingsspecialist op de m² 

Funderingspalen trillingsarm en trillingsvrij aanbrengen in beperkte werkruimte



Funderingsherstel en vijzelwerken

Untitled-1 1

17-10-13 08:55 Bouwen aan monumenten 155

Dordrecht | Kunstmin

Tekst: Liliane Verwoolde, Het Tekstbureau Beeld: Gemeente Dordrecht

Restauratie schouwburg Kunstmin Dordrecht

‘subtiel meesterwerk’ De stadsschouwburg van Dordrecht stond bol van de charmes. Het rijksmonument had bijvoorbeeld nog een oplopend podium, fraaie houten betimmeringen en monumentale stoelen met theatraal pluche. Maar de problemen bij hedendaagse voorstellingen stapelden zich op. Renovatie werd een must. Maar dan wel zo, dat de Dordtenaren hun ‘Kunstmin’ blijven herkennen.

©TomCroes

156

Bouwen aan monumenten

Dordrecht | Kunstmin

van het aanwezige asbest - met name in de kleine zaal - zorgt voor vertraging. Maar dan is de tijd rijp voor het echte werk.

De grote zaal

In de grote theaterzaal wordt het houten hellende podium vlak gemaakt, terwijl de theaterstoelen in een opgaande lijn worden geplaatst. “De artiesten staan dus niet langer op een hellend vlak, maar – zoals in elk modern theater – worden de stoelen van de bezoekers in een opgaande lijn geplaatst”, licht Mos toe. De monumentale stoelen worden bovendien opnieuw gestoffeerd en het aantal wordt uitgebreid met enkele nagemaakte exemplaren. Daarnaast worden de stoelen anders geformeerd. De twee middenpaden maken plaats voor twee zijpaden. “Juist in het middengebied bevinden zich de mooie zichtplaatsen. Die worden nu benut.”

Verhoging toneeltoren

De monumentale stoelen worden in een opgaande lijn geplaatst voor betere zichtlijnen

Dat dwingt de eigenaar van schouwburg Kunstmin, gemeente Dordrecht, in een lastige spagaat. Waar kiest zij voor behoud en neemt zij de ongemakken voor lief en waar moeten de monumentale charmes het onderspit delven? “Bijkomend aandachtspunt is, dat de gemeente Dordrecht het theater na restauratie wil privatiseren”, vertelt Jasper Mos, wethouder Cultuur in de gemeente Dordrecht. “De nieuwe exploitant - Stichting Schouwburg Kunstmin – moet dan wel een theater krijgen, waarin gezelschappen met hedendaagse voorstellingen terecht kunnen.”

Boren en asbest verwijderen

Wat zeker moet worden aangepakt – het was zelfs de aanleiding voor de restauratie – is de fundering. De houten palen zijn de afgelopen decennia aangetast door het wisselende grondwaterpeil en moeten worden vervangen. “Een uitdagende operatie”, vertelt Mos. “Eerst moest de bouwput worden drooggelegd met extra bemaling. Daarna bleek het heien van de palen scheuren te veroorzaken in de wanden. De aannemer moest daarom overstappen op ‘boren’ in plaats van ‘heien’. Helaas is deze heitechniek duurder en tijdrovender.” Ook het verwijderen

Ook de ruimtes achter de coulissen vragen om vernieuwing. De trekkenwand is te laag en te smal geworden voor de decors die de hedendaagse theatergezelschappen aanbieden. Mos: “Vergroting van de trekkenwand vroeg om extra breedte en hoogte. De breedte hebben we gewonnen door enkele ruimtes achter de coulissen te verplaatsen. De hoogte hebben we gerealiseerd door de toneeltoren te verhogen. Deze heeft een moderne stalen ombouw gekregen, omkleed met groen glas. Het is de enige verandering die vanaf buiten zichtbaar is.”

Kleine zaal

De kleine zaal aan de kant van de St. Jorisweg wordt voorzien van daglicht, zodat deze ook overdag kan worden ingezet. Door de vloer iets te verhogen wordt onder de kleine zaal de ruimte gevonden voor een bewaakte garderobe en toiletten. De achterzijde van Kunstmin wordt uitgebreid met een truckdock. Vrachtwagens tot achttien meter kunnen straks hun attributen overdekt laden en lossen. Deze aanbouw wordt gerealiseerd in donkere bakstenen. Ook hier is weer gekozen voor het contrast, al valt deze vernieuwing ►

Bouwen aan monumenten

157

De aanleg van de werktuigbouwkundige installaties ten behoeve van het gemeentehuis te Rijnsburg zijn gerealiseerd door:

b.v. technisch bureau

massier centrale verwarming airconditioning

Leidschendam Tel. 070 - 399 99 43 • • • • •

centrale verwarmingsinstallaties centrale koelinstallaties luchtbehandelingsinstallaties regelinstallaties energiebesparende installaties

• • • • •

gebouwbeheersystemen warmtekrachtinstallatie koud-/warmtapwater- en brandblusinstallaties sanitaire installaties riolering- en hemelwaterafvoerinstallaties

Untitled-1 1

24-10-13 14:32

Welkom bij...

P. van ’t Wout Vijzel- en Funderingstechnieken Uw vraag: Hoe onlosmakelijk is de Euromast met Rotterdam verbonden? Ons antwoord: niet! Want P. van 't Wout verplaatst alles wat los en vast zit.

◆ Funderingstechnieken ◆ Vijzeltechnieken ◆ Funderingspalen

Exportweg 50 - Waddinxveen Postbus 431 - 2740 AK Waddinxveen T +31 (0)182 61 77 67 - F +31 (0)182 61 13 76

Voor zowel de particuliere als zakelijke markt.

I www.pvantwout.nl - E info@pvantwout.nl

Dordrecht | Kunstmin

niet in het oog en is de kleur van de baksteen afgestemd op de bakstenen van het bestaande gebouw. Om Kunstmin duurzamer te maken, wordt zij aangesloten op het ‘warmtenet’. Verwarming en koeling van het gebouw gebeuren met de restwarmte van de in Dordrecht gelegen afvalcentrale HVC. “Het vroeg bouwkundige en architectonische hoogstandjes om alle problemen op te lossen binnen het bestaande gebouw”, resumeert Mos. “Maar architect, aannemer en adviseurs zijn erin geslaagd om alles - veelal in de stijl van Sybold van Ravesteyn- op te lossen. De Dordtenaren zullen hun Kunstmin vanaf de entree herkennen.” ❚

Bouwinfo

Jasper Mos

Opdracht Gemeente Dordrecht

Projectinfo Omvangrijk Bij schouwburg De Kunstmin in Dordrecht werden alle werkzaamheden onder maaiveld uitgevoerd door P. van ’t Wout Funderingstechnieken. Een omvangrijk project, zo beschrijft directeur Piet van ’t Wout het. “Er is een compleet nieuwe fundering aangebracht en ondergronds zijn ruimten uitgediept voor service-elementen.” Al met al werden er inpandig 417 funderingspalen aangebracht, een deel geheid en een deel geboord (schroefinjectiepalen), omdat meting uitwees dat in bepaalde delen van het gebouw trillingsvrij werken gewenst was. Ook aan de buitenzijde zijn werkzaamheden uitgevoerd. Hier is een damwandkuip met 48 betonnen palen gerealiseerd, ten behoeve van de aanleg van een kelder. “We hebben er 75 strekkende meter damwand vastgezet met groutankers. Ook hebben we palen voorgespannen om nazetting te voorkomen. Zoals gezegd is dit voor ons een forse klus waar we in januari mee zijn begonnen en die nagenoeg is afgerond. Het gebouw rust nu geheel op een nieuwe fundering waardoor de oude geen functie meer heeft.”

Ontwerp Architectenbureau Greiner Van Goor Huijten Architecten Interieur Studio Makkink & Bey Uitvoering Hillen & Roosen Bouwkosten € 17 miljoen Bouwperiode najaar 2012 – najaar 2014

Onverwachte vondsten Onverwachte vondsten zorgden voor vertraging in de sloopwerkzaamheden en de asbestverwijdering van de Kunstmin. In de grond werden oude fundaties aangetroffen, die niet op de tekeningen stonden en bij toeval werd meer asbest ontdekt dan verwacht. “Toen we op de oude fundering van metselwerk en houten palen stuitten hebben we het grond- en het sloopwerk gecombineerd uitgevoerd”, aldus bedrijfsleider Ronald Veerman. Om de betonnen fundaties te slopen werd een kraantje in de kruipruimte van de kleine zaal geplaatst, waarbij bleek dat daar ook nog asbest in verwerkt was. Het verwijderen hiervan zorgde voor een stagnatie in de uitvoering van vier tot zes weken. Voordat het gebouw gestript kon worden, werd eerst de halfronde koepel van de achterbouw verwijderd om ruimte te creëren. Het laatste dat verdwijnt is de staalconstructie op het dak en daarna maakt Mol Sloopwerken grote sparingen in de dikke metselwerkwanden van de toneeltoren om een grote doorgang te krijgen.

Installaties moeten ‘met

www.molsloopwerken.nl www.molsloopwerken.nl www.molsloopwerken.nl schoenlepel’ geplaatst worden www.molsloopwerken.nl De werktuigbouwkundige installaties (klimaat en sanitair) moeten ‘met een schoenlepel’ gemaakt worden. Maar verder voorziet Jan-Hendrik Loman van technisch bureau Massier geen problemen. “Kunstmin is een traditioneel theater, met een grote en kleine zaal. Zoals gebruikelijk zitten er geen radiatoren in, maar wordt in de grote zaal verwarmde lucht de ruimte ingeblazen en hoog weer afgezogen. Hiervoor staan grote motoren op zolder. In eerste instantie is dit systeem alleen bedoeld om te verwarmen, maar er is ook ruimte gereserveerd zodat later nog een koelelement ingebracht kan worden. De zaal beslaat tachtig procent van het gebouw. In de overige ruimtes, zoals kleedkamers, staan radiatoren die zijn aangesloten op de stadsverwarming.”

www.molsloopwerken.nl

Massier heeft in 75 jaar veel ervaring opgedaan met vergelijkbare projecten, zoals de Philharmonie in Haarlem en de Stadsschouwburg en Heineken Music Hall in Amsterdam. Voor de Kunstmin was het bestek al uitgewerkt door een adviseur. “Maar het ontwerp moest wel uitgewerkt worden om het erin te kunnen maken en in een gebouw van ettelijke jaren oud kom je nog weleens voor verrassingen te staan”, weet Loman. “En omdat het een monument betreft moet ieder gaatje dat je boort overlegd worden.”

Bouwen aan monumenten

159

utrecht | Universiteitsbibliotheek

Universiteitsbibliotheek Utrecht

Ooit had koning Lodewijk Napoleon er zijn paleis, maar ruim tien jaar na zijn vertrek, in 1820, werd het gebouwencomplex op de hoek Drift/Wittevrouwenstraat in de Utrechtse binnenstad in gebruik genomen als ‘academische boekerij’. In 2012 werd een jarenlange restauratie en renovatie afgerond.

De bouwwerkzaamheden begonnen in 2005 met de sloop van een paviljoen op de binnenplaats. Weliswaar een monumentaal pand, maar van jongere leeftijd (gebouwd rond 1900) dan de meeste andere panden. “Een heftige ingreep waarover natuurlijk intensief overleg is geweest met de betrokken instanties”, aldus Pascal Grosfeld van Grosfeld van der Velde Architecten. “Maar het stond in de weg, stond bovendien op de vroegere binnenplaats van het paleis dat dankzij de sloop zijn monumentale ruimtelijkheid heeft teruggekregen.”

Twee fasen

In eerste instantie was het de bedoeling in een deel van de gebouwen de letterenbibliotheek en eronder een fietskelder te realiseren. In een later stadium werd echter besloten er ook de rechtenbibliotheek en een restaurant onder te brengen in drie andere panden. Het project werd

160

Bouwen aan monumenten

daarmee in twee fasen verdeeld. Algemeen uitgangspunt van de werkzaamheden was de gebouwen esthetisch en functioneel te laten beantwoorden aan de eisen van deze tijd. Daarnaast moest er het nodige restauratiewerk worden verricht, maakt Grosfeld duidelijk. Nieuwe monumentaliteit, zo omschrijft hij het herinrichten van de gebouwen met respect voor de historische elementen. “De diverse gebouwen bevonden zich in een uiteenlopende staat. Ze zijn ieder op de eigen kwaliteiten beoordeeld. Om er een bibliotheek met een hedendaags karakter in onder te brengen was het nodig op sommige plekken drastisch in te grijpen.”

Stabiliteit

De werkzaamheden – zowel constructief als restauratief – tijdens de eerste fase, van 2005 tot en met 2007, werden uitgevoerd door Winters Bouw & Ontwikkeling. De ingreep in de Grande Galerie

noemt werkvoorbereider Peter Schippers een van de grootste uitdagingen. “Hier zijn alle tussenmuren en plafonds verwijderd. Daardoor ontstond er een andere stabiliteit. Wat we dachten dat een dikke muur was, bleek niet meer dan een halfsteens klampmuur. Die hebben we met een andere muur verbonden en we hebben ankers in de gevels aangebracht voor meer stabiliteit. Het mooie is dat de houten spanten nu duidelijk zichtbaar zijn – daar moest overigens wel het nodige herstelwerk aan worden uitgevoerd.” Ook het openbreken van eerder dichtgemetselde ramen moest zorgvuldig gebeuren, geeft hij aan. “We zijn bij het strippen sowieso voorzichtig te werk gegaan, omdat niet alles in kaart was gebracht.” Het bedrijf realiseerde eveneens de fietsenkelder in de gewelvenkelder. Die was grotendeels ingestort en moest worden uitgegraven. “We hebben tevens een hulpconstructie aangebracht ter ondersteuning van de muur boven de plek waar de ingang van de fietsenkelder zich nu bevindt. Dat is zorgvuldig voorbereid, maar toch moet je tijdens het werk alert zijn en in kunnen spelen op onverwachte zaken, opnieuw omdat niet alles meer op tekening terug te vinden was.”

Nieuwe indeling

Tijdens de tweede fase, van 2009 tot en met 2012, werd er gewerkt aan enkele geschakelde gebouwen aan Drift, om deze geschikt te maken voor de rechtenbibliotheek en een restaurant. Die werkzaamheden werden uitgevoerd door BAM Utiliteitsbouw. Werkorganisator Gert-Jan Stekelenburg vertelt dat de panden binnen al diverse malen waren verbouwd. “De nodige oorspronkelijke elementen waren daardoor verdwenen. Die er nog waren hebben we uiteraard behouden. Ook de buitengevels hebben we in ere hersteld.” Hier, zegt Stekelenburg, werd bij een van de gebouwen eveneens

utrecht | Universiteitsbibliotheek

drastisch ingegrepen. “Bij Drift 27 zijn de vloeren eruit gehaald en is het dak eraf gehaald vanwege de nieuwe indeling van het complex. In het pand is een nieuwe staalconstructie aangebracht en is de fundering versterkt.” In Drift 25, zo gaat hij verder, is een trappenhuis gecreëerd. De oorspronkelijke buitenpatio werd overdekt en voorzien van

een lichtstraat waardoor het nu een binnenpatio is. “Logistiek was het een gepuzzel om staalconstructie en de onderdelen van de nieuwe trappen op de juiste plek te krijgen. Dat gold tevens voor de installaties. Het huidige comfort vraagt veel installatiecomponenten. In oude gebouwen is het dan zoeken naar de ruimte. ” Hoewel de panden

zich verder in redelijke staat bevonden, moest er het nodige restauratiewerk worden verricht, zegt Stekelenburg. Het resultaat mag er zijn, geeft Pascal Grosfeld tot slot aan. “De karakteristieke monumentale uitstraling is behouden terwijl het complex binnen op een eigentijdse wijze op haar functie is afgestemd.” ❚

Projectinfo Pas- en meetwerk De vaste inrichting voor de universiteitsbibliotheek in Utrecht – onder meer leestafels, zitbanken, pantry’s, balies en kasten – werd verzorgd door Smeulders Interieurgroep. Dat gebeurde op basis van een aangeleverd ontwerp, vertelt Anton Smeulders. “Maar ook als we alleen een uitvoerende taak hebben, zoals in dit geval, kijken we voordat we beginnen mee en geven advies als dat nodig is.” Hij vertelt dat de meubels in hoogglans wit zijn uitgevoerd waardoor ze in overeenstemming zijn met de binnenkant van het gebouw.

Meer ruimte voor studieplaatsen in voormalige kapel Lodewijk Napoleon; rechtsboven de binnenplaats en entree Wittevrouwenstraat

Grootste uitdagingen van dit project noemt Smeulders de korte realisatietijd – het gebouw moest voor het nieuwe schooljaar weer open – en de beperkte ruimte. “Het was pasen meetwerk. In oude panden vind je vrijwel altijd krappe plekken: trappetjes, smalle gangen. Een deel van de meubels hebben we daarom ter plekke in elkaar gezet. Dat betekent een goede voorbereiding en het nodige handwerk. Aangezien we met enige regelmaat in monumenten en oudere panden werkzaam zijn, weten we hoe we dat moeten aanpakken. Maar ieder project heeft weer zijn eigen kenmerken en we leveren dus in alle opzichten, zowel wat de meubels als wat het plaatsen betreft, maatwerk.”

Bouwen aan monumenten

161

Leiden | Tuinstad

Nieuwe toekomst voor Tuinstadwijk De Tuinstadwijk in Leiden gaat een nieuwe toekomst tegemoet. Onder het motto ‘De Tuinstadwijk voltooid’ gaat woningcorporatie de Sleutels de buurt de komende jaren aanpassen aan de eisen van de 21-ste eeuw, waarbij het oorspronkelijke karakter wordt behouden.

De Tuinstadwijk, gelegen aan de zuidwestkant van de Leidse binnenstad, is gebouwd tussen 1920 en 1930. De architect P. Kuiper jr. richtte in 1915 de Woningbouwvereniging Tuinstadwijk op, maar heeft de wijk niet zelf ontworpen. Daarvoor waren de architecten Jac. van der Heijden en Jac. Schol verantwoordelijk. De wijk werd in 2010 aangewezen als beschermd stadsgezicht. “Na 90 jaar waren de woningen toe aan een ingrijpende opknapbeurt”, stelt Wilbert de Wilde, manager Vastgoed bij de Sleutels. “We willen de kwaliteit van de wijk zowel bouwtechnisch als sociaal flink verbeteren. Dat doen we met respect voor het karakter van de wijk, voor de bewoners en voor de idealen waarop de Tuinstadwijk is gegrondvest.” Aan de renovatie is dan ook een cultuurhistorisch onderzoek vooraf gegaan, resulterend in een beeldkwaliteitsplan en een gebiedsvisie voor de wijk. De wijkaanpak betreft in totaal 438 woningen, die in drie fasen worden

162

Bouwen aan monumenten

Leiden | Tuinstad

aangepakt. De eerste fase is inmiddels afgerond. Daarbij is onderhoud gepleegd aan 62 beneden- en bovenwoningen, zodanig dat ze weer ongeveer vijftien jaar meekunnen. De woningen hebben onder meer nieuwe kunststofkozijnen met HR++glas, een nieuwe combiketel en mechanische ventilatie gekregen. Fase 2 is net voor de bouwvak 2013 ingezet en omvat het groot onderhoud van het casco van 252 woningen in combinatie met energiebesparende maatregelen waardoor ze een duidelijk verbeterde energieprestatie krijgen. Dakkapellen, raampartijen en voordeuren worden in passende stijl vernieuwd. Zo worden uniforme aluminium raampartijen die zijn aangebracht bij een eerdere renovatie vervangen door vier verschillende typen kunststofkozijnen met houtlook en profilering. De woningen krijgen HR-ketels en mechanische ventilatie, een deel van de woningen wordt voorzien van een nieuwe badkamer, keuken en toilet.

De derde fase voorziet in de sloop van 119 beneden- en bovenwoningen, die worden vervangen door veertig appartementen en 45 eengezinswoningen die in architectuur

aansluiten bij de Tuinstadwijk. Een deel komt in de vrije sector, waardoor er ook meer differentiatie in de wijk ontstaat. De bewoners spelen een belangrijke rol in het gehele project. De Wilde: â&#x20AC;&#x153;We hebben nooit een stap gezet zonder de bewoners. De bewonerscommissie van de wijk is nauw betrokken geweest bij de totstandkoming van de plannen. â&#x2013;ş

De wijkaanpak betreft in totaal 438 woningen

Bouwen aan monumenten

163

Warmtetechniek Ventilatietechniek Warmtetechniek Koeltechniek Ventilatietechniek 010 - 211 00 75

Koeltechniek www.mercuriuswarmte.nl

010 - 211 00 75 www.mercuriuswarmte.nl

U W DA K O N Z E ZO R G O z u u

u ,

u D

80%

1 o 20

u x u

Tu i

nn jk a dwi a t s n

Het ontzorgen van

1 8 | 6 5 6 2 AV G

| 024 - 399 53 22 |

f @

Leiden | Tuinstad

Sinds 2007 is er regelmatig overleg geweest tussen de woningcorporatie en de bewonerscommissie over de planvorming en de uitwerking van een sociaal plan.” Er zijn tal van informatiebijeenkomsten geweest en nieuwsbrieven verspreid. De renovatie is van start gegaan nadat meer dan zeventig procent van de bewoners had ingestemd met de voorgestelde aanpak. De architect, de adviseur, de aannemer, de onderaannemer, de leverancier, de bewoner, de gemeente en de opdrachtgever: allemaal schoven ze vanaf het begin van de klus aan om met elkaar de werkzaamheden en het verwachte resultaat af te spreken. De Wilde: “Tijdens het bouwproces blijven ze met elkaar afstemmen. Ketensamenwerking heeft voor bewoners het voordeel, naast dat zij veel eerder en intensiever bij het maken van de plannen worden betrokken, dat werkzaamheden sneller en efficiënter verlopen, waardoor er minder overlast is. Ook het eindresultaat is vaak beter bij ketensamenwerking, omdat alle partijen meekijken.” De uitvoering van het project is in handen van twee aannemers, Heembouw en Dura Vermeer Bouw Heyma, die voor de gelegenheid een vof hebben opgericht. “Wij zijn twee ervaringsbedrijven die elkaar goed aanvullen”, zegt Martien Akerboom, bedrijfsleider bij Heembouw. “We hebben onze kennis en kunde bijeen gebracht om het proces zo goed mogelijk uit te voeren. Het gaat om een hele open en transparante vorm van ketensamenwerking, waarbij ook de uitvoering in een gezamenlijke bouwstroom tot stand komt. We willen voor de bewoners een zo goed mogelijk product neerzetten.” ❚

Projectinfo Bijdrage aan verbetering energielabel Mercurius Technisch Installatiebureau B.V. is al meer dan veertig jaar gespecialiseerd in de uitvoering van renovatieprojecten. Het Rotterdamse bedrijf vernieuwde voor vele woningbouwverenigingen, instellingen in de gezondheidszorg en het onderwijs vele grote en kleinere verwarmingsinstallaties. Mercurius verzorgt de service en het onderhoud van zo’n 40.000 klanten verspreid over meerdere woningbouwverenigingen. Remco Henkelman: “Zo zijn we al vijftien jaar partner van De Sleutels doordat we beschikken over een eigen montage, service- en onderhoudsdienst die 24 uur paraat staat.” Voor de woningen in Tuinstadwijk in Leiden ontwierp en installeert Mercurius de mechanische ventilatieinstallaties en de verbetering aan de bestaande cv-installaties. “We hebben meegedacht met De Sleutels en de hoofdaannemers over hoe we het energielabel van de woningen konden verbeteren”, zegt Henkelman namens Mercurius. “We hebben eigen gespecialiseerde technische vakmensen die voor elke situatie een uitstekend goed werkend systeem kunnen installeren. De woningen in Tuinstadwijk kenden nog natuurlijke ventilatie, met een ontluchtingspijpje in het dak of schoorsteen. In de gerenoveerde woningen wordt de lucht afgezogen door een energiezuinige ventilatiebox van Itho die op zolder of in de keuken wordt aangebracht en door middel van een draadloze afstandbediening wordt bediend zodat er geen overbodige kabels getrokken hoeven te worden.” “Sommige huizen hebben nog ouderwetse open verbrandingsgeisers en solo cv-ketels die door Mercurius worden vervangen door hoogrendementsketels van het fabrikaat Nefit. “We hebben tevens een plan ontworpen voor het verkorten van de wachttijd op tapwater door het inkorten van de waterleidingen en het omleggen van de cv-installatie op de zolders. Na de vele inspanningen en voorbereidingen zijn we blij dat het werk gestart is en kunnen we met alle co-makers terugkijken op de succesvolle eerste proefwoningen.”

Dakrenovatie Bij de renovatie van de woningen in Tuinstadwijk spelen de dakspecialisten van Weijerseikhout uit Groesbeek een grote rol. Ruim vijftig jaar geleden is Weijerseikhout begonnen als dakdekkersbedrijf. In de loop der jaren is het familiebedrijf uitgegroeid tot een dakspecialist, die voornamelijk werkt voor aannemers, grote onderhoudsbedrijven en corporaties. “Dat gaat tegenwoordig vaak via Resultaatgericht Vastgoed Onderhoud, waarbij we streven naar continuïteit en het wegnemen van diverse risico’s. We worden in het voortraject vaak al betrokken bij de ontwikkeling van plannen”, zegt Bas van Deinsen, projectcoördinator bij Weijerseikhout. “Ook als het gaat om na-isolatie van daken en het opwekken van energie. Dat gebeurt voor een groot deel toch op het dak en daar ligt ons specialisme.” Bij de renovatie van de woningen in Tuinstadwijk werd Weijerseikhout in een vroegtijdig stadium betrokken bij de planvorming. Van Deinsen: “Het is voor ons een groot en bewerkelijk project. De daken van de woningen hebben nog veel mooie authentieke details, zoals penanten, zinken goten en daklijsten, die we hebben vervangen. We hebben de oude dakpannen, panlatten en tengels verwijderd en het dak vanaf het bestaande dakbeschot opnieuw opgebouwd met isolatieplaten en een folie om condenswater goed af te voeren. Aanvankelijk zouden de oude pannen worden hergebruikt, maar we hebben toch gekozen voor nieuwe pannen met een langere garantie. De komende dertig jaar heeft onze opdrachtgever daar geen omkijken naar. Aan de achterkant strippen we dakkapellen helemaal en ze worden weer opgebouwd met afschotisolatie, kunststof dakbedekking, nieuwe zinken randafwerking en nieuwe kunststof kozijnen. Ook de boeiboorden zijn vervangen door Rockpanel-beplating, een onderhoudsarm materiaal. Zo worden ook in de toekomst de onderhoudskosten en overlast voor de bewoners beperkt.”

Bouwen aan monumenten

165

De kunst van het behouden

Voor het realiseren van onderhoud en renovatie projecten m.b.t. gevelrenovatie, gevelreiniging, gevelverankering metselen voegwerkherstel, betonherstel, onderhoud schilderwerk en monumenten.

Samen door één deur kunnen; een intensieve gezamenlijke voorbereiding, zodat de uiteindelijke uitvoering soepel verloopt. Met zo min mogelijk overlast voor de bewoners.

SERVICEPRIJS SERVICEPRIJS he

t ja

Wij zijn een bewezen betrouwbare ketenpartner. Die bij de renovatie van kunststof kozijnen en deuren verantwoordelijkheid neemt voor het volledige traject. Van advies tot en met heldere communicatie. En van inmeten, plannen en monteren tot en met zekerheid en garantie achteraf. Ploeg kozijnen: van a to z goed geregeld!

201

t: +31 (0)10 - 462 46 66 www.imto-benelux.nl info@imto-benelux.nl

Ketensamenwerking volgens Ploeg kozijnen

INNAA

Wij ontzorgen u als opdrachtgever.

Kiotoweg 166, 3047 BG Rotterdam Postbus 11283, 3004 EG Rotterdam

Samen door één deur Openingstijden showroom: elke werkdag van 09.00 tot 17.00 uur Zaterdag van 10.00 tot 16.00 uur Pesetaweg 45, 2153 PJ Nieuw-Vennep

Duurzame kwaliteit Bel vrijblijvend voor een afspraak: (0252) 500 900

ploegkozijnen.nl

Al 30 jaar eigen productie & montage

Kozijnen • Ramen • Deuren • Schuifpuien • Dakkapellen • Serres Adv. Ploeg_Stedenbouw_197x130_DEF.indd 1

16-09-13 14:10

Leiden | Tuinstad

Projectinfo

Bouwinfo Opdracht Ontwerp

Uitvoering

Installaties

Totale kosten wijkaanpak BouwperiodE

Woningcorporatie de Sleutels, Leiden Van Schagen Architecten, Rotterdam (renovatie); HP Architecten, Rotterdam (nieuwbouw) Dura Vermeer Bouw Heyma, Rotterdam; Heembouw, Noordwijkerhout Mercurius, Rotterdam (CV); Grimbergen en Van Putten, Leiden (MV/E) € 41 miljoen voorjaar 2012 – zomer 2015

Fase 2 omvat het groot onderhoud aan 252 woningen

Renovatie en herstel gevels De gevel is een gezichtsbepalend deel van de woning. Toen IMTO Benelux door Dura Vermeer Heijma gevraagd werd om mee te denken over het renoveren van de gevels van het complex Tuinstadwijk te Leiden was dat een grote uitdaging, die precies bij het uitvoeringspakket van IMTO Benelux paste. IMTO Benelux is gespecialiseerd in het renoveren van steenachtige gevels van alle denkbare soorten gebouwen, zodat deze hun waarde behouden en weer jarenlang aan de gestelde eisen kunnen voldoen. Meedenken over de uitvoering van gevelprojecten is IMTO op het lijf geschreven. “Ook bij het project Tuinstadwijk heeft dit meedenken snellere en voordeligere oplossingen opgeleverd voor bestaande problemen. Als voorbeeld kan hier het toepassen van het Total Wall Concept genoemd worden. Met dit systeem kunnen losliggende delen metselwerk boven de kozijnen snel, voordelig en constructief hoogwaardig worden vastgezet. Daarnaast wordt scheurvorming hersteld met dit systeem met als gevolg minder overlast voor de bewoners en lagere kosten dan bij traditioneel herstel.” Naast het herstellen van het metselwerk van de gevels worden een groot deel van de voegen van het complex Tuinstadwijk vervangen. Het verwijderen van het voegwerk gebeurt met speciale apparatuur die stofvorming zo goed mogelijk voorkomt. “Dit uiteraard om overlast voor omwonenden en personeel te beperken.” Daarna worden nieuwe, duurzame voegen aangebracht. Om het complex niet alleen bouwkundig weer in perfecte staat te brengen, maar ook een frisser aanzicht te geven, worden de gevels gereinigd door middel van heetwater-reinigingstechniek. “Op deze manier worden de complete buitengevels van complex Tuinstadwijk zodanig hersteld dat ze zowel technisch als esthetisch weer vele jaren kunnen voldoen.”

Kozijnen op maat In opdracht van Dura Vermeer Bouw Heyma en Heembouw levert en monteert Ploeg kozijnen alle kunststof kozijnen en deuren voor de woningen van Tuinstadwijk Leiden. De kunststof kozijnen worden geproduceerd in haar eigen productielocatie te Nieuw-Vennep. Bij Tuinstadwijk in Leiden, dat onder het beschermd stadsgezicht valt, is gekozen voor toepassing van het Retro-profiel van Deceuninck in combinatie met een HVL-verbinding (Hout Verbindings Look). Deze kozijnen hebben een rechte lasverbinding en hebben daarmee de uitstraling van hout met alle voordelen van de kunststof kozijnen. De toegepaste kleur is speciaal ontwikkeld voor dit project. De intensieve samenwerking in de voorbereidingsfase, waarbij Ploeg Kozijnen nauw betrokken is geweest, zorgt voor een soepele uitvoering. Met als doel de overlast voor de bewoners zo beperkt mogelijk te houden. Vanuit het principe ketensamenwerking wordt dit project samen met de ketenpartners uitgevoerd. Ook in de bouw is samenwerking de sleutel tot succes.

167 | STEDENBOUW 715

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Wie doet wat

Aannemers

Advies en Realisatie Historische Interieurs

BURGY BOUWBEDRIJF BV Amphoraweg 1, 2332 ED LEIDEN AANNEMINGSBEDRIJF NICO DE BONT B.V. Molenstraat 2, 5262 ED VUGHT Postbus 76, 4611 5260 AB VUGHT T ...................................... +31 (0)73 5189480 F ...................................... +31 (0)73 5189490 E info@nicodebont.nl W www.nicodebont.nl

Postbus 140, 2300 AC LEIDEN T......................................... +31 (0)71 5322405 F......................................... +31 (0)71 5318907 E info@burgy.nl W www.burgy.nl

Ruys Interieurs Utrechtseweg 89, 3702 AA ZEIST T ..................................... +31 (0)30 6922860 F ..................................... +31 (0)30 6916655 E info@ruys-zeist.com W www.ruys-zeist.com

Architecten Koninklijke Woudenberg Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE Postbus 3, 4233 ZG AMEIDE AKERBOUW BV Geesterweg 6, 1911 NB UITGEEST Postbus 19, 1920 AA AKERSLOOT T ..................................... +31 (0)251 315817 F .................................... +31 (0)251 315909 E info@akerbouw.nl W www.akerbouw.nl

T .......................................+31 (0)183 606606

BOUWBEDRIJF VAN SCHAIK BV Poeldijk 1, 3621 CZ BREUKELEN Postbus 11, 3620 AA BREUKELEN T .......................................+31 (0)346-262344 F .......................................+31 (0) 346264064 E info@bouwbedrijfvanschaik.nl W info@bouwbedrijfvanschaik.nl

ADEMA ARCHITECTEN

F .......................................+31 (0)183 602667 ADEMA ARCHITECTEN Vleesmarkt 7, 9101 MH DOKKUM T .......................................+31 (0)519 295665 F .......................................+31 (0)519 292870 E info@adema-architecten.nl W www.adema-architecten.nl

E info@koninklijkewoudenberg.nl W www.koninklijkewoudenberg.nl

Adviesbureaus

Vleesmarkt 7, 9101 MH DOKKUM T .......................................+31 (0)519 295665 F .......................................+31 (0)519 292870 E info@adema-architecten.nl W www.adema-architecten.nl

groot gunneweg

VAN HOOGEVEST ARCHITECTEN Westsingel 9, 3811 BA AMERSFOORT T ..................................... +31 (0)33 4631705 F ..................................... +31 (0)33 4610854 E bureau@vanhoogevest.nl W www.vanhoogevest.nl

delft

restauratie advies & bouwmateriaalkundig onderzoek

DE BONTH VAN HULTEN BV Postbus 115, 5250 AC VLIJMEN T .......................................+31 (0)73 5119022 F .......................................+31 (0)73 5117387 E info@debontvanhulten.nl W www.bonthvanhulten.nl

Bouw – restauratiebedrijf van de Burgt en Strooij Amsterdamseweg 155 3812 RR AMERSFOORT T......................................... +31 (0)33 4450100 F......................................... +31 (0)33 4450101 E info@vandeburgtenstrooij.nl W www.vandeburgtenstrooij.nl

168

Bouwen aan monumenten

GROOT GUNNEWEG DELFT RESTAURATIE ADVIES Postbus 43, 1399 ZG MUIDERBERG T ...................................... +31 (0)6 10061050 E info@grootgunnewegdelft.nl W www.grootgunnewegdelft.nl

NIBAG B.V. Postbus 75, 7570 AB OLDENZAAL T ...................................... +31 (0)541 585858 F ...................................... +31 (0)541 585859 E info@nibag.nl W www.nibag.nl

JORISSEN SIMONETTI ARCHITECTEN DOETINCHEM LEIDEN MAARSSEN RIJSSEN STEENWIJK Postbus 203, 7460 AE RIJSSEN T......................................... +31 (0)548 518888 E info@jsagroep.nl W www.jorissensimonettiarchitecten.nl

TAK ARCHITECTEN Zocherweg 2a, 2313 ZV DELFT Van Oldenbarneveldtstraat 92-2, 6827 AN ARNHEM T ...................................... +31 (0)15 2125903 E info@takarchitecten.nl W www.takarchitecten.nl

Bakstenen

STEENFABRIEK BIEZEVELD B.V. Lange Weistraat 25, 5331 LH KERKDRIEL T .......................................+31 (0)418 631719 E info@brickburgers.com W www.biezeveld.nl BRICKBURGERS B.V. St. Jozefweg 66b, 5953 JP REUVER T .......................................+31 (0)77 4742920 F .......................................+31 (0)77 4745170 E info@brickburgers.com W www.brickburgers.com

Betonrestauratie

Constructie

CONSTRUCTIEBUREAU DE PROUW Vossegatsedijk 2a, 3981 HS BUNNIK Postbus 164, 3980 CD BUNNIK T.................................. +31 (0) 30 254 08 88 E buro@de-prouw.nl W www.de.prouw.nl

Constructie/straalbedrijf

Lilian Fopma CONSTRUCTIE & STRAALBEDRIJF LILIAN FOPMA Industrieweg 22, 8861 VH HARLINGEN T......................................... +31 (0)517 431011 F......................................... +31 (0)517 431031

Gerdon Duivenwering Postbus 43, 6720 AA BENNEKOM T........................................ +31 (0)6 53189373 F........................................ +31 (0)31 8419949 E info@gerdon.nl W www.gerdon.nl

VOGEL BV Fruitenierstraat 13, 3334 KA ZWIJNDRECHT Postbus 1100, 3330 CC ZWIJNDRECHT T .......................................+31 (0)78 6100400 F .......................................+31 (0)78 6100480 E vogel@vogel-bv.nl W www.vogel-bv.nl

P. VAN ‘T WOUT FUNDERINGSTECHNIEKEN bv Exportweg 50, 2742 RC WADDINXVEEN Postbus 431, 2740 AK WADDINXVEEN T.........................................+31 (0) 182 617767 T......................................... +31 (0)182 611376 E info@pvantwout.nl W www.pvantwout.nl

Funderingstechnieken

Bladgoud

MHB bv Onderstalstraat 3, 6674 ME HERVELD Postbus 6, 6674 ZG HERVELD T..........................................+31 (0)488 451951 F..........................................+31 (0)488 452022 E info@mhb.nl W www.mhb.nl

Gevelonderhoud

LINOVA VERFPRODUCTEN Gelderhorst 12, 7287 BH ZUTPHEN T .......................................+31 (0)575 542300 F .......................................+31 (0)575 542311 E info@linova.nl W www.linova.nl

SUPERLOOK BV De Gevelreiningsexpert en meer Postbus 8791, 4820 BB BREDA T .......................................+31 (0)76 5874207 M ....................................... +31 (06) 55327598 E info@superlook.nl W www.superlook.nl

Glas

E.V.M. NV Westkaai 6, B-8930 MENEN T....................................... +32 (0) 56 5113 97 F......................................... +31 (0)30 2722220 E info@evmglass.com W www.evmglass.com

Gevel

MEER LICHT Evenementenhal Venray De Voorde 30, 5807 EZ VENRAY T....................................... +31 (0)478 519 790 F....................................... +31 (0)478 519 780 E venray@evenementenhal.nl W www.evenementenhal.nl

S.M.B. WERVELREINIGING BV Houtkopersstraat 40, 3334 KD ZWIJNDRECHT T..........................................+31 (0)78 6104110 M.........................................+31 (0)6 53267367 E info@s-m-b.nl W www@s-m-b.nl

Duivenwering

REPSTONE Voorstraat 7, 4233 EA AMEIDE Postbus 3, 4233 ZG AMEIDE T......................................... +31 (0)183 606699 F......................................... +31 (0)183 606637 E info@repstone.nl W www.repstone.nl

Beurzen

Gevelreiniging

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Wie doet wat

STOLKER GLAS Wijde wade 2, 3439 NP NIEUWEGEIN T ................................................ 030 2855400 F ................................................ 030 2672902 E info@stolkerglas.nl W www.stolkerglas.nl STOLKER GLAS Galvanistraat 88, 6716 AE EDE T .............................................. 0318 64 12 14 F .............................................. 0318 63 22 89 E ede@stolkerglas.nl W www.stolkerglas.nl

ISOGLAS HAARLEM BV Jan Tademaweg 19, 2031 CT HAARLEM T .......................................+31 (0)23 5319036 F .......................................+31 (0)23 5341022 E info@isoglas.nl W www.isoglas.nl

Bouwen aan monumenten

169

Vanaf â&#x201A;Ź 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Wie doet wat

Glas in Lood

Glas in lood JILLEBA Amphoraweg 5, 2332 ED LEIDEN T.........................................+ 31 (0)71 5318323 F..........................................+31 (0)71 5313443 E info@jilleba.nl W www.jilleba.nl

Regio Utrecht Van der Tol Groep BV Tolakkerweg 18, HOLLANDSCHE RADING T.........................................+31 (0) 35 5248920 F.........................................+31 (0) 35 5248929 E info@vandertolbv.nl W www.vandertolbv.nl

Kalk

LEENDERS GLAS IN LOOD Kerkenbos 1091, 6546 BB NIJMEGEN T..........................................+31 (0)24 6841555 F..........................................+31 (0)24 6844137 E info@leendersglasinlood.nl W www.leendersglasinlood.nl

Glasateliers

ARTE CONSTRUCTO Molenberghei 18, B-2627 SCHELLE T........................................... +32 (0)3 8807373 F........................................... +32 (0)3 8807370 E Info@arteconstructo.be W www.arteconstructo.be

Hydraulische Kalkmortels

RIDDER METALEN DAK- WANDSYSTEMEN Vestiging Ridder Noord Marowijne 41, 1689 AR ZWAAG Postbus 4149, 1620 HC HOORN T .........................................+31 (0)88 8111888 F .........................................+31 (0)88 8111800 E info@riddersystems.nl W www.riddersystems.nl Vestiging Ridder Zuid Dommelstraat 31, 5347 JK OSS F .........................................+31 (0)412 658397

LOODGIETERS- EN LEIDEKKERSBEDRIJF VAN WELY BV Kerkakkers 46, 6923 BZ GROESSEN T......................................... +31 (0)316 524050 F......................................... +31 (0)316 526950 E info@vanwelyleidekkers.nl W www.vanwelyleidekkers.nl

drij

Walter Verhoeven BV loodgieters& leidekkersbedrijf Walter Verhoeven BV Bezoekadres

Nieuwkuijksestraat 103

loodgieters& leidekkersbedrijf loodgieters& leidekkersbedrijf 5253 AE Nieuwkuijk Bezoekadres

Postadres Nieuwkuijksestraat 103

Bezoekadres

Bezoekadres Nieuwkuijksestraat 103

Postbus 14103 5253 AE Nieuwkuijk 5253 AE Nieuwkuijk 5253 ZG Nieuwkuijk Postadres

5253 AE NieuwkuijkNieuwkuijksestraat Postadres

Postbus 14 Postadres 5253 ZG Nieuwkuijk Telefoon

Postbus 14 Postbus 14 oper-, zinkwerken 5253 ZG00 Nieuwkuijk Koper-,loodlooden en zinkwerken WALTER VERHOEVEN BV 073 - 513 49 5253 ZG Nieuwkuijk Telefoon Lei bedekkingen Telefax Loodgieters&zinkwerken Leidekkersbedrijf en zinkwerken Koper-, loodlooden LeiKoper-, bedekkingen 073 - 513 00- 49 073 - 51376 0073 49 073 511 Loodgieters werken Nieuwkuijksestraat 103, 5253 AE NIEUWKUIJK Telefax Leibedekkingen bedekkingen Internet Lei 073 - 511 76 73 Loodgieters werken 073 - 511 76 73 Postbus 14, 5253 ZG NIEUWKUIJK www.walterverhoeven.nl Telefoon

GLASATELIERS STEF HAGEMEIER Hoefstraat 199, 5014 NL TILBURG T .........................................+31 (0)13 5360818 F .........................................+31 (0)13 5358655 E info@glasinloodnet.nl W www.glasinloodnet.nl

073 - 513 00 49

Telefax

073 - 511 76 73

Telefoon

Internet

BOFIMEX Lissenveld 9-13, 4941 VK RAAMSDONKSVEER Postbus 52, 4940 AB RAAMSDONKSVEER T .........................................+31 (0)162 514750 F .........................................+31 (0)162 522483 E info@bofimex.nl W www.bofimex.nl

www.walterverhoeven.nl Telefax

E-mail

info@walterverhoeven.nl

werken Internet www.walterverhoeven.nl T.Loodgieters ........................................ +31 E-mail (0)73 5130049 Loodgieters werken www.walterverhoeven.nl Internet

E info@walterverhoeven.nl W www.walterverhoeven.nl

E-mail

info@walterverhoeven.nl

info@walterverhoeven.nl E-mail

Leisteen Importeurs

Leidekkers LEENDERS GLAS IN LOOD Kerkenbos 1091, 6546 BB NIJMEGEN T..........................................+31 (0)24 6841555 F..........................................+31 (0)24 6844137 E info@leendersglasinlood.nl W www.leendersglasinlood.nl

Houthandel

HOUTHANDEL HOUTEX BV Willem de Zwijgerstraat 1, 2741 DA WADDINXVEEN T..........................................+31 (0)182 615933 F..........................................+31 (0)182 610105 E info@houtex.nl W www.houtex.nl

Hoveniers

VAN DER TOL GROEP BV Postbus 9349, 1006 AH AMSTERDAM T..........................................+31 (0)20 6677777 F..........................................+31 (0)20 6677778 E info@vandertolbv.nl W www.vandertolbv.nl

170

Regio Zuid-Holland Van der Tol Groep BV Morsestraat 12, BERKEL EN RODENRIJS T..........................................+31 (0)10 4400822 F..........................................+31 (0)10 4400829 E info@vandertolbv.nl W www.vandertolbv.nl

Bouwen aan monumenten

Bogaerts-Van Nuland BV Walstraat 3-5, 5371 AL RAVENSTEIN Postbus 15, 5370 AA RAVENSTEIN T......................................... +31 (0)486 411586 F......................................... +31 (0)486 413722 E info@bogaerts-van-nuland.nl W www.bogaerts-van-nuland.nl

VAN KEULEN B.V. Postbus 1, 4640 AA OSSENDRECHT T......................................... +31 (0)164 672387 F........................................ +31 (0)164 672069 E info@vankeulen-loodgieters.nl W www.vankeulen-loodgieters.nl

VAN DE KIMMENADE BV Hof Bruheze 404, 5704 NR HELMOND T........................................ + 31 (0)492 512164 F........................................ + 31 (0)492 558867 E info@leiendaken.nl W www.leiendaken.nl

LEI-IMPORT B.V. Postbus 7015 6050 AA MAASBRACHT T........................................ +31 (0)475 436439 F....................................... +31 (0)475 436882 E info@lei-import.nl W www.lei-import.nl

Meubelstoffering Meubelstoffering OOSTENDORP BV, Interieur- en meubelstoffering Vlasakker 12, 3417 XT MONTFOORT T..........................................+31 (0)348 471921 F......................................... +31 (0)348 474467 E info@oostendorp.biz W www.oostendorp-stoffering.nl

Natuurlijke hydraulische kalk

REYNCHEMIE NV Industrieweg 25B, 8800 ROESELARE T............................................+32 (0)51 242527 F............................................+32 (0)51 229892 E reynchemie@skynet.be W www.reynchemie.com

Ongediertebestrijding

Restauratiesloop

VAN LIEROP CONSERVEERT & HERSTELT HOUT | VERDRIJFT VOCHT Regio Noord Postbus 52, 2400 AB ALPHEN A/D RIJN T..........................................+31 (0)172 433514 E info@vanlierop.nl W www.vanlierop.nl Regio Zuid en Belgie postbus 48, 5298 PB LIEMPDE T..........................................+31 (0)411 632647 E info@vanlieropzuid.nl W www.vanlierop.nl

VAN RIJSWIJK PRECISIESLOOP BV Veldweg 12, 5061 KJ OISTERWIJK Postbus 80, 5060 AB OISTERWIJK T......................................... +31 (0)13 5283934 F......................................... +31 (0)13 5216349 E info@precisiesloop.nl W www.restauratiesloop.nl, www.precisiesloop.nl

Smederijen

Restauratoren

Steigerbouw

DEJO STEIGERS BV Havenstraat 7-1, 3861 VS NIJKERK T........................................ +31 (0)33 2571390 F........................................ +31 (0)33 2544250 E info@dejosteigers.nl W www.dejosteigers.nl

Stukadoors

VAN MILT RESTAURATEURS BV Kauwenhoven 38, 6741 PW LUNTEREN T ...................................... +31 (0)318 482256 F ...................................... +31 (0)318 484189 E info@vanmiltrestaurateurs.nl W www.vanmiltrestaurateurs.nl stau

Restauratiemortels

Restauratieschilders

SMEDERIJ FRITS KRAMER Goejanverwelle 62, 3467 PR HEKENDORP T........................................ +31 (0)182 501340 F........................................ +31 (0)182 503094 E frits@fritskramer.nl W www.fritskramer.nl

SMEDERIJ OLDENHAVE BV Bedrijvenweg 6, 7251 KX VORDEN T......................................... +31 (0)575 551428 F......................................... +31 (0)575 551714 E info@smederijoldenhave.nl W www.smederijoldenhave.nl

STUKADOORS- EN AFBOUWBEDRIJF GENNISSEN BV De Bouterhoek 1a, 3985 AK WERKHOVEN T........................................ +31 (0)343 551426 F......................................... +31 (0)343 551686 E gennissenbv@planet.nl

Tegels

ALBARELLO BV Berltsumerdyk 35, 9036 MT MENALDUM T......................................... +31 (0)518 481923 F......................................... +31 (0)518 482081 E info@albarello.nl W www.albarello.nl

Timmerfabrieken Energieweg 19 4231 DJ Meerkerk STICHTING RESTAURATIE ATELIER LIMBURG Postbus 1679, 6201 BR MAASTRICHT Postbus 4 T ........................................ +31 (0)43 3218444 F .........................................+314230 (0)43BA 3100555 Meerkerk E info@sral.nl W www.sral.nl alo nderh oud

ta 0183-358777 ... vakma n in toTel.

Studio Kei

Fax 0183-358787

info@vandervegt.nl STUDIO KEI Noord Bevelandstraat 17, 1025 NP AMSTERDAM T .........................................+31 (0)20 6364121 M ........................................+31 (0)6 55166349 E mail@studiokei.nl W www.studiokei.nl NGK erkende

oud restauratie ... vakma n in to taalo nderh

Schults Schilders Smederij Deltastraat 4, 4301 RC ZIERIKZEE T......................................... +31 (0)111 414065 F......................................... +31 (0)111 417295 E info@schultsschilders.nl W www.schultsschilders.nl

SMEED- EN CONSTRUCTIEBEDRIJF VAN DER VEGT BV Energieweg 19, 4230 BA MEERKERK T......................................... +31 (0)183 358777 F......................................... +31 (0)183 358787 E info@vandervegt.nl W www.derestauratiesmid.nl

Steenhouwerij • Alle voorkomende staalconstructies, trappen,

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Wie doet wat

TIMMERFABRIEK GEBRS BOS BV Zuidzijde 152, Postbus 4, 2977 ZG GOUDRIAAN T......................................... +31 (0)183 583583 F......................................... +31 (0)183 582678 E info@tifabos.nl W www.tifabos.nl

Verf fabrikanten

hekwerken zowel in staal, aluminium en roestvrijstaal • Smeedwerk • Stalen ramen Steenhouwerij • RestauratieZederik projecten Hogewaard 6, 4235 VS TIENHOVEN T .........................................+31 (0)183 606635 F..........................................+31 (0)183-601144 E info@zederik.biz W www.zederik.net

HERSFT & HELDER B.V. Bouwweg 19, 8243 PJ LELYSTAD Postbus 2074, 8203 AB LELYSTAD T......................................... +31 (0)320 260616 F......................................... +31 (0)320 261184 E info@herfstenhelder.nl W www.herfstenhelder.nlVer

Bouwen aan monumenten

171

Vanaf € 396,- per jaar weten uw klanten ook wat u doet! Bel +31 (0)495 450095 +32 (0)11 605540 voor alle informatie over een vermelding

Wie doet wat

172

Verf producten

LINOVA VERFPRODUCTEN Gelderhorst 12, 7287 BH ZUTPHEN T .......................................+31 (0)575 542300 E info@linova.nl W www.linova.nl,

Verzekeringen

Vochtbestrijding

KÖSTER AFDICHTINGSSYSTEMEN BV Postbus 432, 3840 AK HARDERWIJK T......................................... +31 (0)341 467090 F......................................... +31 (0)341 467099 E info@koster-afdichtingssystemen.nl W www.koster-afdichtingssystemen.nl

Wandspanning Meubelstoffering

DONATUS VERZEKERINGEN Hoff van Hollantlaan 8, 5243 SR ROSMALEN Postbus 500, 5240 AM ROSMALEN T .........................................+31 (0)73 5221700 F .........................................+31 (0)73 5221717 E info@donatus.nl W www.donatus.nl

Bouwen aan monumenten

OOSTENDORP BV, Interieur- en meubelstoffering Vlasakker 12, 3417 XT MONTFOORT T..........................................+31 (0)348 471921 F......................................... +31 (0)348 474467 E info@oostendorp.biz W www.oostendorp-stoffering.nl

Zonwering

SCHERMNED Grote Woerdlaan 36c, 2671 CL NAALDWIJK T......................................... +31 (0)174 622214 F......................................... +31 (0)174 622687 E info@schermned.nl W www.schermned.nl

r Hieg ? uw lo o Neem contact op met Niek Oostendorp voor alle informatie: T +31 (0)495 450095 E n.oostendorp@louwersuitgevers.nl

Nieuw! Een verantwoorde oplossing voor het behoud van het cultureel erfgoed. Bofimex introduceert Khalix, een serie unieke restauratiemortels voor voeger, stukadoor en metselaar. - voorspritsmortel - hechtmortel - ecoCork isolatiemortel - raapmortel (ook machinaal verwerkbaar) - afwerkmortel - bindmiddel NHL3,5 (licht van kleur) - bindmiddel NHL 5 (licht van kleur) Khalix mortels en bindmiddelen zijn vrij van cement en gebaseerd op natuurlijke hydraulische kalk type NHL 3,5 en NHL 5 conform richtlijn EN 459-1.

Kijk op www.bofimex.nl

OOSTENDORP Interieur- en meubelstoffering B.V.

Oostendorp Interieur- en meubelstoffering is een ambachtelijk bedrijf. Wij restaureren en reconstrueren onder andere wandbespanningen, gordijnen, traplopers en meubelstoffering. Hierbij maken wij gebruik van originele materialen en technieken. In onze showroom hebben wij een uitgebreide collectie stoffen en tapijten uit diverse stijlperiodes.

MAKING BUILDINGS BEAUTIFUL

Lid van Restauratoren Nederland en Restauratieconvergent. Voor meer informatie hierover kunt u terecht op: www.restauratieconvergent.nl

RIJKSMUSEUM, AMSTERDAM

Vlasakker 12 T (0348) 47 19 21 3417 XT Montfoort F (0348) 47 44 67

E info@oostendorp.biz I www.oostendorp-stoffering.nl

Ridder Leidekkers en Koperslagers heeft afgelopen jaar alle ornamenten van het Rijksmuseum gerestaureerd. Kijk voor meer informatie over restauratie van leistenen daken en metalen ornamenten op onze nieuwe website: E info@skinsforbuildings.com T +31 (0)888 111 888 www.ridderleidekkers.com

Naamloos-6 1

ADVRidder.indd 16-03-2011 17:01:48 1

10-12-12 12:08

Op de foto: “Sinds de 14e eeuw werd Slot Well, markering langs de Maas, bewoond door de familie van Malsen. Het heeft vele oorlogen doorstaan. Tijdens de Franse oorlog is zelfs de linkerkant van het kasteel afgebroken. In de 19 eeuw werd dit gedeelte weer aangebouwd door toenmalig eigenaar Baron Slingerland. Daarom zie je nu een middeleeuwse toren met een neo-middeleeuws zijgedeelte.” “In 2001 heb ik het kasteel gekocht en grondig gerestaureerd. Het is een bijzonder bezit, zodra je de poort doorrijdt, word je betoverd. De entree is prachtig, maar toch knus. Precies dát is de kracht van Slot Well. Dikke muren, kantelen, grachten, een ophaalbrug, en toch een behaaglijke woonomgeving, met koetshuis. Ook heel bijzonder is het dubbele grachtenstelsel, onderhand zeldzaam in ons land.” “Op de foto zit ik in de salon, het mooiste gedeelte van het huis. Compleet met een prachtige schouw en een interieur dat past bij de stijl van het monument. Zelfs het behang is eeuwenoud en monumentaal.” Dhr. E. Schermerhorn, eigenaar en ondernemer

onatus verzekert vertrouwd sinds 1852

www.donatus.nl tel. 073 - 5221700

Monumenten worden met veel zorg omgeven door hun eigenaren en beheerders. Dat is belangrijk en nodig. Net als het kiezen van de juiste verzekering. Al sinds 1852 heeft Donatus ervaring in het verzekeren van monumentale kerken en gebouwen. Als onderlinge maatschappij werken wij zonder winstoogmerk. Wij hebben dan ook geen klanten, maar leden. Maak vrijblijvend kennis met Donatus. Onze expertise zal u verbazen en verrassen, evenals onze jaarlijkse premierestitutie.

Toonaangevend in aluminium en composiet gevels! www.rollecate.nl (0522) 467 000

ik voel me super, man! Wij wilen dat leerlingen de held zijn en zich elke dag super voelen. Zodat ze zich ongestoord kunnen ontwikkelen tot wat ze later willen zijn. Daarom creĂŤren we gezonde klaslokalen die goed zijn geventileerd en waarin sprake is van een lage CO2-concentratie. ComfoSchool is een innovatief, duurzaam ventilatieplafond voor klaslokalen. Het voorziet in een constant frisse luchtkwaliteit, uitstekende akoestiek en draagt bij aan een optimale temperatuurbeheersing. Meer informatie? Kijk op www.comfoschool.nl of scan de QR-code.

ComfoSchool, het gezonde ventilatieplafond: constant frisse lucht, uitstekende akoestiek