การสํารวจไดโนเสารในประเทศไทย การสารวจไดโนเสารในปร เทศไทย ซากดึกดําบรรพของไดโนเสารในเมืองไทยไดมีการคนพบกันมาเปนเวลานานแลว กระดูกไดโนเสารชิ้นแรกพบที่ อําเภอภูเวียง จังหวัดขอนแกน ในป พ.ศ. 2519 โดยนายสุธรรม แยมนิยม นักธรณีวิทยา กรมทรัพยากรธรณี ขณะสํารวจ แรยูเรเนียมในหมวดหินเสาขัว (Sao Khua Formation) กระดูกดังกลาวไดรับการตรวจสอบจากผูเชี่ยวชาญชาวฝรั่งเศสวา เปนสวนปลายลางสุดของกระดูกตนขาของไดโนเสารกินพืช ทําใหทราบวามีไดโนเสารในประเทศไทยดวย ดังนั้น ตั้งแต ปพ.ศ. 2523 เปน ตนมา จึงมีงานสํารวจซากดึกดําบรรพสัตวมีกระดูกสันหลังในประเทศไทยรวมกันระหวางนักธรณีวิทยา จากฝายโบราณชีววิทยา กองธรณีวิทยา กรมทรัพยากรธรณี กับผูเ ชี่ยวชาญชาวฝรั่งเศส ผลจากการสํารวจแหลงไดโนเสาร ตั้งแต พ.ศ.2523 จนถึงปจจุบันพบซากดึกดําบรรพกระดูกไดโนเสาร และ รอยเทาของไดโนเสารกระจัดกระจายอยูทั่วไปในพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศหลายจังหวัด ไดแก จังหวัด ขอนแกน อุดรธานี สกลนคร นครพนม กาฬสินธุ มุกดาหาร ชัยภูมิ เลย นครราชสีมา หนองบัวลําภู อุบลราชธานี ยโสธร สระแกว ปราจีนบุรี เพชรบูรณ พะเยา และกระบี่ ในจํานวนแหลงทั้งหมดมีแหลงรอยเทา 11 แหลงคือที่ อําเภอภูเวียง จังหวัดขอนแกน อุทยานแหงชาติภูเกา จังหวัดหนองบัวลําภู อุทยานแหงชาติเขาใหญ จังหวัดปราจีนบุรี อําเภอหนองสูง จังหวัดมุกดาหาร อําเภอนาคู อําเภอเมือง จังหวัดกาฬสินธุ อําเภอดานซาย อําเภอภูหลวง อําเภอภูกระดึง จังหวัดเลย อําแภอทาอุเทน จังหวัดนครพนม อําเภอหนองบัวแดง จังหวัดชัยภูมิ
กระดูกชิ้นแรกที่ขุดพบที่อุทยานแหงชาติ ภูเวียง จังหวัดขอนแกน
กระดูกคอไดโนเสารซอโรพอดที่หลุมขุดคนที่ 2 อําเภอภูเวียง จังหวัดขอนแกน
กระดูกไดโนเสารที่หลุมขุดคนที่ 9 อําเภอภูเวียง จังหวัดขอนแกน
การสํารวจหาซากกระดูกไดโนเสาร ที่อําเภอหนองบัวแดง จังหวัดชัยภูมิ
ขุดซากกระดูกไดโนเสารที่ภูกุมขาว อําเภอสหัสขันธ จังหวัดกาฬสินธุ กรมทรัพยากรธรณี กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
แหลงที่พบฟอสซิลไดโนเสารในประเทศไทย
กระดกไดโนเสาร ที่หลมขดค นที่ 1 อ.ภู อ ภเวี ยง จ.ขอนแกน จ ขอนแกน กระดู กไดโนเสารทหลุ มขุดคนท เวยง เปนกระดูก ของไดโนเสารกินพืช ภูเวียงโกซอรัส สิรินธรเน
กระดูกไดโนเสารภูเวียงโกซอรัส สิรินธรเน ที่สมบูรณที่สุด ยุคครีเทเชียส อายุ 130 ลานป ที่ภูกุมขาว จ.กาฬสินธุ
ตัวอยางไขสตั วเลื้อยคลาน จากหินทรายหมวดหินเสาขัว ยุคครีเทเชียสตอนตน (130 ลานป) อ.เตางอย จ.สกลนคร
กร ดกไดโนเสาร ซอโรพอด หมวดหิ นน้ําพอง กระดู กไดโนเสารซอโรพอด หมวดหนนาพอง ยุคไทรแอสซิกตอนปลาย(210 ลานป) ภูกระดึง จ.เลย
ไ โ หลุมขุดคน ไดโนเสาร เ ชียี งมว น จังั หวัดั พะเยา แหลงไดโนเสารแหงแรกของภาคเหนือ
แหลงรอยตีนไดโนเสารที่เกาแกที่สุด ในหมวดหินน้ําพอง ยุคไทรแอสซิกตอนปลาย(210 ลานป) อ.หนองบัวแดง จ.เลย
แหลงขุดคนไดโนเสาร อิสานโนซอรัส อรรถวิภัชชิ ยุคไทรแอสซิกตอนปลาย(210 ลานป) อ.หนองบัวแดง จ.ชัยภูมิ
แหลงไดโนเสารโคกผาสวม อ.ศรีเมืองใหม จ.อุบลราชธานี หมวดหินโคกกรวด อายุ 100 ลานป
แหลงขุดคนไดโนเสาร ในหมวดหินภูกระดึง อ.คํามวง จ.กาฬสินธุ ยุคจูแรสสิกตอนปลายถึงครีเทเชียสตอนตน (150 ลานป)
แหลงรอยตีนไดโนเสาร อุทยานแหงชาติเขาใหญ แหลงรอยตีนไดโนเสาร ทาอุเทน จ.นครพนม แหลงไดโนเสารซอโรพอด จ.กระบี่ แหงแรกในภาคใต หมวดหินคลองมีน ยุคจูแรสสิกตอนปลาย (150 ลานป) หมวดหินพระวิหาร ยุคครีเทเชียสตอนตน (140 ลานป) หมวดหินโคกกรวด อายุ 100 ลานป
แหลงรอยตีนไดโนเสาร อ.นาคู จ.กาฬสินธุ หมวดหินพระวิหาร ยุคครีเทเชียสตอนตน (140 ลานป)
กรมทรัพยากรธรณี กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
ไดโนเสารชนิดตางๆ ที่พบในประเทศไทย DINOSAURS OF THAILAND จากการสําํ รวจฟอสซิ ฟ ิลไไดโนเสาร โ ในประเทศไทย ป ไ พบกระดูกไไดโนเสาร โ เปนจํํานวนมากในชั ใ น้ั หินิ ทรายทีส่ี ะสมตัวั บนแผนดินมหายุคมีโซโซอิก ชิ้นสวนกระดูกที่พบ เปนของไดโนเสารชนิดตาง ๆ คือ 1. ภูเวียงโกซอรัส สิรินธรเน Phuwiangosaurus sirindhornae 2. สยามโมซอรัส สุธีธรนี Siamosaurus suteethorni 3. สยามโมไทรันนัส อิสานเอนซิส Siamotyrannus isanensis 4. คอมพซอกนาธัส Compsognathus 5. กินรีมิมัส ขอนแกนเอนซิส Kinnareemimus khonkaenensis 6. ซิตตะโกซอรัส สัตยารักษกิ Psittacosaurus sattayaraki 7. อีสานโนซอรัส อรรถวิภัชนชี Isanosaurus attavipachi 8. สยามโมดอน นิ่มงามมิ Siamodon nimngami 9. ราชสีมาซอรัส สุรนารีอิ Ratchasimasaurus suranareae นอกจากนั้นยังพบฟอสซิลของสัตวรวมสมัยไดโนเสารไดแก หอยน้ําจืดสองฝา (Bivalve) ปลาเลปโดเทส (Lepidotes) จระเขโกนิโอโฟลิส (Goniopholis) เตา (Turtle) และปลาฉลามน้ํา้ จืดไฮโบดอนท (Hybodont shark)
3 1
5 2 4
6 กรมทรัพยากรธรณี กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
อีสานดึกดําบรรพ ยุคครีเทเชียสตอนตน (Early Cretaceous) เมื่อ 130 ลานปกอน ผืนแผนดินอีสานมีลักษณะภูมิประเทศเปน ที่ราบลุมน้ําใหญ เปนแหลงอาศัยของไดโนเสารและสัตวดึกดําบรรพ ซึ่งเมื่อตายลงไปก็ถูกตะกอนจากแมน้ํากลบฝง เก็บรักษาเอาไวกลายเปนซากดึกดําบรรพ ทําใหเราคนพบและจินตนาการถึงเหลาฝูงไดโนเสารกินพืช ภูเวียงโกซอรัส สิรินธรเน (Phuwiangosaurus sirindhornae) หากินอยูใกลชายน้ําอันอุดมสมบูรณดวยพืชพันธุไม ไดโนเสารนกกระจอกเทศ กินรีมิมัส ขอนแกนเอนซิส (Kinnareemimus khonkaenensis) กลุมหนึ่งซึ่งอยูไมไกลนักตกใจวิ่งหนีพวกลาเหยื่อ สยามโมไทรันนัส อีสานเอนซิส (Siamotyrannus isanensis) ซึ่งปรากฏตัวอยูดานหนาของภาพ ฝูงคอมพซอกนาธัส (Compsognathus) ไดโนเสาร ขนาดจิ๋ วหากิ น อยู ตามชายฝ ง อี ก ด านหนึ่ ง สยามโมซอรั ส สุ ธี ธ รนี (Siamosaurus suteethorni) กําลังจับปลาเลปโดเทส (Lepidotes) เปนอาหารอยูริมฝงทางซายของภาพ ในแมน้ํามีจระเข โกนิโอโฟลิส (Goniopholis) และมุมดานขวาของภาพเปนเตาโบราณ สาเหตุที่ไดโนเสารมาตายรวมกันอยูที่นี่มีหลายสาเหตุดวยกัน สาเหตุหนึ่งสันนิษฐานวาสภาพแวดลอม โบราณในยุุคครีเทเชียสตอนตน (Earlyy Cretaceous) บริเวณนี้เปนที่ราบลุุมน้ําใหญ ญ มีแมน้ําไหลคดเคี้ยวตวัดไปมา (meandering rivers) สภาพภูมิอากาศเปนแบบกึ่งแหงแลง(semi-aridenvironment) ในฤดูแลงกระแสน้ําจะไหลเอื่อย ๆ แตในฤดูฝนมีน้ําปาไหลหลากมาอยางแรง ทําใหแมน้ํามีกระแสน้ําไหลเชี่ยวและมีน้ําเออลนทวมตลิ่งเปนบริเวณกวาง ฝูงไดโนเสารที่อาศัยหากินที่บริเวณริมน้ําใชเสนทางเดินขามแมน้ําเปนประจํา ไดพยายามเดินขามแมน้ําตามปกติ แตกระแสน้ําไหลแรงมากไดโนเสารฝูงใหญมีจํานวนมากจึงเกิดการเบียดชนและเหยียบกัน พวกที่ออนแอก็จมน้ําตาย ซากถูกน้ําพัดพามาเกยตื้นอยูที่บริเวณสันดอนหรือริมตลิ่ง ตอมาถูกฝงกลบดวยตะกอนดินทรายเปนระยะเวลานาน นับหลายหมื่นหลายลานป จนกลายเปนฟอสซิลหรือซากดึกดําบรรพเก็บรักษาไวในชั้นหิน ใหนักโบราณชีววิทยา ทําการขุดคน อนุรักษและศึกษาวิจัยแลวจินตนาการถึงสภาพแวดลอมโบราณและความเปนอยูของสิ่งมีชีวิตในอดีต ใหเราไดรับรูในปจจุบัน
กรมทรัพยากรธรณี กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
ไ โ ไดโนเสาร เปนสัตวเลื้อยคลานโบราณชนิดหนึ่ง มีขนาดและรูปรางแตกตางกันมากมาย บางชนิดมีขนาดเล็กเทาไก บางพวกเดิน 4 ขา บางพวกก็เดินและวิ่งบนขาหลัง 2 ขาง บางพวกกินแตพืชเปนอาหาร ในขณะที่อีกพวกหนึ่งกินเนื้อ ไดโนเสารพวกแรกปรากฏขึ้นมาในโลกในชวงตอนปลายของยคไทรแอสสิ ไดโนเสารพวกแรกปรากฏขนมาในโลกในชวงตอนปลายของยุ คไทรแอสสกก (Late Triassic) เมอกวา เมื่อกวา 225 ลานป ลานป มาแลว เปนเวลาที่ทวีปทั้งหลายยังตอเปนผืนเดียวกัน มีชีวิตอยูและมีวิวัฒนาการตลอดระยะเวลาอันยาวนานถึง 160 ลานป กระจัดกระจายแพรหลายอยูทั่วผืนแผนดินในโลก และสูญพันธุไปหมดเมื่อ 65 ลานปที่ลวงมา ในขณะที่ตนตระกูล ของมนุษยเพิ่งจะปรากฏในโลกเมื่อ 5 ลานปที่ผานมา หลังจากไดโนเสารสูญพันธุไปแลวถึง 60 ลานป
กรมทรัพยากรธรณี กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
ไดโนเสารมอยู ไดโนเสาร มีอยจริรงทตาบลเหลาโพนคอ งที่ตําบลเหลาโพนคอ อําเภอโคกศรีสุพรรณ จังหวัดสกลนคร การคนพบซากฟอสซิลไดโนเสารในพื้นที่ตําบลเหลาโพนคอ บริเวณภูยางอึ่ง อําเภอโคกศรีสุพรรณ จังหวัดสกลนคร ซึ่งอยูในเขต ิ ผายล เรมขนเมอเดอนสงหาคม อุทยานแหงชาตภู ิ่ ึ้ ื่ ื สิ พ.ศ.2553 ศ 2553 โดย โ ชาวบานเปนผูพบวัตถุลักษณะคลายฟอสซิล และนายพิทักษ บริพิศ นายอํ า เภอโคกศรี สุ พ รรณ ได ส ง ไปให พิ พิ ธ ภั ณ ฑ สิ ริ น ธร ภู กุ ม ข า ว กรมทรั พ ยากรธรณี ทํ า การตรวจสอบเบื้ อ งต น พบว า เป น ฟอสซิ ล ไดโนเสารจริง แตยังไมทราบวาเปนชนิดใด ในเบื้องตนองคการบริหารสวนตําบลเหลาโพนคอไดมีหนังสือ แจงไปยังกรมทรัพยการธรณี เพอใหมาตรวจสอบสถานททคนพบ แจงไปยงกรมทรพยการธรณ เพื่อใหมาตรวจสอบสถานที่ที่คนพบ โดย นายอัศนี มีสุข ผูอํานวยการสํานักคุมครองซากดึกดําบรรพ และคณะ ไดเขามาตรวจสอบในเดือนกันยายน 2553 และใหทําแนวเขตปองกัน การขุดคนและเคลื่อนยายฟอสซิล ในป พ.ศ. 2555 ไดมีเจาหนาที่ของกรมทรัพยากรธรณีมา สํารวจพื้นที่รวมกับทางองคการบริหารสวนตําบลเหลาโพนคอและ อุุทยานแหงชาติภูผายล จากการตรวจสอบซากฟอสซิลที่เก็บรักษาไว ที่สํานักงานองคการบริหารสวนตําบลเหลาโพนคอ ระบุในเบื้องตนไดวา เปนไดโนเสารกินเนื้อ 2 ประเภท จากลักษณะของฟนที่แตกตางกัน คือ กลุ ม ไดโนเสาร สยามโมไทรั น นั ส อิ ส านเอนซิ ส และกลุ ม ไดโนเสาร สยามโมซอรัส สุธี ธรนี ในสว นของกระดู กซึ่ งมีขนาดใหญน าจะเป น พวกซอโรพอด คื อ กลุ มไดโนเสาร กิ นพื ช ภู เวี ยงโกซอรั ส สิ ริ นธรเน นอกจากนี้ยังพบเศษฟนจระเขและกระดองเตาดวย
พืน้ ที่บริเวณภูยางอึ่งที่มีการคนพบซากฟอสซิลไดโนเสาร ไดมีการทายแนวเขตปองกันการขุดคนและเคลื่อนยายฟอสซิล
ซากฟอสซิลทีพ ่ บบริเวณภูยางอึ่ง ซึง่ เก็บรักษาไว ที่สํานักงานองคการบริหารสวนตําบลเหลาโพนคอ
ลักษณะของไดโนเสารที่พบซากฟอสซิลบริเวณภูยางอึ่ง ตําบลเหลาโพนคอ อําเภอโคกศรีสุพรรณ จังหวัดสกลนคร
สยามโมไทรันนัส อิสานเอนซิส
สยามโมซอรัส สุธีธรนี
ภูเวียงโกซอรัส สิรินธรเน
การสํารวจพืน้ ทีภ่ ูยางอึ่ง ที่มีการคนพบฟอสซิลไดโนเสาร ของเจาหนาที่กรมทรัพยากรธรณี รวมกับ อบต.เหลาโพนคอ และอุทยานแหงชาติภูผายล กรมทรัพยากรธรณี กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
สยามโมไทรันนัส อีสานเอนซิส Siamotyrannus isanensis
Buffetaut, Suteethorn and Tong, 1996
เปนไดโนเสารเทอโรพอดขนาดใหญพวกคารโนซอร กินเนื้อ เปนอาหาร เดินดวย 2 เทาหลังที่ทรงพลัง คอสั้น หัวกะโหลกใหญ มี ฟ น คมเหมื อ นใบมี ด ขาหน า เล็ ก สั้ น พบซากกระดู ก หลายชิ้ น ประกอบดวยกระดกสั ประกอบดวยกระดู กสนหลง นหลัง กระดู กระดกสะโพก กสะโพก และกระดกหาง และกระดูกหาง เป เปนน ซากดึกดําบรรพที่สมบูรณ ฝงตัวแนนอยูในชั้นหินทรายยุคครีเทเชียส ตอนต น ประมาณ 130 ล า นป ที่ ภู เ วี ย ง จั ง หวั ด ขอนแก น ผล การศึกษาวิจัยพบวาเปนไดโนเสารสกุลใหม และชนิดใหมจึงตั้งชื่อวา สยามโมไทรันนัส อีสานเอนซิส Siamotyrannus isanensis ลักษณะของ กระดูกที่พบบงวาเปนบรรพบุรษของที-เร็กซ (Tyrannosaurus rex) ซึ่ง เปนไดโนเสารกินเนื้อที่มีขนาดใหญ ญมากในยุุคครีเทเชียสตอนปลาย สยามโมไทรันนัส มีขนาดยาวประมาณ 6.5 เมตร ซึ่งยาวครึ่งหนึ่ง ของ ไทรันโนซอรัส เร็กซ
ลักษณะฟนไดโนเสารสยามโมไทรันนัส อีสานเอนซิส ทีพ ่ บในบริเวณตําบลเหลาโพนคอ อําเภอโคกศรีสุพรรณ
ลักษณะไดโนเสารกลุมสยามโมไทรันนัส อิสานเอนซิส กรมทรัพยากรธรณี กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
สยามโมซอรัส สุธีธรนี Si Siamosaurus suteethorni t th i
Buffetaut and Ingavat, 1986 ไดโนเสารกินเนื้อขนาดใหญชนิดแรกที่พบในประเทศไทย พบฟนที่มีลักษณะเปนรูปทรงกรวย มีแนวรองและสัน เรียงสลับกันตลอดรอบฟน คลายฟนจระเข ในชั้นหินหมวดเสาขัวหลายแหง ยุุคครีเทเชียสตอนตน ประมาณ 120 - 130 ลานป เปนฟนของเทอโรพอดขนาดใหญ สยามโมซอรัส สุธีธรนี Siamosaurus suteethorni โดยชื่อตั้งใหเปนเกียรติแกนายวราวุธ สุธีธร ซึ่งมีสวนสําคัญในการคนพบฟอสซิลสัตวมีกระดูกสันหลังในประเทศไทย ลักษณะของฟนซึ่งผิดแปลกไปจากเทอโรพอดทั่วๆไป ชี้ใหเห็นวา สยามโมซอรัส นาจะกินพวกปลาเปนอาหาร คลายกับพวกจระเข
ลักั ษณะฟ ฟนไไดโนเสาร โ สยามโมซอรั โ ัส สุธีธรนีี ทีพ ี่ บ ในบริเวณตําบลเหลาโพนคอ อําเภอโคกศรีสุพรรณ มีลักษณะเปนรูปทรงกรวย ปลายแหลม มีแนวรอง
ลักษณะไดโนเสารกลุมสยามโมซอรัส สุธีธรนี
กรมทรัพยากรธรณี กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม
ภูเวียงโกซอรัส สิรินธรเน Phuwiangosaurus sirindhornae Martin, Buffetaut and Suteethorn, 1994 ไดโนเสารซอโรพอดชนิดแรกที่พบในประเทศไทย เปนไดโนเสารกินพืชขนาดใหญ ยาวประมาณ 15-20 เมตร เดิน 4 ขา คอยาว หางยาว พบในชั้นหินหมวดเสาขัว ยุคครีเทเชียสตอนตน ประมาณ 130 ลานป ที่ภูเวียง จังหวัดขอนแกน ภูกุมขาว จังหวัด กาฬสินธุ ชัยภูมิ สกลนคร หนองบัวลําภู และอุดรธานี การวิจัยฟอสซิลที่พบชี้ใหเห็นวาตางไปจากพวกซอโรพอดทั้งหลายที่พบใน ประเทศจีน ทวีปอเมริกา อัฟริกาและอื่น ๆ เปนไดโนเสารสกุลใหมและชนิดใหมของโลก โดยชื่อสกุลตั้งตามสถานที่พบครั้งแรก คือภูเวียง สวนชื่อชนิดเพื่อเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ผูทรงสนพระทัยและติดตามงาน สํารวจวิจัยไดโนเสารมาโดยตลอด โดยไดรับพระมหากรุณาธิคุณใหใชพระนามาภิไธย “สิรินธร” เปนชื่อชนิดไดโนเสาร
ลักั ษณะกระดูกสวนไหปลาร ไ ป า ของไดโนเสาร ไ โ ภูเวียงโกซอรัส สิรินธรเน ที่พบในบริเวณ ตําบลเหลาโพนคอ อําเภอโคกศรีสุพรรณ
ลักษณะไดโนเสารภูเวียงโกซอรัส สิรินธรเน
กรมทรัพยากรธรณี กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม