វគ្គទី ១៥ ក្ពិះរាជក្រកាស បសលិះបរឿងបដរើ ច្ឆប់ក្រុម
តុររសិន ។
ក្ពឹតការណ្ ៍ បៅថ្លៃ ១៨ បមស្ថ ១៩២៥ រាុងឃុំ ិត
ក្កា ំងលាវបនិះ ភាលមៗ
នបណា ត លបអាយ
ពីសំ ណារ់រាជវាងក្រុ ំ ងភាបំ ពញ
អាណាពា
ល។
នក្រតរមម ិ
និងរាជការ
បៅថ្លៃ ២៣ បមស្ថ ១៩២៥ ្ណ្ៈរដាមន្រនតី នដល នអារអងា ច ស់ភាណ្ុវងស
ជានាយរ
នបបរ ើ
រចច ភាព ថ្នបលារបរសុ ៉ា ី ដង ់ ិ ក្រជុំមួយ បក្កាមអធបត ិ ី សបុ ប៉ារបយ ី ើ របឈ្លែិះន្រ ក្របទស
វង ់ស្ថវបូដ្ ំង
រាងក្រច្ឆ ំ ំក្របទសរមពុជា
ំ ង អារដនា
បដម ើ បជនជរ ី
ពិភារាអំ ពីក្ពឹតការណ្ ៍ បៅក្កា ំងលាវបនិះ។ ិត
បៅបពលជំនំបុ នាិះ
អារអងា ច ស់ភាណ្ុវងស
(២៤)24 បសនាតក្រសួ ង មហាថ្ផ្សទ ធ មម កា រ ី
ក្រកាសចំប
នលលងបសចរតី
ិះបលារបរសុ ៉ា ី ដង ់សបុ ប៉ារបយ ី ើ រ ថ្ន៖
សូមជំរាបបលារ
៉ា ី ដង ់សបុ ប៉ារបយ ី ើរ ឺ បរសុ
និង
អស់បលារ អស់អារក្ជាប(២៥)25 ។
បៅក្របផ្សលូវនដលបទបជ រ ី ជាអស្ថចរយ ប ើ
នចតត ំ លខសបខស ំ ិ រជួ ឹ ួ លជាខ្លងបនាិះ
លំបទានបដ្យបោរព
នដលមរ្ំនាប់លា ប បដស)
បៅមុខផ្សាូរបនិះ
២៥.
ប
ើ យខណ្ៈ រ
បរសុ ៉ា ី ដង ់រំពង ់ឆ្ា ំងជាបលើរបក្កាយបំផ្សត ុ បនាិះ
បដ្យបមក្តីរាប់អាន
25
ខស ំុ ា ម ូ បអាន
នបសៀអាត់មន ី ីស្រស្ថតទ ័រ (
ខស ំុ ា ម ូ នលលងរាុងឱកាសធំបនិះ
24 ២៤.
ើ យបដ្យ
បសចរតស្ថ ី ត យ្ុណ្
និងបសចរតទុ ី របេ ស្ថរ
ពន់
មពលមនាេះក្ក្តួង ោថ្ផទថ្ង ។ អ្តាបទមនេះចាំលងទាំងស្តុង ក្គ្មន់ដតដក្អ្ក្ខរាវ ិរុទប ធ នេិច មតចក្េីទុក្មៅែដែល ម ើលរាជ្ក្ិច្រាជ្ការឆ្នាំគាំរប់ ១៥ មលខ១ ដខយុាំងរ ីមយមា៉េ រស ឆ្នាំ
១៩២៥ ទាំព័រ១០៩ ។
ក្រ
ណ្ ពីក្ពិះររុណាក្ពិះបៅរមពុជា និង រាជការ
បខមរៈ ។
បយើងទាងអស់ ំ ោាជាតសខ ិ ែរ
រាប់អាន ប
នស្ថតប់និងស្សលាញ់
នបសៀរអាត់មន ី ីស្រស្ថតទ ័រ (
យូរអនងវងឆ្ា ំមរប
ើ យ បយើងខ ំុ ា
នយរចតត ុ ដ្រ់ ិ ទរ
បធវបអាយរាជាការ ើ
នដង ឹ ថ្ន មន្រនតីបនិះ
ខតខំ តាមក្ប្លជាាថ្វបឆលៀវឆ្លត ិ
នចំបរនលអ ី រុង ា ស្សុរបយើងបនាិះ
បយើងខទា ំុ ា ងអស់ ំ ភាារ់ លុិះ អាត់មន ី ីស្រស្ថតទ ័រ
របដស) ជា
(
ំ ឹងថ្ន ប នឮដន
របដស)
នបសៀរ
ទទួលអនិចចរមមរុង ា
ខណ្ៈបនិះ ជាអសច្ឆចរស នដលឥត
ន្ត ឥត ិ
យល ់ជាមុន ររនតនឹងបជឿទុរជាក្ប្លរដបសទើរពុំ នតការបនិះបឃើញថ្ន
បៅស្សុរនខ ែរជាស្សុរខ ពស់
ន
ន។
ក្ររដជារ់សសតងពិតនមន នទំបនៀមទំលាប់ទលា ូ យ
លអ
ប
ើ យឥ ូ វថ្ដនខ ែរនដលជាថ្ដ
ហានសំ លាប់បៅបលើស្សុរបយើង អស្ថចរយ ខនអា រតំណាងរាជការ ួល នដលជាអាណាពា
នបទាសឧក្ររដ ា
ជាបសចរតក្រ ី
ល
រាងបសស ំ ១ នារ់
លបលើបយើង
ខច ំុ ា ង ់បអាយអា
អស់ពីចតត ុ ិ ពី្ំនិតបយើងជាទបំ ី ផ្សត
អាណាក្រជានុ
មនុសសរំណាចនដលហានសំ លាប់បនិះ
រាស្រសតរុងស្សុ ា រនខ ែរទាងមូ ំ ល បយើងខទា ំុ ា ងអស់ ំ
រួបរួមចូលជាមួយនឹង
បដម ើ បសំ ី សដងនូវបសចរតក្រ ី
បមលងាយដល ់អាមនុសស ើ បនិះ
ក្តូវបទាស
ល
នដលហានបធវបទយា ៉ា ង ើ
នដលជាបសចរតរបស់ បច្ឆររលន ់ ី
និងរបស់អារ
បឆ្តវបងវង ជាបទឧក្ររដបា នាិះ អាណាក្រជានុរាស្រសត រាុងស្សុរនខ ែរទាងមូ ំ ល បតតចតត ូ តវា៉ា ការបនិះ អស់ ិ ចល ពី ចតត ំ ិតសលូតក្តង ់សដល ិ ្ន
នចតត ិ ស្សលាញ់ បធវបអា ើ
យ
បឃើញជាបក្ចីនដងប
អាណាពា ឱអារប
លបលើបយើង ។
ើ យដល ់ន្រ
នបសៀអាត់មន ី ីស្រស្ថតទ ័រ(
របដស)
ខណ្ៈនដលអារសំ រានតលរ់រុងបល ា ើរ បនិះ
បៅ
បក្កាយបំផ្សត ុ
បនាិះអារនឹងឮសំ បលងអាណាក្រជានុរាស្រសតនខ ែរ
នដលអារធាលប់ស្សលាញ់ រាប់អានប
ចតត ិ ចងច្ឆ ំនឹរដល ់អារជារាងដរាប
អារនឹងឮសំ បលងរាស្រសតនខ ែរទាងបនាិះ ំ ប
នដលជា
ើ យ្ង ់សតនឹងអារ
ើយ
នដល
ឥត
ន
នបភលច
តវា៉ា បអាយអារ
នលាន់លឺដល ់អារថ្ន ពួរអា
បច្ឆររំណាចខ លិះ នដលហានពិោតអារ ជាទអាប់ ឱ ី នរំបរាល ប
ដូចបនាិះនឹងក្តូវបទាសជាទំងន់បំផ្សត ុ
ើ យក្តូវបដបិ សធពិភពបលារបនិះបចញ ។
ចំសនរខ្ងបលារ បយើងខ ំុ ា
រ៏
ជាមន្រនតី
នតំថ្លប
៉ា ី ដង ់សបុ ប៉ារបយ ី ើរ ឺ បរសុ
នជាបលារ
បសៀរអាត់មីនីស្រស្ថតទ ័រ( ក្ប្លជាាផ្សងបនាិះ
ន
នចតត ិ ស្សលាញ់ ប
របដស)
ជាទបំ ុ ី ផ្សត
ន
បក្
ិះ
ក្ររបទាងតំ ំ រិះិ ើ យ បុនក្រសប់ ិ បយើងរ ៏បស្ថរស្ថតយស្សបណាិះ
ជាមួយនឹងបលារ បដ្យប របដស
បនាិះ
នបសៀរអាត់មន ី ីស្រស្ថតទ ័រ
ំ ចបនិះ ។ បដ្យ ត់បង ់បដ្យបងេដូ
នចតត ិ ខសបខស ឹ ួ លបនាិះ
បយើងខស ំុ ា ម ូ នលលងពីក្ពិះនាម
ក្ពិះររុណាក្ពិះបៅក្រុងរមពុជា ពីនាមបខមរៈ និងនាម បយើងផ្គទល ់ខន ួល ប
បសចរតបរ របេ ទាមនសសជាខ្លង ំ ី តទុ ើ
ើ យបយើងសូម បអាយ ៉ា ដ្ម
របដស ទទួលបស
ចរតជួ រជា េ ទំងន់ពីបយើង ក្ពមទាងបសច ំ ី យចូលបរតទុ ើ រតបមក្តី រាប់អាន ី
បដ្យបោរពរាុងខណ្ៈបក្ោិះកាច
បនិះ នដលបយើងចង ់បអាយ
នបសបយទុ រខ េ លិះ ើ
នជា
បយើងជួយចូលបរតទុ រជា េ មួយផ្សង បដ្យអស់ពីប ើ
ិះ
។
ំបៅថ្លៃបនាិះ ឯលទផ្សលថ្នការក្រជុ ិធ
្ការសំ បរច ឺ
បចញផ្សាយនូវក្រកាសរុងសយ៍ ី បសនាបតី រាជក្រកាសនដលបសតចក្ោន់សតឡាយក្ព ក្រជាពលរដាបៅឃុំ ក្កា ំងលាវ
និង
ក្ពិះ
សា តំរវូ ឱយ
ចូលមររស់បៅរាុង
ិ ភូមររ លំបៅបដម ំ ើ របស់ខនវ ិ ួ ល ញជាក្រញាប់ ក្ពមទាង ិ ។ ផ្គលស់បឈ្លែិះឃុំ ក្កា ំងលាវបៅថ្នឃុំ “ តរច្ឆ ិ ា ន “ វញ បសចរតក្រកាស ី
និង
ក្ពិះរាជក្រកាសបនាិះ
កាលបរបចា ិ ទ ថ្លៃទ ី ២៧ បមស្ថ ១៩២៥ ដូច
ចុិះ
នបស
(២៦)26 ចរតបផ្សត ម ទា ងស្សុ ំ ង ខ្ងបក្កាមបនិះ ៖ ើ ី
26
២៦.
មដាយចាប់មែើ ថ្នក្បកាត និងក្ពេះរាជ្ក្បកាតមនាេះ មានវ ិបតេិអ្ក្ខរាវ ិរុទជា ធ មក្ចើនក្ដនលង មយើងខ្ាំបា ុ នដក្តាំរូវ
វចនានុក្ក្ ជ្ួន ណាត មែើ បីក្ុាំឱ្យមលាក្អ្នក្នាងពិបាក្ោន ប៉េុដនេ ដង ងយម
ើយ ។
ក្យមពចន៍ឃ្លលមតចក្េីនាាំអ្តាបទមែើ
ក្យខុតមោយស្តបតា
មយើងខ្ាំុរក្ាទុក្ទាំងអ្ត់ ឥតមាន
ព្កុងកមពជាធិ បតី ុ ប្រកាសកុសសីយ៍សសនារតី ប្រះករុណា
ជាម្ចាស់ជីវ ិតស
ើតបូង
បានប្រង់ ប្រះរាជ
ទានអនុ ញ្ញាតផង តបិតដ្បិតម្ចនរររ ំសោភរំពានមួយ ជា អាប្កក់រំផុត
សរើររណា ា
ម្ចនស
ើងសៅភូមិប្កាំងោវ
ខណ្ឌរោសរអៀរ(២៧)27 ខខតាកំរង់ឆ្នំង ។ អនក
ឺ សរ ៉េសុីដ្ង់ ដ្ឺ
ហ្រ្វង់ សៅកំរង់ឆ្នំង អនកខប្រភាសាខខែរម្ចនក់ ស្ើយនិងប្កុម រកាស្សុកម្ចនក់ កនុងសវោសដ្ើរប្តួតប្ាការរាជការ ប្តូវរួក
អាសោរកំណាច វាសំោរ់សោយសោរសៅ សៅចំសពាះមុខ អាណាប្រជានុរាស្រសាខខែរ ។ កនុងខណ្ៈសនាះខដ្រអាណាប្រជានុរាស្រសាខខែរសៅប្រសងើយ
កសនាើយសនាះ ជាការគួរសអាយសអៀនខ្មែស ស្ើយអារ់សអាន ណាស់ រុកជាខលួនចូ
សមគំ និតនឹ ង រួកអាសោរកំ ណាច
សនាះជាក់ខសាង ។ រិោតសនាះនាំរ ឹតខតធ្ងន់ស រំពានស 27 ២៧.
ើវតាខដ្
មនុសស ខដ្
គឺស្តុក្រលាមបអៀរ ដតត ័យមនាេះមគមៅថាខណឌ
ើង សោយសធ្វើ
ប្តូវអាសោរសនាះ វារិោត
ម្ចនក់រត់សៅរួន ។ ាំងរីសដ្ើមសរៀងមក រុំទាន់ម្ចនសសចកាី អាប្កក់ដ្ូចសនះ សៅកនុងស្សុកខខែរសៅស
ើយ ។
ឯររឧប្កិដ្ឋសនះ នឹ ងប្ាប្រណ្ីសទាសរុំបាន ស្ើយររ ឧប្កិដ្ឋសនះ រ ឹតខតសញរ់ខសញង សំសរើមខែមសរៀត សោយររ សនាះស្ើយ ខដ្ ខដ្
ិ៍ ា នាំរង់ខូចសករស្ ែ ះ ររស់ប្កុងកមពុជា
ិ៍ ា ធ្លលរ់ខតម្ចនសករស្ ែ ះសុចរ ិត សរៀតប្តង់
សប្ពាះប្កុងកមពុជាប្តូវខតសាា ដ្
សអ រៀងមក
់ ប្រះសតជប្រះគុណ្ ប្ជាសប្ៅ
់ប្រះមហានគរបារាំងខសស
សោយប្រតិ រតាិាម
ខ
សញ្ញាខប្តសត និងាមរំសនៀមរំោរ់ ស្សុកសយើង ស្ើយ សោយម្ចនចិតា បារាំងខសស
ឈឺឆ្អ
ជាសមប្តី សនាះ
ក៏ប្រះមហានគរ
ខិតខំសរៀរចំសអាយស្សុកខខែសយើងបាន
ខពង់ខពស់ បានសសចកាីសរៀររយសកសមកានា ប្រមទាំង សសចកាី ចំសរ ើនជាប្រពរណ្ីខ្មងសតិរញ្ញា
និងខ្មងររររកសុី ជួញ
ខប្រប្គរ់ជំរូក ។ ប្រះករុណា ជាម្ចាស់ជីវ ិតស កាីសនះ
ើតបូង បានប្រង់ប្ជារសសច
ស្ើយប្រង់ម្ចនប្រះរាជ្ឬរ័យ
រុកខខ្មលំងជា
ណាស់(២៨)28 ស្ើយប្ាស់រង្គារ់សអាយសំខដ្ងជា អុឹ កធ្ឹក សៅចំសនាមមហាជនសអាយដ្ឹងថា ប្រង់ម្ចនសសចកាីសទាមនសស និ ងខ្មញ
់ជារីរំផុត ។ ាមប្រះរាជ្ឬរ័យប្រះ
ករុណាជាម្ចាស់ជីវ ិតស
ើតបូងសនាះ កុងសីយ៍សសនារតីប្បារ់
សអាយរណា ា ររាស្រសាបានដ្ឹង រីប្រះរាជប្រកាស ខដ្
ប្រះ
ករុណាសំសរចសអាយម្ចន សដ្ើមបីសអាយសធ្វើសទាសមនុសស ១ រួ កខដ្
សៅសសងៀមប្រសងើយអាស្សូវកាស
ខដ្
គួរសអាយ
ម្ចនសទាសជារំរាម ។ កុងសីសសនារតី រញ្ាតាជាប្រញារ់រំផុត
ដ្
់អស់អនក
ស្សុកសអាយកាន់គំនិតសរៀងប្តង់ ស្ើយម្ចនប្រតិរតាិាម ប្រះរាជឱង្គារ ប្រះករុណាជាម្ចាស់ជីវ ិតស
ំសៅវ ិញជាប្រញារ់ ស្ើយសអាយររួ
មករី ខដ្
ោក់ស
ើខួន ល
និងសអាយសំស
បានរកស
ើញខលួនវា
សដ្ើមបីនឹងសធ្វើសអាយស ឃ្លលមនេះ ក្បដ
ាមរង្គារ់
ស្ើយសអាយជួយោរ់មនុសសកំណាច
ណាៗកាី
28 ២៨.
ើតបួង សអាយចូ
ះជូ នដ្ំណ្ឹងដ្
់រាជការ
និង
ោរ់យកមកសធ្វើសទាសឥតប្ាប្រណ្ី ើញ
ជាកសិណ្ប្បាកដ្ថា
រណា ា -
លជាមរៀបពុ ភអ្ក្សរក្ចលាំ មលើតា ផលូវក្តូវមគមក្ចើននិយយនិងតរមតរថា “ ជាទុក្្ ខ ល ាំងណាត់ “ មគ ិនដែលនិយយ “ ទុក្្ ខ ល ាំង ជាណាត់ “ ែូចមនេះមទ ។
រាស្រសាខខែរ ម្ចនចិតាស្សោញ់ប្រះករុណាជាអម្ចាស់ ជីវ ិត ស
ើតបូង ស្ើយយកតំ រារ់ ាមប្រះករុណា ប្រប្រឹតិាសសចកាី
ប្តឹមប្តូវសរៀងទាត់ជារីរំផុត ស្ើយនិ ងសុចរ ិតសរៀងប្តង់ នឹ ងរាជការបារាំងខសសជាអាណារាបា
។
ប្រកាសសធ្វើកុងប្កុ ន ងភនំសរញ សៅពែងច័នទ ៥ សកើត ខខ
រិសាខ ឆ្នំឆ្ូវល សរាស័ក ប្តូវនឹង ពែង ២៧ ខខអាវរ ី
ឆ្នំ
១៩២៥ ។
អនកឧកញា៉េ ចប្កីធ្ិរតីអញ្ជរ
រ៉េុន
អនកឧកញា៉េ វាំងវរសវៀងជ័ យ
ជួន
ប្រះអងាម្ចាស់ភាណ្ុវងសរីអគាមហាសសនារតី ភាណ្ុវងស ប្រះអងាម្ចាស់សុផានុវងសរីប្កឡាសហាម សុផានុវងស
អនកឧកញា៉េ យមរាជ សសុើន ស ៀរ
ព្រះរាជព្បាស
ប្រះបារសសមាច
ប្រះសុីសុវតថិចមចប្ករងស្រ ិរាជ
ររ ិមិនឋរ ភូ វពណ្ពប្កខកវហាវសុឡាព ធ្ិរតីជាអម្ចាស់ជីវ ិតស បានប្រង់យ
ើតបូង ។
ប្រះសៅប្កុងកមពុជា
់រីប្រះរាជប្រកាសរីពែងរី ១២ សកើត ខខ
អាសាធ្ ឆ្នំរកា នរវស័ក ប្តូវគ្នននឹងពែង ១១ ខខយូសសត ឆ្នំ ១៨៩៧ គរ។
ខដ្
រញ្ាតអ ា ំរីរសរៀររាជការទាំងរួ ងកនុងប្រះន
បានប្រង់យ
់ប្រះរាជប្រកាសរីពែង ២សកើត ខខអាសាធ្
ឆ្នំមាញ់ សរាស័ក ប្តូវគ្នននឹងពែងរី ៣ ខខសូសយត ឆ្នំ ១៩០៥ ខដ្
រញ្ា តាអំរីខចកប្កសួងកុងសីយ៍សសនារតី ។
សោយពែងរី១៨ ខខ អាវរ ី អប្រិយវាយរិោត
ឆ្នំ១៩២៥ ម្ចនមនុសស
ឺសរ ៉េសុីដ្ង់ដ្ីកំរង់ឆ្នំង អនកខប្រភាសា
រខខែរម្ចនក់ និងទាហានប្កុមរកាស្សុកម្ចនក់ កនុងសវោខដ្ សដ្ើរប្តួតការរាជការ ខខែរ រណា ា រាស្រសាស
គឺរិោតសៅចំសពាះមុខរណា ា រាស្រសា
ើញដ្ូចសនាះ ស្ើយសៅសសងៀមប្រសងើយ
មិនសៅជួយការពារសនាះ
រុកជាខលួនសធ្វើខុស
ស្ើយសម
គំនិតផងជាសសចកាីអារ់យសណាស់ ។ សោយសៅឱកាសខដ្ ស
ើវតា ស្ើយរណ្ា
ម្ចនស្តុសនាះ
ម្ចនសធ្វើរំពាន
រាស្រសា អនកស្សុកសសាត ក៏មិនតវា៉េ នឹង
អំសរើ អាប្កក់សនាះ ។ ប្រង់ប្រះតំរ ិះយ ម្ចនសំខដ្ងអំរី សរ
កា
់ថា ចារ់ប្កមប្រ្ែរណ្ឌសខមរៈ មិ ន
ុំទាំងមូ
ណាខដ្
ប្តូវររួ
ខុសប្តូវដ្ូចសមាចៗ
ម្ចនសកើតររឧប្កិដ្ឋឬមជឈឹមសៅរី
ុំ
សនាះស្ើយ ររសនះនឹ ងរំបាត់ ឬរនអន់បាន សរើរណា ា រាស្រសា
ខដ្
ម្ចនសគសៅប្បារ់ ឬ ម្ចនខលូនសៅរីសនាះស្សារ់ ខំប្រឹ ង
ជួយការពារជាម្ចំមួន
ថាសសចកាីខដ្
សនះ មិនប្តូវនាំឱយអត់សអានដ្
ខវះមិនបានសំខដ្ង
់មនុសស ខដ្
ស
ើញសសច
កាីអាប្កក់ ស្ើយសៅសសងៀមសនាះឱយរួចខលួន រីសសចកាីខុស សនាះបានស
ើយ ។
ប្រង់ប្រះតំរ ិះយ
់ថា សោយស្តុខតរាជការ ប្រូតិកតូរា៉េ
បារាំងខសសជួ យរំនុងរំរង ុ សធ្វើ សសចកាី
អ ប្គរ់ជំរូកសនាះ
ប្រះករុណ្ប្កុងកមពុជាធ្ិរតី ប្រង់សំខដ្ងសអាយរណា ា រាស្រសា ស
ើញរីប្រង់សរវប្រះរាជ្ឬរ័យជាប្បាកដ្
សអាយបានស្សួ រិ ក
រួ
ខ្មងរូកប្កុម និង ខ្មងរាជការរ៉េូ
សអាយប្តឹមប្តូវាមសសចកាីសុីវ ិ
មនុសសទាំងឡាយ ខតថាសសចកាីខដ្ ឱយសអាយស
ើកសោ
និងសរៀរចំ
សធ្វើ
ព
ី
ប្រសសើរររស់ សអ នះ មិនប្តូវនាំឱយ
សទាសមនុសសមួយរួក ខដ្
ប្រប្រឹតា
ជាសសចកាីឧប្កិដ្ឋកុងប្គ្នសនាះ។ ន បានប្រង់យ
់សសចកាីជំនុំខដ្
បានជំនុំ ប្រមនឹ ង ម៉េុងសុីសយើរ សរ ៉េរុ
កុ ងសីយ៍
សសនារតី
ឺសរ ៉េសុីដ្ង់សុសររ ីសយើរដ្ឺឡា
រលិកបារាំងខសសកនុងប្កុងកមពុជា ជាអធ្ិ រតីកុងសវោជួ ន រជុំ ជំនុំធ្ំជាគំររ់ ៤៧៨ សៅខែង ២៣ ខខអាវរ ី បានប្រង់យ សុីសយើរ
់សសចកាីខដ្
ឆ្នំ ១៩២៥។
ប្រង់បានជំនុំ ប្រមនឹ ងម៉េុង
ឺសរ ៉េសុីដ្ង់សុសរ៉េរ ីសយើរ ាមសសចកាីខដ្
សសនារតីប្ការរងាំរូ
កុងសីយ៍
សុំ ។
ព្ាស់បង្គគប់ដូចម្ចនខាងលព្ាមលនះ
ប្រការ១ៈៈ ប្ាស់រង្គារ់ជាោច់ខ្មត សអាយមនុសសជាតិ ខខែរ29 ខដ្
សរវពែងសៅចុះរញ្ជីសៅ
សអាយប្ត
រ់ចូ
មកផទះសំខរងខលួនវ ិញកំណ្ត់ ១៥ ពែង
គិតាំងរីពែង រី ៣០ ខខ អាវរ ី
សរើ្ួសកំ ណ្ត់ ១៥ពែង ខដ្ ខ្មងស
ុំប្កាំងោវទាំងរ៉េុនាែន
ឆ្នំ ១៩២៥ ។
ោក់កំរ ិត ដ្ូចម្ចនខចង
ើសនះ ស្ើយស្ែះណាមិន ប្រតិរតាិាមប្រះរាជ
ឱង្គារសនះសរ សនាះនឹងប្តូវម្ចនសទាសគុកកំណ្ត់រី ៣ ខខ សៅ ៣ ឆ្នំ ស្ើយមួយសរៀតររស់ ប្ររយអនកសនាះទាំងរ៉េុនាែន នឹងរុកជាររស់ប្ររយគ្នែនម្ចាស់ ស្ើយនឹងរញ្ូា 29 ២៩.
ក្បការ១ មនេះមបើពិនិតយពិចរណាមៅ ោចមោយបក្ស្សាយបានថា មទេះបីមានោណិក្ជ្នចិន មវៀតណា
សៅកនុង
រត់មៅក្នងឃុ ាំក្កាាំងលាវមនេះ ុ
បានចូលរួ ក្នុងក្ពិតិកា េ រណ៍ ១៨ ម សា ១៩២៥ ម ើយមគចមៅទីណា ។ ចង់ ក្វ ិញក្េី ិនចង់ក្ីេ ក្៏មគ ិនបងខាំដែរ ។ មឃើញថាបរមទតរត់មៅ ក្នុងស្តុក្ដខារមានតាំថ្ល និងមតរ ីភាពជាងដខារ ! មានតាំថ្ល និងមតរ ីភាពជាងដខារ ! មនេះបានចាំ... !!
ប្រះរាជប្ររយ
ខដ្
ប្រង់ នឹងសំសរចសអាយសធ្វើដ្ូចសមាចៗ
រង្គារ់សៅពែងសប្កាយ ។
ប្រការ២ៈៈ ាំងរីពែង ៣០ ខខ អាវរ ី ទា
់ខតដ្
់ម្ចនរង្គារ់ែីែសរៀត
ស្ែះសៅថា
ឆ្នំ ១៩២៥ តសៅ ុំប្កាំងោវ
ប្តូវខប្រ
ុំតិរោានវ ិញកំណ្ត់ ១០ឆ្នំយ៉េងតិច ។
ប្រការ៣ៈៈ កនុងកំណ្ត់ ១០ ឆ្នំសនះ ខខែរទាំងអស់ខដ្ សរវពែង ចុះរញ្ជីកា រញ្ជីសៅ
ភូមិ កនុង ភូ មិប្កាំងោវ ប្តូវខតចុ ះ
ុំតិរោាន ស្ើយប្តូវម្ចនរី
ំសៅៗ កនុង
ុំសនះ
និ ងសុំសៅសៅឯណាសរៀត សោយម្ចនស្តុដ្ូចសមាចៗកាី ឬ សុំចុះរញ្ជីសៅ យ។ ខ្មងស
ុំណាមូយឯសរៀត
កនុងប្រះនគររុំបានស
សរើមិនប្រតិរតាិាមសសចកាីរញ្ាតិា
ើ
ដ្ូចបានសំខដ្ង
ើសនះ នឹងប្តូវម្ចនសទាសគុករី ១ឆ្នំ សៅ ៥ឆ្នំ
ស្ើយប្តូវខូចសមបតាិប្ររយដ្ូចម្ចនរណ្៌នាកនុងប្រះរាជ ប្រកាសសនះ ប្តង់ប្រការ១ ផងខែមសរៀត ។
ប្រការ៤ៈៈ កនុងរវាង៥ឆ្នំ អនកខដ្ សៅសវោខដ្
ចុះរញ្ជី កនុង
រង់រនធពែលខួន ល និ ងររួ
ុំតិរោាន
កាត១ ែែីរណ្៌ស
ម្ចនអមសមែជុំវ ិញ ស្ើយរណ្៌សមែសនះ ម្ចនររឹង ១ សងទី ខម៉េប្ត ។
ប្រការ៥ៈៈ
សៅពែងណាមួយ
សនាះ នឹ ងសធ្វើរុណ្យររួ វតាខដ្
ជិតសាោ
ខដ្
នឹងសំសរចជាសប្កាយ
សទាស សៅរីវតាកុង ន
ុំតិរោាន គឺ
ុំ កនុងឱកាសរុ ណ្យសនាះ ឱយម្ចនខលួន
រណា ា រាស្រសាកុង ន
ុំប្គរ់គ្ននទាំងអស់ នឹងខ្មនមិនបាន ។ ឯ
ក. សៅពែងចូ
រុណ្យសនាះ សវោសម្ច៉េ ង ១៨ គឺ សម្ច៉េ ង ៦
រសរៀរប្តូវសធ្វើរុណ្យសនាះដ្ូចម្ចនខ្មងសប្កាម ៖
ោងច សោកសងឈ ១០០ អងាសូប្តមនា ។ ខ. សៅពែងចូ ខ.១. សរ
រុណ្យ ៈៈ សម្ច៉េ ង ៩ ប្រឹកោរឆ្ន់ ម្ចនចំនួនសោក
សងឈ ១០០ អងា ។ ខ.២. សវោសម្ច៉េ ង ១៥ គឺ សម្ច៉េ ង៣រសសៀ
រាជា
គណ្ៈ១អងាសៅរីប្កុងភនំសរញសំខដ្ងធ្មែសរសនា។ ខ.៣. សវោសម្ច៉េ ង១៦ គឺសម្ច៉េ ង៤រសសៀ
រងសុកូ
។
ខ.៤. សរ សម
ុំ
សម្ច៉េ ង ១៦កនលះ គឺ សម្ច៉េ ង ៤កនលះរសសៀ
និងប្កមការ
សទាស១ចារ់ ខដ្ កនុងសវោខដ្ ខ.៥. សរ
ុំប្កាំងោវសូប្តសសចកាីសុំ កុងសីយ៍សសនារតីខតង សំសរច
ជួ មជំ នុំធ្ំ។
សម្ច៉េ ង ១៧ គឺសម្ច៉េ ង ៥រសសៀ
ប្រសគន
សរយយធ្មែ។ ខ.៦. សរ
សម្ច៉េ ង ១៧កនលះ គឺសម្ច៉េ ង ៥កនលះរសសៀ
សូប្តយថា។
ប្រការ៦ៈៈ សដ្ើមបីនឹករ ំ ឹកការខដ្
ការសធ្វើរុណ្យង្គ៉េ នសនះ
ប្តូវសាងសចតិយ១សរៀរឥដ្ឋសៅរីខដ្ ោរ់សនាះ សៅស
សំ
ើសចតិយសនាះប្តូវោក់សសាលក១ សធ្វើរីែែខកវ
ឬែែសំរារ់ ជាអកសរបារាំងខសស ខដ្
សកើតររឧប្កិដ្ឋ
និង
អកសរខខែរសសចកាី១
កុងសីយ៍សសនារតីនិងជំនុំសំសរចកនុងសវោជួរជុំ ជំនុំធ្ំ
សចតិយសនះប្តូវសអាយ
ុំតិរោានខែរកាសអាយ
ប្រការ៧. កនុងរវាង ១០ឆ្នំ ាំងរីពែងខដ្
អ។
កសាងសចតិយ៍
រួចសស្សចស្ើយសនាះកនុង ១ឆ្នំៗ សៅពែង ១៨ ខខ អាវរ ី ប្តូវសធ្វើរុណ្យរ ំ
ឹករីររឧប្កិដ្ឋសនះាមរសរៀរខដ្
បាន
រញ្ាតាសៅប្តង់ប្រការ ៥ ខតចំនន ួ សងឃកនងរុ ុ ណ្យសនះសអាយម្ចនខត យម្ចនខតប្តឹម ៥០អងាវ ិញ ។
ប្រការ៨. ឯសសា្ុយប្គរ់ជំរូក កនុងការខដ្ កនុងប្រការ ៥ ៦និង ៧ សនាះ ប្តូវរណា ា តិរោានររួ
សចញទាំងរុ តស្ស
ចំនួនរឹកប្បាក់សអាយប្គរ់ប្គ្នន់
សធ្វើាមញ្ញាតា រាស្រសា កនុង
ុំ
ុំសនាះប្តូវឱយម្ចនកត់
សំរារ់ចំណាយសៅពែង
សប្កាយ ឯចំនួនប្បាក់សនាះនឹងយក សៅសប្រើការោយវាយ សប្ការីការសនះរុំម្ចនសសាះស ស្តុសនះ ខដ្
ុំតិរោាន
រណា ា
រង់ខតរា
ខដ្
ប្តូវ
ើយ ស្ើយឯចំ នួន
រណា ា រាស្រសាម្ចនក់ៗប្តូវរង់សនាះ ប្តូវប្កុមជំ នុំ
ុំសំសរចរា
ការ និងខដ្
មួយសផសង
រាស្រសាម្ចនស្ែះកនុងរញ្ជីទាំងរ៉េុនាែន
់ឆ្នំ ។
សរើប្កុមជំនុំកុង ន
បា
ប្តូវរសងាើតប្បាក់ចំនូ
់ខួន ល ឥតចសនាលះស្ែះណាស
រឹកប្បាក់ខដ្ កនុង
ើយ ។
ុំមិនបានកត់ចំនួនរឹកប្បាក់ ខដ្
ប្តូវ
ចំសរ ើនរឹកប្បាក់សនាះ កនុងរុ តស្សសរ រាជរោឋ
ុំសនាះប្តូវស
ើងនឹ ងោត់ខចងសំសរចាមការ ។
សដ្ើមបីនឹងររ់រ
់សៅឆ្នំ ១៩២៥ សនះ ប្តូវសអាយសធ្វើរុត
ស្សប្រធ្ួន ១ជាប្រញារ់កុំរីរងអង់ ។
ប្រការ៩. ឯប្រះរាជប្រកាសសនះ ប្តូវរិរកំណ្ត់ ១០ឆ្នំ កនុង ២០កខនលងសផសងៗ សៅកនុង ឯរិរសនះ ប្តូវរិរស សមើ
ុំតិរោាន ។
ើងវ ិញជាញឹកញយ សដ្ើមបីសអាយ
អកសរបានជាដ្រារសរើនរណាម្ចនចិតាប្បាថានសធ្វើសអាយ
ខូចឬខ្កប្រះរាជប្រកាស សទាស ខដ្
ខដ្
រិរសនាះនឹងប្តូវម្ចន
ម្ចនសំសរចប្តង់ម្ចប្ា ៣០១ កនុងប្កមប្រ្ែ
រណ្ឌសខមរៈ ។
ឯរញ្ា តិប្ា រះរាជប្រកាសសនះ ប្តូវសអាយសម ណាមួយយកសៅសមើ មកសាារ់សៅប្គរ់
សៅមុខ រណា ា រាស្រសា ខដ្ ុំកុងនគរទាំ ន ងមូ
ប្រការ១០.
អនករាជការ
ប្តួតប្ាសៅ
ុំសនះ
រួ ខដ្
សចញប្បាក់ផង
ុំតិរោាន
ប្តូវររូ
ុំ ឬជំររ់ ប្តូវប្រជុំ
។ និងរាជការរដ្ឋបា
ខុសប្តូវផាទ
់ខួន ល
ស្ើយ
សរើមិនបានសំសរចាមសសចកាីរញ្ាតិា
ម្ចនសំខដ្ងកនុងប្រះរាជប្រកាសសនះ ។
សរើសសចកាីមិនសំសរចាម ខ ណានីមួយៗ រសងាើតសអាយ ម្ចនស
ើងសោយស្តុខតអនករាជការសនាះ មិនយកចិតារុក
ោក់ សធ្វសប្រខ្ស អនករាជការសនះនឹងប្តូវម្ចនសទាសគុក កំណ្ត់ រី១ឆ្នំ សៅ៥ឆ្នំ ស្ើយនិ ងរិន័យរី ២០សរៀ ១០០សរៀ
សៅ
ស្ើយនិ ងប្តូវម្ចនសទាសខ្មងផលូវរាជការ ខដ្
កុ ងសីយ៍សសនារតី នឹងសំសរចសអាយម្ចនសនាះផង សទាស ខដ្
ម្ចនសនាះ និងនាំសអាយម្ចនរង់ប្បាក់ផង ស្ើយាម
ពាកយរណ្ឹា ងរីសសនារតីប្កសួងយុតិាធ្ម៌ ជំ នុំមុខប្កសួង សរៀត សចតិយ៍រ ំ
និ ងកាត់សសចកាីសអាយរង់ជំងឺចិតាខែម
ឯប្បាក់ជំងឺចិតសា នះនឹងប្តូវរញ្ូា
ុំតិរោាន
ស្ើយសាោ សៅកនុងរុតស្ស
រុកខតសំរារ់ សចញសសា្ុយកនុងការខែរកា
ឹកនឹ ងខ្មនរុំបាន ។
ប្រះរាជប្រកាសសធ្វើកុងប្រះររមរាជវាំ ន ងចតុមុខ ភនំសរញ
សៅពែង ៥សកើត ខខរិសាខ ឆ្នំឆ្ូវល សរាស័ក ប្តូវគ្នននឹ ងពែង ២៧ ខខអាវរ ី
ឆ្នំ ១៩២៥ ។ ប្រះសុីសុវតថិ សៅសនះសយើងខញំុ
សូមជូនប្រះរាជប្រកាសជាភាសាបារាំង ។
ORDONNANCE ROYALE Nous Préa Bat Samdech Préa Sisowath Chamchakrapong Hariréach Barminthor Pouvanay Kraykéofa Soulalay Préa Chau Crung Campuchéa Thippedy, Roi du Cambodge. Vu
L’ordonnance
royale
du
11
Juillet
1897,
sur L’administration générale du reyaume. Vu L’ordonnance royale du 3 Juillet 1905, fixant les attributions du conseil de Ministres : Attendu que le 18 avril 1925 le Résident de France à Kompong Chhnang un secrétaire Cambodgien et un garde indegêne ont été lâchement assasesnés au cours d’une tounée adniistrative, Sous les yeux même de la population Cambodgeine qui, par son attutude passive, S’est rendue coupable de la plus infamante complicité, :
Attendu que, lors de cette agression, une pagode à été indignement violée, sane que les habitants sient intervenus pour protester conte cette prorfabnation sacrilége ; Considérant que; si le Code pénal Cambodgien en contient aucune disposition à l’égard de la responsibilité collictive des Khum dans les cas de crimes ou de délits commis sur leur teritoire et don’t la perpétration aurait pu être empêchée ou atténuée par l’intervention énergique des habitant dûment avertis ou presents, cette la cune ne Saurait couvrire une passivité honteus et la mettre à l’abri d’un juste chatiment; Considérant que, si grâce à l’action salutaire du Protectorat français, le Souverain du Combodge a donné à son peuple les prouves de sa ferme volonté de réaliser des réformes social et politiques conformes à la civilisation morale de l’humanité, cette bienvenillance ne saurait
conduire à répudier toute sanction à répudier toute sanction à l’égard de faits criminels imutables à une collectiveté d’individus; Vu la délibération du Conseil des Minstres, présidé par M. le Résident Supérieur de la République française au Cambode, dans sa 478é séance pléniére du 23 avril 1925; Vu l’entente intervenue entre M. le Résident Supérieur et Nous; Sur la propos-tion du Conseil de Ministres.
ORDONNONS Article premier-Ordre est enjoint à tous Cambodgiens inscrits actuellement sur les contrôlés du Khum de Kréang Leau de réintégrerleurs domiciles dans le délai de quinze jours à compter du 30 avril 1925.
A l’expiration de délai ci-dessus imparti, ceux qui n’auront pas satisfait à cette injonction seront passibles d’une peine d’emprisonnement de trois mois à trois ans. Ils seront, en outre, considérées comme ayant abandonné leurs biens qui seront tenus pour vacants et sans maître et seront incorporés au Domaine pour être affectés à telusage que nous déciderons. Art.2- A partir du 30 avril 1925 et jusqu’à nouvel ordre, le khun de Kréang Leau prendra le nom de Dérachhan, qu’il conservera pendant une période de six années au moins. Art.3- Pendant cette même période tout les Cambodgiens inscrits actuellement sur les contrôles du Kréang-Laeu, demeurent inscrits au Khun Dérachhan et devront rester fixés dans ce khum, Il ne pourront, sous aucun prétexte, être admis à se fixer ailleurs, ni solliciter leur inscription sur les contrôles d’un autre khum de Notre royaume.
Toute infraction à ces dispositions sera punie d’un emprisonnement de un à cing ans, sans préjudice de la perte de tous biens dans les conditions stipulées a l’article prèmier de la pérsente ordonnance. Art.4- Pendant une période de cinq années, les inscrits du khum Dérachhan cecevront lors de l’acquitement de leur impôt personnel, une carte spécial de couleur blanche encadrée d’une bande noire ayant largeur de 1c/m. Art.5- Aune date que sera ultérieurement fixée, sera célébrée à la pagode du khum de Dérachhan, avoisinant le sala-khum, en la présence obligatoire de tous les habitants du Khum, une cérémonie expiatoire aussi règlée; a) La yille, a 18 heures : prière de 100 bonzes dite “sot-Mon” b) Le jour :
1. À 9 heures : repas offert aux 100 bones offciants (Da-chhan) ; 2. A 15 heurs : Sermon par un dignitaire religieu de la capitale (Tesna). 3. A 16 heures : Confession publique (BangSkôl) : 4. A 16 heures : el demi : Lecture par le mékhum, les
notables
de
Kréang-Leau
d’un
acte
expiatoire et d’excuses (Sachkday-Somtus) dont la formule sera établie par le Conseil des Ministres en séance plénière; 5. A 17 heures : Offrandes aux bonzes (Préa-KénTeytham); 6. A 17 heures et demie : Priére finale (Yak-Tha). Art.6- Pour commémorer cette cérémonie un Chet-dey en maçonnerie sera édifié sur les lieux même de l’assasinat.
Sur ce Chét-dey sera scellée une plaque en marbre ou engrainit portant gravée, en français et en Cambodgiens, une inscription dont le texte sera fixé en séance pléniére du Conseil des Minitres. Ce monument devra être soigneusement entretenu par le khum Dérachhan. Art.7- Pendant une période de dix années, à courir, du jour de L’achévement de Chet-Dey chaque année, à la date du 18 avril, l’anniversaire du crime sera marque par céremonie commémorative réglé comme le dispose l’article 5, le nombre des bonzes officiants étant ramené à cinquante. Art.8- Les frais de toute natue résultant de L’exécution des obligations imposées par les articles 5-6 et 7 seront à la charge des habitants du khum Dérachhan.
Le budget de Ce khum comportera Linscription obligatoire d’un crédit suffisant pour faire face à toutes les dépenses à prévoir. Ce crédit ne pourra sous aucun prétexte, être détourné de son affection. Le khum de Dérachhan devra, à ce effet, s’imposer extraordinairement par la création d’une contribution spéciale qui frappera tous les inscrits dud khum sans exception et dont la quotité sera fixée chaque année par le Conseil du khum. Faute par le Conseil du khum d’inscrire au budget communal le prévisions nécessaires et de fixer la contribution spéciale qui frappera tous les inscrits du khum sans expception et dont la quotité sera fixée chaque année par le du khum.
Faute par le Conseil du khum d’inscrire au budget communal les prévisions nécessaires et de fixer la contribution spéciale correspondante, il y sera procédé d’office par les autorités administratives dont relève le khum. Pour les dépenses de l’année 1925, il sera procédé sans délai à L’établissement d’un budget supplémentaire, Art.9- La présence ordonnance sera affichée pendant dix ans en vingt endroits différents du khum Dérachhan. L’affichage devra être ronouvelé aussi souvent que besoin pour que la lecture en soit continuellement possible. La détérioration ou la lacération volontaire des affiches seront punies prevues par L’article 301 du code pénal. La mâm ordonnance sera à haute voix dans tous les khum de Notre royaume devant les habitants rassemblès
obligatoirement pour en entendre la lecture qui sera faite par le mékhum ou par un des chumtop. Art.10- Les autorités communales du khum Dérachhan et les autorités administratives donèt reléve ce khum sont reeponsables
personnellemtn
et
pécuniairement
de
L’exécution des dispositions de la présente ordonnance. Dans le cas où L’exécution d’une quelconque de ces dispositions résultera de leur négligence ou de leur mauvaise volonté, elles seront passibles, en dehors des sanction administratives que le Conseil des Ministres décidera de leur appliquer, d’un emprisonnement de un à cinq ans et d’une amende de 20 piastres à 100 piastres, Leur condamnation entrainera de plano la mise un jeu de leur responsabilité pécuniaire et le tribunal compétant pourra, sur requêté du Ministre de la Justice. Prononcer
leur condamnation à tels-dommages-interêts que de droit. Ces dommages-interêts seront obligatoirement affectés par incorpo-ration au budget du khum Dérachhan, au paiement de dépenses d’entretient du Chet-dey commemoratif.
Fait en Notre Royal Palais à Phnom Penh le 27 Avril 1925 Vu et rendue exébutoire Par arrêté No820 du 29 Avril 1925
Sisowath
Résident Supérieur Baudoin