វគ្គទី ៩ សរមមភាពបលារបមឃុំ ៉ា ល ់ បសលិះបរឿងក្រុមអារកាលហានក្តឹមបនិះសិន
និពនធសម ូ និយាយស្ថរមរខ្ងបដម ើ បនតិចប បដម រអាន ើ បបអាយបលារអា ី នជាបរសុ ៉ា ី ដង ់
រាង ំ
ដថ្ទបទៀតបនាិះ
នក្ជាបថ្ន ប
។
អារ ិ ើ ងវញ
តុបមតច
នដលក្តួតបលើបៅហាវយនខតត
មនបចញបដ រើ ទារពនធដ្រពី ិ
បណា ត
រាស្រសតបដ្យខនឯងយា ៉ា ងបនិះផ្សង។ ួល បៅឆ្ា ំ ទាងឡាយ ំ
១៩២៤-២៥
អាររាជការថ្នឃុំ
ថ្នបខតតរព ំ ង ់ឆ្ា ំង
នបធវបសចរត រាយ ើ ី
ការណ្៍បៅ ស្ថលាស្សុរបរៀងខន បញ្ ច រ់អំពីស្ថាន ួល ភាពដ ៏លំ
រ
របស់មន្រនតីឃំ រ ុ ុងការបដ ា រើ ទារពនធ
បណា ត រាស្រសតទបូ ៅ
បក្
ិះក្រជារសិររភា្បក្ចីន
ពី
ន
ក្រនរររងរូ ឹ ស ពុំក្ពមបង ់ពនធជន ូ រាជការ បដ្យអាង បលសថ្ន
ោមនក្ប្លរ់
។
ប ល ៉ា ិះប
បៅហាវយស្សុររ ៏រាយការណ្៍
ើ យអស់បលារ
ជូនបលារបៅហាវយ
បខតតមួយជាន់បទៀត ។ ឯបលារបៅហាវយបខតត រ ៏រាយ ការណ្៍បរឿងបនិះជូនបៅបរសុ ៉ា ី ដង ់បនតបៅបទៀតនដរ ។ បក្
ិះប
តុបនិះប
ើយ
១៩២៥ បលារបរសុ ៉ា ី ដង ់ បៅក្រច្ឆ ំ
បទប ើ
រាងបឈ្ល ំ ែ ិះ
បខតតរព ំ ង ់ឆ្ា ំបនាិះ
នជាបៅបដម ើ ឆ្ា ំ របដស នដល នបបញ្ចញ
សរមមភាពយា៉ាងខ្លងកា ំ ល បដរើ ទារពនធបដ្យខនឯងនត ួល មតង ។ ចំប ង់
ំ ូងបលារបរសុ ិះស្សុរ រលាបរអៀរ មុនដប ៉ា ី ដ
រាងរូ ំ បបនិះ
បជង ើ ក្ោវ
ូ រន
នច្ឆប់បចញបដរើ ទារបៅឃុំថ្ក្ពនខ ែរ
រ រ
ូ តបៅឃុំថ្ក្ពមួល និងឃុំក្កា ំង
ិ លាវនដល ជារននលងទារពនធចង ុ បក្កាយបងអសថ្់ នជីវត របស់ោត់បៅរាុងអតតក្ពិះរាជាណាចក្ររមព ី ុ ជា។
្ួរក្ជាបផ្សងនដរថ្ន
ពនធដ្រសម័យបនាិះធៃនធ ់ រៃ
ួ សប
ូ តដល ់អារក្រនដល
តុ
្ឆៃ ឺ នរ់
បនតិចបនតួចលរ់ដបី នាិះបច្ឆល
នដធ ី លី
យរក្ប្លរ់មរបង ់ពនធ
រ ៏បៅនតមនក្្ប់ បទៀត ។ ក្ោន់សតពនធអតតសញ្ ា ណ្ ិ ប័ណ្ណ (កាត) រាុងមួយឆ្ា ំៗ ប្ក្តូវបង ់ ា រ់ៗ៥បរៀល
(៧)7 ។ បនិះមន្ ត ព ពនធ ដ ធ ល ន ងអវ ៗ ដថ្ទបទៀតផ្សង ។ ី ី ិ ិ ិ ី ី
កាតសម័យបនាិះ ប្បធវជា ៥ ផ្សាត ់ ប ើ បទប ើ
ើយ
ន
ំ រយដណា លថ្ន “កាត ៥ផ្សាត”់ តៗ
ើ យពត៌
ន សតីពីបរឿង អារស្សុររត់ពន ួ ថ្ក្ព
នជា
មរ។ ប
តុបនិះប
បដ្យស្ថរោមនលុយបង ់កាតបនាិះ រ ៏បៅនតមនទាន់ ិ រលុប បនិះ
ត់
មរដល ់សពវថ្លៃបនិះផ្សងនដរ
បក្
ិះបរឿង
នក្្ប់បខតត ។ 4
7 ៧.
ុនមនេះបនេិចមគទរពនធតា រមបៀប យ៉េ ងគឺថា ចាំម
េះពនធស្តូវមគតាំរូវមោយក្តិក្របង់តា
ចាំនួនតិចឬមក្ចើនតា ចាំនួនផលស្តូវ
ដែលម្វើបានក្នុង ួយឆ្នាំៗ លុេះចូល ក្ែល់ក្ុងឆ្ ន ន ាំ វក្ ព.ត ១៩២០ ស្សាប់ដតមានការដក្ដក្បក្នុងមរឿងទរពនធដារមនេះម ើង គឺម ស្តុក្ និង ន្តនេីឃុាំមចញមៅវាត់ ក្ក្ឡាែីដស្តដែលមានដាាំស្តូវ ម ើយតាំរវូ ឱ្យបង់តា ចាំនួនទឹក្ក្បាក្់ ដែលរាជ្ការថានក្់មលើ បានបង្គា ប់ផូវការរួ ល ចមស្តច មៅមដាយឥតគិតថា ដស្តមនាេះមានជ្ីវជាតិមទ គឺមោយដតមានស្តូវ ។ មក្
េះម
តុមនេះម
ើយបានរាស្រតេងក្ក្គប់ៗគ្មន ។
នលលងពីបលារបមឃុំ
៉ា ល ់ ។ បលារ ៉ា ល ់ ្ជា ឺ
បមឃុំ ក្កា ំងលាវបនិះឯង ។ ោត់ ៦០ ឆ្ា ំបៅប
នអាយុក្រ
ណ្
ើ យ ។ ច្ឆស់ៗ សម័យបនាិះ (១៩២៥)
ប្បៅោត់ថ្ន “បមស្សុរ ៉ា ល ់” ។ ឯពួររំបលាិះៗ និយមបៅថ្ន “តា ៉ា ល ់” រត់
ត់ ។ ចំសណ្រស្ថលា
ឃុំ ក្កា ំងលាវ ្តា ឺ ំងបៅខ្ងតបូងរបងវតតក្កា ំងលាវ។ បៅបដម ើ ឆ្ា ំ ១៩២៥ បនិះ បមឃុំ ៉ា ល ់ ច្ឆត់មន្រនតីឃ ុំ
បអាយបដរើ ទារពនធ ពីរូនឃុំរុងមួ ា យផ្ស្
ទិះៗបបួ ី នដងរ ៏ បក្
នខតខំ ិ
ន ប៉ាុននត បៅនតពុំសវូ
នលទ ធផ្សល
ិះចំនន ួ មនុសសនដលោមនលុយបង ់ពនធ បក្ចីនជាង
មនុសស នដល
នលុយយា៉ាងបលើសលុប។
បមឃុំ បធវសភា ើ រភលសៗ ឹ
៉ា ល ់ទាល ់តំរិះិ អងាុយចបូតពុរ បក្
ិះរាជការជាន់បលើ
ត់សងកូវ
បចិះនត
ន
បងាាប់ផ្សួ នៗ ទ មរបអាយោត់ខក្ំ រឹងទារបអាយខ្ងនត ប បក្
ន ។ ណាមួយខនឯងកាន់ សតច្ឆស់ជរាណាស់បៅ ួល ើយ
មន ិ
នកាន់សីលក្ប្ល ំបជាប់ លាប់នឹងប្ ី
ិះរវល ់សតពីបរឿងរចច ិ ការរាជការម
មួយ
ញឹរ
នឹងមួប ៉ា បតតក្រហាយទារពនធមន ិ
ន
ណា
ណា
មួយជួយអាណ្ិតអាសូររូនឃុំ នដលភា្បក្ចីនរំពង ុ នតជួបក្រទិះ នឹងការខ វិះខ្ត បក្្ឿងឧបបភា្បរបភា្ ិ
ិ សំ រាប់ចញ្ ់ថ្លៃ ។ ចង ់លាឈប់បធវបមឃុ ំ ិ ច ឹ ម ជីវតរាល ើ រាជការថ្នារ់បលើមិនក្ពម ។ បមឃុំ ៉ា ល ់ តងក្ទូ ងបសទើរ ឹ នបរជាពីរភា្ ។ ថ្លៃមួយបមឃុំ
៉ា ល ់
នបកាិះក្រជុំមន្រនតីឃំ បុ ក្កាមឱ
វាទរបស់ោត់ បដម ើ បក្ពឹ ី រាោាររក្ចរបចញបអាយរួច
បដម ើ បរុ ី បំ អាយ
នការ សតីបបនាទសមរពីថ្នារ់បលើ ។
ខ្ណ្ៈបនាិះបលារជំទប់(៨)8 ល ់ថ្ន
ប
បរឿងបដរើ ទារពនធឆ្ា ំបនិះ
ិ ិះ ា រ់ៗបឆលយតបវ ញថ្ន ើ
បក្
នជំរាបបលារបមឃុំ ខស ំុ ា ច្ឆ ុំ ញ់ ប
៉ា
ើយ
!
នតោមនលុយៗ
។
ើ យអារ ខ លិះបទៀតបលើរថ្ដសំ ពិះ អងវរររ្ួរបអាយ
បខ្លចចតត ិ បអាយបងអង ់ច្ឆ ំដល ់ឆ្ា ំបក្កាយ សឹមបង ់ជូន តបតឆ្ ា ំបនិះអតតខ្ត់ខ្លងណាស់ ំ ។ ិ បមឃុំ
៉ា ល ់ខិះបំពង ់រ បលើរនពងនត
ុ តសំ ល រូចយរថ្ដស្ថត ំចបួតពុិះ
ស្ថសន៍ថ្ន ៖
ុ តក្្ូរ ដូច
ត់បទប ើ
ន ក្រ-
- ខដ ំុ ា ង ឹ សុខទុរ េ នតបអាយខបំុ ា ធវបម៉ា ើ ចបបើប្បចិះនត
ំ ីបលើមរខ្លងបពរ បងេព ំ ។ បពលបនាិះបសែៀនឃុំ (៩)9
8 ៨.
តូ អ្ភ័យមទត ជ្ាំទប់មនេះ ិនដ នម្ាេះអ្វីអ្ត់មលាក្អ្នក្ផេល់ពត៌មាន គ្មាននរណាមានក្់មៅចាំម្ាេះ ជ្ាំទប់មនាេះម
9 ៩.
មតាៀនឃុាំក្៏ ិនសាាល់ម្ាេះដែរ ។
ន
ើយ ។
បធវតុ ើ លយកាលបក្រៀបបធៀបពីរបរររសុីរបស់អារស្សុរ និងក្ប្លរ់ពនធជន ូ បមឃុំស្ថតប់៖ បលារបមឃុំ ក្ជាបស្ស្ថប់ប ថ្លៃ អារខ លិះបធវសស្ស ើ ៤០ រ ៏ ប
ើ យ រូនឃុំ បយើង សពវ
នស្សូវ ១ ឆ្ា ំ ៣០ថ្ន ំងរ ៏
ន ទុរក្ោន់សតទទួលទានប៉ាុបណា ណ ិះ ឯរបរ
ិ អារខ លិះ រាុងមួយឆ្ា ំ ើ ងបតាាតវញ
(១០)10
រ៏
ន រ ឺ ២៥
ងរ ៏
ការ់ ក្រសិនបបសក ើ រ ២៥ បរៀលមួយចំប
10 ១០. 11 ១១.
នសករ១០
ន។ សករមួយ
ង លរ់
គឺ ២មរៀល ៥កាក្់
ងថ្លល ១
នក្ប្លរ់ក្តឹម ២
ចបូតពុរ
មរបស់ោត់បទៀត បទបឱយបយាបល ់ថ្ន៖ ើ
ងតូចៗ
ង
ៀងប៉ាុបណា ណ ិះ(១១)11 ។
បមឃុំ ៉ា ល ់ដរដបងាមល ើ ឺសូរឃូៗ
ស្ស
ន
ត់
បរឿងបនិះ
នផ្សលូវនតមា៉ាង្ត់ ្បធវ ឺ សំ ើ បុក្តរតងបៅ ឹ
បលើ បដម ចខនបយ ើ បយររួ ី ើង ។ ួល
ឃុំ
បនាទប់ពី ៉ា ល ់
នការយល ់ស្សបពីអងាក្រជុំ បលារបម
រ ៏បងាាប់បអាយបសែៀន
បធវបសចរត រាយ ើ ី
ការណ្៍ជាបនាទន់ បផ្សញើបៅបៅហាវយស្សុររលាបរអៀរ ។ ឯបសែៀនបនាិះរ ៏បធវក្រញាប់ ក្រញាល ់ ើ
បលារបរសុ ៉ា ី ដង ់ បរៀបបចញមរទារពនធប
បក្ ើ យ។
ិះដង ឹ ថ្ន