Ptfileseven

វគ្គទី ៧ ំ ង បក្ោងការដប ូ របស់សំលាញ់ ពីរនារ់ ឆ្ា ំ ១៩២៥ ការរាងរ ំ តផ្សទ ឹ ួ នៗ រាុងរវាងប៉ាុនាមនឆ្ា ំ មរទល ់នឹងឆ្ា ំ

១៩២៥

បនិះ

រសិររនខ ែរ

នបណា ត លឱយជវី ភាពក្រជាជន

រាុងបខតតរព ំ ង ់ឆ្ា ំងរ ៏ដូចបៅបខតតឯបទៀត

នដរ ធាលរ់ចិះុ ដុនដ្បជាខ្លង ំ ។ ណាមួយបនទុរក្​្ួស្ថរ មួយថ្លៃតងបនត ឹ ិច បក្

ិះបធវសស្សម នសូ វ ើ ិ

តំបន់ជនបទរាុងបខតតខ លិះ ររតួច ប

ើយ

យបរបភា្បទៀត ិ

រ់ពនធដ្រ រាជការមួយឆ្ា ំ

មួយឆ្ា ំបទៀតបនតរបនាទប់ោា

បដរើ ទារ ខនឯងម ន ិ ួល

ើយ

ពួរអារស្សុរបលើរោាបៅជី

យរមរដ្ ំលាយជាមួយ

ផ្សងណាមួយក្​្ួស្ថរខ លិះជំ

ន ប

ន ក្រសួង

លុិះដល ់បមឃុំ

នសមតារចច ិ រ ៏ច្ឆត់

ប៉ាូលិស

បអាយបៅទារពនធ

បណា ត រាស្រសត រ

ូត

ចំប

អាររ

ំ ី បដ្យបងេព

នផ្គរពិន័យបធវរមួយជាពីរ

បី...

ដល ់ច្ឆប់ចងយរបៅបធវបទាសតាមផ្សល ើ ូ វចាប់

ិះសមជនណានដរោ ម នក្ប្លប់បង ់ពនធបទៀតផ្សង។ ី ឯអារខ លិះនដល

បចញបដរើ

នដង ឹ មុន ថ្នថ្លៃបនិះ ពួរប៉ាូលិស

ទារពនធដ្រប

ើយ

រ ៏ក្រញិបក្រញាប់រត់

បភៀសខនពួ នថ្ក្ពមួយក្ោសិន បដម ចពីការ ើ បបអាយរួ ី ួល ផ្គរពិន័យជាយថ្នប

តុ។

បៅបខតតរព ំ ង ់ឆ្ា ំង បដ្យបឃើញពនធអាររមនសូ វ ិ

ចូលោល ំងបនាិះ បៅឆ្ា ំ ១៩២៥ ប្បឃើញបរសុ ៉ា ី ដង ់ រាងក្រច្ឆ ំ ំបខតតរព ំ ង ់ឆ្ា ំង

បឈ្លែិះ

បចញបដរើ បធវសរមម ភាពខនឯងយា ៉ា ងម ើ ួល នា ំស

របដស

ន

ញឹរ បដ្យ

ឹ បសវររបស់ ខនបចញបៅទារពនធ ពីឃុំ មួយ ួល

បៅឃុំ មួយបទៀត

ូ រន

ជាលំដ្ប់បរៀងបៅ

ណានដលបលារបរសុ ៉ា ដង ់ បដសបៅដល ់ ី បៅភូមបនាិះ ិ ណាស់

មុខជា

រ ៏ជិត

បៅឃុំ

ក្ប្លរ់ពនធបៅភ

នចូលោលង ំ យា៉ាងបហាច

រ់រណា ត លថ្នចំនន ួ មនុសសនដរ

នដលក្តូវបង ់ពនធរុងឃុ ា ំ នីមួយៗ នតបៅឃុំណានដល បលារបរសុ ៉ា ី ដង ់ ជា

របដស

នបៅដល ់ ឃុំបនាិះក្ប្លរដ

មនុសសជាប់បខ្ាិះបជើង(៤)ឈែួញ

របងាររងួយមន ិ

ខ្ន បដ្យស្ថរនតោមនក្ប្លរ់បង ់ពនធ ។ បលារបរសុ ៉ា ី ដ ង់

រំពង ់ឆ្ា ំងពូនរ និងបុនក្រសប់ បងា​ាប់បមឃុំ បអា ិ

យ បដរើ ក្រមូលរូនឃុំ របស់ខន បសទើរនតអស់រលីងពី ួល ផ្សទិះយរបៅក្រជុំ បៅស្ថលាឃុំនីមួយៗ ្ក្រមូ ល ឺ ទាងអា ំ រ

អារណា នបនាិះ

នក្ប្លរ់និង

អារអត់ក្ប្លរ់មួយបសន

ន ។

នក្ប្លរ់បង ់ពនធបអាយបលារបរសុ ៉ា ី ដង ់

ិ នក្តលប់មរផ្សទិះវញ

ឯអារណារោមន

ក្ប្លរ់

អារបនាិះក្តូវបលារបរសុ ៉ា ី ដង ់បងា​ាប់បអាយដ្រ់

បខ្ាិះមួយរបពច ំ ។

បលារបរសុ ៉ា ី ដង ់

បចិះបយា្យល ់មា៉ាងនដរ

បណា ត ពួរអារជាប់បខ្ាិះ

្ថ្ន ឺ

ក្រសិនបបបឈ្ល ែ ិះណាមួយ ើ

នក្​្ួស្ថរយរក្ប្លរ់មរបង ់

ជូនបលាររាុងបពល

បនាិះ បលារនិងបដ្ិះបលងមនុសសបនាិះបអាយ បៅផ្សទិះ

ិ វញ ។ នតបលាររ ៏មិនអត់បអានក្រណ្ីបទាស ដល ់ ពួរអារនដលទទូចអងវរសំ ពិះបលារថ្នោមនលុយ

បនាិះនដរ ។ ជួនកាលបលារបក្រីទាហាន របស់បលារ ំ នបនាិះទាងជាប់ បអាយវាយដជ ំ បខ្ាិះ បដម រ ើ បបអាយអា ី ឯបទៀតបឃើញនសតងនិងនភារ

រួចរត់បៅក្ប្លប់ក្​្ួស្ថរ

ជនរង ់បក្ោិះបនាិះ បអាយក្រញាប់ររលុយបៅបងពនធ រាុងបពលបនាិះ បដម ើ បរុ ី បំ អាយប្បធវើ

បរតី ររូ ឺ នខន ួល

ជួនកាលបទៀត

បលារបរសុ ៉ា ី ដង ់ បលារបៅទាត់ធារ់

អារជាប់ពនធ បដ្យខនឯងផ្គ ទ ល ់រ ៏ ូល បនិះប

ននដរ ។

៉ា ី ដង ់ ើ យអំ ណាចរបស់បលារ បរសុ

របដស

បៅបខតតរព ំ ង ់ឆ្ា ំង !

បលារអារអាននបបឆៃល ់ថ្ន រាស្រសតបង ់ពនធនដរឬបទ

រាុងបរឿងបនិះរាុងឆ្ា ំ

បខតតណារ ៏ដូចបខតតណានដរ ទាងអស់ ំ ពិ

រ

បខតតដថ្ទបទៀត

ន

១៩២៥

រាស្រសតបសទើរនតក្​្ប់បខតត

និងររលុយបង ់ពនធ

នតបខតតដថ្ទ

បទៀត បលារបរសុ ៉ា ី ដង ់ប្មនសូ វតងនតងបពរ ។ ចុិះ ិ ឹ ប

តុដច ូ បមតច

នជាបលារ

បម៉ាិះល ? បរឿងបនិះមរនតពី ៖ ១. បលារ

របដសមិនទាន់

របដសតងនតងទាពនធ ឹ

នឋានៈ ជាបរសុ ៉ា ី ដង ់

បពញទ។ ំ ង ់ឆ្ា ំង ជា ី ប្ផ្គលស់បលារបៅឈរបខតតរព

អារកាន់ការជុំនស ួ សិន ។ បលារ

របដស ជាអាត់មី

នីស្រស្ថតទ ័រថ្នារ់ទ៣ (Administrateur de 3è classe) ី ប ៉ាល ិះប

ើ យបលារ

របដស

ខំទារពនធបអាយ

ក្​្ប់ចន ំ ន ួ បដម ា ប់ផ្សុ ណ្បលារ ា បូដ្វ ំង ប ើ បបៅផ្គ ី នឹង

នប

២.

៉ា ី ដង ់បពញចាប់ ។ ើ ងបុណ្យជា បរសុ

ន

ើយ

របដសខំទារពនធ បដម លលុយបអាយ ើ បក្រមូ ី

នបក្ចីន យរបៅបអាយរាជការ

រាង ំ បៅសង ់ប្

ដ្ានសំ ណារ់បលើភាប ំ ូរបោ។ របដសស្ថលប់បៅ បទប ើ

ជំនស ួ ដូច M.

ន

រាង ំ ា រ់បទៀតមរ

នលិខតនតងតា ំងថ្ន ៖ ិ

Bunnet

(Paul

–Engène

–Ferdinant

),

administrateur Adjoint de 1ère classe des Services civiles, en service au Cambodge, est déngné pour

remplir provisoirement les fonctions de résident de France à Kg. Chhnag, en remplaçant de M. Bardez, administrateur de 3è classe, décédé (៤)4. បៅក្រន

ល

រ់រណា ត លនខរុមៈភ

ឆ្ា ំ ១៩២៥

នមតត ិ សំលាញ់ ពីរនារ់ បឈ្លែិះ ជួន ១ និងបឈ្លែិះ

បៅ ១(៥)5 បៅភូមបនា ទ យអំ ពិល ិ រលាបរអៀរ បខតតរព ំ ង ់ឆ្ា ំង បលារ បរសុ ៉ា ី ដង ់

ឃុំ ថ្ក្ពនខ ែរ ស្សុរ

នបរៀបនផ្សនការសំ លាប់

របដស ។

ថ្លៃមួយមតត ំ ី រនារ់ ិ សំលាញ់ ទាងព

យុក្រន

ល ២០ ឆ្ា ំ ផ្គលយដូចោា ប

ឹ ចោានដរ ចំណ្ូលខ្ងបក្​្ឿងស្សវងដួ

នដល

នអា

ើ យនដល

ន

ក្ពមទាងបចិះ ំ

សិលបស្ថស្រសត ៍ ខ្ង្ុណ្កាប់ច្ឆរ់ដច ូ ោាបទៀតផ្សង

4

៤. Bulletin Administratif du Cambodge 1925, page 409.

5

៥. គឺអ្ក្ ន ទាំងពីមនេះម

ើយ ដែលជាម គាំនិតមលើមគទាំងអ្ត់ក្ុងមរឿងតាំ ន លាប់មរ ៉េតុីែង់ បារមែតមៅភូ ិក្កា​ាំងលាវកាលពីថ្ងៃទី ១៤ ម សា ១៩២៥ ។

អ្នក្និពនធខាំមតុើបតួររក្នា ក្តក្ូលអ្នក្ទាំងពីរមនេះដែរ ដតមៅដតគ្មានអ្នក្ណាសា​ាល់ ។

បនាិះ

នបបួលោាបៅសុីផ្សឹរបៅរននលងមួយ ឆ្ៃយពី

ផ្សទិះ បដ្យ ា រ់ររ ន

នទរបតា ា តជូរ ៤បំពង ់ និង ា រ់ ឹ

ន់បមជត ំ លយា៉ាងធំសុ រ ត ិ ពងមួយទាងមូ

បៅអា ំងប

ើ ។ ើ ងខ្លញ់ របងម

ំ ូងមតត ដប ំ ីរ ិ សំលាញ់ ទាងព

បលងតាមធមមតា។ លុិះ រ ៏អស់ បទៀត

យរ

ប

ផ្សឹរនរលមបក្

រក្ប្លជា

ន់អា ំងរ ៏អស់ ទរបតា ា តជូរ ឹ

ឹ ងរ ៏ចង ់បចញអស់ពីខនបៅ ើ យជាតស្សវ ិ ួល

បទបបឈ្ល ែ ិះជួនច្ឆប់បផ្សតើមបបរឆ្រស្ថច់ បរឿង ើ ើ

នដលក្តូវនិយាយ។

- សំ លាញ់ ! អញស្ថាល ់ចតត ិ ឯងចាស់ ឯងរ ៏ស្ថាល ់

ចតត ូ ោានមនបទ ? ិ អញចាស់ដច

- ឯងចង ់និយាយពីអវី និយាយបៅ អញងុយបដរ

ណាស់ ។

-

នន

!

សពវថ្លៃអារស្សុរបយើង

ក្រហាយនិងបរសុ ៉ា ី ដង ់ បឃើញស្ស្ថប់ប

រំពង ុ នតបតត

រាងណាស់ ំ ដូចសំ លាញ់ ឯង

ើយ ។

- លីអញមនបឃ ិ ើ ញ ! លីអញមនបឃ ិ ើ ញ ! បរឿង បរ ៉ា

សុីដង ់ បធវើ

បអារស្សុរនដលអត់លយ ុ បង ់ពនធ បអា

យវាបនាិះ ។ នតបធវបមត របយើង ើ ចពួរ ៉ា របអើយ បបស្សុ ើ

ខបំុ ា ្ ប្ជាបៅហាវយក្តួតក្តាបលើរាលបយើង ក្​្ប់ ោាអស់មួយន្របៅប

ើយ

នបបណារ ៏បស្សចនតចតត ិ ប្បៅ បៅោត់ោ ំងប្

ប្ចង ់បធវើ

ននរណាហាន

ន។

- សំ លាញ់ ឯងនិយាយអញ្ចឹងក្តូវប

ិ ជួនតបបៅវញ)

បបយើង

ើ យ (បឈ្លែិះ

នតក្រសិនបបបយ ំ ោាបៅ ើ ើ ងទាងអស់

នតក្ទាក្ទបអាយប្សងក ំ តព ់ ី បលើមួយថ្លៃខ្លងបនត ំ ិចៗ បតបៅអនា្តបទៀតន ំ ៉ា ងណា ! ើ ិងខ្លងជាងបនិះយា

- ពួរ ៉ា រឯង្តបធវ បមត ិ ើ ច ? (បឈ្លែិះ បៅ សួរ) បតើ

ឌប៉ាុនឯងនិងអញ

នដលសុទ ទនតជាមនុសសសំ សរ

អាច របដ្ិះជាត ំ ទា ំ លពីខ ំុ ា ិ ងមូ

រាង ំ

នបទ ?

- ននសំ ឡាញ់ ! តាក្តសរ់សផ្សអមជាតរាស្រសត បស្ថិះ ិ

បទបតើ នត

នប

ច ឯក្ពិះបៅបសៀម បឈ្លែិះ ើ ងបធវបសត ើ

តារ សុិន ពីមុនមររ ៏ជាតរាស្រសត នដរ ប ិ

ើ យជាតច ិ ន ិ

បទៀតផ្សង ។ អញនិយាយបនាិះមននមនអញចង ់ប ិ

ើង

បស្ថយរាជយបទ ក្ពិះបសតចនផ្សនដបី យើងសពវថ្លៃ រ ៏បៅ នត

ឯង

រាងក្តួ ំ តក្តាពីបលើសដរ ប

នដរ ។

រឺ ើ យក្រសិនបបអញ ើ

នបធវជាបសត ច រ ៏្ង ់សតបៅបក្កាម ើ

រាងម ំ នរួ ិ ច

- បបើពួរ ៉ា រឯងយល ់អញ្ចឹងប

ពីបរឿងបរសុ ៉ា ី ដង ់បធវើ អំ

បបយើង

លយា៉ាងបសតចផ្សង

បលារ

ើ យ បៅខំនិយាយ

បធវអ ើ ី នា ំសតរួយ

រាងនសស ំ ចុិះទំរាមនុ ំ សសធន់សំសរដូចពួរ

ំ ឺ ុ ! សក្ូ ទាតាមរមម

ជាតបយ ិ ើ ងបៅពួរ ៉ា រ !

បទ។

!

្ង ់មនហា នរអរជាមួយ ិ

បយើង ! បអាយអញបធវបមត ើ ចបៅ !

-

ត់

ឯង្តដល ់ប ល ិះបពរ ិ

ននសំ លាញ់

!

នា ំបអាយនតរួញ្ំនិត

(បឈ្លែិះ

ជួន

និយាយដ្ស់

អារមមណ្៍ បឈ្លែិះ បៅ ) បបបយ ការណា ើ ើ ងមនអាចបធវ ិ ើ នដល

ួ សនិសសយបយ ័ ើង

នបទ

បទៀតបយើងបធវបរ នមនបទ។ ើ តនដរ ើ - ពួរ ៉ា រឯងនិយាយបៅបមល ើ !

រ ៏្ង ់

នការឯ

- ្តលបសំ លាប់បរសុ ៉ា ី ដង ់ ិ

របដសបអាយ

អញយល ់ថ្នបបបយ ើ ើ ងសំ លាប់បលារ ន្ច្ឆត់ ទរ ុ ជាបជា្ជ ័យមួយ ឺ

រាស្រសតបៅរំពង ់ឆ្ា ំងបយើង អំ នាចផ្គតច់ការរបស់

បក្

ន។

របដសបនាិះ ធំណាស់សំរាប់

ិះអារណារ ៏លៃូរអំ ពី

រាងបនាិះនដរ ំ ។

- ពួរ ៉ា រឯងនិយាយ្តនបបបនិះរ ៏លអមា៉ាងនដរ ិ

។ ចតត ួ ៉ា ររុបំ ភលចថ្ន “នភារ ិ ឯងដូចចតត ិ អញ នតសុំពរ

រាងបក្ចី ំ នដូចនភារ ា ស់” បបបយ ើ ើ ងសំ លាប់វារួច រ ៏

បយើង្ង ់ប្ចរត់បៅណាមនផ្សុ តនដរ ។ ទបំ ុ ប្សំ ិ ី ផ្សត ិ លាប់បយើងវញដនដល ។ - ក្តូវប កាន់បជង ើ

ើ យសំ លាញ់

! ប៉ាុននតបបស្ថវតា ត នខ ែរមន ើ ិ

រាងបទ ំ ្ួរទុរបឈ្លែិះបយើងពីរនារ់បអាយ

រូននខ ែរ ជាន់បក្កាយបអាយស្ថាល ់ផ្សង ។ នតបបឯង ើ ខ្លចស្ថលប់ អញឈប់និយាយក្តឹមបណ្ិះ។

- និយាយបទៀតបៅពូរ ៉ា រៗៗ ! នតពួរ ៉ា រឯង

ឹ របតា ឹ ស្សវងទ ា តបទដង ងអញខ លស្ថ ត ប់ ឹ ? បបឯងស្សវ ឹ ើ ិជ បស្ថិះងងុយបដរ ។ -

ឹ បក្​្ឿងស្សវងក្ោន់ សតជួយបនធូរបរយាកាសទុ ិ រេ

ក្ពួយ រ ឺ អផ្សសុរមួយបពលៗ ប៉ាុបណា ណ ិះបទ ។ បយើង និយាយោាបពលបនិះ ប

ចូលបក្ៅ

ើ យ។

ឹ ួ លពីការស្សវងបៅ

- បអើនិយាយបទៀតបៅពួរ ៉ា រ ! ឯង្តឧ ិ

យា៉ាងណា បដម ើ បសំ ី លាប់

រាងបនិះឱយ ំ

យ

ន?

ំ ូរបយើង ក្តូវបដរើ ក្រមូលបរសពួរ - អញ្តថ្ន ដប ិ

បអាយ

នបក្ចីនោាសិន

បទបការណ្ ៍ បនិះសំ បរចដូច ើ

បំណ្ង ។ ប

ើ យបយើងក្តូវសំ លាប់

រាងបៅបពល ំ

នដលវាបចញបៅទារពនធតាមឃុំនានា ។ ឮសំ ដបី និះ បឈ្លែិះ បៅរ ៏ងរ់រាលរួចប - ក្តូវប

លថ្ន ៖

ំ ង។ ើ យពួរ ៉ា រ ! អញយល ់ស្សបទាងស្សុ

បនាទប់មរអារទាងព ំ ី ររ ៏សបរោាបៅផ្សទិះបរៀងៗខន។ ួល