វគ្គទី ១៦ ថ្លៃទ ី ២០ ធាូ ១៩២៥ ២០ ធាូ ១៩២៥ដល ់ ការកាត់បទាសអារនស្ស
នដលមន ិ
នក្ប្លរ់បង ់
ពនធបៅក្កា ំងលាវ ច្ឆប់ពីថ្លៃ ២០ ធាូ ១៩២៥ ចំនន ួ
១៥ថ្លៃ ។ការកាត់បទាសបនិះច្ឆប់បផ្សតើមបៅប ៉ា ង៩ក្ពឹរ បដ្យ
ន
ជិរ ៖
- នផ្សារខ្ងសុភា
រាង ំ ៣នារ់
- នផ្សារនខ ែរពីរនារ់ ្បលារ តាន់ប ៉ា ជាទក្រឹ ឺ ី រា
តាមពត៌ មន ិ
នថ្ន
ី ែរ បមធាវសខ
រាងនដលបៅភា ំ បំ ពញ
ី នបមធាវណាហា នបចញបឈ្លែិះការ
ររណ្ីបលារ
របដសបនិះបទ
បពញក្តូវនតបជើងោា ។ ប
បក្
ិះថ្ន
ើ យអំ ណាច
រ
បរឿង
រាងបៅភា ំ ំ រាងបូ ំ ដ្វ ំង
រ ៏ក្្បសងកតណា ់ ស់សដរ នតទុរណាជា មនជួ យោ ំ ិ
រនខ ែររ ៏បដ្យ រ ៏
ន
ស្សុរនខ ែរប្ជួយឈឺឆ្អលនដរដូចជា
រាងភា ំ បំ ពញ
រាងខ ំ លិះ បៅបក្ត បលារ
លបតា
ារ់រប ុ (Mr. Lortat Jacob) បលារ ឌុយ
ុ វង
(DubhVúg) និងបលារ ោាបលល(Mr. Gallet) ។ បមធាវ ី ទាង៣នារ់ ំ បនិះសុទ ធនតមរពី ថ្ក្ពន្រ ។ ឯបលារ អ្ាបមធាវ ី
ោរាំង
សលល ី ី (KarüaMhSIúløl “Avocat
généralde Kersaint Gilly) បលារ
៉ា នខសលអា
សរត
ី (Mr. Marcel-Achard) ជាបមធាវខ្ងរដា របបវណ្ី ។ ី ងអស់ បណា ត បមធាវទា ំ បនិះ បលារ
ោាបលល
បងាអប់
រាងបៅស្សុ ំ រនខ ែរ
បសុើបសួរពត៌
បយើងសូមបញ្ ជ រ់ថ្ន
បខចបជ ើង េ ងោត់សតងនតនិយាយ ើ ។
បបបលារចង ់ដង ឹ ឬ ើ
នបរឿងោតរមមបនិះ បលារមននដល ិ
បៅទារ់ទងបសុើបសួរ
ពត៌
នពី
រាងដូ ំ ចោាបទ
បលារ បៅទារ់ទងនតជាមួយបលារតាន់ ប ៉ា ។ រាុងការជំនំជ ុ ំរុ ិះរតទា ំ ១៥ ថ្លៃ បនិះ បយើងក្ោន់សត ី ង
ី លិះៗ ស្សង ់យរសំ ដបី មធាវខ ដូចតបៅបនិះ បលារ ោរាំង “ កាលបនាិះ
មន ិ
នយរទាងស្សុ ំ ងបទ
សលល ី ី ថ្ន ៖ នក្រកាសថ្លៃ ទ ី ២០ រញ្ ា ១៨១៧
នចងពីការរំរតនូ ិ វក្ប្លរ់ពនធស្សូវ ថ្លល៥បសនរាុងចំនន ួ ំ ូង ប ២ថ្ន ំងដប
ើ យថ្ន ំងបក្កាយៗមរបទៀត ក្តូវ្ត ិ
ក្តឹមនត ៤បសន បៅថ្លៃទ ី ៥ សីហា ១៩២០ ។ បលារ ប ៉ា បសបរ៉ា ូ ៉ា
(Maspero)
កាលបនាិះបៅជាបរសុ ៉ា ី ដង ់
បបណា ត ិះអាសនាបៅក្របទសរមពុជារ ៏
នក្រកាសថ្ន
ិ ។ ដល ់មរក្ពិះ ពនធស្សូវបនិះ ក្តូវរំរត ិ ៥ បសនបៅវញ
រាជក្រកាស ចុិះថ្លៃទ១ ិ ី មររា ១៩២២ កាន់សតជំរត បរឿងពនធដ្របនិះ
ប
សងទសម៉ា ុ រាុង ី ក្តក្តី្ណ្ អំ ណាច
ពីអាជាា
កាប់បៅបទៀត ” ។
ិ វនតបអាយ ើ យរំរតក្តូ ១ថ្ន ំង
ប
ន៤០
ំ ើ យនលមទាងដរ
ួ លងក្រ្ល ់បអាយបៅបមឃុំកាន់
បនិះជាបសចរតរបស់ ី
រាងបៅក្រុ ំ ងភាបំ ពញ
បរឿងបនិះ បយើងខស ំុ ា ម ូ ជូនពត៌
នយា៉ាងសបងេ
“ ក្ពិះរាជក្រកាសបលខ ៤៥ ចុិះថ្លៃទ ី ១៣ បរាចនខ
ភក្ទបទ ឆ្ា ំជូតឆស័រ (២៦ បដសម ១៩២៥) នដល នក្រកាស អាបរបត បលាររូនវបណ្ើស
សន បណ្
រា៉ាល បលខ ៤៦០៩ ចុិះថ្លៃ ទ ី ៦ បដសម ១៩២៤ បញ្ា តិ ត បអាយសំ បរចតាម ៖
ក្រការ១ - បៅរាុងន្រ នដនក្រុងរមពុជាធបត ិ ី តា ំងពី
ិ រ ១៩២៥ តបៅ ក្តូវរត់យរពនធ ថ្លៃទ ី ១ យាុ ំងវបយ៉ា ស្សូវពីបណា ត រាស្រសតនខ ែរ និងមនុសសនដលទុរដូចជានខ ែរ តាមបោលរំនត់
និងសណា ា នទាងប៉ា ំ ុនាមន ដូច
ន
ខ្ងបក្កាមបនិះ ដ្រ់ជាក្របយាជន៍ោលង ំ ។
ក្រការ២(៣០)30 - ......................................................... ក្រការ៣ - ពនធស្សូវបនិះ ក្តូវរត់តាមចំនន ួ ផ្សលចំរត ូ បវលាបក្កាយនដល
ប
នពិនិតយក្តួតក្តាពីទំ
ំ ដ ី នដល
នជាស្សូវនិងពីចំនន ួ ផ្សលស្សូវរាុង ១ឆ្ា ំ រួចបស្សច
ើ យបនាិះ ក្តូវទាយរជា ក្ប្លរ់ ៥បសន រាុងមួយ
រងាវន់បៅថ្នមួយថ្ន ំង រំនត់៤០ បដសុីសម៉ាក្ត្ប ឬ ី ៤០ លីក្ត ។
. មបើចង់ក្ជាបចាត់តូ ោនមតៀវមៅរាជ្ក្ិចរា ្ ជ្ការ ឆ្នគ ាំ ាំរប់ ១៥ មលខ១ ដខយុាំងវ ីមយរម
30 ៣០
ណាល័យវ ិជាជឋានពុទសា ធ តនបណិឌ តយ
វវ រ ិមយរមា៉េ រយ ឆ្នាំ ១៩២៥ ទាំពរ័ ១ ( ១៣៨១៥) បណ្ល័យវ ិជ្
បសចរតតវា ី ៉ា ររបស់បលារ លរតា
ារ់រប ុ (Mr.
Latal Jacob) … បរឿងពនធស្សូវបនិះ បៅរូស្ថ ំងសុីន (Cochincine) នស្សនដលមនសូ វ ិ ំ មនដ្ ំដណា ំរាុង ១ ិ
នផ្សល ឬនស្ស នដល
ិ តា យរពនធនតមួយការ់ នត
ិ បៅស្សុរនខ ែរវញប្យរពនធ ២ការ់រុង១ ា បរឿងបនាិះមន ិ
ិ រតា ។
ច់និយាយអវីបក្ចីនបៅបទៀតបទ
ក្ោន់សតពនធនស្សបៅរាុងឥណ្ូ ឌ ចនដូ ចោា ិ ពនធដច ូ ោា ស្ថ ំងសុីន
រាងនតង ំ
នតពនធបៅស្សុរនខ ែរយរបលើសស្សុរ
រូ
រ់រណា ត ល។
បសចរតតវា ី ៉ា របស់បលារ ឌុយ
ុ វង(Mr. Du fond) ថ្ន
A ce moment se passe dans la sala I’incident de Néang By elle vient payer I’impôt de son mari el réclame celui-ci, M. I’ in specteur des affaires
politiques Chassaing nous a dit : Le Residen t Bardez lui a répondu foulez inoi la paix ! Ceci Messieurs, n’ a pas été rapporté ici par des témoins, je veux beux bien croire qu’il ne I’a pas dit, mais it a eu un geste d impatienne et a refusé la libération du mari de Néang By31 …
ចំប
បៅបពលបនាិះ បៅស្ថលារ ៏បរើ ិះនាងប ី
។
សុីដង ់
យអញ
សាំង
របដស
តុ
អធការនបយា ិ
យ
ី រលុយមរបង ់រតនាង នាងបយ ី
ិ បដម ញ ើ បសុំ ី យររតនាងបៅវ ី ស្ថ
ន ឧរបតតបិ
។
ននិយាយក្ប្លប់បយើងថ្ន ៖ បលារបរ ៉ា នបឆលយថ្ន “ រុបំ ចញបៅ ” ទុរបអា ើ
នសៃបស ់ ិន
ចំប
ិះបរឿងបនិះោមនស្ថរស ី
ណា ា រ់ និយាយបទ ។ ខបំុ ា ជឿងថ្នបលារ 31 ៣១.
L affaire aux assises de Penh Saigon Impremerie du Centre
របដស
ពិតជាធុញក្ទាន់ នតបលាររ ៏មនក្ពមបដ្ិះនលងរត នា ិ ី បប ី (នដល
បរឿងបនិះប
នបង ់ពនធរច ួ ប
ើ យ) ។
៍ ើ យ នដលនា ំបអាយផ្សទុិះនូវក្ពឹតការណ្ ិត
ថ្លៃ ១៨ បមស្ថ ១៩២៥ មរពី
រាង ំ
មនព ិ ិត ។ តា ំងពីក្ពលឹមមរ លាវដ្រ់បខ្ាិះអុីចងនមន ឹ ររលុយមរបង ់ពនធ ប
ើ យមនបោរព ិ
របដសនិយាយ
នច្ឆប់រាស្រសតក្កា ំង
នតរាស្រសតបចិះនតក្របវក្ររិះិ
ដល ់មរបលារ
រយរបស់ខន ួល
បដសបធវខ្ ំ ើ លង
បទបក្រជារាស្រសត ើ
បក្ការឈរតទល ់ នឹងអំ បពើរបលាភបល ំ ើសិទ ធមនុសស ។
បលារោាបលល (Gallet) ថ្ន ៖ “ខស ំុ ា ម ូ ជំរាបថ្ន ទុរ េ
ភ័យរបស់ក្រជារាស្រសតក្កា ំងលាវបនាិះជាទុរភ េ យ ័ របស់
ក្រជារាស្រសតក្កា ំងលាវទាងអស់ ំ ” មននមនជាទុ របេ ស្ថរ ិ
របស់មនុសស ា រ់ៗបទ
មននមន ិ
នទុរនេ តមនុសស
ប៉ាុនាមននារ់បនាិះបទ នដលបបនាទសបលារ បរឿងបនិះ្ឺ
របដស ។
មនុសសមួយភូមក្កា ំងលាវទាងមូ ំ ល ិ
នដលមរបបនាទសបលារ
ិ របដសជុំវញនតស្ថលាឃុ ំ”
។ ......................................................... បនាទប់ពីការកាត់បទាសបនាិះបៅ
នដលបយើងខ ំុ ា
តាមពត៌
នដង ឹ ថ្ន បលារ តាន់ប ៉ា
ន
ក្តូវផ្គលស់
បអាយបៅបធវជាបៅហា វ យបខតត រំពង ់សពឺ ។ ការផ្គលស់ ើ បលារតាន់
ប ៉ា
បៅបធវជាបៅហា វ យបខតតរព ំ ង ់សពឺ ើ
មននមនជាតុ រងាវន់បទ ិ បដ្យប
បនិះ្ជាបទាសរបស់ បលារ ឺ
តុនតបលារជួយកាន់បជង ើ ជាតសខ ិ ែរ ។