zoneindustrialgatedtheCrossing Eleusis.of ARCHAEOLOGIESFIELDάβατοβιομηχανικότοΔιασχίζοντας Ελευσίνας.της ΠΕΔΙΟΥΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΕΣ ©2022JULY_N.T.U.A.ARCHITETUREOFSCHOOL_THESISMASTER_LYDIATALIOURA_LYDIAPATRA©2022ΙΟΥΛΙΟΣ_Ε.Μ.Π.ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ_ΕΡΓΑΣΙΑΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ_ΛΥΔΙΑΤΑΛΙΟΥΡΑ_ΛΥΔΙΑΠΑΤΡΑ
2022©_ATHENSOFUNIVERSITYTECHNICALNATIONAL_ATHINASTAVRIDOU_KOSTASDAFLOSSUPERVISORS©2022_ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΜΕΤΣΟΒΙΟΕΘΝΙΚΟ_ΑΘΗΝΑΣΤΑΥΡΙΔΟΥ_ΚΩΣΤΑΣΝΤΑΦΛΟΣΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ
Είμαστε ΜαπολλοίΣίγουραΑντωνστηνΌλαΤρίγωνα,καιστοστηνΜαςμιαςσταΨάχνουμεκαιΥποσχόμαστεμεμηνΜα,μηνΦοβόμαστεΑργά.τηςτηνΠαρατηρούμεπαρατηρητές.ορθοκανονικήπραγματικότητασυντέλειας.Σιωπηλά.μάλλονξυπνήσουμετοτέρας.ακόμαπερισσότεροκαιξεμείνουμεμιακανονικήδουλειά.επιστροφέςπαραμένουμεφυλακισμένες.γιαλύτρωσηπροϊόνταβιομηχανίαςπουμαςσκοτώνει.ωθείβασανιστικάπλήξη,αβέβαιοστοανεπαρκές.φουγάρα,θεοί.ανίκαναναανταπεξέλθουναγνότηταπρώτωνκαιρών.υπήρξανποτέτέτοιοικαιροί.υπήρξανθεοί.σωτηρίακαμιά.
Μια διπλωματική εργασία. Ποικίλες επιμέρους έρευνες. Πολλαπλές αφηγήσεις. Μέσα σε μια πόλη κατακλυσμένη από το ιστορικό, αρχαιολογικό, αστικό και βιομηχανικό της απόθεμα, αναδύεται η ανάγκη για μια συλλογική διαδρομή. Το ίχνος της διαδρομής αυτής στο σήμερα, καθίσταται αδύνατο να χαραχτεί, λόγω του καθεστώτος άβατου που ορίζει η βιομηχανική ζώνη στο δυτικό τμήμα της παραλίας. Αντλώντας υλικό από την Ελευσίνα ως πόλη αρχαία μα και ως πόλη σύγχρονη, γίναμε περιπατήτριες, περιηγήτριες, σχεδόν κάτοικοι ανάμεσα στους κατοίκους. Συλλέξαμε ένα υλικό πρωτογενές το οποίο στη συνέχεια οργανώσαμε, κατηγοριοποιήσαμε και πλέον εντάσσουμε ως πληροφορία, ως έννοια και ως εργαλείο μνήμης στη δημόσια κίνηση την οποία προτείνουμε. Η πρόκληση έγκειται στο να επανακατοικηθεί η πόλη από τους εν δυνάμει κατοίκους της με όρους που συνάμα δεν αποκλείουν το σύγχρονο υποκείμενο από το παρελθόν και τις μνήμες της πόλης. Από ένα σκληρό όριο ανάμεσα σε αρχαιολογικό χώρο και βιομηχανία επιχειρούμε να φτάσουμε στη θάλασσα διασχίζοντας από πάνω την απροσπέλαστη ζώνη με τη μικρότερη δυνατή επέμβαση στα εδάφη του εργοστασίου. Γίνεται χρήση αρχιτεκτονικού λεξιλογίου οικείου μορφολογικά με το βιομηχανικό εξοπλισμό. Η λογική της ανάρτησης, του γερανού, της γέφυρας κ.ά. είναι μερικά από τα στοιχεία που δομούν την πρόταση, με σκοπό να σκηνοθετήσουν μια πορεία που φωνάζει δυνατά πως η πόλη ανήκει και οφείλει να ανήκει στα υποκείμενά της. Έτσι, παλιά κτιριακά κουφάρια, τμήματα μηχανών και μηχανημάτων και στη συνέχεια ερειπωμένα καράβια και υπολειπόμενος αστικός και βιομηχανικός εξοπλισμός συνιστώντας τις αρχαιολογίες μας, γίνονται ζωντανό έκθεμα κι αντί να αποκόπτονται, συμπορεύονται με το εκάστοτε υποκείμενο σε μια πόλη που αποτελεί ένα ζωντανό μουσείο. 02 ΣΥΝΟΨΗ
ABSTRACT
From a harsh boundary between the archaeological site and the industry we attempt to reach the sea crossing the inaccessible zone from above with the least possible interference in the factory’s territory. An architectural vocabulary morphologically familiar with industrial equipment is used. The logic of the suspension, the crane, the bridge, etc. are some of the elements that structure the proposal, with the aim of directing a route that loudly shouts that the city belongs and must belong to its subjects. Thus, old building shells, parts of machines and machinery and then shipwrecks and residual urban and industrial equipment constituting our archaeologies, become a living exhibit and instead of being cut off, they accompany each subject in a city that constitutes a living museum.
03
A diploma project. Wide range sub-investigations. Multiple narratives. In a city overwhelmed by its historical, archaeological, urban and industrial inventory, the need for a collective pathway emerges. The trail of this path to today becomes impossible to trace, due to the inaccessibility regime defined by the industrial zone of the western part of the seafront. By drawing material from Eleusis as an ancient as well as a modern city, we became walkers, explorers, almost residents among the residents. We collected primary material which we then organized, categorized and now include as information, as concept and as a memory tool in the public gesture that we propose. The challenge lies in repopulating the city by its potential residents in terms that do not exclude the modern subject from the city’s past and memories.
ΣΥΝΟΨΗ 02 ABSTRACT 03 LIBRARY 07 _ΧΑΡΤΗΣ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ 13 ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 14 _ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 20 _ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΕΣ 30 ΒΙΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ 36 _ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ 38 _ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ 42 _ΜΕΛΕΤΗ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΤΙΤΑΝ 46ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝΠΙΝΑΚΑΣ
ΙΔΕΕΣ 56 _ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ 60 ΠΡΟΤΑΣΗ 68 _Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ 73 _ΤΜΗΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ 75 _ΤΕΣΣΕΡΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 85 _ΠΥΛΩΝΑΣ 85 _ΚΑΜΠΙΝΑ 86 _ΠΕΖΟΓΕΦΥΡΕΣ 89 _ΚΥΒΟΙ 90 _ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ 92 _ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΙΤΑΝ 92 _ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΟΙΝΟΔΟΝΤΕΣ 107 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 116 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ 122 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝΠΙΝΑΚΑΣ
LIBRARY
LIBRARY
08
10
12
_ΧΑΡΤΗΣ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ
ΠΕΡΙΟΧΗΣΑΝΑΛΥΣΗ
ΠΕΡΙΟΧΗΣΑΝΑΛΥΣΗ
Ελευσίνα. Μία πόλη που προμηνύει τον ερχομό κάποιου μεγάλου γεγονότος. Η πόλη των αρχαίων μυστηρίων. Εμείς ανακαλύψαμε και μερικά σύγχρονα. Εκεί, στο όριο και τη συνύπαρξη αρχαίου και σύγ χρονου, κατοίκησης και βιομηχανίας, πνευματικής άνοιξης και χωρικού χειμώνα. Περπατώντας την ξανά και ξανά βαλθήκαμε να την εξερευνήσουμε ολόκληρη και να ενώσου με τα κομμάτια της που φαίνονταν για ξεχασμένα. Αφεθήκαμε να χαθούμε σε μια περιπλά νηση στο ανοίκειο. Χώροι επιβλητικοί στην κλίμακά τους, τοπίο βουβό να συνυπάρχει με το πολύβουο, άνθρωποι ενεργοί και κουφάρια ανενεργά, στη δύναμη του χρόνου. Στις περιπατητικές μας βόλτες αφουγκραστήκαμε τους ήχους της πόλης και ταξιδεύαμε κάθε φορά στους κόσμους που εσωκλείει η πολλαπλότητά της. Το σύνολο των παραπάνω προσπαθούμε να αφηγηθούμε στο τώρα σε κάθε περαστικό που θα έρθει για να μείνει, αφήνοντας το ίχνος του στην πόλη του σήμερα μέσα από τα βήματά του. 16
17 17
18
19
20 _ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΘΗΝΑ ΠΕΙΡΑΙΑΣ 1KM 1.5KM ΕΛΕΥΣΙΝΑ _ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ
Μικρά ισόγεια σπιτάκια απλώνονται με ηρεμία στην παλιά γειτονιά της Ελευσίνας. Τα φα νταζόμαστε να έσφιζαν απο ζωή. Τώρα τα μισά έχουν σχεδόν πέσει, αλλά όσα είναι ακόμη όρθια ξεχειλίζουν από λουλούδια, μυρωδιές καλοκαιριού και αναμνήσεις. Τα σημάδια εγκα τάλειψης είναι εμφανή. Ο αρχαιολογικός χώρος περιφραγμένος και με την ηρεμία του επιβλητικός. Δίπλα του η Νι κολαΐδου, γεμάτη ζωή. Δρόμος εμπορικός και για τους πεζούς ιδιαίτερα φιλόξενος. Οδηγεί στην παραλία· την άλλοτε παραλία και τώρα: πηγάδι απωθημένων επιθυμιών. Ή καλύτερα, βούρκο ονείρων για τους κατοίκους. Θυσία ιφηγενική για της βιομηχανίας τα έσοδα. Στρίβοντας δεξιά και περνώντας το ελαιουργείο αναρωτιόμαστε γιατί η παραλία σταματά τόσο απότομα. Εκεί τελειώνει η Ελευσίνα; Το εργοστάσιο μοιάζει με μια γιγαντιαία άρνηση. Ο αρχαιολογικός χώρος διακόπτεται απότομα. Μια σχεδόν κατακόρυφη τομή τον οριοθε τει και τον αποκόπτει από τη θάλασσα και τη θέασή της: το ΤΙΤΑΝ. Η βιομηχανία της Ελευσίνας. Με τις θέσεις εργασίας της και με τα κλειστά πνευμόνια μας. Τα θεμέλιά της πατούν σε αρχαία και τα κτίριά της δεσπόζουν αγέρωχα ως σύγχρονα αρχαία: βιομηχανικά κατάλοιπα. Στοιβαγμένα το ένα πάνω στο άλλο, μοιάζουν να σχεδιάστηκαν τη στιγμή που χτίζονταν. Μια κληρονομιά σε χρονική σιγή και νοηματική φασαρία, δηλαδή. Τα φουγάρα της, αν και ανενεργά, δεσπόζουν ακόμα και λειτουργούν βοηθητικά για όσους και όσες χάνουν τον προσανατολισμό τους. Οι νταλίκες της σε πληθώρα λες και την περι φρουρούν γίνονται αντιληπτές σε κάθε ξεφύσημά τους. Πάνε και έρχονται. Τα βαπόρια σε μεγέθη πόλης, αναμένουν πλάι της να φορτωθούν, ώσπου να πλεύσουν προς τις Αμερικές. Η βιομηχανία δεν έχει σωπάσει ακόμα, όσο κι αν φαίνεται βουβή. Το ΤΙΤΑΝ λειτουργεί. 22
24
Το εργοστάσιο είπαμε πως μοιάζει με γιγαντιαία άρνηση. Αυτή όμως δεν είναι η απόλυτη αλήθεια. Μπορούμε να το διασχίσουμε και να βγούμε από την άλλη μεριά. Αυτό επιτρέπεται. Όμως, χωρίς να σταματάμε. Ούτε να κοιτάμε πολλή ώρα δεξιά κι αριστερά. Και χωρίς να φωτογραφίζουμε. Α! και ιδανικά μόνο με αμάξι, όχι πεζές. Η διέλευση οφείλει να είναι άμεση. 25
Κάπως έτσι ανακαλύψαμε πως το εργοστάσιο έχει τοποθετήσει κάποια φίλτρα και σε αντί θεση με το παρελθόν τα φίλτρα αυτά είναι εισόδου κι όχι εξόδου. Τα ονομάζει βιομηχανικό απόρρητο και τηρούν όλες τις προδιαγραφές. Όπως φαντάζεστε, πάλι σε αντίθεση με το παρελθόν, τα φίλτρα αυτά είναι τοποθετημένα 24/7. Μέρα και νύχτα. Αναζητώντας τι υπάρχει από την άλλη μεριά βρεθήκαμε σε πολλές νεκρές ζώνες. Επισκευ ές σκαφών, ναυπηγίο, νεκροταφείο πλοίων, παλιά νταμάρια. Όλες τους γεμάτες αταξία. Αντικείμενα εκτός ανθρώπινης κλίμακας να συνυπάρχουν με μια ανάγκη για προσωρινή κατοίκηση, εκφρασμένη μέσα από απολύτως καθημερινά αντικείμενα. Ό,τι κοντινότερο στην ανθρώπινηΠολυφωνία.κλίμακα. Μα, το πιο έντονο μοιάζει να είναι αυτή η ησυχία της παύσης. Ζώνες σαν να ξεγλιστρούν από ταρκοφσκικές σκηνές, μακρόσυρτες στο διάβα τους, να βρίσκονται κάπου στο ανάμε σα. Οδός τρόμου και δέους, γωνία. Από τη μία η απογοήτευση και από την άλλη ο θαυμα σμός. Ένα κράμα αγάπης για το παρελθόν και μιας αγωνίας για το μέλλον. Όσα κανείς φαντάστηκε πως θα εκσυγχρονίσουν, στοιβάζονται τώρα με αοριστία σε χώ ρους κατά τα άλλα κενούς. Χώρους όπου η παρουσία των υποκειμένων της πόλης αυτής είναι υποτυπώδης. Πού σταματά η πόλη; Μέσα ή έξω από τα όριά της; 26
28
29
_ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΕΣ
Προσπαθώντας να ορίσουμε όλα αυτά στα οποία σκοντάφταμε, αποφασίσαμε να χρη σιμοποιήσουμε τον όρο Αρχαιολογίες. Σε αυτές εντάσσονται κάθε είδους μνημεία. Και ως μνημείο ορίζεται οτιδήποτε ενσωματώνει κωδικοποιημένη μνήμη. 31
Περπατώντας, παρατηρώντας και συλλέγοντας βρέθηκαν στα χέρια μας αντικείμενα μνήμης κατα μήκος τεθλασμένων διαδρομών και με έναν ενιαίο τρόπο αποσπασματικών. 32
Αντικείμενα γύρω από τα οποία θέλαμε να κινηθούμε προκειμένου να ανακαλύψουμε την πόλη. Είναι αυτά που κατά κάποιο τρόμο λειτουργούν ως σημάνσεις των διαδρομών μας. 33
34
35
ΕΡΕΥΝΑΒΙΩΜΑΤΙΚΗ
ΕΡΕΥΝΑΒΙΩΜΑΤΙΚΗ
_ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ _ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ
Η επιθυμία που γεννήθηκε, η πρόθεσή μας, ήταν να επανακατοικήσουμε την πόλη, με τρόπο διαφορετικό από αυτόν που κατοικείται σήμερα. Να την επανανακαλύψουμε και εν δυνάμει να κάνουμε τις νεκρές της ζώνες, πιο ζωντανές. Έτσι, ο τρόπος με τον οποίο την προσεγ γίσαμε, ήταν μέσα από πρακτικές περπατήματος. Άλλοτε βαδίζοντας πιο γρήγορα κι άλλοτε πιο αργά, στεκόμενες στις επονομαζόμενες Αρ χαιολογίες, δώσαμε ρυθμό στα βήματά μας και περιπλανηθήκαμε. Ξανά και ξανά σε μέρη από τα οποία μπορεί να είχαμε ξαναπεράσει. Αυτό που διαπιστώσαμε από τις πρώτες κιόλας βόλτες ήταν ότι οι διαδρομές κοντά στο εργοστάσιο ΤΙΤΑΝ παρουσίαζαν ένα κοινό: έπρεπε αναγκαστικά να διακοπούν και να κάνουν τον κύκλο. Ο μόνος τρόπος να το προσπελάσει κανείς ήταν η διαδρομή που περιγράψαμε νωρίτερα, σε ευθεία σχεδόν γραμμή, παράλληλα με την παραλία και υπό προ ϋποθέσεις. Από οποιοδήποτε άλλο σημείο της πόλης, η παρουσία του εργοστασίου λειτουργεί παντε λώς αποτρεπτικά. Αυτό σημαίνει ότι η δημόσια κίνηση διακόπτεται στα όρια της ιδιοκτησίας του εργοστασίου, ακόμα και σε τμήματα που φέρουν όνομα δημόσιου δρόμου και θα ήταν λογικό να ανήκουν στην πόλη. Από τα αρχαία και το λόφο του Αγίου Νικολάου μέχρι την παραλία, η σύνδεση είναι ανέφικτη επειδή παρεμβάλλεται το ΤΙΤΑΝ. 39
_ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ_ΒΙΩΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ
Στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτιστικής πρωτεύουσας που για 2023 είναι η Ελευσίνα, έλα βαν χώρα διάφορα δρώμενα και βιωματικές δράσεις στα όριά της. Μερικά από αυτά ήταν ένα πλανώδιο εργαστήριο πολεοδομίας που φέρει τον τίτλο Ακροβατώντας στα τοπία της Ελευσίνας, ένα εργαστήριο ανακύκλωσης πλαστικού με τίτλο Print your city, καθώς και κάποιες ομιλίες για το χρόνο και την Αρχιτεκτονική που περιγράφηκαν ως Νύχτες βραδύτητας και έπειτα από περιπλάνηση στην πόλη τελέστηκαν στον προάυλιο χώρο του Αγίου Νικολάου (ο οποίος δεν είναι οποιαδήποτε άλλη στιγμή ανοιχτός στο κοινό). Τα παραπάνω μαζί με τις πολλαπλές επισκέψεις σε εκθέσεις και επιπλέον πολιτιστικές δρά σεις στην Ελευσίνα, μαζί με τη συνθήκη απογραφής του πληθυσμού για τη χρονιά του 2021, αξιοποιήσαμε. Βρήκαμε τους εαυτούς μας αρκετά ενεργούς σε όσα αφορούσαν την πόλη, δηλαδή ξεκινώντας από απλές επισκέπτριες γίναμε περιπατήτριες, κάτοικοι, απογρα φείς, υποκείμενα δράσης και παρατήρησης. Δε μελετήσαμε απλώς την πόλη έξω από τα όριά της παρακολουθώντας την ως απεικονι στική αποτύπωση σε παρελθόντα χρόνο. Βιώσαμε το παρελθόν της Ελευσίνας μεν, μέσα από το τώρα της, δε· και υπήρξαμε για την περίοδο της έρευνάς μας αναπόσπαστο κομ μάτι των όσων περικλείονταν σε αυτήν. Αυτό φυσικά, δε σημαίνει τίποτα παραπάνω από το ότι το υλικό που συλλέξαμε είναι πρωτογενές, βιωματικό και ιδιαίτερα σημαντικό, παρά την υποκειμενική του διάσταση. 43
_ΜΕΛΕΤΗ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟΥ ΤΙΤΑΝ
49
52
53
ΙΔΕΕΣ
ΙΔΕΕΣ
Επανακατοικώντας την πόλη στόχος μας ήταν να κάνουμε τις νεκρές της ζώνες πιο ζω ντανές. Αν και η ζωντάνια αυτή υπάρχει εν δυνάμει στα νεκρά της κουφάρια και τα βι ομηχανικά της αντικείμενα, δεν αξιοποιείται σε χωρικό επίπεδο. Αυτό συμβαίνει για τον εξής λόγο: Τα λειτουργικά αντικείμενα, τρέπονται σε νεκρά, αν βρίσκονται σε ακινησία. Επομένως, η χρήση τους αν και υπάρχει εμφωλευμένη στο σχεδιασμό τους, δεν επιτυγχάνεται όσο παραμένουν ανενεργά κι έτσι ο λόγος ύπαρξής τους, χάνεται. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τον χώρο. Όσο ελεύθερο κι αν είναι το πεδίο γύρω από τη βιομηχανία, έχει τραπεί σε «νεκρό» από τη στιγμή που δεν κατοικείται από τα ίδια τα υποκείμενα της πόλης. Νεκροί θεωρούνται για εμάς οι χώροι, στους οποίους πρόσβαση έχουν λιγοστοί. Όσοι όχι μόνο είναι παραμελημένοι, αλλά ταυτόχρονα μένουν ανενεργοί σε ό,τι αφορά τις συλλογικές πρακτικές και το δημόσιο βίο. Πόσο ενεργός μπορεί να είναι ένας παρηκμασμένος σκουπιδότοπος; Κι όμως το ζήτημα υπερβαίνει τη φυσιογνωμία του τόπου. Από τη μία είναι αδύνατο να αγνοήσουμε τις περιβαλλοντικές αλλαγές που έχει επιφέρει συνολικότερα η βιομηχανία στο άλλοτε αξιοζήλευτο θέρετρο που ονομάζεται Ελευσίνα. Από την άλλη, αναρωτιέται κανείς αν αυτό μόνο αρκεί για να γίνει κάποια χωρική ζώνη τόσο εξαιρετικά αφιλόξενη για την ανθρώπινη κλίμακα. Μήπως πιο προστατευμένοι χώροι μέσα στο χώρο θα δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις ευχάριστης διημέρευσης και αξιοποίησης του πεδίου αυτού; 58
59
60 _ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ
62
Ψάχνοντας μοντέλα τέτοιων χώρων, περιηγηθήκαμε σε φουτουριστικές συμπτύξεις μηχανι κών μερών που μοιάζουν με εγχειρίδιο του τι κάνει κανείς στο διάστημα, σε συνθήκες έλλει ψης βαρύτητας ή σε σκηνικά αποκάλυψης. Πειραματιστήκαμε με μονάδες κλειστές και εσωστρεφείς που παρασιτούν στο χώρο του εργοστασίου, σαν θύλακες ζωής σε αφιλόξενο για τη ζωή περιβάλλον. Σε εκείνη τη φάση διαβάσαμε το εργοστάσιο ως άλυτο πρόβλημα και θελήσαμε να αποκοπούμε εξ’ ολοκλήρου από αυτό. Να κάνουμε πως δεν υπάρχει. Σκεφτήκαμε ακόμη και να προτείνουμε την παύση της λειτουργίας του, τον εκδιωγμό του και την αξιοποίηση του χώρου κάτω από αυτό ως ένα σχεδόν άνευ μνήμης πεδίο σχεδιασμού. Μήπως όμως αυτό θα ήταν ακόμα πιο καταστροφικό για την πόλη; Να της πάρει κα νείς με τη βία ένα κομμάτι από τα πολλά κομμάτια που ενωμένα συνιστούν τη μακρά της ιστορία; Το ΤΙΤΑΝ δεν οφείλει να φύγει, ούτε ωφελεί το να φύγει. Το ενδιαφέρον γεννάται όσο μένει και ενσωματώνεται στη ζωή της Ελευσίνας. Εκεί όπου όχι μόνο οι κάτοικοι, αλλά και κάθε λογής επισκέπτης, χωρίς διαχωρισμό, θα μπορέσει να έρθει σε επαφή με τον πλούτο της βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης. Που θα δει από μέσα το τι συμβαίνει και δε θα μένει στο απ’ έξω της διαδικασίας. Πώς όμως θα καταφέρει να μπει μέσα η ζωή της πόλης, ως βιωματική διαδρομή χωρίς ταυτόχρονα να παρεμποδίζει τη λειτουργία του εργοστασίου; Αν απλώς επιθετικά εισβάλει στα όριά του θα αλλοιώσει την πρόθεσή της. 63
65
ΠΡΟΤΑΣΗ
ΠΡΟΤΑΣΗ
70
71 Αφουγκραζόμενες τα παραπάνω θεωρήσαμε πως η διαδρομή θα ήταν καλό να σχεδιαστεί έτσι, ώστε από τη μία να δημιουργήσει μία διαφάνεια στη βιομηχανική διαδικασία και από την άλλη να μην παρεμβαίνει σε αυτή χωρικά. Ο πιο έυγλυπτος τρόπος που μας εξέφρασε για τη δεδομένη χρονική περίοδο επεξεργασίας του θέματος ήταν μια διαδρομή που μιμεί ται τη γλώσσα του εργοστασίου και βρίσκεται πάνω από αυτό. Σκοπός μας είναι να ενωθεί το τμήμα των αρχαίων, ως ένα ακόμα αποκομμένο κομμάτι της πόλης, με το τμήμα της παραλίας. Ξεκινώντας κανείς από τον αρχαιολογικό χώρο να φτάσει στην παραλία έχοντας δει στη διαδρομή του όλα αυτά που συνιστούν την Ελευσίνα κι έτσι να την ξαναγνωρίσει, τρόπον τινά. Αυτή είναι και η πρότασή μας. Ξεκινώντας κανείς από το ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου, να σπάσει το αυστηρό όριο με τη βιομηχανία, να τη διασχίσει παρατηρώντας την και να συ νεχίσει ακάθεκτος το δρόμο του παράκτια, όπως τα πρωθύστερα χρόνια. Αφήνοντας πίσω μας οποιαδήποτε αφέλεια στεκόμαστε ευθυτενείς σε αυτό μας το εγχεί ρημα και καλούμαστε να επιλύσουμε ζητήματα ορίων, επιτρεπτού και παραβατικού, καθώς και κοινωνικού περιεχομένου σε αυτή μας την προσπάθεια. Η κλίμακα του εργοστασίου είναι (και πρέπει να είναι) εξ’ ορισμού ξένη στον άνθρωπο, πράγμα το οποίο μπορεί και να τραπεί σε σαγηνευτικό.
_Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ
Ξεκινώντας λοιπόν, από το ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου, μπορεί κανείς να συναντήσει τη διαδρομή μας, ως επέκταση του ήδη διαμορφωμένου επιπέδου και να οδηγηθεί ακριβώς στο κατακόρυφο όριο που δημιουργείται υψομετρικά ανάμεσα σε λόφο και ΤΙΤΑΝ. Εκεί σας περιμένει μια μηχανοκίνητη καμπίνα που θα σας μεταφέρει στον πρώτο πυλώνα. Σημειώνεται ότι στο κομμάτι του εργοστασίου «πατάμε» σε δύο σημεία, τα οποία ονο μάζουμε πυλώνες και δεν είναι άλλα παρά κατακόρυφα μεταλλικά στοιχεία που θυμίζουν γερανούς, τόσο όσον αφορά τη συνδεσμολογία των μερών τους όσο και ως προς το μηχανισμό τους. Στους πυλώνες υπάρχει εσωτερικά μια πλατφόρμα που κινείται στον κατακόρυφο άξονα και θα σας αλλάξει επίπεδα. Σε συγκεκριμένες στάθμες δίνεται η δυνατότητα σύνδεσης με σχεδιασμένες πεζογέφυρες, που λειτουργούν όπως οι γερανογέφυρες των καμπίνων, αλλά χωρίς μηχανικά μέρη. Εκεί η πορεία είναι πιο αργή. Στη συνέχεια, μεταξύ των δύο πυλώνων, πέρα από την κίνηση επιθυμούμε και τη στάση. Σχεδιάσαμε επομένως, κάποιους κύβους, σαν δωμάτια πάνω από τη βιομηχανία. Το χα ρακτηριστικό τους είναι πως οι κύβοι αυτοί είναι κλειστοί πανταχώθεν, εκτός από κάποιες πλευρές, διαφορετικές κάθε φορά. Με τον τρόπο αυτό, το υποκείμενο ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες, συγκεκριμένες διαδε ομές, έχοντας την ελευθερία να επιλέξει, αλλά ανάμεσα σε προκαθορισμένες πορείες. Γίνεται για λίγο ένα αντικείμενο παραγωγής, όπως εκείνα που συσκευάζονται και ταξινομούνται, ώσπου να φορτωθούν στα πλοία, στο ίδιο το εργοστάσιο. Όντας ψηλά μπορούμε να παρατηρήσουμε τι συμβαίνει από κάτω, με ένα μάτι επίβλεψης, όπως ένας χειριστής γερανού βρίσκεται μέσα στο κουβούκλιο διαχείρισης των κινήσεων κάθε φορτίου. 74
_ΤΜΗΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ _ΤΜΗΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ
77
78
Στη συνέχεια, προσεγγίζοντας τον δεύτερο πυλώνα η προσοχή όλη έχει στραφεί προς τη θάλασσα. Δε φτάνουμε όμως ακόμα σε αυτήν, παρά μόνο οπτικά. Ο επισκέπτης που έχει φτάσει στο σημείο αυτό, υποχρεούται να κατέβει από τον πυλώνα και να πατήσει σε έδα φος ΤΙΤΑΝ. Εκεί, θα ακολουθήσει τους κανόνες του εργοστασίου, δηλαδή θα κινηθεί πάνω στην υπάρχουσα διαδρομή που του επιτρέπεται (με τους τρόπους που περιγράφονται νωρίτερα). Αφού διασχίσει το εργοστάσιο και φτάσει στην έξοδο, ακολουθεί μια πιο ελεύθερη πορεία έξω από αυτό, ώσπου να καταλήξει στο νεκροταφείο σκαφών, για να συναντήσει αφού περιηγηθεί ελεύθερα, το δεύτερο κατασκευασμένο κομμάτι της διαδρομής.
_ΤΜΗΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ
81 Στο σημείο αυτό, όλα είναι πιο απλοποιημένα. Το πεδίο αλλάζει και αντί για κτιριακές Αρ χαιολογίες έχουμε κάθε λογής μνημεία τα οποία περιδιαβαίνουμε. Αντικείμενα καθημερινής χρήσης, πλοία, όστρακα, κατάλοιπα αστικού και βιομηχανικού εξοπλισμού, είναι μόνο μερικά από όσα συναντά κανείς. Η Ελευσίνα βρίσκεται διασκορπισμένη σε καθετί από αυτά και μόνο παρατηρώντας, ταξινομώντας και συναρθρώνοντάς τα μπορεί κανείς να την κατα λάβει και να την ενώσει. Στο δεύτερο επομένως τμήμα θα καταλήξετε, αφού διασχίσετε το εργοστάσιο και κατα φθάσετε στο σημείο των παρατημένων πλοίων. Αυτό όμως δεν είναι απαραίτητο. Η διαδρο μή μπορεί να γίνει αποσπασματικά ή ακόμα και να ξεκινήσει από το δεύτερο για εμάς σημείο. Χαράσσοντας ελαφρώς τη διαδρομή στο φυσικό βράχο, που αποτελεί πλέον βιομηχανικό μνημείο ως παλιό νταμάρι του εργοστασίου ΤΙΤΑΝ, φθάνει κανείς στην κορυφή του πρώτου λοφίσκου. Εκεί μπορείτε να βρείτε άλλη μία γερανογέφυρα με μια καμπίνα η οποία θα σας οδηγήσει στον πυλώνα από όπου μπορείτε να δείτε όλα όσα σαν αρχαιολογικά ευρήματα πλέον, κοίτονται από κάτω. Όλες τις Αρχαιολογίες και απέναντι την άλλη μας κατασκευή σχεδόν σαν αντικατοπτρισμό. Πλέον όλη η γνώση και η εμπειρία έχουν γίνει βήματα και ίχνη στην πόλη του καθένα και της καθεμίας από εσάς. Κι ακόμα κι αν δεν το περπατήσετε, θα έχετε ταξιδέψει μαζί μας μέσα από τη δική μας ανάγνωση και εμπειρία. Οι κατασκευές αυτές οφείλουν να είναι αναστρέ ψιμες. Όπως ακριβώς κι οι γερανοί: θα παραμείνουν όσο θα έχουν βάρη να σηκώσουν. Κοινώς, ώσπου να εξαλειφθεί το «πρόβλημα». Ας δούμε μαζί λίγο αναλυτικότερα τα τέσσερα στοιχεία που περιγράφονται παραπάνω και συνθέτουν την πρότασή μας, περισσότερο ως μεθοδολογία σχεδιασμού και... επιτήρησης, παρά ως μοναδιαία και εξωραϊσμένη «λύση».
83 _ΤΕΣΣΕΡΑ_ΠΥΛΩΝΑΣΣΤΟΙΧΕΙΑ _ΠΥΛΩΝΑΣ
_ΚΑΜΠΙΝΑ
86
_ΠΕΖΟΓΕΦΥΡΕΣ
_ΚΥΒΟΙ
89
_ΣΥΝΟΛΙΚΗ_ΠΕΡΙΟΧΗΚΙΝΗΣΗΤΙΤΑΝ _ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΙΤΑΝ
99
103
104
_ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΟΙΝΟΔΟΝΤΕΣ _ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΟΙΝΟΔΟΝΤΕΣ 105
106
108
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
οι διαδρομές σε αυτήν ανήκουν στους κατοίκους και τους επισκέπτες της.
παντελώς αποκομμένο από τις καθημερινές πρα κτικές. Ένα αρχείο που αντιμετωπίζεται ως σκου πιδότοπος. Όμως η πόλη, δεν είναι μόνο η εικόνα της μέσα από καλοσυντηρημένα μάρμαρα, για τα οποία πληρώ νεις αντίτιμο. Ούτε φυσικά, μια απέχθεια παρηκ μασμένων πλοίων και ναυαγημένων επιθυμιών για 116
ΕΛΕΥΣΙΝΑΣΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΕΣ ΠΕΔΙΟΥ & ΛΥΔΙΑ ΤΑΛΙΟΥΡΑ ΚΩΣΤΑΣ & ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ ΑΘΗΝΑ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΕΡΓΑΣΙΑ-ΙΟΥΛΙΟΣ 2022 ΠΟΥ ΑΝΗΚΕΙ Η ΠΟΛΗ; Το ερώτημα που βαλθήκαμε να απαντήσουμε περ πατώντας, παρατηρώντας και συλλέγοντας. Αντι κείμενα μνήμης κατά μήκος τεθλασμένων διαδρο μών και απεικονίσεις παρελθοντικών στιγμών σε κάθε επικείμενο μέλλον. Το σύγχρονο υποκείμενο της πόλης της Ελευσίνας δεν είναι, αλλά οφείλει να βρεθεί, στο επίκεντρο των δράσεων. Ούτε στα εργοστάσια, ούτε και στα «αρχαία» ανήκει η πόλη. Ως χώρος ζωντανός, τόπος συλλογικός και στοιχείο δυναμικό, η πόλη κι
Στις περιπατητικές μας διαδρομές απαντήσαμε πολλούς χώρους, νεκρούς. Ζωντανούς νεκρούς. Πεδία, τα οποία αποκόπτονται τόσο απότομα από τις δημόσιες δράσεις, που μοιάζει σαν να μην υπάρχουν. Ένα τεράστιας αξίας αρχείο πόλης βρίσκεται εντός των ορίων της, αλλά ταυτόχρονα
ΔΙΑΣΧΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΑΒΑΤΟ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΕΣ ΠΕΔΙΟΥ ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ ΛΥΔΙΑ ΠΑΤΡΑ & ΛΥΔΙΑ ΤΑΛΙΟΥΡΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΝΤΑΦΛΟΣ ΚΩΣΤΑΣ & ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ ΑΘΗΝΑ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ - ΙΟΥΛΙΟΣ 2022 κολύμπι. Η πόλη είναι ένα ζωντανό μουσείο. Ένα πεδίο δράσης, το οποίο περπατώντας το, βιώνο ντάς το, αξιοποιώντας το, αναδεικνύει συλλογικές περιπλανήσεις και πολιτισμικές οσμώσεις. Η πόλη που δεν ξεχνά το παρελθόν της, αλλά κι ούτε το εκθειάζει ως εκλεκτό και ανέγγιχτο, είναι μια πόλη που μπορεί να παραμένει ζωντανή. Μια τέτοια συνθήκη επιθυμούμε, κατά την οποία πατώ ντας γερά στη γη, περπατώντας την, θα μπορού με να υπάρχουμε σε μια πόλη ελεύθερη. Απαγκι στρωμένη από το προσκύνημα μιας προϊστορικής ελίτ, περιφραγμένης και αποκομμένης από τα κα θημερινά δρώμενα και ταυτόχρονα απαλλαγμένης από θηριωδίες που επιτρέπονται στο βωμό μιας επικείμενης ανάπτυξης. Βιομηχανία και «αρχαία», αρχαιολογίες με διαφο ρετικό χρονολογικό προσδιορισμό, συναποτελούν την ιστορία του τόπου και των κατοίκων του και οφείλουν να αντιμετωπίζονται ως τέτοια. Τόσο εννοιολογικά, όσο και πρακτικά. Προσκαλούμε να αφουγκραζόμαστε συλλογικά τις ανάγκες της πόλης μας, ως χώρου κοινού και δημόσιου, αποδίδοντάς του χαρακτηριστικά που εκφράζουν τις επιθυμίες και τις ανάγκες μας. Ας επανακατοικήσουμε τις πόλεις μας! 117
ΑΝΑΦΟΡΕΣΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ
ΑΝΑΦΟΡΕΣΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ
ΑΝΑΦΟΡΕΣΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ
ΑΝΑΦΟΡΕΣΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ
ευχαριστούμε, Λυδίες 2022
