Made-in-Europe september 2014 by Franc Coenen

MADE-IN-EUROPE.NU Digimagazine voor de verspanende en additive manufacturing industrie in de Benelux - sept. 2014 Revival van slijpen dank-

Starrag topman Bring-

AMB 2014: verspanen

Interview met John

zij slimmere besturingen

mann over 3D-printen,

in de toekomst

Kooning: meer Mori

Industrie 4.0 en de markt

machines verkopen

Booming aerospace 

Adaptief verspanen bij Starrag



Asco Industries verkleint met Makino T2 work in progress met 33%



Seco Tools: Inconel en andere nikkellegeringen verspanen

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Zijn machines duur?

Omslagfoto: Op de Airfoil Technology Days toonde Starrag de nieuwe

Zo vlak na de vakantie lijkt het alsof je aan de 2e jaarhelft begint. Maar die is kort. Dat betekent ook dat de machinefabrikanten na de belangrijke beurzen IMTS in Chicago en de AMB in Stuttgart slechts weinig

NB 251, ontwikkeld voor

tijd hebben hun leads te verzilveren. Daar gaan ze denk ik wel hun best

het in één opspanning

voor doen, want je hoort tussen de regels door dat fabrikanten veel

frezen van blisks tot meer

verwachten van deze twee grote beurzen. Die moeten een heropleving

dan 1000 mm doorsnede. Het meest spannende bij de Zwitserse machine-

van de markt inluiden. Want die heeft behalve in de VS elders in de wereld de laatste maanden wel iets onder druk gestaan, ondanks de

bouwer waren de stappen

mooie innovaties waarmee de machinebouwers komen. Dat je door in

die men zet in de richting

de nieuwste technologie te investeren je concurrentiepositie kunt ver-

van adaptief verspanen.

beteren, toont Asco Industries aan. Een omvangrijk investeringsprogramma rond Makino heeft alleen al de post work in progress bij de

luchtvaarttoeleverancier met een derde doen krimpen. Hoe de financial controller daarop reageert, mag duidelijk zijn. Is een machine dan duur?

Veel leesplezier, Franc Coenen

Made-in-Europe.nu digimagazine is een uitgave van VOF Franc Coenen Publiciteit en is onderdeel van het multimediaal concept Made-in-Europe.nu De website en het digimagazine richten zich op de verspanende en additive manufacturing industrie in de Benelux. Redactie: Franc Coenen, Schuttersdreef 72, 6181 DS Elsloo, T +31 46 4333 123. Advertenties: 54U Media, Vincent Span (v.span@54umedia.nl) & Harold Draaijer (h.draaijer@54umedia.nl), T +31 55 360 1060 © VOF Franc Coenen Publiciteit; delen van artikelen via internet mag mits bronvermelding en doorlinken naar het digimagazine of de website.

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Matsuura start verkoop 3Dmetaalprinter Matsuura lanceert op de IMTS in Chicago Lumex Avance-25, een combinatie van een 3Dmetaalprinter (selective laser sintering) en frezen.

tie heeft in de stempel- en matrijzenmarkt en precisie-industrie via de draad- en zinkvonkmachines. Matsuura zegt dat de combinatie van erder dit jaar heeft de machinebou- lasersintering en frezen de engineers heel nieu-

wer een contract gesloten met MC Machinery

we mogelijkheden biedt voor het design van

Systems (de Noord-Amerikaanse verkooporga- hun werkstukken. De techniek heeft, aldus de nisatie voor Mitsubishi) om de Lumex Avance-

Japanners, de potentie in zich om engineers

25 te gaan distribueren op de Noord-

weg te halen van conventionele productietech-

Amerikaanse markt. Hiermee kiest Matsuura

nieken. MĂŠĂŠr over deze machine in het nieuwe

dus voor een distributeur die al een sterke posi- 3D Print Magazine dat in oktober verschijnt.

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

DMG Mori wil marktaandeel Mori-machines vergroten Uitbreiding serviceteam en ondersteuning salesteam

De reinheidseisen die ASML aan de machines stelt liggen alsmaar hoger. (Foto: ASML)

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

De ‘Mori Seiki’-machines van DMG Mori kunnen in Nederland een veel groter marktaandeel innemen. Er kunnen er méér van verkocht worden dan tot nog toe gebeurde. Dat is de overtuiging van John Kooning, sales-directeur bij DMG Mori Benelux. Nu deze DMG Mori dochter sinds kort de advisering, verkoop en service van het volledige portfolio in eigen hand heeft, wil men de verkopen een flinke impuls geven.

start men al meteen op de AMB in Stuttgart acties en wil men daar flink wat Nederlandse klanten ontvangen. Ook bezoekt John Kooning saechnisch waren we klaar. Achter de

men met klanten in november de fabriek in Ja-

schermen deden we eigenlijk al alles. Nu we

pan, zodat zij zichzelf kunnen overtuigen van de

sinds 1 augustus ook officieel alles zelf doen,

kwaliteit en techniek. Verder volgen er acties op

kunnen we vol gas gaan geven”, zegt John

zowel het vlak van de draai- als freesmachines.

Kooning, sinds augustus 2013 sales-directeur bij John Kooning: “Je ziet een neiging bij bedrijven DMG Mori Benelux. Afgelopen zomer is er een

om bepaalde bewerkingen op andere machines,

eind gekomen aan het zogenaamde hybride-

zoals slijpen, te laten vervallen. Men wil op één

model, waarin de vestiging in Veenendaal de

machine het product afwerken. Dat lukt niet al-

verkopen en service van de DMG-machines

tijd, maar op een stabiele en maatnauwkeurige

deed en Landré de machines van Mori Seiki ver- machine vaak wel. De machines van Mori Seiki kocht, maar wel via Veenendaal geleverd kreeg. zijn heel erg stabiel, maatnauwkeurig en daarDe kans op vervelende ruis op de lijn is nu nihil. door productief.” John is ervan overtuigd dat er “Als je alles zelf doet, is dat gemakkelijker.”

meer van deze machines verkocht kunnen worden in Nederland dan tot nog toe gebeurde.

Het werk is er voor: bijvoorbeeld toeleveranciers aan de halfgeleider industrie, aerospace, Méér verkopen in Nederland

energy, engineering, medical, automotive, ma-

Om méér machines aan de man te brengen,

trijzenbouw, maar ook de machinebouw. Dat

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

John Kooning: “We hebben een overheid nodig die de industrie ondersteunt”

aan de Rolls-Royce onder de CNC-machines

Samen met de klant technisch de diepte in gaan

een bepaald prijskaartje hangt, wil hij niet ont-

om bij de beste oplossing te komen, is essenti-

kennen. Toch valt die prijs uiteindelijk wel mee,

eel in het salestraject voor machines zoals die

vindt hij. “Niemand kan met een seriemachine

van Mori Seiki; service en onderhoud zijn daar-

een NT evenaren. Of je komt in de special ma-

na onmisbaar. Daarom investeert DMG Mori in

chinebouw terecht, met veel hogere prijzen. Het Nederland ook op deze twee gebieden. Van zijn machines waarop alles dubbel is uitgevoerd. Landré zijn vier ervaren servicemonteurs mee Het concept is een andere denkwijze die tot een gekomen. Zij zullen de service aan Mori Seiki enorme maatnauwkeurigheid en productiviteit

machines continueren, maar ze zullen wel inte-

leidt. Dat kunnen we bij nog veel meer bedrij-

greren in het totale serviceteam van de Benelux.

ven onder de aandacht brengen. Zonde dat ze

Dat is zelf ook al getraind in de Mori machines.

niet bekender zijn.” John verwacht vooral veel

Voor de technische ondersteuning van de ver-

van de nieuwe machines die op de AMB in sep- kopers is eveneens een extra medewerker aantember worden getoond. In Stuttgart beleven

getrokken en een vacature voor een tweede en-

de tweede generatie NHX 4000 en 5000 alsook

gineer staat nog open. John: “Het gaat om de

de tweede generatie van de NTX 1000 hun Eu-

techniek. Een machine bij een klant wegzetten is

ropese première, met een nog wat groter bereik leuk, maar als het geen succes wordt, is dat niet en een aantal nieuwe features, nieuwe spindels

goed. Voor ons is het belangrijk dat we techniek

en bij de NTX een nieuw, voor patent aange-

erbij halen in het verkooptraject.”

melde koelstructuur (zie pagina 9).

Markt loopt goed door Investeren in ondersteuning

Nu het verkoop- en serviceteam is uitgebreid,

Juist door zijn technische achtergrond als mon- kan de installed base aan Mori Seiki machines teur en de projecten die hij wereldwijd heeft ge- vergroot worden. Hoewel de Nederlandse markt daan, weet John Kooning als geen ander dat

nog niet echt op stoom is gekomen, is John

machines verkopen méér is dan dozen schuiven. Kooning absoluut niet ontevreden over de gang Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

John Kooning: van monteur tot verkoopdirecteur John Kooning werkt dit jaar precies 25 jaar bij DMG Mori en de voorgangers van het huidige bedrijf. In 1989 is hij als monteur gestart bij Maho, heeft een aantal jaren projecten in het buitenland gedaan en is eind jaren negentig als servicemanager in het Verenigd Koninkrijk gaan werken voor DMG UK. “Daar ontdekte ik hoe ‘gemakkelijk’ verkopen is als je kennis van de techniek aan het verkoopgesprek kunt koppelen. Verkopen op techniek is in deze branche belangrijk, zonder technische kennis kun je niet verkopen”, zegt John over de Engelse periode in zijn loopbaan bij de machinebouwer. Sinds 2000 werkt hij voor de Benelux-organisatie in de verkoop, eerst als product-salesmanager, vanaf 2009 als gebiedsverantwoordelijke. In augustus 2013 is John benoemd tot verkoopdirecteur Nederland voor DMG Mori Benelux. Hoewel de Nederlandse organisatie samen met de Belgische vestiging DMG Mori Benelux vormt, zijn de vestigingen in beide landen verantwoordelijk voor hun eigen verkoopresultaat. De verkoopactiviteiten zijn gescheiden; op het gebied van service werkt men wel intensief met elkaar samen.

van zaken dit jaar. “Bij ons loopt de markt goed last van terughoudendheid bij banken voor de

door. We merken wel dat sommige klanten te- financieringen én ze lijden onder het gebrek rughoudend zijn maar doordat we in veel tak-

aan goed geschoold technisch personeel.

ken van sport zitten, zijn er altijd segmenten

Vooral dat laatste is de verkoopdirecteur een

waar het goed gaat.” Klanten hebben vooral

doorn in het oog. De BV Nederland is in zijn

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

ogen tot veel meer in staat dan er nu uit komt. “We kunnen echt fantastische producten leveren in dit land. Nederland zou in het buitenland veel meer collectief projecten moeten oppakken met een regering die de metaalindustrie meer ondersteunt. We hebben een overheid

nodig die deze industrie ondersteunt.” Waarom

Meer productie buiten Japan De spreiding in productiecapaciteit waar DMG Mori sinds enkele jaren op inzet, krijgt steeds meer gestalte. Zo worden de NTX machines met Siemensbesturing in Bielefeld geprodu-

wordt in het Verenigd Koningrijk bijvoorbeeld

ceerd. De basismachines komen zonder de

wel de aerospace industrie volop ondersteund

aandrijfcomponenten vanuit Japan naar Duits-

door de overheid, terwijl de maakindustrie er

land om hier verder afgebouwd te worden. In

hopeloos achter loopt vergeleken met de mo-

de vroegere Gildemeister fabriek in Italië wor-

derne outillage van de Nederlandse bedrijven?

den tegenwoordig naast de 6-spindels, Sprint

“Waarom zijn wij niet sterk in aerospace? Die

en langdraaiers ook de NLX-versies voor de

onderdelen kunnen we hier ook maken? In Den

Italiaanse markt gebouwd. Bij Deckel Maho in

Haag is echter niemand stoer genoeg om te

Pfronten wordt voor de Europese markt de ge-

zeggen we zetten daar een werkgroep op die

zamenlijk ontwikkelde NHX gebouwd. Machi-

samen met de bedrijven actie gaat ondernemen.” Ook richting onderwijs zou dat moeten gebeuren, vindt Kooning. Meer jongeren overtuigen dat de verspaning sexy is. “We hebben slimme mensen in Nederland. Leer ze nu nog dat dit vak leuk en sexy is.”

nes met de Mitsubishi of Fanuc-besturing komen uit de fabriek in Japan. Daarnaast draait ondertussen de fabriek in het Amerikaanse Davis volop voor de Amerikaanse markt en begint ook de productie in Rusland voor de Russische markt op gang te komen.

Meer informatie: DMG Mori Benelux

Een van de wereldpremières op de AMB is de Lasertec 45 Shape van DMG Mori. Deze 3 - of 5-assige machine is ontwikkeld voor het laserbewerken van stempels en matrijzen en kan door een nieuw scanneroptiek tot twee keer zoveel materiaal afnemen in dezelfde tijdspanne als de voorganger.

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Nieuwe NHX en NTX tonen dat het altijd beter kan DMG Mori pakt flink uit op de komende ABM (16-20 september in Stuttgart). Liefst vier machines van Mori Seiki beleven hun premiĂ¨re voor de Europese markt. Dat zijn de tweede generaties van de NTX 1000, de NHX 4000 en NHX 5000 en de heel nieuwe i50.

De NHX-machines onderscheidden zich al door hun stabiliteit. Die is verder verbeterd door de robuuste bedconstructie en de hoge spankracht e NHX 4000 en 5000 zijn Japanse

op de tafel. De Japanse en Duitse engineers

machines die ondertussen ook in de Benelux

hebben verder een nieuwe spindel voor deze

een schare fans hebben. Van beide horizontale

machine ontwikkeld, de Speedmaster, die bij

precisiebewerkingscentra komt de tweede ge-

een toerental van 15.000 rpm standaard al 111

neratie op de markt. De AMB is de beurs waar-

Nm koppel levert en 21 kW vermogen. Voor be-

op beide machines voor het eerst in Europa

werkingen waarvoor dat niet genoeg is, levert

worden getoond. Een week eerder hebben de

DMG Mori een High Torque versie die bij het-

Amerikanen de wereldprimeur op de IMTS in

zelfde toerental 200 Nm koppel haalt. Een der-

Chicago.

de variant is een hogesnelheidsuitvoering, die

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

PremiĂ¨re op de AMB: de i50, een zeer compacte (1,49 m breed) horizontaal bewerkingscentrum.

tot 20.000 rpm gaat. De fabri-

van het Zwitserse bedrijf. Ver-

kant garandeert 10.000 spindeluren. Vorig jaar febuari al

der is de spindel geconstrueerd De tweede generatie NTX 1000 voor het gebruik van meer kor- beschikt over een langere Z-as

bleek tijdens de Schneemesse

te gereedschappen, wat even-

(800 mm) en Y-as (210 mm) en

bij Deckel Maho in Pfronten

eens bijdraagt aan de stabili-

de B-as heeft een bereik van

NTX: nu ook met Fanuc

dat Mori Seiki niet langer enkel teit. De spindelneus kan tot op +/- 120 graden, ingrediĂŤnten linialen van Heidenhain ge70 mm van het midden van voor het 5-assig simultaan bebruikt, maar ook van de eigen

een pallet komen. DMG Mori

werken van complexe onderde-

dochteronderneming Mag-

zegt dat de nieuwe machines

len. Naast de klassieke DDM-

nescale, die een hogere nauw-

35% meer dynamische stabili-

technologie is ook de BMT-

keurigheid met meer robuust-

teit bieden dan de eerste gene- technologie (Built-in Motor heid combineren. Toen was dat ratie. De tafel wordt standaard Turret) aan boord van de Janog alleen in de precisie ma-

geleverd met een DDM (Direct

panse machine gebleven. Als

chines van Dixi, nu gebruikt het drive) om binnen 0,8 seconden optie wordt een extra onderste concern de Magnescale-linialen te positioneren (bij de NHX turret aangeboden (10 aangeook in de nieuwe NHX machi-

4000).

dreven gereedschapposities

nes. Alle assen zijn voorzien

met 10.000 rpm waarmee 4-

van een direct meetsysteem

assig bewerken mogelijk wordt,

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Celos Op de AMB wordt op meerdere ma-

net als het gelijktijdig bewer-

machine, ontwikkeld voor het

chines Celos getoond, de schil die

ken aan de hoofd- en tegen-

efficiënt bewerken van cilin-

over de Siemens- of Mitsubishibe-

spil). Om de nauwkeurigheid

derblokken voor de automo-

verder te verhogen, heeft DMG bielindustrie. Ook hierin zit Mori een (voor patent aange-

weer een innovatie waarvoor

meld) koelstructuur voor de

patent is aangevraagd: de ki-

hoofdaandrijving ontwikkeld.

nematica van de Z-as in de

Verder worden alle kogelom-

spindel. Twee onder een hoek

loopspillen gekoeld inclusief de geplaatste precisiegeleidinB-as. Op het gebied van be-

gen zorgen voor een zeer

sturingen slaat DMG Mori met

stabiele uitgangssituatie. Bij-

sturing ligt. Met Celos wordt een stap in de richting van de papierloze productie gezet. Daarnaast biedt het de

kans om een aantal hardwareknoppen die de machines met Mitsubishibesturing hebben, te vervangen door softwareknoppen wat in de productie efficiencywinst oplevert. De

de NTX 1000 nieuwe wegen in. zonder is verder dat de gelei-

klant is uiteindelijk goedkoper uit,

Niet alleen wordt de machine

dingen en de aandrijving

zegt John Kooning. “Software die we

met Celos aangeboden, ook

voor de voeding buiten de

voorheen voor 15 mille aanboden,

kan men ze voortaan met

werkruimte zijn geplaatst, zo-

koop je nu voor 6 mille met een 21,5”

Fanuc 31iB kopen naast de al

dat temperatuur invloeden

beeldscherm.” Celos is een optie.

langer bekende uitvoering met zijn uitgesloten. De dynamiek

Sommigen kiezen er voor, zeker zodra

Siemens 840D sl.

wordt verhoogd door de lage

de machines in een netwerk worden

massa in de lineaire assen.

opgenomen. “Maar het heeft tijd nodig om geaccepteerd te worden.”

i50: ultracompact Is de NTX 1000 een compacte machine (net geen 10 m2); de heel nieuwe i50 is echt een compacte machine. Dit horizontaal bewerkingscentrum voor werkstukken tot 500 bij 550 bij 500 mm beslaat slechts 6,7 m2 vloeroppervlak. De machine is nog net geen 1,50 breed (1,49 m om precies te zijn). De i50 is een heel nieuwe Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Big data: grondstoffen e van de 21 eeuw Wat kun je nu met Industrie 4.0 in de verspaning? Het buzzwoord dat de Duitse machinebouwers in hun greep houdt, lijkt heel nieuwe mogelijkheden te scheppen. Kansen voor machinebouwers om hun producten sneller en beter te ontwikkelen; kansen voor de gebruikers die makkelijker het maximale uit de machines kunnen halen. Big data zijn de grondstoffen van de 21e eeuw, zo verwoordde Werner Struth, ceo van Robert Bosch, het op het AWK 2014.

stuk voorzichtiger dan menig marketingmanager. â&#x20AC;&#x153;Marketingmensen labelen nu al Industrie 4.0 op hun producten. Ik denk dat het realisomenteel maakt het aandeel

tisch is te denken dat we in 2035 Industrie 4.0

IT en automatisering ongeveer 30 procent van

volledig hebben uitgeroldâ&#x20AC;?, zegt Lindner, die

de productiekosten van een machine uit. Dat

over dit onderwerp een keynote lezing verzorg-

gaat met de opmars van Industrie 4.0 - of The

de op het Aachener Werkzeugmaschinen Kollo-

Internet of Things voor de Angelsaksische lan-

quium 2014.

den - toenemen naar 40 procent. Deze ontwikkeling gaat productielogica op zijn kop zetten, verwacht Thomas Lindner, oud-president van de VDMA in Duitsland en tegenwoordig weer

Zelfbewakende machine

de baas van een middelgroot machinebouwbe- Zolang hoeft het misschien niet te duren, dendrijf (Groz-Beckert KG). Hij is overigens wel een ken sommige fabrikanten van gereedschapmaMade-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Kistler werkt samen met het WZL aan geavanceerde meetsystemen voor in machines die adaptief verspanen mogelijk maken.

chines. Het AWK, dat eens in de drie jaar plaats-

Industrie 4.0 kan de verspaning

vindt, is een bijzonder congres. De sprekers ver-

verder brengen

tegenwoordigen een groep bedrijven, die samen met de professoren uitgebreid themaâ&#x20AC;&#x2122;s voorbespreken en dan met een gezamenlijk

Dirk Prust drie belangrijke voordelen samen. Als

standpunt op het congres zelf komen. Het zijn

je meer data verzamelt en erin slaagt deze te

dus breed gedragen visies die in de sessies naar analyseren, vertaalt zich dat uiteindelijk in een voren komen. Dirk Prust, ceo van Chiron Werke, hogere productiviteit en een stabieler proces. sprak bijvoorbeeld mede namens Dorries

Hij geeft een voorbeeld van de praktijk bij Dor-

Scharmann (Starrag) en Ott Jakob. Zij denken

ries Scharmann, als machinebouwer vooral ac-

dat Industrie 4.0 een stap in de richting van de

tief in de aerospace industrie. Deze fabrikant

zichzelf bewakende machine zal zijn. â&#x20AC;&#x153;Dat levert heeft al machines in de markt staan die in het een beter gebruik van de machine op, een be-

gereedschapmagazijn een speciaal kalibratie-

tere prognose en een gerichter onderhoudâ&#x20AC;?, vat tool hebben waarmee de machine zich tussenMade-in-Europe.nu digimagazine september 2014

10 procent hogere productiviteit dankzij virtuele optimalisatie

tijds kalibreert. “De bewerkingen op deze ma-

afdeling tegenwoordig bij Index Werke aan-

chines zijn te duur om aan het einde van een

geeft hoe een machine er uit moet zien op ba-

bewerking vast te stellen dat de nauwkeurig-

sis van virtuele modellen die men ontwikkelt.

heid niet klopt vanwege een geometriefout van “Dat is wel een revolutie als elektro-ingenieurs de machine”, aldus Dirk Prust. Ott Jakob, fabri-

vertellen hoe de machine er moet uitzien.” Hel-

kant van speciale gereedschappen en spindels,

ler zet zelf de IT-technologie in om machines

zet IT-technologie in om de spindel bij een

niet alleen qua thermisch gedrag te optimalise-

crash te beschermen. Zodra bepaalde krachten

ren, maar bijvoorbeeld ook qua trillingsgedrag.

overschreven worden, komt in de spindel een

Frequentie-analyse zal meer en meer toegepast

magneetring los die de spindel beschermt. Chi- gaan worden, voorspelt Wagner. Door de maron ten slotte leest meer en meer data uit de

chines dynamisch te optimaliseren - dankzij vir-

besturing om hieruit al in een vroeg stadium af tuele modellen - behaalt men een 21 procent te leiden of een bepaalde component slijtage

hogere productiviteit vergeleken met een niet

vertoont. “Als de klant het toelaat, kunnen we

geoptimaliseerde machine. Ten opzichte van

die gegevens direct naar de werkvoorbereiding statische optimalisatie (door een FEM-analyse doorgeven”, aldus Dirk Prust. “We willen van

toe te passen) wint men nog altijd 8 procent

ongeplande uitval naar voorspelbare uitval.

aan productiviteit door de machine dynamisch

Componenten slijten, maar we willen voorspel-

te optimaliseren. Peter Wagner verwacht dat

len wanneer ze gaan uitvallen.”

machinefabrikanten over vijf jaar hun modellen

zover hebben ontwikkeld dat ze zelfs de inVirtueel optimaliseren

vloed van koelsmeermiddelen op de thermische stabiliteit kunnen berekenen. Vooraf, nog voor-

Er zijn nog meer nieuwe toepassingen die mo- dat de machine is gebouwd. Cruciale factor is gelijk worden door een diepere integratie van het verzamelen en analyseren van data. Precies ICT-technologie in de CNC-machine. Index

Werke gebruikt nu al virtuele modellen van de machines om ze ofwel sneller te ontwikkelen

op dit punt verwachten de machinebouwers komende jaren een forse vooruitgang.

ofwel beter aan te passen aan de specifieke toepassing die de klant voor ogen heeft. Peter

Sensoren in machines

Wagner, hoofd R&D bij Gebr. Heller Maschi-

Ook professor Fritz Klocke van het Werkzeug-

nenfabrik, gaf een voorbeeld hoe de elektro-

maschinenlabor Aachen ziet heel nieuwe moge-

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Foto boven. Dirk Prust van Chiron: naar voorspelbare uitval. Foto onder. Fritz Klocke: lab on a chip controleert online koelsmeermiddelen.

lijkheden ontstaan op het punt van procesbewaking, dankzij Industrie 4.0. In Aken heeft men een sensor, waarmee je vloeistoffen analyseert, zover verkleind dat deze in een EDM-machine toegepast wordt om de geleidbaarheid van het diĂŤlectricum te meten. Op basis van deze gegevens past de besturing de parameters aan zodat je een veel constantere kwaliteit krijgt, bij een hoge productiviteit. Want die zie je nu vaak afzwakken als een hoge kwaliteit wordt gevraagd. Fritz Klocke: â&#x20AC;&#x153;Kwaliteit staat

voorop. Dan brengt men liever de productiviteit terug. Daarom investeren we in reserves in machines om onder onzekere omstandigheden toch kwaliteit te kunnen leveren. Als we die reserves bruikbaar maken, hebben we al veel gewonnen.â&#x20AC;? Met de lab on a chip technologie kan men straks ook de toestand van de koelsmeermiddelen online meten: bacteriegroei, pHwaarde. Je kunt dan in de parametersetting re-

seerd. Experts van een machinefabrikant kunnen

kening houden met de veranderingen in je

dan als het ware via de cloud mee in het proces

koelsmeermedia.

kijken en helpen het proces verder te optimaliseren.

Apps en cloudoplossingen Samen met National Instruments en Kistler

Voorzichtig

heeft men in Aken een sensorgebaseerd sys-

Toch klinkt er ook enige terughoudendheid.

teem ontwikkeld voor adaptieve verspaning.

Daadwerkelijk de mogelijkheden van Industrie

Sensoren meten krachten tijdens de bewerking

4.0 verkennen, zal pionierswerk van de machi-

en sturen deze via het internet door naar een

nebouwers vereisen. En omdat het vaak om

cloudapplicatie, waar de data worden geanaly-

middelgrote en kleinere bedrijven gaat, zullen

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Samen met het WZL werken machinefabrikanten zoals Chiron samen aan het virtueel optimaliseren van de machines. Op het scherm simulaties van doorbuigingen. Door dit vooraf te simuleren, kunnen de machines mechanisch verbeterd worden.

de ontwikkelingen wellicht minder snel gaan.

misschien eerder de vraag of bedrijven bereid

Een probleem is tevens de nauwkeurigheid van

zijn data te delen met cloudapplicaties. Werner

de modellen: vooral op het snijvlak van proces

Struth, ceo van Robert Bosch, ziet big data als

en machine moet nog veel gedaan worden om

de grondstof van de 21e eeuw. En daarin horen

modellen te ontwikkelen die in de praktijk in-

in zijn ogen prioritaire oplossingen niet meer

zetbaar zijn. Want met name als je in de verspa- bij. Hij pleit voor open innovatie, open core enning de grenzen opzoekt, gaan aspecten als

gineering. â&#x20AC;&#x153;Open standaarden zijn een voor-

stabiliteit, afwijkende positie van het tool center waarde voor de netwerk productiewereld. point en effecten daarvan op de oppervlak-

Industrie 4.0 kan alleen een succes worden als

tekwaliteit een grote rol spelen. Dat moet mee- bedrijven informatie delen en zich open stellen.â&#x20AC;? genomen worden in de virtuele modellen. En zover is de industrie nog niet.

Data delen?

Meer informatie:

Wellicht is dat nog niet eens het allerspannend-

Werkzeugmaschinenlabor Aachen

ste in de hele discussie over Industrie 4.0. Dat is

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Trends of tomorrow in verspaning

Vier innovatieclusters op AMB De AMB in Stuttgart is een echte fabrikantenbeurs. Liefst 85 procent van de 1.300 exposanten die dit jaar meedoen, zijn OEMâ&#x20AC;&#x2122;er, afkomstig uit 27 landen. Een bijzonder onderdeel van de beurs is ook dit jaar de Metal Working Innovation Tour van het PTW Darmstadt. Onder de titel Trends of Tomorrow tonen de onderzoekers van het PTW samen met machinebouwers de richting waarin de verspaning komende jaren gaat. Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

mande enkelstuks productie.

vaak om manuele bewerkingen

Dit gebeurt rond een Haas-

gaat, lopen volgens onder-

machine en getoond wordt hoe zoeken de kosten van het afn hal 5 van de Messe

je het hele proces kunt inrich-

bramen op tot wel 30 procent

Stuttgart vinden de bezoekers

ten inclusief werkvoorberei-

van de totale kosten van het

ook dit jaar rond de oldtimer

ding, gereedschapcontrole en

freesproces. In het cluster De-

dubbeldeks bus van het PTW

gereedschapmonitoring tot en

burring Innovation toont het

Darmstadt een aantal innova-

met het celmanagement. Op de PTW een nieuw gereedschap

ties die komende jaren de ver-

stand demonstreert men het

dat in huis is ontwikkeld. Het

spaning een stap vooruit gaan

one piece flow aan de hand

afbramen van inwendige inter-

brengen. Dat gebeurt samen

van een standaard voor een

secties gebeurt met ondersteu-

met 19 partners, bedrijven uit

smartphone die klantspecifiek

ning vanuit het CAM-

voornamelijk de Duitse machi-

gefreesd wordt. De andere

programma. Behalve het PTW

nebouwindustrie. De presenta- deelnemers zijn CiP, Degen,

doen aan dit cluster ook ma-

ties zijn geclusterd in vier the-

Staufen en Prometec

chinebouwer Heller mee en de

maâ&#x20AC;&#x2122;s.

(monitoring).

gereedschapfabrikant Mapal.

Lean machining

Afbramen

Compleetbewerken

Het eerste thema is lean machi- Afbramen is in veel metaalbe-

Compleetbewerken is al langer

ning. Hier gaat het om de op-

werkingsprocessen nog steeds

een trend in de verspaning. Be-

zet van een lean productiecel

een probleem, in die zin dat

langrijk is echter een hoge ma-

geschikt voor continue onbe-

het extra tijd kost. Omdat het

te van proceszekerheid. Dat

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

De energiekosten van een doorsnee bewerkingscentrum gesplitst per ‘verbruikersgroep’. De absolute bedragen zijn niet zozeer van belang, wel de verhoudingen. Bron: PTW

geldt zowel voor de productie

Energie-efficiency

cluster zijn Innomax

van prototypes als in de serieproductie. Het PTW toont met

In Nederland nog niet echt een (waterstraalsnijmachines), Rexthema, in Duitsland wel: ener- roth (aandrijvingen), Oemeta

onder andere machinebouwer

gie efficiency. Het PTW bouwt

Anger, CADCAM ontwikkelaar

momenteel in Darmstadt bij de Mafac.

Euklid en Roemheld

universiteit een nieuwe N-

(opspanningen) een geïnte-

fabriek waar energie-efficiency

(koelsmeermiddelen), GTW en

greerde oplossing voor het fre- op een integrale wijze wordt zen van tandwielen op een 5benaderd. Dat begint bijvoor-

De PTW Innovatiestand in

assig bewerkingscentrum dat

beeld bij CNC-machines met

van in totaal 540 m2 meter.

eenvoudig om te stellen is. De

een energiemanagementfunc-

Elke dag zijn er rondleidin-

Anger-machine is een alterna-

tie (onder andere van EMAG).

gen om 11.00 en 15.00 uur

tief voor de huidige transfer-

Daar boven ligt echter een

(zowel Duits- als Engelstalig).

machines en beschikt over een

energiemonitoringsysteem dat

Op 17 september is er om

turret met 6 gereedschapplek-

het energieverbruik in de hele

ken en een MMS-systeem. De-

9.30 en 13.00 uur een lezing

fabriek stuurt. Warmte die bij

ze revolver wordt op een 3-

over het voorkomen van

het verspanen vrij komt, kan

assige module in de machine

grondstoffenverspilling; op

bijvoorbeeld elders in de fa-

geplaatst. Andere deelnemers

18 september is er om 9.30

briek hergebruikt worden. Ook

hieraan zijn Mitsubishi Electric

energieopslag en terugwinnen

en Hellmerich.

komen in dit concept aan bod. Andere deelnemers aan dit

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

hal 5 (D32) heeft een omvang

en 13.00 uur een lezing over energie-efficiency in de metaalbewerking.

e AMB 2014 is net als de vorige

edities volledig uitverkocht. Dat betekent 1.300 exposanten, ruim 100.000 vierkante

meter beursoppervlak. Alle grote namen uit de verspanende industrie doen weer mee aan de beurs in Stuttgart, die dit jaar extra aantrekkelijk is voor bezoekers uit de Benelux. De AMB wil namelijk meer internationale be-

september plaatsvindt. MINT is een carriĂ¨re en

zoekers trekken. Dit jaar rekenen de organisa-

high potential event. In de conferentie gaan

toren op zoâ&#x20AC;&#x2122;n 90.000 bezoekers. Voor het eerst sprekers uit het bedrijfsleven, de politiek en heeft men een deal gesloten met Star Alliance, wetenschap met elkaar in discussie over de ophet samenwerkingsverband van 25 luchtvaart-

lossingen voor het gebrek aan vakmensen. Op

maatschappijen waaronder Brussels Airline en

de beursvloer kun je terecht voor vacatures,

Lufthansa. Wie de beurs bezoekt, kan met kor- afstudeerplekken en andere interessante positing naar Stuttgart vliegen. Vanuit de aan-

ties in de industrie.

komsthal van het vliegveld ben je in enkele minuten in het beurscomplex dat als het ware

naast de landingsbaan ligt. Meer informatie hierover is te vinden op de website van de beurs. De hallen van het Stuttgarter beurscomplex zijn gevuld met alle belangrijke themaâ&#x20AC;&#x2122;s

De AMB 2014 vindt plaats van 16 - 20 september 2014 in de Messe Stuttgart. Openingstijden dagelijks van 9.00 - 18.00 uur (zaterdag tot 17.00 uur). Meer informatie: www.amb-expo.de

uit de verspanende industrie: veel machines en gereedschappen, maar ook meettechnologie, robotbelading, software en engineering.

High potentials Nieuw in het omlijstingsprogramma is dit jaar de Europese MINT conventie die op 16 en 17 Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Manarme high tech productie bij Otto Klumpp Het Duitse Otto Klumpp freest onbemand elektrodes om vervolgens in dezelfde cel matrijsinserts te maken voor spuitgietproducten met een oppervlaktekwaliteit volgens de VDI 3400 Ref 10 richtlijn. In dezelfde lineaire cel freest men ook hardmetaal, koper en grafiet in willekeurige volgorde, al naar gelang de elektrodes nodig zijn. De noodzakelijke bezetting om de cel 24 / 7 in de lucht te houden, bestaat uit drie ervaren vakmensen. Die nemen inmiddels 80 procent van de gereedschapproductie van het bedrijf voor hun rekening. Toch is het uitgangspunt niet geweest om te besparen op loonkosten.

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Otto Klumpp is een familiebedrijf (132 mede-

elektrodes en een palletmagazijn met nog

werkers, 20 miljoen euro omzet) dat een breed eens 10 Dynafix pallets. Om de cel compleet scala aan spuitgietproducten maakt. Van grote te maken, staat er ook nog een kiepstation om motorafdekplaten (gewicht ruim 2,5 kilogram, de zinkvonkdelen te kunnen ontdoen van het men kan tot 9 kilogram productgewicht spuit- diëlectricum en is er een laadstation. De cel gieten) tot en met zeer precieze kunststof on- biedt nog ruimte voor uitbreiding. Het oorderdelen voor medische toepassingen

spronkelijke budget van 600.000 euro is opge-

(productgewicht vanaf 0,004 gram). Zoals de

rekt tot meer dan 1 miljoen euro. Martin

canule, een holle buis die gebruikt wordt om

Klumpp is echter overtuigd dat dit de enige

onder andere medicamenten direct in het li-

juiste stap is geweest. “We wilden volautoma-

chaam in te brengen. Martin en Claudia

tisch elektroden gaan produceren, maar ont-

Klumpp, broer en zus en tweede generatie in

dekten dat vervolgens de zinkvonkafdeling

het Schwabische bedrijf, willen met hun spuit- dan de nieuwe bottleneck zou worden. De exgietproducten in de premier league meespe-

tra freescel zou in de zinvonkafdeling proble-

len en investeren daarom voortdurend in de

men veroorzaken, die we alleen zouden kun-

eigen gereedschapmakerij. Juist deze combi-

nen oplossen met een extra zinkvonkmachi-

natie geeft het bedrijf een beslissende voor-

ne.” Zo’n uitbreiding betekent ook extra man-

sprong op concurrenten, omdat ze kennis uit

kracht in dienst nemen. Dat heeft uiteindelijk

de spuitgietafdeling direct inbrengen in de

de doorslag gegeven om na te gaan denken

ontwikkeling van matrijzen.

over een volautomatische productiecel. Niet direct om loonkosten te besparen, wel om een uitweg te vinden uit het probleem dat goede vakmensen schaars zijn, wat zeker in de Duitse

Complete productiecel

deelstaat Baden-Württemberg zeer goed

Twee jaar geleden wilden ze voor hun gereed- merkbaar is. Bovendien behaalt men nu met schapmakerij een nieuwe 5-assig bewerkings- veel meer zekerheid een constante hogere centrum kopen. Geautomatiseerd. Staal, koper kwaliteit. “Willen we hier blijven produceren, en grafiet moesten afwisselend bewerkt kun-

dan moeten we dit doen.”

nen worden, zonder ingrijpen door een operator. Uiteindelijk is de investering uitgedraaid op een lineaire cel van GF Machining Solutions. Hierin zijn een Mikron HSM 600 ULP

“Schwingdynamische Entkopplung”

freesmachine, een Form 3000 HP zinkvonkma- Klumpp is ver gegaan met het creëren van de chine, een Zeiss Dura Max meetmachine en

randvoorwaarden voor hoge kwaliteit, zoals

een 3R Work Master Linear robot geïnte-

oppervlakken die voldoen aan de VDI 3400

greerd, samen met een magazijn voor 200

Ref 10 eisen. De cel staat weliswaar in de ge-

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

reedschapmakerij; het fundament en de vloer

diëlectricum te reinigen en een keer vaker de

waarop de machines staan, liggen helemaal los

machine grondig reinigen, maar dat weegt niet

van de rest van de afdeling. Martin Klumpp

op tegen de flexibiliteit die men hiermee in huis

noemt dit zelf de “Schwingdynamische Ent-

haalt.

kopplung” tussen het voorfrezen en nabewerken. In de praktijk zijn de trillingen van de grotere CNC-bewerkingscentra volgens hem funest voor de oppervlaktekwaliteit bij het vonkerode-

Enkel in dagdienst bezetting

ren als machines op een vloer staan die op het- De bezetting van de cel bestaat uit drie ervaren zelfde fundament rust. Trillingen worden via het medewerkers, die enkel in dagdienst werken. fundament doorgegeven. Mede door de ont-

Alle machines worden extern geprogrammeerd.

koppeling van de twee fabrieksvloeren - en

De Zeiss meetmachine staat nog buiten de cel,

door de klimaatbeheersing - haalt men in de cel maar de software hiervan is wel gekoppeld aan nauwkeurigheden tot 0,005 mm en oppervlak-

de software van de cel. Offsets kunnen dan ook

tenauwkeurigheden tot Ra 0,06 aan het werk-

direct uitgewisseld worden. Alle pallets en elek-

stuk. Momenteel wordt zo’n 80 procent van alle trodehouders zijn uitgerust met een chip, die matrijzen die de spuitgietafdeling nodig heeft,

zowel bij het laadstation als in de machine her-

in de cel van GF Machining Solutions geprodu-

kend wordt. Om de hoge nauwkeurigheid te

ceerd. Hier worden matrijzen en matrijsonder-

kunnen garanderen, worden alle machines min-

delen gefreesd, worden de elektrodes geprodu- stens een keer in de week nagemeten om het ceerd en vindt het vonkeroderen plaats. Bijzon- exacte nulpunt te bepalen. Bij Otto Klumpp beder is dat men hardmetaal, koper en grafiet

schouwt men dit als noodzakelijk als je echt

door elkaar bewerkt. Alles gebeurt met nat be-

voor de hoogste nauwkeurigheden gaat in een

werken. Dit betekent wel extra filters om het

onbemande setting. Want ook de nauwkeurige

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

elektrodes worden onbemand gefreesd, net als Dit jaar vond de persconferentie van de AMB de nauwkeurige matrijsonderdelen onbemand

plaats bij Otto Klumpp.

worden gevonkt. Pas als echt absoluut hoge nauwkeurigheid nodig is, zoals bij een insert voor een matrijs waarmee onderdelen voor een gasmeter worden gespuitgiet, freest men over-

Meer informatie:

Otto Klumpp

dag na. Bij dit onderdeel gaat het om een holle buis en een naald die daarin past en ervoor

Praktijkvoorbeeld: canule

zorgt dat bij het spuitgieten zeer dunwandig gespuitgiet kan worden. De twee buisjes hebben een diameter van 0,4 mm waarin de naald nog moet passen. Alle andere nauwkeurighe-

den behaalt men in principe onbemand. Het resultaat is dan ook dat de Mikron HSM verleden jaar 6000 spindeluren heeft gedraaid en de zinkvonkmachine Form 3000 HP 3000 uren heeft gevonkt. Bij het vonken haalt men 40 uur onbemande productie, bij het frezen tot wel 120 uur. Tot nog toe neemt een van de operators in het weekend af en toe een kijkje. In de komende tijd wil men de celmanagement software van 3R uitbreiden met een SMSwaarschuwing, die enkel een signaal geeft als er

De canule die Otto Klumpp produceert, kent vooral een zeer hoge contournauwkeurigheid aan de punt. Het spuitgietproduct moet voldoen aan de VDI 3400 Ref 10 eisen. Om dit te bereiken, freest men eerst de koper elektrodes op de HSM 600 ULP. Per matrijs zijn twee elektrodes nodig; ĂŠĂŠn voor het voorvonken en de andere voor het navonken. Productietijd op de HSM 600 is 50 minuten per elektrode. Het vonkeroderen kost vervolgens in totaal 35 minuten tijd: 15 minuten ruwen, 20 minuten navonken op de Form 3000 HP. Overigens zijn bij deze zinkvonkmachine alle assen thermisch gestabiliseerd om tot de hoge oppervlaktenauwkeurigheden te komen.

iets aan de hand is. Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Carbon frezen

Een thema op de komende AMB is het frezen van carbon, een materiaal dat meer en meer wordt toegepast nu gewichtsreductie overal een belangrijke rol speelt. De grote foto toont een speciaal gereedschap van Komet, rond 1 mm, voorzien van een nanokristallijne coating voor zuivere afwerking van de kanten. De andere foto (inzet) toont een speciale composietfrees van Paul Horn, voorzien van een CVD-coating.

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Seco Tools: optimalisatie vraagt bredere kijk De luchtvaartindustrie is de komende jaren dĂŠ place to be voor een verspaner. De groei van de vraag naar zuinige vliegtuigen, zal veel werk voor de verspanende industrie opleveren. Naast aluminium zijn echter vooral lastig te verspanen materialen zoals titanium, superlegeringen en ook composieten in opkomst. Dat stelt bijzondere eisen aan het gereedschap maar ook aan andere facetten van het verspaningsproces. Seco Tools reikte de deelnemers aan het Open Huis in Brainelâ&#x20AC;&#x2122;Alleud naast praktische kennis en enkele eyeopeners ook een doorkijk naar de toekomst aan. Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

et probleem van de meeste exo-

tische materialen die de vliegtuigbouwers maar al te graag gebruiken, is telkens hetzelfde, schetste Dirk Hemelings van Seco Tools tijdens de viering van 40 jaar Seco Tools in de Benelux. De materialen zijn warmtehardend. Door de warmte tijdens het verspanen, verhardt het oppervlak waar de snijplaat contact maakt met

Links Dirk Helemings en rechts Antony Guinaudeau, beiden van Seco Tools.

het materiaal. “Superlegeringen kennen dat fenomeen nog in ergere mate dan titaan en du-

ger te verspanen zijn. Deze - Russische - lege-

plexmaterialen”, aldus Hemelings. Daar moet je ringen hebben een dubbel zo hoge treksterkte bij de gereedschapskeuze rekening mee hou-

als de gewone Ti-legeringen. Hij gaat er daar-

den, maar ook met het kiezen van de juiste

om vanuit dat in de nabije toekomst in de cata-

snijparameters.

logus meerdere groepen voor titaan opgenomen gaan worden. Je kunt deze materialen niet

Titanium: hoge druk koelen

meer vanuit één set parameters benaderen.

Een van de nieuwe gereedschappenkwaliteit van Seco voor het verspanen van titanium is

Superlegeringen: met keramiek snijden

MS2050. Deze wisselplaten hebben een specia- De superlegeringen leveren eigenlijk dezelfde le PVD-coating. De snijsnelheden kun je echter problemen op, alleen nog een factor erger. Een zelfs met dit gereedschap nog verdubbelen

oplossing om bijvoorbeeld Inconel 718 te fre-

door met 200 bar druk te koelen in plaats van

zen, is snijden met ronde snijplaten van ver-

de gebruikelijke 70 bar. “Koeldruk en het de-

sterkt keramiek. Seco Tools freest hiermee met

biet zijn bepalend voor de snijsnelheid en de

snijsnelheden van Vc 800 m/min, droog. Welis-

standtijd”, zegt de verspaningsspecialist van

waar bedraagt de standtijd van deze frezen

Seco Tools. “Titanium kun je niet zonder koe-

dan 3 tot 6 minuten, het spaanvolume ligt in

ling verspanen.” Dirk Hemelings ziet nieuwe

die korte tijd wel een factor 2 hoger vergeleken

titaansoorten op de markt komen die nog lasti- met een hardmetalen gereedschap in dezelfde Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

De demo: het frezen van een gereedschap uit Hardox 600, helemaal rechts de afgewerkte frees.

tijdspanne. Bij het bewerken met dergelijke snij- aal dat zeer geliefd is bij vliegtuigengineers. Bij gereedschappen is wel essentieel altijd meelo-

deze materialen is het aantal vezels doorgaans

pend te frezen. Dirk Hemelings: “Dit snijmateri-

hoog en liggen ze voor luchtvaarttoepassingen

aal kan niet tegen dikke spanen. Ontstaat er

in verschillende richtingen, omdat men mecha-

trek bij de uittrede van het gereedschap uit het

nische eigenschappen zoals stijfheid en impact

materiaal, dan breekt de plaat.” Daarom luidt

weerstand zo veel mogelijk wil beïnvloeden. Dat

zijn advies altijd inlopen met een radius zodat

maakt deze materialen juist weer heel lastig te

de spaan van dik naar dun gaat.

verspanen, omdat er een groot risico bestaat op delaminatie. Diamant en PCD-gecoate snijgereedschappen blijken hier de ideale oplossing te bieden, die minder slijtage vertonen dan on-

Carbonfiber

gecoate hardmetalen gereedschappen. Volgens

Naast deze metaalsoorten is ook CFRP - car-

Antony Guinaudeau van Seco Tools bieden dia-

bonvezel versterkte kunststoffen - een materi-

mantgereedschappen de meeste stabiliteit. Daarentegen heb je wel zeer scherpe snijkanten nodig, die de vezels doorsnijden. PCD scoort dan weer beter. De nieuwe Dura coating heeft meer afgeronde Een temperatuurdiagram van het gereedschap en de spaan tijdens het bewerken van titanium. (Afbeelding: Seco Tools)

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

snijkanten (10 - 20 µm) dan PCD-gecoate ge-

nen in de verspaning.” High Performance Mil-

reedschappen (1-10 µm). Maar deze Dura-

ling is weliswaar een productieve manier van

coating zorgt wel voor langere standtijden.

frezen, maar met bijbehorende hoge gereed-

Want als een hardmetaalkorrel uitbreekt, raakt schapskosten en een geringe stabiliteit, dus alleen de eerste laag beschadigd en blijven de

niet geschikt voor bijvoorbeeld dunwandige

andere in takt. Moet je in CFRP boren, dan kun producten of als je geen goede opspanning je dat het beste doen door met een lage helix

kunt maken. Hoge voedingsfrezen kent lagere

het materiaal in te gaan en met een hoge helix gereedschapskosten en is een eveneens proin het materiaal te werken. Seco Tools maakt

ductieve strategie, die zich vooral leent voor

daarom in de JC840 een dubbele helix, die

het frezen met lange gereedschappen. En hoge

echter wel lastiger te programmeren is omdat

snelheidsfrezen heeft vergeleken met normaal

de beide helices constant in het materiaal

CNC-frezen hogere gereedschapskosten maar

moeten zijn.

levert ook een hogere productiviteit. Kun je nu zeggen dat één van de methoden de beste is voor het frezen van een slot van 20 bij 40 mm? Deze keuze is echter niet altijd even gemakke-

Strategie kiezen

lijk te maken. Het hangt van het materiaal af,

Het komt niet alleen op de tooling aan. Pierre

het product, de aantallen, de machine. Toch

Bellery van Seco Tools hield een soms verras-

heeft de Seco-expert enkele vuistregels die in

sende betoog over de invloed van de freesstra- ieder geval een eerste indicatie geven. Inconel tegie op de productiviteit. “De focus moet ver- 718 en andere nikkellegeringen freest hij het schuiven van gereedschapkosten naar produc- liefst met hoge snelheidsfrezen omdat je dan tiekosten. Dat kan helpen om geld te verdieMade-in-Europe.nu digimagazine september 2014

een smalle ae hebt en de temperatuur in het 31

gereedschap laag houdt. Trochoïdaal frezen kan voordelen opleveren, met name een langere standtijd van de frees. Als je diepe slots moet

3D-printen multimaterialen

frezen, is duikfrezen (plunge milling) een aangewezen strategie, net als hoge voedingsfrezen. Hierbij verandert de aanvalshoek van het gereedschap en komen de krachten meer axiaal te staan dan radiaal.

Meer informatie

Seco Tools besteedde tijdens het seminar ook aandacht aan het thema additive manufacturing. Sirris toonde onder andere deze 3D-geprinte onderdelen, bestaande uit zowel RVS 316L als Inconel 718. Zogenaamde gradiant materials, metalen die in elkaar overlopen, vormen een van de

Seco Tools Benelux

kansrijke toepassingen voor additive manufacturing.

Lees verder

Seco voorspelt op basis van vijf materiaaleigenschappen de beste snijcondities

e moet de zaken dus breder bekijken, is eigenlijk ook de boodschap van Patrick De Vos van Seco Tools AB, het Zweedse hoofdkantoor. Om efficiënter - en dus goedkoper - te produceren, moet de aandacht weg van enkel het verspaningsproces.

Hoe beïnvloeden oppervlakken elkaar? “Daar hebben we jarenlang niet naar gekeken. Er tekent zich echter een duidelijke trend af dat men in het oosten juist wel hiernaar kijkt.” Iets

anders dat men zich veel beter moet realiseren, aldus De Vos, is dat verspaning onderdeel is van een totaal proces. Breder kijken dus dan alleen naar de snijkant van de frees. Kijk ook eens naar de verborgen kosten, bijvoorbeeld afkeurproducten. En de grootste onzekere fac-

Hij heeft samen met de universiteit van het

tor is volgens hem het werkstukmateriaal. De

Zweedse Lund onderzoek gedaan naar de fac-

ISO-normen geven wel een indicatie hoe het

toren die van invloed zijn op het verspanings-

materiaal zich gedraagt, maar je kunt nog ver-

proces. Het lijstje telt er 80. Het gaat dus om

der gaan. Seco Tools heeft dit samen met de

meer dan snijsnelheid, voeding en snedediep-

Zweedse universiteit gedaan en selecteert nu

te. Patrick De Vos verwacht de komende jaren

gereedschappen en snijparameters op basis

veel aandacht voor de tribologische aspecten.

van 5 materiaaleigenschappen. Dat zijn hard-

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

heid, thermische geleidbaarheid, abrassiviteit, zelfharding en adhevisiteit. Op basis van deze eigenschappen voorspelt men de snijcondities die tot optimaal resultaat leiden. Dat is wat

Seco Tools eigenlijk onder Next Step samenvat. Patrick De Vos: â&#x20AC;&#x153;Het gaat om de balans tussen technologie, economie en kwaliteit. We concentreren ons op productiviteit en kostenefficiency en vergeten de rest. Met dure materialen wordt dit aspect alsmaar belangrijker. Om machinestilstand te voorkomen, hebben we meer algemene kennis van het proces nodig. Dat begint men in AziĂŤ te herkennen. Ze snap-

pen dat ze meer moeten weten dan in het westen als ze mee willen blijven doen in de race.â&#x20AC;? Patrick De Vos: balans tussen technologie, economie en kwaliteit. Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Adaptief frezen next step in kortere productietijden Starrag toont toekomst frezen smeed- en gietdelen

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Kostenreductie. Extra capaciteit zonder investeringen in nieuwe machines. En nieuwe materialen. Dat zijn de drie thema’s die momenteel de ontwikkelingen in de verspaning voor de aerospace-industrie bepalen. Goed samenspel tussen de reële wereld van de CNC-machine en de virtuele wereld verlegt grenzen, zo werd duidelijk tijdens de Airfol Technology Days van Starrag.

verkort. “Daarmee behouden we banen in Europa en het Verenigd Koninkrijk.” De verbeteringen in de verspaning zullen ten dele komen uit oor professor Keith Ridgway, ver-

de toepassing van IT-technologie. In Sheffield

bonden aan het Advanced Manufacturing Re-

hebben ze bijvoorbeeld modellen ontwikkeld

search Center van de universiteit van Sheffield,

waarmee ze interne spanningen kunnen voor-

is er maar één richting waarin je deze thema’s

spellen. Als je dat weet, kun je met je opspan-

moet oppakken: een integrale aanpak. Waarom ning daarop inspelen. Ze integreren ook temcontroleert niemand de spindelstabiliteit in de

peratuursgevoelige sensoren in de gereed-

machine? Of de effecten van de koelsmeermid- schappen om daadwerkelijk inzicht te krijgen in delen op geometrische nauwkeurigheid en tril-

de temperatuur in de snede. Keith Ridgway ge-

lingsgedrag? “Deze zaken hebben allemaal ef-

looft sterk in de toekomst van sensoren. “We

fect op de capaciteit.” En om werk in Europa te

bouwen ze ook in de opspangereedschappen

houden, moeten productietijden omlaag. Dat

in.”

het kan, illustreert hij aan de hand van een voorbeeld uit het eigen onderzoekscentrum in Sheffield. Voor Boeing is de productie van een landing gear geoptimaliseerd. De oorspronkelij-

Best Fit: virtueel uitlijnen

ke bewerkingstijd bedroeg 54 uur frezen. Om

De Starrag Group is een van de partners uit de

de productie in Europa te houden, wilde Boeing industrie waar het AMRC mee samenwerkt. De

terug naar 27 uur. Want dan zou men qua kos-

Zwitserse machinebouwgroep laat eveneens

ten gelijk zitten met Azië. Nu freest men de lan- zien dat de toekomst van de verspaning niet ding gear in 11 uur. Nog een voorbeeld uit de

alleen in de hardware ligt. Men is bijvoorbeeld

vliegtuigmotorenfabriek van Rolls Royce: de

druk bezig met adaptief frezen geschikt te ma-

productie van een fan disc werd met 40 procent ken voor de productieomgeving. De reden hierMade-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Adaptief frezen zoals TTL dat ontwikkelt, is onder meer bedoeld voor het herstellen van beschadigde turbinebladen.

voor is simpel: turbine- en compressorschoepen gefreesd kan worden. In de machinebesturing â&#x20AC;&#x201C; zijn dikwijls smeed- of gietdelen van titaan, in-

dus zonder terug te gaan naar het CAM-

conel of andere materialen; geometrisch alle-

programma â&#x20AC;&#x201C; wordt het NC-programma aange-

maal uniek. Dat betekent veel handmatig uitlij-

past.

nen als de stukken hun definitieve geometrie moeten krijgen. Bij de ontwikkeling van het adaptief freesproces speelt TTL, de CAMontwikkelaar binnen de Starrag Group, een be-

Renishaw Sprint scant 1000 punten/sec.

langrijke rol. De eerste mogelijkheid die Starrag Een vervolgstap waar Starrag samen met Reniin dat geval biedt, is de Best Fit optie, die ook

shaw aan werkt, is het opnemen van het pro-

leverbaar is voor de wat oudere machines zo-

duct met de nieuwe Sprint scantaster van Renis-

lang deze met Siemensbesturing zijn uitgerust.

haw. Deze taster scant 1000 punten per secon-

Met een meettaster wordt het product op 11

de. Dit zorgt voor een veel nauwkeurigere scan-

kritische punten gemeten waarna softwarema-

ning van het product in slechts 20 procent van

tig het onderdeel zo gepositioneerd wordt, dat

de tijd. Omdat de Renishaw Sprint taster een

de overmaat gelijkmatig is verdeeld. Handmatig marge kent van 1 mm, is het virtueel positioneuitlijnen is niet langer nodig. Ook minimale af-

ren met de Best Fit optie noodzakelijk. De kwart

wijkingen in een opspanning kunnen zo auto-

miljoen punten die na vijf minuten zijn verza-

matisch door de software worden gecorrigeerd. meld, worden door de RCS-module van Starrag Als eerste stap naar adaptief frezen is de Best

vergeleken met het CAD-model waarna de soft-

Fit optie onmisbaar. Kan het werkstuk niet bin-

ware automatisch een nieuw model genereert

nen een vooraf ingegeven tolerantie virtueel

dat als basis dient voor het NC-programma. Tij-

juist gepositioneerd worden, geeft de besturing dens de Airfol Technology Days demonstreerde een signaal dat het werkstuk niet automatisch Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Starrag dit op een LX 251. De overgang van het 36

Deze turbineschoep bestaat uit losse componenten, die met wrijzingslassen aan de naaf worden gelast. Daarna worden lasnaden nauwkeurig gefreesd. Het programma wordt automatisch per pocket gemaakt. Op de onderste foto is de polygoon bewerking (op de freesmachine) goed zichtbaar.

gewelfde oppervlak van de schoep naar de voet werd automatisch gefreesd met een nauwkeurigheid van 3 Âľm.

Adaptief: ook in reparatiewerk Deze technologie is eveneens interessant voor het repareren van turbinecomponenten. Hier

ter. Deze data gaan via de Siemens 840 D be-

kan adaptief frezen voor een flinke kwaliteits-

sturing naar de speciale TTL adaptive machi-

sprong zorgen, omdat handmatig repareren â&#x20AC;&#x201C;

ning software. Virtueel wordt de geometrie

wat nu de standaard is â&#x20AC;&#x201C; onvoldoende consis-

hersteld, precies zoals die in het oorspronkelijk

tent gebeurt. Aan de hand van het frezen van

CAD-model was. Met dat programma wordt de

een lege eiderdop werd dit in Rorschach gede-

de lasercladmachine aangestuurd die materiaal

monstreerd. De eierdop staat voor de bescha-

oplast op de beschadigde punten. In de laatste

digde en inmiddels afgeslepen schoep. Deze

stap wordt de oorspronkelijke contour ge-

wordt in de machine gescand met een meettas- freesd, waarvoor het NC-programma automaMade-in-Europe.nu digimagazine september 2014

tisch door TTL adaptive machining wordt gegenereerd. De demo met het frezen van het lege ei heeft er alles mee te maken dat Starrag zo de precisie en nauwkeurigheid wil aantonen. Elk ei verschilt immers qua afmetingen en

gefreesd moest worden met een constante

Compacte LX 021

snedediepte van 0,05 mm, ongeacht de variaties in het oppervlak. Ook die nauwkeurigheid is adaptief haalbaar.

Tijdens de bijeenkomst bij Starrag is de nieuwe LX 021 gepresenteerd, een machine gebaseerd op de Bumotectechnologie. Dit compacte 5-assig bewerkingscentrum is bedoeld voor het frezen van kleine turbinecomponenten. De machine kan als standalone worden gebruikt maar ook in combinatie met een stafaanvoer, omdat een cirkelzaag in de machine is ge誰ntegreerd. Hierdoor ontstaat er een min of meer geautomatiseerde cel voor de productie van kleine componenten. De maximale diameter van de

Impeller Een derde voorbeeld dat illustreert hoever

Starrag is met adaptief frezen, betreft een demo van de productie van een blisk en impellers op een Starrag STC 800 MT, een 5-assig bewerkingscentrum in de turnmill uitvoering. Het gaat om een impeller die samengesteld is uit meerdere schoepen. De voeten hiervan zijn met wrijvingslassen aan de naaf gelast. Deze

stafaanvoer bedraagt 65 mm door de opname. Een

productiemethode wordt vooral gebruikt bij

ge誰ntegreerde grijper plaatst het werkstuk in een

de productie van grote impellers, omdat de

cassette die naast de machine staat of op een trans- schoepen dan gesmeed kunnen worden en alportband. De LX 021 heeft een bereik van 400 bij

leen de eindmaat gefreesd wordt. De moeilijk-

200 bij 410 mm (X,Y,Z), een A-as die 360 graden

heid is echter dat de lasnaad een tolerantie

continu draait en een B-as met een zwenkbereik van van 1 mm heeft en de hoeveelheid materiaal +95 tot -45 graden. De machine wordt geleverd met die je moet wegfrezen dus bij elke voet vereen 30.000 rpm (13 kW) motorspindel voor HSK-A40 schilt. Daarnaast staat elk compressorblad

gereedschappen. Het ge誰ntegreerde magazijn biedt plek aan 30 gereedschappen, een extra magazijn voor nog eens 90 gereedschappen kan aan de machine worden gekoppeld. Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

ietsje verschoven ten opzichte van het vorige. In de eerste stap wordt nog niet adaptief gefreesd. De complete impeller wordt met 1,5 mm overmaat gefreesd. Daarna wordt elk blad op 60 punten gemeten. Deze data worden 38

naar het CAM-programma gestuurd dat dan de gemeten waarden vergelijkt met de oorspronkelijke data in het CAD-model en het juiste freesprogramma berekent. Het meten kost 8 minuten per pocket (tussen twee bladen in), het berekenen van het pro-

gramma nog eens 45 minuten per pocket. Daarom

NB 251 voor grote werk

wordt de NC-code voor de eerste pocket al naar de machine gestuurd zodat deze kan starten waarna de software de andere berekeningen maakt en pocket voor pocket naar de machine stuurt. De impeller vergt in totaliteit 10 uur bewerkingstijd, maar bij grotere blisks kan deze oplopen tot meer dan 100 uur. Onbemand, inclusief het maken van het juiste

Voor de productie van grotere bliks, tot 1100 mm doorsnede, heeft Starrag de NB serie ontwikkeld, een doorontwikkeling van de LXserie. Nieuw is de NB 251 serie, met een bereik van 700 mm in de X-as, 400 mm in de Yas en 400 mm in de Z-as. De A-as draait 360

programma dat met adaptief frezen manloos ge-

graden en het bereik van de B-as is van +87

beurt. De nauwkeurigheid waarmee Starrag de pro-

tot â&#x20AC;&#x201C; 87 graden. Door de zwenkas in de spin-

ducten bewerkt is zo hoog dat het slijpen niet meer

delkop te integreren, in tegenstelling tot het

nodig is.

trunniontype, verhoogt Starrag de dynamiek van de machine. De bliks zelf zit stabiel op de A-as. Met deze constructie is de totale massa die de machine moet bewegen, geringer. Bovendien is de spanenafvoer beter en is het

werkstuk beter toegankelijk. De gepatenteerde B-as is zodanig geconstrueerd, dat tijdens de het zwenken van de B-as het toolcenterpoint niet van plek verandert. Het voordeel hiervan is dat er minder gecompenseerd hoeft Video titanium verspanen.

Meer informatie

te worden in de X- en Y-as. Dat is een voordeel als je de randen van de turbineschoepen moet bewerken. Vergeleken met trunnionma-

chines hoeft Starrag dan 96 procent minder te compenseren. Bij deze bewerking is de Zwit-

Starrag

serse machine 5 keer sneller. De NB 251 is ook

Starrag Benelux: Benny van Haver

als NB 252 leverbaar, dan beschikt de machine

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

over dubbele spindels. 39

Starrag-topman Bernhard Bringmann over de markt, 3D-printen en Industrie 4.0

Bernhard Bringmann leidt sinds begin dit jaar Starrag en TTL binnen de Starrag Group.

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

“Niet in paniek raken om 3D-printen” Bij Starrag gaat het om méér dan alleen de CNC-machine. Het proces van de klant staat voorop. Niet voor niets heeft de Zwitserse groep de afgelopen jaren via overnamen méér kennis en ook méér technologie in huis gehaald. Daarmee tilt Starrag het freesproces naar een hoger niveau. Ook het serviceconcept dat Starrag heeft ontwikkeld, draagt hier aan bij. En straks ook nog 3D-printen?

groot potentieel. De passagiersaantallen in de luchtvaartindustrie blijven toenemen. Op langere termijn verwachten wij ook weer groei in de egin dit jaar zijn er verschillende

militaire luchtvaart. De energiesector is nog

managementwisselingen bij Starrag geweest.

steeds heel afwachtend. De vraag is ingezakt

Sindsdien leidt Bernhard Bringmann de busi-

door de ‘Energiewende’ in meerdere landen.

ness unit waarin de merken Starrag, TTL en

Energiebedrijven investeren door de onzeker-

WMW zitten. WMW is het nieuwe Indiase ma-

heid over hun verdienmodel niet meer in nieu-

chinemerk van Starrag. Bringmann is tevens lid

we energiecentrales. De vraag naar energie

van het management van de totale groep. Tij-

gaat de komende 20 jaar echter met 20 procent

dens de Airfol Technology Days nam hij ruim de stijgen. Die energie moet wel geproduceerd tijd om een aantal vragen te beantwoorden.

worden.”

Starrag is als eerste Europese machinebouwer Hoe ontwikkelt de markt zich dit jaar? Bringmann: “De aerospace-industrie doet het heel goed. Deze markt heeft een ongelooflijk Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

naar India gegaan, waar begin dit jaar een fabriek is geopend. U bouwt hier machines onder de merknaam WMW. Blijven die bestemd voor 41

“Met Starrag bedienen we een nichemarkt, met WMW willen we ook de rest van de markt gaan bedienen” opkomende markten of zullen we die ook in Eu- spantechniek et cetera. Deze zaken moet je ropa gaan zien?

combineren om tot een optimaal proces bij de

Bringmann: “Sinds de nieuwe regering in India

klant te komen. We kunnen dat echter niet alle-

is gekozen, zien we veel optimisme. Men verwacht dat de nieuwe regering voor investeringen gaat zorgen. We willen WMW echter niet

maal zelf doen en werken daarom ook samen met andere partijen, wiens innovatie ons en onze klanten verder brengen.”

alleen voor de Indiase markt houden. De machines zijn ook gepland voor andere markten. Eerst de opkomende landen, later zullen de Indiase machines ook naar Europa komen. Met veel van

de huidige machines uit de Starrag Group bedienen we nichemarkten. Met WMW willen we in de toekomst ook de rest van de markt gaan

Is de groep nu compleet? Bringmann: “Ik sluit een overname niet uit. Als zich een interessante mogelijkheid voordoet, hebben we zeker interesse.”

bedienen. Markten en sectoren waar met standaard machines wordt gewerkt. Vergelijk het met de strategie van VW. Dat heeft een merk als Skoda voor bepaalde klantengroepen.”

Tijdens de Airfoil Technology Days presenteerde u het serviceconcept, waarin condition monitoring een essentieel onderdeel is. Hoe belangrijk is service tegenwoordig voor een machinebou-

De groep beschikt over heel uiteenlopende dis- wer? ciplines rondom de CNC-machine. Welke strate- Bringmann: “Belangrijker dan vroeger. De klant gie zit hierachter?

doet grote investeringen en wil zekerheid dat

Bringmann: “Vroeger was de machinebouw een de capaciteit beschikbaar is. Conditionbased verticaal georiënteerde keten. Je maakte alles

monitoring wordt niet alleen geaccepteerd,

zelf. Nu is niet de machine onze grootste uitda- sommige klanten vragen het zelfs. Klanten wil-

ging, maar het proces bij de klant. Daarom zijn

len vooraf zekerheid over beschikbaarheid en

we tegenwoordig veel meer horizontaal geïnte- onderhoudskosten van een machine gedurende greerd. We hebben het heft in handen als het

langere tijd. Die zekerheid kunnen we in be-

gaat om CNC-technologie, CAM-software, op-

langrijke mate vooraf bieden.”

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Hoever zijn we dan nog af van het afrekenen

dat heet tegenwoordig Industrie 4.0.”

van machinegebruik op uurbasis? Bringmann: “Voor ons zou een uurtarief geen

Een andere hype anno 2014: 3D-printen, hoe

probleem zijn, maar de klant moet dan wel be-

kijkt u hier tegenaan?

reid zijn minimaal een aantal uren af te nemen op jaarbasis. Dat is nog moeilijk voor de klanten. Ik geloof niet dat het nog die kant op gaat. Tien jaar geleden waren dergelijke businessmodellen veelbesproken, nu niet meer. Klanten willen een goed onderhoudsconcept, maar de

OEM’ers willen ook eigen capaciteit. Starrag wil met het onderhoudsconcept voorop lopen, niet door te zeggen we repareren de machine wel. Nee, door de beschikbaarheid te garanderen.”

Bringmann: “3D-printen krijgt definitief een plek in onze industrie. Deels zal dit het frezen vervangen, deels is het een interessante aanvulling en deels is het een alternatief voor het smeden en gieten van halffabrikaten. We moeten in de verspaning echter niet in paniek raken. Er zijn altijd ontwikkelingen geweest die aanleiding waren voor méér of minder verspanen. Wij volgen de ontwikkelingen rond 3Dprinten heel intensief en onderzoeken hoe we dit een plek kunnen geven in ons portfolio.”

In hoeverre gaat Industrie 4.0 de mogelijkheden

op dit vlak vergroten? Bringmann: “Persoonlijk heb ik moeite met het begrip Industrie 4.0. We gebruiken al heel lang sensoren in onze machines. De trend dat meer mechatronica in de machine komt, bestaat al sinds de jaren tachtig. Bij Starrag werken meer softwareontwikkelaars dan mechanische constructeurs. Deze trend komt voort uit de behoefte om naar het totale verspaningsproces bij onze klant te kijken en de zwakke plekken in het proces elimineren. De driver achter deze ontwikkelingen is total cost of ownership. En Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

One stop flow productie verlaagt post onderhanden werk bij Asco Industries met 33% 100 ton titanium verspaant het Vlaamse familiebedrijf Asco Industries elke maand. En dat volume neemt nog steeds verder toe. Sinds een jaar wordt het titanium 10.2.3 onder meer verspaand op drie Makino T2 machines. Die moeten de voorraad onderhanden werk met een derde verlagen. Halen ze dat?

Wintgens, technologie- en investment director, de ambities van het bedrijf. Hij gaf tijdens het Aerospace forum bij Makino in Kirchheim een sco Industries, het Belgisch familie-

toelichting op niet alleen de investeringsplan-

bedrijf dat door de jaren heen is uitgegroeid

nen, ook hoever Asco Indus-tries is met het re-

tot een 1.tier supplier aan de luchtvaartindus-

aliseren van de doelstellingen.

trie, is bezig een fors investeringsprogramma uit te voeren. De eerste drie Makino T2 machines met palletwisselaar zijn al operationeel. De eerste is een standalone met palletpool; de 2e

33% minder onderhanden werk

en 3e zijn in een FMS met 25 palletplaatsen op- Serge Wintgens is niet over een nacht ijs gegenomen. Op de T2 machines freest Asco Indu- gaan. Het lastige titanium 10.2.3 werd - en stries onder andere onderdelen voor Airbus.

wordt deels nog steeds - bewerkt op meerdere

Een 4e T2 komt in 2015. Ook een nieuwe Maki- machines: eerste bewerkingen op een mulno A92 is al operationeel. â&#x20AC;&#x153;We hebben nog

tispindelmachine, het finishen op een ander be-

plaats voor een vijfde T2â&#x20AC;?, zo schetste Serge

werkingscentrum om de hoge mauwkeurigheid

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Investeringsprogramma rond Makino T2 werpt vruchten af bij Asco Industries

te krijgen. Door de stukken compleet te bewer-

wege de hoge oppervlaktekwaliteit die men op

ken op de Makino T2, wil Asco onder andere de de Makino machines haalt. Manarm bewerken is

voorraad onderhanden werk fors verlagen. Met

eigenlijk een haast vanzelfsprekend doel. Serge

minimaal eenderde, aldus Serge Wintgens. De

Wintgens: “We willen de ratio man-machine

doorlooptijd moet met 40 procent omlaag. Pro- uren verbeteren. Maximaal onbemand werken.” ductie en de vraag van de klant moeten veel dichter bij elkaar liggen. En de kosten moeten minstens met 15 procent omlaag, onder andere doordat men de helft minder wil polijsten van-

Samenwerking met Makino

Asco groeit door one stop shop principe

De keuze is onder andere op de Makino T2 gevallen omdat er diepe pockets gefreesd moeten worden. Stabiliteit van de machine is daarvoor een eerste vereiste. Wat de Makino-machines

Asco Industries heeft vorig jaar een overname in

verder moeten opleveren, zo zei Wintgens in

Amerika gedaan. Hier gaat men de komende tijd

Kirchheim, is minder bewerkingstijd, lagere ge-

investeren om rechtstreeks onderdelen voor Boeing reedschapskosten en hogere kwaliteit. Dit omte maken. Er komt in Stillwater een one stop shop

vangrijk investeringsprogramma is de eerste sa-

voor de Amerikaanse vliegtuigbouwer, waar Asco

menwerking tussen het Belgische bedrijf en de

alle processen in huis heeft van het verspanen van

Japanse machinebouwer, waar een lange voor-

hardmetaal tot en met speciale oppervlaktebehan-

bereiding aan vooraf is gegaan. “Samen leren

delingsprocessen, zoals shotpeening (kogelstralen).

lopen is moeilijk. Voor ons is het de eerste keer

In de Amerikaanse vestiging worden grote alumini-

dat we met Makino samenwerken en voor

um onderdelen voor de Boeing 787 geproduceerd. Dergelijke one stop shop oplossingen biedt men in de Europese vestigingen (Zaventem en Frankfurt) ook al. Bij de onderneming werken 1.300 medewerkers, staan 169 CNC-machines en zijn meer dan 252 spindels beschikbaar.

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Makino Europe zijn onze T2’s de eerste die in Europa geleverd worden en de eerste die met een FMS werd geleverd.” Toch steekt Serge

Wintgens niet onder stoelen of banken dat er ook verbeterpunten zijn in de samenwerking. “Dergelijke projecten moeten we voortaan nog gedetailleerder managen om onverwachte is46

Het FMS-systeem met de Makino T2’s. Hierdoor daalt de post onderhanden werk drastisch bij Asco.

sues te vermijden. Klantspecifieke zaken moe-

zijn de twee bedrijven op weg om de doelstel-

ten sneller opgepakt worden.” Sneller en vroe-

lingen te halen, concludeert Serge Wintgens.

ger communiceren, dat is de oplossing waar

De post onderhanden werk is daadwerkelijk

Wintgens aan denkt.

met 33% afgenomen. De doorlooptijd ligt 32 procent lager, nog niet de beoogde 40 procent.

“Maar we hebben nu wel een one piece flow productie. De orderstroom komt nu meer overOne piece flow

een met de vraag.” Qua kostenreductie is de

Een jaar na de levering van de eerste machines

doelstelling op een haar na gehaald. Wintgens:

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

“We zitten rond de 11 procent, het doel is 15 procent. We hebben echter wel ideeën hoe we die 15 procent kunnen bereiken.” Hij denkt onder andere het polijsten nog verder te kunnen elimineren. Daarnaast is het gereedschapgebruik op de machines aanzienlijk lager. Deze positieve ervaringen zijn voor de Vlaamse onderneming de reden geweest om in ieder geval nummer 3 en 4 ook te bestellen. “En hopelijk volgend jaar nummer 5.”

Meer informatie Serge Wintgens van Asco Industries: ratio man machine-uren verbeteren.

Makino Asco Industries MachinImmo (België en Luxemburg) Produtec (Nederland)

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Makino toont T1

Tijdens het Aerospace Forum heeft Makino voor het eerst de T1 in Europa getoond. Deze machine is bedoeld voor toeleveranciers die verschillende materialen bewerken. Op de machine kan net zo goed aluminium als roestvaststaal of titanium worden verspaand. Een van de bijzonderheden is de nieuwe spindel die Makino heeft ontwikkeld voor deze machine. Deze levert tot 1000 omwentelingen per minuut een koppel van 1002 Nm. Het vermogen blijft in het brede toerentalgebied van 1000 - 12.000 omwentelingen per minuut constant: 56 kW.

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Met de S141 stapt Studer in een nieuwe markt voor het binnenrondslijpen van lange onderdelen, zoals assen die inwendig geslepen moeten worden.

Intelligente programmering opent groeiperspectief voor het slijpen Zoâ&#x20AC;&#x2122;n 1.600 slijpspecialisten uit de hele wereld reisden dit voorjaar af naar het Zwitserse Thun, waar United Grinding de derde editie van het Grinding Symposium organiseerde. Want oppervlakte ruwheid is een sleutelfactor in het terugdringen van energieverbruik in tal van toepassingen. Betere ruwheden verminderen de wrijving. Daarom is slijpen een sleuteltechnologie in veel markten, betoogde professor Berend Denkena op het Grinding Symposium. De Zwitserse machinebouwgroep liet zelf een aantal nieuwe machines zien die niet alleen op het thema precisie inspelen. Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

United Grinding toont nieuwe technologie op Grinding Symposium

Slijpen is als verspanende bewerking in een

der specifieke kennis en expertise van de man

andere, nieuwe fase terecht gekomen. De be-

aan de machine. In de besturing liggen veel

werking kan efficiënter en rationeler worden

meer parameters vast. Het programmeren

uitgevoerd dankzij ontwikkelingen op het vlak groeit meer naar dat van een freesmachine van besturing en automatisering. Dat opent

toe. Bovendien dringt de automatisering ver-

nieuwe mogelijkheden om hogere nauwkeu-

der door. Niet alleen in de vorm van robots

righeden te behalen tegen lagere kosten. Slij-

voor het beladen van de machines; ook met

pen was van oudsher een relatief arbeidsinten- nieuwe oplossingen met systemen om slijpgesief proces, waarin veel minder de kwaliteit

reedschappen op de machine te dressen. Au-

vanuit het CNC-programma kwam maar veel

tomatisch. De echte ontwikkeling, zo bleek in

meer uit de ervaring van de man aan de ma-

Thun, zit dan ook veel meer in de periferie van

chine. Dat verandert door de opmars van be-

de machine dan in de slijptechnologie zelf.

tere, snellere en intelligentere besturingen en programma’s. Deze trend maakt dat het slijpen weer aan belang toeneemt. Altijd optimale slijpschijf Een goed voorbeeld hiervan is de Razortectechnologie die Blohm Jung samen met het Makkelijker programmeren

Institut für Werkstofftechnik IWT heeft ontwik-

Precisieverspaners ontdekken dat de frees- en keld. Het gaat hier om het reconditioneren van draaimachines qua oppervlaktenauwkeurig-

de slijpschijven. Het spoelen van de schijf - Jet

heid aan de grens van wat vandaag de dag

Cleaning - om de poriën open te houden, be-

mogelijk is zitten, tenzij je bereid bent te in-

staat al langer. Dit is door de komst van ma-

vesteren in de absolute topmachines. Daar zou chines waarin de slijpschijf continu wordt uitslijptechnologie de komende tijd marktaan-

gelijnd echter minder belangrijk geworden.

deel kunnen winnen. De andere kans zit in het Het uitlijnen zorgt weliswaar voor een contivervangen van harddraaien en frezen, doordat nue optimale positie van de schijf, maar heeft de moderne slijptechnologie goedkoper is. Bo- geen effect op de levensduur. Het is bovenvendien vergt de moderne slijpmachine minMade-in-Europe.nu digimagazine september 2014

dien een relatief dure technologie. Razortec is 51

daarom een alternatief. Met hoge druk wordt

staat, iets dat eigenlijk verleden jaar op de EMO

de schijf waar deze het werkstuk raakt continu

al is gestart. De verkoop van nieuwe Jung slijp-

gereinigd zodat de structuur van de schijf open machines is eigenlijk stil gevallen doordat de blijft. Dat heeft als voordeel niet alleen dat de

open machines niet meer aan de huidige CE-

schijf langer meegaat (tot 30%), maar ook dat

richtlijnen voldeden. Op de EMO is verleden jaar

de kwaliteit verbetert doordat er minder warmte al de Jung J 600 D getoond, een volledig geslo-ontwikkeling is. De schijf blijft beter snijden

ten machine. Nu zijn de JE 600 en 800 en de

dan zonder reiniging. Met name in het produc-

J 600 en 800 vrijgegeven, waardoor Jung weer

tie slijpen is dit een belangrijk gegeven. Ook de een compleet aanbod heeft van dit keer geslokrachten nemen af. Het resultaat is dat de slijp-

ten machines voor het spiegelbeeld slijpen. De

schijf aan de omtrek aanzienlijk lagere tempera- toevoeging E staat overigens voor easy, de beturen kent en er geen beschadigingen aan de

sturing is intuĂŻtief bedienbaar. Deze versie is uit-

randen ontstaan. Vooralsnog wordt Razortec

gevoerd met een speciale besturing, waarin veel

aangeboden op de machines van Blohm Jung

slijptechnologie op de achtergrond beschikbaar

en MĂ¤gerle, waarbij deze laatste fabrikant ook

is en de bediener nog slechts enkele parameters

nog eens de nozzles automatisch wisselt.

hoeft in te geven. Jung is nu weer terug in deze markt met de nieuwe gesloten machines. Er wordt nog gedacht aan een kleinere machine

onder de J 600, die een bereik heeft van 300 bij Jung opnieuw op de kaart

600 mm en 330 slagen per minuut in de X-

Een ander highlight van Grinding Symposium is richting kan maken. dat Jung als machinemerk opnieuw op de kaart Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Studer S141: groot De andere primeur in Thun is de nieuwe binnenslijper Studer S141, qua bouwplatform gebaseerd op het universele topmodel S41, maar dan bedoeld voor het inwendig slijpen van lange delen. Niet alleen in de machinebouw, ook in de

Foto linkerpagina: een overzicht van de

luchtvaartindustrie, matrijzenbouw en bij produ-

expositieruimte tijdens het Grinding

centen van aandrijfcomponenten worden de

Symposium 2014.

producten groter en langer. Daarom heeft Stu-

Daarnaast de Jung J 600 en de opbouw

der de S141 ontwikkeld. De extra bril die voor

van deze machine. Hierboven: de S141.

deze machine beschikbaar is, zorgt voor de goede ondersteuning van de lange werkstukken, tot maximaal 1.300 mm. Korte werkstukken worden

kopvlakken en vliegend opgespannen

alleen in de klauwplaat geklemd. De maximale

buitendiameters).

diameter bedraagt 400 mm. Alle assen zijn lineair aangedreven; de machine is voorzien van de StuderGuide geleidingen en voor het conisch

Meer informatie:

slijpen of het slijpen van kegelprofielen, kan de werkstuktafel automatisch zwenken. Op de revolver passen maximaal vier binnenslijpspillen, waarvan maximaal twee voor buitenrondslijpen

Studer De Ridder

kunnen worden aangewend (bijvoorbeeld voor Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

3D-printen kernen voor composieten laminaatproduct

oxeljet heeft een variant op de

verloren was methode ontwikkeld voor het vervaardigen van producten uit composietmaterialen. Om de kernen te vormen, zet Voxeljet een binder-jetting 3Dprint techniek in. Het zo laag voor laag gevormde model moet kort in een oven

uitharden. Daarna wordt het poreuze oppervlak geseald met een slurry uit de gietindustrie. Na drogen in een oven worden in de volgende stap de poriĂŤn volledig gesloten met een dunne laag Aquaseal van het Zwitserse Aeroconsult. Dit wordt gewoon met een borstel opgebracht. Aquaseal is watergebaseerd. Dan gaat de kern opnieuw de convectie-oven in. Daarna kan het lamineren starten. Dan worden enkele gaten geboord waarin metalen bussen worden geplaatst. Door vervolgens het complete werkstuk in warm water te dompelen, lost de kern volledig op.

Meer informatie: Voxeljet Palio International

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Technische reinheid begint bij design en eindigt bij de machine De reinheid van frees- en draaidelen hangt af van het totale proces: van koelsmeermiddel en snijolie tot en met de reinigingsmachine. En dan is het nog de vraag welk cleanlinessniveau de toepassing vereist. Dat het reinigen van metalen componenten als onderwerp op de agenda staat in de industrie, staat buiten kijf.

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Pero toont op Parts2Clean compacte S1 reinigingsmachine

ero, de Duitse fa-

goedkoper broertje van de R2,

machine. Reinheid begint hele-

de echte top als het om reini-

maal vooraan in het proces, bij

ging gaat, aldus Tjerk Kaastra,

de keuze van de metaalbewer-

directeur van Gibac. Deze laat-

kingsvloeistoffen. En bij het de-

brikant van reinigingssystemen ste machine is voor toepassin-

sign, de geometrie van het

voor de metaalindustrie, is een

gen waarvoor de hoogste zui-

werkstuk. Dat laatste heb je als

van de merken die door Gibac

verheid wordt verlangd en ver- toeleverancier niet in de hand,

Chemie in Nederland wordt

spaners geautomatiseerd willen het eerste wel. Kaastra: “De for-

vertegenwoordigd. Op

reinigen. “Voor sommigen is

mulering van vloeistoffen kan

Parts2Clean in Stuttgart pre-

dat teveel. Daarom is de S1

echt het verschil maken.” Gibac

senteerde de Duitse machine-

ontwikkeld. Daarmee kun je

werkt op dit vlak nauw samen

bouwer de S1, een kleiner en

ook reinigen voor cleanroom

met het Zwitserse Blaser, maar

toepassingen,

Kaastra deinst er niet voor te-

maar minder

rug om eigen formuleringen

snel, met minder voor bijvoorbeeld snijolie te opties, maar voor ontwikkelen. Multinationals veel bedrijven

hebben immers volume nodig,

aantrekkelijker

daar kan Gibac als kleine speler

vanwege het la-

anders mee omgaan. Wat voor

gere investe-

hem telt, is het juiste evenwicht

ringsniveau.”

tussen proceszekerheid, standtijd van gereedschappen, werkstukkwaliteit en reinigbaarheid. “Je moet echt het totale proces

Eigen formu-

bekijken als er hoge reinheids-

leringen

eisen aan een product worden

Voor Tjerk Kaas-

gesteld”, legt hij uit. Hij merkt

tra begint rein-

dat deze eisen omhoog gaan,

heid echter niet

zeker bij toeleveranciers aan de

bij de reinigings- high tech industrie, zoals de Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

halfgeleider, optische en medische industrie. Daar praat je al snel over vervuilingen die min-

der dan 2 ppm moeten zijn.

Energieverbruik bij reiniging

voordeel dat serieus meegeno- Pero heeft de S1 gebouwd

Uiteindelijk komt er toch een

men moet worden in de calcu- voor zowel de tussen- als eind-

machine aan te pas om de de-

latie. Pero heeft ook bij de

reiniging en zowel voor ge-

len te reinigen. Een van de gro- nieuwe S1 het nodige gedaan

bruik van oplosmiddelen als

te thema’s op dit vlak is, zegt

aan grondstoffenefficiency.

waterige reinigingsmedia. In de

Kaastra, energieverbruik. Pero

Daartoe moet je niet alleen het machine zijn meerdere reini-

besteedt hier veel aandacht

energieverbruik rekenen, ook

aan, bijvoorbeeld door in de

het verbruik van reinigingsme- Pero start altijd met dampont-

gingstechnieken geïntegreerd.

constructie van de machine er- dia. Bijvoorbeeld de grote des- vetten, omdat je daarmee al voor te kiezen de voorraadka-

tillatiekolom in de S1, die olie

mer boven de werkkamer te

en niet-filtreerbare verontreini- vuiling in het koelsmeermiddel

plaatsen maar ook door ener-

gingen uit de reinigingsvloei-

voorkomt. Oplosmiddel con-

gieterugwinning standaard te

stof zuivert. Het residu dat

denseert in de werkkamer op

integreren. Tjerk Kaastra: “Het

overblijft, kan handmatig of au- de te reinigen onderdelen en

energetisch voordeel wordt

tomatisch worden wegge-

steeds belangrijker, mede

pompt naar een afvoervat. Pero Het gecondenseerd concen-

een grote hoeveelheid oliever-

verwijdert zo olie- en vetresten.

doordat bedrijven gebruik kun- heeft de destillatiekolom zoda- traat gaat rechtstreeks naar het nen maken van de Vamilrege-

nig ontworpen dat de capaci-

destillatievat, voordat de ver-

ling bij investeringen in ener-

teit groot genoeg is om conti-

volg reinigingstappen worden

giezuinige reinigingsinstalla-

nu te reinigen zodat de reini-

doorgevoerd. Door de integra-

ties.” Dit scheelt behoorlijk in

gingsmedia voortdurend

tie van de destillatiekolom in

de investeringskosten. Zeker

schoon blijven.

de machine, wordt de reini-

op lange termijn is dat een Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

gingsvloeistof continu gezui57

verd. De natte reiniging in de

de nieuwe machine kleiner is

Meer informatie:

S1 gebeurt door het overvloei- en deze bijvoorbeeld stanen, ondersteund met het rote-

daard geleverd wordt voor ma-

ren of zwenken van de korf

nueel beladen. Een automati-

met daarin de producten. Opti- sche aanvoer is wel mogelijk. Er oneel kan ook ultrasoontech-

Pero Gibac Chemie

kan zowel met korven als met

nologie gebruikt worden. Stan- pallets worden gewerkt met daard beschikt de machine al

een maximaal gewicht per

over filterdroging. Afhankelijk

charge van 80 kilogram. Dat

van de toepassing kunnen fil-

geeft duidelijk aan dat de ma-

ters gebruikt worden die zelfs

chine het kleinere broertje van

restvervuilingen van 1 Âľm uit

de R2 is: die kan tot 200 kilo-

de vloeistof filteren. Het ver-

gram werkstukken (tot 1.000

schil met de R2 is volgens Tjerk bij 480 bij 300 mm) bevatten Kaastra dat de capaciteit van

en reinigt 70 kg per uur (staal).

trasoon als aanvullende

All for one oplossing bestaat niet

stap noodzakelijk om tot de gewenste cleanliness-

EĂŠn reinigingsmedium

gen moet verwijderen.

maar ook om de toege-

graad te komen. Kosten

voor alle toepassingen

Tot die laatste categorie

stane oppervlaktespan-

per charge: 4,48 euro. Bij

bestaat niet, aldus Pero.

horen vet en oliĂŤn uit het ning. In de geupdate

Als je al met een medi-

bewerkingsproces. Op-

um tot hetzelfde reini-

losmiddelen zijn hiervoor graad beschreven welke

reinigen achterwege la-

gingsresultaat komt,

het meest geschikt. Ver-

processtappen nodig

ten. Kosten: 3,18 euro.

kunnen de kosten ver-

ontreinigingen door

zijn. Volgens Pero loont

Soms zijn combinaties

schillen en lopen resulta- emulsie en andere wa-

het zelfs na het doorlo-

nodig: oplos- en wateri-

ten ook uiteen.

tergebaseerde stoffen,

pen van deze stappen de ge reinigingsmiddelen.

behoren tot de polaire

moeite om in de praktijk Zouten en vingerafdruk-

verontreinigingen. De

testen uit te voeren. De

reinigen met oplosmid-

VDA 19 richtlijn staat per del kan men ultrasoon-

tweede stap is de vereis- kosten kunnen namelijk

ken op werkstukken laten zich bijvoorbeeld

Een eerste grove selectie te technische reinheid.

nogal verschillen. Reini-

niet verwijderen met op-

kun je maken door te

Hierbij gaat het niet al-

gen van een aluminium

losmiddelen, een chemi-

kijken of je polaire of

leen om het aantal deel- huls kan met een waterig sche reiniging is dan een

apolaire verontreinigin-

tjes en hun grootte,

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

medium, maar dan is ul- noodzakelijke stap. 58

Droog reinigen De Kolibri heeft symbool gestaan voor de reinigingsmachine van Ossberger. Zonder chemicaliĂŤn in korte cycli reinigen.

Bij een afdichtring (rond 14 mm) komt men tot een restvervuiling van 0,001 gr. Een bijkomend

voordeel is dat er absoluut geen warmte in het oli-cleanen zoals Ossberger het

werkstuk wordt ingebracht, omdat de reini-

proces noemt, gebruikt trillingen en luchtstro-

gingscyclus niet langer dan 5 seconden duurt.

ming om metaaldelen, grafiet of andere mate-

De machine kan in een productielijn worden

rialen te reinigen. De technologie bestaat al

geĂŻntegreerd. Hoewel de Coli-Cleaner bedoeld

langer, maar werd tot nog toe alleen toegepast is voor seriewerk, laat de machine zich eenvouin speciaalmachines, gebouwd naar klantspeci- dig en snel ombouwen naar een werkstuk met ficaties. Op Parts2Clean werd de eerste stan-

een ander formaat. Het energieverbruik van de

daardmachine gepresenteerd, de Coli-Cleaner

machine bedraagt 3,9 kW.

T30. Het gaat met name om het verwijderen van olieâ&#x20AC;&#x201C; en vetresten uit het productieproces.

Meer informatie

De technologie gebruikt hoogfrequente trillin-

Ossberger

gen om de verontreiniging los te weken. Doordat er geen chemicalien aan te pas komen, kan de bewerkingsolie die verwijderd wordt, opnieuw in het proces ingezet worden. Op deze manier wint men tot 99 % van de olie terug. Testen met het reinigen van een standaard as van rond 16 mm en 130 mm lang, laat na 5 seconden een restvervuiling zien van 0,0109 gr. Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014

Het laatste woord

â&#x20AC;&#x153;Misschien moeten we gezamenlijk als DPT-leden investeren in 3D-printen. Als we met 10 leden gezamenlijk een printer kopen, valt het risico te overzien en kunnen we van elkaar leren.â&#x20AC;? Fred Wolters, Wolters Metaaltechniek Na afloop van de workshop 3D-printen voor DPT-leden bij CNC Consult

Made-in-Europe.nu digimagazine september 2014