3DPRINT & Solutions M A G A Z I N E JU NI 2022
MET CURA 5 SORTEERT ULTIMAKER VOOR OP 3D METAALPRINTEN FIETSINNOVATIES DANKZIJ AM
SLEUTELROL 3D MODEL IN NIEUWE
PRODUCTIE- EN VERDIENMODELLEN
DUURZAAMHEID TRIGGER VOOR AM? 3D DELTA WEEK & 3D PRODUCTION DAYS
INHOUD
04
46
38
Model 04 3D leidend
46
Gepersonaliseerde zorg komt er, daarvan is professor Maurice Mommaerts van CADskills overtuigd
Siemens en Dassault Systèmes over waarom MBD belangrijk is voor alle jobbers
06
3D Production Days
CADskills helpt 200e patiënt
20
On-demand casting De combinatie van gieten en 3D printen opent een nieuw verdienmodel voor de gietindustrie
Hoe je het 3D model inzet in productontwikkeling, het maken en het onderhoud, wordt hier zichtbaar
28
Betere fietsen dankzij AM Renishaw toont met meerdere fietsfabrikanten hoe AM de fietsindustrie kan verbeteren
38 28 2
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
Industrieel 3D foodprinten Gastronology wil15.000 porties groenten per dag printen. Is dit de doorbraak van 3D foodprinten?
DE EERSTE LAAG Het 3D model brengt 3D Print en Solutions Magazine samen Sommige lezers hadden rond deze tijd de tweede editie van Solutions Magazine verwacht. Wel, deze hebben we samengevoegd met 3D Print magazine. De praktische reden hiervoor is dat over twee maanden de TechniShow de deuren opent. Nu al over de beurs schrijven, is een beetje vroeg. De winnaars van de TechniShow Innovation Awards zijn nog niet eens bekend. En om over zes, zeven weken alweer een editie uit te brengen, is te veel van het goede. Er is nog een inhoudelijk argument voor deze bijzondere editie: 3D Delta Week en 3D Production Days vinden deze maand plaats. Beide evenementen gaan over 3D manufacturing, waarbij 3D Delta Week het accent legt op 3D printen en 3D Production Days het breder trekt naar de inzet van het 3D model in productontwikkeling, het maken en het onderhouden. Het 3D model wordt de rode draad door de product levenscyclus. Daarom denk ik dat deze editie voor beide lezersgroepen interessant is. Siemens en Dassault Systèmes schetsen de situatie rond MBD en hoe als kleinere
Colofon
toeleverancier mee te doen. Hoe gaan 3D printbedrijven hiermee om? Je leest ook hoe partijen het 3D model - soms op basis van scandata - gebruiken voor nieuwe
3D Print magazine is een uitgave
waardeketens en verdienmodellen. Koen Melis, oprichter van Castlab, heeft voor de
van Franc Coenen Publiciteit en
NS inmiddels 50 gietstukken gedigitaliseerd en gecertificeerd. Het 3D model staat in
verschijnt 4 keer per jaar zowel
een digitale library. De NS bestelt ze met één muisklik, in een oplage van 1 stuk want
digitaal als in print. Het primaire
Castlab partner Sanders 3D print de gietkern. Nieuwe technologie (digitalisering en
verspreidingsgebied is Nederland en
3D printen) in combinatie met de oudste metaalbewerkingstechnologie, gieten, opent
Vlaanderen. In het magazine vind je
nieuwe perspectieven. Shell liet onlangs PolyProducts afdekplaten van een meerboei
de kwartaalnieuwsbrief van Flam3D.
voor de kust van Nigeria 3D printen, omdat de leverancier deze niet meer kon leveren en een alternatief erg duur zou worden en te lang zou duren. Deze case bevestigt de
Redactie: hoofdredacteur Franc
visie van Shell om verder te gaan met de transitie naar digitale magazijnen: servers
Coenen - redactieadres
met 3D modellen ready to print bij een gecertificeerde toeleverancier, legt Angeline
redactie@3dprintmagazine.eu
Goh van Shell uit. De digitale 3D modellen gaan een sleutelrol vervullen in de
Schuttersdreef 72 6181 DS Elsloo
maakindustrie. Dat is de boodschap van deze editie.
Nederland T +31464333123
Veel leesplezier, Franc Coenen
Fotografie: Renishaw, Franc Coenen, Marble Moon, Siemens, Dassault
PS: in augustus publiceren we weer Solutions Magazine, met onder andere de
Systèmes, 3Dealise, Raylase,
resultaten van de Benchmark Verspanen.
Gastronology, Desktop Metal, 3D Lab AvL, CADskills e.a.
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
3
MEER DOEN MET HET 3D MODEL
Jobbers worstelen nogal eens met Model Based Definition. Hun werkprocessen zijn nog niet optimaal ingesteld voor produceren zonder de papieren 2D tekening. En hun klanten zitten in meerdere industrieën, waardoor ze met verschillende native CAD-formaten moeten werken. Toch kunnen ze de MBD-trend niet negeren. De nieuwste oplossingen helpen daarbij. Mikrocentrum brengt het MBD Solutions Event dit jaar onder in een nieuw beursconcept: 3D Production Days, samen met RapidPro, Virtual (R)evolution en het Smart Maintenance Congres. Een terechte stap, vinden Bas Verschuren, consultant bij Siemens Digital Industries Software, en Ivo van Berkel, sales director Benelux bij Dassault Systèmes Nederland. Zowel Virtual en Augmented Reality als 3D printen gebruiken het 3D model als vertrekpunt. Als je over single source of truth in de productie praat, heb je het over het 3D model. “Als je dat in de hele keten integreert, kun je snel van engineering naar manufacturing en service komen”, zegt Ivo van Berkel, waarbij hij de cirkel van 3D
Waarom het voor jobbers belangrijk is aan te haken bij Model Based Definition
Production Days rond maakt. Waarom machine-industrie zo laat is De uitrol van Model Based Definition en het 3D model verrijkt met PM-data (Product Manufacturing Information) heeft in de Benelux vaart gekregen sinds ASML enkele jaren geleden aankondigde de 2D tekening hiermee te vervangen. Dat is eigenlijk niks nieuws: in de defensie-, vliegtuig- en
4
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
Het 3D model wordt steeds meer de rode draad door alle maakprocessen, niet alleen additive manufacturing
versie van NX viewer die meer functionaliteiten biedt. Hiermee kan men 2D aanzichten afleiden van het MBD-model. Met een meer uitgebreide NX licentie kan men sneller een 2D tekening afleiden, maar dit proces moet wel gezien worden als een ‘tussenoplossing’”, zegt hij hier wel bij. ASML onderzoekt momenteel of er een 3D model met annotaties kan worden aangeleverd waarbij het gemakkelijker wordt om daar 2D aanzichten van af te leiden.
automobielindustrie wordt al veel langer zo gewerkt. Vaak verplichten OEM’s hun toeleveranciers op hetzelfde platform te
Acceptatie op langere termijn
werken. Het moeilijke aan de manier waarop de waardeketens in de machinebouw zijn georganiseerd, is evenwel dat er veel kleinere
Zowel bij Siemens als Dassault Systèmes ziet men dit nadrukkelijk
spelers meedoen die vaak direct of indirect toeleveren aan
als een tussenoplossing. Op langere termijn zal de acceptatie van
meerdere OEM’s. En in tegenstelling tot de andere drie sectoren, is
MBD en PMI groter worden, zullen méér OEM’s hiermee gaan
de verscheidenheid aan CAD-software in de machinebouwindustrie
werken en zullen jobbers aanhaken. MBD en PMI bieden namelijk
groot. Dat maakt het lastig voor jobbers om het voordeel te
ook voor Tier 3 en 4 toeleveranciers voordelen. De digitale
maximaliseren. “De grootste voordelen behaal je namelijk als de
continuïteit is het belangrijkste voor alle partijen in de waardeketen.
hele keten met dezelfde applicatie werkt. Als een keten
Je hebt niet langer twee bestanden, een 3D model en de juridisch
gestandaardiseerde software gebruikt, kun je het 3D model
bindende 2D tekening, maar nog slechts één 3D model. “ASML is
downstream gebruiken voor CAM en het programmeren van CMM
bijvoorbeeld zeker dat de late wijzigingen in een model bij de
meetmachines. Dan is de businesscase snel rond. Is dat niet het
jobber terecht komen”, geeft Ivo van Berkel het voordeel hiervan
geval, dan is het voor toeleveranciers moeilijker om een harde
aan. Er bestaat - in principe althans - ook eenduidigheid over hoe
businesscase te maken”, zegt Bas Verschuren. Hij ziet wel
het onderdeel gemaakt moet worden. “De informatie is eenduidig
machinebouwers die veel productie in eigen huis hebben
en realtime”, aldus Van Berkel. Dit laatste vergt wel iets van de
overstappen naar MBD.
engineers: zij moeten een 100% eenduidige definitie van maakgegevens aan het model toevoegen. “Die mag niet
Conversie blijft lastig
interpreteerbaar zijn.” Nieuwe software, zoals automatische tolerantiecontrole, gaat eraan bijdragen dat er minder fouten in
Met de huidige software is een foutloze conversie van het ene
modellen zullen voorkomen, geeft Bas Verschuren een ander
native format naar het andere nog niet mogelijk. Ook bij de
voorbeeld hoe MBD toeleveranciers helpt. “MBD is een enabler om
conversie via STEP 242 gaan annotaties in het 3D model verloren.
de volgende stap te maken.” Hij verwacht dat OEM’s toe zullen gaan
Voor het programmeren van meetmachines is dit niet
naar regelgebaseerd engineeren, bijvoorbeeld door toleranties van
problematisch; deze software kan al deels geautomatiseerd
bepaalde features vast te leggen in regels. Dat zal de maakbaarheid
meetprogramma’s maken met deze data. Om met de PMI data en
van de componenten verbeteren. Ook een first article inspection
het 3D model productiemachines te programmeren, wordt dan
report kun je straks eenvoudiger afleiden uit het 3D model, wat
echter moeilijker. Bovendien dwingt MBD zowel de toeleverancier als de engineer vaak om werkwijzen aan te passen. Daarom vinden
Dassault Systèmes heeft begin dit jaar een LCA tool in de 3D design
jobbers het nog steeds lastig om MBD te gebruiken, meent Ivo van
software geïntegreerd.
Berkel. “Hoe dichter je tegen een of twee grote opdrachtgevers aan zit, des te meer toegevoegde waarde MBD biedt.” Maak- en geometrie data scheiden Ivo van Berkel ziet de software-ontwikkelaars wel stappen maken om de uitwisselbaarheid te verbeteren. Een goede oplossing vindt hij het scheiden van de geometrie en MBD-data. “Als de MBD-data als externe data worden meegeleverd, dan is de uitwisselbaarheid al beter. Je ziet dat pakketten als Inventor en SolidWorks de info wel kunnen openen als de maakinfo los bij het model zit. Waar het fout gaat in de uitwisseling, is bij de feature tree, daar worden andere benamingen gebruikt.” Bij Siemens wijst Bas Verschuren op het gebruik van viewers, ofwel de gratis JT viewer ofwel de betaalde
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
5
lastiger is vanuit een 2D tekening. Reviewprocessen zullen veranderen. Kleinere toeleveranciers kunnen op termijn dus wel degelijk voordelen boeken met Model Based Definition. “Het heeft echter tijd nodig; ook omdat de man aan de machine misschien zijn proces anders moet inrichten”, meent Bas Verschuren. Daarom
3D PRODUCTION DAYS VERBINDT DE LOSSE EINDJES TOT EEN INTEGRALE VISIE
is het belangrijk dat jobbers voor wie MBD misschien nog niet direct grote voordelen oplevert, meegaan. Ga op zoek naar de voordelen die het kan bieden. Het automatiseren van programmeerwerk zou een voordeel moeten zijn. De Siemens consultant realiseert zich dat de switchkosten naar andere CAM software vaak hoog lijken te zijn. Maar begin ermee, ook omdat komende jaren een jonge generatie de maakindustrie instroomt die
Het 3D model gaat in steeds meer ketens de hoofdrol spelen. Van productontwikkeling tot productie tot service: voor elke stap kan men het 3D model gebruiken om tijd te winnen, handelingen te automatiseren, processen te stroomlijnen en uiteindelijk de kwaliteit te verhogen. Re-use your CAD-data. Precies dat laat 3D Production Days volgende maand zien.
wel gewend is met 3D modellen te werken. Ontdek de oplossingen
Mikrocentrum bundelt in juni vier
Voskuil is keynote spreker op het MBD
evenementen onder de vlag van 3D
Solutions Event. Wat de container heeft
Tijdens 3D Production Days tonen Siemens
Production Days: RapidPro, MBD Solutions
gedaan in de transportindustrie, gaat
en Dassault Systèmes de oplossingen om
Event, Virtual (R)evolution en het Smart
volgens hem Model Based Definition doen
met MBD en PMI te werken, compleet
Maintenance Congres. “Het 3D model is
in de maakindustrie. Doordat partijen in de
geïntegreerd maar eveneens de tools
een gemeenschappelijk iets in het proces
waardeketen nu voortdurend data moeten
waarmee jobbers voor zichzelf een
van idee tot maken. Het 3D model wordt
converteren en weer interpreteren naar
tussenoplossing kunnen creëren. Siemens
steeds meer de single source of truth. Dat
eigen formaten, ontstaat er een stroperig
demonstreert hoe het met Augmented
brengen we voor bezoekers samen”, zegt
proces, met een grote foutkans. Als je al die
Reality digitaal werkinstructies voor een
Karin Mous, Eventmanager bij
datasets aan elkaar koppelt - de connected
assemblagewerkplek genereert. “Ook dat
Mikrocentrum, over de motivatie om de
approach - kan de keten veel sneller en
leiden we af van het 3D model”, zegt Bas
evenementen te bundelen.
efficiënter werken.
Model Based Definition
Vervangingsonderdelen on-demand
Verschuren, die verder het evenement aangrijpt om met bezoekers in gesprek te komen over wat zij missen in de
printen
oplossingen voor MBD. Bij Dassault
Voor maakbedrijven lijkt in eerste instantie
Systèmes ligt de nadruk op het 3D
vooral het MBD Solutions Event van belang.
Hoe je CAD-data kunt hergebruiken, tonen
Experience platform, waar alles - inclusief
Sinds ASML enkele jaren geleden de
de andere drie evenementen van 3D
simulatie op basis van het 3D model -
transitie van de 2D tekening naar Model
Production Days. Heel tastbaar is dit bij
samen komt. “Afhankelijk van je
Based Definition in gang heeft gezet,
RapidPro, door velen onterecht nog
ambitieniveau kan een partij hier meer of
schakelen meer OEM’s over op het
geassocieerd met uitsluitend 3D printen of
minder mee doen”, zegt Ivo van Berkel. Ook
toevoegen van PMI data aan het 3D CAD-
additive manufacturing. De technologie is
nieuwe engineering tools als generative
model als alternatief voor technische
al lang het stadium van prototyping voorbij.
design, topologie optimalisatie en zelfs het
tekeningen. Dat zal leiden tot een toename
3D printen wordt al ingezet voor
slicen van een CAD-model om te kunnen
van het gebruik van platformen, zegt Jos
eindproducten en kleine series. ASML laat
3D printen, komt aan bod. “We laten zien
Voskuil, PLM-coach en blogger. “Door alle
op RapidPro zien hoe het 3D printen inzet
hoe wij naar de wereld kijken en hoe we op
partijen met elkaar te verbinden, lopen
voor de huidige machinelijn.
het 3D Experience platform de hele keten
informatiestromen sneller en zonder
integreren, zodat iedereen vanuit een
vertaling door de ketens heen. En we
De digitale assets die engineers in de
single source of truth werkt”, zegt Ivo van
kunnen de ketens optimaliseren.” Hij
productontwikkelingsfase creëren, kun je
Berkel.
noemt dit zelf de connected approach. Jos
aan het einde van de levensfase van een
6
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
product nog eens gebruiken. Dat realiseert
men zowel de productontwikkelingsfase
Materialise oprichter en CEO Fried
men zich amper, betoogt Bart Van der
versnellen, in de productiefase efficiënter
Vancraen opent op 22 juni RapidPro,
Schueren, CTO van Materialise. De markt
werken alsook het onderhoud
onderdeel van 3D Production Days. Een van
voor onderhoud- en vervangstukken voor
vereenvoudigen. Steeds meer
de thema’s in zijn keynote lezing zal
end of life producten leent zich heel goed
machinebouwers zijn in de afgelopen twee
duurzaamheid zijn en de rol van AM hierin.
voor on-demand printen.” Hier ligt dus een
jaren gaan experimenteren met
link tussen het MBD Solutions Event - met
Augmented Reality in de
23 juni. De exposanten zullen beide dagen
PMI data als enabler - en RapidPro en het
onderhoudsdiensten om op afstand
aanwezig zijn.
Smart Maintenance congres. Zowel in het
monteurs te ondersteunen. ASML is daar
lezingenprogramma als bij de exposanten
slechts één voorbeeld van.
vind je in juni tal van praktische tools die
Productconfiguratoren bieden met deze
kunnen worden ingezet bij het digitaliseren
visualisatietechnologie een nieuwe
van voorraden, het produceren van
dimensie. Kijk je puur naar de
obsolete parts en het maken van
productietechnologie, zijn er ook al
enkelstuks. De gieterijen en een partij als
voorbeelden, bijvoorbeeld in de
Castlab laten zien dat de digitale
kwaliteitscontrole.
technologie - 3D model en 3D printen van tooling - naadloos aansluit op de oude,
Het 3D model loopt dus als een rode draad
vertrouwde productietechnologie. Maar wel
door de hele levenscyclus van een product
met veel korte doorlooptijden en kosten én
of onderdeel. Dat brengt 3D Production
minder handjes. Ook het gebruik van PMI
Days in beeld. Mikrocentrum organiseert
data in de kwaliteitscontrole komt aan bod.
het evenement op 22 en 23 juni in het
Smart Maintenance Congres gaat overigens
Klokgebouw in Eindhoven. RapidPro vindt
nog een stap verder door de inzet van
beide dagen plaats. Het Smart Maintenance
digitale middelen te gebruiken om te weten
Congres en Virtual (R)evolution staan op 22
wanneer onderhoud nodig is.
juni op de agenda; MBD Solutions Event op
VR en AR in de maakindustrie CAD-ontwikkelaars zijn al volop bezig met Virtual en Augmented Reality. Daarmee kan
HET 3D MODEL ALS RODE DRAAD DOOR DE HELE PRODUCT LEVENSCYCLUS 3D PRINT MAGAZINE 2-2022
7
WAARDE DIGITAL ASSETS VOOR PRODUCTIE ONDERSCHAT Bart Van der Schueren: te weinig bedrijven kijken naar on-demand printen van reserve-onderdelen 3D printen reikt al lang verder dan prototyping. De digitale assets die engineers in de productontwikkelingsfase creëren, kun je aan het einde van de levensfase van een product nog eens gebruiken. Dat realiseert men zich amper, betoogde Bart Van der Schueren, CTO van Materialise, op Advanced Engineering. Op de beurs in Antwerpen werden meteen ook de hardware oplossingen getoond.
Advanced Engineering ging veel over smart industry oplossingen, Kunstmatige Intelligentie, 5G en 6G. Technologische ontwikkelingen die voor andere producten gaan zorgen. Tegelijkertijd verandert de manier van productontwikkeling. Dat moet tegenwoordig agile gebeuren: korte iteratieslagen; net als bij software moeten producten sneller naar de markt komen, zodat je feedback van de gebruikers kunt gebruiken om het product door te ontwikkelen. “Ontwikkeling en introductie worden steeds meer samengetrokken”, zegt Bart Van der Schueren, CTO van Materialise, in zijn inspiratie sessie op de beurs. “Al in een vroege fase producten verkopen om feedback van klanten te krijgen. Want als men betaalt, geven klanten pas echt feedback.”
8
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
3D printen breder inzetbaar
het product aan de end of life fase is
landbouwmechanisatieproducten CNH.
gekomen. Fabrikanten moeten dan dikwijls
Toen de fabrikant de productielijn voor
In deze manier van productontwikkeling is
nog langere tijd reserve onderdelen
maaidorsers zag vastlopen door gebrek
3D printen breder inzetbaar dan enkel het
aanhouden voor de installed base. “Het
aan onderdelen vanwege de eerste corona
printen van prototypes. De additive
aanhouden van de productietools is
lockdown, heeft CNH Materialise
manufacturing technologie is inmiddels
kostbaar; of bedrijven moeten grote
ingeschakeld om te onderzoeken of 3D
zover, dat er functionele prototypes mee
aantallen bestellen omdat leveranciers
printen een oplossing is. Later leveren is in
gemaakt kunnen worden en zelfs
minimale besteleenheden hanteren. De
deze sector geen optie, meent Bart Van der
aanloopseries. 3D printen kan dus helpen
markt voor onderhoud- en vervangstukken
Schueren. “Dan verlies je namelijk meteen
om sneller iteraties te maken en vlugger de
voor end of life producten leent zich heel
een heel seizoen.” Maaidorsers moeten
eerste producten naar de gebruikers te
goed voor on-demand printen.” Juist omdat
voor het oogstseizoen geleverd worden.
brengen. Bart Van der Schueren ziet 3D
3D printen aan het begin van
CNH gebruikt 3D printen om verstoringen
printen oftewel additive manufacturing
productontwikkeling wordt ingezet, tot en
in de supply chain op te vangen en gaat
alsmaar interessanter worden voor de
met eventueel de eerste producten voor
ook naar de enorme voorraad spare parts
productie van eindonderdelen doordat de
eindgebruikers, hoeft de stap naar on-
kijken.
technologie volwassen is geworden, er
demand printen niet groot te zijn, meent de
meer materialen beschikbaar zijn en de
CTO van Materialise. “Je hebt namelijk al je
kosten dalen. “We kunnen goedkoper
digital asset, dat maakt 3D printen
produceren dan enkele jaren geleden,
interessant.”
waardoor we dus ook grotere reeksen kunnen maken.” Voor aanloopseries kan 3D
CNH wil voorraden digitaliseren
printen een oplossing zijn. Dit betekent dat er digitale modellen zijn, digital assets,
Een voorbeeld hoe 3D printen de visie van
noemt Van der Schueren ze. Die worden
een maakbedrijf verandert, is te vinden bij
volgens hem vaak over het hoofd gezien als
de fabrikant van
DE MARKT VOOR ONDERHOUD- EN VERVANGSTUKKEN VOOR END OF LIFE PRODUCTEN LEENT ZICH HEEL GOED VOOR ONDEMAND PRINTEN
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
9
Geen investeringen in matrijzen Dat je soms door aan het begin van een product-levenscyclus onderdelen te 3D De titanium veiligheidsschacht: boven printen geld kunt besparen, laat een het traditionele onderdeel dat voorbeeld van Materialise zelf zien. Bij het samengesteld is uit meerdere begin van de corona pandemie heeft het componenten, onder het 3D geprinte team binnen een maand een gevalideerd onderdeel in één stuk geprint. (Foto’s: ontwerp voor een inhalator ontwikkeld Airbus) waarmee het tekort aan beademingssystemen opgelost kon worden. “Binnen een maand hebben we het dossier voor toestemming ingezien; een maand later nam Covid-19 af. De productie is bij enkele tientallen stuks gebleven. Met de klassieke route, het maken van spuitgietmatrijzen, zouden we veel geld
L A AG D RE MPE L I G E R 3 D M ETA A LPR I N T E N
hebben verloren.”
WE KUNNEN GOEDKOPER PRODUCEREN DAN ENKELE JAREN GELEDEN, WAARDOOR WE DUS OOK GROTERE REEKSEN KUNNEN MAKEN 10
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
Advanced Engineering had zelfs een
past bij de elektronicabusiness”, aldus Nick
primeur op het gebied van 3D printen:
Janssens. “Hier zien we kleinere product
Smans toonde voor het eerst in de
aantallen. Wij zien 3D metaalprinten wel
Benelux de 3D metaalprinter van Kurtz
passen bij onze doelgroep.”
Ersa, de Alpha 140. Makkelijker instappen Bijzonder aan de Alpha 140, waarvoor het concept ontwikkeld is bij het Fraunhofer ILT
Het idee achter de Alpha 140 is het 3D
in Aken, is dat deze niet met spiegels werkt
metaalprinten binnen handbereik van mkb-
maar de laserkop op een X-Y-assenstelsel
ondernemingen te brengen door de
zit. “Hierdoor is het systeem iets langzamer,
financiële instapdrempel te verlagen én het
wat bij dit bereik minder belangrijk is.
systeem te vereenvoudigen. Zo wordt de
Voordeel is wel dat de laserstraal altijd
metaalprinter geleverd inclusief
loodrecht op het poederbed staat”, legt
slicingsoftware; daarnaast kan men een
Nick Janssens van Smans uit. De grootste
interface naar Autodesk en Materialise
troef is echter dat hierdoor het prijskaartje
Magics krijgen. Het poedersysteem is open,
beter uitpakt.
dus elk poeder dat qua korrelgrootte geschikt is, kan men gebruiken. Kurtz Ersa
Kurtz Ersa is een Duitse onderneming die
levert zelf poeder dat uitgebreid is getest.
zowel actief is in soldeersystemen voor de
Als optie is er een stikstof generator die
industrie (Ersa) als in het precisiegieten
stikstof als beschermgas genereert. “Deze
(Kurtz). Deze laatste activiteit is de reden
wordt geïntegreerd in de machine, zodat je
om in additive manufacturing te stappen.
nooit zonder stikstof valt tijdens het 3D
Door de komst van elektrisch rijden, staan
printen”, legt Clemens Frenzel,
de gietactiviteiten voor met name de
Productmanager AM bij Kurtz Ersa uit. De
automobielindustrie onder druk. Daarom is
tweede optie is een poeder afzuigsysteem
de onderneming op zoek gegaan naar een
met zeef. Daarmee kan men tot 95% van
nieuwe technologie. “En 3D metaalprinten
het poeder hergebruiken.
3D printen van kleine series
Eigen onderdelen 3D printen
Duitsland staat momenteel een prototype van groot formaat metaalprinter, met een
De fabrikant gebruikt de Alpha 140 voor
bereik van 1000 bij 1000 bij 500 mm. Deze
het printen van onderdelen voor de
wordt ontwikkeld voor het 3D printen van
machine. Zo wordt onder andere de
machineframes. In het prototype past Kurtz
houder voor de laserkop geprint. Daardoor
Ersa 8 lasers van elk 400W toe. Deze staan
heeft men een koelkanaal kunnen
op beweegbare armen en bestrijken elk
integreren. Ook een onderdeel voor de
een deel van het bed, met zo’n 300 mm
afzuigunit wordt op de Alpha 140 geprint.
overlap. De machine is ontwikkeld op vraag
Inmiddels zijn er in Duitsland al 18
van een klant, maar zal waarschijnlijk eind
machines verkocht. In de fabriek in
dit jaar in het portfolio komen.
AMR Europe demonstreerde op Advanced Engineering 3D printen als productietechnologie voor enkelstuks en kleine series. Daartoe liet AMR Europe zowel de Markforged printers zien als de vernieuwe lijn FFF printers van Cubicon die zeker voor behuizingen interessant is.
GS TECHNOLOGY VALUE A DDED PART NER MARKFORGED 3D PRINT ERS
GS Technology presenteerde zich op de stand van 3D Infinity als de nieuwe authorised reseller voor Markforged. Daags voor de beurs in
oplossing”, zegt Gianni Scoponi. Als voorbeeld laat hij een
Antwerpen was de overeenkomst met de Amerikaanse
onderdeel uit een machine zien waarvan de freeskosten
printerfabrikant officieel geworden. Gianni Scoponi, CEO &
(aluminium) al gauw € 175 per stuk bedragen (en je meerdere
Founder van GS Technology: “We verdelen de printers van
aantallen moet bestellen vanwege de instelkosten), terwijl met de
Markforged al langere tijd, nu zijn we officieel value added
Markforged het onderdeel geprint kan worden voor € 50. “Onze
reseller geworden. We leveren namelijk niet alleen de 3D
focus ligt echt op composieten. Daarvan willen we de mensen
printer maar doen ook consultancy samen met 3D Infinity.”
overtuigen.” GS Technology stond op de beurs samen met 3D Infinity. De twee bedrijven werken nauw samen, niet alleen bij het
Zeker de combinatie van nylon met daarin korte vezels en de lange
ondersteunen van maakbedrijven met kennis maar ook bij de
continue vezel die Marforged print, levert een ijzersterk materiaal
opstart van additieve productie.
op waarmee machinebouwers veel onderdelen die ze nu uit metaal maken, kunnen vervangen. “De machine-industrie ziet de aantallen teruglopen. Dan wordt 3D printen juist een interessante
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
11
CURA 5.0: 3D PRINTEN MET VARIABELE LIJNDIKTE Is Cura 5 de opmaat voor de industriële 3D (metaal)printer van Ultimaker en Makerbot?
Enkele weken voordat Ultimaker de fusie met Makerbot aankondigde, presenteerde de 3D printerfabrikant Cura 5.0. Het nieuwe algoritme in de slicer werkt met een variabele lijndikte, waardoor de vulling van complexe werkstukken verbetert. Dit levert met name bij 3D printen met metaalfilament betere resultaten. Is dat de richting die het nieuwe concern op wil?
12
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
Miguel Calvo, CTO bij Ultimaker, bestempelt
wanden en fijne details meer sterkte
Cura 5 als de grootste sprong voorwaarts
oplevert.
ooit in de historie van de slicingsoftware als
De mogelijkheid om scherpe hoeken te printen en stabiele wanden zijn twee hoofdaspecten waar we ons tijdens de ontwikkeling van Cura 5 op hebben gericht
het om de kwaliteit van de geprinte
3D metaalprinten
onderdelen gaat. En dan doelt hij met name op het punt dat tot nog toe
Vooral als je met metaalgevuld filament 3D
ontwerpen moeten worden aangepast om
print, levert de nieuwe slicer een veel beter
ze te 3D printen. Cura 5 draait het om. “Van
eindresultaat. Ultimaker en BASF Forward
design voor 3D printen naar 3D printen
AM hebben hier uitvoerig onderzoek naar
voor design.” Daarmee bedoelt hij niet dat
gedaan, onder andere met het Ultrafuse
design for am niet meer belangrijk is. Het
316L en 74H (nog in ontwikkeling) filament.
gaat er met name om dat de algoritmes in
Andrea Gasperini, Business Development
Cura 5 beter weten om te gaan met dunne
Manager bij Ultimaker en verantwoordelijk
wanden en fijne details doordat de lijndikte
voor de metaalprintontwikkeling, zegt dat
waarmee je print niet langer bepaald wordt
hierdoor de stabiliteit van dunwandige
door de nozzle diameter en de ingestelde
producten verbetert en het risico op
lijndikte. Bij een ruimte van 2,5 lijnen breed,
delaminatie tijdens de post processing
worden in Cura 4.x slechts 2 lijnen geprint;
stappen, waaronder sinteren, verkleint.
de rest blijft leeg. In Cura 5.0 wordt de
Door nieuwe features speciaal voor het
breedte aangepast aan de ruimte die
metaalfilament aan Cura 5 toe te voegen,
gevuld moet worden. Hierdoor ontstaat
vereenvoudigt Ultimaker de workflow en
een betere vulling wat met name bij dunne
wordt het eindresultaat van 3D printen met
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
13
Twee iconische namen uit de recente geschiedenis van 3D printen gaan samen: Makerbot en Ultimaker. Samen willen ze de volgende stap zetten: licht industriële 3D printers op de markt brengen. Prijskaartje tot 20K, maar met de mogelijkheden van printers die nu het dubbele kosten. metaalgevuld filament beter voorspelbaar.
de automatische compensatie voor
“De mogelijkheid om scherpe hoeken te
warping. Tijdens het printproces treden er
printen en stabiele wanden zijn twee
interne spanningen op. Deze worden in
De twee grootste spelers in de desktop
hoofdaspecten waar we ons tijdens de
eerste instantie opgevangen door de
printermarkt voor engineering denken
ontwikkeling van Cura 5 op hebben
bindermatrix. Daarom is het werkstuk na
samen de markt die nog braak ligt, sneller
gericht”, zei Gasperini in het online webinar
het printen geometrisch correct. Als tijdens
te kunnen ontginnen. “Als je naar het
van Ultimaker. Ultimaker merkt dat dit de
het debinden deze matrix wordt
potentieel van 3D printen kijkt, dan zijn we
grootste blokkades zijn in de applicatie-
verwijderd, gaat het werkstuk vervormen,
als industrie nog niet eens begonnen een
ontwikkeling voor 3D metaalprinten met
vooral bij dunne wanden. Hiervoor wordt in
deuk in een pakje boter te slaan”, zegt
een Ultimaker. De holle ruimte die tot nog
het printprofiel dat BASF en Ultimaker
Jürgen von Hollen, CEO van Ultimaker. “Er is
toe ontstaat, kan ook in het gebruik van het
hebben ontwikkeld gecompenseerd. BASF
nog zoveel meer mogelijk.” Precies
metalen onderdeel tot het falen ervan
Forward AM heeft dit uitgebreid getest en
hetzelfde denkt Nadav Goshen, CEO van
leiden, meent Tobias Rödlemeier, Business
onderdelen die tot nog toe niet goed
Makerbot. Hij wijst op het recente initiatief
Development manager bij BASF Forward
geprint konden worden, komen nu wel
van de Amerikaanse regering om het AM
AM. “De defecten zijn er ook na het
zonder vervorming uit het sinterproces.
Forward initiatief te lanceren. Dat heeft tot
debinden en sinteren in het eindonderdeel.” Dit wordt met de variabele
doel om 3D printen bij veel meer kleinere Hardware ontwikkelen
lijndikte vermeden.
maakbedrijven te laten landen. “Een van de problemen is gebrek aan opleiding voor de
Ultimaker en BASF Forward AM werken
AM-werkomgeving omdat de technologie te
nauw samen om het 3D metaalprinten met
inclusief is”, zegt Goshen. 3D printen vergt
de Ultrafuse filamenten door te
kennis en ervaring. Wil de markt voor
Een ander nieuw feature in Cura 5.0 is het
ontwikkelen tot een voorspelbaar en
desktop 3D printers echt van de grond
automatisch schalen. Tijdens het sinteren
betrouwbaar proces. Andrea Gasperini ziet
komen, dan zijn er betaalbare, makkelijk te
krimpt het onderdeel. De mate waarin is
vooral toepassingen in kleine series niet-
bedienen 3D printers nodig voor licht
mede afhankelijk van de geometrie van het
kritische onderdelen, obsolete onderdelen
industriële toepassingen, die betrouwbare
onderdeel maar komt in X- en Y-richting uit
en tooling voor in productieprocessen. Hier
resultaten leveren. Precies daarin hebben
op zo’n 119% en in de Z-richting op 125%.
kan de metaalprinttechnologie
de twee CEO’s en in het kielzog van hen de
In Cura 5.0 kan men hiervoor automatisch
doorlooptijden aanzienlijk verkorten, tot
beide aandeelhouders elkaar gevonden.
het ontwerp schalen; het wordt dus groter
70% voor kleine series. “De route naar de
geprint zodat na het sinteren de juiste
procesbetrouwbaarheid die hiervoor nodig
Nadav Goshen: schaalgrootte en funding
afmetingen overblijven. “Automatisch
is, vereist ontwikkelingen op alle fronten,
nodig en daar zorgt deze fusie voor.
schalen helpt om de eerste belemmering te
hardware, materialen en software.” De stap
vermijden als men gaat 3D metaalprinten”,
qua software zet Ultimaker met Cura 5.0;
aldus Rödlemeier.
BASF Forward AM doet dat met de
Automatisch schalen
materialen. Ontbreekt dus nog de Compenseren voor warping
hardware. Gaat het fusieconcern die stap zetten?
Het derde punt waarop de software het 3D metaalprinten met Ultrafuse verbetert, is
14
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
FUSIE MAKERBOT EN ULTIMAKER MOET VOOR DOORBRAAK VAN 3D PRINTEN IN DE INDUSTRIE ZORGEN
EEN OPLOSSING, GEEN 3D PRINTER
“Het gaat erom dat we de totale markt vergroten, méér gebruikers
de twee
naar de markt halen; niet de bestaande markt uitknijpen”, zegt
aandeelhouders
Nadav Goshen. Het fusiebedrijf zal nooit focussen op industriële
meegeven als
hoogvolume toepassingen, voegt Jürgen von Hollen toe. De markt
bruidsschat,
voor Ultimaker en Makerbot ligt juist daaronder: licht industriële
zorgen voor een
toepassingen. “Waar we het potentieel zien, is in toepassingen
goed gevulde pot
waarin we vandaag de dag nog niet actief zijn.” Eigenlijk de
voor het
toepassingen waarvoor nog amper 3D printers worden gebruikt.
ontwikkelen van de
Jürgen von Hollen: braak liggende markt voor licht industriële 3D printers
betaalbare 3D Oplossingen aanbieden
printoplossing van grofweg 10 tot 20.000 euro. Het fusieconcern wil in deze prijsrange een licht industriële 3D printer ontwikkelen, die
Om deze markt te ontwikkelen, moet er geïnvesteerd worden,
de capaciteiten heeft van systemen die vandaag de dag het dubbele
zowel in nieuwe hardware, vooral in software maar bovenal in
kosten. 3D printers voor kleine volumes. Voor Jürgen von Hollen is
applicatie-ontwikkeling. Jürgen von Hollen: “Als we geen
focus op de markt, klantengroep en toepassingen cruciaal. Hij denkt
oplossingen kunnen ontwikkelen waar onze klanten op kunnen
dat het daar mis is gegaan met de markt tot nog toe. Voor veel
vertrouwen en die flexibel is, zullen we nooit een stap hoger komen.
klanten is het lastig om uit te vinden welke technologie het meest
Dat is dan ook de eerste stap die we moeten zetten.” De fusie en
voor hen geschikt is vanwege de verwarring die de sector zelf
vooral de ruim 62 miljoen dollar die de beide aandeelhouders in het
veroorzaakt. “We zullen erg specifiek en gefocust moeten zijn op de
fusiebedrijf willen investeren, moeten deze ambitie vleugels geven.
manier waarop we naar onze markten gaan en hoe we ons portfolio
Gezamenlijk, zeggen de beide CEO’s, kunnen Ultimaker en
positioneren. Het moeten oplossingen zijn die klanten begrijpen. Ze
Makerbot dat beter en sneller doen dan elk afzonderlijk. Mede
moeten erop kunnen rekenen dat de machines leveren wat ze
omdat er nauwelijks overlap is, noch qua hardware, noch qua
beloven.” Licht industrieel, dat is het woord dat beiden regelmatig
software en al helemaal niet in de afzetmarkten en de
laten vallen in de toelichting op de fusieplannen en de nieuwe
salesbenadering. Makerbot verkoopt via een multi-channel aanpak
strategie. Nadav Goshen verwacht dat de huidige producten
vooral in de VS en Ultimaker enkel via resellers vooral in Europa. Ze
overeind blijven; er zullen nieuwe aan toegevoegd worden, met
kunnen dus van elkaars expertise profiteren en de go to market
meer mogelijkheden. Uiteindelijk gaat het echt om de oplossing, het
versnellen. Jürgen von Hollen gelooft daarbij nog steeds in een rol
totaalplaatje van hardware, software en de rest wat nodig is. Nadav
voor de resellers, meer misschien wel dan ooit. Om te kunnen
Goshen: “Onze klanten 3D printen niet. Ze hebben hun eigen
groeien in de nieuwe markten, moeten de bedrijven dichtbij de
applicaties, hun eigen behoeften. Ze moeten succesvol zijn in wat ze
klanten zijn. “Je moet ook local acteren.”
doen. Ons doel is om hen competenties voor in hun processen aan te reiken waarmee ze dat realiseren.”
Nieuw prijskaartje: tot 20 mille De uitdagingen die er liggen, zijn schaalvergroting en funding, meent Nadav Goshen. Daarom is de fusie juist goed: het fusiebedrijf krijgt de schaalgrootte en de ruim 60 miljoen dollar die
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
15
DUURZAAMHEID
TRIGGER VOOR AM Chiron ontwikkelt met partners reparatieproces van zware gereedschappen
Wordt duurzaamheid de trigger voor de mould & dies industrie om additive manufacturing te omarmen? De eerste ervaringen met additief gerepareerde smeedmatrijzen wijzen erop dat de voordelen verder gaan dan de duurzaamheidsaspecten. Een drie keer zo lange standtijd levert direct economisch voordeel op.
16
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
De interesse voor de reForm workshop die
hogeschool Furtwangen die
machinebouwer Chiron tijdens het Open
samen met Chiron onderzoek
House organiseerde, was groot. Voor Axel
doet naar dit thema. “De
Boi, hoofd AM bij de
producteigenschappen worden
werktuigmachinefabrikant, komt dat niet
bepaald door hoe het gesmolten
helemaal als een verrassing. "Als je near net
materiaal weer stolt.” Door de
shape vormen print, speelt momenteel de
snelle afkoeling (meer dan 1000
muziek bij reparatie en coating", zegt hij
graden Kelvin per seconde) zal
aan het begin van de workshop. Dat zijn
het stollen niet via de normale
twee toepassingen waar Chiron zich met
fasen verlopen. “Er kan
name op richt met de DED-technologie.
constitutionele onderkoeling
Chiron zet de AM Cube in voor het
ontstaan; er kunnen nieuwe
metaalprinten van 3D modellen; voor het
microstructuren ontstaan", zegt
coaten van met name schijfremmen is
professor Mozafarri-Jovein. De
hiervan afgeleid de AM Coat. Deze laatste
warmtebehandeling die vaak na
werkt alleen met poeder; de AM Cube
de AM-stap volgt, heeft weer
wordt met drie laserkoppen geleverd,
effect op de microstructuur van
waarmee ofwel poeder ofwel draad wordt
het opgelaste materiaal. De
opgelast. Met de drie koppen, die de robot
onderzoeken naar de met additive
automatisch wisselt, maken klanten hun
manufacturing opgelaste lagen laten echter
eigen configuratie. Om het oplassen van
zien dat de materiaalsamenstelling zeer
metaal te monitoren, zet de
homogeen is.
De AM Cube is de 3D metaalprinter van Chiron die over drie laskoppen beschikt, naar keuze van de klant voor draad of poeder of beide.
machinebouwer de Dataline software in, die eerder werd ontwikkeld om data uit de
Langere standtijd
werktuigmachines te lezen. Visionline AM is de oplossing die aanvullend op data het
Hammerwerk Fridingen, met smederijen in
proces vastlegt met camera's.
het Zwarte Woud en Tsjechië, produceert al sinds 1935 smeeddelen van 3 tot 100
Smeedmatrijzen herstellen
kilogram. Per dag worden zo'n 30 verschillende componenten gesmeed, alles
Een concrete toepassing die Chiron samen
bij elkaar 200 ton op een gewone werkdag.
met Hammerwerk Fridingen test, is het
“Zoveel gereedschappen hebben we dus
repareren van smeedgereedschappen.
ook nodig", legt Dominik Hipp uit, die de
Deze gereedschappen hebben het tijdens
toolingafdeling leidt. De Duitse
het smeden zwaar te verduren. Er kunnen
toeleverancier van smeeddelen is in het
verschillende slijtagevormen ontstaan, legt
project van Chiron gestapt omdat het
Michael Nolde van Capilla
aankopen van 1.2347 materiaal voor de
Schweissmaterialen uit. Thermische
matrijzen moeilijk is, kostbaar en men
slijtage, abrassieve vermoeiing, adhesie en
verwacht een enorme materiaalbesparing
noem maar op. Het handmatig oplassen
te realiseren door de gereedschappen te
van nieuwe lagen is gangbaar in deze
repareren. “En we verwachten een
sector. Als je dat proces automatiseert,
kostenbesparing door de langere
betekent dat een flinke stap vooruit. Een
standtijden van de gereedschappen.” Dat
punt van aandacht is met name de invloed
laatste wordt bevestigd door de eerste
van het snelle stollen van het materiaal,
resultaten. Deze matrijs is met de AM Cube
zegt professor Hadi Mozaffari-Jovein van de
opgelast en daarna metallurgisch
Repareren van tandwiel van een windturbine kost 80% minder energie dan een nieuw tandwiel maken
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
17
onderzocht. De hechting op het
testen en hopen op een vergelijkbare
oorspronkelijke substraat blijkt volkomen
standtijdverlenging.”
vrij te zijn van fouten. Daarna is een smeedring, die uit 7 delen van elk 74 mm
Tandwielen windturbines
diameter bestaat, hersteld met de AM
Foto boven: een deel van de snijring van het smeedgereedschap is met draad oplassen in de AM Cube hersteld . Op de kleine foto rechts de 3D geprinte tand en links daarnaast na de machinale bewerking op een Chiron CNCbewerkingscentrum.
Cube. Inclusief een thermische
Het oplassen van de versleten complexe
nabewerking heeft dat 230 minuten gekost.
geometrie gaat met de AM Cube
Dominik Hipp: “Normaal halen we met deze
gemakkelijker dan met de hand omdat het
smeedringen 17.000 onderdelen; nu zitten
hele proces digitaal verloopt. Dat geldt ook
we al op 40.000 onderdelen die we ermee
voor een ander onderdeel dat Chiron
gesmeed hebben zonder dat we uitval
samen met partners test: een tandwiel uit
hebben door slijtage.” Met een grotere
de aandrijving van een windturbine. Het
smeedring heeft men zelfs een 3 keer
idee is de tandwielen als ze te veel slijtage
langere standtijd gehaald, waarbij de series
vertonen, te vervangen door exemplaren
ook nog eens meerdere keren onderbroken
waarvan de tanden opnieuw zijn opgelast.
zijn. Op dit moment wordt een snijring met
De totale bewerking, wegfrezen van de
een complexe geometrie getest. “Deze is
beschadigde tanden, het oplassen en het
vanwege de complexe geometrie lastig met
nabewerken ervan op een 5-assig
de hand op te lassen. We gaan er nu mee
bewerkingscentrum van Chiron wordt in Siemens NX geprogrammeerd. In Siemens NX wordt dan de AM-module gebruikt. “We
We verzamelen nu data om te analyseren; de volgende stap is de kwaliteit voorspellen. Dan kunnen we realtime de parameters bijstellen 18
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
kunnen alle programma's en simulaties in dezelfde softwareomgeving doen", zegt Cedric Bardenhagen, key accountmanager van Siemens voor Chiron. In de AMsoftware voor additive manufacturing kan elke laag die de AM Cube print afzonderlijk geprogrammeerd worden.
AM COAT
“Doorslaggevend is echter dat we
Intelligentie kan hier een rol bij gaan
naderhand niet een simulatie doen die
spelen. Uiteindelijk moet de besturing het
interpreteert, maar die de digitale tweeling
proces autonoom gaan bijsturen op basis
van de machine gebruikt die identiek is aan
van de procesdata en de ervaringen die
de echte machine", zegt Cedric
digitaal in de database zijn opgeslagen.
Bardenhagen. Daar komt nog bij dat de
Hoever we daar van verwijderd zijn? Axel
robot in de AM Cube (zowel de 6 assen als
Boi: “Een half jaar geleden zou ik gezegd
de 2 assen in het werkstuk)
hebben: vergeet het maar. Dit proces is zo
geprogrammeerd wordt als de assen van
complex en ondoorzichtig door de vele
een bewerkingscentrum. Het repareren van
factoren die invloed hebben. Kunstmatige
het tandwiel is een demonstrator voor de
Intelligentie helpt ons vooruit te komen;
AM Cube die Chiron en Siemens hebben
zorgt dat we sneller goede resultaten
Naast de AM Cube heeft Chiron ook
uitgewerkt. De sterkte van de tandwielen is
halen.” Er zijn veel knoppen in het AM-
een AM Coat ontwikkeld. Hiermee
volgens Bardenhagen net zo goed als het
proces waaraan je kunt draaien.
worden remschijven - of andere ronde
origineel. Bij het repareren van tandwielen
“Kunstmatige Intelligentie wordt een
producten - voorzien van een slijtvaste
is het thermisch harden wel een
belangrijke ondersteuning om het proces
deklaag. Deze toepassing is ontstaan
noodzakelijke stap. “Daarom frezen we ook
een stap verder te brengen.” Maar additive
doordat de Euro 7 norm voor auto's en
alle tanden af, niet alleen de beschadigde.
manufacturing blijft aanvullend op de CNC-
vrachtwagens eisen gaat stellen aan de
Anders ontstaan er materiaalverschillen als
freestechnologie, waar Chiron al zolang
maximale emissie van fijnstof. De rem-
we naderhand ook bestaande tanden weer
actief in is. De combinatie kan de productie
men zijn daar een belangrijke bron van.
harden.” Siemens heeft berekend dat het
van gereedschappen en andere zware,
Een tweede aanleiding voor de
energieverbruik van een in de AM Cube
slijtagevoelige componenten duurzamer
ontwikkeling van de AM Coat is de
gerepareerd tandwiel 80% minder is dan
maken.
komst van de elektrische auto. “Deze
het frezen van een compleet nieuw. Zelfs
gebruiken veel minder de remmen om
als je een nieuw tandwiel produceert van
snelheid te minderen dan een auto
gerecycleerd staal, blijft de
met een verbrandingsmotor. Een
energiebesparing fors.
elektrische auto kan veel meer afremmen op de elektromotor en energie
Procesmonitoring
terugwinnen", legt Lars Pyczak uit, die zich met de ontwikkeling van de coa-
Chiron heeft voor de werktuigmachines
tingtechnologie bezighoudt. Het nadeel
Dataline ontwikkeld. Hierin worden alle
hiervan is dat door het geringere
data uit de machine verzameld en
gebruik van de remmen, vliegroest op
geanalyseerd. Inmiddels is Dataline AM ook in een eerste versie klaar. Till Oeschger, Productmanager AM, geeft toe dat er nog veel ontwikkeling nodig zal zijn. “De productiviteit en reproduceerbaarheid zijn nog niet vergelijkbaar met de verspaning.”
de schijf kan ontstaan. Bij een noodDe sprekers in de reForm workshop. Van links naar rechts professor MozaffarriJovein, Cedrec Bardenhagen, Axel Boi, Dominik Hipp, Michael Nolde en Till Oeschger.
stop waarbij wel fysiek moet worden geremd, kan dat voor problemen zorgen. Dat denkt men te voorkomen met een speciale coating.
Ook moet er nog het nodige werk handmatig worden gedaan. Toch denkt hij dat Dataline AM in combinatie met Visionline AM, het vastleggen van het proces met camera's, de technologie richting industriële serieproductie duwt. “We verzamelen nu data om te analyseren; de volgende stap is de kwaliteit voorspellen. Dan kunnen we realtime de parameters bijstellen.” Hiervoor is het belangrijk dat Chiron een uitgebreide database opbouwt met parameterinstellingen. Kunstmatige
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
19
SPARE PARTS MARKT
CASTING ON-DEMAND REALITEIT
Castlab ontwikkelt eerste bibliotheken met 3D modellen voor Europese spoorwegbedrijven
De Spotify van de metaalindustrie: zo noemde Koen Melis twee jaar geleden Castlab, zijn initiatief voor de servitization van de gietindustrie. Eind dit jaar zal Castlab voor de Nederlandse Spoorwegen zo’n 50 gietstukken gedigitaliseerd en gevalideerd hebben, klaar voor on-demand productie binnen tien werkdagen. Nu ook Deutsche Bahn en de Zwitserse spoorwegen zich in Tilburg hebben gemeld, gloort een internationaal netwerk van innovatieve gietbedrijven. “Geen Spotify, maar Uber eats”, zegt Koen Melis. “Gegarandeerde kwaliteit, geleverd door lokale partners.” 20
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
De ExOne zandprinters van Sanders Gears Casting Machining / 3Dealise hebben een belangrijk aandeel in de korte doorlooptijd die Castlab hanteert. Door de zandkernen en mallen te 3D printen (foto boven) zijn deze binnen enkele dagen beschikbaar in de gieterij. (Foto: 3Dealise)
Railinfra is de eerste sector waarin Koen
Machining / 3Dealise en Aluminium Gieterij
Melis bezig is om Castlab op te schalen.
Oldenzaal. “Gieterijen met hetzelfde DNA.”
Voor de NS gaat het om zo’n 150 artikelen
Samen gaan ze de omslag maken van een
die nu geselecteerd worden; 50 daarvan
race to the bottom naar een propositie
moeten eind dit jaar in de library zitten.
waarvoor klanten een fatsoenlijke prijs voor
Deutsche Bahn en de Zwitserse
gietstukken willen betalen. Omdat hun
Spoorwegen zijn ook al klant, net als grote
probleem snel wordt opgelost. “Het is toch
Europese bouwers van treinstellen. Zij zijn
van de gekke dat kennis en kunde uit
enthousiast over de oplossing die Castlab
Nederland wegvloeit, dat we van 150 naar
biedt: vervangende gietstukken leveren, in
25 gieterijen zijn gegaan, terwijl er wel
gecertificeerde kwaliteit binnen 10
vraag is. Je moet die alleen anders invullen.”
werkdagen, zodat het rijdend materiaal niet maandenlang stil staat. En zonder
Veiligheidskritische onderdelen
minimale bestelhoeveelheden die alleen
Eh Spotify? Ik denk dat Uber eats beter past. Gegarandeerde kwaliteit geleverd door lokale partners
maar tot onnodige voorraden leiden. De
Castlab heeft software ontwikkeld waarmee
respons die Koen Melis de voorbije twee
in de stukslijst van een gemiddeld railinfra
jaren heeft gekregen vanuit de Europese
bedrijf snel de gietstukken geselecteerd
railinfra sector, versterkt zijn idee dat de
kunnen worden die passen binnen het
gietindustrie het over een andere boeg
concept. Het gaat altijd om reserve
moet gooien. Twee jaar na de lancering op
onderdelen en obsolete parts, ook
RapidPro, staat Castlab er dit jaar opnieuw.
veiligheidskritische onderdelen. Zodra de
Nu samen met partners uit de
digital inventory tool op de stuklijst wordt
gietindustrie: Sanders Gears Casting
losgelaten, genereert de software aan de
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
21
Het Castlab concept heeft ook al de interesse getrokken uit de hightech machinebouw. Niet voor het gieten van spare parts, maar voor onderdelen voor nieuwe machines
hand van enkele criteria een dashboard
zijn gedaan. Daarna wordt tijdwinst
met scores van artikelen die ‘castable’ zijn
geboekt door in het gietproces te 3D
en of ze urgent zijn of niet. “We werken
zandprinten. 3Dealise, het
momenteel ook nog aan een tool
zandprintbedrijf van Sanders, print de
waarmee we de besparing op de total
gietmallen en kernen. In principe is zo’n
cost of ownership inschatten”, zegt Koen
model binnen twee dagen beschikbaar
Melis. Hij merkt echter dat de grote
om te gieten. Dure malkosten en lange
concerns tegenwoordig vooral letten op
doorlooptijden komen te vervallen;
doorlooptijdverkorting, verkleinen van
daarom is enkelstuks productie een
voorraden en de CO2 besparing die ze
interessante en vaak betere optie. En dan
kunnen realiseren. Zodra de onderdelen
komt het derde aspect: capaciteit
geselecteerd zijn, wordt de digital twin
vrijhouden bij de partnergieterijen. Koen
ontwikkeld. “Als er al 2D tekeningen
Melis: “Deze aanpak vergt een andere
beschikbaar zijn, zijn dit vaak geen
mindset in de gieterij, waar ook Melis aan
giettekeningen.” De klant valideert deze
heeft moeten wennen. Gieterijen zijn
digital twin en certificeert het gietproces.
gewend grote series te maken en moeten
“Dat blijkt nogal een tijdrovend proces te
nu op een ochtend twee gietstukken
zijn”, merkt Koen Melis op. Castlab heeft
maken. Daar zijn ze niet op ingesteld.”
de eerste digital twins in de bibliotheek
Zeker niet de gieterijen die hun processen
gezet. Vanaf dat moment kan de klant
hebben geautomatiseerd. Je moet
met één muisklik de gecertificeerde
capaciteit vrijhouden, zegt Koen Melis. En
gietstukken bestellen, met een minimale
zorgen dat je je gieterij snel kunt
besteleenheid van 1 en leverbaar - als
omstellen naar een ander product. Het is
onbewerkt gietstuk - binnen 10
een nichemarkt, maar wel met een goed
werkdagen.
perspectief, is zijn overtuiging. De kracht van het concept zit volgens Koen Melis in
3D zandprinten
de combinatie van innovatieve technologie - de digital twin en het 3D
De tijdwinst die Castlab realiseert, komt
zandprinten - met het traditionele
allereerst door de digitalisering van het
gietproces, met gecertificeerde materialen
model, de digital twin en dat deze direct
en processen. Fast, smart and certified,
in de digital library wordt geplaatst en
daar gaat het in de sector om. “Die
klaar is voor gebruik. Alle voorbereidingen
technologie heeft nog een lange weg te gaan. Bij ons is 3D printen geen doel, maar een middel. Uiteindelijk gaat het om het vakmanschap.” Interesse uit hightech industrie De railinfrabedrijven, waar rijdend materiaal vaak een halve eeuw en langer mee gaat, zien in het Castlab concept een oplossing om grote voorraden te vermijden en snel het materiaal opnieuw rijdend te krijgen. De grote concerns zetten bovendien versneld in op het
Koen Melis: interesse voor Castlab concept groeit ook in de hightech industrie voor nieuwe componenten.
22
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
verduurzamen van supply chains. “Het hoger management wil geen grote voorraden meer met onderdelen uit Verwegistan”, zegt de Tilburgse ondernemer. Het concept heeft echter ook al de interesse getrokken uit de hightech machinebouw. Niet voor het gieten van spare parts, maar voor onderdelen voor nieuwe machines. Koen Melis: “Met onze methode krijgt de
SANDERS PROFITEERT VOLOP VAN ZANDPRINT TECHNOLOGIE
klant flexibiliteit; ze kunnen doorgaan met het engineeren van het onderdeel omdat ze geen dure matrijs nodig hebben Als het design verandert, laten
Bij Sanders Gears Casting Machining / 3Dealise staan inmiddels twee 3D
we morgen met de zandprinter de
zandprinters, die via dochteronderneming 3Dealise ook voor andere
nieuwe vorm printen.”
gieterijen werken, zoals Castlab. Voor het interne gietwerk worden ze ook dagelijks ingezet. “Wij gieten bijna niks meer op traditionele modellen”,
Netwerk uitbreiden
zegt Ruud Teunissen van Sanders.
Komende jaren wil Koen Melis het
“We houden bijna geen voorraden van modellen meer aan voor onze klanten.
netwerk van samenwerkende gieterijen
We maken de modellen digitaal, op afroep, met onze beide zandprinters.
en straks ook verspanende bedrijven
Vooruitstrevend gieten past wel bij ons. We halen met onze zandprinters
rond Castlab verbreden en vergroten.
mooie opdrachten uit de markt.”
Eventueel zelfs naar het buitenland, omdat het niet zinvol is in de Benelux
Sanders heeft als eerste Nederlandse gieterij al jaren geleden geïnvesteerd in
onderdelen on-demand te gieten en dan
de zandprinttechnologie van ExOne, tegenwoordig onderdeel van Desktop
naar de andere kant van de wereld te
Metal. Op de twee 3D zandprinters, die dagelijks gebruikt worden, print de
verschepen. “Dan zoeken we in die
gieterij de gietmodellen, de zandvormen of de kernen. Deze oplossing maakt
andere landen partners die in dit
niet alleen opslag van houten modellen overbodig, Ruud Teunissen merkt ook
concept passen. Castlab is een
dat klanten die met prototypes bij de gieterij aankloppen, hun ontwikkeltraject
servicebedrijf, niet een productiebedrijf.”
kunnen versnellen. “In twee weken tijd kunnen we vier prototypes gieten.” De
Twee jaar geleden noemde hij het model
gieterij kan de volledige engineering voor onder meer reverse engineering in
nog de Spotify van de metaalindustrie,
eigen huis doen, inclusief 3D scannen, digitaliseren van modellen en data
omdat klanten tegen een bepaald
verder verwerken tot bijvoorbeeld STEP files.
abonnementsgeld de beschikking krijgen over een bibliotheek met
Te goedkoop verkocht
gevalideerde 3D modellen die ondemand gegoten kunnen worden. Een
Door de supply chain problemen, de lange levertijden en de afgenomen
duurzame oplossing vraagt echter om
leverbetrouwbaarheid van Aziatische gieterijen, neemt de interesse voor
een Uber eats aanpak, zegt hij nu.
Nederlands gietwerk toe, alhoewel Ruud Teunissen ook merkt dat het idee dat
“Wereldwijd kwaliteitsproducten leveren
gietwerk goedkoop moet zijn, diep ingesleten is bij inkopers. “We hebben
gemaakt door sterke lokale
onszelf te goedkoop verkocht. Gieten kent 3000 parameters; gieten is een
leveranciers.” Maar wel gedigitaliseerd
ingewikkeld proces, dat kan niet goedkoop zijn.” Ook bij Sanders ziet men 3D
en gevalideerd in Tilburg.
zandprinten als de innovatie voor nu en maakt men zich nog niet druk over concurrentie door 3D metaalprinten. “Zodra de materialen gecertificeerd moeten zijn, lopen gieten en 3D metaalprinten niet meer in de pas met elkaar. Traditioneel gietwerk verdwijnt niet zo snel als menigeen soms denkt.” Dat neemt niet weg dat de gieterij op dit moment de mogelijkheden van 3D metaalprinten verkent. Sanders Gears Casting Machining / 3Dealise staat naast Castlab op 3D Production Days en toont hoe het zandprintproces werkt.
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
23
ON THE FLY LASER SPOTGROOTTE
VERDUBBELEN Raylase combineert nLight fiberlaser met zoomfunctie in eigen scanneroptiek
Tot nog toe geldt bij Laser PowderBed Fusion metaalprinters ofwel snel en minder nauwkeurig of omgekeerd: nauwkeuriger maar wel trager. Dat, zo zeggen experts, remt de toepassing van additive manufacturing af. Snellere AM-systemen voor metaal, die wel voldoende nauwkeurig zijn, kunnen het toepassingsgebied voor LPBF-systemen vergroten. In Duitsland denkt men de oplossing te hebben gevonden. 24
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
Met de variabele spotgrootte, die in milliseconden wordt aangepast, verbreden machinebouwers het procesvenster van hun AM-machines..
De uitdaging bij LPBF-systemen is om een
Wat doet de ring mode laser?
hoge snelheid te combineren met een
Voor de hatching strategie tijdens het 3D metaalprinten biedt het wisselen van profiel een belangrijk voordeel, namelijk dat de breedte van de laserstraal variabel is
homogene smelt van de metaalpoeders.
Bij de AFX-1000 fiberlaser kan men zeven
Dat laatste is namelijk belangrijk voor de
verschillende straalprofielen kiezen. Deze
kwaliteit van het geprinte werkstuk, niet
variëren van single mode spotsize tot ring
alleen voor het oppervlak, ook voor de
mode spotsize. Anders gezegd: de
dichtheid van het onderdeel. Hoe
laserstraal wordt ofwel gebundeld in één
homogener het poeder smelt, des te vaster
punt of er is een cirkel van laserlicht met in
wordt het werkstuk en des te beter de
het midden nog een deel van de lichtstraal.
structuur van het oppervlak. Het Duitse
Het wisselen tussen deze verschillende
Raylase denkt deze combinatie te leveren
profielen gebeurt binnen enkele
met de nieuwe AM-module Next Gen.
milliseconden. Voor de hatching strategie
Hiermee kan de laserspot diameter
tijdens het 3D metaalprinten biedt dit een
dynamisch worden ingesteld, terwijl de
belangrijk voordeel, namelijk dat de
scanner een uitgekiende zoomfunctie heeft
breedte van de laserstraal variabel is. Voor
om de straal verder te verbreden. De
het smelten van veel poeder kiest men een
module combineert de AFX-1000 laser van
bredere straal; voor de buitenkant van het
nLight, een programmeerbaar ringvormig
product waar men een zo hoog mogelijke
straalprofiel, met het dynamisch instelbaar
oppervlaktekwaliteit wil, kiest men voor de
scanner spiegeloptiek van Raylase.
single mode instelling. Vergeleken met een
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
25
klassieke single mode laser, levert dit al een Het expertteam (v.l.n.r.): Wolfgang
2,8 keer hogere snelheid op waarmee de
Lehmann (Head of Product
metalen onderdelen worden opgebouwd.
Management, RAYLASE), Christian Schröter (Sales Director Optoprim,
RAYLASE), Jan Bernd Habedank (Leiter TCC, RAYLASE), professor Katrin Wudy (TUM), Jonas Grünewald wetenschappelijk medewerker TUM.
Raylase werkt bij de ontwikkeling van deze nieuwe lasermodule samen met de TUM in
En wat voegt de zoomfunctie toe?
Philipp Schön (CEO, RAYLASE), Marc Schinkel (Application Engineer,
Wat geven de onderzoeken aan?
München, de technische universiteit in de hoofdstad van Beieren. Professor Katrin
Raylase combineert deze fiberlaser met de
Wudy, die aan de universiteit onderzoek
zoomfunctie van de AM Module. Hierdoor
doet naar LPBF-technologie, richt zich met
wordt de productiviteit verder verhoogd,
haar onderzoek met name naar de invloed
omdat de spoorbreedte van de laser in
van het straalprofiel op de vorming van de
totaal met een factor tot 5,5 wordt
microstructuur. Die is immers bepalend
vergroot. Wolfgang Lehmann, hoofd
voor de kwaliteit van het werkstuk. Hoewel
Product Management bij Raylase, legt uit:
het onderzoek nog in volle gang is, wijzen
“We kunnen de laserbanen met een zeer
de eerste resultaten in de richting dat de
hoge nauwkeurigheid tot <5 µm precies
variabele spotdiameter én het vergroten
positioneren. Dat doen we tijdens het
hiervan elkaar niet bijten. Professor Wudy
proces, traploos. Afhankelijk hiervan moet
ziet juist mogelijkheden om de
de focusdiameter worden aangepast. Met
eigenschappen van het werkstuk te sturen
de AM Module Next Gen kunnen we
door het juiste straalpofiel te koppelen aan
hoogdynamisch de spotgrootte
de eigenschappen die men in een bepaald
verdubbelen.” Op die manier kan men de
deel van het werkstuk wil hebben. “Bij het
tijd die nodig is om de onderdelen
smelten op basis van een poederbed
laagsgewijs op te bouwen verkorten. De
groeien de afzonderlijke korrels, bij het
kwaliteit blijft intact doordat de nieuwe
stollen van het smeltbad, in de
module voor een zeer homogeen smeltbad
tegenovergestelde richting van de
zorgt. Bovendien kan men de buitenkant
warmtestroom. Door de andere geometrie
van het werkstuk, of zeer fijne details,
van het andere straalprofiel, zien we een
printen met de laser in single mode
veranderde warmtebalans.” De
instelling en eventueel hiermee de
microscoopbeelden laten een andere
buitenzijde nog een keer nabewerken.
korrelstructuur zien, net als korrelgrootte. Deze twee aspecten zijn gedeeltelijk verantwoordelijk voor
Professor Katrin Wudy onderzoekt aan de
werkstukeigenschappen zoals treksterkte
TUM met name de invloed van het
of rek bij breuk. “Als we nu de korrelgroei
straalprofiel op de vorming van de
door de specifieke keuze van
microstructuur.
26
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
procesparameters en bundelprofielen
ondanks de hogere snelheid waarmee het
voor het onderdeel kunnen aanpassen,
onderdeel wordt opgebouwd.
STRATASYS PA12 EN PP VOOR SAF H350 PRINTER
resulteert dit in andere eigenschappen,
Stratasys lanceert twee nieuwe
bijvoorbeeld bijzonder sterk of juist
materialen voor de SAF H350
ductiel”, zegt Katrin Wudy. De
poederbedprinter: PA12 en
eigenschappen kunnen zelfs binnen een
Polypropyleen. Professor Neil Hopkinson,
hatch strategie worden aangepast omdat
Stratasys VP Additive Manufacturing
de profielen in milliseconden gewisseld
Technology, ziet met de nieuwe
kunnen worden.
Tot vier Next Gen AM modules combineren
materialen het aantal toepassingen voor
Raylase kan tot vier van deze AM
PA12 zorgt voor een hogere nauwkeurigheid
deze poederbed 3D printer verbreden.
Verschillende eigenschappen in fietscrank
modules combineren. Ze worden dan
dan het op basis van duurzame
Een voorbeeld van de mogelijkheden die
vanuit één besturing aangestuurd. De
grondstoffen gemaakte PA11. Hiermee kan
hierdoor ontstaan, is de productie van
koppen bewegen dan parallel, zodat de
men machine-onderdelen 3D printen die
een fietscrank. De klemming hiervan
productiviteit van het AM-systeem nog
vanwege de nauwkeurigheid tot nog toe
moet zo hard en slijtvast als mogelijk zijn,
eens vergroot. Optioneel kan men een
vooral CNC-frees- en draaidelen zijn.
maar de arm zelf moet meegeven en dus
fotodiode of een pyrometer aan het
“Onderdelen die een hoge nauwkeurigheid
ductiel zijn. Ga je deze crank printen met
systeem koppelen voor het monitoren
vergen omdat ze in een samenstelling
een geringe snelheid en hoog
van het proces en het smeltbad. De
toegepast worden”, legt Hopkinson uit.
laservermogen, ontstaan er keyhole
Duitse leverancier van nLight Laser,
PA12 biedt voldoende stijfheid voor dit
effecten. Kiest men voor een hoge
Optoprim, is bij dit project betrokken.
soort toepassingen. Het tweede materiaal is
voeding met een laag vermogen, zal het
PP, Polypropyleen, een van de meest
smeltbad onvoldoende diep zijn. De
gebruikte kunststoffen. “Ook daarmee
nieuwe combinatie kan, aldus Lehman,
begeven we ons op braak liggend terrein
hoge scansnelheid combineren met een
met de SAF printer”, aldus Neil Hopkinson.
homogeen smeltbad. En het ene deel
Hij denkt dan met name aan kunststof
wordt hard en slijtvast, terwijl de arm
onderdelen die een zekere ductiliteit
buigzamer wordt geprint. Dat komt met
moeten hebben. “Hoever kunnen we
name door het gebruik van het ring mode
onderdelen buigen zonder dat ze breken?”
profiel van de laser. Katrin Wudy ziet in de
Polypropyleen wordt wereldwijd breed
nieuwe lasermodule een kans om het AM-
ingezet voor tal van spuitgietdelen en is
proces niet alleen sneller te maken, maar
geaccepteerd in de productie van
ook procescondities te optimaliseren
hoogvolume componenten. Stratasys wil die
zodat het smeltbad rustiger wordt
markt ook in met de SAF H350 printer.
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
27
SNELLERE EN HOOGWAARDIGE FIETSEN DANKZIJ AM Renishaw helpt Britse baanwielrenners en Spaanse en Britse fietsfabrikanten bij AMproductie van fietsonderdelen
28
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
Een complete fiets in één keer
Renishaw was enkele jaren geleden de
baanwielrenteam van British Cycling
3D printen in metaal is nog
eerste fabrikant van 3D metaalprinters
onder handen genomen. De coureurs
altijd een uitdaging. Maar zowel
die een volledig fietsframe 3D printte.
halen door de helling van de baan, tot
in de ontwikkeling van snellere
Weliswaar niet in één geheel, maar
42 procent, snelheden die kunnen
racefietsen door ze te
Empire Cycles wist met het topologisch
oplopen tot 90 km per uur. De meeste
personaliseren alsook in de
geoptimaliseerd titanium ontwerp wel
velodroom fietsen hebben een carbon
productie van hoogwaardige
een titanium mountainbike te
stuur om de aerodynamica te
titanium- en carbonfietsen,
produceren die slechts 1400 gram
verbeteren, het gewicht te
zorgt additive manufacturing
woog. Een derde minder dan hun
verminderen, trillingen te dempen en
voor nieuwe mogelijkheden. De
vorige ontwerp; sterker dan een
de stijfheid te verhogen voor een
Britse Olympische baanploeg
carbon frame.
maximale stuurprecisie. De productie
won er in Tokio veel medailles mee; bij de Spaanse fabrikant
van zo’n stuur vereist een matrijs, die Snelle iteraties dankzij AM
van exclusieve fietsen Angel
bij iedere iteratie van het design aangepast moet worden. Daarom is
Cycle Works zorgt additive
3D metaalprinten is inmiddels veel
Lotus Engineering naar Renishaw
manufacturing voor een
breder inzetbaar in de fietsindustrie.
toegestapt. "Door additive
constantere kwaliteit dan het
Afgelopen jaar hebben de engineers
manufacturing (AM) te implementeren
handmatig lassen tot nog toe.
van Renishaw samen met Hope
in de ontwerp- en prototypefase, was
En Robot Bike bouwt maatwerk
Technology en Lotus Engineering de
ons team in staat om de
carbon mountainbikes dankzij
racefietsen voor het Olympisch
ontwerpwijzigingen snel te produceren,
Renishaw AM-technologie.
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
29
RENISHAW MET DE FIETS NAAR RAPIDPRO Renishaw zal zowel de complete Robot Bike C160 als de 3D geprinte onderdelen op de bouwplaat (foto) tonen tijdens RapidPro, onderdeel van 3D Production Days. De complete set onderdelen is in één keer geprint op de RenAM 500. Je vindt Renishaw op de stand van Flam3D. Renishaw Benelux
zodat de aerodynamische mogelijkheden
waaronder de sturen voor de
van het ontwerp konden worden getest.
wedstrijdfietsen. Deze zijn voor elke
Ervoor zorgen dat het ontwerp licht,
wielercoureur op maat gemaakt, iets dat
geometrisch correct en sterk genoeg was
met matrijstechnologie onbetaalbaar zou
om de belasting van de rijders te
zijn en een veel te lange doorlooptijd zou
weerstaan, was een constante
kennen. De resultaten van deze
evenwichtsoefening, dus er werden vele
samenwerking zijn er dan ook naar. Op de
iteraties gecreëerd om de ideale balans te
Olympische Spelen van Tokyo heeft het
vinden”, zegt Ben Collings, Design /
Britse baanteam drie gouden, drie zilveren
Development Engineer bij Renishaw over
en twee bronzen medailles gewonnen.
de samenwerking. Tony Purnell, voormalig hoofd van het Great Britain Cycling Team, Het verschil tussen de vormnauwkeurigheid van het AMonderdeel (boven) en het met de hand gelaste onderdeel (beneden) van de Spaanse fiets.
Exclusieve titaniumfietsen
ziet additive manufacturing als waarschijnlijk de grootste stap om
Ook in de productie van duurdere sport- en
ontwerpcycli te verkorten. Waar het
consumentenfietsen biedt de technologie
vroeger maanden kostte om fietsen te
voordelen. Het Spaanse Angel Cycle Works
verfijnen, is dat nu eerder een kwestie van
is in de wielerwereld bekend om de
weken.
fietsenframes en andere onderdelen. De frames worden met de hand gemaakt van
Gepersonaliseerd
titanium door ze te lassen. De Spaanse fabrikant zocht hiervoor een alternatieve
30
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
Renishaw gebruikte zijn AM-expertise
technologie. Pablo Capellan, projectleider
aanvankelijk om snel kunststof en metalen
bij AM-bedrijf Optimus 3D waarbij de
prototypes te maken voor aerodynamische
fabrikant in eerste instantie aanklopte,
tests van het nieuwe ontwerp en om te
zegt: "De uitdaging voor Angel Cycle Works
controleren of de onderdelen licht,
om de titanium achtervork met de hand te
geometrisch correct en sterk genoeg waren
vervaardigen, ligt in het materiaal zelf. Het
om de belasting van de rijders aan te
is gewoon niet het gemakkelijkste materiaal
kunnen. Nadat het concept bewezen was,
om mee te werken. Vooral bij het
gebruikte het bedrijf vervolgens zijn eigen
handlassen kunnen vervormingen
RenAM 500Q AM-systemen om aluminium
optreden.” Daarop heeft Optimus 3D
en titanium onderdelen te produceren,
voorgesteld om de kettingsteun in de
achtervork te 3D printen op de Renishaw
drastisch gedaald en de toeleveringsketen
RenAM 500S, de metaalprinter met een
is gestroomlijnd. Pablo Capellan van
enkele laserbron. Deze Renishaw
Optimus 3D legt uit: "Door de kettingsteun
metaalprinter beschikt standaard over een
horizontaal te produceren, kunnen we de
geavanceerd systeem om een inerte
productietijd voor de specifieke batch tot
atmosfeer te creëren in de bouwkamer.
een minimum beperken en de budgettaire
Door deze te vullen met puur argon gas,
doelstelling van Angle Cycle Works halen."
ontstaan de ideale omstandigheden om titanium te printen.
Carbon frame personaliseren
Met simulatie vervorming tegengaan
Robot Bike bouwt mountainbikes van koolstofvezel versterkte materialen.
Het probleem waar de Spaanse AM-service
Vanwege de hoge matrijskosten gebeurt
provider tegenaan liep, is dat het onderdeel
dat doorgaans in twee of drie maten. Robot
(35 mm x 20 mm x 115 mm) zelfs als het
Bike heeft samen met Renishaw
horizontaal wordt geprint, licht vervormt.
verbindingsstukken ontwikkeld die op de
De afwijking van 0,375 mm op één van de
RenAM voor een complete op maat
kritische punten was teveel. De Renishaw
gemaakte fiets geprint worden in één
engineers hebben daarom Simufact
buildjob. Het frame design is in een
Het Britse baanwielerteam op de
Additive gebruikt om het AM-proces te
configurator geïntegreerd zodat de koper
Olympische Spelen reed op deels
simuleren om te ontdekken waar en
zijn lengtematen ingeeft waarna het CAD-
gepersonaliseerde fietsen dankzij
hoeveel er gecompenseerd moet worden,
model gegenereerd wordt. Dit CAD-model
additive manufacturing. Drievoudig
zodat het onderdeel aan de maatvoering
wordt ingelezen in de QuantAM software
voldoet. Hierdoor is de vormafwijking
van Renishaw voor het bepalen van de
gereduceerd tot 0,086 mm, voldoende
ideale positie van elk onderdeel op de
binnen de tolerantie van 100 µm die Angel
bouwplaat en het genereren van support
Cycle Works eist. Door over te stappen van
structuur. De 11 titanium onderdelen
handlassen naar additive manufacturing,
ondergaan een warmtebehandeling,
kan Optimus 3D op de RenAM500S nu 50
sommige worden nog nabewerkt op een
identieke componenten in één batch 3D
CNC-machine voor een nauwkeurige
Renishaw met een CMM met eigen tasters
printen, met een constante hoge kwaliteit.
passing. Als laatste stap controleert
de maatnauwkeurigheid.
goudwinnaar Ed Clancy bespreekt de testresultaten met de engineers.
De kosten per onderdeel zijn hierdoor
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
31
DE KLANT VAN MORGEN ZOEKT EEN ANDERE TOELEVERANCIER
War on digital platforms, acquisitiekoorts en duurzaamheid: 2022 is amper halfweg en de voorspellingen in het nieuwjaarsartikel op Industrialfairs beginnen aardig uit te komen. Hoe hou je in zo’n veranderend landschap als engineer, toeleverancier én machinebouwer focus? Hoe positioneer je je in de veranderende waardeketens? D2M in Kortrijk helpt richting kiezen; ook qua hardcore productietechnologie die een sleutelrol blijft vervullen.
32
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
Bart Steukers, CEO van Agoria, vatte het
engineers, machinebouwers én makers in
treffend samen toen hij recent in een
de ontwikkelingsfase wel op meerdere
interview Industrie 4.0 en alle thema’s die
borden tegelijk moet schaken. Wellicht zelfs
daaraan gekoppeld zijn een
al met de eindklant erbij. Bovendien
containerbegrip noemde. Industrie 4.0 alias
bevatten steeds meer producten software:
digitalisering lijkt sterk software gedreven,
zelfs de robotmaaier die tijdens het
maar het raakt de kern van de
komende verlof dagelijks het gras maait, is
werktuigmachines en gereedschappen; de
aan het internet gekoppeld. Producten
productietechnologie om concepten om te
worden services. Het in de markt zetten
zetten in tastbare producten. Hoe stel je
van succesvolle product-dienst combinaties
daarin je prioriteiten, zeker nu daar de
vereist slagvaardige waardeketens, waarin
groene transformatie als derde thema bij
partijen samenwerken en processen eerder
komt, naast digitalisering en Industrie 4.0.
parallel dan sequentieel laten verlopen. Afdelingen zoals R&D, design, engineering,
Parallel werkende waardeketens
prototyping, planning, maintenance, productie, supply-chain, assemblage,
Prioriteiten stellen moet, want deze
logistiek, verkoop en after-sales worden
ontwikkelingen gaan de manier waarop
één interactief platform van mensen en
supply chains opereren, veranderen. Soms
technologieën. Platformen in de breedste
klinkt het misschien als oude wijn in nieuwe
betekenis worden dominant.
zakken. Wie herinnert zich nog de term
Werktuigmachinebouwers gaan hierin mee
concurrent engineering van enkele
en bieden hun CNC-bewerkingscentra als
decennia terug? De huidige digitalisering
service aan en rekenen per spindeluur af.
geeft dit begrip echter een nieuwe
Want zij beseffen dat de maakbedrijven
dimensie. Dat maakt het toch een andere
flexibiliteit zoeken als het om
wijn. Sterker nog: de levensduur van
productietechnologie gaat. Daarom is
producten is zo kort geworden dat
automatisering in de productie vandaag de
dag zo belangrijk. Bedrijven halen met een
Digitalisering met je partners
robot flexibiliteit in huis. “Om nieuwe oplossingen, zeg maar Productietechnologie houdt sleutelrol
services, zoals clean air, relaxing en acoustic environments aan te bieden,
Precies deze trend ligt aan de basis van
vereist dit een cross-industrie
D2M, Design to Manufacturing, het nieuwe
innovatiekennis, heel wat nieuwe
netwerkevenement in september in
partnerships en expertises, meer concreet
Kortrijk. Het is de logische vervolgstap van
het schakelen naar een nieuwe waarde- en
het samenvoegen van Machineering
toeleveringsketen”, zegt Pol Deturck, CEO
Network Event en Prototyping in 2020 tot
van Beaulieu International Group. Het
Prototyping MNE. Twee jaar geleden
Belgische familiebedrijf is bezig met de
bevestigde dit evenement al de versnelling
transitie van een productgedreven
van de verschuiving richting Industrie 4.0
organisatie naar een aanbieder van
en digitalisering. Industrialfairs, organisator
oplossingen in de vloerenindustrie. “We
van vijf Belgische technologiebeurzen, slaat
spreken van upstream met leveranciers
samen met Agoria en Howest Industrial
voor nieuwe afspraken, designs,
Design Center, de handen in elkaar voor
materialencombi’s en downstream met
een volledige make-over. Omdat de klant
innovatieve partners voor o.a. zero waste.
van morgen wil zakendoen met bedrijven
We moeten nieuwe kaders creëren om
die sterk online inzetten, snelle
extra services aan te bieden en oplossingen
designconfiguratie en ordering mogelijk
te leasen. Onderlinge digitalisering met je
maken, met een korte time-to-market, goed
partners vormt de sleutel.”
georganiseerde toeleveringsketens en flexibele voorraden. Kortom, de nieuwe
Agile platformen
waardeketen vereist een dynamische en digitale integratie van alle relevante
D2M toont in september hoe de silo’s in de
processen in combinatie met het gebruik
maakindustrie plaatsmaken voor agile
van innovatieve productie- en
platformen. Technologie zoals 3D printen,
designtechnieken. Dat is de wereld van de
platform gebaseerde CAD-software,
online platformen, van de maakbedrijven
simulatietools maar ook de werktuig-
die over slagkracht beschikken om nieuwe
machines, robotica en lasertechnologie: je
technologie te integreren. Hierin speelt de
vindt het allemaal in Kortrijk. Niet enkel
productietechnologie, van
virtueel, maar ook fysiek. Exposanten tonen
werktuigmachines, lasersystemen,
live oplossingen waarmee toeleveranciers
robottechnologie tot en met 3D printen nog
én machinebouwers succesvol kunnen
steeds een sleutelrol. Niet alleen in het
opereren in de waardeketens van morgen.
concept van de waardeketens van morgen,
D2M brengt zowel de designers/
ook in het concept van D2M. Het event
productontwikkelaars als de beslissers over
plaatst de bekende en nieuwe
de machineparken en assemblagelijnen
productietechnologie niet langer op een
van morgen samen en toont alles wat ze
eiland, maar in het centrum van een
nodig hebben voor ontwerpen tot en met
gedigitaliseerd netwerk waarin ontwerpen,
maken.
prototyping en het maken van de eerste series producten op een agile manier
Bronnen: industrialfairs.be / Made-in-
gebeuren. D2M brengt de aanbieders van
Europe.nu
de ontwerp- en werktuigtechnologie die hiervoor nodig zijn samen, met
D2M 2022 : 21 & 22 september 2022 in
aansprekende cases gepresenteerd door
hal 4 van Kortrijk Xpo, 14 tot 21 uur.
voorbeeldbedrijven in België en Nederland.
www.d2m.be
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
33
WAAM-EVENT TREKT VOLLE ZAAL Vlaamse arbeidsbemiddelaar demonstreert complete WAAM workflow aan metaalindustrie 34
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
Zet een lasrobot met de juiste software in een zeecontainer en je hebt een mobiele 3D metaalprinter om op boorplatformen on-demand reserve onderdelen te 3D printen. Zo gemakkelijk als jaren geleden werd gedacht over Wire Arc Additive Manufacturing (WAAM) blijkt het toch niet helemaal te zijn. Maar de technologie biedt zeker kansen voor het metaalbedrijf. Dat denken de 100 deelnemers aan het WAAM-event bij de VDAB in Wondelgem ook.
De VDAB (Vlaamse Dienst voor
als met name door de extra manipulator
Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding)
die kan draaien en zwenken. Hierdoor is
bemiddelt niet alleen voor banen, maar
geen support nodig en blijft de lastoorts
leidt in de opleidingscentra ook
altijd in de optimale positie: onder de hand
volwassenen op. Of geeft ze de kans zich te
lassen. “Deze technologie vergt wel meer
laten omscholen voor kansrijke sectoren.
kennis van de programmeur en meer
Sinds enige tijd staat in het
mogelijkheden van de software”, zegt
opleidingscentrum in Wondelgem (bij Gent)
Casteels. WAAM blijft namelijk een
een educatieve versie van de WAAM-printer
lasproces, zal Wim Verlinde van BIL even
die in het Rotterdamse Ramlab is
later benadrukken. “Het lijkt eenvoudig
ontwikkeld. Het verschil met de industriële
maar de competentie-eisen zitten met
versie is dat de 2-assige manupilator
name in het lassen.”
ontbreekt, legt Jan Wanten van Valk Welding uit. “Zichtbaarheid in het
Praktische richtlijnen
opleidingsaanbod heeft hier prioriteit.” Met het Valk Welding MIS systeem worden de
Thomas More heeft inmiddels samen met
parameters gelogd. De stukken die bij de
het Belgisch Instituut voor Lastechnologie
VDAB worden geprint, programmeert men
(BIL) een praktijkhandleiding ontwikkeld,
met hyperMill Additive Manufacturing, het
een best practice guide. Hierin is een aantal
CAM-pakket van Open Minds voor 5-assige
praktische richtlijnen verwerkt, zoals de
freesmachines met de geïntegreerde AM-
keuze van draadaanvoersnelheid, afkoeltijd
strategieën. De onderdelen worden
maar ook de beste strategie. In deze
nabewerkt op een DMU 50 van DMG Mori
praktijkrichtlijn zijn vijf industriële
met gereedschappen van Hoffmann,
toepassingen uitgewerkt, inclusief hoe ze
geprogrammeerd in dezelfde CAM-
na te bewerken. “De moeilijkheid zit
omgeving als de metaalprinter. Kortom: het
namelijk vaak in de nabewerking”, zegt Wim
opleidingscentrum beschikt dus over de
Verlinde van het BIL. En daar moet je in de
complete workflow om metalen
werkvoorbereiding al rekening mee
onderdelen te printen met deze DED-
houden, aldus Marijn Casteels. De warmte
technologie (Directed Energy Deposition).
die tijdens het lassen in het stuk komt,
CAD-ONTWERPEN VAN EEN STUK VRAAGT DUS EEN ANDERE BENADERING ALS JE WAAM MANUFACTURING TOEPAST. JE MOET VOOR DE KRIMP COMPENSATIE VOORZIEN
zorgt voor krimp. “CAD-ontwerpen van een Lascompetenties gevraagd
stuk vraagt dus een andere benadering als je WAAM manufacturing toepast. Je moet
In het Belgisch hoger en universitair
voor de krimp compensatie voorzien.” De
onderwijs is er al langer aandacht voor
praktijkrichtlijnen moeten bedrijven vooral
deze metaalprinttechnologie. Hogeschool
aan een snelle start helpen als ze de
Thomas More campus de Nayer in Sint
technologie gaan toepassen. De
Katelijne Waver is er al acht jaar mee bezig,
onderzoekers zijn ondertussen al bezig met
zegt lector Marijn Casteels. Samen met de
de volgende stap: variabele wanddiktes
KU Leuven, eveneens op de campus
printen. Of hoekstukken zonder dat zich
gevestigd. Marijn Casteels is lector
spanningen ophopen. Dat laatste is
ontwerp- en productietechnologie én
eenvoudig te voorkomen door een
coördinator IWT opleiding, een post-
afronding te ontwerpen; de variabele
graduaat studie voor lasingenieurs. Hij
wanddikte is moeilijker. “Het kan, maar je
haalt de deelnemers aan het WAAM-event
moet dit aanpassen in de parameters.”
meteen uit een droom: we hebben het hier niet over een plug-and-play technologie.
Hybride: features oplassen
Simulatie vooraf is nodig. “Maar als je dat hebt gedaan, kun je gerust lassen en krijg je
Bij Thomas More is in de voorbije twee
een kwaliteitsvol werkstuk.” De laatste jaren
jaren de focus verlegd naar de productie
is het onderzoek naar WAAM bij Thomas
van hybride werkstukken: met WAAM
More in een stroomversnelling geraakt,
features printen op een basis die
zowel door de komst van een tweede robot
bijvoorbeeld met plasma is gesneden.
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
35
Daarnaast is gebruik gemaakt van de
kan het proces al voor een deel
draaizwenk manipulator door complexere
automatisch bewaakt worden. Ook deze
onderdelen te printen, die 5-assig
functie. Het industriële MaxQ systeem voor
nabewerkt moeten worden. Zo’n
de industriële AM-cel van Valk Welding
draaizwenktafel waarop het werkstuk staat,
beschikt bijvoorbeeld over een camera om
biedt zeker meerwaarde, vindt Marijn
realtime de geometrie te bewaken, over
Casteels. Je kunt er bijvoorbeeld 90 graden
temperatuursensoren die het deponeren
bochten mee maken, of een collector die
van de volgende laag pas vrijgeven als de
met drie aanvoerkanalen begint laten
vorige laag voldoende is afgekoeld. Of
eindigen in één uitvoerkanaal.
camera’s en microfoons om de lasboog te
“Softwarematig is dat wel een uitdaging,
monitoren.
niet alleen in Siemens NX,” merkt de lector hierover op. Beheersing van de
Additief en subtractief
lasparameters blijft belangrijk. En dan heeft hij het niet alleen over parameters zoals de
Een van de toepassingen voor WAAM is,
stroomsterkte of de lassnelheid. De
zegt Casteels, het optimaliseren van de
strategie is eveneens belangrijk,
buy-to-fly ratio, de verhouding tussen
bijvoorbeeld de lasvolgorde. Hoe voorkom
uitgangsmateriaal en het gewicht van de
je dat er te veel warmte tegelijk in een deel
uiteindelijke component. Om minder
van het werkstuk komt? Bijvoorbeeld bij het
materiaal te verspillen, kan men overwegen
printen van een impeller, een van de
near net shape te printen en dan na te
demo’s, is dit belangrijk om restspanningen
bewerken. Maar ook bij andere
door de warmte te vermijden. Met de
toepassingen zal eigenlijk altijd nog moeten
nieuwste WAAM-technologie, zo
worden nabewerkt. Daarom traint de VDAB
verduidelijkt Jan Wanten van Valk Welding,
de deelnemers in het CAM-programmeren met hyperMill, het CAM-pakket van Open Minds. Oorspronkelijk ontwikkeld voor 5assig frezen, is hyperMill nu ook leverbaar met geïntegreerde AM-strategieën. “Een echte hybride CAM-oplossing, je
DIT NAJAAR CURSUSAANBOD WAAM
programmeert frees- en AM-strategieën door elkaar in één file. Je houdt één bewerkingsplan over”, aldus Eljakim Blokland van Open Mind Technologies
In de aanloop naar de lancering van een cursusaanbod voor bachelor en woingenieurs dit najaar, heeft de VDAB samen met enkele andere partijen een WAAM-event georganiseerd. Dat was met name bedoeld voor kleinere en middelgrote metaalbedrijven in Vlaanderen. De interesse was zo groot, dat de inschrijving zelfs moest worden stopgezet toen 100 geïnteresseerden zich hadden aangemeld. Na de zomer start de VDAB zowel in Wondelgem als in Heverlee, waar een ander opleidingscentrum staat, een WAAM-opleiding. Deze is bedoeld voor zowel bachelor- als wo-ingenieurs, ofwel die op zoek zijn naar werk of ingenieurs die zich willen laten omscholen of de mogelijkheden van 3D printen met WAAM-technologie willen ontdekken. In deze opleiding doorlopen de deelnemers alle stappen, van het programmeren aan de hand van het CAD-model in hyperMill, het printen zelf, het nabewerken en het meten.
36
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
Benelux. hyperMill heeft op basis van een standaard 2D draaistrategie een speciale additive turning strategie ontwikkeld, waarbij de gebruiker de controle houdt over de vectoren. Eventueel kan men hiermee de wanddikte programmeren. Je kunt in de software eveneens eigen pasparameters instellen. Een ander sterk punt van de CAM-software is volgens Eljakim Blokland de plugin van Eureka, waarmee men de geprogrammeerde file eenvoudig kan simuleren met vrijwel elk type robot.
VDAB START KOMEND NAJAAR WAAMOPLEIDING VOOR INGENIEURS Certificering
Maar de technologie is inzetbaar in de productie. Valk Welding heeft bijvoorbeeld
Bij het Belgisch lasinstituut komen geregeld
al de eerste twee cellen geleverd aan de
vragen over WAAM binnen. De Belgische
Franse toeleverancier aan de olie- en
lasexperts denken dat er nog veel meer met
gasindustrie Vallourec. De belangstelling
WAAM gedaan kan worden. Zo onderzoekt
vanuit de Vlaamse metaal voor het WAAM-
het BIL samen met partners in hoeverre
event illustreert dat ook kmo’s hun kansen
belaste structuurdelen geprint kunnen
zien.
worden. Daartoe worden grote blokken geprint in verschillende richtingen om de mechanische eigenschappen te onderzoeken. “Nu moet iedereen de materiaaltesten zelf doen, wij willen dit in een norm onderbrengen om ontwerpen te valideren”, legt Wim Verlinde uit. Samen met Sirris zit het BIL ook in een werkgroep die de nieuwe norm voor drukvaten voorbereidt. En samen met de universiteit UCL wordt een lasdraad van een
De WAAM-producten (boven en rechts) worden nabewerkt met CNC-technologie. Met hyperMill worden beide bewerkingen in een programma geprogrammeerd.
hoogsterkte aluminium legering ontwikkeld die én lasbaar is én voldoende sterkte biedt voor toepassingen in de lucht- en ruimtevaart. Verder werkt men aan realtime kwaliteitsmonitoring tijdens het WAAMproces. Daarvoor wil men kunstmatige intelligentie inzetten. “We zitten daarmee nog op academisch niveau”, tempert Wim Verlinde de verwachtingen dat dit morgen al beschikbaar zou zijn. Restspanningen en vervormingen zijn eveneens onderwerpen waar nog onderzoek naar plaatsvindt. “Er is nog veel onderzoek nodig, ook fundamenteel onderzoek”, vat Verlinde de boodschap samen.
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
37
3D FOODPRINTEN OP INDUSTRIËLE SCHAAL Gastronology wil dit najaar 15.000 porties groenten per dag 3D printen
38
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
Foodprinten is te moeilijk om het in elke keuken te doen
Van links naar rechts Marie-Anne van Stee, Product Manager, Peter Nieuwkerk, oprichter en CEO en meesterkok Eugene Swalen.
3D foodprinten op industriële schaal: die stap wordt komende zomer gemaakt. In Nederland. In eerste instantie voor mensen met eet- en slikproblemen; daarna volgen kinderen die een hekel hebben aan groenten. En in de toekomst worden voor oncologiepatiënten die hun smaak kwijt zijn, gepersonaliseerde gerechten geprint. “Maar dat is nog ver weg in de toekomst”, zegt Peter Nieuwkerk, CEO van Gastronology 3D Food Works. De zaal waarin Peter Nieuwkerk, oprichter
directeur-eigenaar van Budelpack Groep
productielijn staat inmiddels in Bergen op
en CEO van Gastronology, tijdens Food
een nieuwe, strategische activiteit zocht.
Zoom.
Technology zijn presentatie gaf, zat bomvol.
Budelpack is een contract manufacturer
Dit geeft aan dat 3D foodprinten leeft.
voor het verpakken van voedsel. Industriële
Tijdens het nieuwe evenement
voedselproductie is voor hem dus bekend
presenteerde Felix 3D Printers de eerste, in
terrein. Hij zag meteen hoe moeilijk het zou
Eigenlijk had Peter Nieuwkerk verwacht dat
huis ontwikkelde foodprinter. Op de stand
worden om met deze desktop foodprinters
ergens in de wereld wel een installatie
van Gastronology stond er ook een. Vooral
in elke keuken van een zorginstelling aan
beschikbaar zou zijn om op industriële
om het onderwerp tastbaar te maken, want
de slag te gaan. “Foodprinten is te moeilijk
schaal voedsel te 3D printen. “We hebben
de technologie waar het team van
om het in elke keuken te doen. Als
wereldwijd gezocht maar de technologie is
Gastronology aan werkt, is enkele maten
ondernemer zag ik een kans als je dit naar
niet te koop. Heel bijzonder. Daarom
groter en anders. Als je 15.000 porties per
een centraal niveau kunt brengen”, zegt
hebben we de techniek zelf ontwikkeld.”
dag wilt printen, moet dat ook wel, geeft
Nieuwkerk. Dat doet hij deze zomer.
Gastronology heeft dit gedaan samen met
Peter Nieuwkerk aan. Anders gezegd:
Gastronology gaat niet zelf 3D printen maar
een externe partij, die de machine ook
afhankelijk van de groente - 8 recepten in
levert de technologie én de receptuur aan
bouwt. Ook TNO en Wageningen University
eerste instantie - wordt er 2 tot 16 kilo
contract manufacturers in Europa die dit
zijn betrokken bij de ontwikkeling van het
voeding per minuut geprint.
willen gaan doen. Want, zegt Peter
concept. De harde eis was namelijk dat de
Nieuwkerk: het gaat om de combinatie van
capaciteit geschikt is om op een industriële
technologie én receptuur én kennis.
schaal aan de slag te gaan. Dat betekent
Niet in elke keuken maar centraal
Industriële schaal
Budelfood, ook onderdeel van de groep, is
dat Budelfood dit najaar 15.000 porties per
Peter Nieuwkerk is drie jaar geleden
de eerste partij die het concept van
dag wil printen. De groenten, onder andere
Gastronology gestart omdat hij als
Gastronology gaat gebruiken. De
broccoli, bloemkool, rode bieten, venkel en
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
39
Het printen gebeurt in principe met extrusie technologie, maar met een veelvoud van koppen die tegelijkertijd printen
wortelen, worden eerst gestoomd en
geleden zag ik hetzelfde gemalen voedsel
gepureerd. Daarna worden smaakstoffen,
toen ik in een zorginstelling kwam als
natuurlijke kleurstoffen en bindmiddelen
vandaag”, zegt Eugene Swalen. “Zij krijgen
toegevoegd. Het printen gebeurt in principe
nu voedsel uit een blender, soms
met extrusie technologie, maar met een
vermengd met bouillon alleen om het
veelvoud van koppen die tegelijkertijd
eetbaar te maken.” Dit gemalen voedsel
printen. Geprint wordt op een siliconen
ziet er niet uit, is onherkenbaar. En daar zit
oppervlak. De puree (95% groente) wordt
het probleem: als je een wortel of broccoli
vanuit grote ketels centraal aangezogen.
niet herkent, ga je niet appetijtelijk eten.
Direct na het printen wordt het voedsel
“Dat probleem willen we oplossen”, zegt
diepgevroren. Opwarmen kan in de
Eugene Swalen. Alle groenten die met het
magnetron, waarbij de vorm en kleur
Gastronology concept geprint wordt, blijft
behouden blijven.
herkenbaar als de oorspronkelijke groente en heeft dezelfde textuur, maar kan met
Receptuur kritische succesfactor
een lepel worden gegeten. Samen met studenten van de HAS heeft Gastronology
Dat laatste vereist de juiste receptuur.
testen gedaan in zorginstellingen. Daar
Gastronology heeft daarom Eugene Swalen,
reageren de cliënten positief, ook
SVH Meesterkok, aangetrokken als R&D
professionals als diëtisten en koks zijn
manager. Peter Nieuwkerk kwam er
enthousiast over het initiatief. “Mensen
namelijk al snel achter dat de receptuur
gingen meer eten en kregen weer plezier in
een essentieel onderdeel is bij
het eten, omdat bloemkool uitziet als
foodprinting. Alleen al om een goed recept
bloemkool en rode bieten als echte rode
te ontwikkelen voor het 3D printen van
bieten. Eten wordt weer een sociaal event.”
bloemkool heeft Eugene Swalen meer dan 60 recepten getest. Zelfs het seizoen waarin
Andere doelgroepen
groenten worden geoogst, kan tot aanpassingen in de receptuur leiden omdat
Gastronology richt zich in eerste instantie
bijvoorbeeld het vochtgehalte anders is. Dit
op de mensen met eet- en slikproblemen
heeft allemaal invloed op zowel de
(disfagie). De tweede groep zullen kinderen
printbaarheid als de textuur die geprint
zijn die onvoldoende groenten eten. Door
wordt. “Het vochtgehalte is telkens anders.
groenten te 3D printen, kun je ze
Daarom doen we eerst de groenten
presenteren in de vorm van een
normaliseren in het recept zodat je een
kindvriendelijk figuur. De groep waar
constante productkwaliteit krijgt”, legt de
Gastronology op langere termijn voeding
meesterkok uit. Het vochtgehalte speelt
voor wil gaan printen, zijn oncologie-
een belangrijke rol. Niet alleen bij het 3D
patiënten. Door de behandeling raken
printen moet de vorm behouden worden,
sommigen hun smaak kwijt: gerechten
ook bij het opwarmen. “Dan mag het niet
kunnen de meest vreemde bijsmaken
inzakken”, schetst Eugene Swalen een van
krijgen. Peter Nieuwkerk: “We ontwikkelen
de eisen. Voor de doelgroep waar het
een analysetest waarin we de smaak van 24
concept voor bedoeld is, is namelijk
ingrediënten testen. In een matrix geeft de
belangrijk dat een wortel er blijft uitzien als
patiënt aan wat hij proeft. Daar gaan we
een wortel, ook al kun je deze in geprinte
dan voor overcompenseren in het recept.
vorm met een lepel eten.
De eerste testen zijn hoopvol, maar het zal
Boven: rode bieten 3D geprint. Onder: belangrijk is dat de groente er niet
nog een hele tijd duren voordat dit op de Mensen met slikproblemen
alleen uitziet als de echte groente maar ook
markt komt. Dan ga je namelijk gepersonaliseerde producten 3D printen,
dezelfde textuur heeft. (Foto’s:
Peter Nieuwkerk richt zich in eerste
eventueel zelfs inclusief medicijnen
Gastronology)
instantie op mensen met eet- en
afgestemd op de patiënt.”
slikproblemen. “Voor hen is er de laatste 40 jaar niks veranderd qua eten. 40 jaar
40
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
GEWICHT BESPAREN IN DE MACHINEBOUW MET METALEN COMPONENTEN Gewichtsbesparing in de
honingraatstructuur hebben zij nog
machinebouw betekent niet
sterkte en stabiliteit. Engineers
automatisch afstappen van
hoeven hiervoor niet eens het design
metalen componenten.
van de componenten aan te passen
Integendeel: het Studio System 2
om gewicht te besparen. Met enkele
van Desktop Metal biedt de
muisklikken wordt in de software een
mogelijkheid om de volledige
infill geselecteerd waarna de software
binnenzijde van een
automatisch de juiste instellingen
machinecomponent te 3D
programmeert. Voor
metaalprinten in een
machinecomponenten die niet
honingraatstructuur.
ontworpen zijn om grotere krachten te dragen, is dit een snelle en
De volledig metalen onderdelen
efficiënte oplossing om gewicht te
hebben nog slechts een fractie van
reduceren. Het Studio System 2 van
hun oorspronkelijk gewicht, maar
Desktop Metal 3D print metalen
dankzij de geoptimaliseerde
onderdelen met een dichtheid tot 98% en eigenschappen vergelijkbaar met gietstukken. Buhlmann toont het Studio System 2 tijdens RapidPro (stand 98) www.dm.buhlmann.be info@buhlmann.be
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
41
BETERE EN EFFICIËNTE PATIËNTENZORG 3D Lab van Antoni van Leeuwenhoek rekent dagelijks op de Formlabs 3D printers
3
D printen is niet meer weg te denken in de zorg voor de oncologie-patiënten van het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis. Met de modellen en boor- en zaagmallen kunnen chirurgen ingrepen beter plannen en uitvoeren. Ze kunnen risico’s van een ingreep uitleggen aan de patiënt. En als het nodig is, worden de Formlabs SLA-printers gebruikt om mallen te printen voor het maken van prothesen. Dat scheelt tijd, bezoeken aan het ziekenhuis en levert een betere pasvorm.
Chirurgen van het Antoni van Leeuwenhoek doen vier tot vijf prostaatoperaties in de week. Tegenwoordig allemaal met de Da Vinci robot. De chirurg zit in een hoek van de OK, kijkt naar het beeldscherm met daarop het 3D beeld van de buikholte van de patiënt en stuurt met een joystick de robot aan. Nauwkeuriger dan met de hand mogelijk is. Dikwijls heeft de chirurg een 3D geprint model van de prostaat met de tumor bij de hand. Hierop is de locatie van de tumor in de prostaat zichtbaar. Dankzij zo’n model kan de chirurg de uitkomst van de prostaatresectie vooraf beter
42
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
Foto links: het maken van een aangezichtsprothese is handwerk, maar het begint met het 3D printen van een mal waarin een wasof gipsmodel wordt gegoten. In het ziekenhuis wordt het gezonde deel van het aangezicht gescand. Dit beeld wordt gespiegeld en die data gebruikt men om op de Formlabs 3BL de mal te printen.
DE FORM 3BL GROOTFORMAAT IS NODIG VOOR HET 3D PRINTEN VAN MALLEN
inschatten. “En het is fijn als hij een fysiek
ook veel research naar genavigeerd zagen,
model bij de hand heeft tijdens de
dan is het handig als je snel een mock-up
operatie”, zegt Maarten van Alphen, klinisch
kunt printen met prototypes van de
technoloog. Omdat de chirurg in een hoek
zaagmal.” Voor de studenten die aan
van de operatiekamer zit, hoeft het model
onderzoeken werken om de
meerdere keren naar het ziekenhuis
niet steriel te zijn. Maarten van Alphen
behandelingsmethoden te verbeteren, is
komen. Maarten van Alphen: “Nu scannen
werkt net als Robert van Veen, toegepast
snelheid helemaal belangrijk. “Soms zijn ze
we het gezonde deel, spiegelen dit naar de
natuurkundige, als post-doc onderzoeker
maar tien weken hier. Twee weken op een
andere zijde en daarmee hebben we
bij het ziekenhuis. Beide zijn oprichter van
externe leverancier wachten duurt te lang,
binnen een half uur het 3D model voor de
het Verwelius 3D Lab.
afgezien van de rompslomp met
mal klaar.” Voor de patiënt betekent dit
bestelformulieren. Nu 3D printen ze hun
minder vaak naar het ziekenhuis gaan en
model en kunnen dat vaak nog dezelfde
de siliconenprothese heeft een betere
dag aanpassen als het nodig is.” Het
pasvorm dankzij de optische scan en de
Het 3D printen van fysieke modellen is
Verwelius 3D Lab van het Antoni van
geprinte mal.
slechts een van de vele toepassingen
Leeuwenhoek ziekenhuis gebruikt hiervoor
waarvoor het Verwelius 3D Lab de
drie low force stereolithografie printers van
Formlabs SLA-printers inzet. Vijf jaar
Formlabs: naast twee Form 3B printers ook
geleden heeft het in oncologiebehandeling
een Form 3BL, met een extra groot
De twee belangrijkste redenen om voor
gespecialiseerde ziekenhuis het 3D Lab
bouwvolume. Dit grote formaat is nodig
Formlabs te kiezen, zijn het gebruiksgemak
geopend. In de begintijd ging het met name
voor de productie van mallen, waarmee via
(waaronder eenvoudig onderhoud) en de
om het in beeld brengen en plannen van
enkele tussenstappen aangezichts-
hoge resolutie tot 25 micron. Het brede
resecties (correcties) van gedeelten van de
prothesen worden gemaakt. Soms moeten
aanbod resins (de materialenbibliotheek
onderkaak. Hierbij werd toen ook een 3D
de chirurgen bij een patiënt een oog
bevat 30 compatibele resins) is de derde
model van de onderkaak geprint. Maarten
uitnemen, af en toe met zelfs een deel van
reden, aldus Robert van Veen. “We kunnen
van Alphen: “Als je de titanium platen kunt
het gezicht; soms amputeren ze oren.
uit veel verschillende resins kiezen, tot en
voorbuigen op een model, kun je veel werk
Vroeger werden de prothesen voor deze
met flexibele materialen en materialen die
vooraf doen en zorg je dat dit niet op de OK
patiënten volledig met de hand gemaakt.
medisch gecertificeerd zijn.” Het
hoeft te gebeuren.” Inmiddels is het
Alleen al het maken van de vorm die nodig
gebruiksgemak is van belang omdat de TU-
werkgebied van het 3D Lab verbreed.
is voor verloren was gieten, kon tot wel 12
studenten die tijdens hun afstudeerstage in
Hoofd- en hals chirurgie maakt er gebruik
uur duren. Bovendien moest de patiënt
het 3D Lab aan researchprojecten werken,
Toename van toepassingen
Gebruiksgemak Formlabs printers
van, net als urologie, thoraxchirurgie en radiotherapie. In het 3D Lab werken daarnaast voortdurend zes, zeven studenten Klinische Technologie van de universiteiten Twente en Delft. Ook zij gebruiken de 3D printers voor hun onderzoeken. Er lopen 7 onderzoekslijnen en 14 projecten. Snelheid door in huis te 3D printen De tijdwinst die het ziekenhuis boekt door in huis te printen, is belangrijk, leggen Maarten van Alphen en Robert van Veen uit. “Hierdoor kunnen we een model dezelfde dag aan de arts geven. We doen
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
43
In het 3D Lab staat de Formlabs Form 3BL, met twee lasers van elk 250 mW en een bouwvolume van 335 bij 200 bij 200 mm. Daarnaast staat een van de twee Form 3B printers en de Form Wash & Cure. zelf mogen printen. “In principe zijn de
producten nodig zijn, kiezen de
rol.” De chirurgen gebruiken de 3D geprinte
Formlabs printers zo eenvoudig te
instrumentmakers voor de Formlabs 3D
modellen ook steeds vaker in het gesprek
bedienen dat iedereen zou kunnen printen.
printers. Negen van de tien keer tekenen ze
met hun patiënt. “Met een fysiek model is
Maar omdat de kliniek er afhankelijk van is,
het onderdeel in SOLIDWORKS en printen
het makkelijker inzichtelijk te maken welke
bedienen we met vier medewerkers de
het. Het enige nadeel is dat de
risico’s een chirurgische ingreep heeft en of
printers en mogen verder alleen de
supportstructuren - onvermijdelijk -
een andere behandeling met net zoveel
afstudeerders zelf printen.” Formlabs
verwijderd moeten worden. “Daarom
overlevingskans niet beter is”, zegt Maarten
partner Layertec in Zaltbommel heeft de
denken we na over de Fuse 1 van
van Alphen. Betere patiëntenzorg dus
3D printers inclusief wasmachines en UV
Formlabs”, valt Robert van Veen bij. De
dankzij de Formlabs 3D printtechnologie.
harders geleverd, de medewerkers getraind
nieuwe SLS 3D printer van Formlabs is een
en doet de ondersteuning. In de service-
poederbed printer, waarbij geen support
overeenkomst heeft het ziekenhuis onder
nodig is bij een grote overhang.
andere vastgelegd dat als de capaciteit in gedrang komt door een storing, er een
Betere patiëntenzorg
Layertec
Layertec bijspringt met het 3D printen van
Dat het gebruik van 3D printers in het
De Formlabs 3D printers in het Antoni
modellen voor het ziekenhuis. Robert van
ziekenhuis blijft toenemen, lijdt geen
van Leeuwenhoek ziekenhuis zijn
Veen: “Als er eens iets is, lost Layertec het
twijfel. “3D printen wordt alleen maar
geleverd en worden ondersteund door
probleem snel op.”
groter”, verwacht Robert van Veen.
Layertec. Naast de Form SLA-printer (in
Bijvoorbeeld in de kaakchirurgie, waar het
vier formaten) levert Layertec ook de
ziekenhuis werkt aan implantaten die aan
nieuwe Fuse 1 SLS printer van Formlabs.
vervangingsprinter wordt geplaatst of dat
CNC-machine niet meer gebruikt
de jukbeenderen worden bevestigd. De instrumentmakers in het Amsterdamse ziekenhuis gebruiken de 3D printers ook, bijvoorbeeld voor passtukken en applicatoren voor inwendige radiotherapie. Vroeger werden deze op een CNC-machine gefreesd. Sinds de Formlabs 3D printers er staan, wordt de freesbank veel minder gebruikt. “3D printen scheelt tijd, geld en materiaal”, vat Wilfred de Beukelaar de voordelen samen. Hij is als klinisch fysisch medewerker verantwoordelijk voor alle aankoopprojecten. Zelfs als er sterke, harde
V.l.n.r. Maarten van Alphen, Robert van Veen en Wilfred de Beukelaar voor de Form 3D printers in het Verwelius 3D Lab.
44
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
“Boormallen spelen hierbij een nog grotere
www.layertec.nl
TWEE JAAR GELEDEN TOONDE QDP OP RAPIDPRO VOOR HET EERST DE CARBON3D PRINTER IN DE BENELUX. SINDSDIEN NEEMT DE ACCEPTATIE VAN 3D PRINTEN VAN EINDONDERDELEN VERDER TOE, MERKT MAICK KLAASSEN, CEO VAN QDP. TIJD DUS VOOR DE VOLGENDE STAP: DE NIEUWE M3 PRINTER VAN CARBON3D. EN DATA DRIVEN MANUFACTURING.
QDP ZET STAP NAAR DATA DRIVEN MANUFACTURING
mogelijk te maken.” Op de beurs toont QDP hier een voorbeeld van: de armpads op de Kú Cycle triathlonfiets, die op de stand zal staan. Kú Cycle is opgericht door Richard McAinsh, voormalig engineer voor F1 teams, en Alex Bok, de Nederlandse
“We zien de acceptatie groter worden. We
materialen. Klanten hebben minder goede
oprichter van The Bike Boutique. Met hun
printen steeds meer, ook end-use parts in
ervaringen met andere materialen,
bedrijf maken ze een gepersonaliseerde
series”, zegt Maick Klaassen, CEO van QDP
waarvan de mechanische eigenschappen
racefiets voor duursporten, de Kú TF1. De
dat voor klanten prototypes en onderdelen
onder invloed van UV-licht in de eerste paar
3D geprinte armpads zorgen voor een
produceert, ofwel via spuitgieten ofwel via
maanden verslechteren. Wij moeten ze
betere biomechanische en aerodynamische
3D printen. Daarom investeert hij in de
overtuigen van de stabiliteit van de
houding. Hiervoor wordt de armpositie
nieuwe generatie 3D printers van de
Carbon3D materialen.” Daarnaast loopt
gescand en op basis van die data wordt het
Amerikaanse fabrikant, de M3. Ook deze
QDP tegen het feit aan dat dikwijls niet
3D model aangepast. Vervolgens 3D print
zal op RapidPro de Beneluxpremière
naar de integrale kostprijs wordt gekeken
QDP de gepersonaliseerde armpads. Data
beleven. De M3 heeft een verbeterd
maar naar de stuksprijs. Inkopers rekenen
driven manufacturing.
zuurstofdoorlatend optiek en een infrarood
toolingkosten vaak niet mee. Reken je die
verwarmingselement. “Deze verwarmt het
wel mee, dan is het 3D geprinte onderdeel
materiaal beter waardoor er minder
concurrerend. En een derde punt wat een
krachten op de te printen onderdelen
snellere groei van 3D printen afremt, is dat
komen. Dat geeft nieuwe mogelijkheden.”
Nederland een toeleveringsland is. “We
Daarnaast print de M3 2,5 keer sneller dan
hebben vaak te maken met toeleveranciers
het huidige model met een betere
en niet met de eindklant. Toeleveranciers
oppervlaktekwaliteit.
besteden niet graag 3D printwerk uit omdat ze dan denken geen grip meer te hebben
Belang integrale kostprijs
op het proces.”
Maick Klaassen is dus positief over hoe de
Data driven manufacturing
markt zich ontwikkelt. Toch komt de acceptatie niet vanzelf. Het kost veel tijd
Maick Klaassen is blij met de verbreding
om klanten te overtuigen van de kwaliteit
van RapidPro door de beurs onderdeel te
van de 2K materialen. “Er bestaat nog
maken van 3D Production Days. “Zelf zijn
steeds veel onzekerheid over 3D printen,
we ook bezig met data driven
met name over de kwaliteit van de
manufacturing om customized productie
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
45
FUNCTIEHERSTEL VOOR ELKE INDIVIDUELE PATIËNT
200E AMSJI IMPLANTAAT VAN CADSKILLS
Prof. Maurice Mommaerts (CADskills) overtuigd dat gepersonaliseerde implantaten breed geaccepteerd gaan worden
Deze zomer levert het Gentse CADskills
Professor Maurice Mommaerts is als hoofd
het 200e AMSJI systeem (Additively
van het European Face Centre verbonden
Manufactured Subperiosteal Jaw
aan het UZ Brussel. Daarnaast werkt hij in
Implant). Hiermee kan bij de patiënt die
een privékliniek voor aangezichtschirurgie.
onvoldoende kaakbot heeft voor een
Vanuit zijn expertise is hij een jaar of zes
gewoon wortelimplantaat, alsnog een
geleden “begeesterd” geraakt door additive
implantaat geplaatst worden. AMSJI is
manufacturing. Hij verwacht op termijn een
één van de AM-producten die CADskills
brede acceptatie van gepersonaliseerde
heeft ontwikkeld. De medische markt is
chirurgische implantaten voor patiënten
evenwel geen gemakkelijke voor start-
met slecht functionerende botten en
ups.
gewrichten. Omdat het uiteindelijk de beste oplossing is. CADskills, enkele jaren geleden door hem gestart, ontwikkelt en 3D print
46
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
deze gepersonaliseerde implantaten. “We willen elk jaar zo’n drie nieuwe concepten ontwikkelen, waarbij we met nieuwe features voor echte verbeteringen zorgen”, zegt hij over de missie van de Gentse startup. Te weinig kaakbot, toch implantaat Het AMSJI systeem (Additively Manufactured Subperiosteal Jaw Implant) is het meest succesvolle concept tot nog toe. Het is een oplossing voor patiënten die te weinig kaakbot hebben voor conventionele schroefimplantaten. Natuurlijke botopbouw kost maanden. “Als het al lukt”, zegt Maurice Mommaerts. Zygoma implantaten zijn een alternatief,
allemaal vooraf.” Een bijkomend voordeel
maar ingrijpend voor de patiënt. “En als
van AMSJI is dat als er ontstekingen
het slecht gaat, pakt het heel slecht uit.”
ontstaan, tot twee van de zes posten
Langere schroefimplantaten in de
kunnen worden weggenomen zonder dat
jukbeenderen leveren dikwijls problemen
het concept faalt. “We kunnen het systeem
op met de sinusholtes van de patiënt. De
zelfs gradueel afbreken omdat we geen
oplossing die CADskills heeft uitgewerkt,
schade aan het bot aanrichten, wat andere
het AMSJI implantaat, wordt geplaatst op
implantaten wel doen.”
de middengezichtspijlers. Het design wordt gemaakt op basis van de CT scan van de
Kaakgewricht vervangen
kaak van de patiënt en daarop worden ook meteen de schroeven gepland zodat ze
AMSJI is feitelijk het tweede product van
steeds geplaatst kunnen worden op de
CADskills. Het eerste is een
plaatsen waar het bot nog het beste is. Het
gepersonaliseerd implantaat dat het
Gentse bedrijf levert een compleet steriel
kaakgewricht van de patiënt vervangt,
pakket, inclusief de boormallen en een
bijvoorbeeld bij degeneratieve artrose: de
planning afgestemd op de titanium
Temporomandibular Joint (TMJ)-prothese.
Het team van CADskills in Gent met derde van links Stijn Huys en tweede van rechts Maurice Mommaerts. Helemaal links op de foto is de machine van SLM Solutions te zien in de afgescheiden werkplaats. Foto beneden: het AMSJI systeem dat inmiddels voor 200 patiënten is geproduceerd. Foto linkerpagina: een van de implantaten op de LPBF-machine (foto Marble Moon)
osteosyntheseschroeven die de chirurg altijd gebruikt. De chirurg kan de ingreep in zijn eigen praktijk onder lokale verdoving bij de patiënt uitvoeren. CADskills levert een tijdelijke prothese mee. Maurice Mommaerts: “De patiënt kan dezelfde avond op restaurant gaan en spaghetti eten als hij voor lokale verdoving kiest.” CADskills verwacht deze zomer het 200e AMSJI implantaat voor een patiënt te ontwerpen en in eigen huis te 3D printen. In titanium, want dat is het enige materiaal dat men gebruikt. “60 procent van falende chroomcobalt orthopedische implantaten wordt veroorzaakt door ontstekingen vanwege een allergische reactie. 30% van de patiënten is allergisch voor chroomcobalt, maar ze weten dat niet
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
47
Hiervan wordt binnenkort het 75e
gezonde zijde zodat ze elkaar niet gaan
geplaatst. Dr. Ir. Stijn Huys, R&D Officer,
tegenwerken.” Twee andere innovaties in
legt uit: “Bij de meeste
dit implantaat zijn de kunststof kom waarin
kaakgewrichtsvervangingen wordt de spier
het titanium kogelgewricht beweegt en de
die zorgt voor malen en snijden van
speciale coating die CADskills op het 3D
een scaffold te 3D printen, kan het bot in de
voedsel, los gemaakt. De laterale functie
geprint implantaat laat aanbrengen. De
plaat groeien.
van de kaak gaat daarmee verloren. Dat
HadSat coating zorgt voor een zeer hoge
gaat ten koste van de kauwbeweging. Door
slijtvastheid van het gewricht.
Bij cranioplastie (reconstructieve chirurgie na een hersenoperatie), een vierde product, combineert CADskills titanium met keramiek. Door aan de rand van de plaat
het scaffold dat wij in het titanium implantaat 3D printen, creëren we een
Zoom- en selfie effect
extra verankeringspunt.” Hierdoor vergroten we de kans dat de spier zich nog
Een van de recentere concepten waar
beter vasthecht aan het implantaat.
groeiende vraag naar is, zijn de facial
Doordat de patiënt zijn onderkaak
contouring implantaten. Soms kiest de
functioneel kan bewegen, verbetert de
aangezichtschirurg hiervoor na een breuk
kwaliteit van leven sterk. Bij het ontwerpen
die niet meer hersteld kan worden. Steeds
van het implantaat kijken de CADskills
vaker is een cosmetische ingreep de
engineers nadrukkelijk naar het gezonde
aanleiding. Maurice Mommaerts en Stijn
kaakgewricht. Stijn Huys heeft hierover zijn
Huys noemen dit het Zoom- of selfie effect
doctoraat aan de KU Leuven gemaakt en
dat je in de samenleving ziet. “Mensen
succesvol verdedigd. “Een kaakgewricht
willen er beter uitzien op Instagram.” De
werkt nooit alleen; als links beweegt, dan
bijzondere feature die CADskills aan deze
beweegt het rechter gewricht ook. We
facial contouring implantaten toevoegt, is
hebben onderzocht hoe we het implantaat
deze in meerdere delen te printen. Dankzij
kunnen aanpassen gebaseerd op de
een extra puzzelstuk feature worden ze tijdens de operatie in elkaar vergrendeld.
Toekomst van CADskills
“Hierdoor volstaat een kleinere incisie, wat meerwaarde levert voor deze patiënten,
Eigenlijk had Maurice Mommaerts bij de start van CADskills helemaal niet de
aangezien het litteken van de incisie
intentie om zelf te gaan 3D metaalprinten. In het begin heeft hij dit uitbesteed.
potentieel kleiner is.” Bij cranioplastie
Enthousiast als hij is over de technologie is er dankzij een VLAIO-subsidie toch
(reconstructieve chirurgie na een
een metaalprinter gekomen en produceert CADskills de implantaten in eigen
hersenoperatie), een vierde product,
huis. Speciale nabewerkingen worden veelal extern gedaan. Afgelopen jaar
combineert CADskills titanium met
heeft het bedrijf na 60% organische groei voor het eerst break even gedraaid.
keramiek. Langs de randen van de titanium
“We zoeken nu een strategische partner waarmee we kunnen opschalen en
schedelplaat kan calciumfosfaat
verder groeien, ook internationaal.” Het liefst wil hij CADskills in Vlaanderen
aangebracht worden. De calcium ionen die
laten groeien. “De staat heeft via VLAIO geld in ons gepompt, dus mag ze ook
lange tijd vrijkomen, verkleinen het risico
wat terugkrijgen.”
op infecties. En door aan de rand van de
48
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
NIEUWE EUROPESE MDR REMT INNOVATIE AF. DAARNAAST HEEFT DE NOTIFIED BODY TE WEINIG OF GEEN AUDITORS MET SPECIALISME AM OPGELEID plaat een scaffold te 3D printen, kan het bot
Tekort aan AM-expertise
in de plaat groeien. Maurice Mommaerts:
resultaat bestaat niet. Het is een spanningsveld.”
“Daardoor worden de krachten op de plaat
Mommaerts heeft ervaring met het
verdeeld over de hele rand. Dat hebben we
produceren van medische implantaten. In
aangetoond in een publicatie volgend op een
hetzelfde pand als CADskills zit
masterthesis.”
zusterbedrijf Surgi-Tec dat al sinds 1996
Dat neemt niet weg dat hij overtuigd is
implantaten produceert, maar dan met
dat gepersonaliseerde implantaten
CNC-technologie. “We zijn daarom met
uiteindelijk breed geaccepteerd gaan
Marktintroductie lastig
De patiënt wil dit
CADskills al vroeg begonnen met de
worden, ook door de verzekeraars. Zelfs
Maurice Mommaerts en zijn team
voorbereidingen voor ISO 13485”, legt
als hij merkt dat in België
ontwikkelen elk jaar zo’n drie nieuwe
Stijn Huys uit. ISO 13485 zou onder de
overheidsinstanties hier nu nog een rem
concepten. Regelmatig wordt dit
oude regels voldoende zijn geweest voor
op zetten omdat ze vrezen dat elke
gecombineerd met een masterthesis die
de custom-made TMJ prothese. Nu
patiënt iets op maat gemaakt wil. Door
begeleid worden door Stijn Huys en de KU
verplicht de MDR CADskills een stap
implantaten te personaliseren - en dus
Leuven. De eerste concepten zijn nu zover
verder te gaan of iedere keer een
additief te produceren - kan de specialist
uitgerijpt dat ze in principe in de markt
derogantie aan te vragen, doordat er nog
zich veel meer focussen op het herstel
kunnen worden gezet. Gemakkelijk is dat
steeds enkel een zeer beperkte
van de specifieke functie bij de individuele
niet. Aan de ene kant vragen bijvoorbeeld
hoeveelheid aan gecertificeerde auditoren
patiënt. Het levert ook voordelen op in de
zorgverzekeraars lange termijn
beschikbaar is, desondanks het feit dat de
operatiekamer. “Wanneer je als chirurg
onderzoeksresultaten. “We ontwikkelen
regulering al in werking is. Dat betekent
weet dat het implantaat precies past, heb
innovatieve producten, dan heb je geen
dat de chirurg ermee instemt dat het
je geen stress meer. Dan besparen we
resultaten over tien jaar”, zegt Maurice
kwaliteitssysteem nog geen CE
kosten door een kortere operatietijd en is
Mommaerts. Het is dan lastig om de chirurg
certificering heeft, maar het implantaat
er minder risico. Patiënten zijn sneller
te overtuigen van de meerwaarde van het
toch gebruikt mag worden omdat er voor
weer mobiel en kunnen terug
CADskills concept. Zo wordt in feite innovatie
de patiënt geen alternatief meer is. Dit is
functioneren in de maatschappij. Het
geremd. Vervolgstudies zijn niet alleen
een omweg, omdat elke keer met de
vertrouwen hierin moet groeien, dan gaan
moeilijk door een ethische commissie te
betreffende chirurg overleg nodig is. Die
alle remmen los.”
loodsen; ze kosten al gauw een jaar of zeven
zit daar niet op te wachten. Daarnaast
voordat resultaten gepubliceerd zijn. De
doet zich het probleem voor dat de
tweede uitdaging waar CADskills tegenaan
notified body te weinig of geen auditors
loopt, is misschien nog wel een grotere. De
heeft opgeleid met specialisme additive
nieuwe Europese regelgeving voor medische
manufacturing. “Zo rem je innovatie in de
systemen (MDR) laat de oren erg hangen
zorg af”, zegt Mommaerts. Hij vreest dat
naar de grote spelers in de medische
in 2024 al 25.000 andere medical devices
industrie. Gewrichtsprothesen vallen volgens
in Europa opnieuw gecertificeerd moeten
de nieuwe Europese regels in klasse 3, waar
zijn, voor een groot aantal van hen het
de TMJ prothese voorheen een klasse 2B
doek valt. Professor Mommaerts heeft
product was, wat een strengere controle met
wel begrip voor regelgeving die de patiënt
zich meebrengt.
beschermt. “Maar innoveren met 20 jaar
Passend implantaat voorkomt stress bij de chirurg en verkleint risico voor patiënt
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
49
SHELL 3D PRINT NIET MEER LEVERBARE VERVANGINGSONDERDELEN
3D PRINTSTRATEGIE VEREIST GEDISTRIBUEERDE PRODUCTIE Een onderhoudsproject aan een meerboei voor de kust van Nigeria heeft Shell nog meer overtuigd van de meerwaarde die 3D printen kan bieden als obsolete parts vervangen moeten worden. Poly Products heeft de afdekplaten van de meerboei geprint. Uiteindelijk kan een 3D printstrategie echter niet zonder gedistribueerd productiemodel, zegt Angeline Goh, 3D Printing Technology Manager bij Shell.
50
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
Toen de polymeer afdichtingsdeksels van
stond. Het maken van een mal was ook om
bestand. Het hele project bij Poly Products
een afmeerboei bij een offshore installatie
deze reden geen haalbaar alternatief, nog
had een doorlooptijd van ongeveer twee
van Shell Nigeria aan vervanging toe waren,
los van de kosten voor de zes afdekplaten
weken, van scannen, reverse-engineering,
bleken deze niet meer leverbaar. De
die nodig waren. Omdat het lokale Shell-
tot het 3D printen van de afdekplaten in
original equipment manufacturer (OEM)
team in Nigeria al ervaring had met 3D
vezelversterkt PETG en het afwerken met
produceerde de onderdelen niet langer.
printen, legde het de vraag voor aan de
een glasvezellaag om ze absoluut
Deze covers zijn niet kritisch, maar
experts van Shell Energy Transition Campus
waterdicht te maken. "Deze korte
vervullen wel een belangrijke functie. Een
Amsterdam (ETCA): is 3D printen een
doorlooptijd was erg belangrijk in dit
goede passing van de trapeziumvormige
haalbare optie? In haar Technology Centres
project," benadrukt Angeline Goh. De
afdekplaten is belangrijk. Het enige
in Amsterdam en Bangalore ontwikkelt
kunststof deksels zijn geprint met de CFAM
alternatief leek te zijn het gehele metalen
Shell al meer dan 10 jaar toepassingen voor
Prime 3D printer van het Nederlandse
samenstel waarop de kunststof deksels zijn
additive manufacturing en onderzoekt ze
bedrijf CEAD. Het printbed van 4 bij 2 meter
bevestigd, te vervangen. Dit zou niet alleen
de mogelijkheden van de technologie.
is groot genoeg om de afdekplaten, elk een
duur zijn, maar ook riskante zware hijs- en
Omdat er in het Afrikaanse land geen
halve meter lang, te printen.
hefwerkzaamheden buitengaats met zich
geschikte 3D-printcapaciteit beschikbaar
meebrengen en de offshore-installatie zou
was, ging de voorkeur uit naar het printen
moeten worden stilgelegd.
van de onderdelen in Nederland. In het
90% kostenbesparing
project in Nigeria hebben lokale
Het vervangen van deze verouderde
medewerkers de afdekplaten gescand.
onderdelen door 3D geprinte onderdelen
Deze bestanden zijn door de ingenieurs van
leverde een aanzienlijke kostenbesparing
De doorlooptijd voor een dergelijk project
Poly Products in Nederland samen met de
op. Shell schat dat in dit specifieke geval het
is doorgaans 16 weken, terwijl het
projectmanager van Shell verder ge-
3D printen 90% goedkoper is geweest dan
regenseizoen in Nigeria net voor de deur
reverse-engineered tot een printbaar 3D-
de alternatieve oplossing, het vervangen
Doorlooptijd van 16 weken te lang
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
51
SHELL SCHAT DAT IN DIT SPECIFIEKE GEVAL HET 3D PRINTEN 90% GOEDKOPER IS GEWEEST DAN DE ALTERNATIEVE OPLOSSING
van de volledige bovenstructuur van de
hebben waarbij je optimaliseert en
meerboei. "En dat is zonder de kosten van
produceert in de wereldwijde fabriek. Je
het stilleggen van de offshore-installatie.
zou zeer kwetsbaar blijven in je lange
Dat hadden we wel moeten doen als we het
toeleveringsketen om je onderdelen bij je
hele systeem op zee hadden moeten
eindgebruiker te krijgen, en je ecologische
vervangen”, zegt Angeline Goh. Voor Shell
voetafdruk zou hoog blijven. Daarom kijken
onderbouwt deze use case dan ook haar
we expliciet naar gedistribueerde
visie om in de toekomst over te stappen
productie. Om deze visie in realiteit om te
naar digitale magazijnen. In plaats van
zetten, is een gezamenlijke inspanning
fysieke vervangingsonderdelen op te slaan,
nodig met al onze partners in de
wil Shell 3D bestanden digitaal opslaan.
toeleveringsketen.”
Daarom werkt het bedrijf nauw samen met partners in de hele toeleveringsketen in de industrie - van eindgebruikers, certificeringsinstanties tot gespecialiseerde printshops en OEM's - om wereldwijd aanvaarde technische standaarden te definiëren.
Wanneer gaat
Decentraal productienetwerk
Shell 3D printen?
Op termijn wil het energieconcern toe naar een wereldwijd netwerk van
Er zijn drie scenario's waarin Shell
gekwalificeerde bedrijven, zowel OEM’s als
3D printen inzet voor
servicebedrijven. 3D printen moet namelijk,
vervangingsonderdelen. Een
vindt Angeline Goh, dichtbij de
daarvan is wanneer het onderdeel
eindgebruiker gebeuren. Anders blijft het
verouderd is en Shell geen IP-
risico op vertraging bestaan bijvoorbeeld
rechten schendt bij reverse
door douane-inklaring, blokkades van
engineering. Bovendien moet het
vaarwegen of pandemie-gerelateerde
printwerk gedaan kunnen worden
lockdowns. "Je kunt geen 3D-printstrategie
door 3D printshops. Dat was dus in de Nigeriaanse case het geval. Een tweede scenario is dat vooraf met OEM’s wordt samengewerkt aan het digitaliseren van reserveonderdelen. Er wordt een portfolio opgebouwd en de OEM 3D print zelf. Een derde scenario geldt voor noodgevallen. Dan kan de OEM 3D printen of als er geen intellectueel eigendomsrecht in het geding is, 3D print Shell de onderdelen zelf.
52
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
SMART MANUFACTURING MAKING
SMART COMBINATIONS Flam3D zet zich altijd graag in om haar leden te helpen met hun creactieve (3D print)ideeën; zo geschiedde ook met 3DESK: een demobalie om bezoekers te verwelkomen in de wereld van Additive Manufacturing (AM). Flam3D-leden Formando en Guaranteed kwamen samen op de proppen met het idee voor de indrukwekkende demonstrator. Flam3D sprong graag mee op de kar aangezien
slimste combinatie van verschillende
de 3DESK een uitgelezen instrument is om de
technologieën om tot het beste eindproduct te
doelstellingen van de organisatie te
komen. 3DESK demonstreert dit op een
demonstreren. Het project werd overigens
tastbare manier. Met het project hopen de
ondersteund door Flanders Investment and
partners mensen ertoe aan te zetten de
Trade. 3DESK is een unieke combinatie van
conventionele bouwopties te heroverwegen en
standaard industrieprofielen en AM-
in vraag te durven stellen. 3D printen is een
technologieën met behulp van ge-3D-printe
fantastische techniek om dingen precies te
onderdelen met kleine en grote afmetingen.
maken zoals je het zelf wil, zelfs voor grotere
Met de demonstrator wil Flam3D 3D printen en
constructies zoals de 3DESK.
haar leden zo goed mogelijk vertegenwoordigen op beurzen en events.
Deze informa�e is de kwartaalnieuwsbrief van:
3DESK demonstreert slechts een greep uit de technologieën en mogelijkheden van Additive
Mee vooraan
Manufacturing. “Er is in het landschap, en bij onze leden, nog veel meer te ontdekken,” klinkt
Flam3D Tech Lane Ghent Science Park Materials Research Cluster Technologiepark 48 9052 Zwijnaarde België info@flam3d.org www.flam3d.be www.flam3d.nl
Zoals in verschillende rapporten wordt
het bij Fran Dendooven, communicatie-
bevestigd, staat de Vlaamse-Nederlandse regio
verantwoordelijke van Flam3D. Iedereen die
aan de top van de wereld als het gaat om R&D
zelf de mogelijkheden, combinaties en
en productie in AM. Het potentieel van de
veelzijdigheid van Additive Manufacturing wil
technologie ligt zeker niet uitsluitend in de
ontdekken, kan daarom de 3DESK bezoeken op
(export van) geprinte onderdelen en de kennis,
een van de beurs- of eventdeelnames van
materialen, of software. De werkelijke potentie
Flam3D. Volg de organisatie op LinkedIn om te
van de technologie is in toenemende mate
volgen op welke beurzen ze alvast aanwezig zal
afhankelijk van de slimme integratie in een
zijn.
innovatieve (en dus competitievere) maakindustrie. Ondernemen in de
Info: https://www.flam3d.org/3desk
maakindustrie gaat over het maken van de
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
53
3D Delta Week gaat door van 20-24 juni 2022
3D Delta Week: netwerkgelegenheden op RapidPro en 3D Delta Dinner De eerste editie van 3D Delta Week (20-24/06) is bijna een
andere 3D manufacturing professionals en eindgebruikers
feit! Het gaat om een 5-daagse aaneenschakeling van
vergezellen? Registreer dan zo snel mogelijk, want er is een
evenementen rond 3D Manufacturing op meerdere locaties
beperkt aantal plaatsen beschikbaar:
in Nederland en Vlaanderen. De week bundelt momenteel al een dozijn interessante activiteiten en er worden er nog een
https://www.3ddeltaweek.com/3d-delta-dinner/
aantal aan het programma toegevoegd. Componenten uit het gehele ecosysteem zijn daarmee vertegenwoordigd.
RapidPro: 22-23/06
Er is tijdens de week ook volop gelegenheid om te netwerken en
RapidPro is de internationale vakbeurs voor Rapid Prototyping
een overzicht te krijgen van het AM-veld. Op evenementen zoals
en Additive Manufacturing en presenteert een breed aanbod 3D
het 3D Delta Dinner of RapidPro, kan u in contact komen met
productietechnieken voor de high-tech en maakindustrie. Ook
belangrijke stakeholders binnen het domein.
Flam3D zal op de beurs aanwezig zijn om er neutrale en onafhankelijke kennis over 3D printen te verspreiden. Bezoekers
3D Delta Dinner: 22/06
kunnen op de stand terecht om er antwoorden te vinden op al hun AM-gerelateerde vragen.
Dit netwerkdiner wordt ‘de’ ontmoetingsplaats binnen de wereld van 3D Manufacturing in de Benelux. Het wordt the place to be
Scan de code hiernaast of (online) klik om naar
om op een meer informele manier waardevolle contacten te
het volledige programma van 3D Delta Week te
leggen met potentiële partners, klanten en investeerders. Het
gaan.
diner gaat door in het Blue Collar Hotel in Eindhoven (Klokgebouw) en een ticket kost € 75,- (excl. BTW). Wil je ons,
ADDITIVE MANUFACTURING R&D DAY Eén dag, één locatie, alle Benelux R&D
verschillende Additive Manufacturing-
universiteiten, hogescholen of
over Additive Manufacturing
technologieën - een voorwaarde om te
onderzoeksinstellingen. Daar zit wellicht
komen tot betere inzichten en ideeën, en
nog heel wat potentieel om elkaar te
Er gebeurt bijzonder veel O&O in de lage
wellicht ook tot de innovaties van morgen,
ondersteunen of versterken, of verder te
landen, ook rond 3D printen. Flam3D
de start-ups en toegevoegde waarde voor
bouwen op eerdere inzichten. Concreet
brengt alles samen op één dag tijdens de
een hele economie.
vertaalde zich dat in een dag waarop we
3D Delta Week. Het doel? Bijleren, kruisbestuiving, zoeken naar partners en
die kennis en plannen voor toekomstige Kennis en plannen delen
misschien … de beste ideeën vertalen naar een business plan?
onderzoeken met elkaar delen. Al die gebundelde expertise willen we niet alleen
De R&D dag werd geïnspireerd door de
delen onder de onderzoeksinstellingen
R&D-wereld zelf - een aantal onderzoekers
zelf, maar ook met de bedrijven die er
In de regio Vlaanderen-Nederland vindt
die aangaf niet altijd op de hoogte te zijn
mogelijk wel ‘iets mee kunnen’. Of die
heel wat onderzoek plaats naar
van de onderzoeken aan andere
misschien willen aansluiten bij
54
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
toekomstige onderzoeken. Zij zijn dus van harte welkom om die golf van inzichten een hele dag over zich heen te laten rollen. Onderzoeksinstellingen kunnen zich nog steeds aanmelden om in een korte presentatie hun vorig, huidig en toekomstig onderzoek uit de doeken te doen. Per onderzoeksinstelling kunnen zich tot 3 sprekers aanmelden. Brightlands Chemelot campus en Universiteit Maastricht doen onderzoek naar tissue printing.
De deelnemers tot nog toe Volgende onderzoekinstellingen hebben
De R&D-Day voorziet ook ruim in
worden, zodat die samenwerking en
zich al verzekerd van een plaatsje op het
netwerkgelegenheid: de organisatie
kennisdeling nog evidenter wordt.
podium: Brightlands Chemelot campus,
voorziet dat er kruisbestuiving kan
CRM Group, Eindhoven University of
plaatsvinden tussen de verschillende R&D-
Technology, IMEC, KU Leuven, Maastricht
afdelingen, tussen onderzoeksinstellingen
University, NHL Stenden, Nederlands
en bedrijven, enzovoort.
Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR), Odisee, OMLAB, RUG, Saxion, Thomas
De R&D-Day vindt plaats op 21 juni, bij
More, TNO, TUDelft, TUE, Universiteit Gent,
Mikrocentrum in Eindhoven. De R&D-Day
VITO en VUB.
heeft de ambitie om een jaarlijks treffen te
NIEUWE LEDEN
farmaceutische zorg implementeren.
wetenschappelijke aanpak naar een totaal
Bekking 3D is gespecialiseerd in het
Doser BV stelt apothekers in staat om
geïntegreerde oplossing.
scannen van objecten en het aanmaken
lokaal en op afroep een gepersonaliseerd
van CAD files. Zij beschikken over een
geneesmiddel te produceren. Het motto?
uiterst nauwkeurige 3D laserscanner
Elke patiënt verdient medicijnen van
waarmee ze in staat zijn om vrijwel iedere
hogere kwaliteit.
vorm, op de meest uiteenlopende locaties,
https://www.chemstream.be/ Provecta BV is een one-stop-shop voor de metaalindustrie waar snelheid, flexibiliteit
voor de klant vast te leggen.
https://dosermedical.com/
en service centraal staan. Door hun
https://bekking3d.nl/
ChemStream BV, een innovatief chemisch
Provecta jouw ideale engineering partner.
jarenlange expertise op applicatieniveau is R&D bedrijf, is gespecialiseerd in het
Voor de AM-markt focust Provecta zich op
FuseLab produceert Fused Filament
vertalen van materiaalproblemen in
design en post-processing.
Fabrication (FFF) 3D printers met een
duurzame samenstellingen met focus op
focus op metaal-, keramiek, en andere
nano-dispersies, functionele coatings en
poedergebaseerde filamenten. Ze
inkjet inkten. Met een team van top
onderscheiden zich met hun
research scientists met meer dan 20 jaar
Verder Scientific is eigenaar van
extrudertechnologie die het mogelijk
ervaring in applicatiegedreven en op maat
apparaat-producenten voor
maakt om deze filamenten te verwerken
gemaakte productontwikkeling wil de
kwaliteitscontrole in o.a. Additive
met een hogere proceszekerheid en
organisatie een brug slaan tussen chemie
Manufacturing en 3D printen. Domeinen
nauwkeurigheid. Hierdoor kunnen ook
en technologie. ChemStream beschikt
van toepassing zijn meting van
veeleisende technische onderdelen met
over eigen labfaciliteiten voor chemische
korrelgrootte en -vorm, hittebehandeling,
dit proces geproduceerd worden.
synthese en formuleringsonderzoek van
materialografie en hardheidstesten.
de ontwerpfase tot prototype schaal. De
Rechtstreeks van bij de fabrikant tot bij de
chemische en technologische expertise,
fabrikant.
http://fuselab3d.com/
https://www.provecta.be/
gecombineerd met geavanceerde Doser BV wil 3D geprinte
computer methodologie en in-house
gepersonaliseerde medicijnen in de
analytische tools, garandeert een
https://www.verder-scientific.nl
3D PRINT MAGAZINE 2-2022
55
Professioneel advies
3D PRINTING SOLUTIONS
Alle technologieën in-house
Confidentialiteit SEIDO Solutions BV
Korte levertermijn
Nijverheidslaan 23 8560 Wevelgem, Belgium BE +32 56 35 00 35
Hoge kwaliteitscontrole
NL +31 30 32 00 274 FR +33 3 53 32 00 59 www.seido-solutions.com
Correcte prijs PRINT MAGAZINE 2-2022 56 3D
info@seido-solutions.com