ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี

ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี

ปลูกมะนาวให้ได้ผลผลิต 3,000 ลูก/ต้น/ปี ไขข้อข้องใจ 108 คำ�ถาม ของการปลูกมะนาว การปลูกมะนาวลงดินแต่ไม่ใช้ดิน ลงทุนต่ำ� ทำ�ง่าย ได้ผลผลิตดี เทคนิคเร่งการติดดอกออกผล การทำ�มะนาวนอกฤดู

99.-

ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี 1

หนังสือในเครือ บริษัท สำ�นักพิมพ์แม่บ้าน จำ�กัด ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้​้ผลผลิตดี

ผู้ผลิตและเจ้าของลิขสิทธิ์ : ISBN.978-616-530-503-7 116 หน้า. จัดพิมพ์และจัดจำ�หน่ายโดย บรรณาธิการผู้พิมพ์ผู้โฆษณา บรรณาธิการเกษตร กองบรรณาธิการ อาร์ตไดเร็กเตอร์ ฝ่ายภาพ แผนกจัดจำ�หน่าย พิสูจน์อักษร แยกสี พิมพ์ที่ จัดจำ�หน่ายโดย

บริษัท สำ�นักพิมพ์แม่บ้าน จำ�กัด พิมพ์ครั้งที่ 1 มิถุนายน 2558 ราคา 99 บาท บริษัท สำ�นักพิมพ์แม่บ้าน จำ�กัด ปรีดา เหตระกูล ดุจเดือน เหตระกูล อธิชาติ ดาแหยม, เสาวภา แสงทอง กนกวรรณ จำ�นงจิตรเจริญ พาสน์พร ตันเวหาศิริกุล อุดม บัวงาม วนาลี คุ้มตะสิน, ศิริพร บุตรจันทร์ 48 Film โรงพิมพ์ บริษัทแม่บ้าน จำ�กัด โทร. 0-2432-6181-2 บริษัท สำ�นักพิมพ์แม่บ้าน จำ�กัด 1595 หมู่บ้านทาวน์อินทาวน์ ถนนลาดพร้าว 94 (ปัญจมิตร) แขวงพลับพลา เขตวังทองหลาง กรุงเทพฯ 10310 โทร. 0-2530-7345-9 แฟกซ์ 0-2559-3283 E-mail : pr@maeban.co.th www.maeban.co.th

“หากท่านพอเจอปัญหาเกี่ยวกับสินค้าติดต่อกลับมาได้ที่” บริษัท สำ�นักพิมพ์แม่บ้าน จำ�กัด 1595 หมู่บ้านทาวน์อินทาวน์ ซอย 5 ถนนลาดพร้าว 94 (ปัญจมิตร) แขวงพลับพลา เขตวังทองหลาง กรุงเทพฯ 10310 โทร 0-2530-7345-9 ต่อ 14 2 ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี

คำ�นำ� “มะนาว” เป็นไม้ผลที่อยู่ในกระแสความนิยมของเกษตรกรอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะช่วงหน้า

แล้งของทุกปีที่มะนาวมีราคาแพง ก็มักมีผู้สนใจมาปลูกมะนาวกันอยู่เสมอ แม้การปลูกมะนาวไม่ใช่เรื่อง ยาก เพราะมะนาวเจริญเติบโตได้เกือบทุกสภาพพื้นที่ แต่การดูแลให้ติดดอกออกผลก็ไม่ใช่เรื่องง่ายเช่น กัน โดยเฉพาะการให้ผลผลิตนอกฤดู ซึ่งเป็นสิ่งที่ผู้ปลูกมะนาวต้องการยิ่งเป็นเรื่องยาก อีกทั้งการปลูก มะนาวยังมีโรคและแมลงรบกวนอยู่ตลอด ด้วยเหตุผลต่าง ๆ เหล่านี้ ทำ�ให้ตลอดหลายปีที่ผ่านมาจึงมี ผู้พัฒนาเทคโนโลยีการปลูกมะนาวอย่างต่อเนื่อง ทั้งด้านสายพันธุ์ พร้อมทั้งพัฒนาวิธีการปลูกและเทคนิค การจัดการเพื่อให้ได้ผลผลิตตรงตามช่วงที่ต้องการ ซึ่งก็ยอมรับว่าเทคโนโลยีการปลูกมะนาวที่ต่างพัฒนา ขึ้นมาประสบความสำ�เร็จเป็นอย่างดี มีสายพันธุ์ที่ให้ลูกดก ทนโรค อีกทั้งยังบังคับให้ออกผลผลิตนอกฤดู อย่างได้ผล ทว่าภายใต้เทคโนโลยีเหล่านี้ กลับไม่ได้มองถึงเรื่องของตลาดและความต้องการของผู้บริโภค ทำ�ให้ ผลผลิตที่ออกมาส่วนใหญ่ไม่เป็นที่ถูกใจของพ่อค้าแม่ขาย ส่งผลให้เกษตรกรจำ�หน่ายผลผลิตไม่ได้ก็มี อีกทั้งวิธีการปลูกในพื้นที่จำ�กัดและบังคับให้มะนาวออกผลผลิตนอกฤดู ผู้เขียนมองว่าเป็นเรื่องที่ผิดหลัก ของการปลูกพืชเพื่อให้ได้ผลผลิตที่ดี ซึ่งไม่คุ้มค่ากับการพัฒนาเป็นเชิงพาณิชย์ “ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ ให้ได้ผลผลิตดี” เป็นหนังสือแนะนำ�วิธกี ารปลูกมะนาว ที่ได้พฒ ั นาการปลูก มะนาวลงบนพื้นดิน มีต้นทุนถูกและเป็นวิธีที่เอื้อให้มะนาวเจริญเติบโตได้อย่างเต็มที่ ซึ่งเป็นปัจจัยสำ�คัญ ที่ทำ�ให้มะนาวให้ผลผลิตที่ดีได้ การเลือกใช้สายพันธุ์ที่ดี ใช้วัสดุปลูกที่เหมาะสมแก่มะนาวแทนการใช้ดิน ทำ�ให้ทุกสภาพพื้นที่สามารถปลูกได้ ตลอดจนวิธีการจัดการระยะต่าง ๆ รวมถึงการควบคุมให้ได้ผลผลิต ตามช่วงที่ต้องการหรือการทำ�นอกฤดูที่ได้ผล การปลูกมะนาวในรูปแบบที่นำ�เสนอต่อไปนี้ สามารถทำ�ให้ มะนาวให้ผลผลิตมะนาวอย่างน้อย 3,000 ลูก/ต้น/ปี ทั้งยังมีคุณภาพดีเป็นที่ต้องการของตลาดอีกด้วย ทั้งนี้เรื่องราวต่าง ๆ ที่ ได้นำ�เสนอออกไปได้กลั่นกรองจากประสบการณ์ของผู้เขียน รวมถึงข้อมูล ที่ ได้จากเกษตรกรที่ประสบความสำ�เร็จจากการลงมือปฏิบัติจริง ลองผิดลองถูกจนได้วิธีการที่ถูกต้อง เหมาะสม เอื้อให้การปลูกมะนาวประสบความสำ�เร็จได้ไม่ยาก ให้ผู้สนใจปลูกมะนาวได้นำ�ไปปฏิบัติหรือ นำ�ไปประยุกต์ใช้ เลือกรูปแบบการปลูกมะนาวที่ถูกต้องและเหมาะสมกับตัวเอง เพื่อให้ได้ผลผลิตที่คุ้มค่า กับการลงทุนและเวลาที่เสียไป ที่สำ�คัญสามารถยึดเป็นอาชีพเลี้ยงดูครอบครัวได้ ขอขอบคุณ คุณวโรชา จันทโชติ เจ้าของสวนมะนาววโรชาจังหวัดอ่างทอง ที่ ให้การอนุเคราะห์ ข้อมูลดี ๆ และรูปภาพมะนาวประกอบภายในเนื้อที่สวยงาม หากมีข้อผิดพลาดประการใด ต้องขออภัยมา ณ โอกาสนี้ด้วย

อธิชาติ ดาแหยม

เกษตรกรก้าวหน้า ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี 3

สารบัญ 5 9 14 20 32 44 55 67 75 78 97 104

บทนำ� ปัญหาการผลิตมะนาวไทย ในมุมมองของ “สวนวโรชา” “มะนาว” ที่ตลาดต้องการ รูปแบบต่าง ๆ ของการปลูกมะนาว “ปลูกมะนาว” รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี การดูแล “มะนาว” หลังปลูก “โรคของมะนาว” และการป้องกัน การให้ผลผลิตของมะนาว ดึงศักยภาพของสายพันธุ์ ดันประสิทธิภาพผลผลิต 108 คำ�ถาม ของการปลูก “มะนาว” การขยายพันธุ์มะนาว เรื่องที่ต้องรู้ ถ้าอยากปลูกมะนาว

4 ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี

“มะนาว” ไม้ผลราคาดี เพราะเป็นทีต่ อ้ งการ คงไม่ต้องอธิบายให้วุ่นวายถึงพืชผลกลมเขียว รสเปรี้ยวจัดจ้านอย่าง “มะนาว” ที่คนไทยใช้เป็น เครื่ อ งปรุ ง รสในอาหารมาตั้ ง แต่ โ บราณจนมาถึ ง ปัจจุบัน ช่วยสร้างความโดดเด่นให้อาหารไทยเป็นที่ รู้จักอย่างกว้างไกลไปทั่วโลก ไม่ว่าจะเป็นต้มยำ�กุ้ง ที่ มีมะนาวเป็นตัวเอกของการชูรสชาติให้เป็นที่ถูกปาก ติดใจทั้งคนไทยและต่างชาติ ส้มตำ�ก็เป็นอีกหนึ่ง อาหารไทยที่ทั่วโลกรู้จัก และยังถือเป็นเมนูที่ ได้รับ ความนิยมจากผูบ้ ริโภคสูงสุดของประเทศอีกด้วย ดูได้ จากร้านขายส้มตำ�ทีม่ อี ยูท่ กุ ตรอกซอกซอยทัง้ หัวเมือง เล็กใหญ่ เรียกว่ากระจายอยูท่ กุ หย่อมหญ้า ซึง่ แน่นอน ว่าจะขาดมะนาวเสียมิได้เช่นกัน ตลอดจนอาหารจาน ยำ�ต่าง ๆ รวมทั้งน้ำ�จิ้ม ก็ล้วนต้องการใช้ความเปรี้ยว จากน้ำ�มะนาวทั้งสิ้น ถึงแม้ปจั จุบนั เทคโนโลยีดา้ นอุตสาหกรรมอาหาร และการแปรรูปจะมีความก้าวหน้าอย่างมาก ทำ�ให้

มีการพัฒนาน้ำ�มะนาวเทียม น้ำ�มะนาวคั้นบรรจุขวด พร้อมใช้ ตลอดจนมะนาวผงสำ�หรับปรุงรสอาหาร แต่ทั้งหมดก็มิอาจทดแทนมะนาวแท้ ๆ ได้ 100 เปอร์เซ็นต์ ส่งผลให้ความต้องการบริโ ภคมะนาว สด ๆ ยังคงมีอยู่อย่างต่อเนื่อง และมีแนวโน้มมากขึ้น ตามจำ�นวนของประชากรและอุตสาหกรรมอาหารของ ไทยที่เติบโตขึ้นอีกด้วย เคยมีผู้ศึกษาถึงความต้องการใช้มะนาวในระดับ ครัวเรือน โดยการสำ�รวจครอบครัวที่ประกอบอาหาร รับประทานเอง ปรากฎว่าส่วนใหญ่แล้วครอบครัวหนึง่ ใช้มะนาวประมาณ 5 ผล/สัปดาห์ และบางครอบครัว อาจมีการใช้สูงสุดถึง 10 ผล/สัปดาห์ ถือเป็นจำ�นวน ที่ไม่นอ้ ยทีเดียว เมือ่ รวมกับความต้องการใช้ในระดับ ร้านอาหารและอุตสาหกรรมอาหารแปรรูปที่มีความ ต้องการครั้งละมาก ๆ แล้ว จึงไม่ใช่เรื่องแปลกที่ใน ช่วงผลผลิตของมะนาวออกสู่ตลาดน้อยลงอย่าง ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี 5

ฤดูแล้ง จะส่งผลให้มะนาวปรับขึ้นราคาอย่างรวดเร็ว หลายคนคงทราบกันดีแล้วว่า ปกติแล้วมะนาว จะมี ผ ลผลิ ต จำ � นวนมากระหว่ า งเดื อ นพฤษภาคม ไปจนถึ ง เดื อ นพฤศจิ ก ายน ซึ่ ง ถื อ เป็ น มะนาวใน ฤดู ผลผลิตที่ออกสู่ตลาดจำ�นวนมากในช่วงนี้ ส่ง ผลให้มะนาวมีราคาตกต่ำ� (บางปีก็รุนแรงมากจน เกษตรกรต้องแบกรับภาระการขาดทุน) แต่ราคา มะนาวจะเริ่มขยับสูงขึ้นตั้งแต่เดือนธันวาคมและมี ราคาสูงสุดประมาณปลายเดือนมีนาคมจนถึงสิน้ เดือน เมษายน ซึ่งมักเรียกกันว่า “มะนาวหน้าแล้ง” หรือ “มะนาวนอกฤดู” ผลผลิตในช่วงนี้ถึงมือผู้บริโภคมี ราคาอยู่ที่ 10 บาทกว่าเลยทีเดียว และตลอดหลาย ปีที่ผ่านมาภาวะตลาดของมะนาวไทยมักเป็นไปใน ลักษณะนี้เสมอ สำ�หรับสถานการณ์ราคามะนาวในปีนี้ (2558) ก็ตรงกับที่ได้คาดการณ์เอาไว้ เนื่องจากผลผลิตออก สู่ตลาดน้อย ไม่เพียงพอกับความต้องการ ทำ�ให้ มะนาวมีราคาแพง ซึ่งจริง ๆ แล้วเริ่มแพงมาตั้งแต่ ต้นเดือนมกราคม ซึ่งจากการสำ�รวจตามท้องตลาด พบว่าราคาจำ�หน่ายอยู่ที่ 2-3 บาท และปรับตัวสูง ขึ้นอย่างต่อเนื่อง จนถึงกลางเดือนเมษายน มะนาว ลูกเล็กราคาสูงถึง 7 บาท ขณะที่ลูกขนาดใหญ่ราคา อยู่ที่ 9-10 บาท และตามห้างสรรพสินค้าหรือใน ซูเปอร์มาร์เกตมะนาวมีราคาสูงถึง 14-15 บาท ทั้ ง นี้ เ ป็ น เพราะผลพวงจากพื้ น ที่ ป ลู ก มะนาว อย่างในจังหวัดลพบุรี พิจิตร กำ�แพงเพชร นครปฐม ฯลฯ ได้ถูกทำ�ลายตั้งแต่น้ำ�ท่วมเมื่อปี 2554 ทำ�ให้ เกษตรกรบางส่วนเลิกปลูกมะนาวไป ประกอบกับ 6 ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี

ปัญหาความแห้งแล้งของปีมีความรุนแรงและมาเร็ว กว่าปกติ แหล่งปลูกมะนาวที่เหลืออยู่อย่างในจังหวัด เพชรบุรี พิจิตร กำ�แพงเพชร กาญจนบุรี สมุทรสาคร นครปฐม ฯลฯ มีผลผลิตลดน้อยลงและไม่เพียงพอต่อ ความต้องการ ราคามะนาวจึงปรับตัวสูงขึ้นนั่นเอง สำ�หรับราคาจำ�หน่ายตามท้องตลาดที่สูงถึงกว่า 10 บาท ซึง่ ราคาออกจากสวนอยูท่ ปี่ ระมาณ 6-7 บาท สร้างความพึงพอใจให้เกษตรกรได้ไม่นอ้ ย ถือเป็นช่วง ที่ ได้กำ�ไรอย่างเต็มเม็ดเต็มหน่วย แต่อย่างไรก็ตาม เกษตรกรก็ตอ้ งแลกกับผลผลิตทีล่ ดลงในช่วงนี้ อีกทัง้ ต้องมีการบริหารจัดการสวนอย่างเป็นพิเศษ เนือ่ งจาก ช่วงที่มะนาวแพงมักมีการขโมยมะนาว จำ�เป็นต้อง คอยระวังอยู่ตลอดเวลา ซึ่งถือเป็นอีกความเสี่ยงของ ชาวสวนมะนาวในช่วงที่มะนาวแพง

“มะนาว” ยืนราคาต่อเนื่อง สำ � หรั บ ราคามะนาวที่ แ พงในเดื อ นมี นาคมเมษายนนี้ หลายคนอาจมองว่าเป็นเรือ่ งปกติทเี่ กิดขึน้ เป็นประจำ�ทุกปี เมือ่ สิน้ สุดฤดูแล้งแล้วผลผลิตมะนาว ก็จะเพิม่ ขึน้ และราคาก็จะลดลงตามวัฏจักร แต่ส�ำ หรับ ปีนี้ มีหลายปัจจัยทีท่ �ำ ให้มะนาวยังคงมีราคาดีอยูอ่ ย่าง ต่อเนื่อง แม้จะไม่สูงลิบลิ่วเท่ากับช่วงหน้าแล้ง แต่ก็ ไม่ตกต่ำ�เหมือนกับทุก ๆ ปีอย่างแน่นอน เห็นได้ว่า หลังจากเข้าเดือนพฤษภาคมแล้ว ปกติราคามะนาว

จะลดลงอย่างรวดเร็วเนื่องจากมีผลผลิตในฤดูออก มาจำ�นวนมาก แต่ปีนี้กลับยังคงยืนราคาได้ต่อเนื่อง ไม่ลดลงมากเท่าที่ควร ซึ่งคาดการณ์ว่าราคามะนาว จะเป็นในลักษณะเช่นนี้ตลอดทั้งปีอย่างแน่นอน ทั้งนี้เป็นเพราะเกษตรกรทุกคนรู้ว่า มะนาวนอก ฤดูมีราคาแพง ซึ่งคุ้มค่ากับการลงทุนลงแรงมากกว่า ชาวสวนมะนาวส่วนใหญ่จงึ เลือกผลิตนอกฤดูเป็นหลัก ส่วนผลผลิตทีอ่ อกมาในฤดูกถ็ กู เด็ดทิง้ ในช่วงลูกเล็ก ๆ ไปจนหมด ทำ�ให้มีผลผลิตในฤดูออกมาไม่มากจนล้น ตลาด แต่ประเด็นสำ�คัญที่จะยืนยันได้ว่า มะนาวจะ ยั ง คงขาดตลาดและทำ �ให้ มี ร าคาดี ไ ปตลอดก็ คื อ รูปแบบการปลูกของเกษตรกรในปัจจุบัน โดยเฉพาะ เกษตรกรรายใหม่ ๆ ทีห่ นั มาเริม่ ปลูกมะนาว เพือ่ หวัง ที่จะสร้างรายได้ ส่วนใหญ่มักเลือกปลูกในรูปแบบที่ ไม่เหมาะสมกับการผลิตมะนาวในเชิงธุรกิจ หรือเลือก ปลูกในรูปแบบที่ไม่สอดคล้องทีท่ �ำ ให้มะนาวมีผลผลิต จำ�นวนมากได้ ซึ่งปัจจุบันผู้ปลูกมะนาวเกินครึ่งเลือก ปลูกมะนาวในรูปแบบที่ว่านี้ แน่นอนว่าผลผลิตต่อต้น และต่อรอบที่ได้จะมีจ�ำ นวนไม่มากนัก อีกทัง้ อายุการ ใช้งานต้นน้อยปลูกได้ไม่นานจำ�เป็นต้องรื้อปลูกใหม่ ซึ่งเป็นปัจจัยที่ทำ�ให้มะนาวขาดตลาดในอนาคต

รวมถึงสายพันธุ์และกิ่งพันธุ์ที่เกษตรกรเลือก ใช้ ซึ่งมักจะพิจารณาข้อดีในแง่ของการให้ผลผลิตสูง ลูกดก ทนทานต่อโรคและแมลงรบกวน แต่ทว่ากลับ

ไม่ได้คำ�นึงถึงความต้องการของตลาด ว่าแท้ที่จริง แล้วมะนาวทีต่ ลาดต้องการควรมีลกั ษณะเป็นอย่างไร เช่น ผลใหญ่ น้ำ�เยอะ เปลือกบาง มีรสชาติดีและมี กลิ่นหอม เป็นต้น หากปลูกสายพันธุ์ที่ ไม่ดีก็ทำ�ให้ ผลผลิตที่ออกมาจำ�หน่ายได้ในราคาถูก หรืออาจ จำ�หน่ายไม่ได้ในบางตลาดด้วยซ้ำ� ซึ่งปัจจัยต่าง ๆ เหล่านี้ ทำ�ให้มะนาวที่มีคุณภาพที่ดี ไม่เพียงพอกับ ความต้องการอย่างแน่นอน ตรงนี้ทำ�ให้สถานการณ์ ตลาดของไทยดำ�เนินไปได้อีกไกล ซึ่งในระยะเวลา 4-5 ปี ไม่มีปัญหาอย่างแน่นอน แต่ย้ำ�ว่าการปลูก รวมทั้งสายพันธุ์ที่นำ�มาใช้ต้องเหมาะสม มีคุณภาพดี และเป็นที่ต้องการของตลาดด้วย “มะนาวราคาดี” เป็นที่สนใจของเกษตรกร นอกจาก “มะนาว” จะมีความโดดเด่นในเรื่อง ของราคาที่ดี โดยเฉพาะมะนาวหน้าแล้งแล้ว มะนาว ยังเป็นผลผลิตด้านการเกษตรทีม่ คี วามต้องการอย่าง แพร่หลาย มีการใช้ตั้งแต่ระดับครัวเรือนไปจนถึง ภาคอุตสาหกรรม ทำ�ให้เกษตรกรผู้ปลูกมะนาวหา แหล่งจำ�หน่ายได้ไ ม่ยาก ซึ่งอาจจำ�หน่ายให้พ่อค้า คนกลางที่มารับซื้อที่หน้าสวน จำ�หน่ายให้กับร้าน อาหารในพื้ น ที่ แม้ แ ต่ จำ � หน่ า ยให้ แ ม่ ค้ าในตลาด โดยตรงก็สามารถทำ�ได้ ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี 7

ด้วยเหตุนี้หลายปีที่ผ่านมา มะนาวจึงได้รับความ สนใจ มีเกษตรกรหันมาปลูกมะนาวกันจำ�นวนมาก และมีผู้ปลูกรายใหม่ ๆ เข้ามาอย่างต่อเนื่อง แต่ต้อง ยอมรับว่าส่วนใหญ่ยังไม่ประสบความสำ�เร็จเท่าที่ ควร บ้างปลูกแล้วไม่ได้ผลผลิต บ้างก็ประสบปัญหา โรคและแมลงรบกวน ตลอดจนผลผลิตไม่ได้คุณภาพ ตามที่ตลาดต้องการ ซึ่งการจะปลูกมะนาวให้ประสบ ผลสำ�เร็จ ต้องเริ่มจากสายพันธุ์ที่ดี ให้ผลผลิตสูง ที่ สำ�คัญต้องเป็นสายพันธุ์ที่ตลาดต้องการด้วย ซึ่งมะนาวก็เหมือนไม้ผลทั่วไปที่ต้องการหลาย ปั จ จั ย เพื่ อให้ ไ ด้ ผ ลผลิ ต ที่ ดี แ ละมี คุ ณ ภาพ ตั้ ง แต่ สายพันธุ์ ต้องเป็นพันธุท์ ดี่ ตี รงตามความต้องการของ ตลาด วิธกี ารปลูกรวมถึงการจัดการดูแลก็ตอ้ งถูกต้อง เหมาะสม ตลอดจนการควบคุมและป้องกันศัตรูตา่ ง ๆ ต้องเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพด้วย ถึงจะทำ�ให้การ ปลูกมะนาวได้ผลผลิตทีด่ แี ละเป็นทีต่ อ้ งการของตลาด ดังนั้นผู้ที่ปลูกมะนาวควรศึกษาเทคนิควิธีการ ปลูกและการดูแลมะนาวจากหลาย ๆ แห่ง โดยเฉพาะ จากผู้รู้หรือเกษตรกรที่ประสบความสำ�เร็จจากการ ปลูกมะนาว แล้วนำ�มาประยุกต์ให้เ้ หมาะสมกับตัวเอง 8 ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี

ต้องบอกว่าการเกษตรรวมถึงการปลูกมะนาวไม่มี อะไรตายตัว สามารถปรับเปลี่ยนและพัฒนารูปแบบ ใหม่ได้เสมอ แต่สงิ่ ทีผ่ ปู้ ลูกมะนาวต้องให้ความสำ�คัญ เป็นอันดับแรกก็คือ เรื่องของการตลาด ก่อนลงมือ ปลูกจริงต้องศึกษาก่อนว่าสายพันธุ์ที่ตลาดต้องการ เป็นอย่างไร มีลกั ษณะแบบไหน เพราะถ้าไม่มองเรือ่ ง ของตลาดแล้วโอกาสขาดทุนมีสูง เนื่องจากผลิตออก มาแล้วจำ�หน่ายไม่ได้ ต่อมาควรมีการวางแผนที่ดี ค่อยเป็นค่อยไป ไม่ต้องใจร้อน ค่อย ๆ ศึกษา พัฒนาและต่อยอดไป เรือ่ ย ๆ อาจเริม่ ปลูกจาก 1 ไร่ แล้วพัฒนาขึน้ เป็น 2 ไร่ 3 ไร่ตามลำ�ดับ เพราะการปลูกมะนาวไม่จำ�เป็นต้อง ลงทุนมากในครั้งแรกเนื่องจากมีความเสี่ยงสูง ปลูก มะนาวใคร ๆ ก็ปลูกได้ และจะสำ�เร็จหรือไม่ ปัจจัยที่ กล่าวมาข้างต้นล้วนเป็นสิ่งที่สำ�คัญ

ปัญหาการผลิตมะนาวไทย ในมุมมองของ

“สวนวโรชา”

แม้มะนาวจะเป็นไม้ผลที่ ได้รับความนิยมจาก เกษตรกรตลอดหลายปีที่ผ่านมา แต่ทว่าส่วนใหญ่ ยังไม่ประสบความสำ�เร็จเท่าที่ควร ผู้ปลูกมะนาวยัง คงเผชิญปัญหาผลผลิตตกต่ำ� ผลผลิตไม่มีคุณภาพ ตลอดจนปัญหาโรคและแมลงรบกวน ส่งผลให้มะนาว ยังคงไม่เพียงพอกับความต้องการ โดยเฉพาะมะนาว คุณภาพดี ซึ่งจะเห็นได้จากช่วงที่ผ่านมา มะนาวของ ไทยมีราคาแพงอย่างต่อเนื่อง ยิ่งในช่วงฤดูแล้งที่มัก จะทำ�ลายสถิติราคาสูงสุดกันเกือบทุกปี

“เลือกพันธุ์ให้ดี” จะได้ไม่มีปัญหาเรื่องตลาด ถามไถ่เรื่องนี้ไปที่ คุณวโรชา จันทโชติ เจ้าของ สวนมะนาววโรชา ตำ�บลไผ่จ�ำ ศีล อำ�เภอวิเศษชัยชาญ จังหวัดอ่างทอง ซึ่งเป็นผู้เชี่ยวชาญในการปลูกและ พัฒนาสายพันธุ์มะนาว ได้ให้มุมมองเกี่ยวกับการ ปลูกมะนาวของไทยในปัจจุบันว่า เนื่องจากช่วงเดือน มกราคม-เมษายนของทุกปี มะนาวมักมีราคาที่แพง ลูกหนึง่ ราคาสูงถึง 10 กว่าบาท ทำ�ให้การปลูกมะนาว ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี 9

เป็นอาชีพที่หลายคนให้ความสนใจ โดยเฉพาะใน วัยเกษียณที่มีความพร้อมทั้งด้านเวลา สถานที่และ เงินทุน “แต่ทว่าหลายคนยังไม่เข้าใจถึงความต้องการ ของตลาด ว่าแท้ทจี่ ริงแล้วมะนาวทีต่ ลาดต้องการควร มีลักษณะอย่างไร ทำ�ให้หลายปีที่ผ่านมาแม้มีผู้หันมา ปลูกมะนาวจำ�นวนมาก แต่ผลผลิตก็ยังไม่เพียงพอ กับความต้องการ เนื่องจากส่วนใหญ่หลงประเด็นไป ปลูกมะนาวทีต่ ลาดไม่ตอ้ งการ เมือ่ ผลผลิตออกมาจึง จำ�หน่ายได้คอ่ นข้างยาก อีกทัง้ ยังเลือกปลูกในรูปแบบ ที่ไม่เหมาะสม ทำ�ให้ได้ผลผลิตน้อย ซึ่งไม่คุ้มค่ากับ การลงทุน การปลูกมะนาวจึงไม่ประสบความสำ�เร็จ เท่าที่ควร” คุณวโรชา บอกว่าจริง ๆ แล้ว ปัญหาของการ ปลูกมะนาวของไทย สามารถแยกได้เป็น 3 ประเด็น ด้วยกัน ประเด็นแรกก็คือ เกษตรกรปลูกมะนาว สายพันธุ์ที่ตลาดไม่ต้องการ ทั้งนี้ลักษณะของมะนาว ที่ตลาดต้องการคือ ผลใหญ่พอประมาณ เปลือกบาง น้ำ�เยอะ รสชาติดีเปรี้ยวแบบกลมกล่อมและมีกลิ่น หอม เนื่องจากมะนาวถูกนำ�ไปใช้เป็นเครื่องปรุง อาหารประเภทยำ� ส้มตำ�และต้มยำ�เป็นต้น หากใช้ มะนาวที่มีเปลือกหนาซึ่งมีต่อมน้ำ�มัน มาก ทำ�ให้มี รสชาติขมติดมา ยิง่ ในส้มตำ�ต้องใส่ทงั้ เปลือก อาหาร จะไม่อร่อยเท่าที่ควร เหมือนเป็นการนำ�วัตถุดิบไม่ดี มาปรุงอาหาร คนทำ�อาหารเกือบทั้งหมดจะให้ความ สำ�คัญกับเรื่องนี้มาก ในอดีตหากขึ้นชื่อว่ามะนาวแป้นของไทยจะมี 10 ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี

รสชาติดี เปลือกบาง มีกลิ่นหอมเกือบทั้งหมด แต่ ทว่าโดยธรรมชาติของมะนาวที่เปลือกบางมักถูกโรค และแมลงเข้าทำ�ลายได้ง่าย สร้างความเสียหายให้ เกษตรกรอยู่เนือง ๆ ปัญหาดังกล่าวจึงได้ถูกแก้ไข โดยการปรับปรุงสายพันธุ์ให้มีความทนทานต่อโรค พร้อมทั้งตอบโจทย์ในด้านของผลผลิต ให้ลูกดก จึง เป็นที่นิยมของเกษตรกรอย่างรวดเร็ว แต่สิ่งที่ตาม มาก็คอื ลักษณะผิดเพีย้ นไปจากพันธุแ์ ป้นเดิม ไม่ตรง ตามลักษณะของมะนาวแป้นไทย “อย่างพันธุ์แป้นพิจิตร ซึ่งปัจจุบันถือเป็นมะนาว ที่รู้จักกันอย่างแพร่หลาย ส่วนหนึ่งอาจเป็นเพราะสื่อ ต่าง ๆ ได้นำ�เสนอเรื่องราวของมะนาวพันธุ์นี้ออกสู่ สาธารณะชนอย่างต่อเนื่อง ทำ�ให้มีเกษตรกรปลูกอยู่ เกือบทัว่ ประเทศ มีผลผลิตออกสูต่ ลาดจำ�นวนมาก แม้ จะเป็นพันธุ์ที่มีข้อดีด้านการต้านทานโรค โดยเฉพาะ แคงเกอร์ที่เป็นปัญหาหลักของมะนาว อีกทั้งยังเป็น สายพันธุ์ที่ให้ผลผลิตที่ดก สามารถออกลูกได้ตลอด ทัง้ ปีและบังคับให้ออกลูกนอกฤดูได้งา่ ย แต่แป้นพิจติ ร เป็นมะนาวเปลือกหนา (เป็นที่มาของการต้านทาน โรค) เนื้อไม่ละเอียด มีเม็ดมาก น้ำ�น้อยและกลิ่นไม่

หอมเท่าที่ควร จึงไม่เป็นที่ต้องการของตลาด แม่ค้า ที่จำ�หน่ายมะนาวนาน ๆ เมื่อเห็นมะนาวในลักษณะนี้ มักจะไม่รบั ซือ้ ทำ�ให้เกษตรกรปลูกแล้วไม่มที จี่ �ำ หน่าย หรือจำ�หน่ายไม่ได้ราคา” คุณวโรชา บอกว่าให้ลองนำ�มะนาวพันธุ์แป้น พิจิตรไปให้แม่ค้าหลาย ๆ รายดูก็จะรู้เองว่า มะนาว ลั ก ษณะนี้ ต ลาดต้ อ งการหรื อไม่ จะได้ เ ป็ น ข้ อ มู ล ในการตัดสินใจในการเลือกปลูกมะนาว แต่ก็ต้อง ยอมรับว่าแป้นพิจิตรเป็นสายพันธุ์ที่เกษตรกรปลูก กันมากที่สุดในปัจจุบัน รวมทั้งยังมีมะนาวพันธุ์อื่น ๆ ที่มีลักษณะเดียวกันอีกจำ�นวนมาก จึงเป็นเหตุผลให้ ทุกวันนี้มะนาวคุณภาพดีขาดตลาดและมีราคาแพง อย่างที่เป็นอยู่ อย่างไรก็ตาม การที่จะแนะนำ�ให้เกษตรกรที่ ปลูกมะนาวแป้นพิจิตรไปแล้ว ให้เปลี่ยนมาปลูกใหม่ โดยใช้สายพันธุ์ที่ตลาดต้องการในทันทีเป็นเรื่องยาก เนื่องจากผู้ปลูกมะนาวยังคงเสียดายกับเงินทุนที่ลง ไป และส่วนใหญ่ก็หวังที่จะจำ�หน่ายผลผลิตเพื่อคืน ทุนและให้พอมีกำ�ไรกลับมาเสียก่อน ถึงค่อยเปลี่ยน มาปลูกสายพันธุ์ที่ตลาดต้องการ ดังนั้นแนวโน้มด้าน การตลาดของมะนาวคุณภาพดีคอ่ นข้างสดใส ภายใน 4-5 ปี ไม่มีปัญหาอย่างแน่นอน

มะนาวต่อตอ “โตดี มีลูกดก” แต่ผลไปตกอยู่ที่เกษตรกร ประเด็ น ต่ อ มาของปั ญ หาการปลู ก มะนาวก็ คือ กิ่งพันธุ์ที่นำ�มาปลูกกันอยู่ในปัจจุบัน เกษตรกร ส่วนใหญ่มักนิยมใช้กิ่งมะนาวที่ต่อตอกับต้นไม้ชนิด

อืน่ ๆ ในตระกูลเดียวกัน เช่น ตอส้มโอ มะสัง มะขวิด ส้มทรอยเยอร์ ทั้งนี้ก็เพื่อให้ได้ต้นพันธุ์มะนาวที่เจริญ เติบโตได้ดี มีผลผลิตมาก จากระบบรากแก้วของ ต้นตอที่ ได้จากการเพาะเมล็ด ซึ่งแข็งแรงและหา อาหารได้เก่งกว่าระบบรากฝอยจากต้นพันธุ์ที่ได้จาก การตอนหรือการปักชำ� ต้นสามารถอยู่ได้ 15-20 ปี คุณวโรชา บอกว่าการให้ผลผลิตในปีแรก ๆ ของ มะนาวเหล่านี้ก็ดกดีและมีลักษณะตรงตามกิ่งพันธุ์ ของมะนาวที่นำ�มาใช้ แต่ทว่าหลังจากให้ผลผลิตไป สักระยะ เข้าปีที่ 2-3 ผลผลิตก็เปลี่ยนไปใกล้เคียง กับต้นตอ อย่างเช่นมะนาวที่เสียบกับตอส้มโอ ผล มะนาวก็เกิดมีจุกคล้ายส้มโอ รางน้ำ�จะเป็นเนื้อกุ้ง ที่ สำ�คัญกลิ่นของมะนาวก็คล้ายกับกลิ่นส้มโอ ยิ่งนาน เข้ามะนาวก็จะไม่ใช่มะนาว จะมีกลิ่นเป็นส้มโอ 100 เปอร์เซ็นต์ หรือถ้าเสียบกับตอมะขวิดก็เป็นแบบหนึ่ง ถ้าเสียบกับตอมะสังก็เป็นอีกแบบหนึ่ง ลักษณะและ รสชาติแตกต่างกันไปตามต้นตอ รสชาติไม่เหมือน มะนาว เปรี้ยวโดด และไม่มีกลิ่นหอมเหมือนมะนาว แน่นอนว่ามะนาวในลักษณะนี้ ไม่เป็นที่ต้องการของ ตลาด ทีส่ �ำ คัญเมือ่ ขยายพันธุม์ ะนาว อาจใช้วธิ กี ารตอน จากต้นทีต่ อ่ ตอส้มโอมา ก็จะได้มะนาวทีม่ ลี กั ษณะผิด เพี้ยนไปจากพันธุ์เดิม เป็นมะนาวกลายพันธุ์ หากนำ� ไปชำ�ลงถุงผู้ซื้อก็มิอาจรู้เลยว่ากิ่งพันธุ์ดังกล่าวได้มา จากต้นที่ต่อตอกับส้มโอ ซึ่งก็เป็นเหตุผลหนึ่งที่ทำ�ให้ มะนาวสายพันธุ์ดั้งเดิมของไทย ที่มีลักษณะดี เป็นที่ ต้องการของตลาดหายไปจนเกือบหมด ดังนั้นผู้ปลูก มะนาวโดยเฉพาะรายใหม่ ๆ ที่ยังไม่มีประสบการณ์ จำ�เป็นต้องศึกษาข้อมูลเหล่านี้ให้ดี ถ้าเป็นไปได้ก่อน ตัดสินใจซื้อต้นพันธุ์มะนาวมาปลูก ต้องไปพิสูจน์ให้ เห็นกับตาว่า ต้นแม่มีลักษณะเป็นอย่างไร ให้ผลผลิต แบบไหน เพื่ อให้ แ น่ ใจว่ า มะนาวที่ นำ � มาปลู ก เป็ น สายพันธุ์ที่ดีจริง ๆ “ผู้ปลูกรายใหม่ ๆ มักเลือกสายพันธุ์มะนาวที่ ออกลูกดก ทนโรค เนือ่ งจากตนเองยังไม่มปี ระสบการณ์ จะได้ดแู ลรักษาง่าย ๆ ทว่าสายพันธุท์ ป่ี ลูกง่าย ๆ ทนโรค ส่วนใหญ่ไม่ใช่มะนาวทีต่ ลาดต้องการ เมือ่ ปลูกแล้วแม้ ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี 11

ได้ผลผลิตดีแต่ก็ขายไม่ได้หรือขายได้ก็ไม่ได้ราคา” คุ ณ วโรชา บอกว่ า สิ่ ง สำ � คั ญ ที่ ทำ �ให้ ก ารปลู ก มะนาวประสบความสำ�เร็จก็คือ ข้อมูลด้านการตลาด มะนาวลักษณะไหนที่ตลาดต้องการ และพันธุ์ไหนที่ ให้ผลผลิตได้ตามลักษณะนั้น แม้สายพันธุ์ดังกล่าว การดูแลจะยุ่งยากขึ้นสักหน่อยก็จำ�เป็นต้องศึกษา และพัฒนาไปเรื่อย ๆ ไม่ ใช่ ใครว่าอะไรดีก็ทำ�ตาม ใครว่าพันธุ์ไหนดีก็เฮกันไปปลูก (ส่วนใหญ่เป็นแบบ นั้น) โดยไม่มีการไตร่ตรองให้ดีเสียก่อนว่า พันธุ์ที่ให้ ลูกดก โตเร็ว ทนโรค มีลักษณะของผลเป็นอย่างไร ตรงตามความต้องการของตลาดไหม ปลูกแล้วจะขาย ให้ใคร เรือ่ งเหล่านีผ้ ปู้ ลูกต้องพิจารณาให้ดตี งั้ แต่แรก ที่สำ�คัญหลังจากลงมือปลูกแล้ว ต้องคอยเอาใจใส่ อย่างใกล้ชดิ การปลูกมะนาวถึงจะประสบความสำ�เร็จ “ปลูกมะนาวลงวงบ่อ” ผลผลิตไม่พอจำ�หน่าย ประเด็นสุดท้ายที่ทำ�ให้การปลูกมะนาวของไทย ประสบปัญหาก็คือ การปลูกมะนาวในวงบ่อซีเมนต์ ซึ่งคุณวโรชาบอกว่า การปลูกมะนาวลงในวงบ่อแท้ที่ จริงแล้วเป็นการแก้ปัญหาน้ำ�ท่วมในบางพื้นที่เท่านั้น 12 ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี

เพราะเมื่อน้ำ�ท่วมขังเป็นเวลานานทำ�ให้มะนาวยืนต้น ตาย เกษตรกรจึงขุดมะนาวจากพื้นดินขึ้นมาใส่ไว้ใน วงบ่อพร้อมเทินให้สูงเหนือน้ำ� เพื่อจะให้มีมะนาวไว้ ใช้ไม่เสียหายไปจนหมด แต่ทว่าวิธดี งั กล่าวกลับกลาย เป็นกระแสนิยมอย่างแพร่หลายในปัจจุบนั ชนิดทีว่ า่ ถ้า ใครปลูกมะนาวแล้วไม่ได้ปลูกในวงบ่อถือว่าผิดกันเลย ทีเดียว “เห็นได้ว่าการปลูกมะนาวในวงบ่อซีเมนต์เป็นที่ นิยมไปทัว่ ประเทศเช่นกัน ทัง้ ทีค่ วามเป็นจริงถือว่าเป็น วิธีที่ไม่เหมาะสมกับการปลูกมะนาวสักเท่าไร เพราะ โดยปกติแล้วมะนาวมีทรงพุ่มประมาณ 6-7 เมตร

และอย่างที่ทราบกันดีว่าทรงพุ่มไปถึงไหน รากก็เดิน ไปถึงที่น้ัน แต่ในเมื่อการปลูกในวงบ่อ รากถูกจำ�กัด พืน้ ที่ ทำ�ให้ดดู ซึมอาหารได้ไม่เต็มที่ ลำ�ต้นและทรงพุม่ ก็เจริญเติบโตไม่ดเี ท่าทีค่ วร และในเมือ่ จำ�นวนกิง่ ก้าน มีน้อย ผลผลิตที่ได้ย่อมน้อยตามไปด้วย” คุณวโรชา บอกว่าการปลูกมะนาวในวงบ่อซีเมนต์ แม้ปลูกสายพันธุ์ที่ดีและบำ�รุงดูแลอย่างเต็มที่ ได้ ผลผลิตอยู่ที่ประมาณ 300-400 ลูก (ขณะที่ใช้การ บำ�รุงดูแลแบบเดียวกัน แต่ปลูกลงดิน สามารถให้ ผลผลิตต่อรอบได้ถึง 3,000 ลูก) เมื่อเทียมต้นทุน การปลูกทั้งค่าวงบ่อ ค่าพันธุ์ ค่าปุ๋ย ค่าแรงในการ ดูแลจัดการ ตลอดจนระยะเวลาตัง้ แต่เตรียมต้นจนถึง เก็บเกีย่ วผลผลิตทีน่ านเกือบครึง่ ปี แต่ได้ผลผลิตเพียง เท่านี้ ถือว่าไม่คุ้มค่า ไม่เหมาะสมที่ทำ�เป็นเชิงธุรกิจ อย่างยิ่ง ที่สำ�คัญหลังจากปลูกในวงบ่อได้ 2-3 ปี รากมะนาวเริ่มอัดตัวกันแน่น รากพันกัน ดูดซึมธาตุ อาหารไปใช้ไม่ได้ ยิ่งถ้าเป็นมะนาวที่ต่อตอส้มโอมา ด้วยแล้ว ซึ่งมีรากแก้ว ทำ�ให้เกิดปัญหาดังกล่าวค่อน ข้างเร็ว ส่งผลให้อายุของต้นมะนาวทีป่ ลูกในวงบ่อสัน้ เฉลี่ยเพียง 4 ปีเท่านั้น แม้ต้นมะนาวไม่ตาย แต่จะไม่

ให้ผลผลิตแล้ว เกษตรกรจำ�เป็นต้องรื้อออกเพื่อปลูก ต้นใหม่ สิน้ เปลืองต้นทุนและเวลา ขณะทีผ่ ลตอบแทน ที่ได้กลับมาไม่คุ้มค่าสักเท่าไร ปั จ จุ บั น มี เ กษตรกรจำ � นวนมากที่ เ ลื อ กปลู ก มะนาวลงในวงบ่อซีเมนต์ พร้อมกับพัฒนาเทคโนโลยี ควบคู่กับการปลูกรูปแบบนี้ ทั้งระบบการให้น้ำ�ที่มี ประสิทธิภาพ วัสดุปลูกทีเ่ หมาะสมแก่การเจริญเติบโต ของต้นมะนาว การจัดการเพือ่ ให้ตดิ ดอกออกผลนอก ฤดู ช่วงที่มีราคาดี แต่ในที่สุดแล้วด้วยข้อจำ�กัดของ พื้นที่ ซึ่งเป็นสิ่งสำ�คัญของการปลูกมะนาว ทำ�ให้การ ปลูกรูปแบบนี้ได้ผลผลิตไม่สูงมาก เต็มที่ไม่เกิน 500 ลูก แต่เพียงเท่านี้ก็ทำ�ให้ต้นมะนาวโทรม ต้องใช้เวลา พักฟืน้ นานกว่าจะสมบูรณ์พร้อมที่ให้ผลผลิตชุดใหม่ได้ “ปัจจุบันเกษตรกรปลูกมะนาวพันธุ์แป้นพิจิตร กันจำ�นวนมาก พร้อมทั้งใช้กิ่งพันธุ์ที่ต่อตอต้นไม้อื่น และยังนิยมการปลูกในวงบ่อซีเมนต์ ซึ่งปัจจัยต่าง ๆ เหล่านี้ กระทบต่อผลผลิตมะนาวของไทยทั้งในแง่ ปริมาณและคุณภาพโดยตรง และการทีบ่ อกให้ผปู้ ลูก มะนาวที่ ใช้ปัจจัยต่าง ๆ ดังที่กล่าวมาข้างต้นนี้ ให้ ปรับเปลี่ยนมาใช้ปัจจัยที่เหมาะสม ไม่ใช่เรื่องที่ทำ�ได้ ง่ายในระยะสั้น เพราะทุกคนหวังที่มีรายได้จากเงินที่ ลงทุนไปแล้วแม้จะเป็นวิธีที่ ไม่เหมาะสมก็ตาม หรือ หากผู้ปลูกพร้อมใจปรับเปลี่ยนสายพันธุ์และรูปแบบ การปลูกให้เหมาะสม ซึง่ ก็ตอ้ งใช้ระยะเวลานาน ส่งผล ให้มะนาวคุณภาพดีในปัจจุบนั ขาดตลาดอย่างสิน้ เชิง” คุณวโรชา กล่าวในที่สุด ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี 13

14 ปลูกมะนาว รูปแบบใหม่ให้ได้ผลผลิตดี