Twórczy recykling

Pomiędzy chaosem, a świadomym projektowaniem

Rozmawiała: Karolina Michalak

Świadomość ochrony środowiska w społeczeństwie staje się coraz bardziej oczywista, choć nie we wszystkich przypadkach skuteczna. Dzieje się to w chwili, gdy przeoczyliśmy i przekroczyliśmy granice bezpieczeństwa konsumpcyjnego. Szansa na ponowne odzyskanie atrakcyjności produktu wymaga twórczej inicjatywy zarówno ze strony samego użytkownika jak również pomysłowego projektanta. O twórczym recyklingu rozmawiamy z prof. zw. Irminą Aksamitowską-Szadkowską prowadzącą Pracownię projektowania obuwia i akcesoriów ubioru oraz dr hab. Hanną Wojdała-Markowską, prof. UTH, kierownik Katedry Wzornictwa, Wydziału Sztuki, Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu.

Czy recykling może być twórczy?

Irmina Aksamitowska-Szadkowska: „Recykling to przyszłość bez śmieci” przyjęcie tego założenia to podstawa. Recykling ma wiele twarzy. Jedną z nich, jest powrót do zaadoptowania różnymi metodami, istniejących i niewykorzystanych zasobów materiałowych. Ta metoda, bardzo cenna, angażuje całą pomysłowość indywidualnych jednostek, ich umiejętności manualne na drodze do odtworzenia i tworzenia różnych użytecznych produktów. Alternatywnym do tego wariantem, za sprawą społeczności, jej inteligencji, pomysłowości i wynalazczości, pozyskuje się nowe, technologicznie zaawansowane, nowoczesne surowce zastępujące te, których produkcja i eksploatacja jest bardzo droga i nie chroni środowiska przed degradacją. W pierwszym przypadku włączenie się do procesu recyklingu możne nastąpić i następuje dość szybko, trochę za sprawą kreowania nowych idei mody, zdrowego stylu życia i pewnej presji zdeterminowanych grup społecznych. W drugim, ze względu na cenę badań, eksperymentów i wdrożeń muszą uczestniczyć zasobni finansowo partnerzy lub duże korporacje, które w przyszłości kalkulują gwarancje zysków. Ten proces wymaga czasu doświadczeń, który zaczął się finalizować na dużą skalę. Temat zrównoważonej mody oraz recyklingu zaistniał i żyje nie tylko w mediach społecznościowych. Uświadomione społeczeństwo włącza się w obronę idei kreowanych przez ekologów, naukowców, polityków, ludzi kultury, celebrytów, którzy działają na rzecz słusznych idei. Wymaga także przyłączenia się każdej grupy zawodowej, zwłaszcza projektantów. Świadomość ochrony środowiska w społeczeństwie staje się coraz bardziej oczywista, choć nie we wszystkich przypadkach skuteczna. Dzieje się to w chwili, gdy przeoczyliśmy i przekroczyliśmy granice bezpieczeństwa konsumpcyjnego. Przy tak ogromnej produkcji rzeczy, na użytek błyskawicznie zmieniającej się mody trudno nie podjąć próby wpływu, choć trochę, na wyhamowanie tego procesu. Szansa na ponowne odzyskanie atrakcyjności produktu wymaga twórczej inicjatywy zarówno ze strony samego użytkownika lub pomysłowego projektanta. Trudno przekonać konsumenta aby radykalnie zmienił swoje przyzwyczajenia konsumpcyjne, dlatego proces tworzenia nowych produktów z materiałów pochodzących z recyklingu czy innych, nowych niekonwencjonalnych materiałów, musi być twórczy aby mógł być akceptowany i kupiony. Problem jest złożony i różny w zależności od tego jakie asortymenty ubioru będą analizowane. Obuwie jest bardzo trudnym produktem do recyklingu ze względu na materiały składowe i technologię. Sam proces projektowania i kolejne etapy produkcji to bardzo złożony cykl, wymagający niebywałej precyzji i jakości wykonania. Odzież dużo łatwiej można odzyskać w zrekonstruowanej nowej estetyce. Obuwie po okresie użytkowania nie kwalifikuje się do takich zabiegów. Problem twórczej oszczędności materiałów obuwniczych musi zaistnieć wcześniej.

Hanna Wojdała-Markowska: Recykling, jak wspomniała prof. Irmina Aksamitowska, w swojej istocie skupia się na zagadnieniu selekcji, ponownego wykorzystania oraz uzyskania nowych produktów z szeroko traktowanych odpadów. Powszechnie znane cele recyklingu to oszczędność energii, ochrona zasobów naturalnych oraz ograniczenie emisji gazów powstałych przy utylizacji niewykorzystanych w produkcji materiałów i wyrobów oraz zmniejszenie ilości śmieci. W kontekście naszych zadań badawczych realizowanych ze studentami Kierunku Wzornictwo na Uniwersytecie Technologiczno – Humanistycznym w Radomiu sprawdzamy możliwości jakie dają materiały przeznaczone do utylizacji w procesie projektowym akcesoriów ubioru, czyli butów i torebek. Świadomość ekologiczna i potrzeba dbania o środowisko naturalne jest oczywiście bardzo ważna, jednak dla studentów kierunku Wzornictwo ubioru najważniejszą siłą napędową do nowych realizacji staje się umiejętność znalezienia we współczesnym, bogatym w inspiracje i gotowe rozwiązania świecie nowych, własnych rozwiązań. Początkiem zawsze jest hasło, wstępna koncepcja, tradycyjny szkic, prototyp produktu, który może zostać unikatowym asortymentem lub pierwszym krokiem w procesie produkcji.

Studenci kierunku Wzornictwo ubioru – przyszli projektanci mody, potrzebują wszechstronnego wykształcenia, także w kontekście nowych odkryć czy poznania szacunkowych danych na temat różnych aspektów przemysłu mody. Ważną rolę w tym procesie odgrywają konferencje naukowe i spotkania branżowe, jak organizowany przez Międzynarodowe Targi Poznańskie – Kongres Fachowców, gdzie przedstawiciele różnych firm powiązanych z modą, prezentują swoje osiągnięcia, dzielą się doświadczeniami, wymieniają poglądy

Czym powinien kierować się dobry projektant tworząc odzież i obuwie?

H.W-M.: Odpowiedzią na to pytanie jest wszechstronny, wieloaspektowy proces kształcenia studentów kierunków Wzornictwo ubioru, a więc przyszłych projektantów mody. Projektowanie to ciągłe poszukiwanie nowych rozwiązań, łamanie schematów, ale także wykorzystywanie tradycyjnych, klasycznych rozwiązań. Dobry projektant jest świadomy możliwości zastosowania nowych technologii i materiałów, proponowanych ogólnoświatowych trendów, ale równocześnie bogactwa historii oraz lokalnych tradycji. Ważne jest uświadamianie studentom aspektu etyki zawodowej projektanta, który winien szukać własnych rozwiązań, a nie kopiować gotowe realizacje ze środków masowego przekazu. Często cechy wizualne różnych kolekcji są bardzo zbliżone i powinniśmy to traktować jako proces nieunikniony związany z podobnymi warunkami kształcenia studentów – późniejszych projektantów, analogicznymi wartościami społecznymi czy upodobaniami estetycznymi społeczeństwa globalnego. Najważniejszy jednak zawsze staje jest aspekt świadomego projektowania, który w kolekcji ujawnia się we wzajemnej harmonii poszczególnych asortymentów ubioru. Staje się to możliwe poprzez zastosowanie spójnej konstrukcji, właściwie dobranych materiałów o interesującej kolorystyce, czytelnym przeznaczeniu, starannym doborze użytkowników, określeniu sezonowości lub jej braku, analizie zjawisk społecznych, ekonomicznych, psychologicznych i wielu innych. Według mnie istotne jest również budowanie w świadomości studentów przekonania, że obecnie poszerza się obszar samego ubioru poprzez akcesoria i przedmioty, które nie są w bezpośredni sposób noszone „na człowieku”, ale są blisko z nim związane i stanowią nieodłączny element jego codzienności oraz całości kolekcji. Te drobiazgi posiadają duże znaczenie w projektowaniu całości kolekcji ubioru. Są to: ubranka na telefony, tablety czy termosy, rolki do ubrań, gumki do włosów, etui na okulary, paski, portmonetki, kosmetyczki…

I.A-S.: Reasumując, współczesny projektant powinien kierować się dobrem każdego człowieka. Etyka zawodu projektanta związana jest zarówno z kulturą osobistą, zdobytą wiedzą i świadomością tworzenia w określonym celu, aspektem inteligentnego projektowania. Jest też związana z osobami, od których zależna jest ich cała droga edukacyjna. Jednym z wielu ogniw będzie odpowiedzialność oraz zaangażowanie w procesy tworzenia rzeczy użytkowych dla określonych grup docelowych i pojedynczego użytkownika.

Czy obecnie uczelnie artystyczne oraz wykładowcy mają szansę zaszczepić w studentach – przyszłych projektantach idee, które sprawią, że ich dzieła, oprócz tego, że są piękne będą także funkcjonalne i wytworzone z myślą o środowisku?

I.A-S.: Nie mam wątpliwości, że ta idea jest dla każdego nauczyciela akademickiego regułą i obowiązkiem wynikającym nie tylko z programów nauczania i samego procesu kształcenia, ale także z inteligencji, wiedzy własnej o przedmiocie i potrzebach społecznych. Zakres zadań

Foto: prof. Irmina Aksamitowska - Szadkowska

Kolekcja dyplomowa Marty Konstanty wykonana z jeansu i innych materiałów pochodzących z recyklingu

Foto: art. grafik Marcin Szadkowski

Kolekcja dyplomowa Agnieszki Borkowskiej wykonana z pojedynczych, nieprodukcyjnych skór

projektowych, efekty i jakość kształcenia to wymóg formalny w uczelniach artystycznych.

H.W-M.: Oczywiście wzornictwo ubioru, podobnie jak wiele innych kierunków kształcenia na wyższych uczelniach, to obszar wiedzy, który stale się powiększa o nowoczesne technologie, możliwości zastosowania materiałów nowej generacji oraz dane statystyczne dotyczące zanieczyszczenia środowiska naturalnego na całym świecie. Obowiązkiem nauczycieli akademickich jest śledzenie informacji z zakresu nowoczesnej wiedzy i prowadzenie badań naukowych. Studenci kierunku Wzornictwo ubioru potrzebują wszechstronnego wykształcenia, także w kontekście nowych odkryć czy poznania szacunkowych danych na temat różnych aspektów przemysłu mody. Ważną rolę w tym procesie odgrywają konferencje naukowe ale także spotkania branżowe jak organizowany przez Międzynarodowe Targi Poznańskie – Kongres Fachowców, gdzie przedstawiciele różnych firm powiązanych z modą, prezentują swoje osiągnięcia, dzielą się doświadczeniami, wymieniają poglądy. Projektant mody to fascynujący zawód, ale równocześnie wielkie wyzwanie. Lata mojej pracy dydaktycznej ze studentami oraz osobiste doświadczenia z zakresu projektowania i realizacji własnych kolekcji pozwalają mi na zbudowanie refleksji o wieloaspektowym procesie świadomości, posiadanych umiejętnościach i cechach charakteru, czasami opozycyjnych, które powinien posiadać projektant mody. Przytoczę kilka: wrażliwy i śmiały artysta – odkrywca, staranny i wykształcony inżynier technolog i konstruktor, cierpliwy i sumienny wykonawca gotowy na pokonywanie trudności i powtórne próby, wytrwały i lotny manager, indywidualista ale także członek zespołu, psycholog łączący zamysł projektanta z potrzebami nabywcy, a estetykę z użytkowością. To również odpowiedzialny człowiek, który posiada wiedzę i przekonanie o konieczności wnikliwej obserwacji „życia produktu mody”. Jeżeli materiały tekstylne staną się powszechnym surowcem wtórnym w nowoczesnej, globalnej technologii, jak papier, stal i metale, szkło czy plastik, mamy szansę na ochronę środowiska naturalnego.

Studenci kierunku Wzornictwo, Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego realizowali odpowiedzialne projekty przy wykorzystaniu różnego rodzaju odpadów. Opowiedzcie proszę z jakich materiałów korzystali, w jaki sposób je pozyskali, jak wyglądał proces twórczy, no i jaki był efekt końcowy?

I.A-S.: Moje wieloletnie doświadczenia dydaktyczne (tylko na UTH w Radomiu prowadzę zajęcia od 13 lat) pozwala mi na stwierdzenie, że każdy proces projektowy powinien mieć swój finał w postaci zrealizowanego pomysłu twórczego, idei, być odpowiedzią na potrzeby społeczne, funkcjonalne i estetyczne. Suma złożonych procesów nauczania z zakresu: sztuk projektowych, artystycznych, technologicznych, konstrukcyjnych, determinujących materiałów wykorzystanych w realizacjach kolekcji dyplomowych zamyka proces nauki specjalizacji. Projekty autorskich kolekcji obuwia, toreb w całości realizowane były w zakładach produkcyjnych. Niezależnie od stopnia trudności, oryginalności i innowacyjności, wzory cechowało świetne wykonanie i doskonałe wzornictwo.

Agata Bandera-Gryz

Julia Wiśniewska

Kolekcje autorstwa studentów drugiego roku kierunku Wzornictwo ubioru i akcesoriów mody na Uniwersytecie Technologiczno-Humanistycznym. Użyli w nich niewykorzystane reszki skór, niepotrzebne tekstylia, jednostkowe próbniki tkanin dekoracyjnych do wnętrz, zużyte bannery reklamowe, niewykorzystane w procesie produkcji przędze, nici i dodatki w postaci pasmanterii, zapięć, okuć, dekoracji

Studenci w ramach praktyk dyplomowych w dużym stopniu uczestniczyli w ich wykonaniu. Liczne Złote Medale, wyróżnienia na Międzynarodowych Targach w Poznaniu, potwierdzały talent i kreatywność młodych projektantów. Materiały z recyklingu już od długiego czasu stanowią bazę dla nowatorskich rozwiązań. W ramach realizacji projektów odpowiedzialnych, powstały między innymi kolekcje dyplomowe obuwia wykonane z materiałów pochodzących z recyklingu: jeansu, autorstwa Marty Konstanty oraz Agnieszki Borkowskiej, a tematem i inspiracją jej pracy była twórczość Antoniego Gaudiego (architektura, mozaiki) wykonane z pojedynczych nieprodukcyjnych skór. To oczywisty przykład, że dobra kompozycja bryły obuwia, podziały, kolor, faktury, detale, dobrany asortyment nie dyskredytują efektownego, innowacyjnego pomysłu.

H.W-M.: Opowiem o niedawnych realizacjach, które wykonali studenci drugiego roku kierunku Wzornictwo ubioru i akcesoriów mody na naszym Uniwersytecie. W swoich projektach użyli niewykorzystane przez producentów reszki skór, niepotrzebne tekstylia, jednostkowe próbniki tkanin dekoracyjnych do wnętrz, przeterminowane materiały reklamowe takie jak plastikowe banery, niewykorzystane w procesie produkcji przędze, nici i dodatki w postaci pasmanterii, zapięć, okuć, dekoracji. Surowce i materiały pozyskaliśmy w wyniku współpracy z różnymi zakładami przemysłowymi, dzięki osobistym kontaktom oraz propozycjom od producentów – właścicieli niewielkich firm czy hurtowni tkanin. Pozyskane materiały stanowiły dla naszych studentów nowe i ciekawe wyzwanie w procesie twórczym. Temat kolekcji ubioru często determinuje konkretna inspiracja: pojęcie, obraz, okres w historii sztuki, detal, funkcja, dekoracja. W tym wypadku do powstania akcesoriów mody czy unikatowych elementów odzieży przyczyniła się uroda i ekspresja tkwiąca w nieprodukcyjnych czy niemożliwych do wykorzystania w procesie produkcji materiałach. Doświadczenie takie pobudza wyobraźnię, kształtuje kreacyjność, samodzielność myślenia i refleksję dostrzegania w otaczającym nas środowisku możliwości realizowania własnych rozwiązań. Stanowi próby łączenia unikatowości z użytkowością w prototypie. Korzystanie z „niechcianych” materiałów daje także swobodę działań projektowoartystycznych nieskrępowaną ceną materiału. W ramach projektów wykonanych przez studentów powstały między innymi torby i torebki, uszyte z niewykorzystanych lub wykorzystanych krótkotrwale nieaktualnych, niepotrzebnych banerów reklamowych. Najpierw malowali plastikowe powierzchnie farbami w sprayu lub wodoodpornymi flamastrami, następnie cięli na pasy, które posłużyły im jako wątek w budowie tkaniny na poziomym krośnie nicielnicowym. Inne przykłady to torebki i torby wykonane z próbników dekoracyjnych tkanin oraz tkanin technicznych i materiałów odblaskowych. Studenci łączyli kawałki tkanin metodą patchworku, budowali własne struktury tkanin poprzez nawarstwienia, hafty, ozdobne stebnowania, aplikacje czy wykonywali własne elementy dekoracyjne. Warto podkreślić, że te unikatowe realizacje mają potencjał wdrożenia w produkcji.

Jakie szanse rozwoju stoją przed branżą mody w kontekście mody ekologicznej i zrównoważonej?

i zrównoważonej to bardzo ważny aspekt w świecie wszechogarniającego nas konsumpcjonizmu i braku refleksji nad skutkami tego procesu. Myślę jednak, że w świecie tak wielu interesów ekonomicznych różnych firm czy społeczności wypracowanie jednego kompromisu jest niemożliwe. Dla mnie cenne są wszelkie działania, które przyczyniają się do zwalniania tempa naszego życia.

I.A-S.: Od dekad żyjemy ze świadomością, jak bardzo eksploatujemy środowiska i jak globalny jest to zasięg. Kontekst współistnienia z naturą wymaga dynamicznej transformacji potrzeb cywilizacyjnych, intuicji życia społecznego, technologii, nauki i kultury. Odpowiedzialność za obecność tu i teraz wymaga działań z wizją na przyszłość. Poprzez zróżnicowane, choćby drobne aspekty wynikające z włączenia się w działalność niekonwencjonalną na rzecz twórczości przydatnej, w perspektywie być może pozwoli, choć częściowo, zmienić podejście do wszechobecnego konsumpcjonizmu, zarówno u odbiorców, jak i twórców. Ramy mody, funkcjonującej obecnie jak światowy bazar, wymagają przedefiniowania perfekcyjnej logistyki opartej na błyskawicznej produkcji i łatwej dostępności do towarów użytkowych kosztem degradacji środowisk. Ta świadomość i wiedza o bezwzględnej eksploatacji przestrzeni ludzkiej nie jest nowa, istniała zawsze, jednak na tyle późno zdołało dotrzeć do świadomości społeczeństw zagrożenie ich bytu, że zrobiło się późno. Generacja nowych technologicznie materiałów, powoli eliminuje ten proces, może być świetnym źródłem inspiracji dla mnóstwa koncepcji. Problemem jest trudność i ograniczona do nich dostępność, co oznacza, że nie wszystko jest od razu możliwe do wdrożenia produkcyjnego. Innym problemem jest niewystarczające zainteresowanie produktami proekologicznymi i tymi z recyklingu – przyjmują się wolno, mierzą się ze stawianymi im wymaganiami estetycznymi, funkcjonalnymi oraz dostępnością cenową.

Jakie macie plany na rozwijanie prospołecznych i prośrodowiskowych myśli wśród przyszłych twórców mody?

I.A-S.: Nie tylko nowe pokolenie polskiego designu bardzo aktywnie uczestniczy w akcji i trosce o naszą teraźniejszość i przyszłość. Współczesne, alarmujące dane związane z modą, jakością i estetyką a także komfortem funkcjonalnym i zdrowotnym zostają mocno wypunktowane. To nie jest tak, że problemy z nadmierną produkcją dóbr konsumpcyjnych, ekonomią i jakością produkcji, raptem stały się nowym hasłem dla edukatorów czy przyszłych projektantów. Byłam i jestem nauczycielem akademickim. Jak sięgam pamięcią, realizacja każdego zadania projektowego, badawczego, zawsze wiązała się z celowością, funkcjonalnością i determinującym materiałem i tym, co pozostawało po zakończonym procesie realizacyjnym. Każdy kawałek włóczki, skóry, tkaniny dostawał „drugie artystyczne życie”. Wyobraźnia i kreatywność twórcza, oszczędność, wyzwalała u studentów takie emocje, które znajdowały nowe zastosowania czy przeznaczenie dla wyrobów lub dzieł. Ten twórczy recykling zawsze trwał, choć współcześnie został dookreślony. To cecha zawodowa i twórcza, każdego projektanta, dobrego projektanta. Prawdziwi kreatorzy, innowatorzy, świadomi i odpowiedzialni poszukiwacze, badacze są w stanie tworzyć z odzyskanych materiałów rzeczy chroniące środowisko, chroniące jakość i proponować nową estetykę, taką, która będzie zastępować a nie dokładać następnych „nowotworków”. Dobrze się dzieje, że tak ekspansywnie zaczęło reagować na problemy własnej przyszłości młode pokolenie na całym świecie, zmuszając, co najważniejsze, do refleksji i ewidentnych działań w ratowaniu naszej egzystencji. Na tej drodze, można wiele odzyskać i jak najmniej stracić. Projektanci są równie ważni i równie odpowiedzialni, z ich strony nie powinno być zagrożenia, dostają wskazówki, wiedzę w procesie nauczania. Ostatnie dni, tygodnie, miesiące udowadniają jak bardzo potrzebujemy solidarności w każdej dziedzinie naszego życia, bo tracimy zbyt dużo a czasu nie ma.

H.W-M.: Organizujemy otwarte warsztaty pod hasłem „Twórczy recykling”, zadania badawcze i wystawiennicze, współpracujemy z innymi ośrodkami akademickimi i przemysłem. Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny wraz z Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu są organizatorami projektu artystycznego – Konferencji naukowej 2. Międzynarodowego Akademickiego Biennale Akcesoriów Ubioru, które odbędzie się 17 listopada w Gmachu Muzeum w Radomiu. Temat przewodni Konferencji brzmi: „Torby, torebki, kuferki podróżne, sakiewki... wokół historii, materii, formy, idei”. Wydarzenie towarzyszy dwóm wystawom. Pierwsza historyczna pt. „Historie w torebkach zaklęte” prezentować będzie eksponaty ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu, Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, innych muzeów w Polsce. Druga wystawa prezentować będzie torby i torebki wykonane przez studentów i absolwentów reprezentujących różne ośrodki akademickie w Polsce i za granicą. Wśród tematów nie zabraknie rozważań o materiałach z recyklingu.

Dr hab. Hanna Wojdała-Markowska

prof. UTH, kierownik Katedry Wzornictwa, Wydziału Sztuki, Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu

Prof. zw. Irmina Aksamitowska-Szadkowska